Қонақ үй шаруашылығы жайлы
КІРІСПЕ
1 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРДЕГІ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қонақ үй шаруашылығының тарихи аспектілері
1.2 Қазақстан территориясында қонақ үй шаруашылығының пайда болуы
2 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕР ҚҰРЫЛЫСЫ
2.1 Классификасиясы туралы түсініктер
2.2 Туристерді орналастыру жағдайы
2.3.Қонақ үйлердегі қызмет түрлеріне сипаттама
2.4. Қонақтарды қабылдау және орналастыру қызметін ұйымдастыру
3 ҚОНАҚ ҮЙ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРІ МЕНЕДЖМЕНТІ
3.1. Басқару стилі
3.2 Стандарттау қызметі
.3 Қонақ үй үшін бизнес жоспар
3.4 Қонақ үй шаруашылығындағы маркетингті анализ
3.5 Қонақ үй саласындағы электронды жарнама
3.6 Алматы қаласындағы қонақ үй шаруашылығының қарқынды дамуы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРДЕГІ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қонақ үй шаруашылығының тарихи аспектілері
1.2 Қазақстан территориясында қонақ үй шаруашылығының пайда болуы
2 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕР ҚҰРЫЛЫСЫ
2.1 Классификасиясы туралы түсініктер
2.2 Туристерді орналастыру жағдайы
2.3.Қонақ үйлердегі қызмет түрлеріне сипаттама
2.4. Қонақтарды қабылдау және орналастыру қызметін ұйымдастыру
3 ҚОНАҚ ҮЙ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРІ МЕНЕДЖМЕНТІ
3.1. Басқару стилі
3.2 Стандарттау қызметі
.3 Қонақ үй үшін бизнес жоспар
3.4 Қонақ үй шаруашылығындағы маркетингті анализ
3.5 Қонақ үй саласындағы электронды жарнама
3.6 Алматы қаласындағы қонақ үй шаруашылығының қарқынды дамуы.
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Бүкіл әлем бойынша көптеген дамыған және дамушы мемлекеттер туризмнің дамуы үшін, туристік рекреациялық көптеген мүмкіндіктерге ие болуда. Бірақ кейбір мемлекеттерде туризмнің потенциялды көрсеткіші экономикалық ресурстарға байланысты төмен. Себебі бұл мемлекеттердегі туристік индустрияның салалары халық аралық стандарттарға сай емес. Осы себептердің бірі, біздің қонақ үйлер әлемдік стандарттарға сай дәрежеде туристерді қабылдай алмауда, басты мәселе қонақ үй орындарының аздығында. Қонақ үйлердің жағдайы жоғары дәрежелі моральды және жеке көзқарастар бойынша дамушы мемлекеттерде қонақ үй бөлімдерінің жағдайының төмендігі көрсетіледі, бұл қызмет түрінің шектеулігі, тозған ескі техникамен сипатталады.
Дамушы мемлекеттерде осындай жетілмеген бұл туризм саласын дамыту үшін, Қазіргі қонақ үй нарығын зерттеу,қонақ үйдегі қызмет түрлерін арттыру ,басқа дамыған мемлекеттермен өз жағдайымызды салыстыру қажет болып отыр.
Қонақ үй саласын дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жету үшін,осы салада қызмет ететін мамандардың білім сапасын ,қызмет түрін арттыру керек. Сонымен қатар осы саладағы қызметшілердің жұмыс бағдарлары нақты болғаны жөн. Қонақ үй қызметінің саласы-бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас,нақты алушы мен сатушы арасындағы байланыс. Яғни, қызмет көрсетушілердің күш жігері демалушыларға арналып, қонқтардың ойын жаулап алу мақсатында ауқымды дәрежеде қызмет көрсету. Туризм саласындағы қызметкерлердің нақты жұмыс барысы, жұмыс уақыты, демалыс уақыты тура белгіленсе, онда бұл салада үлкен жетістіктер, атақ абыройға ие бола алады. Аз ғана уақытқа болса да туристер үшін қонақ ұй-ақылы өз үйі. Ал үй ішінде адам өзін жақсы сезіну, көтеріңкі көілде бол,оны әрқашан көтеріңкі көңілмен күтіп алатындығына, оның барлық түрлерін қанағаттандыратындығына сенімді болуы шарт. Осындай жолмен ғана қонақ үйлерді туристердің екінші үйі ретінде, осы үйге қайта-қайта келу тілегін қалыптастыру керек. Қонақ үйлердің негізгі мақсаты- туристер үшін сапалы қызмет көрсету , оларға барлық жағдайды жасау арқылы қонақ үй өзінің деңгейін әлемдік дәрежеде көрсете алады.
Қазіргі уақытта қонақ үй шаруашылығын дамыту жөніндегі республикалық бағдарламасы жасалған. Бағдарламаның басты мақсаты-Республикада қазіргі заманға сай жоғарғы нәтижелі бәсекеге қабілетті туристік кешен құру, экономиканың қосалқы салаларын өркендету. Сондықан қонақ үй және туристік бизнес бұл мәселелерді қарастыруда өзекті мәселенің бірі.
Қонақ үй анықтамасына сүйенетін болсақ туристік іс әрекеттерді төмендегі ұсынып отырған анықтамадан анық көреміз. Дүниежүзілік
Дамушы мемлекеттерде осындай жетілмеген бұл туризм саласын дамыту үшін, Қазіргі қонақ үй нарығын зерттеу,қонақ үйдегі қызмет түрлерін арттыру ,басқа дамыған мемлекеттермен өз жағдайымызды салыстыру қажет болып отыр.
Қонақ үй саласын дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жету үшін,осы салада қызмет ететін мамандардың білім сапасын ,қызмет түрін арттыру керек. Сонымен қатар осы саладағы қызметшілердің жұмыс бағдарлары нақты болғаны жөн. Қонақ үй қызметінің саласы-бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас,нақты алушы мен сатушы арасындағы байланыс. Яғни, қызмет көрсетушілердің күш жігері демалушыларға арналып, қонқтардың ойын жаулап алу мақсатында ауқымды дәрежеде қызмет көрсету. Туризм саласындағы қызметкерлердің нақты жұмыс барысы, жұмыс уақыты, демалыс уақыты тура белгіленсе, онда бұл салада үлкен жетістіктер, атақ абыройға ие бола алады. Аз ғана уақытқа болса да туристер үшін қонақ ұй-ақылы өз үйі. Ал үй ішінде адам өзін жақсы сезіну, көтеріңкі көілде бол,оны әрқашан көтеріңкі көңілмен күтіп алатындығына, оның барлық түрлерін қанағаттандыратындығына сенімді болуы шарт. Осындай жолмен ғана қонақ үйлерді туристердің екінші үйі ретінде, осы үйге қайта-қайта келу тілегін қалыптастыру керек. Қонақ үйлердің негізгі мақсаты- туристер үшін сапалы қызмет көрсету , оларға барлық жағдайды жасау арқылы қонақ үй өзінің деңгейін әлемдік дәрежеде көрсете алады.
Қазіргі уақытта қонақ үй шаруашылығын дамыту жөніндегі республикалық бағдарламасы жасалған. Бағдарламаның басты мақсаты-Республикада қазіргі заманға сай жоғарғы нәтижелі бәсекеге қабілетті туристік кешен құру, экономиканың қосалқы салаларын өркендету. Сондықан қонақ үй және туристік бизнес бұл мәселелерді қарастыруда өзекті мәселенің бірі.
Қонақ үй анықтамасына сүйенетін болсақ туристік іс әрекеттерді төмендегі ұсынып отырған анықтамадан анық көреміз. Дүниежүзілік
1. Абчук В. «Азбука менеджмента». СПб. СОЮЗ 1998ж. 12бет
2. Авьернов Б.И. «Путь к звездам отеля» Сочи. 2000ж. 6-7бет
3. Берулова М.И.»Психилогия и педагогика менеджмента».Уч. пособие Бийск.НИЦиГПИ 1995ж. 9-10бет
4. «Бизнес»-мездународный журнал для менеджеров,2000ж.11бет
5. Браймер Р.А. «Основы управления в индустрии гостепримства». Пер. с анг. М:, Аспект Пресс 1995ж.14-15-16 бет
6. Бизюкова И.В. «Кадр:подбор и оценка».-М:, Московский рабочий 1984ж.25бет
7. Бурганова Г.Н.,Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристский бизнес:особенности бухгалтерского учета и налогообложения:Уч. пособие.-М.: Финансы и статистика 1999ж. 23-24бет
8. Бурхан Шенер. Қонақ үй кәсіпорындарында ұйымдық тиімділіктің қалыптасуында басшылардың қызметкерлермен қарым-қатынасы болатындығы // Түркі әлемі туризм құрылтайды.- Түркістан,2005ж.
9. Дубинина Т.И., Яворская А.О. «Зарубежный опыт малых гостиниц» Метод. мат-лы. Вып. №3 1997ж. 25-27бет
10. Гостиничный и туристский бизнес. Учебник / Под. ред. проф. Чудновского А.Д.-М.,Изд-во Ассоциация авторов и издателей «ТАНДЕМ». Издательство «ЭКМОС».25 бет
11. Кабушкин Н.И. «Менеджмент туризма». Уч.посбие МН:, БГЭУ 1992ж.34 бет
12. Ладанов И.Д. «Практический менеджмент» М.,1995ж.34-35бет
13. Котлер Ф., Боуэн Дж. Издательское объединение «ЮНИТИ»,1998ж.
14. «Международное гостиничное хозяйство» Уч. Под. Ред. проф. Д-ра эконом наук Чудновкого А.Д. –М:, Ассоциация авторов и издателей «ТАНДЕМ». Издательство «ЭКМОС». 2000ж.362бет
15. Методические рекомендации по проведению идентификации и сертификации туристских услуг и услуг гостиниц. – М.,1996ж.268бет
16. Методические рекомендации по проведению идентификации и сертификации туристских услуг и услуг гостиниц.-М.,1996ж.154бет
17. Котлер Ф., Боуэн Дж., Менкенз Дж. Маркетинг. Гостипримство и туризм: учебник для вузов.-М.: «ЮНИТИ»,1998ж.
18. Статические данные Казахстанской Ассоциации Гостиниц и Ресторанов 3бет
19. Стандартная международная классификация видов деятельности в туризме (СМКДТ). ВТО,1993ж.
20. Сенин В.С., Хорошилов А.В., Баженова Т.А. « некоторые аспекты сертификации тур услуг и услуг гостиниц системы сертификации ГОСТ» методические пособие, М.,1997ж.252бет
21. Сарпунова В.Б. Туризм: эволюция, структура, маркетинг.-М.: «Ось-89»,1997ж.23бет
22. Соловьев Б.Л., Толстова Л.А. Менеджмент гостипримства: Справочно- методическое пособие. –М., 1997ж.34 бет
23. Сенин В.С., Баженова Т.А., Хорошилов А.В. некоторые аспекты сертификации туристский услуг и услуг гостиниц. Системы сертификации ГОСТ Р/ Методические пособие Выпуск 2.-М.: МЭСИ, 1997ж. 125бет
24. Сапрунова В.Б. Туризм : эволюция,структура,маркетинг.-М.: «Ось-89»
25. Требования к индустрии гостиниц, ресторанов и кафе в 1992 году / По материалам Белой книги ХОТРЕК.-М.: Централный совет по туризму и экскурсиям,1991ж. 258бет
26. Туризмнің дамуына қабылдау көп:облыстағы туризм проблемалары туралы / Дайынд. С. Ғаббасұлы // Айқын.-2005.-10 наурыз 142 бет
27. Туризм и гостиничное хозяйство Ассоцация авторов и издателей «ТАНДЕМ» М.:-2000ж. 596 бет
28. Требования к индустрии гостиниц, ресторанов и кафе –М.: совет по туризму ,1990ж. 103бет
29. Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы, 5-6 том, 2005ж.
30. Қазақ Совет Энциклопедиясы 3-6-9 том, 2001ж.
31. Егемен Қазақстан. -2006.-16 наурыз
32. Егемен Қазақстан. -2005- 25 ақпан
33. Қазақстан қалаларындағы үлкен өзгерістер / Дайын. И. Алимжанов //Қазақ. -2005.- №5
34. Қазақстанның қонақ үйлері туралы / Дайынд. Есжан А. // Қазақ. – 2006-№15
35. Қазақстан экономикасы және туризмі туралы /дайын. А.Али// Қазақ -2005.-№26
36. Алматы қаласына жалпы шолу. Алматы,2005ж.
37. Мазбаев О.Б. «Қонақ үй шаруашылғы» /Оқу құралы, 2006ж.12-13-14-15бет
38. «Қонақ үй шаруашылығы және қызметтері»/ Оқу құралы, 2006ж.
39. «Қазақстанның қалалары және экономикасы, туризмі»/Оқу құралы, Алматы баспасы.2006ж.
2. Авьернов Б.И. «Путь к звездам отеля» Сочи. 2000ж. 6-7бет
3. Берулова М.И.»Психилогия и педагогика менеджмента».Уч. пособие Бийск.НИЦиГПИ 1995ж. 9-10бет
4. «Бизнес»-мездународный журнал для менеджеров,2000ж.11бет
5. Браймер Р.А. «Основы управления в индустрии гостепримства». Пер. с анг. М:, Аспект Пресс 1995ж.14-15-16 бет
6. Бизюкова И.В. «Кадр:подбор и оценка».-М:, Московский рабочий 1984ж.25бет
7. Бурганова Г.Н.,Каморджанова Н.А. Гостиничный и туристский бизнес:особенности бухгалтерского учета и налогообложения:Уч. пособие.-М.: Финансы и статистика 1999ж. 23-24бет
8. Бурхан Шенер. Қонақ үй кәсіпорындарында ұйымдық тиімділіктің қалыптасуында басшылардың қызметкерлермен қарым-қатынасы болатындығы // Түркі әлемі туризм құрылтайды.- Түркістан,2005ж.
9. Дубинина Т.И., Яворская А.О. «Зарубежный опыт малых гостиниц» Метод. мат-лы. Вып. №3 1997ж. 25-27бет
10. Гостиничный и туристский бизнес. Учебник / Под. ред. проф. Чудновского А.Д.-М.,Изд-во Ассоциация авторов и издателей «ТАНДЕМ». Издательство «ЭКМОС».25 бет
11. Кабушкин Н.И. «Менеджмент туризма». Уч.посбие МН:, БГЭУ 1992ж.34 бет
12. Ладанов И.Д. «Практический менеджмент» М.,1995ж.34-35бет
13. Котлер Ф., Боуэн Дж. Издательское объединение «ЮНИТИ»,1998ж.
14. «Международное гостиничное хозяйство» Уч. Под. Ред. проф. Д-ра эконом наук Чудновкого А.Д. –М:, Ассоциация авторов и издателей «ТАНДЕМ». Издательство «ЭКМОС». 2000ж.362бет
15. Методические рекомендации по проведению идентификации и сертификации туристских услуг и услуг гостиниц. – М.,1996ж.268бет
16. Методические рекомендации по проведению идентификации и сертификации туристских услуг и услуг гостиниц.-М.,1996ж.154бет
17. Котлер Ф., Боуэн Дж., Менкенз Дж. Маркетинг. Гостипримство и туризм: учебник для вузов.-М.: «ЮНИТИ»,1998ж.
18. Статические данные Казахстанской Ассоциации Гостиниц и Ресторанов 3бет
19. Стандартная международная классификация видов деятельности в туризме (СМКДТ). ВТО,1993ж.
20. Сенин В.С., Хорошилов А.В., Баженова Т.А. « некоторые аспекты сертификации тур услуг и услуг гостиниц системы сертификации ГОСТ» методические пособие, М.,1997ж.252бет
21. Сарпунова В.Б. Туризм: эволюция, структура, маркетинг.-М.: «Ось-89»,1997ж.23бет
22. Соловьев Б.Л., Толстова Л.А. Менеджмент гостипримства: Справочно- методическое пособие. –М., 1997ж.34 бет
23. Сенин В.С., Баженова Т.А., Хорошилов А.В. некоторые аспекты сертификации туристский услуг и услуг гостиниц. Системы сертификации ГОСТ Р/ Методические пособие Выпуск 2.-М.: МЭСИ, 1997ж. 125бет
24. Сапрунова В.Б. Туризм : эволюция,структура,маркетинг.-М.: «Ось-89»
25. Требования к индустрии гостиниц, ресторанов и кафе в 1992 году / По материалам Белой книги ХОТРЕК.-М.: Централный совет по туризму и экскурсиям,1991ж. 258бет
26. Туризмнің дамуына қабылдау көп:облыстағы туризм проблемалары туралы / Дайынд. С. Ғаббасұлы // Айқын.-2005.-10 наурыз 142 бет
27. Туризм и гостиничное хозяйство Ассоцация авторов и издателей «ТАНДЕМ» М.:-2000ж. 596 бет
28. Требования к индустрии гостиниц, ресторанов и кафе –М.: совет по туризму ,1990ж. 103бет
29. Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы, 5-6 том, 2005ж.
30. Қазақ Совет Энциклопедиясы 3-6-9 том, 2001ж.
31. Егемен Қазақстан. -2006.-16 наурыз
32. Егемен Қазақстан. -2005- 25 ақпан
33. Қазақстан қалаларындағы үлкен өзгерістер / Дайын. И. Алимжанов //Қазақ. -2005.- №5
34. Қазақстанның қонақ үйлері туралы / Дайынд. Есжан А. // Қазақ. – 2006-№15
35. Қазақстан экономикасы және туризмі туралы /дайын. А.Али// Қазақ -2005.-№26
36. Алматы қаласына жалпы шолу. Алматы,2005ж.
37. Мазбаев О.Б. «Қонақ үй шаруашылғы» /Оқу құралы, 2006ж.12-13-14-15бет
38. «Қонақ үй шаруашылығы және қызметтері»/ Оқу құралы, 2006ж.
39. «Қазақстанның қалалары және экономикасы, туризмі»/Оқу құралы, Алматы баспасы.2006ж.
