Кітапхана қорын өңдеу және есепке алу
К І Р І С П Е ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4.9
І. I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының
толықтырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10.14
1.2 Кітапхана корын толықтырудың негізгі
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.20
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21.32
ІІ. Кітапхана қорын есепке алу
2.1. Кітапхана қорын есептеудің түрі мен формасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.37
2.2. Кітапхана қорына келіп түскен қүжаттарды
есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38.43
ІІІ. Республикалық автоматтандырылған
кітапханалық ақпараттық жүйесі /РАБИС/.
3.1 Кітап қорын есепке алу және өңдеу процесіндегі
алатын орны. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44.52
3.2 Кітапханалардағы кітап қорға байланысты
Үрдістердің автоматтандырылуы ... ... ... ...53.56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57.59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ...60.62
Қысқартылған сөздер тізімі ¬¬ ... ... ... ... ... ... ... 63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64.66
І. I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының
толықтырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10.14
1.2 Кітапхана корын толықтырудың негізгі
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15.20
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21.32
ІІ. Кітапхана қорын есепке алу
2.1. Кітапхана қорын есептеудің түрі мен формасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33.37
2.2. Кітапхана қорына келіп түскен қүжаттарды
есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 38.43
ІІІ. Республикалық автоматтандырылған
кітапханалық ақпараттық жүйесі /РАБИС/.
3.1 Кітап қорын есепке алу және өңдеу процесіндегі
алатын орны. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44.52
3.2 Кітапханалардағы кітап қорға байланысты
Үрдістердің автоматтандырылуы ... ... ... ...53.56
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57.59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ...60.62
Қысқартылған сөздер тізімі ¬¬ ... ... ... ... ... ... ... 63
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64.66
Кітапхананы пайдаланушыларға қызмет көрсету сапасын жақсарту, олардың ақпараттық қажеттілігіне жедел және кәсіби деңгейде жауап беру, дәстүрдегі және жаңа қызмет түрлерін пайдалана отырып, халықтың білім алуына, мәдени және рухани жаңғыруына ықпалдық ету-кітапханашының басты міндеттері. Жаңа технологияны, ақпаратты жеткізудің жаңа түрлерін енгізу халық арасына ықпалын кеңейтуге мүмкіндік берді.
Жыл көлемінде электрондық өкіметті қалыптастыру мемлекеттік бағдарламасын, «Мәдени мұра» бағдарламасын, ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауын жүзеге асыруға кітапханалар зор үлестерін қосуда.
Кітап қорын есепке алу және оны өңдеу - халықаралық кітапханалық ынтымақтастықта ең маңызды мәселелер болып көтеріліп келеді.
Кітапхана қорын есептеу және өңдеу мәселелерімен көптеген Ресейлік кітапханатанушылар шұғылданып келеді. Бағалы да мәнді тәжірибелер Л.Б.Хавкинаның, А. В. Кленованың, Ю. В. Григорьеваның құралдарында көрсетілген. Бұл мамандар кітапхана қорын есептеу жеке-жеке түрлерінен бастап, жаңа заман талабына сай, жаңа технологиялардың көмегі арқылы бұл сұрақтың күрделі шешімдерін іздей бастады.
Жаңа ғасырлық ғаламдық талаптары Қазақстан Республикасының көптеген кітапханаларының алдына жаңа ауқымды мақсаттар мен тапсырмалар қойылды. Бұл өңделіп жатқан стратегия қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы гуманитарлық және өркениетті бағыттардың өркендеуіне әкеледі.
Жыл көлемінде электрондық өкіметті қалыптастыру мемлекеттік бағдарламасын, «Мәдени мұра» бағдарламасын, ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында» атты Жолдауын жүзеге асыруға кітапханалар зор үлестерін қосуда.
Кітап қорын есепке алу және оны өңдеу - халықаралық кітапханалық ынтымақтастықта ең маңызды мәселелер болып көтеріліп келеді.
Кітапхана қорын есептеу және өңдеу мәселелерімен көптеген Ресейлік кітапханатанушылар шұғылданып келеді. Бағалы да мәнді тәжірибелер Л.Б.Хавкинаның, А. В. Кленованың, Ю. В. Григорьеваның құралдарында көрсетілген. Бұл мамандар кітапхана қорын есептеу жеке-жеке түрлерінен бастап, жаңа заман талабына сай, жаңа технологиялардың көмегі арқылы бұл сұрақтың күрделі шешімдерін іздей бастады.
Жаңа ғасырлық ғаламдық талаптары Қазақстан Республикасының көптеген кітапханаларының алдына жаңа ауқымды мақсаттар мен тапсырмалар қойылды. Бұл өңделіп жатқан стратегия қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы гуманитарлық және өркениетті бағыттардың өркендеуіне әкеледі.
1.Абузарова А. Ж. Управление фондами библиотек Республики Казахстан: состояние, проблемы, рекомендации// Книголюб.-2002.-1-15 июля.-С.27
2. Багрова И.Ю. Фонды национальных библиотек: проблемы и стратегии 90-х годов// Библиотековедение.-1999.- №2.-С.136-143.
3. Библиотеки Казахстана в 2005 году: факты и цифры .-Алматы,
НБРК, 2006.-80с.
4. Библиотечные фонды/ Ред. В.А.Недзвецкий.-М.: Просвещение, 1967.-201с.
5. Библиотечные фонды. Учебник.-М.:Книга,1979.-296 с.
6. В помошь работе библиотек по улучшению использования и сохранности книжных фондов .-М., РГБ им. В.И. Ленина.-1983.-25с.
7. Газетные фонды библиотек. Проблемы учета и обеспечения сохранности.- М.-РГБ им. В:И.Ленина., 1984.-123с.
8. Гигиена и реставрация библиотечных фондов. Практическое пособие. М., Книга 1985.-160с.
9. Григорьев Ю.В. Теоретические основы формирования библиотечного фонда: Учебн. пособие.-М.: МГИК,1973.-88с.
10. Қазақстан көпшiлiк кiтапханасына арналған кiтап қоры өзегi / құраст. Б.Шаймерденова; Ред. А.Қ.Маметова.-Алматы, ҚРҰК.- 1993.- 65 б.
11. Қ. Тоқаев, «Ғаламдастыру жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты».- Алматы, 201б.
12. Книжные фонды научных библиотек: Пробл. комплектования, использования, сохранности: Сб. научн. тр.-М.,1990-188с.
13. Микрофильмирование как один из способов сохранности газетных фондов/ РГБ им. Ленина. - М., 1985.-35с.
14. Нюкша Ю. П. Современные способы реставрации книг и рукописей.-Библиотекарь, 1986, №2, с.64-66.
15. Организация сохранности книжных фондов в академических библиотеках.- Л., БАК.-1986.-56с.
16. Проблемы сохранности книжных фондов.-Л., БАК.-1989.-125 с.
17.Павлова В. Как получить местный обязательный экземпляр//Библиотека.-1999.- №2.-С.29-30
17. Реставраторам и хранителям библиотечных фондов.-М., РГБ им. В.И.Ленина.-1981.-99с.
18. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд правовой документации:
Учеб. - практ.пособие.- М.: Либерея, 2003.-256 с.
18. 19.
20. Серафимович А. Любители чужой книги//Правда.-1936.-3 сәуір.
21. Сергазин Ж.Ф. Основы обеспечения сохранности документов.-М.: Высш., шк., 1986.-239 с.
22.Суслова И.М. Менеджер библиотеки: требования к профессии и личности.- М., 2000.- 144 с.
23.Столяров Ю. Как сохранить библиотечные фонды.-М., 1995.-127с.
24. Терешин В.И. Библиотечный фонд.- М., 2000.-176 с.
25.Технологическая и организационная документация отдела хранения основных фондов. – М; 1989.-123 с.
26.Формирование и развитие библиотечных фондов: Сб.науч. ст. / Сост.: Б.Р.Иманбаева, К.А.Кабдолдина, Ж.А.Бейсембаева, А.К.Маметова, Г.А.Тлеубаева; ред. Р.А.Бердигалиева.-Алма-Ата,1991.-79с.
27. Шаймарданова З.Д., Мендыгожина С. Обзор национальных программ сохранности библиотек мира// Национальная библиотека: люди, факты, работа/ НБРК.-Алматы,2000.-С.222-242.
28. Шилов В.В. Учет и переоценка библиотечных фондов. Нормирование недостачи: Ответы на письма читателей// библиотека и закон.-М., 2000.- №8 (1).-С.198-215.
2. Багрова И.Ю. Фонды национальных библиотек: проблемы и стратегии 90-х годов// Библиотековедение.-1999.- №2.-С.136-143.
3. Библиотеки Казахстана в 2005 году: факты и цифры .-Алматы,
НБРК, 2006.-80с.
4. Библиотечные фонды/ Ред. В.А.Недзвецкий.-М.: Просвещение, 1967.-201с.
5. Библиотечные фонды. Учебник.-М.:Книга,1979.-296 с.
6. В помошь работе библиотек по улучшению использования и сохранности книжных фондов .-М., РГБ им. В.И. Ленина.-1983.-25с.
7. Газетные фонды библиотек. Проблемы учета и обеспечения сохранности.- М.-РГБ им. В:И.Ленина., 1984.-123с.
8. Гигиена и реставрация библиотечных фондов. Практическое пособие. М., Книга 1985.-160с.
9. Григорьев Ю.В. Теоретические основы формирования библиотечного фонда: Учебн. пособие.-М.: МГИК,1973.-88с.
10. Қазақстан көпшiлiк кiтапханасына арналған кiтап қоры өзегi / құраст. Б.Шаймерденова; Ред. А.Қ.Маметова.-Алматы, ҚРҰК.- 1993.- 65 б.
11. Қ. Тоқаев, «Ғаламдастыру жағдайындағы Қазақстанның сыртқы саясаты».- Алматы, 201б.
12. Книжные фонды научных библиотек: Пробл. комплектования, использования, сохранности: Сб. научн. тр.-М.,1990-188с.
13. Микрофильмирование как один из способов сохранности газетных фондов/ РГБ им. Ленина. - М., 1985.-35с.
14. Нюкша Ю. П. Современные способы реставрации книг и рукописей.-Библиотекарь, 1986, №2, с.64-66.
15. Организация сохранности книжных фондов в академических библиотеках.- Л., БАК.-1986.-56с.
16. Проблемы сохранности книжных фондов.-Л., БАК.-1989.-125 с.
17.Павлова В. Как получить местный обязательный экземпляр//Библиотека.-1999.- №2.-С.29-30
17. Реставраторам и хранителям библиотечных фондов.-М., РГБ им. В.И.Ленина.-1981.-99с.
18. Столяров Ю.Н. Библиотечный фонд правовой документации:
Учеб. - практ.пособие.- М.: Либерея, 2003.-256 с.
18. 19.
20. Серафимович А. Любители чужой книги//Правда.-1936.-3 сәуір.
21. Сергазин Ж.Ф. Основы обеспечения сохранности документов.-М.: Высш., шк., 1986.-239 с.
22.Суслова И.М. Менеджер библиотеки: требования к профессии и личности.- М., 2000.- 144 с.
23.Столяров Ю. Как сохранить библиотечные фонды.-М., 1995.-127с.
24. Терешин В.И. Библиотечный фонд.- М., 2000.-176 с.
25.Технологическая и организационная документация отдела хранения основных фондов. – М; 1989.-123 с.
26.Формирование и развитие библиотечных фондов: Сб.науч. ст. / Сост.: Б.Р.Иманбаева, К.А.Кабдолдина, Ж.А.Бейсембаева, А.К.Маметова, Г.А.Тлеубаева; ред. Р.А.Бердигалиева.-Алма-Ата,1991.-79с.
27. Шаймарданова З.Д., Мендыгожина С. Обзор национальных программ сохранности библиотек мира// Национальная библиотека: люди, факты, работа/ НБРК.-Алматы,2000.-С.222-242.
28. Шилов В.В. Учет и переоценка библиотечных фондов. Нормирование недостачи: Ответы на письма читателей// библиотека и закон.-М., 2000.- №8 (1).-С.198-215.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты
Музыкалық білім және мәдениет факультеті
Кітапханатану және библиография кафедрасы
Диплом жұмысы
Тақырыбы:
Кітапхана қорын өңдеу және есепке алу
Орындаған: Карыбозова С.И.
3 курс студенті
Ғылыми жетекшісі:
пед. ғыл. канд. доцент, Қ Р
Білім беру ісінің үздігі:
Досумбаева Б. С.
Кафедра меңгерушісі:
Пед.ғыл. канд.доцент,
Нурахметова К.Г.
Диплом жұмысы қорғауға жіберілді
___________________2007ж.
А Л М А Т Ы, 2007
П і к і р с а р а п
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ _______
М А З М Ұ Н Ы
К І Р І С П Е ----------------------------------- ----- 4-9
І. I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының
толықтырылуы ----------------------------------- ---- ------10-14
1.2 Кітапхана корын толықтырудың негізгі
жолдары----------------------------------- -----------15-20
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы
----------------------------------- -----------------------21-32
ІІ. Кітапхана қорын есепке алу
2.1. Кітапхана қорын есептеудің түрі мен формасы
----------------------------------- -----------------33-37
2.2. Кітапхана қорына келіп түскен қүжаттарды
есепке алу-------------------------------- ----- 38-
43
ІІІ. Республикалық автоматтандырылған
кітапханалық ақпараттық жүйесі РАБИС-
3.1 Кітап қорын есепке алу және өңдеу процесіндегі
алатын орны. ----------------------------------- -----44-52
3.2 Кітапханалардағы кітап қорға байланысты
Үрдістердің автоматтандырылуы.--------------53- 56
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- -----57-59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі-----------60-62
Қысқартылған сөздер тізімі --------------------------- 63
Қосымшалар ----------------------------------- -------------64-66
К І Р І С П Е
Кітапхананы пайдаланушыларға қызмет көрсету сапасын жақсарту,
олардың ақпараттық қажеттілігіне жедел және кәсіби деңгейде жауап беру,
дәстүрдегі және жаңа қызмет түрлерін пайдалана отырып, халықтың білім
алуына, мәдени және рухани жаңғыруына ықпалдық ету-кітапханашының басты
міндеттері. Жаңа технологияны, ақпаратты жеткізудің жаңа түрлерін
енгізу халық арасына ықпалын кеңейтуге мүмкіндік берді.
Жыл көлемінде электрондық өкіметті қалыптастыру мемлекеттік
бағдарламасын, Мәдени мұра бағдарламасын, ҚР Президенті
Н.Назарбаевтың Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында атты Жолдауын жүзеге асыруға кітапханалар зор үлестерін
қосуда.
Кітап қорын есепке алу және оны өңдеу - халықаралық кітапханалық
ынтымақтастықта ең маңызды мәселелер болып көтеріліп келеді.
Кітапхана қорын есептеу және өңдеу мәселелерімен көптеген Ресейлік
кітапханатанушылар шұғылданып келеді. Бағалы да мәнді тәжірибелер
Л.Б.Хавкинаның, А. В. Кленованың, Ю. В. Григорьеваның құралдарында
көрсетілген. Бұл мамандар кітапхана қорын есептеу жеке-жеке түрлерінен
бастап, жаңа заман талабына сай, жаңа технологиялардың көмегі арқылы
бұл сұрақтың күрделі шешімдерін іздей бастады.
Жаңа ғасырлық ғаламдық талаптары Қазақстан Республикасының көптеген
кітапханаларының алдына жаңа ауқымды мақсаттар мен тапсырмалар қойылды.
Бұл өңделіп жатқан стратегия қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы
гуманитарлық және өркениетті бағыттардың өркендеуіне әкеледі.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық электрондық орта құру,
дерекқорлар дерегі біртұтас компьютерлік жүйесіне күрделі ұлттық және
кішігірім ауылдық кітапханалардың бірдей іске араласуымен
түсіндіріледі.
Бұл дипломдық жұмыстың маңыздылығы Қазақстан Республикасының кітап
қорын өңдеу, есепке алу жаңа технология енгізу әдістерін көптеген
кішігірім аудандық, ауылдық кітапханалар үшін іс-тәжірибелік тұрғыдан
енгізу тақырыбын ашып отыр.
Актуалдығы- Кітапханасі ісі аясында жүргізіліп жатқан кітап қорын
есепке алу және өңдеу тәсілдері облыстық ғылыми әмбебап кітапханалар
және басқа да облыс кітапханаларына әдістемелік көмек ретінде
ұсынылады.
Мақсаты – Жалпы кітапхана ісіндегі кейінгі жылдары жасалып жатқан,
кітап қорының есепке алу және өңдеу іс-тәжірибелерді ашып көрсету. Осы
тәсілдерді жетік меңгере жеткізе отырып, есепке алу дәрежесі мен
сақталуының жиынтығын зерттеу.
Тапсырмасы - Қазақстан Республикасында кітапхана ісінің дамуындағы
кітап қорын есепке алу және өңдеу мәселелерін шешу үшін қандай шешімдер
керек, құжаттардың баспадан бүгін басылып шыққандай қалыпта қалай
ұстап отыру керектігін және қандай органдармен қарым-қатынасты нығайту
керектігін көрсетеді.
Ғылыми жаңалығы - Қазақстан Республикасының кітапханаларының
кітап қорын есепке алу және өңдеу мәселесін ары қарай дамуындағы
стратегиялық жоспарын жүзеге асыру мен жаңа технологияларды пайдалануды
зерттеумен қорытылады.
Ғылыми маңыздылығы - қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді көңіл
бөлініп, жаңа көзқарастар айқындалып жатқан кездегі пайда болып жатқан
жаңа ұлттық бағдарламаны (РАБИС), олардың кітап қорын есепке алу және
өңдеу жұмыс бағыттарын көрсетеді.
Ақпаратқа еркін қол жеткізу үшін азаматтардың құқын қамтамасыз
етуге талпындыру, оқуға еркін рухани дамуда ұлттық және әлемдік
мәдениетті бағалай білуге тартуда, осы құжаттарды қандай дәрежеде
сақтау жолында халқына қандай игі қызмет атқарып отырғанын
кітапханалардың рөлін көрсеткен.
Зерттеудің мәні - Қазақстан Республикасы Ұлттық Кітапханасы және
басқа да кітапханаларының қор есептеу, тексеру және өңдеуын ашып
көрсете отырып, ірі кітапханалардың іс-тәжірибелерін меңгере отырып,
кішігірім, әлсіз кітапханаларға оны сабақ ретінде ұсыну.
Зерттеудің қайнар көзіне- кітап қорын есепке алу және өңдеу мен
оларды консервациялау жөнінде өткен халықаралық деңгейден өткен
кездесудегі ақпараттық конференция материалдары, отандық
кітапханашылары мен библиографтардың актуалды мақалалары енді.
Зерттеу әдістері- зерттеудің негізгі әдістері: ақпараттың
ізденушілік, дереккөздер дәрежесіндегі әдістерді қолдана отырып
қорытындылау және салыстыру әдістерін де зерттеу.
Жоғарғы оқу орындарының студенттеріне арнап Кітапхана қоры
курсымен атақты кітапханатанушы В.Н. Денисьев, К.Л.Воронько айналысты.
Ресейлік кітапханатанушы Ю.Столяров, И. М. Суслова В.И.Терешин
кітапхана қорын ұйымдастыруда, құруда, кітап қорын қалай, қандай тиімді
әдістермен сақтау керектігі туралы салалы да қызықты еңбектерін мысалға
алуға болады.
Әрбір көпшілік кітапхананың кітап қоры тұрғындардың ақпараттық
сұранысын қамтамасыз ету, жас ұрпақтың жеке тұлға ретінде қалыптасуына
ықпал жасау мақсатын көздеп, сан-салалы, жан-жақты жинақталған болуы
тиіс. Ең басты мәселе, осы қордың негізгі тұрақты бөлігі болып
табылатын кітап қорының өзегі дұрыс қалыптастырылуы керек.
Кітапхана қорының өзегі дегеніміз - адами құндылықтардың
нәтижесін жинақтаған шығармалардың негізінен тұратын кітап қорының
тұрақты бөлігі, яғни, бұл негізгі қордың аз ғана бөлшегі болып
табылады.
Қазақ жеріндегі мыңдаған мешіттердің бір-бір бөлмесі кітапхана
болуы ежелден қалыптасқан дәстүр екенін, көптеген зиялы адамдардың ең
құнды жиһаз мүлкі кітап болғанын әлгіндей шала сауатты мансапқорлар
қаперіне де алмайды. Білімнен, кітаптан кенде қалған ел адамзат
өркениетінің көшіне ілесе алмай, күштілердің құлы болатынын өзге емес,
қазақтың өз тарихынан да білеміз. Білім кешенін, кітап кешенін болашақ
ұрпаққа толық қанды аманат етіп жеткізіп отырған, қаз-қалпында қолына
ұстатып отырған орта-кітапхана, оның бірден-бір асыл қазынасы,
сарқылмас байлығы - кітап қоры.
Жаңа технологиялардың енгізілуі ақпаратқа қол жеткізудің
қаншалықты тез екенін көрсете отырып, кітапхана алдына жаңа
мәселелердің шешу жолдарын ашты: сандық ақпараттың сақталуы және сандық
әдістемесін кітапхананың кітап қорын есепке алу және өңдеу әдісі
ретінде қолдану.
Жақсы жинақталған кітап қоры - кітапханалар алдында қазіргі
кезеңде қойылып отырған міндеттерді орындаудың негізгі шарты. Кітап
қоры- бір жүйеге біріктірілетін көлемі жағынан үлкен, құрамы мен
пайдаланылуы бағыты жағынан әркелкі өзара байланысты бірнеше бөлімнен
құралып, бүтін бір жүйе жасайтын сапалы қор. Оның қалыптастырылуы ұзақ
және күрделі үрдіс.
Жүйенің бірыңғай кітап қорын жасауға база ретінде пайдаланылған
кітапханалардың қор құрамы ретінде едәуір жақсартуды қажет етеді.
Қазіргі бар жүйелердің іс тәжірибесі бірыңғай қор жасау, әдебиеттерді
бір орталықтан толықтыру ол қордың өсу қарқыны мен бағытын жедел түрде
өзгертуге, қызмет көрсетілген мекеменің ерекшеліктеріне қарай кітаптар
мен газет-журналдардың санын арттыруға, аса қажет кітаптардың даналарын
көбейтіп, аз сұралатын әдебиеттер санын азайтуға мүмкіндік беретінін
көрсетті, сонымен қатар әдебиеттерді жинақтау ісінде өзін-өзі
ақтамайтын параллелизмді жойды. Жүйенің әрбір бөлімшесіне сол бөлімше
қызмет көрсететін филиалдарға, оқырмандарының құрамы мен олардың
сұранымына сәйкес келетін кітаптар алынады. Тапсырыстардың орындалуына
әдебиеттер сатып алуға бөлінген қаржының тиімді жұмсалуына бақылау
күшейіп, жүйенің әрбір бөлімшесінің қорын толықтыру ісіндегі
немқұрайдылық жойылады.
Ескінің көзі жаңарып, жұмыс тәжірибелерінің нәтижелері жоғарғы
деңгейден көрінуінің салдарынан Қазақстан Республикасының да кітапхана
ісінің өркендеуі алға жылжыды. Нақтырақ айтсақ, кітапхана қорының
есептеу мәселелерімен, олардың неше түрлі залалдардан қорғап қалу
туралы мәселелерді Қазақстан Республикасының мәдениет, ақпарат
Министрлігінің үйлестіруімен пайда болған; РАБИС бағдарламасы, Зере-
Сауыт Қазақстан Республикасы кітапханаларының жазба құжаттарын
сақтаудың және оны есепке улулың, өңдеудің ұлттық бағдарламасы,
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының кітапханалар
мұрағаттарын сақтау Орталығының жетекшісі, тарих ғылымдарының кандидаты
З. Ж. Шаймарданованың жетекшілігімен жүргізілетін Қазақстан
Республикасы Ұлттық кітапханасының кітап және қолжазба ескерткіштерін
есепке алу, өңдеу, сақтау және консервациялау бағдарламасы қазіргі
таңда беделді жұмыстарын атқарып келуде.
Кітапхана ісін дамытудың келесі бір бағыты Астана қаласындағы
Ұлттық академиялық кітапханасының бас директоры Р. А. Бердіғалиева
басқарған, Қазақстан туралы республика территориясында шыққан
басылымдардың, сондай-ақ, қазақ тіліндегі әдебиеттердің толық жинамасын
жасақтау, оларды келешек ұрпаққа сақтап мұра етіп қалдыру мақсатымен
Халық жады атты бағдарламасының да қызметтерін атап өтпеу мүмкін
емес.
Соңғы он жылдың ішінде кітап қорын сандық есепке алу, толықтыру және
өңдеу әдісі маңызды тақырыптардың бірі болды. Құжаттарды физикалық және
нәтижелі сақталуы ауқымды түрде қолға алынуда.
Әсіресе Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасына облыстық,
ауылдық және аудандық кітапханашылары Жоғарғы курстарына оқуға келгенде
дәл осы кітап қорын есепке алу және өңдеу жаңа технологияларымен
танысқанына өте қанағаттандырарлық үлестер алып кетіп отыр.
Кітапхана қоры тек толықтырылып, есепке алынып, өңделіп қана
қойылмай сонымен қатар тиімді де ұзағырақ сақталынып тұруы қажет. Кітап
қорының есепке алу және сақталуы кітапхана қоймасының жағдайының жан-
жақты; құжаттардың физикалық жағдайы, олардың физико-химиялық және
биологиялық әдістерімен сақталуы жағдайларының толық түрде
қарастырылуымен түсіндіріледі.
Кітапханадағы ішінара болып жатқан іс-шаралардың көбісінің бағыты-
кітап қорының нәтижелі толықтырылуына және сақталуына бағытталған.
Абонент қызметіндегі кітапханашының алдында оқырмандардың құжатты
пайдалануындағы ережелерін қадағалау міндеті тұрады.
I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының толықтырылуы
1.1.Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының толықтырылуы
Жалпы кітап қорын толықтыру деген түсінік кітапханалық
жұмыс барысына ХХ ғасырдың басында күшке ене бастады. Кітап қорын
толықтыру ісі дегеніміз-оқырмандардың қызығушылығына қарай, талап-
тілектеріне сай әрдайым кітап қорын толықтырып отыратын жұмыстың түрін
атаймыз.
Толықтырудың үш түрін белгілеуге болады:
- ағымды - осы жылғы шығарылып отырған құндылықтармен кітапхана қорын
толықтырып отыру;
-өткенді шолатын - жетіспейтін әдебиеттерді өткен жылдардан алып,
толықтырып отыру;
- қайта толықтыру - қордан ескірген, сұранымы мүлдем жоқ әдебиеттерді
тазалап отыру.
Толықтырудың ең маңызды түрі - ағымды. Осы жұмысты қолданып
отырған кітапханалар жаңа әдебиеттер түсімі жағынан 80-90 пайыздық
көрсеткішті көрсетіп отыр. Өйткені бұл тиімді. Ағымдағы толықтыру
барысында кітапханалар ағымдағы және перспективті библиографиялық
құралдарды қолданады. Себебі, бұл құралдар кітапханашыға баспагерлік
жоспарларда қандай өзгерістер мен жаңалықтар болып жатқандығы жайлы
мәліметтер береді. Осы баспалардың негізінде кітапханашы – тікелеу
баспадардың өзінен алғашқы тапсырыстарды бере алады. Кітап қорын
толықтыру және өңдеу бөлімінде: кітап қорын толықтырудың тақырыптық-
типологиялық және шұғыл жоспары каталогтармен жүргізілетін жұмыстардың
даму жоспары, каталогтар жүйесі туралы ереже, жеке каталогтар туралы
ереже, кітапханалық-библиографиялық жіктеу кестелерінің жұмысқа
пайдаланытын данасы, баспа шығармаларына библиографиялық сипаттама жазу
бойынша әдістемелік шешімдердің картотекасы, кітап қорын толықтыруға
көмек көрсететін картотека, сондай-ақ кітап қорын толықтыру мәселесі
бойынша әдебиеттер мен нұсқау - әдістемелік құжаттарды ұйымдастыруға
қажетті ақпараттық-библиографиялық құжаттар жүйесінің мемлекеттік
стандарттары, қажетті сөздіктер, анықтамалар болуы әбден қажет. Қазіргі
таңда ұлттық әдебиеттер депозитарлық қорын құрастыру басты мәселелердің
бірі болып отыр. Осының нәтижесінде облыстық әмбебап ғылыми
кітапханаларда ғылым мен білімнің сауалдарын қамтамасыз ететін
депозитарлық әдебиет қорларын ұйымдастыру жүргізілуде.*
Жалпы ҚР Ұлттық кітапханасының кітап қорын толықтыру бөлімінің
ұйымдастыруымен Республика кітапханаларында қазақ тіліндегі
әдебиеттерді пайдалану мен толықтыру мәселелері жөніндегі зерттеу
қорытындыларын өндіру жоспары туралы анықтама жазылған. Онда облыстық
ғылыми әмбебап кітапханаларды кітап қорының пайдаланылуы мен жалпы
жағдайы толық айтылған. Материалдардың барлығы қазақ тіліндегі
әдебиеттердің пайдаланылуы мен толықтырылуы туралы белгілі бір дәрежеде
жан-жақты мәліметтер берді.
*Қазақстан көпшілік кітапханасына арналған кітап қоры өзегі-құраст.
Б.Шаймерденова;ред.А.Қ.Маметова.- Алматы,ҚРҰК.-1993.-65б.
Осы уақыт аралығында кітапхана қызметінде қандай өзгерістер
болды, қазақ оқырмандарын өз ана тіліндегі кітаптармен қамтамасыз ету,
пайдалану дәрежесі өсті ме? Күрделі және кішігірім кітапханалар үшін
міндетті дана-МД- ауадай қажет. Ол міндетті түрде әр баспадан
шығарылып отырған басылымнан тираждың бөлігін көрсетеді. Көлемдік
жағынан МД жалпықоғамдық, республикалық және жергілікті болып үшке
бөлінеді. Кітапханаларға ұсынылу жағынан-ақылы және ақысыз,
қатыстылығы жағынан - ведомстволық және ішінара ведомстволық,
хронологиялық сипаты бойынша - локалды мақсатпен құрылған үздіксіз
және уақытша іс-әрекет, толықтығы жағынан - толық және бөлшекті,
белгіленуі бойынша - жалпы оның мақсаты. Осы қағидалардан құрылған
түсінік МД сипатын аша отырып, елдегі міндетті дана жүйесінің толық
мәтінді құрылуына себеп болады*.
Соңғы 10 жылдық уақыт мерзім ішіндегі кітапханалардан жиналған
мәліметтер кітапханалардың кітап қорларының грампластинкалармен,
магнитофонды ленталармен, кассеталақ дауысты жазбалармен, фильмдермен,
диафильмдермен, диапозитивтермен - яғни аудиовизуалды материалдармен
қамтамасыз етіліп жатқандығы мәлім болды. Аудиовизуалды материалдардың
тақырыптары әртүрлі, музыкалық жазулардан тартып құжаттар мен
фактілерге дейін. Кітапханалар мұндай құндылықтармен өз қорларын 30-
жылдардан тартып толықтыра бастады. Және де ХХ ғасырдың екінші
жартысында тұтынушылардың жаңа талаптары мен сұраныстарына орай
аудиовизуалды материалдарды көбірек иемдену процесі өсті.
* Павлова В. Как получить местный обязательный экземплярБиблиотека.-
1999.- №2.-С.29-30
Кітап қорын толықтырудың маңызды бір сұрақтарының келесі бағыты
- кітаптардың бағасы. Кітап қорының толық мәтінді толықтырылуы да
кітаптардың бағасына байланысты болады.
Кітап қорларының құрылуы, сақталуы мен пайдалануы келесі жүйелер
арқылы анықталады:
-біріншіден, кітап қорлары адамзаттың сауаттылығының
өркендеуіндегі кез-келген сала бойынша алғашқы ғылыми ақпарат тәрізді;
-екіншіден, барлық типтегі кітапханалар ынтымақтастықтардағы кітап
қорларының толықтырылуын талап етеді.
Кітап қорларын құрудағы, сақталуы мен пайдалануында көптеген
нәтижелі жұмыстар жүргізіліп отырса да қорлармен жұмыс жүргізудің
әдістері мен формалары әрдайым жаңа тапсырыстар мен қызметтерді қажет
етеді.
Қазақ және басқа тілдерді дамыту жөніндегі мемлекеттік
бағдарламаға сәйкес Мәдениет, ақпарат министрлігі және оның жергілікті
ұйымдары, кітапханалардың кітап қорын қазақ тіліндегі әдебиеттермен
барынша дерлік толықтыруға ерекше көңіл бөлуді қолға алды.
Қорытындылау барысында республика кітапханаларындағы кітап қорын қазақ
тіліндегі әдебиеттермен толықтыру және оны пайдалану біршама жақсарды.
Жаңа түскен әдебиеттердің қазақ тіліндегі ара салмағына
талдау жасасақ: Республикадағы жергілікті ұлт өкілдері басым
орналасқан облыстарда қорға түскен жалпы жаңа әдебиеттердің жоғарғы
көрсеткіштері Қызылорда –58,7 %, Жамбылда-47,9%, Атырауда-47,2 %,
Оңтүстік Қазақстанда-60%, Алматы-41,8%, Ақтөбеде-47%, Талдықорғанда-
30,0%, ал ең төменгі көрсеткіштер Қостанайда-13,0%, Қарағандыда-17,0
%.
Дегенмен ең төменгі көрсеткіштердің сақталуы кітапхана
қызметкерлерінің баспа өнімдеріне деген сұраныстарының
жеткіліксіздігі.
Кітапхана өзі қызмет көрсететін мекемелердің сұранымдарымен,
олардың даму бағыттарымен танысу арқылы оқырмандардың өскелең
талаптарына сай, келешекте өндірістік мәселеге қажет болатын
кітаптарды алуды жоспарға енгізеді. Жоспар жасау басқа кітапханалардың
қорын зерттеп, кітап қорын толықтыруды солармен үйлестіру ісі де кітап
қорын толықтырудың дұрыс жоспарын жасауға көмектеседі.
1.2 Кітапхана қорын толықтырудың негізгі жолдары
Бүгінгі күні кітап қорын толықтырудағы бұрынғы көзқарасты мүлде
өзгерту, уақыт ағымына сай адамгершілік қасиеттермен қатар түрлі
көзқарастағы әдебиеттермен тең толықтыру оқырман талабынан туындап
отырғандығы бәрімізге мәлім. Соңғы уақытта дінге деген қызығушылық
артып, діни әдебиеттер қорын қалыптастыру арқылы діни сауаттылықты
жетілдіру, дінді насихаттау шаралары қолға алынды.
Осындай мәселелерден әрбір кітапхана қорына ерекше өзіндік
көзқараспен қарап, қор құрамын күнделікті зерттеу арқылы мазмұны
терең, сан-салалы әдебиеттермен толықтыру мақсаты туындайды. Қалада
100-ден аса көпшілік кітапханалар бір торапқа біріктірілген.
Оқырмандар ақпараттық материалға тапсырыс, сұраныс немесе мерзімін
ұзарту тағы да басқа жұмыстарды бір жерден пайдалана алады. Бірнеше
орталықтандарылған кітапханалар жүйесі бар, олардың кітап қоры,
жабдықтары бір орталықтан толықтырылады, каталог жұмыс процестреді де
бір орталықтан атқарылады, бұл кітапханашылар жұмысын жеңілдетеді.
Көптеген кітапханаларда үлкендер мен балаларға қызмет
көрсетіледі.Бүгінде Интернет желісі барлық елде таралған, бірақ
қажетті ақпаратты бүкіләлемдік желіден іздеп табуға мүмкіндік жасауда
кітапханалардың ролі маңызды.
Кез-келген кітапханалардың кітап қоры кездейсоқ кітаптардың
жиынтығы емес, ол кітапхананың алдына қойған мәселелерін шешуге әсер
ететтін, ойластырылып, жинақталған арнаулы қоры болып саналады.
Сондықтан кітапханада кітапхана қорын оқырмандар талптарына сай
жоспарлы, ғылыми тұрғыда толықтыруға арналған жоспар жасалынады. Оны
жасамас бұрын кітапхаханның меңгерушісі алдын-ала бірнеше дайындық
жұмыстарын жүргізеді. Ең алдымен тұрғын санын анықтап алады.
Кітапхана өзі қызмет көрсететін мекемелердің
сұранымдарымен, олардың даму бағыттарымен танысу арқылы оқырмандардың
өскелең талаптарына сай, келешекте өндірістік мәселеге қажет болатын
кітаптарды алуды жоспарға енгізеді. Жоспар жасау басқа
кітапханалардың қорын зерттеп, кітап қорын толықтыруды солармен
үйлестіру ісі де кітап қорын толықтырудың дұрыс жоспарын жасауға
көмектеседі.
Жоспардың мынадай түрлерін атап кетуге болады: кітап қорын
толықтырудың тақырыптық жоспары; кітап қорын толықтырудың оперативтік
жспары және келешекке жасалған жоспар.
Тақырыптық жоспар дегеніміз кітап қорын нақты деректерге сүйене
отырып, дұрыс толықтырудың негізгі бағдарламасы болып саналады. Онда
кітапхана қорына алынатын басылым түрлері және әр тақырып бойынша
кітаптардың шамамен алынған данасы көрсетіледі. Сондай-ақ басқа
кітапханалар қорын толықтыруды өзара үйлестіру, сирек сұралатын
кітаптарды кітапханаралық абонемент арқылы алдыру сияқты мәселелер бұл
жоспарда өз шешімдерін табады.
Тақырыптық жоспар бірнеше жылдарға жасалады. Ол кітапхана
қызмет көрсетіп отырған тұрғындар сұраныстарына енген өзгерістерге
байланысты, сондай-ақ кітапхана оқырмандарының назарын аударатын жаңа
тақырыптардың пайда болуына қарай, баяу өзгеріп отырады.
Бір ғана қызметкері бар кішігірім кітапханалар тақырыптық
жоспар жасамай-ақ, кітап қорын толықтырудың саласын анықтап алса да
болады. Мұнда да тақырыптық жоспар жасағандағыдай жергілікті кеңестік
ұйымдармен, бас мамандармен кеңесе отырып жасау керек және олардың
көмегімен шаруашылықтың даму бағытын оның күнделікті және болашақтағы
жоспарлармен, міндеттемелермен танысып алу қажет.
Егер кітапхана қызмет ететін ықшам уадандарда кішігірім
өнеркәсіп мекемелері орналасқан болса, онда оның шығаратын өнімдерінің
түрін, қолданылатын құрал-жабдықтарын жұмысшылардың өндірістік
мамандықтарын ескеру қажет болады. Осы жинақталған деректерге сүйене
отырып, облыстық кітапхана жіберген үлгі бойынша жасалған кітап қорын
толықтыру саласы кіттапхана қорларына жіберіледі.
Кітап қорын толықтыруды ұйымдастыру мәселелері кітапхананың
жылдық жоспарының тиісті бөлімінде беріледі-мұны оперативтік жоспар
деп те атайды. Онда кітап қорының қай бөлімдерін баса толықтыру
қажеттігі, қай бөлімін зерттеп білу керектігі, баспалардың тақырыптық
жоспары бойынша алдын-ала тапсырыс беру тәсілі және кітап қорын
толықтыруға көмекші карточкалар жасалып, оған енгізілетін өзгерістерді
анықтау мәселелері көрсетіледі.
Жоспарға кітап қорын толықтырудың шамамен алынған сан
көрсеткіштері енгізіледі. Сан көрсеткіші бір жылға бөлінген қаржы
мөлшері мен кітаптың орташа бағасы бойынша есептелініп шығарылады.
Кітап қорын негізінен кітапхана - кітап дүкен, мемлекеттік
тапсырыс арқылы толықтыратын болғандықтан бөлінген қаржының басым
көпшілігін кітапхананың өзі тікелей жоспарлайды. Дегенмен де, бөлінген
қаржының бір шамасын кітап дүкендерінен көркем шығармалар мен қажет
тақырыптағы кітаптардың қосымша данасын алуға жұмасуды жоспарланған
жөн.
Сол сияқты мерзімді басылымдар жаздырып алуға жұмсалатын қаржы
да есепке алынады. Егер кітапхана меңгерушісінде басқа кітапханалармен
үйлестірілген, келісіп жаздырып алынатын газет пен журналдардың тізімі
болса, онда бұл қаржының нақты бағасын есептен шығаруға болады.
Кітапхана кітап қорын негізгі мақсаттарына сай жүйелі түрде
толықтыруы үшін - оны жоспарлауға көмектесетін, бірнеше анықтамалық
аппарат жүргізеді. Олар:
-оқырмандар бағыттрының картотекасы;
-кітап қорының үстеме толықтырылуымен жыл сайын толықтырылуының
бірыңғай картотекасы;
-оқырмандардың қанағаттандырылмаған талаптар мен тілектерін
есепке алу дәптері;
-мерзімді басылымдар мен жаздырып алынатын басылымдарды
тіркейтін арнаулы карточкалардың қаріптік картотекасы;
-кітапханалардың жаздырып алатын газеттері мен журналдардың
картотекасы.
Оқырмандар бағыттарының картотекасында олардың мамандығы,
атқаратын қызметтері, қайда оқитыны сияқты оқырмандар құрамының
мәліметтері беріледі. Мұндай картотекалар көптеген кітапханаларда бар,
олар оны кітап кітап қорын тлықтыруға, оқырмандармен жұмыс жүргізу
ісіне пайдаланады. Оқырмандар бағыттарының картотекасы сонымен қатар
кітап қорына алынатын әдебиеттердің тақырыптары мен басылым түрлерін,
оқырмандардың мамандығы мен оқуына қажет кітаптарды неше данадан алу
керектігін анықтауға көмектеседі.
Мұндай картотека жасау үшін алдымен біркелкі ұқсас қызметтер
атқаратын мамандықтары бірдей адамдардың немесе бағыттары сәйкес
келетін колледж мен институттарда оқитын студенттердің формуляр
номерін рет саны бойынша жеке карточкаларға жазып алу керек. Кейбір
оқырмандардың формуляры бірнеше карточкаларға жазылуы мүмкін. Өйткені
кейбір жеке адамдар ауылшаруашылық институтында оқиды, әрі халық
театрында ойнайды, сондықтан оның формулярының рет саны екі
карточкаға жазылады. Жаңадан жазылған оқырмандарды тіркегенде оқу
формулярының рет санын тиісті тақырыптағы карточкаға толықтыру қажет.
Біздің елімізде кітапханалар мемлекет қамқорлығына алынған; ауыл
кітапханаларына кітап мерзімді басылым, басқа да кітапхана жабдықтарын
алуға мемлекет тарабынан қаржы бөлінеді. Бұл қаржылардың бір шамасы
облыстық (өлкелік, республикалық) бюджетте орталықтандырылған. Осы
орталықтандырылған қаржымен мемлекеттік ауылдық кітапханалар қорын
жүйелі түрде толықтырып отыру үшін әрбір облыстық мәдениет
басқармалары жергілкті әкімшілікпен жыл сайын келісім шарт жасайды.
Келісім бойынша белгіленген мерзімде бұл қаржыны мәдениет басқармасы
кітапхана есебіне аударып отырады.
Жергілікті бюджеттің есебінде қалған қаржыны және жалпы
жиналыстың шешіміммен мәдени қордан бөлінген немесе атқару
комитеттердің шешімі мен кеңестердің өзіндік қорынан бөлінген
қаржыларды кітапхана меңгерушісі өзі игереді. Алайда бұл қаржыны да
кітапхана арқылы игеру үшін кітапхана меңгерушісі олармен қосымша
келісім жасай алады, бұлай ету кітапханаға да пайдалы, өйткені ол,
кітапханашының уақытын үнемдейді, және кітаптарды кітапханаға
жеткізуге жұмсалатын қаржыны да өздері көтереді. Жыл сайын есеп беріп
отырады.
Баспалардың тақырыптық жоспарлары мен басқа да баспадан шыққан
және шығатын кітаптар туралы хабарламалар және ұсыныс библиографиялары
бойынша алдын - ала берілген заказдарды келісім шарт бойынша
кітапханаларға жіберіп отырады. Сол сияқты кітапханашылардың өздері
келіп іріктеп алған кітаптарды жібереді.
Ауылдық кітапханашылардың меңгерушілері аудандық кітапхананың
басқаруымен өткізілетін семинарларда орталық және жергілікті
баспалардың тақырыптық жоспарларына енген әдебиеттерге тапсырыс
береді. Ал, аудандық кітапхана тапсырыстарды жинаумен ғана тынбай,
оның қортындысын шығарып, белгіленген мерзім арасында кітап дүкендерге
келісім шарт бойынша тапсырады. Баспалардың тақырыптық жоспарлары
бойынша алдын-ала тапсырыс берудің қиындықтарын ескере отырып кейбір
облыстық кітапханалар аудандық кітапханалардың қатысуымен аудандық
кітапханалар үшін орталықтандырылған тапсырыс беруді ұйымдастырады.
Мұндайда аудандық кітапханалар үшін берілген кітаптарды алдын - ала
хабарлап қояды. Мысалы: Ресей Мемлекеттік кітапханасы көпшілік
кітапханаларға көмек ретінде орталық баспалардың тақырыптық
жоспарындағы жалпы көпшілік оқырмандарға арналған ауылдық
кітапханалардың қорында болуы керек, кітаптарды белгілеп ұсынып
отырады. Аудандық кітапхана меңгерушісі өздеріне жіберілген
кітаптардың ішінен кітапхана профилі мен оның оқырмандардың
талаптарына сай келмейтін кітаптарды депозитарлық кітапханаларға
қайтарып беруге хақысы бар. Қазақстанда кітапханалық коллекторы
уйымдастырылған, бірақта жұмыс жүрмей турғанын баршаға мәлім.
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы.
Ауыл-халық өмірінің айнасы, мәдени, тұрмыс-салттық, рухани
өмірідің көзі. Ауыл тұрғындары-ұлттың нағыз табиғи әлемін танытатан
негізден тұрады. Осы бір ғана салдардың өзі бізден ауылға деген
салмақты көзқарасты талап етеді- деген Елбасының Қазақстан халқына
жолдауы жерглікті жерлердегі мәдениет ошақтарының жұмыстарын
жандандырудағы қозғаушы күш ретінде оң үрдістерге жетелейді.
Ауыл-халқымыздың түп-тамыры, алтын бесігі десек, бүгінгі таңда
ауыл халқын әлем өркениетімен табыстырып, ұлттық болмысты әлемдік
руханиятпен жақындататын қасиетті шаңырақ-ауыл кітапханасы десек артық
емес. Сол кітапханада әдебиеттер қоры қандай болуы керек және мектеп
кітапханасымен салыстырғандағы ерекшеліктері қандай? Міне, бүгінгі
күні толғандырып отырған мәселе осы болмақ.
Республика кітапханаларының жұмысымен танысып, оны талдау
барысында байқалатыны, ауыл кітапханалары - республикадағы болып
жатқан оң өзгерістерге өз тарапынан үн қосып, ауыл тұрғындарымен ой
бөлісіп, пікір алысатын орнына айналған. Бірақ кітапханалар қорын
толықтыру мәселесіндегі кемшіліктер оқырмандар сұранысын қамтамасыз
етуде біршама қиыншылықтар туғызуда. Қазіргі таңда республикада 2 478
(2005 ж.) ауыл кітапханасы бар, олардың кітап қоры 35 млн.184 мың
дана. Егер де әрбір ауыл кітапханасының кітап қоры 3,0 мыңнан 10,0 мың
данаға дейін болса, оның 20-30 пайызы кітап қорының өзегін құруы
қажет, соның ішінде, 10-15 пайызға жуығы өлкетанулық материалдар болуы
шарт.
Кітап қорында көпшілікке арналған әлеуметтік-экономикалық,
идеялық, ғылыми, көркемдік құндылығы жоғары әдебиеттердің құрамы сол
өлкедегі шаруашылық профиліне, мамандарға, орта мектеп бағдарламасының
оқу үрдісіне көмек беруге, жалпы көпшілік оқырмандардың білімге,
ақпаратқа, бос уақытын өткізуге деген қажеттілігін қамтамасыз етуге
байланысты жинақталуы қажет. Ал, кітап қорының өзегінде мына
төмендегідей әдебиеттер міндетті түрде болуы керек:
• көркем әдебиеттер, соның ішінде, қазақ, орыс, шетел
тілдеріндегітанымал классикалық шығармалар;
• халық ауыз әдебиетінің шығармалары;
• құқықтық-нормативтік матеиалдар: Үкіметтің қаулы-қарарлары,
соның ішінде, Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Қазақстан Республикасының рәміздері, Заңдары, соның ішінде
Мемлекеттік туралы, Білім, Мәдениет, Денсаулық сақтау
Кәсіпкерлікті дамыту және т.б.
• Қазақстан Республикасының Кодекстері, соның ішінде Қазақстан
Республикасының азаматтық, Қылмыстық, Қылмыстық-процессуалдық
кодекстері, жалпы азаматтардың міндеттері мен құқықтарына
байланысты басқа да құқықтық-нормативтік материалдар мен осы
салаға қатысты анықтамалық әдебиеттер;
• әртүрлі ғылым салалары бойынша әдебиеттер, соның ішінде
энциклопедиялар, анықтамалар, сөздіктер, әсіресе көпшілікке
арналған ғылыми-танымдық анықтамалық басылымдар;
• Қазақстан Республикасының географиялық, республикалық,
облыстық, аудандық әкімшілік-территориялық карталары.
Ауылдық кітапханалардың кітап кітап қоры өзінің мазмұны жағынан
жан-жақты, сан-салалы болып келеді. Соған сүйене отырып кітапхана өз
тұтынушыларына, оқырмандарына ілім мен білімге, тәрбие беруге
көмектесіп, ауылдық Кеңеске қарасты барлық ересек тұрғындар мен
балалардың жалпы білім дәрежесін, мәдени және өндірістік талап-
тілектерін қанағаттандыруға жағдай жасайды. Соны ескеріп кітап қорын
есепке алу және өңдеу процесстерін кітапхана саласы оқырмандарға
кеңінен емін еркін электрондық каталогтағы мәлеметтерге тез арада
қол жеткізу мәселесін колға алуда.
Осыған орай кітап қорын есепке алу және өңдеу, толықтыру кезінде
селолық кітапхана біріншіден өзі қызмет көрсететін аймақтағы барлық
тұрғындардың қажетті тілектерін ескеретін болса, екіншіден өз
тұрғылықты жерлерінің негізгі кәсібін шаруашылықтың қай түріне
маманданғанын, жергілікті өнеркәсіп орындарының нақты бағытын есепке
алады. Олардың алдында тұрған міндеттері мен даму болашақтарын
анықтайды.
Сонымен қатар кітапхананың бұрыннан жинақталған негізгі қоры мен
оның пайдаланылу дәрежесі осы ауылдық кеңестегі басқа да
кітапханалардың бар-жоғы ескеріледі. Кітапханада өте сирек сұралатын
әдебиеттердің жиналып қалмауы үшін адамдардың мамандықтары мен жалпы
мәдени дәрежесіне қарай қажет ететін кейбір кітаптарын аудандық немесе
басқа кітапханалардан кітапханааралық абонемент арқылы жаздырып
алуына болатынын ескере кету керек.
Ауылдағы орталық кітапхананың да кітап қоры сол сияқты, өзі
қызмет көрсететін аймақтағы адамдар санына шаққанда бір адамға бес
кітаптан, оған қоса ауылдық кеңес қарамағындағы тұрғындардың
әрқайсысына 0,5 кітаптан келетіндей дәрежеде белгіленеді.
Кітапхананың нәтижелі қызмет етуі үшін ондағы кітаптардың саны
ғана емес, оның саласының да мәні зор. Сапалы кітап қоры оқырмандар
оқуына басшылық етудің ең бастамасы болып табылады. Сондықтан
кітапхананың маңызды рухани қазына мекеме ретінде алдында тұрған
мақсаттары есептеле отырып оның кітап қорын толықтырарда кітапхананың
оқырмандар құрамы, олардың талап-тілектері, еңбек ету шарттары мен
тұрмыс қажеттері де ескеріледі. кітап қорын есепке алу, өңдеу және
толықтыруда ауылдық кітапхана құжаттарды басшылыққа алады.
Ауылдық кітапханалардың кітап қорын есепке алу, өңдеу,
толықтырудың үлгі ережесі бойынша ауылдық кітапхана қорының құрамында
қоғамдық - саяси, ғылыми-жаратылыс тану, техникалық, ауыл шаруашылық
әдебиеттері, көркем өнер, спорт, әдебиеттану, жағрафия, медициналық
кітаптар, көркем шығармалар мен балалар әдебиеттері болады.
Техника саласы бойынша көбіне жұмысшылардың техникалық кітаптар
мен білім дәрежесін арттыруға қажет әдебиеттері оқырмандардың құрамы
мен талаптарына сәйкес алу керек, сонымен қатар негізінен ғылыми-
көпшілік әдебиеттер басымырақ алынады.
Ауыл шаруашылық тақырыбындағы әдебиеттерден ең алдымен ауыл
тұрғындарының талаптарын қанағаттандыратын кітаптар алынады. Кітап
қоры сол кітапхана қызмет ететін ауыл шаруашылығының даму бағытына
қажет болып отырған әдебиеттермен толықтырылады. Сонымен қатар ауыл
шаруашылығын маусымдық кезеңдеріндегі жұмыс түрлеріне қажет
әдебиеттер де кітап қорында болуы тиіс.
Кітап қорында республика баспаларынан шыққан қазақ тіліндегі
әдебиеттер мен өлкетану әдебиеттері толық болуымен қатар орыс әдебиеті
және кеңестік әдебиеті классиктерінің шығармалары, шет ел халықтарының
тамаша туындылары болуы қажет.
Кітапхана қорына кітап іріктеп аларда оның мазмұны мен қатар
оқырмандардың қай тобына арналғанына да көңіл аударған жөн. Өйткені
ауылдық кітапхана басылым түрлері бойынша ең алдымен ғылыми-көпшілік
әдебиеттерді, сол сияқты оқу жүйесіне ауылшаруашылық салаларынан
мамандық беретін жүйесіне орта мектептерге керекті оқулықтарды алады.
Кітапханада жеке мәселелерге жауап беретін кітап жоқ болған жағдайда,
энциклопедиялар, анықтамалар оқырмандардың өтінішін қанағаттандыратын-
бірінші құрал. Сондықтан ауылдық кітапхана-филиалдарында
энциклопедиялар, анықтамалар, сөздіктер және библиографиялық
көрсеткіштердің жеткілікті түрде болуы қажет. Оқырман сұранымын жан-
жақты және сапалы қанағаттандыру үшін кітапханаға тек кітаптар емес,
сонымен қатар мерзімді басылымдар мен аудиовизуалды материалдарды
жинақтау да қажет.
Ауылдық кітапханада міндетті түрде қысқаша саяси-сөздік қысқаша
философиялық сөздік, шеттіл сөздіктері, орыс тілі сөздігі т.б.
анықтамалық әдебиеттер қоры болуы тиіс. Сонымен қатар ауыл басқармасы
мен мал шаруашылығы мамандарына т.б. арналған анықтамалықтар алынады
және олар үшін жаңа шыққан соңғы басылымдармен ауыстырылып отырылады.
Көркем әдебиеттерден көбіне жеке басылымдар алынады. Ал
библиографиялық құралдар көрсеткіштер, естеліктер, кітап туралы
кеңестер мен оқу жоспарлары кітапхана оқырмандарының талаптарына
сәйкес алынуы керек.
Ауылдық кітапхана меңгерушісі кітапханатану ғылымының дамуы мен
кітапхана ісіндегі озат тәжірибеден хабардар болып отыруы тиіс,
сондықтан кітап қорына ауылдық кітапханалардың іс-тәжірибесі жазылған
әдебиеттер мен әдістемелік құралдар алынады.
Ересектермен қатар селолық кітапханада 1-8 сынып оқушылары мен
мектепке дейінгі 6-жастан жоғарғы балаларға қызмет көрсетеді.
Балалар әдебиеттері қорының құрамына қойылатын талаптар мен оны
толықтыру туралы ұсыныстар, ауылдық кітапханалар қорын балаларға
арналған әдебиеттермен толықтырудың негізгі ережелерінде көрсетілген.
Сонымен қатар орыс тілінде басылған ауылдық кітапханалардағы балалар
әдебиеттерінің каталогін пайдалануға болады.
Білім дәрежесі төмен оқырмандарды да есептен шығармай, оларға
арнап, әрі жеңіл, әрі ірі әріппен басылып шыққан кітаптарды алу қажет.
Біздің республикамызда көптеген ауылдық кеңестердің әр қайсысында 2-3
ауылдық кітапханалардан бар. Бұлардан басқа ауыл, мектеп,
кітапханалары да болады. Олардың қызмет ететін оқырмандары бір
болғанымен кітап қорын жеке-жеке толықтыратындықтан бірін-бірі
қайталайды, бірінің алғанын екіншісі де алады. Осының салдарынан талай
қаржы жұмсалғанымен оқырмандар көптеген қажетті кітаптарды таба
алмайды. Кітап қорын толықтыруда, мерзімді басылымдарды жаздырып алуда
кітапханалардың өзара бірлесіп әрекет етуі кітапханалар қорын
жақсартуға және оқырмандар талаптарын жан-жақты қанағаттандыруға
мімкіндік жасайды.
Мысалы, жеке бір кітапханаға музыканттар мен әуесқой суретшілерге
арналған өнер әдебиеттерінің тамаша туындыларын жинақтау қиынға
соғады. Егер бірлесіп әрекет етілсе онда ноталар мен пластинкалар
жинағын, еліміздің ірі мұражайларындағы тамаша суреттердің
репродукциясы салынған қымбат альбомдар алып, көркем өнердің көшпелі
мұражайын ұйымдастыруға болады.
Бірнеше кітапханалардың бірлесіп әрекет етуі кітап қорын балалар
әдебиетімен толықтыру сияқты қиын жағдайлар да шешуге көмектеседі.
Қазіргі кезде бір аудандық кітапханаларындағы балалар
әдебиеттерінің қорына біріне - бірі толықтырып тұрса, онда жас өспірім
балалар өздеріне арналған әдебиеттердің барлығын болмаса да, тамаша
туындылардың басым көпшілігін оқуға мүмкіндік алар еді.
Кітап қорын толықтыруды үйлестірудің ұйтқысы орталық ауылдық
кітапхана болуы тиіс. Сонымен қатар олар мерзімді басылымға жазылу
жұмыстарын өзара үйлестірумен бірге ауыл басқармасымен, ауылдық
кеңеспен, клубтармен келісе отырып жүргізген кітапханалардың іс-
тәжірибесін жариялап отыруға міндетті.
Кітапхананың барлық жұмыстарын жақсарту үшін кітап қорын
зерттеудің үлкен мәні бар. Жинақталған кітап қорының мазмұны мен оны
оқырмандардың пайдалануын зерттеп білу кітап қорын одан әрі толықтыру
бағытын анықтап, оған дер кезінде өзгерістер енгізуге көмектеседі.
Кітап қорын жылма-жыл толықтыру үстінде түрлі себептермен кемшіліктер
жіберілуі мүмкін. Сондықтан әр жылдың аяғында кітап қорының құрамын
тексеріп, алыңған кітаптардың оқырмандар талабына сай екендігін
анықтап қажетсіз немесе көп даналы кітаптардың болмауын қадағалау
қажет. Жеке кітаптарды жақсы білу жалпы кітап қоры туралы түсінік
берумен қатар оны толықтыру мәселесін шешуге де көмектеседі. Сондықтан
кітапханашылдар кітап туралы оқырмандармен, жолдас-жораларымен пікір
алысып, өздері неғұрлым көп оқып, әдеби – сын мақалалармен танысып
отырғандары жөн.
Кітап қорын толықтыруда кітапханашылардың тек қана жалпы түсінігі
немесе үстіріт бақылауға негізделген қысқа мағлұматы жеткіліксіз.
Кітап қорын толықтыру жайында дұрыс тұжырым айту үшін ауыл
кітапханашылары кітап қорының көлемін, кітаптардың ғылым тауарларына
бөлінуін және оның мазмұнын оқырмандардың кітаппен қамтамасыз етілуі
мен кітаптардың іс-жүзінде пайдалану дәрежесін жақсы білуі қажет .
Бұл деректер кітапхананың жалпы және жеке есеп кітаптары мен
күнделіктерінен алынады. Кітап қорын сипаттайтын көрсеткіштер аталған
документтерінен кестеге түсіріледі. Әр жылдың басы мен аяғына қарай
кітап қорының құрамында болған өзгерістер, кітапханаға алынған және
есептен шығарылған кітаптар туралы мәліметтер жалпы есеп кітабынан ал
бір жылғы берілген кітаптар саны-кітапхана күнделігінен алынады. Кесте
толтырылып, оның дұрыстығы тексерілгеннен кейін оқырмандардың кітаппен
қамтамасыз етілу, кітап қорының айналымы және оқылу үрдісі сияқты
көрсеткіштер есептелініп шығарылады. Кітап қорының құрамын тексертуі
ауылдық кітапхананың бір жылғы көрсеткішін кестеге түсіру арқылы іс
жүзіне көрсетейік.
Жыл басында есепте бары деген бірінші жолдағы көрсеткіш сол
кітапханада бар кітап қорының көлемін көрсетеді. Оның көлемі
Республикамыздың бір ауылдық кітапханасының орта есеппен алғандағы
кітап қорынан көп артық. Сан жағынан қоғамдық-саяси техникалық, көркем
және балалар әдебиеттері қанағаттандырарлықтай толықтырылған. Табиғат
тану мен математика бөлімдерінің толықтырылуы нашар, ауыл шаруашылық
әдебиеттерді оқитын оқырмандар көп болғанымен ол бөлімнің толықтырылуы
да қанағаттандырарлықсыз. Кітап қорының құрамындағы осы кемшілікті
кітапхана меңгерушісі жыл бойы кітап қорын толықтыруда қалай
ескергенін Жыл бойы кітапханаға түскен кітаптар көрсеткіші
аңғартады. Мысалы: Кітапханаға барлығы 581 дана кітап алынған. Оның
ішінде көркем әдебиеттер бөлімі белсене толықтырылған, сол сияқты
балалар әдебиетері, қоғамдық – саяси әдебиеттер, өнертану әдебиеттері
де жақсы толықтырылған. Ал, ауыл шаруашылық және ғылыми-жаратылыс
тану әдебиеттерінің кітап қоры бұрыннан жеткіліксіздігіне қарамастан,
бұл жылда да аз алынған. Бұл мәліметтер кітап қорының жыл бойы терең
ойластырмай үстірт толықтырылғанын көрсетеді. Мұны Жыл аяғындағы
кітап саны мен Кітаппен қамтамасыз етілу бөліміндегі сандар да
дәлелдейді.
Кітапхананың көркем, қоғамдық - саяси және балалар әдебиетін одан
әрі толықтыра түскен бағыты дұрыс та, кітап қорының басқа тарауларын
толықтыруға жете көңіл бөлмеуі, табиғаттану бөлімінің кеміп,
ауылшаруашылық кітаптарының небәрі 0,1% ғана толықтырылғаны әрине
үлкен кемшілік. Қорыта келгенде кітап қорын толықтыруға бірталай қаржы
жұмсалғанымен, оқырмандардың ғылым тарауларындағы кітаптармен
қамтамасыз етілуі әлі де төмен дәрежеде қалып отыр. Бұл мысалдағы
деректерді кітаппен қамтамасыз етілудің ең жоғарғы орта
көрсеткіштерімен салыстырғанда, әрбір оқырманға ауылшаруашылық кітабы
бір данадан, ал жаратылыс танудан бір кітаптың үштен бір үлесі ғана
келуі білім тарауларын насихаттауға үлкен кедергі келтіреді.
Ауылдық кітапханалар өз қорында ескірген кітаптарды ұстамауы
керек. Біздің қарастырып отырған үстіндегі мысалымыздың Бір жылда
есептен шыққан кітаптар деген бөлімінде кітап қорынан 236 дана кітап
есептен шығарылғаны көрсетілген. Олардың көпшілігі қоғамдық - саяси
ауыл шаруашылық бөлімдерінен турады.. Бұл өте дұрыс, себебі, осы
тақырыптағы кітаптар мазмұны жағынан тезірек ескіреді.
Есеп құжаттары негізінен жүргізілген кітап қорын талдау жұмыстары
кітап қоры туралы ұғым берумен қатар, қай бөлімнің шамадан тыс
өскенін, қай бөлімнің нашар толықтырылғанын, одан әрі толықтыруда
кітап қорының қай бөліміне баса көңіл аудару керектігін көрсетеді.
Әрине, тек статистикалық деретерге ғана сүйеніп жүргізілген талдау
жұмыстары одан әрі анықтауды талап етеді. Ауылдық кітапхана қорының
сапасы, оның ғылым мен техниканың қазіргі жетістіктерінің дәрежесіне
оқырмандардың тілек-талаптарына сәйкес толықтырылу барысы кітап
қорының әрбір тарауларының мазмұнын жете талдау арқылы ғана
анықталады. Өйткені, оқырмандармен жұмыс жүргізгенде кітап мазмұны мен
оның оқырмандар талабына бейімделуін білудің зор маңызы бар.
Кітап қорын түгел зерттеу мүмкін болмағандықтан ең алдымен
қоғамдық-саяси, ауылшаруашылық және жаратылыстану бөлімдерінен бастау
керек. Алдымен белгілі бір тақырыптағы кітаптарды түгелдей көрсететін
каталогтың бөлімдерін қараймыз. Себебі, ол кітап қорының оқырмандарға
қажет ғылыми-көпшілік және өндірістік кітаптармен, оқулықтармен,
анықтамалармен толықтырылу дәрежесін көрсетеді. Мысал ретінде
аулшаруашылық әдебиеттері бөлімнің қорын талдап, бұл жұмыстың іс-
жүзінде қалай жүргізетінін қарастырсақ, бөлімдер белгілі ретпен
бірінен соң бірі зерттеледі. Зертттеу үстінде байқалған тұжырымдар
мен қорытындыларды кесте түрінде жазып отырған дұрыс.
Ауыл кітапханашыларында ең алдымен кітап қорындағы әдебиеттердің
тақырыптары мен олардың оқырмандарға лайықталуы туралы жалпы мағлұмат
болуы тиіс. Кесте жұмысын бастамас бұрын дайындалады да, жүйелі
каталогтың тиісті бөлімдерінің карточкаларын қарау үстінде
толтырылады. Карточкаларды қарап отырып, кітапханашы басылым түрлерін
анықтайды да тиісті графаға шартты белгі қояды. Басылым түрлерін
карточкалар арқылы анықтау қиынға соқса, онда кітапханашы тікелей
қажет кітапты қарайды.
Жүйелі каталогтың карточкалары бойынша таблица толтырылып
болғаннан кейі, оның әр бөлімі мен басылым түрлерінің жалпы
қорытындысы шығарылады. Ауыл шаруашылық кітаптар қорының қай бөлімінде
кітаптар көп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты
Музыкалық білім және мәдениет факультеті
Кітапханатану және библиография кафедрасы
Диплом жұмысы
Тақырыбы:
Кітапхана қорын өңдеу және есепке алу
Орындаған: Карыбозова С.И.
3 курс студенті
Ғылыми жетекшісі:
пед. ғыл. канд. доцент, Қ Р
Білім беру ісінің үздігі:
Досумбаева Б. С.
Кафедра меңгерушісі:
Пед.ғыл. канд.доцент,
Нурахметова К.Г.
Диплом жұмысы қорғауға жіберілді
___________________2007ж.
А Л М А Т Ы, 2007
П і к і р с а р а п
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ ___________________________________ _____
___________________________________ _______
М А З М Ұ Н Ы
К І Р І С П Е ----------------------------------- ----- 4-9
І. I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының
толықтырылуы ----------------------------------- ---- ------10-14
1.2 Кітапхана корын толықтырудың негізгі
жолдары----------------------------------- -----------15-20
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы
----------------------------------- -----------------------21-32
ІІ. Кітапхана қорын есепке алу
2.1. Кітапхана қорын есептеудің түрі мен формасы
----------------------------------- -----------------33-37
2.2. Кітапхана қорына келіп түскен қүжаттарды
есепке алу-------------------------------- ----- 38-
43
ІІІ. Республикалық автоматтандырылған
кітапханалық ақпараттық жүйесі РАБИС-
3.1 Кітап қорын есепке алу және өңдеу процесіндегі
алатын орны. ----------------------------------- -----44-52
3.2 Кітапханалардағы кітап қорға байланысты
Үрдістердің автоматтандырылуы.--------------53- 56
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- -----57-59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі-----------60-62
Қысқартылған сөздер тізімі --------------------------- 63
Қосымшалар ----------------------------------- -------------64-66
К І Р І С П Е
Кітапхананы пайдаланушыларға қызмет көрсету сапасын жақсарту,
олардың ақпараттық қажеттілігіне жедел және кәсіби деңгейде жауап беру,
дәстүрдегі және жаңа қызмет түрлерін пайдалана отырып, халықтың білім
алуына, мәдени және рухани жаңғыруына ықпалдық ету-кітапханашының басты
міндеттері. Жаңа технологияны, ақпаратты жеткізудің жаңа түрлерін
енгізу халық арасына ықпалын кеңейтуге мүмкіндік берді.
Жыл көлемінде электрондық өкіметті қалыптастыру мемлекеттік
бағдарламасын, Мәдени мұра бағдарламасын, ҚР Президенті
Н.Назарбаевтың Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында атты Жолдауын жүзеге асыруға кітапханалар зор үлестерін
қосуда.
Кітап қорын есепке алу және оны өңдеу - халықаралық кітапханалық
ынтымақтастықта ең маңызды мәселелер болып көтеріліп келеді.
Кітапхана қорын есептеу және өңдеу мәселелерімен көптеген Ресейлік
кітапханатанушылар шұғылданып келеді. Бағалы да мәнді тәжірибелер
Л.Б.Хавкинаның, А. В. Кленованың, Ю. В. Григорьеваның құралдарында
көрсетілген. Бұл мамандар кітапхана қорын есептеу жеке-жеке түрлерінен
бастап, жаңа заман талабына сай, жаңа технологиялардың көмегі арқылы
бұл сұрақтың күрделі шешімдерін іздей бастады.
Жаңа ғасырлық ғаламдық талаптары Қазақстан Республикасының көптеген
кітапханаларының алдына жаңа ауқымды мақсаттар мен тапсырмалар қойылды.
Бұл өңделіп жатқан стратегия қазіргі қоғамның құрылуы мен дамуындағы
гуманитарлық және өркениетті бағыттардың өркендеуіне әкеледі.
Кітапханалық қызметтегі ғаламдық электрондық орта құру,
дерекқорлар дерегі біртұтас компьютерлік жүйесіне күрделі ұлттық және
кішігірім ауылдық кітапханалардың бірдей іске араласуымен
түсіндіріледі.
Бұл дипломдық жұмыстың маңыздылығы Қазақстан Республикасының кітап
қорын өңдеу, есепке алу жаңа технология енгізу әдістерін көптеген
кішігірім аудандық, ауылдық кітапханалар үшін іс-тәжірибелік тұрғыдан
енгізу тақырыбын ашып отыр.
Актуалдығы- Кітапханасі ісі аясында жүргізіліп жатқан кітап қорын
есепке алу және өңдеу тәсілдері облыстық ғылыми әмбебап кітапханалар
және басқа да облыс кітапханаларына әдістемелік көмек ретінде
ұсынылады.
Мақсаты – Жалпы кітапхана ісіндегі кейінгі жылдары жасалып жатқан,
кітап қорының есепке алу және өңдеу іс-тәжірибелерді ашып көрсету. Осы
тәсілдерді жетік меңгере жеткізе отырып, есепке алу дәрежесі мен
сақталуының жиынтығын зерттеу.
Тапсырмасы - Қазақстан Республикасында кітапхана ісінің дамуындағы
кітап қорын есепке алу және өңдеу мәселелерін шешу үшін қандай шешімдер
керек, құжаттардың баспадан бүгін басылып шыққандай қалыпта қалай
ұстап отыру керектігін және қандай органдармен қарым-қатынасты нығайту
керектігін көрсетеді.
Ғылыми жаңалығы - Қазақстан Республикасының кітапханаларының
кітап қорын есепке алу және өңдеу мәселесін ары қарай дамуындағы
стратегиялық жоспарын жүзеге асыру мен жаңа технологияларды пайдалануды
зерттеумен қорытылады.
Ғылыми маңыздылығы - қазіргі таңдағы кітапхана ісіне енді көңіл
бөлініп, жаңа көзқарастар айқындалып жатқан кездегі пайда болып жатқан
жаңа ұлттық бағдарламаны (РАБИС), олардың кітап қорын есепке алу және
өңдеу жұмыс бағыттарын көрсетеді.
Ақпаратқа еркін қол жеткізу үшін азаматтардың құқын қамтамасыз
етуге талпындыру, оқуға еркін рухани дамуда ұлттық және әлемдік
мәдениетті бағалай білуге тартуда, осы құжаттарды қандай дәрежеде
сақтау жолында халқына қандай игі қызмет атқарып отырғанын
кітапханалардың рөлін көрсеткен.
Зерттеудің мәні - Қазақстан Республикасы Ұлттық Кітапханасы және
басқа да кітапханаларының қор есептеу, тексеру және өңдеуын ашып
көрсете отырып, ірі кітапханалардың іс-тәжірибелерін меңгере отырып,
кішігірім, әлсіз кітапханаларға оны сабақ ретінде ұсыну.
Зерттеудің қайнар көзіне- кітап қорын есепке алу және өңдеу мен
оларды консервациялау жөнінде өткен халықаралық деңгейден өткен
кездесудегі ақпараттық конференция материалдары, отандық
кітапханашылары мен библиографтардың актуалды мақалалары енді.
Зерттеу әдістері- зерттеудің негізгі әдістері: ақпараттың
ізденушілік, дереккөздер дәрежесіндегі әдістерді қолдана отырып
қорытындылау және салыстыру әдістерін де зерттеу.
Жоғарғы оқу орындарының студенттеріне арнап Кітапхана қоры
курсымен атақты кітапханатанушы В.Н. Денисьев, К.Л.Воронько айналысты.
Ресейлік кітапханатанушы Ю.Столяров, И. М. Суслова В.И.Терешин
кітапхана қорын ұйымдастыруда, құруда, кітап қорын қалай, қандай тиімді
әдістермен сақтау керектігі туралы салалы да қызықты еңбектерін мысалға
алуға болады.
Әрбір көпшілік кітапхананың кітап қоры тұрғындардың ақпараттық
сұранысын қамтамасыз ету, жас ұрпақтың жеке тұлға ретінде қалыптасуына
ықпал жасау мақсатын көздеп, сан-салалы, жан-жақты жинақталған болуы
тиіс. Ең басты мәселе, осы қордың негізгі тұрақты бөлігі болып
табылатын кітап қорының өзегі дұрыс қалыптастырылуы керек.
Кітапхана қорының өзегі дегеніміз - адами құндылықтардың
нәтижесін жинақтаған шығармалардың негізінен тұратын кітап қорының
тұрақты бөлігі, яғни, бұл негізгі қордың аз ғана бөлшегі болып
табылады.
Қазақ жеріндегі мыңдаған мешіттердің бір-бір бөлмесі кітапхана
болуы ежелден қалыптасқан дәстүр екенін, көптеген зиялы адамдардың ең
құнды жиһаз мүлкі кітап болғанын әлгіндей шала сауатты мансапқорлар
қаперіне де алмайды. Білімнен, кітаптан кенде қалған ел адамзат
өркениетінің көшіне ілесе алмай, күштілердің құлы болатынын өзге емес,
қазақтың өз тарихынан да білеміз. Білім кешенін, кітап кешенін болашақ
ұрпаққа толық қанды аманат етіп жеткізіп отырған, қаз-қалпында қолына
ұстатып отырған орта-кітапхана, оның бірден-бір асыл қазынасы,
сарқылмас байлығы - кітап қоры.
Жаңа технологиялардың енгізілуі ақпаратқа қол жеткізудің
қаншалықты тез екенін көрсете отырып, кітапхана алдына жаңа
мәселелердің шешу жолдарын ашты: сандық ақпараттың сақталуы және сандық
әдістемесін кітапхананың кітап қорын есепке алу және өңдеу әдісі
ретінде қолдану.
Жақсы жинақталған кітап қоры - кітапханалар алдында қазіргі
кезеңде қойылып отырған міндеттерді орындаудың негізгі шарты. Кітап
қоры- бір жүйеге біріктірілетін көлемі жағынан үлкен, құрамы мен
пайдаланылуы бағыты жағынан әркелкі өзара байланысты бірнеше бөлімнен
құралып, бүтін бір жүйе жасайтын сапалы қор. Оның қалыптастырылуы ұзақ
және күрделі үрдіс.
Жүйенің бірыңғай кітап қорын жасауға база ретінде пайдаланылған
кітапханалардың қор құрамы ретінде едәуір жақсартуды қажет етеді.
Қазіргі бар жүйелердің іс тәжірибесі бірыңғай қор жасау, әдебиеттерді
бір орталықтан толықтыру ол қордың өсу қарқыны мен бағытын жедел түрде
өзгертуге, қызмет көрсетілген мекеменің ерекшеліктеріне қарай кітаптар
мен газет-журналдардың санын арттыруға, аса қажет кітаптардың даналарын
көбейтіп, аз сұралатын әдебиеттер санын азайтуға мүмкіндік беретінін
көрсетті, сонымен қатар әдебиеттерді жинақтау ісінде өзін-өзі
ақтамайтын параллелизмді жойды. Жүйенің әрбір бөлімшесіне сол бөлімше
қызмет көрсететін филиалдарға, оқырмандарының құрамы мен олардың
сұранымына сәйкес келетін кітаптар алынады. Тапсырыстардың орындалуына
әдебиеттер сатып алуға бөлінген қаржының тиімді жұмсалуына бақылау
күшейіп, жүйенің әрбір бөлімшесінің қорын толықтыру ісіндегі
немқұрайдылық жойылады.
Ескінің көзі жаңарып, жұмыс тәжірибелерінің нәтижелері жоғарғы
деңгейден көрінуінің салдарынан Қазақстан Республикасының да кітапхана
ісінің өркендеуі алға жылжыды. Нақтырақ айтсақ, кітапхана қорының
есептеу мәселелерімен, олардың неше түрлі залалдардан қорғап қалу
туралы мәселелерді Қазақстан Республикасының мәдениет, ақпарат
Министрлігінің үйлестіруімен пайда болған; РАБИС бағдарламасы, Зере-
Сауыт Қазақстан Республикасы кітапханаларының жазба құжаттарын
сақтаудың және оны есепке улулың, өңдеудің ұлттық бағдарламасы,
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының кітапханалар
мұрағаттарын сақтау Орталығының жетекшісі, тарих ғылымдарының кандидаты
З. Ж. Шаймарданованың жетекшілігімен жүргізілетін Қазақстан
Республикасы Ұлттық кітапханасының кітап және қолжазба ескерткіштерін
есепке алу, өңдеу, сақтау және консервациялау бағдарламасы қазіргі
таңда беделді жұмыстарын атқарып келуде.
Кітапхана ісін дамытудың келесі бір бағыты Астана қаласындағы
Ұлттық академиялық кітапханасының бас директоры Р. А. Бердіғалиева
басқарған, Қазақстан туралы республика территориясында шыққан
басылымдардың, сондай-ақ, қазақ тіліндегі әдебиеттердің толық жинамасын
жасақтау, оларды келешек ұрпаққа сақтап мұра етіп қалдыру мақсатымен
Халық жады атты бағдарламасының да қызметтерін атап өтпеу мүмкін
емес.
Соңғы он жылдың ішінде кітап қорын сандық есепке алу, толықтыру және
өңдеу әдісі маңызды тақырыптардың бірі болды. Құжаттарды физикалық және
нәтижелі сақталуы ауқымды түрде қолға алынуда.
Әсіресе Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасына облыстық,
ауылдық және аудандық кітапханашылары Жоғарғы курстарына оқуға келгенде
дәл осы кітап қорын есепке алу және өңдеу жаңа технологияларымен
танысқанына өте қанағаттандырарлық үлестер алып кетіп отыр.
Кітапхана қоры тек толықтырылып, есепке алынып, өңделіп қана
қойылмай сонымен қатар тиімді де ұзағырақ сақталынып тұруы қажет. Кітап
қорының есепке алу және сақталуы кітапхана қоймасының жағдайының жан-
жақты; құжаттардың физикалық жағдайы, олардың физико-химиялық және
биологиялық әдістерімен сақталуы жағдайларының толық түрде
қарастырылуымен түсіндіріледі.
Кітапханадағы ішінара болып жатқан іс-шаралардың көбісінің бағыты-
кітап қорының нәтижелі толықтырылуына және сақталуына бағытталған.
Абонент қызметіндегі кітапханашының алдында оқырмандардың құжатты
пайдалануындағы ережелерін қадағалау міндеті тұрады.
I. Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының толықтырылуы
1.1.Кітапхана жүйесіндегі кітапхана қорының толықтырылуы
Жалпы кітап қорын толықтыру деген түсінік кітапханалық
жұмыс барысына ХХ ғасырдың басында күшке ене бастады. Кітап қорын
толықтыру ісі дегеніміз-оқырмандардың қызығушылығына қарай, талап-
тілектеріне сай әрдайым кітап қорын толықтырып отыратын жұмыстың түрін
атаймыз.
Толықтырудың үш түрін белгілеуге болады:
- ағымды - осы жылғы шығарылып отырған құндылықтармен кітапхана қорын
толықтырып отыру;
-өткенді шолатын - жетіспейтін әдебиеттерді өткен жылдардан алып,
толықтырып отыру;
- қайта толықтыру - қордан ескірген, сұранымы мүлдем жоқ әдебиеттерді
тазалап отыру.
Толықтырудың ең маңызды түрі - ағымды. Осы жұмысты қолданып
отырған кітапханалар жаңа әдебиеттер түсімі жағынан 80-90 пайыздық
көрсеткішті көрсетіп отыр. Өйткені бұл тиімді. Ағымдағы толықтыру
барысында кітапханалар ағымдағы және перспективті библиографиялық
құралдарды қолданады. Себебі, бұл құралдар кітапханашыға баспагерлік
жоспарларда қандай өзгерістер мен жаңалықтар болып жатқандығы жайлы
мәліметтер береді. Осы баспалардың негізінде кітапханашы – тікелеу
баспадардың өзінен алғашқы тапсырыстарды бере алады. Кітап қорын
толықтыру және өңдеу бөлімінде: кітап қорын толықтырудың тақырыптық-
типологиялық және шұғыл жоспары каталогтармен жүргізілетін жұмыстардың
даму жоспары, каталогтар жүйесі туралы ереже, жеке каталогтар туралы
ереже, кітапханалық-библиографиялық жіктеу кестелерінің жұмысқа
пайдаланытын данасы, баспа шығармаларына библиографиялық сипаттама жазу
бойынша әдістемелік шешімдердің картотекасы, кітап қорын толықтыруға
көмек көрсететін картотека, сондай-ақ кітап қорын толықтыру мәселесі
бойынша әдебиеттер мен нұсқау - әдістемелік құжаттарды ұйымдастыруға
қажетті ақпараттық-библиографиялық құжаттар жүйесінің мемлекеттік
стандарттары, қажетті сөздіктер, анықтамалар болуы әбден қажет. Қазіргі
таңда ұлттық әдебиеттер депозитарлық қорын құрастыру басты мәселелердің
бірі болып отыр. Осының нәтижесінде облыстық әмбебап ғылыми
кітапханаларда ғылым мен білімнің сауалдарын қамтамасыз ететін
депозитарлық әдебиет қорларын ұйымдастыру жүргізілуде.*
Жалпы ҚР Ұлттық кітапханасының кітап қорын толықтыру бөлімінің
ұйымдастыруымен Республика кітапханаларында қазақ тіліндегі
әдебиеттерді пайдалану мен толықтыру мәселелері жөніндегі зерттеу
қорытындыларын өндіру жоспары туралы анықтама жазылған. Онда облыстық
ғылыми әмбебап кітапханаларды кітап қорының пайдаланылуы мен жалпы
жағдайы толық айтылған. Материалдардың барлығы қазақ тіліндегі
әдебиеттердің пайдаланылуы мен толықтырылуы туралы белгілі бір дәрежеде
жан-жақты мәліметтер берді.
*Қазақстан көпшілік кітапханасына арналған кітап қоры өзегі-құраст.
Б.Шаймерденова;ред.А.Қ.Маметова.- Алматы,ҚРҰК.-1993.-65б.
Осы уақыт аралығында кітапхана қызметінде қандай өзгерістер
болды, қазақ оқырмандарын өз ана тіліндегі кітаптармен қамтамасыз ету,
пайдалану дәрежесі өсті ме? Күрделі және кішігірім кітапханалар үшін
міндетті дана-МД- ауадай қажет. Ол міндетті түрде әр баспадан
шығарылып отырған басылымнан тираждың бөлігін көрсетеді. Көлемдік
жағынан МД жалпықоғамдық, республикалық және жергілікті болып үшке
бөлінеді. Кітапханаларға ұсынылу жағынан-ақылы және ақысыз,
қатыстылығы жағынан - ведомстволық және ішінара ведомстволық,
хронологиялық сипаты бойынша - локалды мақсатпен құрылған үздіксіз
және уақытша іс-әрекет, толықтығы жағынан - толық және бөлшекті,
белгіленуі бойынша - жалпы оның мақсаты. Осы қағидалардан құрылған
түсінік МД сипатын аша отырып, елдегі міндетті дана жүйесінің толық
мәтінді құрылуына себеп болады*.
Соңғы 10 жылдық уақыт мерзім ішіндегі кітапханалардан жиналған
мәліметтер кітапханалардың кітап қорларының грампластинкалармен,
магнитофонды ленталармен, кассеталақ дауысты жазбалармен, фильмдермен,
диафильмдермен, диапозитивтермен - яғни аудиовизуалды материалдармен
қамтамасыз етіліп жатқандығы мәлім болды. Аудиовизуалды материалдардың
тақырыптары әртүрлі, музыкалық жазулардан тартып құжаттар мен
фактілерге дейін. Кітапханалар мұндай құндылықтармен өз қорларын 30-
жылдардан тартып толықтыра бастады. Және де ХХ ғасырдың екінші
жартысында тұтынушылардың жаңа талаптары мен сұраныстарына орай
аудиовизуалды материалдарды көбірек иемдену процесі өсті.
* Павлова В. Как получить местный обязательный экземплярБиблиотека.-
1999.- №2.-С.29-30
Кітап қорын толықтырудың маңызды бір сұрақтарының келесі бағыты
- кітаптардың бағасы. Кітап қорының толық мәтінді толықтырылуы да
кітаптардың бағасына байланысты болады.
Кітап қорларының құрылуы, сақталуы мен пайдалануы келесі жүйелер
арқылы анықталады:
-біріншіден, кітап қорлары адамзаттың сауаттылығының
өркендеуіндегі кез-келген сала бойынша алғашқы ғылыми ақпарат тәрізді;
-екіншіден, барлық типтегі кітапханалар ынтымақтастықтардағы кітап
қорларының толықтырылуын талап етеді.
Кітап қорларын құрудағы, сақталуы мен пайдалануында көптеген
нәтижелі жұмыстар жүргізіліп отырса да қорлармен жұмыс жүргізудің
әдістері мен формалары әрдайым жаңа тапсырыстар мен қызметтерді қажет
етеді.
Қазақ және басқа тілдерді дамыту жөніндегі мемлекеттік
бағдарламаға сәйкес Мәдениет, ақпарат министрлігі және оның жергілікті
ұйымдары, кітапханалардың кітап қорын қазақ тіліндегі әдебиеттермен
барынша дерлік толықтыруға ерекше көңіл бөлуді қолға алды.
Қорытындылау барысында республика кітапханаларындағы кітап қорын қазақ
тіліндегі әдебиеттермен толықтыру және оны пайдалану біршама жақсарды.
Жаңа түскен әдебиеттердің қазақ тіліндегі ара салмағына
талдау жасасақ: Республикадағы жергілікті ұлт өкілдері басым
орналасқан облыстарда қорға түскен жалпы жаңа әдебиеттердің жоғарғы
көрсеткіштері Қызылорда –58,7 %, Жамбылда-47,9%, Атырауда-47,2 %,
Оңтүстік Қазақстанда-60%, Алматы-41,8%, Ақтөбеде-47%, Талдықорғанда-
30,0%, ал ең төменгі көрсеткіштер Қостанайда-13,0%, Қарағандыда-17,0
%.
Дегенмен ең төменгі көрсеткіштердің сақталуы кітапхана
қызметкерлерінің баспа өнімдеріне деген сұраныстарының
жеткіліксіздігі.
Кітапхана өзі қызмет көрсететін мекемелердің сұранымдарымен,
олардың даму бағыттарымен танысу арқылы оқырмандардың өскелең
талаптарына сай, келешекте өндірістік мәселеге қажет болатын
кітаптарды алуды жоспарға енгізеді. Жоспар жасау басқа кітапханалардың
қорын зерттеп, кітап қорын толықтыруды солармен үйлестіру ісі де кітап
қорын толықтырудың дұрыс жоспарын жасауға көмектеседі.
1.2 Кітапхана қорын толықтырудың негізгі жолдары
Бүгінгі күні кітап қорын толықтырудағы бұрынғы көзқарасты мүлде
өзгерту, уақыт ағымына сай адамгершілік қасиеттермен қатар түрлі
көзқарастағы әдебиеттермен тең толықтыру оқырман талабынан туындап
отырғандығы бәрімізге мәлім. Соңғы уақытта дінге деген қызығушылық
артып, діни әдебиеттер қорын қалыптастыру арқылы діни сауаттылықты
жетілдіру, дінді насихаттау шаралары қолға алынды.
Осындай мәселелерден әрбір кітапхана қорына ерекше өзіндік
көзқараспен қарап, қор құрамын күнделікті зерттеу арқылы мазмұны
терең, сан-салалы әдебиеттермен толықтыру мақсаты туындайды. Қалада
100-ден аса көпшілік кітапханалар бір торапқа біріктірілген.
Оқырмандар ақпараттық материалға тапсырыс, сұраныс немесе мерзімін
ұзарту тағы да басқа жұмыстарды бір жерден пайдалана алады. Бірнеше
орталықтандарылған кітапханалар жүйесі бар, олардың кітап қоры,
жабдықтары бір орталықтан толықтырылады, каталог жұмыс процестреді де
бір орталықтан атқарылады, бұл кітапханашылар жұмысын жеңілдетеді.
Көптеген кітапханаларда үлкендер мен балаларға қызмет
көрсетіледі.Бүгінде Интернет желісі барлық елде таралған, бірақ
қажетті ақпаратты бүкіләлемдік желіден іздеп табуға мүмкіндік жасауда
кітапханалардың ролі маңызды.
Кез-келген кітапханалардың кітап қоры кездейсоқ кітаптардың
жиынтығы емес, ол кітапхананың алдына қойған мәселелерін шешуге әсер
ететтін, ойластырылып, жинақталған арнаулы қоры болып саналады.
Сондықтан кітапханада кітапхана қорын оқырмандар талптарына сай
жоспарлы, ғылыми тұрғыда толықтыруға арналған жоспар жасалынады. Оны
жасамас бұрын кітапхаханның меңгерушісі алдын-ала бірнеше дайындық
жұмыстарын жүргізеді. Ең алдымен тұрғын санын анықтап алады.
Кітапхана өзі қызмет көрсететін мекемелердің
сұранымдарымен, олардың даму бағыттарымен танысу арқылы оқырмандардың
өскелең талаптарына сай, келешекте өндірістік мәселеге қажет болатын
кітаптарды алуды жоспарға енгізеді. Жоспар жасау басқа
кітапханалардың қорын зерттеп, кітап қорын толықтыруды солармен
үйлестіру ісі де кітап қорын толықтырудың дұрыс жоспарын жасауға
көмектеседі.
Жоспардың мынадай түрлерін атап кетуге болады: кітап қорын
толықтырудың тақырыптық жоспары; кітап қорын толықтырудың оперативтік
жспары және келешекке жасалған жоспар.
Тақырыптық жоспар дегеніміз кітап қорын нақты деректерге сүйене
отырып, дұрыс толықтырудың негізгі бағдарламасы болып саналады. Онда
кітапхана қорына алынатын басылым түрлері және әр тақырып бойынша
кітаптардың шамамен алынған данасы көрсетіледі. Сондай-ақ басқа
кітапханалар қорын толықтыруды өзара үйлестіру, сирек сұралатын
кітаптарды кітапханаралық абонемент арқылы алдыру сияқты мәселелер бұл
жоспарда өз шешімдерін табады.
Тақырыптық жоспар бірнеше жылдарға жасалады. Ол кітапхана
қызмет көрсетіп отырған тұрғындар сұраныстарына енген өзгерістерге
байланысты, сондай-ақ кітапхана оқырмандарының назарын аударатын жаңа
тақырыптардың пайда болуына қарай, баяу өзгеріп отырады.
Бір ғана қызметкері бар кішігірім кітапханалар тақырыптық
жоспар жасамай-ақ, кітап қорын толықтырудың саласын анықтап алса да
болады. Мұнда да тақырыптық жоспар жасағандағыдай жергілікті кеңестік
ұйымдармен, бас мамандармен кеңесе отырып жасау керек және олардың
көмегімен шаруашылықтың даму бағытын оның күнделікті және болашақтағы
жоспарлармен, міндеттемелермен танысып алу қажет.
Егер кітапхана қызмет ететін ықшам уадандарда кішігірім
өнеркәсіп мекемелері орналасқан болса, онда оның шығаратын өнімдерінің
түрін, қолданылатын құрал-жабдықтарын жұмысшылардың өндірістік
мамандықтарын ескеру қажет болады. Осы жинақталған деректерге сүйене
отырып, облыстық кітапхана жіберген үлгі бойынша жасалған кітап қорын
толықтыру саласы кіттапхана қорларына жіберіледі.
Кітап қорын толықтыруды ұйымдастыру мәселелері кітапхананың
жылдық жоспарының тиісті бөлімінде беріледі-мұны оперативтік жоспар
деп те атайды. Онда кітап қорының қай бөлімдерін баса толықтыру
қажеттігі, қай бөлімін зерттеп білу керектігі, баспалардың тақырыптық
жоспары бойынша алдын-ала тапсырыс беру тәсілі және кітап қорын
толықтыруға көмекші карточкалар жасалып, оған енгізілетін өзгерістерді
анықтау мәселелері көрсетіледі.
Жоспарға кітап қорын толықтырудың шамамен алынған сан
көрсеткіштері енгізіледі. Сан көрсеткіші бір жылға бөлінген қаржы
мөлшері мен кітаптың орташа бағасы бойынша есептелініп шығарылады.
Кітап қорын негізінен кітапхана - кітап дүкен, мемлекеттік
тапсырыс арқылы толықтыратын болғандықтан бөлінген қаржының басым
көпшілігін кітапхананың өзі тікелей жоспарлайды. Дегенмен де, бөлінген
қаржының бір шамасын кітап дүкендерінен көркем шығармалар мен қажет
тақырыптағы кітаптардың қосымша данасын алуға жұмасуды жоспарланған
жөн.
Сол сияқты мерзімді басылымдар жаздырып алуға жұмсалатын қаржы
да есепке алынады. Егер кітапхана меңгерушісінде басқа кітапханалармен
үйлестірілген, келісіп жаздырып алынатын газет пен журналдардың тізімі
болса, онда бұл қаржының нақты бағасын есептен шығаруға болады.
Кітапхана кітап қорын негізгі мақсаттарына сай жүйелі түрде
толықтыруы үшін - оны жоспарлауға көмектесетін, бірнеше анықтамалық
аппарат жүргізеді. Олар:
-оқырмандар бағыттрының картотекасы;
-кітап қорының үстеме толықтырылуымен жыл сайын толықтырылуының
бірыңғай картотекасы;
-оқырмандардың қанағаттандырылмаған талаптар мен тілектерін
есепке алу дәптері;
-мерзімді басылымдар мен жаздырып алынатын басылымдарды
тіркейтін арнаулы карточкалардың қаріптік картотекасы;
-кітапханалардың жаздырып алатын газеттері мен журналдардың
картотекасы.
Оқырмандар бағыттарының картотекасында олардың мамандығы,
атқаратын қызметтері, қайда оқитыны сияқты оқырмандар құрамының
мәліметтері беріледі. Мұндай картотекалар көптеген кітапханаларда бар,
олар оны кітап кітап қорын тлықтыруға, оқырмандармен жұмыс жүргізу
ісіне пайдаланады. Оқырмандар бағыттарының картотекасы сонымен қатар
кітап қорына алынатын әдебиеттердің тақырыптары мен басылым түрлерін,
оқырмандардың мамандығы мен оқуына қажет кітаптарды неше данадан алу
керектігін анықтауға көмектеседі.
Мұндай картотека жасау үшін алдымен біркелкі ұқсас қызметтер
атқаратын мамандықтары бірдей адамдардың немесе бағыттары сәйкес
келетін колледж мен институттарда оқитын студенттердің формуляр
номерін рет саны бойынша жеке карточкаларға жазып алу керек. Кейбір
оқырмандардың формуляры бірнеше карточкаларға жазылуы мүмкін. Өйткені
кейбір жеке адамдар ауылшаруашылық институтында оқиды, әрі халық
театрында ойнайды, сондықтан оның формулярының рет саны екі
карточкаға жазылады. Жаңадан жазылған оқырмандарды тіркегенде оқу
формулярының рет санын тиісті тақырыптағы карточкаға толықтыру қажет.
Біздің елімізде кітапханалар мемлекет қамқорлығына алынған; ауыл
кітапханаларына кітап мерзімді басылым, басқа да кітапхана жабдықтарын
алуға мемлекет тарабынан қаржы бөлінеді. Бұл қаржылардың бір шамасы
облыстық (өлкелік, республикалық) бюджетте орталықтандырылған. Осы
орталықтандырылған қаржымен мемлекеттік ауылдық кітапханалар қорын
жүйелі түрде толықтырып отыру үшін әрбір облыстық мәдениет
басқармалары жергілкті әкімшілікпен жыл сайын келісім шарт жасайды.
Келісім бойынша белгіленген мерзімде бұл қаржыны мәдениет басқармасы
кітапхана есебіне аударып отырады.
Жергілікті бюджеттің есебінде қалған қаржыны және жалпы
жиналыстың шешіміммен мәдени қордан бөлінген немесе атқару
комитеттердің шешімі мен кеңестердің өзіндік қорынан бөлінген
қаржыларды кітапхана меңгерушісі өзі игереді. Алайда бұл қаржыны да
кітапхана арқылы игеру үшін кітапхана меңгерушісі олармен қосымша
келісім жасай алады, бұлай ету кітапханаға да пайдалы, өйткені ол,
кітапханашының уақытын үнемдейді, және кітаптарды кітапханаға
жеткізуге жұмсалатын қаржыны да өздері көтереді. Жыл сайын есеп беріп
отырады.
Баспалардың тақырыптық жоспарлары мен басқа да баспадан шыққан
және шығатын кітаптар туралы хабарламалар және ұсыныс библиографиялары
бойынша алдын - ала берілген заказдарды келісім шарт бойынша
кітапханаларға жіберіп отырады. Сол сияқты кітапханашылардың өздері
келіп іріктеп алған кітаптарды жібереді.
Ауылдық кітапханашылардың меңгерушілері аудандық кітапхананың
басқаруымен өткізілетін семинарларда орталық және жергілікті
баспалардың тақырыптық жоспарларына енген әдебиеттерге тапсырыс
береді. Ал, аудандық кітапхана тапсырыстарды жинаумен ғана тынбай,
оның қортындысын шығарып, белгіленген мерзім арасында кітап дүкендерге
келісім шарт бойынша тапсырады. Баспалардың тақырыптық жоспарлары
бойынша алдын-ала тапсырыс берудің қиындықтарын ескере отырып кейбір
облыстық кітапханалар аудандық кітапханалардың қатысуымен аудандық
кітапханалар үшін орталықтандырылған тапсырыс беруді ұйымдастырады.
Мұндайда аудандық кітапханалар үшін берілген кітаптарды алдын - ала
хабарлап қояды. Мысалы: Ресей Мемлекеттік кітапханасы көпшілік
кітапханаларға көмек ретінде орталық баспалардың тақырыптық
жоспарындағы жалпы көпшілік оқырмандарға арналған ауылдық
кітапханалардың қорында болуы керек, кітаптарды белгілеп ұсынып
отырады. Аудандық кітапхана меңгерушісі өздеріне жіберілген
кітаптардың ішінен кітапхана профилі мен оның оқырмандардың
талаптарына сай келмейтін кітаптарды депозитарлық кітапханаларға
қайтарып беруге хақысы бар. Қазақстанда кітапханалық коллекторы
уйымдастырылған, бірақта жұмыс жүрмей турғанын баршаға мәлім.
1.3 Ауылдық кітапханалар қорларының жағдайы.
Ауыл-халық өмірінің айнасы, мәдени, тұрмыс-салттық, рухани
өмірідің көзі. Ауыл тұрғындары-ұлттың нағыз табиғи әлемін танытатан
негізден тұрады. Осы бір ғана салдардың өзі бізден ауылға деген
салмақты көзқарасты талап етеді- деген Елбасының Қазақстан халқына
жолдауы жерглікті жерлердегі мәдениет ошақтарының жұмыстарын
жандандырудағы қозғаушы күш ретінде оң үрдістерге жетелейді.
Ауыл-халқымыздың түп-тамыры, алтын бесігі десек, бүгінгі таңда
ауыл халқын әлем өркениетімен табыстырып, ұлттық болмысты әлемдік
руханиятпен жақындататын қасиетті шаңырақ-ауыл кітапханасы десек артық
емес. Сол кітапханада әдебиеттер қоры қандай болуы керек және мектеп
кітапханасымен салыстырғандағы ерекшеліктері қандай? Міне, бүгінгі
күні толғандырып отырған мәселе осы болмақ.
Республика кітапханаларының жұмысымен танысып, оны талдау
барысында байқалатыны, ауыл кітапханалары - республикадағы болып
жатқан оң өзгерістерге өз тарапынан үн қосып, ауыл тұрғындарымен ой
бөлісіп, пікір алысатын орнына айналған. Бірақ кітапханалар қорын
толықтыру мәселесіндегі кемшіліктер оқырмандар сұранысын қамтамасыз
етуде біршама қиыншылықтар туғызуда. Қазіргі таңда республикада 2 478
(2005 ж.) ауыл кітапханасы бар, олардың кітап қоры 35 млн.184 мың
дана. Егер де әрбір ауыл кітапханасының кітап қоры 3,0 мыңнан 10,0 мың
данаға дейін болса, оның 20-30 пайызы кітап қорының өзегін құруы
қажет, соның ішінде, 10-15 пайызға жуығы өлкетанулық материалдар болуы
шарт.
Кітап қорында көпшілікке арналған әлеуметтік-экономикалық,
идеялық, ғылыми, көркемдік құндылығы жоғары әдебиеттердің құрамы сол
өлкедегі шаруашылық профиліне, мамандарға, орта мектеп бағдарламасының
оқу үрдісіне көмек беруге, жалпы көпшілік оқырмандардың білімге,
ақпаратқа, бос уақытын өткізуге деген қажеттілігін қамтамасыз етуге
байланысты жинақталуы қажет. Ал, кітап қорының өзегінде мына
төмендегідей әдебиеттер міндетті түрде болуы керек:
• көркем әдебиеттер, соның ішінде, қазақ, орыс, шетел
тілдеріндегітанымал классикалық шығармалар;
• халық ауыз әдебиетінің шығармалары;
• құқықтық-нормативтік матеиалдар: Үкіметтің қаулы-қарарлары,
соның ішінде, Қазақстан Республикасының Конституциясы,
Қазақстан Республикасының рәміздері, Заңдары, соның ішінде
Мемлекеттік туралы, Білім, Мәдениет, Денсаулық сақтау
Кәсіпкерлікті дамыту және т.б.
• Қазақстан Республикасының Кодекстері, соның ішінде Қазақстан
Республикасының азаматтық, Қылмыстық, Қылмыстық-процессуалдық
кодекстері, жалпы азаматтардың міндеттері мен құқықтарына
байланысты басқа да құқықтық-нормативтік материалдар мен осы
салаға қатысты анықтамалық әдебиеттер;
• әртүрлі ғылым салалары бойынша әдебиеттер, соның ішінде
энциклопедиялар, анықтамалар, сөздіктер, әсіресе көпшілікке
арналған ғылыми-танымдық анықтамалық басылымдар;
• Қазақстан Республикасының географиялық, республикалық,
облыстық, аудандық әкімшілік-территориялық карталары.
Ауылдық кітапханалардың кітап кітап қоры өзінің мазмұны жағынан
жан-жақты, сан-салалы болып келеді. Соған сүйене отырып кітапхана өз
тұтынушыларына, оқырмандарына ілім мен білімге, тәрбие беруге
көмектесіп, ауылдық Кеңеске қарасты барлық ересек тұрғындар мен
балалардың жалпы білім дәрежесін, мәдени және өндірістік талап-
тілектерін қанағаттандыруға жағдай жасайды. Соны ескеріп кітап қорын
есепке алу және өңдеу процесстерін кітапхана саласы оқырмандарға
кеңінен емін еркін электрондық каталогтағы мәлеметтерге тез арада
қол жеткізу мәселесін колға алуда.
Осыған орай кітап қорын есепке алу және өңдеу, толықтыру кезінде
селолық кітапхана біріншіден өзі қызмет көрсететін аймақтағы барлық
тұрғындардың қажетті тілектерін ескеретін болса, екіншіден өз
тұрғылықты жерлерінің негізгі кәсібін шаруашылықтың қай түріне
маманданғанын, жергілікті өнеркәсіп орындарының нақты бағытын есепке
алады. Олардың алдында тұрған міндеттері мен даму болашақтарын
анықтайды.
Сонымен қатар кітапхананың бұрыннан жинақталған негізгі қоры мен
оның пайдаланылу дәрежесі осы ауылдық кеңестегі басқа да
кітапханалардың бар-жоғы ескеріледі. Кітапханада өте сирек сұралатын
әдебиеттердің жиналып қалмауы үшін адамдардың мамандықтары мен жалпы
мәдени дәрежесіне қарай қажет ететін кейбір кітаптарын аудандық немесе
басқа кітапханалардан кітапханааралық абонемент арқылы жаздырып
алуына болатынын ескере кету керек.
Ауылдағы орталық кітапхананың да кітап қоры сол сияқты, өзі
қызмет көрсететін аймақтағы адамдар санына шаққанда бір адамға бес
кітаптан, оған қоса ауылдық кеңес қарамағындағы тұрғындардың
әрқайсысына 0,5 кітаптан келетіндей дәрежеде белгіленеді.
Кітапхананың нәтижелі қызмет етуі үшін ондағы кітаптардың саны
ғана емес, оның саласының да мәні зор. Сапалы кітап қоры оқырмандар
оқуына басшылық етудің ең бастамасы болып табылады. Сондықтан
кітапхананың маңызды рухани қазына мекеме ретінде алдында тұрған
мақсаттары есептеле отырып оның кітап қорын толықтырарда кітапхананың
оқырмандар құрамы, олардың талап-тілектері, еңбек ету шарттары мен
тұрмыс қажеттері де ескеріледі. кітап қорын есепке алу, өңдеу және
толықтыруда ауылдық кітапхана құжаттарды басшылыққа алады.
Ауылдық кітапханалардың кітап қорын есепке алу, өңдеу,
толықтырудың үлгі ережесі бойынша ауылдық кітапхана қорының құрамында
қоғамдық - саяси, ғылыми-жаратылыс тану, техникалық, ауыл шаруашылық
әдебиеттері, көркем өнер, спорт, әдебиеттану, жағрафия, медициналық
кітаптар, көркем шығармалар мен балалар әдебиеттері болады.
Техника саласы бойынша көбіне жұмысшылардың техникалық кітаптар
мен білім дәрежесін арттыруға қажет әдебиеттері оқырмандардың құрамы
мен талаптарына сәйкес алу керек, сонымен қатар негізінен ғылыми-
көпшілік әдебиеттер басымырақ алынады.
Ауыл шаруашылық тақырыбындағы әдебиеттерден ең алдымен ауыл
тұрғындарының талаптарын қанағаттандыратын кітаптар алынады. Кітап
қоры сол кітапхана қызмет ететін ауыл шаруашылығының даму бағытына
қажет болып отырған әдебиеттермен толықтырылады. Сонымен қатар ауыл
шаруашылығын маусымдық кезеңдеріндегі жұмыс түрлеріне қажет
әдебиеттер де кітап қорында болуы тиіс.
Кітап қорында республика баспаларынан шыққан қазақ тіліндегі
әдебиеттер мен өлкетану әдебиеттері толық болуымен қатар орыс әдебиеті
және кеңестік әдебиеті классиктерінің шығармалары, шет ел халықтарының
тамаша туындылары болуы қажет.
Кітапхана қорына кітап іріктеп аларда оның мазмұны мен қатар
оқырмандардың қай тобына арналғанына да көңіл аударған жөн. Өйткені
ауылдық кітапхана басылым түрлері бойынша ең алдымен ғылыми-көпшілік
әдебиеттерді, сол сияқты оқу жүйесіне ауылшаруашылық салаларынан
мамандық беретін жүйесіне орта мектептерге керекті оқулықтарды алады.
Кітапханада жеке мәселелерге жауап беретін кітап жоқ болған жағдайда,
энциклопедиялар, анықтамалар оқырмандардың өтінішін қанағаттандыратын-
бірінші құрал. Сондықтан ауылдық кітапхана-филиалдарында
энциклопедиялар, анықтамалар, сөздіктер және библиографиялық
көрсеткіштердің жеткілікті түрде болуы қажет. Оқырман сұранымын жан-
жақты және сапалы қанағаттандыру үшін кітапханаға тек кітаптар емес,
сонымен қатар мерзімді басылымдар мен аудиовизуалды материалдарды
жинақтау да қажет.
Ауылдық кітапханада міндетті түрде қысқаша саяси-сөздік қысқаша
философиялық сөздік, шеттіл сөздіктері, орыс тілі сөздігі т.б.
анықтамалық әдебиеттер қоры болуы тиіс. Сонымен қатар ауыл басқармасы
мен мал шаруашылығы мамандарына т.б. арналған анықтамалықтар алынады
және олар үшін жаңа шыққан соңғы басылымдармен ауыстырылып отырылады.
Көркем әдебиеттерден көбіне жеке басылымдар алынады. Ал
библиографиялық құралдар көрсеткіштер, естеліктер, кітап туралы
кеңестер мен оқу жоспарлары кітапхана оқырмандарының талаптарына
сәйкес алынуы керек.
Ауылдық кітапхана меңгерушісі кітапханатану ғылымының дамуы мен
кітапхана ісіндегі озат тәжірибеден хабардар болып отыруы тиіс,
сондықтан кітап қорына ауылдық кітапханалардың іс-тәжірибесі жазылған
әдебиеттер мен әдістемелік құралдар алынады.
Ересектермен қатар селолық кітапханада 1-8 сынып оқушылары мен
мектепке дейінгі 6-жастан жоғарғы балаларға қызмет көрсетеді.
Балалар әдебиеттері қорының құрамына қойылатын талаптар мен оны
толықтыру туралы ұсыныстар, ауылдық кітапханалар қорын балаларға
арналған әдебиеттермен толықтырудың негізгі ережелерінде көрсетілген.
Сонымен қатар орыс тілінде басылған ауылдық кітапханалардағы балалар
әдебиеттерінің каталогін пайдалануға болады.
Білім дәрежесі төмен оқырмандарды да есептен шығармай, оларға
арнап, әрі жеңіл, әрі ірі әріппен басылып шыққан кітаптарды алу қажет.
Біздің республикамызда көптеген ауылдық кеңестердің әр қайсысында 2-3
ауылдық кітапханалардан бар. Бұлардан басқа ауыл, мектеп,
кітапханалары да болады. Олардың қызмет ететін оқырмандары бір
болғанымен кітап қорын жеке-жеке толықтыратындықтан бірін-бірі
қайталайды, бірінің алғанын екіншісі де алады. Осының салдарынан талай
қаржы жұмсалғанымен оқырмандар көптеген қажетті кітаптарды таба
алмайды. Кітап қорын толықтыруда, мерзімді басылымдарды жаздырып алуда
кітапханалардың өзара бірлесіп әрекет етуі кітапханалар қорын
жақсартуға және оқырмандар талаптарын жан-жақты қанағаттандыруға
мімкіндік жасайды.
Мысалы, жеке бір кітапханаға музыканттар мен әуесқой суретшілерге
арналған өнер әдебиеттерінің тамаша туындыларын жинақтау қиынға
соғады. Егер бірлесіп әрекет етілсе онда ноталар мен пластинкалар
жинағын, еліміздің ірі мұражайларындағы тамаша суреттердің
репродукциясы салынған қымбат альбомдар алып, көркем өнердің көшпелі
мұражайын ұйымдастыруға болады.
Бірнеше кітапханалардың бірлесіп әрекет етуі кітап қорын балалар
әдебиетімен толықтыру сияқты қиын жағдайлар да шешуге көмектеседі.
Қазіргі кезде бір аудандық кітапханаларындағы балалар
әдебиеттерінің қорына біріне - бірі толықтырып тұрса, онда жас өспірім
балалар өздеріне арналған әдебиеттердің барлығын болмаса да, тамаша
туындылардың басым көпшілігін оқуға мүмкіндік алар еді.
Кітап қорын толықтыруды үйлестірудің ұйтқысы орталық ауылдық
кітапхана болуы тиіс. Сонымен қатар олар мерзімді басылымға жазылу
жұмыстарын өзара үйлестірумен бірге ауыл басқармасымен, ауылдық
кеңеспен, клубтармен келісе отырып жүргізген кітапханалардың іс-
тәжірибесін жариялап отыруға міндетті.
Кітапхананың барлық жұмыстарын жақсарту үшін кітап қорын
зерттеудің үлкен мәні бар. Жинақталған кітап қорының мазмұны мен оны
оқырмандардың пайдалануын зерттеп білу кітап қорын одан әрі толықтыру
бағытын анықтап, оған дер кезінде өзгерістер енгізуге көмектеседі.
Кітап қорын жылма-жыл толықтыру үстінде түрлі себептермен кемшіліктер
жіберілуі мүмкін. Сондықтан әр жылдың аяғында кітап қорының құрамын
тексеріп, алыңған кітаптардың оқырмандар талабына сай екендігін
анықтап қажетсіз немесе көп даналы кітаптардың болмауын қадағалау
қажет. Жеке кітаптарды жақсы білу жалпы кітап қоры туралы түсінік
берумен қатар оны толықтыру мәселесін шешуге де көмектеседі. Сондықтан
кітапханашылдар кітап туралы оқырмандармен, жолдас-жораларымен пікір
алысып, өздері неғұрлым көп оқып, әдеби – сын мақалалармен танысып
отырғандары жөн.
Кітап қорын толықтыруда кітапханашылардың тек қана жалпы түсінігі
немесе үстіріт бақылауға негізделген қысқа мағлұматы жеткіліксіз.
Кітап қорын толықтыру жайында дұрыс тұжырым айту үшін ауыл
кітапханашылары кітап қорының көлемін, кітаптардың ғылым тауарларына
бөлінуін және оның мазмұнын оқырмандардың кітаппен қамтамасыз етілуі
мен кітаптардың іс-жүзінде пайдалану дәрежесін жақсы білуі қажет .
Бұл деректер кітапхананың жалпы және жеке есеп кітаптары мен
күнделіктерінен алынады. Кітап қорын сипаттайтын көрсеткіштер аталған
документтерінен кестеге түсіріледі. Әр жылдың басы мен аяғына қарай
кітап қорының құрамында болған өзгерістер, кітапханаға алынған және
есептен шығарылған кітаптар туралы мәліметтер жалпы есеп кітабынан ал
бір жылғы берілген кітаптар саны-кітапхана күнделігінен алынады. Кесте
толтырылып, оның дұрыстығы тексерілгеннен кейін оқырмандардың кітаппен
қамтамасыз етілу, кітап қорының айналымы және оқылу үрдісі сияқты
көрсеткіштер есептелініп шығарылады. Кітап қорының құрамын тексертуі
ауылдық кітапхананың бір жылғы көрсеткішін кестеге түсіру арқылы іс
жүзіне көрсетейік.
Жыл басында есепте бары деген бірінші жолдағы көрсеткіш сол
кітапханада бар кітап қорының көлемін көрсетеді. Оның көлемі
Республикамыздың бір ауылдық кітапханасының орта есеппен алғандағы
кітап қорынан көп артық. Сан жағынан қоғамдық-саяси техникалық, көркем
және балалар әдебиеттері қанағаттандырарлықтай толықтырылған. Табиғат
тану мен математика бөлімдерінің толықтырылуы нашар, ауыл шаруашылық
әдебиеттерді оқитын оқырмандар көп болғанымен ол бөлімнің толықтырылуы
да қанағаттандырарлықсыз. Кітап қорының құрамындағы осы кемшілікті
кітапхана меңгерушісі жыл бойы кітап қорын толықтыруда қалай
ескергенін Жыл бойы кітапханаға түскен кітаптар көрсеткіші
аңғартады. Мысалы: Кітапханаға барлығы 581 дана кітап алынған. Оның
ішінде көркем әдебиеттер бөлімі белсене толықтырылған, сол сияқты
балалар әдебиетері, қоғамдық – саяси әдебиеттер, өнертану әдебиеттері
де жақсы толықтырылған. Ал, ауыл шаруашылық және ғылыми-жаратылыс
тану әдебиеттерінің кітап қоры бұрыннан жеткіліксіздігіне қарамастан,
бұл жылда да аз алынған. Бұл мәліметтер кітап қорының жыл бойы терең
ойластырмай үстірт толықтырылғанын көрсетеді. Мұны Жыл аяғындағы
кітап саны мен Кітаппен қамтамасыз етілу бөліміндегі сандар да
дәлелдейді.
Кітапхананың көркем, қоғамдық - саяси және балалар әдебиетін одан
әрі толықтыра түскен бағыты дұрыс та, кітап қорының басқа тарауларын
толықтыруға жете көңіл бөлмеуі, табиғаттану бөлімінің кеміп,
ауылшаруашылық кітаптарының небәрі 0,1% ғана толықтырылғаны әрине
үлкен кемшілік. Қорыта келгенде кітап қорын толықтыруға бірталай қаржы
жұмсалғанымен, оқырмандардың ғылым тарауларындағы кітаптармен
қамтамасыз етілуі әлі де төмен дәрежеде қалып отыр. Бұл мысалдағы
деректерді кітаппен қамтамасыз етілудің ең жоғарғы орта
көрсеткіштерімен салыстырғанда, әрбір оқырманға ауылшаруашылық кітабы
бір данадан, ал жаратылыс танудан бір кітаптың үштен бір үлесі ғана
келуі білім тарауларын насихаттауға үлкен кедергі келтіреді.
Ауылдық кітапханалар өз қорында ескірген кітаптарды ұстамауы
керек. Біздің қарастырып отырған үстіндегі мысалымыздың Бір жылда
есептен шыққан кітаптар деген бөлімінде кітап қорынан 236 дана кітап
есептен шығарылғаны көрсетілген. Олардың көпшілігі қоғамдық - саяси
ауыл шаруашылық бөлімдерінен турады.. Бұл өте дұрыс, себебі, осы
тақырыптағы кітаптар мазмұны жағынан тезірек ескіреді.
Есеп құжаттары негізінен жүргізілген кітап қорын талдау жұмыстары
кітап қоры туралы ұғым берумен қатар, қай бөлімнің шамадан тыс
өскенін, қай бөлімнің нашар толықтырылғанын, одан әрі толықтыруда
кітап қорының қай бөліміне баса көңіл аудару керектігін көрсетеді.
Әрине, тек статистикалық деретерге ғана сүйеніп жүргізілген талдау
жұмыстары одан әрі анықтауды талап етеді. Ауылдық кітапхана қорының
сапасы, оның ғылым мен техниканың қазіргі жетістіктерінің дәрежесіне
оқырмандардың тілек-талаптарына сәйкес толықтырылу барысы кітап
қорының әрбір тарауларының мазмұнын жете талдау арқылы ғана
анықталады. Өйткені, оқырмандармен жұмыс жүргізгенде кітап мазмұны мен
оның оқырмандар талабына бейімделуін білудің зор маңызы бар.
Кітап қорын түгел зерттеу мүмкін болмағандықтан ең алдымен
қоғамдық-саяси, ауылшаруашылық және жаратылыстану бөлімдерінен бастау
керек. Алдымен белгілі бір тақырыптағы кітаптарды түгелдей көрсететін
каталогтың бөлімдерін қараймыз. Себебі, ол кітап қорының оқырмандарға
қажет ғылыми-көпшілік және өндірістік кітаптармен, оқулықтармен,
анықтамалармен толықтырылу дәрежесін көрсетеді. Мысал ретінде
аулшаруашылық әдебиеттері бөлімнің қорын талдап, бұл жұмыстың іс-
жүзінде қалай жүргізетінін қарастырсақ, бөлімдер белгілі ретпен
бірінен соң бірі зерттеледі. Зертттеу үстінде байқалған тұжырымдар
мен қорытындыларды кесте түрінде жазып отырған дұрыс.
Ауыл кітапханашыларында ең алдымен кітап қорындағы әдебиеттердің
тақырыптары мен олардың оқырмандарға лайықталуы туралы жалпы мағлұмат
болуы тиіс. Кесте жұмысын бастамас бұрын дайындалады да, жүйелі
каталогтың тиісті бөлімдерінің карточкаларын қарау үстінде
толтырылады. Карточкаларды қарап отырып, кітапханашы басылым түрлерін
анықтайды да тиісті графаға шартты белгі қояды. Басылым түрлерін
карточкалар арқылы анықтау қиынға соқса, онда кітапханашы тікелей
қажет кітапты қарайды.
Жүйелі каталогтың карточкалары бойынша таблица толтырылып
болғаннан кейі, оның әр бөлімі мен басылым түрлерінің жалпы
қорытындысы шығарылады. Ауыл шаруашылық кітаптар қорының қай бөлімінде
кітаптар көп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz