Манометрлер

М А З М Ұ Н Ы

I. КІРІСПЕ

II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Манометрлер түрлері және атқаратын қызметі
2. Ашық сұйықтық манометр және жұмыс істеу принципі
3. Металл манометрдің құрылысы және жұмыс істеу принципі
4. Пито.түтікшелі және зонд.түтікшелі микроманометр

III. ҚОРЫТЫНДЫ

КІРІСПЕ

Біз оппа қармен жүрсек, омбылап жүре алмай қоямыз. Ал аяғымызға шаңғы байлап алсақ, сол жаңағы аяғымыз кіріп кеткен қардың бетімен зырқырай емін-еркін жүйткіп жүре аламыз. Қысқасы, шаңғы таққанда қарға батпаймыз (1-сурет).
Тәжірибе жасайық. 2-суретте көрсетілгендей сыртқы пішіні әр түрлі бірақ салмақтары өзара тең (1 кг) екі гир аламыз. Сонан соң өзара бірдей екі тақтайша алып, ол тақтайшалардың аяқтары міндетін атқаратын төрт-төрттен шеге қоямыз. Тақтайшамыз шегеаяқшалары бар үстелшеге айналады. Содан кейін оларды қорапта тұрған құм үстіне қатар-қатар тізіп орналастырамыз. Енді осы үстелшелерге жаңағы әр пішінді гирлерді бір-бірден қоямыз. Сонда бірінші гир қойылған үстелше құмға бірден тереңірек кіріп кетеді, ал екінші үстелше құмға аз кіреді, өйткені екінші үстелдегі гир жалпақ пішінді.
Құмға бір үстелшені шалқасынан жатқызып, оның үстіне 1 кг гірді қояды. Шалқасынан жатқан үстелше құмға болар-болмас та батпайды. Енді сол үстелшені құмға аяғынан тұрғызып қойып, үстіне жаңағы 1 кг гірді қойса, бұл жолы үстелше аяқтары құмға терең түбіне дейін кіріп кетеді. Бұл бір күш аймақтары екі түрлі ауданға екі түрлі әсер етеді деген сөз. Олай болса, белгілі бір ауданға белгілі бір күш түсті деу сол ауданның әрбір бөлігіне келетін күш шамасын анықтап бере алмайды.
Қысқасы, күш әсерінің нәтижесі оның өзінің сандық шамасына ғана байланысты емес, ол сол күш түсетін аудан мөлшеріне тікелей байланысты. Аудан бірлігіне қатысты күш ұғымы жалпылама ұғым болып қалғандықтан, жаңа ұғым – қысымды енгіземіз. Белгілі бір аудан бетіне тіке түсірілген күштің сол аудан бірлігіне келетін шамасын қысым деп атайды. Сонымен

Қысымды формула түрінде жазуға болады. Ол үшін әрбір физикалық шамаларды жеке әріптермен белгілеу керек. Сонымен, қысымды р әрпімен, күшті Ғ әрпімен, ауданды S әрпімен белгілесек, онда қысым формула түрінде былай жазылады:
.
Қысымның өлшем бірлігіне 1 м2 ауданға 1 Н күш түскенде туатын қысым шамасы алынған. Бұл 1 м2 ауданға 1 Н күш түскенде туатын қысымды паскаль деп атайды. Қысымның осы атауы француздың әйгілі ғалымы Блез Паскальдің құрметіне қойылған. Паскаль – қысқаша Па деп жазылады. Сонымен, 1 Па = 1 Н/ м2. Паскальдің гектопаскаль, килопаскаль дейтін үлкен мәнді түрлері де бар: 1 гПа = 100 Па; 1 кПа = 1000 Па.
Қысымның паскальдан басқа техникалық өлшем бірлігі де бар. Ол бір шаршы сантиметрге 1 кг күш түскенде туатын қысым. Техникалық бірліктерді дұрыс ұғыну үшін техникалық бірліктермен алынған танымал денелердің түсіретін қысымын мысалға келтірелік. Орта салмақты адамның тудыратын қысымы 0,5 кг/см2, ал ат 1,4 кг/см2 қысым түсіреді екен. Кәдімгі инені салмағымен шанша салғанның өзінде де ол ең үлкен экскаватордан да, алып мұз жарғыш кемеден де мыңдаған есе көп қысым түсіреді. Себебі ине ұшының ауданы 0,00001 см2, ал оған түсірілген болар-болмас күш соншалықты көп қысым тудырады. Оған берілген күшті 0,1 кг, 1 кг, 10 г, 100 г деп есептеп, оның бір шаршы сантиметрге түсіретін қысымын анықтап көрген абзал.
Молекулалық физика дегеніміз физиканың, заттың құрылысымен қасиеттерін молекула-кинетикалық деп аталатын тұрғыдан зерттейтін физиканың бөлімі болып табылады. Бұл тұрғыдан алғанды, қатты, сұйық және газ күйінде кездесетін кез келген дене өте кішкентай дербес бөлшектердің – молеклалардың үлкен жиынтығынан тұрады. Кез келген заттың молекулалары қалыптасқан бағыты жоқ, ретсіз, хаосты қозғалыста болады. Оның интенсивтігі заттың температурасына байланысты болады.
Қабырғаға газ тарапынан әсер ететін күш оның бетінің ауданына байланысты қабырға бетінің бірлігіне түсірілетін күшті P = F / S қысым дейді.
Атмосфералық қысымнан жоғары не төмен қысымды өлшеу үшін манометрлер (гректің манос – сирек, тығыз емес, метрео - өлшейтін деген сөзден шыққан) деген приборлар қолданылады.
Манометр түрлері осы жұмыстың негізгі бөлімінде қарастырылған.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. К.З.Альжанов. К.К.Кусайнов.К.К.Мусенов.С.Д.Дарибеков. Молекулалык физика Караганды-2001.
2. Покровский Демонстрационный эксперимент по физике М-1967.
3. Учебное оборудование по физике в средней школе. Пособие для учителей. Под ред Покровского А.А. М.: Просвещение. 1962.
4. Марголис А.А. и др. Практикум по школьному физическому эксперименту. Учеб. пособие для студентов физ.-мат. фак. пед. ин-тов.. Изд. 3-е, перераб. и доп. М., «Просвещение», 1977.
5. Е.Н. Горячкин, В.П. Орехов, Методика и техника физического эксперимента, изд. « Просвещение», М ., 1964.
6. Покровский А.А. Физика сабақтарының демонстрациялық тәжірибелері. А: Мектеп, 1958.