КІРІСПЕ
Бүкіл әлем бойынша көптеген дамыған және дамушы мемлекеттер туризмнің
дамуы үшін, туристік рекреациялық көптеген мүмкіндіктерге ие болуда. Бірақ
кейбір мемлекеттерде туризмнің потенциялды көрсеткіші экономикалық
ресурстарға байланысты төмен. Себебі бұл мемлекеттердегі туристік
индустрияның салалары халық аралық стандарттарға сай емес. Осы себептердің
бірі, біздің қонақ үйлер әлемдік стандарттарға сай дәрежеде туристерді
қабылдай алмауда, басты мәселе қонақ үй орындарының аздығында. Қонақ
үйлердің жағдайы жоғары дәрежелі моральды және жеке көзқарастар бойынша
дамушы мемлекеттерде қонақ үй бөлімдерінің жағдайының төмендігі
көрсетіледі, бұл қызмет түрінің шектеулігі, тозған ескі техникамен
сипатталады.
Дамушы мемлекеттерде осындай жетілмеген бұл туризм саласын дамыту
үшін, Қазіргі қонақ үй нарығын зерттеу,қонақ үйдегі қызмет түрлерін
арттыру ,басқа дамыған мемлекеттермен өз жағдайымызды салыстыру қажет болып
отыр.
Қонақ үй саласын дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жету үшін,осы
салада қызмет ететін мамандардың білім сапасын ,қызмет түрін арттыру керек.
Сонымен қатар осы саладағы қызметшілердің жұмыс бағдарлары нақты болғаны
жөн. Қонақ үй қызметінің саласы-бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас,нақты
алушы мен сатушы арасындағы байланыс. Яғни, қызмет көрсетушілердің күш
жігері демалушыларға арналып, қонқтардың ойын жаулап алу мақсатында
ауқымды дәрежеде қызмет көрсету. Туризм саласындағы қызметкерлердің нақты
жұмыс барысы, жұмыс уақыты, демалыс уақыты тура белгіленсе, онда бұл салада
үлкен жетістіктер, атақ абыройға ие бола алады. Аз ғана уақытқа болса да
туристер үшін қонақ ұй-ақылы өз үйі. Ал үй ішінде адам өзін жақсы сезіну,
көтеріңкі көілде бол,оны әрқашан көтеріңкі көңілмен күтіп алатындығына,
оның барлық түрлерін қанағаттандыратындығына сенімді болуы шарт. Осындай
жолмен ғана қонақ үйлерді туристердің екінші үйі ретінде, осы үйге қайта-
қайта келу тілегін қалыптастыру керек. Қонақ үйлердің негізгі мақсаты-
туристер үшін сапалы қызмет көрсету , оларға барлық жағдайды жасау арқылы
қонақ үй өзінің деңгейін әлемдік дәрежеде көрсете алады.
Қазіргі уақытта қонақ үй шаруашылығын дамыту жөніндегі республикалық
бағдарламасы жасалған. Бағдарламаның басты мақсаты-Республикада қазіргі
заманға сай жоғарғы нәтижелі бәсекеге қабілетті туристік кешен құру,
экономиканың қосалқы салаларын өркендету. Сондықан қонақ үй және туристік
бизнес бұл мәселелерді қарастыруда өзекті мәселенің бірі.
Қонақ үй анықтамасына сүйенетін болсақ туристік іс әрекеттерді
төмендегі ұсынып отырған анықтамадан анық көреміз. Дүниежүзілік туристік
ұйымның (ДТҰ,ВТО) т.б. оқулық авторларының беріп жүрген анықтамаларынан
басқа, төмендегі анықтама туризмнің сан қырлы екендігін көрсетеді.
Туризм- экономика саласы, бизнес, таным, спорт және демалыс түсінігіне
орай оқу құралында тек қана қонақ үй шаруашылығы оның мазмұны, құрылымы
және туристік саладағы мамандарға кәсіби білімін жетілдіруге қажетті
мәліметтер жинақталған. Оқу құралы мазмұны қонақ үй және туистік
кешендердегі қызмет көрсету нарығының қалыптасуының негіздерін қамти отырып
олапрдң құрылымдарына,менеджментіне,маркети нг мәселелеріне жауап бере
отырып, қызмет көрсетуді ұйымдастыру мәселелеріне тоқталады.
Қазіргі уақытта Қазақстан территориясында 195-ке жуық қонақ үй жұмыс
істейді. Олардың көпшілігі Астана,Алматыда және ірі облыс орталықтарында
шоғырланған. Алматы қаласы маңында, қала ішінде әртүрлі дәрежесіндегі қонақ
үй, отельдер орналасқан.
Жалпы қонақ үй шаруашлығы бизнесін туристік бизнестен бөліп қарастыру
мүмкін емес.
1 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРДЕГІ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Қонақ үй шаруашылығының тарихи аспектілері
Біздің уақытта туризм ролі мен мәні мемлекеттердің экономикасының
өркендеуі үшін, жеке тұлғалардың мұқтаждығын қанағаттандыру,елдердің
арасындағы әлеуметтік байланыстарды сапаландыруды қайта бағалау мүмкін
емес. Туризм индустриясы көпшілік елде маңызды орын алады.
Туризм XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басында толығы халықаралық
және интернационалды болды, бұған бір-бірімен байланысқан екі фактор
мүмкіндік туғызды: бір жағынан, үлкен пайда әкелу үшін, туристік
кәсіпорынның кірісін көбейту үшін фирмалар дүние жүзіне саяхат жасау
географиясын кеңейтеді, екінші жағынан, рентабельді болу үшін, туристік
бизнес халықаралық деңгейде қаржыландырылуы керек.1
Бұл екі фактордың бір-бірімен байланыстылығының көрнекі үлгісі ретінде
круиздік бизнесті алуға болады. Круиздер теңіздер мен мұхиттарда іске
асады, яғни елдердің арасында жасалатын халықаралық саяхат болып табылады.
Круиздік турлар жиі кеңейіп отырады (Аляска, Филиппин аралдары, Малайзия,
Тынық мұхит аудандары және т.б. ).
Солай бола тұра, бизнестің бұл түрінде жетістіктерге жету үшін,
компания туристтік нарықтың халықаралық алаңында нық тұрып, әртүрлі елдер
мен аймақтарда дамыған материалдық негізі болуы керек.
Мысалы, P& O және Роял Кариббеан ірі круиздік туроператорлары дәл
сондай компания болып табылады ( Роял Кариббеан Кариб теңізіндегі
аралдардың бірін иеленеді. Бұл аралды круиздік аялдама ретінде
пайдаланады).
Дәл осындай мысалдарды қонақүйлік корпорация аумағында және агенттік-
операторлық бизнес аумағында келтіруге болады: Холидей Инн, Нур-
туристик және т.б.
Аймақтық туризм бірқалыпты дамымайды, және бәріненде жиірек келесі
туристік аймақтар ерекшеленеді: Европа, Америка, Шығыс Азия және Тынық
мұхит аймағы, Африка, Таяу Шығыс, Оңтүстік Азия. Әлемнің аймақтарға
бөлінуіндегі пропорцияналды еместігі жөнінде нақты жауап беруге болмайды;
Әлемнің әртүрлі бөліктерінің дамуы және ресурстарының жақсаруы әр
регионның қай аймақта орналасқанына байланысты.
Мысалға алатын болсақ соңғы он жылдың ішінде туристік кірістер мен
туримнің өсуі бойынша үлкен жетістікпен көзге түскен региондар қатарына
Таяу Шығыс пен оңтүстік Азияны айтуға болады.Өзара салыстыруларға
байланысты орташа региондарда туристік қызмет көрсетулер, қызықты
статистикалар,туристік қызметкерлер, маркетинг пен кәсіпорындар көлемі
жаңадан ғана даму үстінде.
Тарихқа аздап көз жүгіртіп өтер болсақ, туризм индустриясы Европа
елінде туып, осы елде дамып, басқада дүние жүзі елдеріне танылуда.Бұндай
жағдайға Европа мемлекеттерінің тарихы ғана емес әлеуметтік-экономикалық
дамуы тікелей себеп болып отыр.Қандай жағдай болсада мемлекетте туризмнің
массалық дамуына сол елдің әлеуметтік–экономикасының деңгейі, техникасы мен
технологиясының дамуы, халықтарының өсу деңгейі тікелей және жанама әсер
етеді.
Әлемдік қонақ үй индустрияның негізгі кезеңіне шолу жасайтын болсақ,
саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ үйлер (Керуен
сарайлар) б.э.д 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең таралған.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап
әртістерге,кубелерге,саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй
түрлері:хаинны, инны, пошта бекеттері болып саналған. Жоғарыдағы қонақ
үйлер қазіргі үй функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен.
Сол замандағы негізгі көлік ретінде аттарды пайдалану,ат
қоршаулары мен тұратар болуымен қатар адамдар тынығуға арналған, ас ішетін
бөлмелерден тұрған. Ал Орта ғасырларда саяхатшыларға арналған бұл
кешендерге әжептәуір өзгерістер енгізілген. Қосымша театр сахналары пайда
болған. Қонақ үй иелері өз жанұясымен, құлдары мен қызметшілері келген
қонақтарға қызмет көрсеткен. Олардың қызмет көрсету деңгейі жоғары сапалы
көлемді қызмет көрсетумен ерекшеленген.
Қонақ үй индустриясының даму тарихы әлемдік адамзат өркениетінің даму
тарихы мен тұспа тұс келеді.
Еуропа, Азия дүние бөліктеріндегі ірі империалдардың құлауы.Жібек
жолы бойындағы қалалардың күйреуі,соғыс әрекеттері, қонақ үй кәсіпшілігіне
тоқырау алып келеді.
XVII-XIX ғасырлар өндірістік революция, су жолының дамуы дүние
жүзілік қонақ үй шаруашылығының қалыптасуына өзіндік үлесін тигізді. XX
ғасырдағы қонақ үй индустриясының ерте кезден бастап 20 ғасырдың соңына
дейінгі даму этаптарының негізгі сипаты төмендегідей.
Біздің эрамызға дейінгі II-I мыңжылдық аралығында Ассирия кезінде
керуен сарайлар мен алғашқы адамдар дем алатын үйлерлің саяхатшыларға
уақытша тұруына арналып салына басталды.Осы уақытта Шығыс елдерінде, коне
Грецияда,Крит аралдарында да керуен сарайларының ашылғандағы белгілі.Б.э.
дейінгі I мыңжылдықтың Ежелгі Грек жерінде қонақ үйлердің үш типі
қалыптасқан; жекеменшік аулалар (кататоталар), мемлекет құзырындағы аулалар
(пандокен), ұйықтайтын бөлмелері бар таверналар (тамақ ішетін орындар)
Б.э. дейінгі VI-ғасырдағы –біздің эрамыздың I ғасырында ежелгі Рим
территориясында жол бойында көне қалаларда көптеген жатын үйлер мен
таверналар салынған. Оларды пайдаланушылар саяхатшылармен қатар,
мемлекеттік шенеуліктер, саудагерлер, кезбелер болып Рим империясындағы
пошта байланысының қалыптасуына байланысты мемлекеттік заңға байланысты 70-
100 шақырым ат шабыс аралық бекеттерінің ашылуы таверна,қонақ үйлердің
ашылуына себеп болды. Рим империясының күйреуі, заманында пайда болған
кешендер бұзылып қирауға ұшырады.
Орта ғасыр (V-VIII ғасырлар) заманында Европам мен Шығыс елдерінде
сауда мен саясаттың қайта жандануына орай орналастыру мен тамақтану қызмет
көрсету саласы дамудың жаңа жолдарына бағытталды.Европалық монастырларда
арнайы қонақ жайлық орындар пайда болды.Бұл кешендердің бірінші қабатында
ас ішіетін орын және ат қора, шаруашылық, қызметшілерге арналған бөлмелер
жабдықталса, ал жоғарғы қабатында жататын бөлмелер төбесі жабық театрлық
көріністерге арналған орындар болған.
Қайта өрлеу заманында Европа дүние бөлігінде кәсіпкершіліктің дамуы,
ат жегілген тарантас,көлік қүралдарының пайда болуы қонақтар тоқтайтын
аулалар орындарының көбеюіне септігін тигізді. Европа елдеріндегі
мемлекеттердің экономикалық және саяси байланысының дамуы барысында қонақ
үй шаруашылығы қарқынды дамуы байқалады. XVII-XVIII ғасырларда Америка
континентіне Европалықтардың келуіне орай Европалық типтегі қонақ үйлер
пайда бола бастады. Алғашқы 70 бөлмелі қонақ үй Сити Отель Нью-Йорк
қаласында 1794 жылы салынған. XVIII-XIX ғасырлардың бас кезінде тек
саяхатшыларға арналған орта және үлкен қонақ үйлер пайда болды. Оның ең
үлкені 170 бөлмелі Тремонт отелі 1829 жылы Бостон қаласында ірге тасын
көтерген.
XIX ғасырда Европа мен Америка өндірістік революция нәтижесінде көлік
түрлерінің пайда болуы (пороход, паровоз) туризмнің дамуына үлкен ықпалын
тигізді.
Нәтижесінде теңіз жағалауында ,темір жол бойында қонақ үй құрлысы
пайда болды. Қонақ үй компаниялары,корпорациялары, синдикаттардың
бизнесмендерге, комерсанттарға және көшіп келушіоерге қонақ үй қызметі
ұсынылды.2
XX ғасырдлың бас кезінде қонақ үй құрлысы, шаруашылығында жаңа
идеялар, тұжырымдамалар, қонақ үй синдикоттары (Лондонда) қонақ үй
иелерінің одағы (Париж)1906 жылы құрылған қонақ үй иелерінің халықаралық
қонақ үй одағы, дүние жүзінің 1700 қонақ үйлерінің басын біріктірген. Осы
мезгілде Европа қонақ үйлерінде керуендер, конференциялар, ойын-сауық
кештері ұйымдастырылған казино, мейрамханалар пайда болған XX ғасырдың 20
жылдарында қонақ үй бизнесіндегі Конрад Хилтон үлесіне тоқталып өткен
орынды.
1930 жылдардағы қонақ үй шаруашылығының Ұлы күйзеліс өзіндік
ықпалын тигізді. Екінші дүние жүзілік соғыс кезеңі де өз септігін тигізді.
1950-1960 жылдары көлік тасымалдау түрлерінің өркендеуі, соғыстан
кейінгі халықаралық қатынастардың тұрақталуы, әлеуметтік экономикалық
жағдайдың ретке келуі дүние жүзінде қонақ үй шаруашылығының қайта жануына
ықпалын тигізді. Қонақ үйдің жаңа типтері мотель, отель, кемпинг т.б.
пайда болуы курортты қалаларда демалыс қонақ үйлер салына бастады. Әуежай,
жол бойы қонақ үйлері олардың құрамына тамақтану, көңіл көтеру орындары
қалыптасты. Адамдардың бос уақытта пайдалану мүмкіншіліктерінің артуына
байланысты емдік сауықтыру курортары белгіленген аймақтарды пайда болды.
ДТҰ мәліметі бойынша 17 млн. адамдар тоқтай алатын қонақ үйлер
жүйесі қалыптасқан. Солардың ішіндегі ең ірілері Шератон, Мариотт,
Рамада, Редиссон қонақ үй класстарына орай Апартамент, Кондоминниум
түрлері пайда болды.
XX ғасырдың 90-шы жылдарында экономикалық күйзелістерге байланысты
қонақ үй шаруашылығының дамуының тежелгені байқалды.
Отельдердің мамандандыруы, супер және экзотикалық түрлерінің шыққанын
байқаймыз. Қонақ дамытудың жаңа тұжырымдамалары зор ізденіс бағытта
жүргізілді. Шығыс Азия және тынық мұхит секторында қонақ үй шаруашылығы
құрлысы жаңа технолдогияны пайдаланды.
2000 жылдары жекеменшік, шағын әртүрлі типтегі қонақ үйлер қалыптасуы
нарықтық жағдайда өтуде.
ТМД елдері көлеміндегі қонақ үйлердің даму, қалыптасу тарихы
төмендегідей.
Ерте ғасырларда Ресей, Европалық бөліктегі ТМД елдерінде және Жібек
жолы бойындағы атпен серуендеушілердің, саудагерлердің, пошта мемлекеттік
қызметкерлердің жол бойына тынығуға, тамақтануға ыңғайлы керуен
сарайларынан басқа, пошта стансияларының салыну, қонақ үй аулаларының
трактирлер құрлысы пайда болып, 1818 жылдың өзінде Мәскеу қаласында 7 қонақ
үй жұмыс істеген. Оған дейінгі кезеңде көрші мемлекеттерден келген шет
елдік қонақтарға арнайы демалатын, тамақтанатын орындар болған.
Олар армяндық, ағылшындық, гректік, голандық т.б болып
аталған. Құрылымында шағын сауда сөрелері, кішігірім дүкендер, зат сақтайтн
қоймалар, қызмет көрсетуге арналған нысандар болған. Калуга қаласында
көненің көзі ретінде қазірге дейін сақталып туристік экскурсиялық нысан
құрайды.
1878 жылы Мәскеуде бес қабатты қонақ үй және мейрамханамен ашыла
отырып Үлкен Мәскеу серіктестігі болып аталған.
1890 жылдары Европа, Центральный қонақ үйлерінде люкс нөмірлер
ашылды. Кейінірек Балчук, Метрополь ірге тасы қаланған болатын.
1910 жылдары Ресей жерінде 4685 қонақ үйлері пайда болған екен.
Бұлардан басқа кішігірім демалыс, тамақтану орындарын есептемегенде.
Кеңестер дәуірінде бұрынғы жекеменшік қонақ үйлер мемлекеттік
коммуналдық жүйеге көше отырып, екінші дүние жүзілік соғысқа дейін Москва
және Ресейдің 669 қалаларда қонақ үйлер салынды. Қонақ үй бизнесінің
тоқырауы екінші дүние жүзілік соғыс кезінде байқалды.
1960-1970 жылдары 6 мыңнан астам қонақ үйлер пайдалануға беріле отырып
Золотой колос (4000 орынды), Ярославль(2000 орынды), Туринск,
Алтай, Восток (2400 орыннан астам), Ленинградская (500 орынды),
Украина (1660 орынды), Россия (5350 орынды) қызмет атқарды.
1980 жылы Олимпиада ойындары қарсаңында Космос, Измаилово,
Севастополь, Спорт, Международная қонақ үйлерінің жұмысы жанданды.
1990 жылдары қонақ үй шаруашылығы күйзелісі Кеңестер одағының ыдырауы,
жекешелендіру,басқа салаға, офистік ойын-сауық орталықтарына көшу
тенденциясы байқалады.
2. Қазақстан территориясында қонақ үй шаруашылығының пайда болуы
Қазақстан қонақжайлығының қалыптасуының көне тамыры тереңде жатыр.
Оның пайда болуы алғашқы қоныстардың, көлік жолдарының және сауда
қатынастарының дамуымен байланысты. Алғашқы қонақ үйге ұқсас ғимараттың
ашылуын біздің эрамыздың алғашқы ғасырларына қатыстыруға болады. Ұлы Жібек
жолы бойындағы аймақтардың зерттелулерінен біз көне көпестермен
саяхатшылардың үлкен керуендермен түйелер арқылы қатынайтынын білдік. Олар
керуен жолының бойындағы қалалардан немесе елді мекендерден шатыр құрып
түнейтін болған. Сондықтан, олар ерте кезеңдердегі қонақ үй кешені болып
керуен- сарайлар деген атауға ие болған. Керуен-сарайлар керуеннің
тұрғылықты және сату ауласы болып табылса керек. Сол ғасырларда қолайлы
қызмет көрсету ұғымы Азия, Европаға қарағанда әлде қайда ілгері болғанымен
де, шығыстағы керуен-сарайлар ақша табу мақсатында ғана емес, саяхатшының
демалысы мен саудасын дамыту мақсатында салынғаны тарих арқылы белгілі.
Бірақ XIII ғасырдың басы болашақ Алматымен жалпы жетісу аймағына қай
салада болсын үлкен төңкеріс әкелді. Монғол шапқыншылығы елдің
экономикасына ғана емес, қала мәдениетіне де кері ықпалын тигізді. Ұлы
Жібек Жолы маңындағы қалалардың күйреуі сауда және керуен жолдарының
әлсіреуіне әкелсе, ол өз алдына сол кезеңзегі енді өркендеп келе жатқан
керуен-сарайларының еріксіз өз жұмысынтоқтатуына әкеп соқты. Алайда
саудамен көлік жолдарының қайта өркендеп дамуы Ақсақ Темірдің билеу кезінде
басталды. Соғыс қимылдары алаңының өркендеуіне байланыст елдер жаңа жолдар
салып, жаңа қалалардаң салынуы халықаралық қатынастарды дамыта түсті. Мұның
өзі жаңа қонақ үйлерді ашуды міндеттеді. Тарихтың келесі беттері XVғасырдың
аяғы мен XVI ғасырдың кезеңіндегі қонақ үй тұрақтарының жайы.
Қазақ хандығының құрылуы қонақ үй шаруашылығына еш кері әсерін
тигізбей, бір қалыпты дамуды байқатады. Қонақ үй кешендері дамуының одан
арғы тарихы Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңі болып табылады. XIX ғасырдың
алғашқы жартысының соңына қарай Қазақстан толығымен Ресей империясының қол
астына енген кезде соғыс қорғаныстарын, жаңа жолмен қалалардаң салынуы
қонақ үй шаруашылығының одан әрі қарай дамуын талап етті. Сол тарихи
жылдардағы қонақ үйлердің мысалы ретінде бекеттерді, қонақ үй шатырларын
айтуға болады. Осылайшы қарқында дамыған Қазақстан қонақ үй шаруашылығы
1903 жылы Алматы қаласында алғашқы Еуропа қонақ үйінің салынуына әкеп
соқтырды.
Осыншама тарихты арқа тастаған Қазақстан қазір 160-қа жуық қонақ үй
жұмыс істесе, оның басым көпшілігі Астанада,Қарағандыда, Алматыда, Шығыс
Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан аймағында орналасқан.
Қонақ үй шаруашылығын туристік шаруашылықтан бөліп қарауға болмайды.Ал
соңғысымен біздің елдің жағдай тамаша емес. Әрине сыртқы туризм бізде
біршама жақсы дамыған:қазқстандықтар үшін шет елге демалуды әдетке
айналдырған -45,8%, ішкі туризм бойынша -37,9% көрсетілсе, туристердің
қазақстанға келу көрсеткіші небәрі 16,3%-ке ғана жетеді.Мемлекет осылардың
соңғысына мұқтаж, себебі оның арқасында елге шетелдік валютаның көп
келуімен, өндіріс салаларының қарқында дамуына бастау алады.3
Қазақстанға туристерді келтіру үшін бірқатар жұмыстар атқарып, оның
ішінде қонақ үй инфраструктурасын қолға алу керек. Еліміз қарқында дамудың
нарықтық жолына түскендіктен Қазақстан көптегн шетелдік әріптестерімен
жұмыс жасап, әр қаладағы біріккен өнеркәсіптермен және шетел
өкілеттіктерімен қатар әр қаланың қонақ үй өмірі біршама қайта жанданды.
Жаңа қонақ үйлер пайда болып, ескілері жаңартылып немесе қайта күрделі
жөндеуден өткізілді.
Алматының Еуразия орталығы ретіндегі деңгейі өсуде, сонымен қатар
қалада көптеген саммиттер, халықаралық конференциялар, семинарлар,
көрмелер, яғни конгресті және іскер туризмді дамытуға әсерін тигізетін
бірнеше бас қосулар өткізілді. Конгресті туризмнің де өз маусымдылығы бар,
ол көктем-күз айларына келеді. Қысқы, әсіресе жазғы кезде бизнес –
туризмдердің жұмыс белсенділігі төмендейді. Сонымен қатар Қазақстанға
іскерлік мақсатпен келетін туристердің арасындағы түрлі деңгейдегі
қонақтар бар. Бірақ іскер адамдармен бизнес –туристердің қонақ үй мен
отельдерге деген нақты талаптары бар- ол сервистің тиісті деңгейін
қамтамасыз ететін қазіргі заманға сай әрі комфортабельді орналастыру
орындары болу керек. Ал бес жұлдызды қонақ үйге келетін болсақ, онда қонақ
үй бизнесі мамандарының айтуынша, бір орында нөмірге тәулігіне 290 доллар
төлетін туристердің арқасында Алматыдағы әлемдік құрылымдағы The Rejent
Ankara және Hyatt Rejency қонақ үйлері Қазақстанға жетіп жатыр. Бірақ
алғашқы бекітілген баға көп жағдайда қалыпты баға болып саналмайды да,
нөмірлер түрлі жеңілдіктер бойынша да өткізуі мүмкін. Ол жеңілдікте,
мысалы: корпоративті клиенттнрге немесе отельмен бірге жұмыс жасайтын
туристік операторларға берілуі мүмкін.Көрсетілетін жеңілдіктер орасан зор
болуы да ықтимал:кейбір туристік фирмалар Алматының бес жұлдызды қонақ
үйінің бір орынды нөмірін прайста көрсетілген бағадан 30% түсіреді. Бірақ
The Rejent Ankara және Hyatt Rejency деңгейлес қонақ үйлерінің
мейрамханалардың, түнгі клубтардың, казино, фитнесс-орталықтарының,
конференц залдарының болуы салдарынан аталмыш орындар жергілікті
компаниялардң презентация, семинар немесе пресс-конференцияларды
ұйымдастыруда белсенді түрде жалға алынуда. Кейбір деректерге сүйенсек
қонақ үйлердің негізгі жұмысы емес, осындай қосалқы қызметтері олардың
нарық алдында қалуын қамтамасыз етеді. Бірақ басқа да көзқарастың
барлығында мойындау керек. Мысалы Отырар қонақ үйі кешенінің директорының
айтуынша қонақ үйдің негізгі кірісі оның басты жұмысынан ғана келеді. Ал
ғимарат ішінде казино, түнгі клуб, мейрамхана, авиакасса және басқалардың
болуын тек туристердің ұсынысынан туындағанын айтып түсіндіреді.
Бірақ Отырар қонақ үйінің тек төрт жұлдызды екендігін ескерсек, оның
жұмыс спецификасының да біраз өзгеше өтетіндігін түсінеміз.Қалай дегенмен
де қосалқы қызметі бар қонақ үйлердің кірісі, ондай қызметсіз қонақ үйлерге
қарағанда жоғары екендігін статистика көрсетіп отыр. Яғни қонақ үйлердің
қосымша қызмет көрсетуі биік сұранысқа ие. Айта кететін бір жағдай: бес
жұлдызды қонақ үйде тұру кезінде жоғарыдағы қосымша қызметтер бағасы нөмір
бағасымен бірігіп кетеді ( бассейнге түсу, фитнес- орталығы,
түнгі клубта болу, саунаға кіру т.б.). Бірақ елімізге келушілердің барлығы
да фирмадағы жұмыс орнына байланысты, 5 жұлдызды қонақ үйде бола алмауы
мүмкін. Осылайша Қазақстан шетелдік қонақтарға тағы не ұсына алады деген
орынды сұрақ туындайды. 4
Қонақ үйдегі жұлдыздық жүйе жағдайы:
Біздің елде қонақ үй сертификациясымен оларға жұлдыздық деңгей беру
жүйесі 1994 жылы Ресей Федерациясының Мемлекеттік стандартымен бекітілген
ресейлік қонақ үй жіктелуіқаулысы бойынша жүргізіледі. Нормалар мен
ережелердің ескеруінен бе, жоқ әлде біздің сертификат беретін орындардың
белгілеген ереже тәртібін түсінуінен бе, әйтеуір Қазақстандағы бірдей
жұлдызды қонақ үйлердің сапа деңгейінің әр түрлі екендігіешкімге жұмбақ
емес. Тіпті арнайы маман емес қарапайым көзімен-ақ кейбір жұлдызды төмен
қонақ үйлердің қолайлығымен қызмет көрсету деңгейі, оның жоғарғы жұлдызды
ағайындарына қарағанда әлдеқайда биік екендігін көруге болады. Мысалы
оңтүстік астанамызда 4 жұлдызды қонақ үйлер төртеу: Қазақстан, Отырар,
Достық, Ambassador. Сонымен қатар 3 жұлдызды қонақ үйлердің 11-і бар:
Олардың ішінде Алматы, премьер-Алатау, Премьер Интернейшнл Медеу,
Пекин, Каргалинск отель-санаториі, КазЖол, Астана. Осындағы
Астана сияқты қонақ үйлер қалаға жетпеуде. Дәлірек айтсақ, сол сияқты,
бірақ төмен деңгейлі бағамен қолайлы, европалық деңгеймен салынған 3
жұлдызды қонақ түй, тек бизнес-туристерге ғана емес, сонымен қатар
Қазақстанның табиғат кереметін тамашалауға келген қарапайым шетел
қонақтарына да ұнайтыны сөзсіз. Сондықтан да Қазақстан қонақ үйлері ең
алдымен елге келген туристер ағымының 86% құрайтын алыс адамдарының, содан
кейін тек 14% құрайтын ТМД туристерінің қалауынан шығуға жұмыс істеуі
қажет. Дегенмен қонақ үйлердің түрлі бағытта жұмыс жасауы қуандырарлық
жағдай, бірақ осы саладағы ғимараттар өз жұлдызына сай қызмет көрсеткені
абзал. Жібек Жолы компаниясының қарамағындағы Жетісу қонақ үйінің
басшылары Қазақстанға, әсіресе Алматыға комфортабельді, әрі қазіргі заманға
сай 4 жұлдызды отель жетпейді деп есептеуде. Жібек Жолы компаниясының
менеджерінің : Біздің қонақ үйге 3 жұлдыз деңгейін береді, бірақ әрине біз
ондай сатыға әлі көтеріле қойған жоқпыз. Көп дегенмен 2 немесе оданда төмен
жұлдызда шығармыз.Бірақ дегенмен де біздің қонақ үй орналасқан жер 4-5
жұлдыз деңгейіне сай болуға итермелегендіктен, біз инвесторлармен келіссөз
жүргізіп қонақ үйді реконструкциядан өткізуге дайындалудамыз. Ғимараттың
фазасын жаңартып, оны европалық стандарттарға сай етіп және нөмірлерді
қайта күрделі жөндеуден өткізе отырып, біз қонақ үйдегі төменгі бағаны
сақтап қалмақшымыз. Еліміздегі дүние жүзілік тізектегі 5 жұлдызды отельдер
жоғары бағасымен келетін аз туристерден шығынын өтеп алады. Жаңадан
өңделген қонақ үйдің шындығында да өз деңгейіне сай болуын ескерсек, олайда
жаман емес сияқты. Ең бастысы қонақ үй обьектілерінің жұлдызын арттырмаған
дұрыс. Себебі елімізге келіп қонақ үйде түнеген және ондағы қызметтен
түңілген турист не сол отельде енді ешқашан тоқтамайды, не ең жаманы біздің
елге қайта келмеуге тырысады.
Қызметкерлер сапасы. Қонақ үйдің класын анықтауды бірнеше жағдайлар
ескеріледі.Мысалы:төсек басында барлық жарық көздерін өшіруге арналған
дистонционды басқарудың болуы, үлкен айнаның, шомылу қалпағының, әжетхана
қағазын ілуге арналған құралдың болуы және т.б. әрине осындай неше түрлі
майда бұйымдардан қонақ үйдің қолайлығымен комфортылығы байқалады,алайда
егер сіз осылардың барлығы бола тұрып сауатсыз қызметкөрсетуге тап
болсаңыз, мұндай қонақ үйге қайтып келмесіңіз анық. Қызметшілер тәртібі
бойынша классификациялық талап стандартында бір-ақ сөйлем жазылған:
қызметкерлер қонақ үйде қонақ жайлық атмосферасын орнату және қонақтарға
шыдамды әрі ілтипатты болуы тиіс. Дегенмен де біздің қонақ үйдегі
қызметшілер ізеттілігіне күмәндана қарауғада болады. ЖЗібек жолы қонақ
үйінің менеджері: Біздің қалада қонақ үйдегі қызметкерлер сапасы, өкінішке
орай жоғарғы деңгейде емес. Қазіргі қонақ үй жұмыскерлерін оқыту бойынша
тренингтер жүргізіле бастауда. Ал осыдан бірнеше–ақ жыл бұрын тіпті
шетелдік қонақтарға бағытталған 5 жұлдызды қонақ үйде ағылшынша сөйлей
алатын, келбеті жаман емес, яғни жұмысқа алуға болады жүйесімен алатын
болған.Ең бастысы жұмысқа ынталана беріліп, шындығында қонақтарға ізетпен
қарай білу керек. Ал бізде тіпті 5 жұлдызды қонақ үйде нөмеріңізді
көрсетіңізші, біз тобымызды орналастырайық деп едік? деген сұраққа,
Сіздер шынымен аласыздар ма? деп жауап қайтарады. Delux класты қонақ үйде
мұндай атымен болмау керек. Мұндай да ізгілік таныта отырып, жәй ғана
сыпайы түрде Иә, әрине деп жауап беру керек. Бізде ең бастысы әдемі
фасатты көрсете білу деп ойлайды.Шындығында да шығыста ғимарат салуды жақсы
біледі әрі ол орынды да.Бірақ ешбір қонақ үйдің фасады оның соншамалықты
жақсы көрсетпейді. Егер ондағы қызметкерлер жұмыс істей білмесе. Қонақ үй
бизнесін жүргізудің қазіргі заманға сай халықаралық стандарттарын оқытудың
қиындықтарымен Қазақстан қонақ үйлері мен мейрамханаларының ассоцациясы
(ҚҚМА) жұмыс істеуде. Бұл ұйымның құрамына Қазақстан бойынша 27 қонақ үй
тіркелген. Аталмыш ұйыммен Карл Дюйсбергтің қоғамы біріге отырып қонақ үй
шаруашылығымен табиғи саябақтардың менеджменті атты ірі жоба жүргізілген.
Оның ең басты мақсаты таңдалып алынған 10 қонақ үйдің 30 басқарушысы
қызметкерлерінің квалификациясын жоғарылату еді. Олар 2,5 жыл көлемінде
кеңес алып, менеджмент, маркетинг және өнеркәсіп реструктуризациясы бойынша
өз мамандарының квалификациясын жоғарылатып отырған. Сонымен қатар
Қазақстан, Астана, Алматы, Отырар қонақ үйлерінде эксперттер
өндірістен шеткері қалмай өз жұмыстарын атқарған. Сонымен қатар ҚҚМА-да
көрсеткендей, Қазақстан спорт және туризм академиясы жанынан туризм және
қонақ үй менеджерін дайындау, қайта дайындау және квалификациясын
жоғарылату орталығы ашылды. Негізінде қонақ үй персоналдарын ізеттілік пен
әдептілікке үйрету өте қиын. Себебі бізде ондай қалыптасқан әдет жоқ.Әрине
шығыс қонақжайлығы туралы айтудың қажеті жоқ, бірақ тек қонақ үй бизнесін
ғана емес, сонымен қатар жалпы қызмет көрсету аумағы өндірісін тұншықтырған
кеңестік кезеңнің әсерін айтпауға болмайды. Кеңес дәуіріндегі қонақ үйлер
бұзылмас қамал сияты болатын. Дәлірек айтсақ төменгі деңгейдегі
қонақжайлылығымен туристерге есік ашатын мұндай орындарда бронсыз номер алу
үшін жоспардан тыс таза орамал алу үшін және т.б. персонал достасып немесе
ұрсысып біраз тер төгу керек еді.Осындай ықпалда жүрген біздің қонақ
үйлердің тез арада мейірбан болу процесі баяу жүретіні сөзсіз.Бірақ жаңа
заман, жаңа заң сияқты өзгеруіміз қажет.
Қызмет көрсету ерешеліктері
XX ғасыр соңындағы қонақ үй шаруашылығын,дағы жаңа технологияның енуіне
орай басқару жүйесіндегі өзгерістермен қатар жұмысшы, қызметкерлер санының
күрт азаюы байқалады.Қызмет көрсету саласында қаржы жоспарлау, коммерциялық
іс әрекеттерді қызмет көрсету, басқару проблемаларымен байланысты
қарастыруда. Жұмысқа дайындау, қабылдау, қайта дайындау, қарым қатынас
мәселесін зерттеу қолға алынған. Қонақ үй бизнесіндегі қызметкерлер олардың
жұмысын ұйымдастыру, бақылау менеджмент жүйесіндегі негізгі мәселенің бірі.
Қызмет көрсету саласында жұмысқа қабылдау, дұрыс таңдай білу, тұтынушы
талабына сұранысына сай болуы шарт.
Қонақ үй шаруашылығындағы көпшілік қызметкерлер қонақ үй қызметін
тұтынушылармен тікелей қарым –қатынаста болуына орай автоматты түрде
кәсіпорының мақсаттарын іске асыру процесіне қатысты қызмет көрсету сферасы
орналастыру, қабылдау, тамақтандыру, туристік, экскурсиялық, қосымша жұмысы
қызметкерлердің іскерлілігімен, саналылығымен, кішіпейілдігіне тікелей
қкарым қатынасы бар. Адамдармен ұтымды жұмыс істей білу, басқару
қызметкерлерді басқарудағы негізгі функция деп санау қажет.
Қонақ үй шаруашылғы кәсіпорындарының кейбірінде қызметкерлерді
басқару мәселесіне орынды көңіл бөлмейді.Көбінесе менеджер-
ұйымдастырушылармен ғана жұмыс жүргізеді. Бұл дұрыс емес. Себебі төменгі
топтағы қызметкерлер кәсіпорындағы адам – жұмысшы санының басым көпшілігін
құрайды,кәсіпорын табатын пайда-ақша көзі олардың қызметіне,сапалылығына
тікелей қатысты.Мысалға қонақ тар жататын орындарына ғана ақша төлеп
қоймай, қауіпсіздігіне, тазалыққа, отель қызметкерлерінің жұмысынада
төлейді.
Адамдар ресурстары олар қызметкерлер.Соңғы жылдары әдеби, ғылыми
оқулықтарды жиі қолданып жүрген термин. Бірақ та қызметкерлер менеджменті
мен адамдар ресурстары менеджменті арасындағы нақты айырма
кездеспейді.Кәсіпорын мақсаты мен қызметкерлермен қатынас, байланыс олардың
өзара қарым-қатынасының артуына орай адамдар ресурстары дұрыс пайдалануға
енген деп есептейміз. Және ол негізгі фактор қандай жағдай болмасын екі
жағдайда да басқару процесінің алға қойған мақсат: еңбекті дұрыс ұтымды
пайдалану,еңбек құнын арттыру болып саналады.Адамдар ресурстарын пайдалану
ұзақ мерзімге арналған бизнес стратегиясының негізгі бағыты болмақ, қызмет
қабылдаушылар, тұтынушыларға сапалы қызмет көрсету кәсіпорын жұмысшылары
тарапынан адамдар ресурстары менеджментіне үлкен көңіл бөлуі. Олардың
дамып өсуіне бұл мақсаттар орындалуы үшін уақыт қажет және басшылық
менеджментіне ғылым,практикалық тұрғыда негізделуі керек.
Қазіргі бизнес кәсіпорындары жоғарғы класты мамандармен қамтамасыз
етуді қажет етеді. Бірақта ондай мамандарды өз іштерінде дайындауды қажет
тұтады.Сондықтанда қонақ үйлердегі адамдар ресурстарын басқару басқармасы
бөлімі кәсіби дайындықпен ұйымдастырылуы, басшы ролі өте жоғары тұрғаны
дұрыс.
Оқулықтар мен құралдарына шолу жасау барысында қонақжайлылық
индустриясында адамдар ресурстары, олардың мәселері,іс
әрекеттері,құқықтьары туралы мәліметтер көптеп кездессе, ал басқару
процессі туралы мәліметтер жеткіліксіз.Қонақ үй индустриясы кәсіпорындары
олардың қазіргі іс әрекеттері қысқа мерзімде пайда табуға бағытталған.
Адамдар ресурстарын басқару табиғатты бизнестегі ұтымдылықты
байқатады.Адамдар арасындағы қарым-қөатынастар жұмысына деген ынта
қызығушылық жақсы жолға қойылса қызметкерлермен жұмыс істейтін
бөлім,менеджерлердің жұмыс істеу саясатының оңдығын дұрыстығын көрсетеді.
Көпжылдар бой адамдар ресурстарымен жұмыс істетін бөлімді басқару
қызмет карьерасының ең ждоғарғы деңгейі болып саналып келді.
Бұл бөлім көбінесе кім көрінгенмен толықтрып тұтынушылармен жұмыс
істеп көрмеген кездейсқо адамдармен жасақталып келуі. 90-жылдардан кейінгі
нарық жағдайына орай өзгерістерге ұшырауда. Бұл бөлім өте қатаң жоғарғы
талаптар қойылып отыр.Кәсіпорын бөлімдері ішіндегі жауапты,
ақпараттандырылған тез қимылдайтын білімді структура болып саналады.
Қазіргі кезде қызметкерлермен жұмыс істейтін бөлім төмендегі төрт
сфераны қамтиды. Оның құрылымы төмендегідей болып келген.
Бұл бөлім басында бас менеджер, кадр менеджері,ассистент, секретарь
және т.б. тұрады. Қызмет түрлеріне жұмысшыларды қабылдау, тексеру мерзімін
белгілеу, көмек көрсету, еңбегін бағалау, еңбек ақысын тағайындау, еңбек
режимін қадағалау, зерттеу құжаттармен жұмыс жатады.Кадр бөлімінің адамдар
саны кәсіпорын құрамына, адамдарына байланысты.Соған байланысты кадр бөлімі
мамандарының статусы әртүрлі қонақ үйлерде алуан түрлі болып келген.
Қонақ үй шаруашылығындағы бизнестің дұрыс жолға қойылуы,кадр құрамына
байланысты оларджың ісәрекетіне сай келеді.Ұйымдастыру жағынада
қызметкерлерді жинақтау кәсіпорынның алдына қойған мақсаты мен
міндеттеріне, ұйымдық құрылымға,мамандарды жоспарлауға,кадр саясатына
қатысты.Мысалға кейбір компаниялар керек мамандарын жоғарғы оқу
орндарындағы студенттердің ішінен іріктеп алып оларға білім алуына көмек
көрсетуі,кейінен ол маманның сол компания мүддесін қорғайтындығы.
Мамандармен қамтамасыз етілуі кадр бөлімінің есеп жүйесіне тікелей
қатысты.Оған штат кестесі, жұмысшылардың неліктен жұмыста тұрақтамауын
жатқызамыз.Бөлім мамандарының тілдерді білуі,компьютер, факс, жұмыс істей
алу классификациясы, шет тілдерді білуі қонақ үй саласмындағы сұранысқа
жатады.
Мамандарды жоспарлау-бұл шарушылық сферасындағы өте күрделі процесс.
200-600 орындық қонақ үйлердегі мамандардың жұмысын талдау, бағалау
күрделі іс. Өз ісінің мамандарының таңдау бірнеше этаптап
тұрады.Бірнешеден ұсынылатын жұмыс түріне анализ беру, сипаттау, мақсаты
мен міндеттерін айқындау, функциональді жеке қызметін белгілеу қызметші
түрі,қимылы, біліктілігі, тәжірибесі туралы анықтамалар іріктелінеді.6
Екіншіден мамандарды іріктеу.Іріктеу тәсілдері алуан түрлі: тексеру
мерзімі(1 апта-1 ай),тесті;сұрақтарға жауап беру, әңгімелесу әр кәсіпорын
әртүрлі жолдармен өздеріне мамандарды іріктеу жүргізеді.Қазіргі уақытта
түйіндеме арқылы кандидаттар санын тежеп, иәңгімелесе отырып қабылдау жиі
қолдануда.Әңгімелесе отырып маманның жан-жақтылығынан, фирма,компания
жұмысына сай екендігін,іс мәндерін, біліктілігін, білім деңгейін анықтай
аламыз.Мысалы өте жақсы жазылған түйіндеме артында психологиялық тұрғыдан
сай келмейтін адамдар тұруы да мүмкін.
Үшінші этап жаңа қызметкерлерді әлеуметтік адаптациядан өткізу.Жаңа
қызметкер жаңа жұмыс орнына, кәсіпорын режиміне,ережелеріне басқа
адамдармен тез тіл табысуына қолайлы жағдайлар ұйымдастыру
қажеттілігі.егер де дұрыс ұйымдастырылған жұмыс тәртібі болса, онда маман
тұрақтануы жұмысқа ынтасы, ортақ мүддені қолдайтындығы көрінеді.Әлеуметтік
адаптация әр жерде әртүрлі ұйымдасқан видеофильмдер,анықтама буклеттер
арқылы кәсіпорын іс әрекеті,традициясы, тәжирибелері туралы мағлұматтар
арқылы да жүргізіледі.
Қонақ үй қызметінде жұмысшылар тұрақсыздығы жиі байқалады.
Қызметкерлердің 45 %-ке жуығы алғашқы үш айда жұмыс орындарын тастап кетуге
мәжбүр, ал 15% бір ай ішінде.
Көпшілік жағдайда тастап кету себептеріне жалақының аздығы, адаммен
жұмыс істей алмауы жатады екен.
Сондықтан кейбір ғалымдар алдын алу жолдарын ұсынған:
1.Кәсіпорын жұмысының сипаты.
2.Жұмысшы тастап кету себептерін анқтау.
3.Қызметкерлер ішінде анкета арқылы өз жұмысынан не нәтиже күтетіндігін
анықтау.
4.қабылдау тәсілін жетілдіру.
5.Қызметкерлердің жұмыстары бойынша өсу бағдарламасын жасау.
6. Түскен табысты бөлу схемасын жақсарту, жалақы төлеу мәселесін шешу.
7.Әлеуметтік жағдайлар туғызу.
Информациялық технология жағдайында кадрлар туралы мәліметтер
жинақталуы тиіс. Инструксиялар мен ережелер, қызметкерлер жұмысын бағалау,
түрлі жәрдемдер көрсету жолдарын, бағдарламаларын қарастыру қажет.
Басқару стилі, тактикасы мен практикасы мамандардың тұрақталуына, олардың
компаниы ісіне жанашырлығын, тілектестігін күшейтеді. Қонақ үй шарушылығы
бизнесінің өркендеуіне септігін тигізеді. Қонақ үй шаруашылығы бизнесінде
қызметкерлерді бағалау, қызметкөрсету ерекшеліктерінен кейінгі қажетті
қарасытырылатын мәселе. Кәсіпорын басшылары әрқашан төмендегіне ескерген
жөн. Даму стратегиясына орай мамандарды жұмысқа қабылдау, оларды іріктеу,
оқыту, тәрбиелеу кадр жөніндегі менеджер міндеті. Қызметкерлерді бағалау
үшін бағалау критериі, мақсаты мен әдістері болуы керек. Мақсаты:
қызметкерлердің жұмысын бағалау тұрақты жүйелі түрде жүргізіледі.
Басқарудағы іс әрекеттің бір тұтастығы, бағалау жүйесіне өтілуіне
байланысты нәтижесінде жоғары болукы мүмкін.
Адамдар мүмкіншілігін ұтымды пайдалану, ұжым арасындағы моральдық-
психологиялық климатты қалыптастыру,баға беру.
Еңбек өнімділігін көтеру-бағалаушыға жеке баға беру нәтижесінде іс
жүзіне асыру. Қызметкерлерді бағалаудың негізгі міндетері. Басқарушылық
ықпал. Бағалау арқылы, әңгіме барысында қызметкер жұмысының жақсы
нәтижелерін көрсете білу, басқару нәтижелерін жеңілдетеді. Төлемақы арқылы
еңбекті бағалай білу оның көлемінің еңбекке сай болып келуі. Кәсіби өсу,
қызметкерлердің жұмысына ынталандыру бағалау тәсіліне байланысты.
Қызметкерлердің жұмыс қабілетін, кәсіби дайындығын бағалау нәтижесінде
жұмысқа қабылдау,көтеру,жолдары қарастырылады.
Қызметкерлерді бағалау төменгі міндеттерді де қарастырады.Оларға басшы мен
қызметкер арасындағы кәсіби, ұйымдастырушылық қарым қатынастар.
Қызметкерлердің өзін-өзі бағалау, қызмет бабындағы кәсіби жұмысының
нәтижесін көтеру. Қызметкерлер әрекеті административті, информациялық және
мотивациялық функциялардан тұрады. Әкімшілік функцияға: қызметін
жоғарылату, төменгі жұмысқа түсіру, жұмыстан шығарып жіберу жатады. Әр
кәсіпорын қызметкерлердің жұмысын бағалауда шешім қабылдауды,іс жүзіне
асыруы кәсіпорын жұмысына өзіндік ықпалын тигізеді. Қызметінің жоғарылауы
жұмысын бағалау деп санай отырып өзін-өзі бағалау, жұмысына басқа
көзқараспен қарауды тудырады. Өз ісіне жетік, тәртіпті, ұқыпты маманның
кәсіби өсуі басшы мен қызметкерлердің бірлескен еңбегінің нәтижесі.
Көп жылдар кәсіпорында жұмыс істеп жүрген қызметкерлер басқа жұмысқа
ауысқан жағдайда пайда келтіретін болса, оның қызмет дәрежесін көтеру не
төмен түсіру пайдалы болып, жас мамандардың өсуіне ықпалын тигізеді. Кейбір
қызметкерлер ескерту, дұрыс жолға қою мүмкіншіліктерін пайдалана алмасы
ондай қызметкерлерді жұмыстан босату дұрыс шара болып табылады.
Ақпараттық функция. Бағалау нәтижесімен таныстыру қызметкержұмысына
әділ баға беру деп санаймыз. Олар өздерінің жұмысындағы кемшіліктерді және
жетістіктерді бағалау нәтижесінен көруі қажет, қорытынды шығаруға тиісті
мотивациялық функция қызметіне мықты мамандарды анықтап, оларды марапаттау,
қызметін көтеру, жалақысын көтеру жатады. Бұл іс- әрекет жүйелі, тұрақты
жүргізілсе еңбек өнімділігі міндеттер іс жүзіне оңай асырылады. Жоғарыдағы
үш функция бірлесе отырып іске жаратылуға тиісті.Ақпараттық функция, шешім
қабылдауға, ал қызметкерлердің жақсы жұмыс істеуіне бағыталады.
Қызметкерлер жұмысын бағалау стандарты төмендегідей. Орындау стандарты екі
ақпарат түрін біріктіреді. Оларда не істелінеді,қалай істелінеді. Стандарт
арқылы басшы және жұмысты бағалау,орындалуы мазмұнын жақсы білулері жұмыс
нәтижесіе әсерін тигізеді. Сондықтан да жұмысты бағалау жеке жұмысқа
кәсіби, жеке тапсырыстар мен түсініктерден тұрса жұмыстың орындалуы
кемшіліктерін және мықты жақтарын көрсетуі тиіс. Кез-келген бағалау жүйесі
талаптарына:қажеттілігі, сезімталдығы, сенімділігі, құптауға
болатындығы,қарапайымдылығы жатады.
Қызметші персоналды бағалау әдістері.Қонақ жайлық индустриясында
қызметші жұмысын екі жақта бағалайды:
- тікелей бағалау(еңбек нәтижесін есепке алу)
- қосымша бағалау(жұмысшының іскерлік,жеке қабілетін ескеру)
Тікелей бағалауды басшы және қызметкер жұмыстың орындалу мақсаты
міндеттерін біріге отырып айқындау.
Қосымша бағалауда қызметтік міндеттерге сай,ұжыммен жұмыс істеу, іскерлігі,
жеке қасиеті ескеріледі.
Тікелей бағалау тек штаттағы қызметкерлер еңбегін бағалауға пайдаланады.
Нәтижесінде кәсіпорын мүддесімен үйлесімділігі анықталады,бағаланады.
Әр жұмыс орнына сай стандарттар белгіленеді, анықталады. Еңбек
өнімділігін анықтау процедурасы белгіленуге тиісті. Қызметкерлермен бағалау
нәтежесін талдап, шешім қабылданып, хатталуы керек.
Еңбек өнімділігі еңбек етуші және әртүрлі факторларға ,
жағдайларға қатысты. Оның обьектиті факторларға еңбек құралдары. Еңбек
құралдары,жағдайы қызметші жұмысының ұтымдылығын артырады.
Субьективті факторлар қызметшінің тікелей өз жеке басына,
мүмкіншілігіне, психологиялық жағдайына, білім дәрежесі, тәрбие деңгейіне
байланысты болып келуі заңдылық. Жеке бастың психологиясы ұжымдағы оның
орнын, адамдар арасындағы қарым-қатынастың көрсеткіші.
Еңбек өнімділігі,ынталылық денсаулыққа,қошемет пен құрметке, алатын жалақы
мөлшеріне де байланысты болып келуін байқаймыз. Туристік нарық экскурсия
және қонақ үй қызметін тұтынушы туристер мен экскурсанттардың ой-пікірі,
бағалауларын негізге алуға санасуға тұрады. Бұл жердің жеке қызметшінің іс
әрекетіне баға беріледі.
Бағалау критериі әр жерде, әр кәсіпорында өзіндік ерекшеліктерімен
айқындалуы ол басшы іс-әрекетімен қатысты жұмыстың мақсатына қарай басқару-
басқару жүйесінде әсіресе туристік кешендерде қонақ үй комплексінде, жеке
бөлме,жеке менеджер,бөлім ішіндегі жұмысшы-қызметкерлермен жұмыс жүргізуде
жиі қолданылады.
Бұл басқару түрі кәсіпорынның жұмысының оң жүруіне жақсы нәтиже
беруіне жол ашылады. Кәсіпорын мақсатын ескеру жоспарлау мен бақылау
жүйесінің басты бөлігі.Оның келесі этаптары төмендегідей:
1. Қызметші міндетінің бірнеше негіздерін анықтап сонымен жұмыс істеу;
2. Қызметші міндетінің әрқайсысымен жеке жұмыс жүргізу, экономикалық
көрсеткіштерді ескеру;
3. Өлшеуіш критериінде процент, құн, теңге көрсеткіштер жүйесін қолдану,
іс-әрекет нәтижелерінің көрсеткіштерін қолдану;
4. Әр тапсырмадағы төменгі және жоғарғы стандарттық көрсеткішті
пайдалану;
5. Бағалау бағын шығару;
6. Жұмысқа кешенді баға беру;
2 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕР ҚҰРЫЛЫСЫ
2.1 Классификасиясы туралы түсініктер
Туристік қонақ үй типіндегі қонақ үйлерді таңдап алу бірнеше
факторларға байланысты.Олар функционалды және экономикалық, архитектуралық
шарттарға тікелей байланысты.
Архитектуралық-болжамдалған туристік қонақ үй мекемесі туристерге
мынандай шарттармен қамтамасыз ету керек:
-жоғарғы дәрежелі қызмет;
-туристердің барлық контингентіне шарттарға байланысты жағдай жасау;
-қызмет түрінің жүйелігі;
-қызмет көрсетуге,тамақтандыруға,спортты қызмет көрсетуге кеткен минималды
шығындар;
-құрлысқа және сол құрлысты жүргізуге жіберілген шығындар.
Кезкелген туристік мекеменің функционалды сұраныстарын айқындау кезінде
бірнеше басты классификациялық факторларға байланысты:
а) Қызметкөрсетілген контингенттің, олардың жас ерекшелігіне байланысты
социалды құрамына байланысты,бос уақыттарына байланысты
ерекшеліктері.Көбінше туристік қонақ үйлер туристер көрсетілетін қызметті
бір ыңғайлықпен жүргізуге әрекетенеді.Оқушылар каникул
уақытында,балаларымен келген ата-аналар жаз мезгілінде, ауыл шаруашылығы
аудандарынан келген туристер қыс мезгілі сияқты уақыттарға бөлінеді.
Қонақ үй және мотельдердің жұмыс бағыты жыл бойына
жоспарланады,турбазаларда және приюттар жыл бойы және жазға жоспарланады.
Кемпингтер тек жаз айларында қолданылады. Турбазаларды жаз айлары кезіндк
туристер саны 50% асады.Осыған байланысты бұл мекемелерде қосалқы палатка,
үйшіктер жалға беріледі.Бұл әрине олардыңжұмысын жеңілдетеді.Сонымен қатар
жаз айында мұндай туристік мекемелер орын сандарына байланысты, өртке сай
іс-шаралар жүргізеді.
ә) Туристік мекемелерде туристердің орны,сыйымдылығы мезгілдерге байланысты
жоспарланады. Қонақ үй мекемелерінде орын саны мынадаы болғаны шарт:
Туристік қонақ үйлерде 300,500,800,1000;
Туристік базаларда 500-ден 1000-ға дейін;
Мотельдерде 300-дан көп емес;
Кемпингтерде 500-ден көп емес;
Туристік приюттарда 50-ден 100-ге дейін;
Туристік мекемелерде және оған қатысты жайларда орын саны және қабылданатын
турист саны Мемлекеттік Азаматтар Құрылысы заңдарымен бекітіледі.Қызмет
көрсетушілер саны кезкелген туристік мекемедегі орын санына байланысты
қабылданады.Туристік қонақ үйлерде және мотельдерде 0,4, турбазаларда 0,35,
кемпингтерде 0,15.Туристік комплекстерде туристердің сыйымдылығы мынадай
көрсеткіштерге сай болғаны жөн деп қарастырылады:теңіз маңы аудандарда 2-
ден 7 мың орын;орман маңы және өзен маңы аудандарда 3-тен 5 мың орын;таулы
аудандарда 2-ден 5 мың орын.
Туристік мекемелердің классификациялық белгілері жеке және
тәжірибелік бағыттарға байланысты бөлінеді.
Жабдықталғандық- бұл жай ғана ыңғайлылықтың жиыны деп
түсінеміз.Кезкелген заттың жоғарғы дәрежеде жабдықталғандығын сипаттаған
кезде біз оның ыңғайлық деңгейіне баға береміз. Жоғарғы дәрежеде жабдықталу
туристердің барған жерінде өзін жақсы сезіну, өзін жақсы сезіну үшін күш-
жігер жұмсатпау. Жабдықталу бағамы құрлыс нормалары бойынша қонақ үйлер
беске бөлінеді. (СНиП П-79-78.).Онда қонақ үйлердің жұлдыз белгісі
анықталады: 5жұлдыз(*****),
4жұлдыз(****), 3жұлдыз(***), 2 жұлдыз(**). Мұндай құрылыс разрядтарына тек
қана кемпингтер кірмейді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттіккомценнің бекіткен құрылыс
нормалары бойынша қонақ үйлер үшін жеті разряд тағайындалған: Люкс
(5*,4*,3*), Жоғарғы дәрежелі А, Жоғарғы жәрежелі Б, I,II,III,IV.
Сонымен қатар туристік кешендерді қолдану үш разрядқа бөлінеді: А, Б және
В. Мұндағы разряд түрлері қонақ үйлердегі сияқты бір-біріне сай келеді.
Қонақ үйлер классификациялау оның ауқымдылығы мен туризм және
саяхаттаудың кезекті көп түрлігінің келісімділігімен туристерді
орналастырумен айналысатын мамандардың үйлесімді іс әрекетіне қарай
саяхаттың әртүрлі мақсатына адамдардың материалдық сипатына , ұлттық
құрамына географиялық жағдайына және табиғат ерекшелігіне
байланысты.Дегенмен классификациялауды бірнеше ортақ белгілері бойынша
ұлттық тұрғыдан қарастыруға болады.Мысалы нарық жағдайына байланысты қызмет
көрсету деңгейі алуан түрлі жекеменшік басқару формасы жүйелігіне, тәуелдік
деңгейіне де байланысты.
Қазіргі қонақ үйлерді классификациялау жүйесі мемлекеттік немесе
ұлттық қонақ үйлер ассосациясының үлгісі бойынша және сертификациялық
ережелерінің заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік
жағдайы, қызмет көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.Қонақ үй
классификациясының әр елдерде әртүрлі категорияларға бөлініп отызға жуық
атауға ие.Біртекті классификацияға келген көптеген себептер мүмкіндік
бермейді.Оларға мемлекеттердің тарихы мәденидаму деңгейі, туристік қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді.
1,2,3, жұлдызды қонақ үй шаруашылығының комфортылығы, ассортименттері және
қызмет көрсетулердің бағасы бойынша,қонақ үй шаруашылығын бірнеше типке
бөлуге болады.
Арзан қонақ үйлер немесе қызмет көрсету сервистерімен шектелген
мотельдер,үнемдеу класына жататын қонақ үйлер қызмет көрсетудің кейбір
түрлері ғана ұсынылады.Кейде кейбір қонақ үй шаруашылықтары қызмет көрсету
түрлерін кең көлемде ұсынады, бірақ орташа теңейде.Орташа деңгейдегі қонақ
үйлерді курортық қонақ үйлер,жекеменшік қонақ үйлер кезкелген әлеуметтік
деңгейі орташа туристер тобы таңдай алады. Бұл жерде қызмет көрсету түрлері
орташа.
Люкс отельдер толық қызмет көрсететін қонақ үй түрлері, жоғарғы
класты қонақ үйлер, фешенебльді декормен, жоғарғы деңгейдегі жиһаздармен
жабдықталған, қоғамдық бөлмелерімен қамтамасыз етілген, салондары жақсы
жабдықталған. Жоғарғы деңгейдегі қонақ үй шаруашылығында, нөмерлердің
салдарына кейбір кездерде олар бір біріне сәкес келуіне байланысты қызмет
көрсетушілердің пайызы жоғары.
Люкс-отельдерде100- ден 400-ге дейін нөмірлер бар.Қаланың ортасында
орналасқан, жоғарғы деңгейдегі қызмет көрсетумен сипатталады, бағасы
жоғары, туристердің құрамында лауазымды адамдарға арналған, қымбат
бөлмелері бар және қонақтардық тұрақтауы үшін элиттік деңгейдегі жағдай
жасалынған,негізінен ірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бүкіл әлем бойынша көптеген дамыған және дамушы мемлекеттер туризмнің
дамуы үшін, туристік рекреациялық көптеген мүмкіндіктерге ие болуда. Бірақ
кейбір мемлекеттерде туризмнің потенциялды көрсеткіші экономикалық
ресурстарға байланысты төмен. Себебі бұл мемлекеттердегі туристік
индустрияның салалары халық аралық стандарттарға сай емес. Осы себептердің
бірі, біздің қонақ үйлер әлемдік стандарттарға сай дәрежеде туристерді
қабылдай алмауда, басты мәселе қонақ үй орындарының аздығында. Қонақ
үйлердің жағдайы жоғары дәрежелі моральды және жеке көзқарастар бойынша
дамушы мемлекеттерде қонақ үй бөлімдерінің жағдайының төмендігі
көрсетіледі, бұл қызмет түрінің шектеулігі, тозған ескі техникамен
сипатталады.
Дамушы мемлекеттерде осындай жетілмеген бұл туризм саласын дамыту
үшін, Қазіргі қонақ үй нарығын зерттеу,қонақ үйдегі қызмет түрлерін
арттыру ,басқа дамыған мемлекеттермен өз жағдайымызды салыстыру қажет болып
отыр.
Қонақ үй саласын дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жету үшін,осы
салада қызмет ететін мамандардың білім сапасын ,қызмет түрін арттыру керек.
Сонымен қатар осы саладағы қызметшілердің жұмыс бағдарлары нақты болғаны
жөн. Қонақ үй қызметінің саласы-бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас,нақты
алушы мен сатушы арасындағы байланыс. Яғни, қызмет көрсетушілердің күш
жігері демалушыларға арналып, қонқтардың ойын жаулап алу мақсатында
ауқымды дәрежеде қызмет көрсету. Туризм саласындағы қызметкерлердің нақты
жұмыс барысы, жұмыс уақыты, демалыс уақыты тура белгіленсе, онда бұл салада
үлкен жетістіктер, атақ абыройға ие бола алады. Аз ғана уақытқа болса да
туристер үшін қонақ ұй-ақылы өз үйі. Ал үй ішінде адам өзін жақсы сезіну,
көтеріңкі көілде бол,оны әрқашан көтеріңкі көңілмен күтіп алатындығына,
оның барлық түрлерін қанағаттандыратындығына сенімді болуы шарт. Осындай
жолмен ғана қонақ үйлерді туристердің екінші үйі ретінде, осы үйге қайта-
қайта келу тілегін қалыптастыру керек. Қонақ үйлердің негізгі мақсаты-
туристер үшін сапалы қызмет көрсету , оларға барлық жағдайды жасау арқылы
қонақ үй өзінің деңгейін әлемдік дәрежеде көрсете алады.
Қазіргі уақытта қонақ үй шаруашылығын дамыту жөніндегі республикалық
бағдарламасы жасалған. Бағдарламаның басты мақсаты-Республикада қазіргі
заманға сай жоғарғы нәтижелі бәсекеге қабілетті туристік кешен құру,
экономиканың қосалқы салаларын өркендету. Сондықан қонақ үй және туристік
бизнес бұл мәселелерді қарастыруда өзекті мәселенің бірі.
Қонақ үй анықтамасына сүйенетін болсақ туристік іс әрекеттерді
төмендегі ұсынып отырған анықтамадан анық көреміз. Дүниежүзілік туристік
ұйымның (ДТҰ,ВТО) т.б. оқулық авторларының беріп жүрген анықтамаларынан
басқа, төмендегі анықтама туризмнің сан қырлы екендігін көрсетеді.
Туризм- экономика саласы, бизнес, таным, спорт және демалыс түсінігіне
орай оқу құралында тек қана қонақ үй шаруашылығы оның мазмұны, құрылымы
және туристік саладағы мамандарға кәсіби білімін жетілдіруге қажетті
мәліметтер жинақталған. Оқу құралы мазмұны қонақ үй және туистік
кешендердегі қызмет көрсету нарығының қалыптасуының негіздерін қамти отырып
олапрдң құрылымдарына,менеджментіне,маркети нг мәселелеріне жауап бере
отырып, қызмет көрсетуді ұйымдастыру мәселелеріне тоқталады.
Қазіргі уақытта Қазақстан территориясында 195-ке жуық қонақ үй жұмыс
істейді. Олардың көпшілігі Астана,Алматыда және ірі облыс орталықтарында
шоғырланған. Алматы қаласы маңында, қала ішінде әртүрлі дәрежесіндегі қонақ
үй, отельдер орналасқан.
Жалпы қонақ үй шаруашлығы бизнесін туристік бизнестен бөліп қарастыру
мүмкін емес.
1 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕРДЕГІ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫНЫҢ
ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1. Қонақ үй шаруашылығының тарихи аспектілері
Біздің уақытта туризм ролі мен мәні мемлекеттердің экономикасының
өркендеуі үшін, жеке тұлғалардың мұқтаждығын қанағаттандыру,елдердің
арасындағы әлеуметтік байланыстарды сапаландыруды қайта бағалау мүмкін
емес. Туризм индустриясы көпшілік елде маңызды орын алады.
Туризм XX ғасырдың аяғы мен XXI ғасырдың басында толығы халықаралық
және интернационалды болды, бұған бір-бірімен байланысқан екі фактор
мүмкіндік туғызды: бір жағынан, үлкен пайда әкелу үшін, туристік
кәсіпорынның кірісін көбейту үшін фирмалар дүние жүзіне саяхат жасау
географиясын кеңейтеді, екінші жағынан, рентабельді болу үшін, туристік
бизнес халықаралық деңгейде қаржыландырылуы керек.1
Бұл екі фактордың бір-бірімен байланыстылығының көрнекі үлгісі ретінде
круиздік бизнесті алуға болады. Круиздер теңіздер мен мұхиттарда іске
асады, яғни елдердің арасында жасалатын халықаралық саяхат болып табылады.
Круиздік турлар жиі кеңейіп отырады (Аляска, Филиппин аралдары, Малайзия,
Тынық мұхит аудандары және т.б. ).
Солай бола тұра, бизнестің бұл түрінде жетістіктерге жету үшін,
компания туристтік нарықтың халықаралық алаңында нық тұрып, әртүрлі елдер
мен аймақтарда дамыған материалдық негізі болуы керек.
Мысалы, P& O және Роял Кариббеан ірі круиздік туроператорлары дәл
сондай компания болып табылады ( Роял Кариббеан Кариб теңізіндегі
аралдардың бірін иеленеді. Бұл аралды круиздік аялдама ретінде
пайдаланады).
Дәл осындай мысалдарды қонақүйлік корпорация аумағында және агенттік-
операторлық бизнес аумағында келтіруге болады: Холидей Инн, Нур-
туристик және т.б.
Аймақтық туризм бірқалыпты дамымайды, және бәріненде жиірек келесі
туристік аймақтар ерекшеленеді: Европа, Америка, Шығыс Азия және Тынық
мұхит аймағы, Африка, Таяу Шығыс, Оңтүстік Азия. Әлемнің аймақтарға
бөлінуіндегі пропорцияналды еместігі жөнінде нақты жауап беруге болмайды;
Әлемнің әртүрлі бөліктерінің дамуы және ресурстарының жақсаруы әр
регионның қай аймақта орналасқанына байланысты.
Мысалға алатын болсақ соңғы он жылдың ішінде туристік кірістер мен
туримнің өсуі бойынша үлкен жетістікпен көзге түскен региондар қатарына
Таяу Шығыс пен оңтүстік Азияны айтуға болады.Өзара салыстыруларға
байланысты орташа региондарда туристік қызмет көрсетулер, қызықты
статистикалар,туристік қызметкерлер, маркетинг пен кәсіпорындар көлемі
жаңадан ғана даму үстінде.
Тарихқа аздап көз жүгіртіп өтер болсақ, туризм индустриясы Европа
елінде туып, осы елде дамып, басқада дүние жүзі елдеріне танылуда.Бұндай
жағдайға Европа мемлекеттерінің тарихы ғана емес әлеуметтік-экономикалық
дамуы тікелей себеп болып отыр.Қандай жағдай болсада мемлекетте туризмнің
массалық дамуына сол елдің әлеуметтік–экономикасының деңгейі, техникасы мен
технологиясының дамуы, халықтарының өсу деңгейі тікелей және жанама әсер
етеді.
Әлемдік қонақ үй индустрияның негізгі кезеңіне шолу жасайтын болсақ,
саяхатта жүрген адамдарға қызмет көрсету алғашқы қонақ үйлер (Керуен
сарайлар) б.э.д 2000 жыл бұрын көне шығыс елдерінде кең таралған.
Ежелгі Греция, Ертедегі Рим кезеңінен бастап
әртістерге,кубелерге,саяхатшыларға арналған ертедегі қонақ үй
түрлері:хаинны, инны, пошта бекеттері болып саналған. Жоғарыдағы қонақ
үйлер қазіргі үй функцияларына ұқсас қызмет түрлерін көрсеткен.
Сол замандағы негізгі көлік ретінде аттарды пайдалану,ат
қоршаулары мен тұратар болуымен қатар адамдар тынығуға арналған, ас ішетін
бөлмелерден тұрған. Ал Орта ғасырларда саяхатшыларға арналған бұл
кешендерге әжептәуір өзгерістер енгізілген. Қосымша театр сахналары пайда
болған. Қонақ үй иелері өз жанұясымен, құлдары мен қызметшілері келген
қонақтарға қызмет көрсеткен. Олардың қызмет көрсету деңгейі жоғары сапалы
көлемді қызмет көрсетумен ерекшеленген.
Қонақ үй индустриясының даму тарихы әлемдік адамзат өркениетінің даму
тарихы мен тұспа тұс келеді.
Еуропа, Азия дүние бөліктеріндегі ірі империалдардың құлауы.Жібек
жолы бойындағы қалалардың күйреуі,соғыс әрекеттері, қонақ үй кәсіпшілігіне
тоқырау алып келеді.
XVII-XIX ғасырлар өндірістік революция, су жолының дамуы дүние
жүзілік қонақ үй шаруашылығының қалыптасуына өзіндік үлесін тигізді. XX
ғасырдағы қонақ үй индустриясының ерте кезден бастап 20 ғасырдың соңына
дейінгі даму этаптарының негізгі сипаты төмендегідей.
Біздің эрамызға дейінгі II-I мыңжылдық аралығында Ассирия кезінде
керуен сарайлар мен алғашқы адамдар дем алатын үйлерлің саяхатшыларға
уақытша тұруына арналып салына басталды.Осы уақытта Шығыс елдерінде, коне
Грецияда,Крит аралдарында да керуен сарайларының ашылғандағы белгілі.Б.э.
дейінгі I мыңжылдықтың Ежелгі Грек жерінде қонақ үйлердің үш типі
қалыптасқан; жекеменшік аулалар (кататоталар), мемлекет құзырындағы аулалар
(пандокен), ұйықтайтын бөлмелері бар таверналар (тамақ ішетін орындар)
Б.э. дейінгі VI-ғасырдағы –біздің эрамыздың I ғасырында ежелгі Рим
территориясында жол бойында көне қалаларда көптеген жатын үйлер мен
таверналар салынған. Оларды пайдаланушылар саяхатшылармен қатар,
мемлекеттік шенеуліктер, саудагерлер, кезбелер болып Рим империясындағы
пошта байланысының қалыптасуына байланысты мемлекеттік заңға байланысты 70-
100 шақырым ат шабыс аралық бекеттерінің ашылуы таверна,қонақ үйлердің
ашылуына себеп болды. Рим империясының күйреуі, заманында пайда болған
кешендер бұзылып қирауға ұшырады.
Орта ғасыр (V-VIII ғасырлар) заманында Европам мен Шығыс елдерінде
сауда мен саясаттың қайта жандануына орай орналастыру мен тамақтану қызмет
көрсету саласы дамудың жаңа жолдарына бағытталды.Европалық монастырларда
арнайы қонақ жайлық орындар пайда болды.Бұл кешендердің бірінші қабатында
ас ішіетін орын және ат қора, шаруашылық, қызметшілерге арналған бөлмелер
жабдықталса, ал жоғарғы қабатында жататын бөлмелер төбесі жабық театрлық
көріністерге арналған орындар болған.
Қайта өрлеу заманында Европа дүние бөлігінде кәсіпкершіліктің дамуы,
ат жегілген тарантас,көлік қүралдарының пайда болуы қонақтар тоқтайтын
аулалар орындарының көбеюіне септігін тигізді. Европа елдеріндегі
мемлекеттердің экономикалық және саяси байланысының дамуы барысында қонақ
үй шаруашылығы қарқынды дамуы байқалады. XVII-XVIII ғасырларда Америка
континентіне Европалықтардың келуіне орай Европалық типтегі қонақ үйлер
пайда бола бастады. Алғашқы 70 бөлмелі қонақ үй Сити Отель Нью-Йорк
қаласында 1794 жылы салынған. XVIII-XIX ғасырлардың бас кезінде тек
саяхатшыларға арналған орта және үлкен қонақ үйлер пайда болды. Оның ең
үлкені 170 бөлмелі Тремонт отелі 1829 жылы Бостон қаласында ірге тасын
көтерген.
XIX ғасырда Европа мен Америка өндірістік революция нәтижесінде көлік
түрлерінің пайда болуы (пороход, паровоз) туризмнің дамуына үлкен ықпалын
тигізді.
Нәтижесінде теңіз жағалауында ,темір жол бойында қонақ үй құрлысы
пайда болды. Қонақ үй компаниялары,корпорациялары, синдикаттардың
бизнесмендерге, комерсанттарға және көшіп келушіоерге қонақ үй қызметі
ұсынылды.2
XX ғасырдлың бас кезінде қонақ үй құрлысы, шаруашылығында жаңа
идеялар, тұжырымдамалар, қонақ үй синдикоттары (Лондонда) қонақ үй
иелерінің одағы (Париж)1906 жылы құрылған қонақ үй иелерінің халықаралық
қонақ үй одағы, дүние жүзінің 1700 қонақ үйлерінің басын біріктірген. Осы
мезгілде Европа қонақ үйлерінде керуендер, конференциялар, ойын-сауық
кештері ұйымдастырылған казино, мейрамханалар пайда болған XX ғасырдың 20
жылдарында қонақ үй бизнесіндегі Конрад Хилтон үлесіне тоқталып өткен
орынды.
1930 жылдардағы қонақ үй шаруашылығының Ұлы күйзеліс өзіндік
ықпалын тигізді. Екінші дүние жүзілік соғыс кезеңі де өз септігін тигізді.
1950-1960 жылдары көлік тасымалдау түрлерінің өркендеуі, соғыстан
кейінгі халықаралық қатынастардың тұрақталуы, әлеуметтік экономикалық
жағдайдың ретке келуі дүние жүзінде қонақ үй шаруашылығының қайта жануына
ықпалын тигізді. Қонақ үйдің жаңа типтері мотель, отель, кемпинг т.б.
пайда болуы курортты қалаларда демалыс қонақ үйлер салына бастады. Әуежай,
жол бойы қонақ үйлері олардың құрамына тамақтану, көңіл көтеру орындары
қалыптасты. Адамдардың бос уақытта пайдалану мүмкіншіліктерінің артуына
байланысты емдік сауықтыру курортары белгіленген аймақтарды пайда болды.
ДТҰ мәліметі бойынша 17 млн. адамдар тоқтай алатын қонақ үйлер
жүйесі қалыптасқан. Солардың ішіндегі ең ірілері Шератон, Мариотт,
Рамада, Редиссон қонақ үй класстарына орай Апартамент, Кондоминниум
түрлері пайда болды.
XX ғасырдың 90-шы жылдарында экономикалық күйзелістерге байланысты
қонақ үй шаруашылығының дамуының тежелгені байқалды.
Отельдердің мамандандыруы, супер және экзотикалық түрлерінің шыққанын
байқаймыз. Қонақ дамытудың жаңа тұжырымдамалары зор ізденіс бағытта
жүргізілді. Шығыс Азия және тынық мұхит секторында қонақ үй шаруашылығы
құрлысы жаңа технолдогияны пайдаланды.
2000 жылдары жекеменшік, шағын әртүрлі типтегі қонақ үйлер қалыптасуы
нарықтық жағдайда өтуде.
ТМД елдері көлеміндегі қонақ үйлердің даму, қалыптасу тарихы
төмендегідей.
Ерте ғасырларда Ресей, Европалық бөліктегі ТМД елдерінде және Жібек
жолы бойындағы атпен серуендеушілердің, саудагерлердің, пошта мемлекеттік
қызметкерлердің жол бойына тынығуға, тамақтануға ыңғайлы керуен
сарайларынан басқа, пошта стансияларының салыну, қонақ үй аулаларының
трактирлер құрлысы пайда болып, 1818 жылдың өзінде Мәскеу қаласында 7 қонақ
үй жұмыс істеген. Оған дейінгі кезеңде көрші мемлекеттерден келген шет
елдік қонақтарға арнайы демалатын, тамақтанатын орындар болған.
Олар армяндық, ағылшындық, гректік, голандық т.б болып
аталған. Құрылымында шағын сауда сөрелері, кішігірім дүкендер, зат сақтайтн
қоймалар, қызмет көрсетуге арналған нысандар болған. Калуга қаласында
көненің көзі ретінде қазірге дейін сақталып туристік экскурсиялық нысан
құрайды.
1878 жылы Мәскеуде бес қабатты қонақ үй және мейрамханамен ашыла
отырып Үлкен Мәскеу серіктестігі болып аталған.
1890 жылдары Европа, Центральный қонақ үйлерінде люкс нөмірлер
ашылды. Кейінірек Балчук, Метрополь ірге тасы қаланған болатын.
1910 жылдары Ресей жерінде 4685 қонақ үйлері пайда болған екен.
Бұлардан басқа кішігірім демалыс, тамақтану орындарын есептемегенде.
Кеңестер дәуірінде бұрынғы жекеменшік қонақ үйлер мемлекеттік
коммуналдық жүйеге көше отырып, екінші дүние жүзілік соғысқа дейін Москва
және Ресейдің 669 қалаларда қонақ үйлер салынды. Қонақ үй бизнесінің
тоқырауы екінші дүние жүзілік соғыс кезінде байқалды.
1960-1970 жылдары 6 мыңнан астам қонақ үйлер пайдалануға беріле отырып
Золотой колос (4000 орынды), Ярославль(2000 орынды), Туринск,
Алтай, Восток (2400 орыннан астам), Ленинградская (500 орынды),
Украина (1660 орынды), Россия (5350 орынды) қызмет атқарды.
1980 жылы Олимпиада ойындары қарсаңында Космос, Измаилово,
Севастополь, Спорт, Международная қонақ үйлерінің жұмысы жанданды.
1990 жылдары қонақ үй шаруашылығы күйзелісі Кеңестер одағының ыдырауы,
жекешелендіру,басқа салаға, офистік ойын-сауық орталықтарына көшу
тенденциясы байқалады.
2. Қазақстан территориясында қонақ үй шаруашылығының пайда болуы
Қазақстан қонақжайлығының қалыптасуының көне тамыры тереңде жатыр.
Оның пайда болуы алғашқы қоныстардың, көлік жолдарының және сауда
қатынастарының дамуымен байланысты. Алғашқы қонақ үйге ұқсас ғимараттың
ашылуын біздің эрамыздың алғашқы ғасырларына қатыстыруға болады. Ұлы Жібек
жолы бойындағы аймақтардың зерттелулерінен біз көне көпестермен
саяхатшылардың үлкен керуендермен түйелер арқылы қатынайтынын білдік. Олар
керуен жолының бойындағы қалалардан немесе елді мекендерден шатыр құрып
түнейтін болған. Сондықтан, олар ерте кезеңдердегі қонақ үй кешені болып
керуен- сарайлар деген атауға ие болған. Керуен-сарайлар керуеннің
тұрғылықты және сату ауласы болып табылса керек. Сол ғасырларда қолайлы
қызмет көрсету ұғымы Азия, Европаға қарағанда әлде қайда ілгері болғанымен
де, шығыстағы керуен-сарайлар ақша табу мақсатында ғана емес, саяхатшының
демалысы мен саудасын дамыту мақсатында салынғаны тарих арқылы белгілі.
Бірақ XIII ғасырдың басы болашақ Алматымен жалпы жетісу аймағына қай
салада болсын үлкен төңкеріс әкелді. Монғол шапқыншылығы елдің
экономикасына ғана емес, қала мәдениетіне де кері ықпалын тигізді. Ұлы
Жібек Жолы маңындағы қалалардың күйреуі сауда және керуен жолдарының
әлсіреуіне әкелсе, ол өз алдына сол кезеңзегі енді өркендеп келе жатқан
керуен-сарайларының еріксіз өз жұмысынтоқтатуына әкеп соқты. Алайда
саудамен көлік жолдарының қайта өркендеп дамуы Ақсақ Темірдің билеу кезінде
басталды. Соғыс қимылдары алаңының өркендеуіне байланыст елдер жаңа жолдар
салып, жаңа қалалардаң салынуы халықаралық қатынастарды дамыта түсті. Мұның
өзі жаңа қонақ үйлерді ашуды міндеттеді. Тарихтың келесі беттері XVғасырдың
аяғы мен XVI ғасырдың кезеңіндегі қонақ үй тұрақтарының жайы.
Қазақ хандығының құрылуы қонақ үй шаруашылығына еш кері әсерін
тигізбей, бір қалыпты дамуды байқатады. Қонақ үй кешендері дамуының одан
арғы тарихы Қазақстанның Ресейге қосылу кезеңі болып табылады. XIX ғасырдың
алғашқы жартысының соңына қарай Қазақстан толығымен Ресей империясының қол
астына енген кезде соғыс қорғаныстарын, жаңа жолмен қалалардаң салынуы
қонақ үй шаруашылығының одан әрі қарай дамуын талап етті. Сол тарихи
жылдардағы қонақ үйлердің мысалы ретінде бекеттерді, қонақ үй шатырларын
айтуға болады. Осылайшы қарқында дамыған Қазақстан қонақ үй шаруашылығы
1903 жылы Алматы қаласында алғашқы Еуропа қонақ үйінің салынуына әкеп
соқтырды.
Осыншама тарихты арқа тастаған Қазақстан қазір 160-қа жуық қонақ үй
жұмыс істесе, оның басым көпшілігі Астанада,Қарағандыда, Алматыда, Шығыс
Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан аймағында орналасқан.
Қонақ үй шаруашылығын туристік шаруашылықтан бөліп қарауға болмайды.Ал
соңғысымен біздің елдің жағдай тамаша емес. Әрине сыртқы туризм бізде
біршама жақсы дамыған:қазқстандықтар үшін шет елге демалуды әдетке
айналдырған -45,8%, ішкі туризм бойынша -37,9% көрсетілсе, туристердің
қазақстанға келу көрсеткіші небәрі 16,3%-ке ғана жетеді.Мемлекет осылардың
соңғысына мұқтаж, себебі оның арқасында елге шетелдік валютаның көп
келуімен, өндіріс салаларының қарқында дамуына бастау алады.3
Қазақстанға туристерді келтіру үшін бірқатар жұмыстар атқарып, оның
ішінде қонақ үй инфраструктурасын қолға алу керек. Еліміз қарқында дамудың
нарықтық жолына түскендіктен Қазақстан көптегн шетелдік әріптестерімен
жұмыс жасап, әр қаладағы біріккен өнеркәсіптермен және шетел
өкілеттіктерімен қатар әр қаланың қонақ үй өмірі біршама қайта жанданды.
Жаңа қонақ үйлер пайда болып, ескілері жаңартылып немесе қайта күрделі
жөндеуден өткізілді.
Алматының Еуразия орталығы ретіндегі деңгейі өсуде, сонымен қатар
қалада көптеген саммиттер, халықаралық конференциялар, семинарлар,
көрмелер, яғни конгресті және іскер туризмді дамытуға әсерін тигізетін
бірнеше бас қосулар өткізілді. Конгресті туризмнің де өз маусымдылығы бар,
ол көктем-күз айларына келеді. Қысқы, әсіресе жазғы кезде бизнес –
туризмдердің жұмыс белсенділігі төмендейді. Сонымен қатар Қазақстанға
іскерлік мақсатпен келетін туристердің арасындағы түрлі деңгейдегі
қонақтар бар. Бірақ іскер адамдармен бизнес –туристердің қонақ үй мен
отельдерге деген нақты талаптары бар- ол сервистің тиісті деңгейін
қамтамасыз ететін қазіргі заманға сай әрі комфортабельді орналастыру
орындары болу керек. Ал бес жұлдызды қонақ үйге келетін болсақ, онда қонақ
үй бизнесі мамандарының айтуынша, бір орында нөмірге тәулігіне 290 доллар
төлетін туристердің арқасында Алматыдағы әлемдік құрылымдағы The Rejent
Ankara және Hyatt Rejency қонақ үйлері Қазақстанға жетіп жатыр. Бірақ
алғашқы бекітілген баға көп жағдайда қалыпты баға болып саналмайды да,
нөмірлер түрлі жеңілдіктер бойынша да өткізуі мүмкін. Ол жеңілдікте,
мысалы: корпоративті клиенттнрге немесе отельмен бірге жұмыс жасайтын
туристік операторларға берілуі мүмкін.Көрсетілетін жеңілдіктер орасан зор
болуы да ықтимал:кейбір туристік фирмалар Алматының бес жұлдызды қонақ
үйінің бір орынды нөмірін прайста көрсетілген бағадан 30% түсіреді. Бірақ
The Rejent Ankara және Hyatt Rejency деңгейлес қонақ үйлерінің
мейрамханалардың, түнгі клубтардың, казино, фитнесс-орталықтарының,
конференц залдарының болуы салдарынан аталмыш орындар жергілікті
компаниялардң презентация, семинар немесе пресс-конференцияларды
ұйымдастыруда белсенді түрде жалға алынуда. Кейбір деректерге сүйенсек
қонақ үйлердің негізгі жұмысы емес, осындай қосалқы қызметтері олардың
нарық алдында қалуын қамтамасыз етеді. Бірақ басқа да көзқарастың
барлығында мойындау керек. Мысалы Отырар қонақ үйі кешенінің директорының
айтуынша қонақ үйдің негізгі кірісі оның басты жұмысынан ғана келеді. Ал
ғимарат ішінде казино, түнгі клуб, мейрамхана, авиакасса және басқалардың
болуын тек туристердің ұсынысынан туындағанын айтып түсіндіреді.
Бірақ Отырар қонақ үйінің тек төрт жұлдызды екендігін ескерсек, оның
жұмыс спецификасының да біраз өзгеше өтетіндігін түсінеміз.Қалай дегенмен
де қосалқы қызметі бар қонақ үйлердің кірісі, ондай қызметсіз қонақ үйлерге
қарағанда жоғары екендігін статистика көрсетіп отыр. Яғни қонақ үйлердің
қосымша қызмет көрсетуі биік сұранысқа ие. Айта кететін бір жағдай: бес
жұлдызды қонақ үйде тұру кезінде жоғарыдағы қосымша қызметтер бағасы нөмір
бағасымен бірігіп кетеді ( бассейнге түсу, фитнес- орталығы,
түнгі клубта болу, саунаға кіру т.б.). Бірақ елімізге келушілердің барлығы
да фирмадағы жұмыс орнына байланысты, 5 жұлдызды қонақ үйде бола алмауы
мүмкін. Осылайша Қазақстан шетелдік қонақтарға тағы не ұсына алады деген
орынды сұрақ туындайды. 4
Қонақ үйдегі жұлдыздық жүйе жағдайы:
Біздің елде қонақ үй сертификациясымен оларға жұлдыздық деңгей беру
жүйесі 1994 жылы Ресей Федерациясының Мемлекеттік стандартымен бекітілген
ресейлік қонақ үй жіктелуіқаулысы бойынша жүргізіледі. Нормалар мен
ережелердің ескеруінен бе, жоқ әлде біздің сертификат беретін орындардың
белгілеген ереже тәртібін түсінуінен бе, әйтеуір Қазақстандағы бірдей
жұлдызды қонақ үйлердің сапа деңгейінің әр түрлі екендігіешкімге жұмбақ
емес. Тіпті арнайы маман емес қарапайым көзімен-ақ кейбір жұлдызды төмен
қонақ үйлердің қолайлығымен қызмет көрсету деңгейі, оның жоғарғы жұлдызды
ағайындарына қарағанда әлдеқайда биік екендігін көруге болады. Мысалы
оңтүстік астанамызда 4 жұлдызды қонақ үйлер төртеу: Қазақстан, Отырар,
Достық, Ambassador. Сонымен қатар 3 жұлдызды қонақ үйлердің 11-і бар:
Олардың ішінде Алматы, премьер-Алатау, Премьер Интернейшнл Медеу,
Пекин, Каргалинск отель-санаториі, КазЖол, Астана. Осындағы
Астана сияқты қонақ үйлер қалаға жетпеуде. Дәлірек айтсақ, сол сияқты,
бірақ төмен деңгейлі бағамен қолайлы, европалық деңгеймен салынған 3
жұлдызды қонақ түй, тек бизнес-туристерге ғана емес, сонымен қатар
Қазақстанның табиғат кереметін тамашалауға келген қарапайым шетел
қонақтарына да ұнайтыны сөзсіз. Сондықтан да Қазақстан қонақ үйлері ең
алдымен елге келген туристер ағымының 86% құрайтын алыс адамдарының, содан
кейін тек 14% құрайтын ТМД туристерінің қалауынан шығуға жұмыс істеуі
қажет. Дегенмен қонақ үйлердің түрлі бағытта жұмыс жасауы қуандырарлық
жағдай, бірақ осы саладағы ғимараттар өз жұлдызына сай қызмет көрсеткені
абзал. Жібек Жолы компаниясының қарамағындағы Жетісу қонақ үйінің
басшылары Қазақстанға, әсіресе Алматыға комфортабельді, әрі қазіргі заманға
сай 4 жұлдызды отель жетпейді деп есептеуде. Жібек Жолы компаниясының
менеджерінің : Біздің қонақ үйге 3 жұлдыз деңгейін береді, бірақ әрине біз
ондай сатыға әлі көтеріле қойған жоқпыз. Көп дегенмен 2 немесе оданда төмен
жұлдызда шығармыз.Бірақ дегенмен де біздің қонақ үй орналасқан жер 4-5
жұлдыз деңгейіне сай болуға итермелегендіктен, біз инвесторлармен келіссөз
жүргізіп қонақ үйді реконструкциядан өткізуге дайындалудамыз. Ғимараттың
фазасын жаңартып, оны европалық стандарттарға сай етіп және нөмірлерді
қайта күрделі жөндеуден өткізе отырып, біз қонақ үйдегі төменгі бағаны
сақтап қалмақшымыз. Еліміздегі дүние жүзілік тізектегі 5 жұлдызды отельдер
жоғары бағасымен келетін аз туристерден шығынын өтеп алады. Жаңадан
өңделген қонақ үйдің шындығында да өз деңгейіне сай болуын ескерсек, олайда
жаман емес сияқты. Ең бастысы қонақ үй обьектілерінің жұлдызын арттырмаған
дұрыс. Себебі елімізге келіп қонақ үйде түнеген және ондағы қызметтен
түңілген турист не сол отельде енді ешқашан тоқтамайды, не ең жаманы біздің
елге қайта келмеуге тырысады.
Қызметкерлер сапасы. Қонақ үйдің класын анықтауды бірнеше жағдайлар
ескеріледі.Мысалы:төсек басында барлық жарық көздерін өшіруге арналған
дистонционды басқарудың болуы, үлкен айнаның, шомылу қалпағының, әжетхана
қағазын ілуге арналған құралдың болуы және т.б. әрине осындай неше түрлі
майда бұйымдардан қонақ үйдің қолайлығымен комфортылығы байқалады,алайда
егер сіз осылардың барлығы бола тұрып сауатсыз қызметкөрсетуге тап
болсаңыз, мұндай қонақ үйге қайтып келмесіңіз анық. Қызметшілер тәртібі
бойынша классификациялық талап стандартында бір-ақ сөйлем жазылған:
қызметкерлер қонақ үйде қонақ жайлық атмосферасын орнату және қонақтарға
шыдамды әрі ілтипатты болуы тиіс. Дегенмен де біздің қонақ үйдегі
қызметшілер ізеттілігіне күмәндана қарауғада болады. ЖЗібек жолы қонақ
үйінің менеджері: Біздің қалада қонақ үйдегі қызметкерлер сапасы, өкінішке
орай жоғарғы деңгейде емес. Қазіргі қонақ үй жұмыскерлерін оқыту бойынша
тренингтер жүргізіле бастауда. Ал осыдан бірнеше–ақ жыл бұрын тіпті
шетелдік қонақтарға бағытталған 5 жұлдызды қонақ үйде ағылшынша сөйлей
алатын, келбеті жаман емес, яғни жұмысқа алуға болады жүйесімен алатын
болған.Ең бастысы жұмысқа ынталана беріліп, шындығында қонақтарға ізетпен
қарай білу керек. Ал бізде тіпті 5 жұлдызды қонақ үйде нөмеріңізді
көрсетіңізші, біз тобымызды орналастырайық деп едік? деген сұраққа,
Сіздер шынымен аласыздар ма? деп жауап қайтарады. Delux класты қонақ үйде
мұндай атымен болмау керек. Мұндай да ізгілік таныта отырып, жәй ғана
сыпайы түрде Иә, әрине деп жауап беру керек. Бізде ең бастысы әдемі
фасатты көрсете білу деп ойлайды.Шындығында да шығыста ғимарат салуды жақсы
біледі әрі ол орынды да.Бірақ ешбір қонақ үйдің фасады оның соншамалықты
жақсы көрсетпейді. Егер ондағы қызметкерлер жұмыс істей білмесе. Қонақ үй
бизнесін жүргізудің қазіргі заманға сай халықаралық стандарттарын оқытудың
қиындықтарымен Қазақстан қонақ үйлері мен мейрамханаларының ассоцациясы
(ҚҚМА) жұмыс істеуде. Бұл ұйымның құрамына Қазақстан бойынша 27 қонақ үй
тіркелген. Аталмыш ұйыммен Карл Дюйсбергтің қоғамы біріге отырып қонақ үй
шаруашылығымен табиғи саябақтардың менеджменті атты ірі жоба жүргізілген.
Оның ең басты мақсаты таңдалып алынған 10 қонақ үйдің 30 басқарушысы
қызметкерлерінің квалификациясын жоғарылату еді. Олар 2,5 жыл көлемінде
кеңес алып, менеджмент, маркетинг және өнеркәсіп реструктуризациясы бойынша
өз мамандарының квалификациясын жоғарылатып отырған. Сонымен қатар
Қазақстан, Астана, Алматы, Отырар қонақ үйлерінде эксперттер
өндірістен шеткері қалмай өз жұмыстарын атқарған. Сонымен қатар ҚҚМА-да
көрсеткендей, Қазақстан спорт және туризм академиясы жанынан туризм және
қонақ үй менеджерін дайындау, қайта дайындау және квалификациясын
жоғарылату орталығы ашылды. Негізінде қонақ үй персоналдарын ізеттілік пен
әдептілікке үйрету өте қиын. Себебі бізде ондай қалыптасқан әдет жоқ.Әрине
шығыс қонақжайлығы туралы айтудың қажеті жоқ, бірақ тек қонақ үй бизнесін
ғана емес, сонымен қатар жалпы қызмет көрсету аумағы өндірісін тұншықтырған
кеңестік кезеңнің әсерін айтпауға болмайды. Кеңес дәуіріндегі қонақ үйлер
бұзылмас қамал сияты болатын. Дәлірек айтсақ төменгі деңгейдегі
қонақжайлылығымен туристерге есік ашатын мұндай орындарда бронсыз номер алу
үшін жоспардан тыс таза орамал алу үшін және т.б. персонал достасып немесе
ұрсысып біраз тер төгу керек еді.Осындай ықпалда жүрген біздің қонақ
үйлердің тез арада мейірбан болу процесі баяу жүретіні сөзсіз.Бірақ жаңа
заман, жаңа заң сияқты өзгеруіміз қажет.
Қызмет көрсету ерешеліктері
XX ғасыр соңындағы қонақ үй шаруашылығын,дағы жаңа технологияның енуіне
орай басқару жүйесіндегі өзгерістермен қатар жұмысшы, қызметкерлер санының
күрт азаюы байқалады.Қызмет көрсету саласында қаржы жоспарлау, коммерциялық
іс әрекеттерді қызмет көрсету, басқару проблемаларымен байланысты
қарастыруда. Жұмысқа дайындау, қабылдау, қайта дайындау, қарым қатынас
мәселесін зерттеу қолға алынған. Қонақ үй бизнесіндегі қызметкерлер олардың
жұмысын ұйымдастыру, бақылау менеджмент жүйесіндегі негізгі мәселенің бірі.
Қызмет көрсету саласында жұмысқа қабылдау, дұрыс таңдай білу, тұтынушы
талабына сұранысына сай болуы шарт.
Қонақ үй шаруашылығындағы көпшілік қызметкерлер қонақ үй қызметін
тұтынушылармен тікелей қарым –қатынаста болуына орай автоматты түрде
кәсіпорының мақсаттарын іске асыру процесіне қатысты қызмет көрсету сферасы
орналастыру, қабылдау, тамақтандыру, туристік, экскурсиялық, қосымша жұмысы
қызметкерлердің іскерлілігімен, саналылығымен, кішіпейілдігіне тікелей
қкарым қатынасы бар. Адамдармен ұтымды жұмыс істей білу, басқару
қызметкерлерді басқарудағы негізгі функция деп санау қажет.
Қонақ үй шаруашылғы кәсіпорындарының кейбірінде қызметкерлерді
басқару мәселесіне орынды көңіл бөлмейді.Көбінесе менеджер-
ұйымдастырушылармен ғана жұмыс жүргізеді. Бұл дұрыс емес. Себебі төменгі
топтағы қызметкерлер кәсіпорындағы адам – жұмысшы санының басым көпшілігін
құрайды,кәсіпорын табатын пайда-ақша көзі олардың қызметіне,сапалылығына
тікелей қатысты.Мысалға қонақ тар жататын орындарына ғана ақша төлеп
қоймай, қауіпсіздігіне, тазалыққа, отель қызметкерлерінің жұмысынада
төлейді.
Адамдар ресурстары олар қызметкерлер.Соңғы жылдары әдеби, ғылыми
оқулықтарды жиі қолданып жүрген термин. Бірақ та қызметкерлер менеджменті
мен адамдар ресурстары менеджменті арасындағы нақты айырма
кездеспейді.Кәсіпорын мақсаты мен қызметкерлермен қатынас, байланыс олардың
өзара қарым-қатынасының артуына орай адамдар ресурстары дұрыс пайдалануға
енген деп есептейміз. Және ол негізгі фактор қандай жағдай болмасын екі
жағдайда да басқару процесінің алға қойған мақсат: еңбекті дұрыс ұтымды
пайдалану,еңбек құнын арттыру болып саналады.Адамдар ресурстарын пайдалану
ұзақ мерзімге арналған бизнес стратегиясының негізгі бағыты болмақ, қызмет
қабылдаушылар, тұтынушыларға сапалы қызмет көрсету кәсіпорын жұмысшылары
тарапынан адамдар ресурстары менеджментіне үлкен көңіл бөлуі. Олардың
дамып өсуіне бұл мақсаттар орындалуы үшін уақыт қажет және басшылық
менеджментіне ғылым,практикалық тұрғыда негізделуі керек.
Қазіргі бизнес кәсіпорындары жоғарғы класты мамандармен қамтамасыз
етуді қажет етеді. Бірақта ондай мамандарды өз іштерінде дайындауды қажет
тұтады.Сондықтанда қонақ үйлердегі адамдар ресурстарын басқару басқармасы
бөлімі кәсіби дайындықпен ұйымдастырылуы, басшы ролі өте жоғары тұрғаны
дұрыс.
Оқулықтар мен құралдарына шолу жасау барысында қонақжайлылық
индустриясында адамдар ресурстары, олардың мәселері,іс
әрекеттері,құқықтьары туралы мәліметтер көптеп кездессе, ал басқару
процессі туралы мәліметтер жеткіліксіз.Қонақ үй индустриясы кәсіпорындары
олардың қазіргі іс әрекеттері қысқа мерзімде пайда табуға бағытталған.
Адамдар ресурстарын басқару табиғатты бизнестегі ұтымдылықты
байқатады.Адамдар арасындағы қарым-қөатынастар жұмысына деген ынта
қызығушылық жақсы жолға қойылса қызметкерлермен жұмыс істейтін
бөлім,менеджерлердің жұмыс істеу саясатының оңдығын дұрыстығын көрсетеді.
Көпжылдар бой адамдар ресурстарымен жұмыс істетін бөлімді басқару
қызмет карьерасының ең ждоғарғы деңгейі болып саналып келді.
Бұл бөлім көбінесе кім көрінгенмен толықтрып тұтынушылармен жұмыс
істеп көрмеген кездейсқо адамдармен жасақталып келуі. 90-жылдардан кейінгі
нарық жағдайына орай өзгерістерге ұшырауда. Бұл бөлім өте қатаң жоғарғы
талаптар қойылып отыр.Кәсіпорын бөлімдері ішіндегі жауапты,
ақпараттандырылған тез қимылдайтын білімді структура болып саналады.
Қазіргі кезде қызметкерлермен жұмыс істейтін бөлім төмендегі төрт
сфераны қамтиды. Оның құрылымы төмендегідей болып келген.
Бұл бөлім басында бас менеджер, кадр менеджері,ассистент, секретарь
және т.б. тұрады. Қызмет түрлеріне жұмысшыларды қабылдау, тексеру мерзімін
белгілеу, көмек көрсету, еңбегін бағалау, еңбек ақысын тағайындау, еңбек
режимін қадағалау, зерттеу құжаттармен жұмыс жатады.Кадр бөлімінің адамдар
саны кәсіпорын құрамына, адамдарына байланысты.Соған байланысты кадр бөлімі
мамандарының статусы әртүрлі қонақ үйлерде алуан түрлі болып келген.
Қонақ үй шаруашылығындағы бизнестің дұрыс жолға қойылуы,кадр құрамына
байланысты оларджың ісәрекетіне сай келеді.Ұйымдастыру жағынада
қызметкерлерді жинақтау кәсіпорынның алдына қойған мақсаты мен
міндеттеріне, ұйымдық құрылымға,мамандарды жоспарлауға,кадр саясатына
қатысты.Мысалға кейбір компаниялар керек мамандарын жоғарғы оқу
орндарындағы студенттердің ішінен іріктеп алып оларға білім алуына көмек
көрсетуі,кейінен ол маманның сол компания мүддесін қорғайтындығы.
Мамандармен қамтамасыз етілуі кадр бөлімінің есеп жүйесіне тікелей
қатысты.Оған штат кестесі, жұмысшылардың неліктен жұмыста тұрақтамауын
жатқызамыз.Бөлім мамандарының тілдерді білуі,компьютер, факс, жұмыс істей
алу классификациясы, шет тілдерді білуі қонақ үй саласмындағы сұранысқа
жатады.
Мамандарды жоспарлау-бұл шарушылық сферасындағы өте күрделі процесс.
200-600 орындық қонақ үйлердегі мамандардың жұмысын талдау, бағалау
күрделі іс. Өз ісінің мамандарының таңдау бірнеше этаптап
тұрады.Бірнешеден ұсынылатын жұмыс түріне анализ беру, сипаттау, мақсаты
мен міндеттерін айқындау, функциональді жеке қызметін белгілеу қызметші
түрі,қимылы, біліктілігі, тәжірибесі туралы анықтамалар іріктелінеді.6
Екіншіден мамандарды іріктеу.Іріктеу тәсілдері алуан түрлі: тексеру
мерзімі(1 апта-1 ай),тесті;сұрақтарға жауап беру, әңгімелесу әр кәсіпорын
әртүрлі жолдармен өздеріне мамандарды іріктеу жүргізеді.Қазіргі уақытта
түйіндеме арқылы кандидаттар санын тежеп, иәңгімелесе отырып қабылдау жиі
қолдануда.Әңгімелесе отырып маманның жан-жақтылығынан, фирма,компания
жұмысына сай екендігін,іс мәндерін, біліктілігін, білім деңгейін анықтай
аламыз.Мысалы өте жақсы жазылған түйіндеме артында психологиялық тұрғыдан
сай келмейтін адамдар тұруы да мүмкін.
Үшінші этап жаңа қызметкерлерді әлеуметтік адаптациядан өткізу.Жаңа
қызметкер жаңа жұмыс орнына, кәсіпорын режиміне,ережелеріне басқа
адамдармен тез тіл табысуына қолайлы жағдайлар ұйымдастыру
қажеттілігі.егер де дұрыс ұйымдастырылған жұмыс тәртібі болса, онда маман
тұрақтануы жұмысқа ынтасы, ортақ мүддені қолдайтындығы көрінеді.Әлеуметтік
адаптация әр жерде әртүрлі ұйымдасқан видеофильмдер,анықтама буклеттер
арқылы кәсіпорын іс әрекеті,традициясы, тәжирибелері туралы мағлұматтар
арқылы да жүргізіледі.
Қонақ үй қызметінде жұмысшылар тұрақсыздығы жиі байқалады.
Қызметкерлердің 45 %-ке жуығы алғашқы үш айда жұмыс орындарын тастап кетуге
мәжбүр, ал 15% бір ай ішінде.
Көпшілік жағдайда тастап кету себептеріне жалақының аздығы, адаммен
жұмыс істей алмауы жатады екен.
Сондықтан кейбір ғалымдар алдын алу жолдарын ұсынған:
1.Кәсіпорын жұмысының сипаты.
2.Жұмысшы тастап кету себептерін анқтау.
3.Қызметкерлер ішінде анкета арқылы өз жұмысынан не нәтиже күтетіндігін
анықтау.
4.қабылдау тәсілін жетілдіру.
5.Қызметкерлердің жұмыстары бойынша өсу бағдарламасын жасау.
6. Түскен табысты бөлу схемасын жақсарту, жалақы төлеу мәселесін шешу.
7.Әлеуметтік жағдайлар туғызу.
Информациялық технология жағдайында кадрлар туралы мәліметтер
жинақталуы тиіс. Инструксиялар мен ережелер, қызметкерлер жұмысын бағалау,
түрлі жәрдемдер көрсету жолдарын, бағдарламаларын қарастыру қажет.
Басқару стилі, тактикасы мен практикасы мамандардың тұрақталуына, олардың
компаниы ісіне жанашырлығын, тілектестігін күшейтеді. Қонақ үй шарушылығы
бизнесінің өркендеуіне септігін тигізеді. Қонақ үй шаруашылығы бизнесінде
қызметкерлерді бағалау, қызметкөрсету ерекшеліктерінен кейінгі қажетті
қарасытырылатын мәселе. Кәсіпорын басшылары әрқашан төмендегіне ескерген
жөн. Даму стратегиясына орай мамандарды жұмысқа қабылдау, оларды іріктеу,
оқыту, тәрбиелеу кадр жөніндегі менеджер міндеті. Қызметкерлерді бағалау
үшін бағалау критериі, мақсаты мен әдістері болуы керек. Мақсаты:
қызметкерлердің жұмысын бағалау тұрақты жүйелі түрде жүргізіледі.
Басқарудағы іс әрекеттің бір тұтастығы, бағалау жүйесіне өтілуіне
байланысты нәтижесінде жоғары болукы мүмкін.
Адамдар мүмкіншілігін ұтымды пайдалану, ұжым арасындағы моральдық-
психологиялық климатты қалыптастыру,баға беру.
Еңбек өнімділігін көтеру-бағалаушыға жеке баға беру нәтижесінде іс
жүзіне асыру. Қызметкерлерді бағалаудың негізгі міндетері. Басқарушылық
ықпал. Бағалау арқылы, әңгіме барысында қызметкер жұмысының жақсы
нәтижелерін көрсете білу, басқару нәтижелерін жеңілдетеді. Төлемақы арқылы
еңбекті бағалай білу оның көлемінің еңбекке сай болып келуі. Кәсіби өсу,
қызметкерлердің жұмысына ынталандыру бағалау тәсіліне байланысты.
Қызметкерлердің жұмыс қабілетін, кәсіби дайындығын бағалау нәтижесінде
жұмысқа қабылдау,көтеру,жолдары қарастырылады.
Қызметкерлерді бағалау төменгі міндеттерді де қарастырады.Оларға басшы мен
қызметкер арасындағы кәсіби, ұйымдастырушылық қарым қатынастар.
Қызметкерлердің өзін-өзі бағалау, қызмет бабындағы кәсіби жұмысының
нәтижесін көтеру. Қызметкерлер әрекеті административті, информациялық және
мотивациялық функциялардан тұрады. Әкімшілік функцияға: қызметін
жоғарылату, төменгі жұмысқа түсіру, жұмыстан шығарып жіберу жатады. Әр
кәсіпорын қызметкерлердің жұмысын бағалауда шешім қабылдауды,іс жүзіне
асыруы кәсіпорын жұмысына өзіндік ықпалын тигізеді. Қызметінің жоғарылауы
жұмысын бағалау деп санай отырып өзін-өзі бағалау, жұмысына басқа
көзқараспен қарауды тудырады. Өз ісіне жетік, тәртіпті, ұқыпты маманның
кәсіби өсуі басшы мен қызметкерлердің бірлескен еңбегінің нәтижесі.
Көп жылдар кәсіпорында жұмыс істеп жүрген қызметкерлер басқа жұмысқа
ауысқан жағдайда пайда келтіретін болса, оның қызмет дәрежесін көтеру не
төмен түсіру пайдалы болып, жас мамандардың өсуіне ықпалын тигізеді. Кейбір
қызметкерлер ескерту, дұрыс жолға қою мүмкіншіліктерін пайдалана алмасы
ондай қызметкерлерді жұмыстан босату дұрыс шара болып табылады.
Ақпараттық функция. Бағалау нәтижесімен таныстыру қызметкержұмысына
әділ баға беру деп санаймыз. Олар өздерінің жұмысындағы кемшіліктерді және
жетістіктерді бағалау нәтижесінен көруі қажет, қорытынды шығаруға тиісті
мотивациялық функция қызметіне мықты мамандарды анықтап, оларды марапаттау,
қызметін көтеру, жалақысын көтеру жатады. Бұл іс- әрекет жүйелі, тұрақты
жүргізілсе еңбек өнімділігі міндеттер іс жүзіне оңай асырылады. Жоғарыдағы
үш функция бірлесе отырып іске жаратылуға тиісті.Ақпараттық функция, шешім
қабылдауға, ал қызметкерлердің жақсы жұмыс істеуіне бағыталады.
Қызметкерлер жұмысын бағалау стандарты төмендегідей. Орындау стандарты екі
ақпарат түрін біріктіреді. Оларда не істелінеді,қалай істелінеді. Стандарт
арқылы басшы және жұмысты бағалау,орындалуы мазмұнын жақсы білулері жұмыс
нәтижесіе әсерін тигізеді. Сондықтан да жұмысты бағалау жеке жұмысқа
кәсіби, жеке тапсырыстар мен түсініктерден тұрса жұмыстың орындалуы
кемшіліктерін және мықты жақтарын көрсетуі тиіс. Кез-келген бағалау жүйесі
талаптарына:қажеттілігі, сезімталдығы, сенімділігі, құптауға
болатындығы,қарапайымдылығы жатады.
Қызметші персоналды бағалау әдістері.Қонақ жайлық индустриясында
қызметші жұмысын екі жақта бағалайды:
- тікелей бағалау(еңбек нәтижесін есепке алу)
- қосымша бағалау(жұмысшының іскерлік,жеке қабілетін ескеру)
Тікелей бағалауды басшы және қызметкер жұмыстың орындалу мақсаты
міндеттерін біріге отырып айқындау.
Қосымша бағалауда қызметтік міндеттерге сай,ұжыммен жұмыс істеу, іскерлігі,
жеке қасиеті ескеріледі.
Тікелей бағалау тек штаттағы қызметкерлер еңбегін бағалауға пайдаланады.
Нәтижесінде кәсіпорын мүддесімен үйлесімділігі анықталады,бағаланады.
Әр жұмыс орнына сай стандарттар белгіленеді, анықталады. Еңбек
өнімділігін анықтау процедурасы белгіленуге тиісті. Қызметкерлермен бағалау
нәтежесін талдап, шешім қабылданып, хатталуы керек.
Еңбек өнімділігі еңбек етуші және әртүрлі факторларға ,
жағдайларға қатысты. Оның обьектиті факторларға еңбек құралдары. Еңбек
құралдары,жағдайы қызметші жұмысының ұтымдылығын артырады.
Субьективті факторлар қызметшінің тікелей өз жеке басына,
мүмкіншілігіне, психологиялық жағдайына, білім дәрежесі, тәрбие деңгейіне
байланысты болып келуі заңдылық. Жеке бастың психологиясы ұжымдағы оның
орнын, адамдар арасындағы қарым-қатынастың көрсеткіші.
Еңбек өнімділігі,ынталылық денсаулыққа,қошемет пен құрметке, алатын жалақы
мөлшеріне де байланысты болып келуін байқаймыз. Туристік нарық экскурсия
және қонақ үй қызметін тұтынушы туристер мен экскурсанттардың ой-пікірі,
бағалауларын негізге алуға санасуға тұрады. Бұл жердің жеке қызметшінің іс
әрекетіне баға беріледі.
Бағалау критериі әр жерде, әр кәсіпорында өзіндік ерекшеліктерімен
айқындалуы ол басшы іс-әрекетімен қатысты жұмыстың мақсатына қарай басқару-
басқару жүйесінде әсіресе туристік кешендерде қонақ үй комплексінде, жеке
бөлме,жеке менеджер,бөлім ішіндегі жұмысшы-қызметкерлермен жұмыс жүргізуде
жиі қолданылады.
Бұл басқару түрі кәсіпорынның жұмысының оң жүруіне жақсы нәтиже
беруіне жол ашылады. Кәсіпорын мақсатын ескеру жоспарлау мен бақылау
жүйесінің басты бөлігі.Оның келесі этаптары төмендегідей:
1. Қызметші міндетінің бірнеше негіздерін анықтап сонымен жұмыс істеу;
2. Қызметші міндетінің әрқайсысымен жеке жұмыс жүргізу, экономикалық
көрсеткіштерді ескеру;
3. Өлшеуіш критериінде процент, құн, теңге көрсеткіштер жүйесін қолдану,
іс-әрекет нәтижелерінің көрсеткіштерін қолдану;
4. Әр тапсырмадағы төменгі және жоғарғы стандарттық көрсеткішті
пайдалану;
5. Бағалау бағын шығару;
6. Жұмысқа кешенді баға беру;
2 ҚОНАҚ ҮЙ ЖӘНЕ ТУРИСТІК КЕШЕНДЕР ҚҰРЫЛЫСЫ
2.1 Классификасиясы туралы түсініктер
Туристік қонақ үй типіндегі қонақ үйлерді таңдап алу бірнеше
факторларға байланысты.Олар функционалды және экономикалық, архитектуралық
шарттарға тікелей байланысты.
Архитектуралық-болжамдалған туристік қонақ үй мекемесі туристерге
мынандай шарттармен қамтамасыз ету керек:
-жоғарғы дәрежелі қызмет;
-туристердің барлық контингентіне шарттарға байланысты жағдай жасау;
-қызмет түрінің жүйелігі;
-қызмет көрсетуге,тамақтандыруға,спортты қызмет көрсетуге кеткен минималды
шығындар;
-құрлысқа және сол құрлысты жүргізуге жіберілген шығындар.
Кезкелген туристік мекеменің функционалды сұраныстарын айқындау кезінде
бірнеше басты классификациялық факторларға байланысты:
а) Қызметкөрсетілген контингенттің, олардың жас ерекшелігіне байланысты
социалды құрамына байланысты,бос уақыттарына байланысты
ерекшеліктері.Көбінше туристік қонақ үйлер туристер көрсетілетін қызметті
бір ыңғайлықпен жүргізуге әрекетенеді.Оқушылар каникул
уақытында,балаларымен келген ата-аналар жаз мезгілінде, ауыл шаруашылығы
аудандарынан келген туристер қыс мезгілі сияқты уақыттарға бөлінеді.
Қонақ үй және мотельдердің жұмыс бағыты жыл бойына
жоспарланады,турбазаларда және приюттар жыл бойы және жазға жоспарланады.
Кемпингтер тек жаз айларында қолданылады. Турбазаларды жаз айлары кезіндк
туристер саны 50% асады.Осыған байланысты бұл мекемелерде қосалқы палатка,
үйшіктер жалға беріледі.Бұл әрине олардыңжұмысын жеңілдетеді.Сонымен қатар
жаз айында мұндай туристік мекемелер орын сандарына байланысты, өртке сай
іс-шаралар жүргізеді.
ә) Туристік мекемелерде туристердің орны,сыйымдылығы мезгілдерге байланысты
жоспарланады. Қонақ үй мекемелерінде орын саны мынадаы болғаны шарт:
Туристік қонақ үйлерде 300,500,800,1000;
Туристік базаларда 500-ден 1000-ға дейін;
Мотельдерде 300-дан көп емес;
Кемпингтерде 500-ден көп емес;
Туристік приюттарда 50-ден 100-ге дейін;
Туристік мекемелерде және оған қатысты жайларда орын саны және қабылданатын
турист саны Мемлекеттік Азаматтар Құрылысы заңдарымен бекітіледі.Қызмет
көрсетушілер саны кезкелген туристік мекемедегі орын санына байланысты
қабылданады.Туристік қонақ үйлерде және мотельдерде 0,4, турбазаларда 0,35,
кемпингтерде 0,15.Туристік комплекстерде туристердің сыйымдылығы мынадай
көрсеткіштерге сай болғаны жөн деп қарастырылады:теңіз маңы аудандарда 2-
ден 7 мың орын;орман маңы және өзен маңы аудандарда 3-тен 5 мың орын;таулы
аудандарда 2-ден 5 мың орын.
Туристік мекемелердің классификациялық белгілері жеке және
тәжірибелік бағыттарға байланысты бөлінеді.
Жабдықталғандық- бұл жай ғана ыңғайлылықтың жиыны деп
түсінеміз.Кезкелген заттың жоғарғы дәрежеде жабдықталғандығын сипаттаған
кезде біз оның ыңғайлық деңгейіне баға береміз. Жоғарғы дәрежеде жабдықталу
туристердің барған жерінде өзін жақсы сезіну, өзін жақсы сезіну үшін күш-
жігер жұмсатпау. Жабдықталу бағамы құрлыс нормалары бойынша қонақ үйлер
беске бөлінеді. (СНиП П-79-78.).Онда қонақ үйлердің жұлдыз белгісі
анықталады: 5жұлдыз(*****),
4жұлдыз(****), 3жұлдыз(***), 2 жұлдыз(**). Мұндай құрылыс разрядтарына тек
қана кемпингтер кірмейді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттіккомценнің бекіткен құрылыс
нормалары бойынша қонақ үйлер үшін жеті разряд тағайындалған: Люкс
(5*,4*,3*), Жоғарғы дәрежелі А, Жоғарғы жәрежелі Б, I,II,III,IV.
Сонымен қатар туристік кешендерді қолдану үш разрядқа бөлінеді: А, Б және
В. Мұндағы разряд түрлері қонақ үйлердегі сияқты бір-біріне сай келеді.
Қонақ үйлер классификациялау оның ауқымдылығы мен туризм және
саяхаттаудың кезекті көп түрлігінің келісімділігімен туристерді
орналастырумен айналысатын мамандардың үйлесімді іс әрекетіне қарай
саяхаттың әртүрлі мақсатына адамдардың материалдық сипатына , ұлттық
құрамына географиялық жағдайына және табиғат ерекшелігіне
байланысты.Дегенмен классификациялауды бірнеше ортақ белгілері бойынша
ұлттық тұрғыдан қарастыруға болады.Мысалы нарық жағдайына байланысты қызмет
көрсету деңгейі алуан түрлі жекеменшік басқару формасы жүйелігіне, тәуелдік
деңгейіне де байланысты.
Қазіргі қонақ үйлерді классификациялау жүйесі мемлекеттік немесе
ұлттық қонақ үйлер ассосациясының үлгісі бойынша және сертификациялық
ережелерінің заңдастыру материалдық базасының сандық сипаты, сервистік
жағдайы, қызмет көрсету сапасының жоғарғы деңгейде болуы шарт.Қонақ үй
классификациясының әр елдерде әртүрлі категорияларға бөлініп отызға жуық
атауға ие.Біртекті классификацияға келген көптеген себептер мүмкіндік
бермейді.Оларға мемлекеттердің тарихы мәденидаму деңгейі, туристік қызмет
көрсетудегі бағалауы және сипаты әсер етеді.
1,2,3, жұлдызды қонақ үй шаруашылығының комфортылығы, ассортименттері және
қызмет көрсетулердің бағасы бойынша,қонақ үй шаруашылығын бірнеше типке
бөлуге болады.
Арзан қонақ үйлер немесе қызмет көрсету сервистерімен шектелген
мотельдер,үнемдеу класына жататын қонақ үйлер қызмет көрсетудің кейбір
түрлері ғана ұсынылады.Кейде кейбір қонақ үй шаруашылықтары қызмет көрсету
түрлерін кең көлемде ұсынады, бірақ орташа теңейде.Орташа деңгейдегі қонақ
үйлерді курортық қонақ үйлер,жекеменшік қонақ үйлер кезкелген әлеуметтік
деңгейі орташа туристер тобы таңдай алады. Бұл жерде қызмет көрсету түрлері
орташа.
Люкс отельдер толық қызмет көрсететін қонақ үй түрлері, жоғарғы
класты қонақ үйлер, фешенебльді декормен, жоғарғы деңгейдегі жиһаздармен
жабдықталған, қоғамдық бөлмелерімен қамтамасыз етілген, салондары жақсы
жабдықталған. Жоғарғы деңгейдегі қонақ үй шаруашылығында, нөмерлердің
салдарына кейбір кездерде олар бір біріне сәкес келуіне байланысты қызмет
көрсетушілердің пайызы жоғары.
Люкс-отельдерде100- ден 400-ге дейін нөмірлер бар.Қаланың ортасында
орналасқан, жоғарғы деңгейдегі қызмет көрсетумен сипатталады, бағасы
жоғары, туристердің құрамында лауазымды адамдарға арналған, қымбат
бөлмелері бар және қонақтардық тұрақтауы үшін элиттік деңгейдегі жағдай
жасалынған,негізінен ірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz