Вилли Брандт - социал-демократ,теоретик,канцлер

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І тарау.Вилли Брандт.халықаралық социал.демократияның
теоретигі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Демократиялық социализм тұжырымдамасы және герман
социал.демократиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.1 Вилли Брандтың демократиялық социализм теориясына
қосқан үлесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

ІІ тарау.Вилли Брандт үкіметінің ішкі саясаты ... ... ... ... ... ... ... ..34

2.1. Герман Федеративтік Республикасындағы алғашқы
социал.демократиялық үкіметінің құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.2. Вилли Брандт үкіметінің әлеуметтік.экономикалық
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
III тарау.Вилли Брандт үкіметінің сыртқы саясаты ... ... ... ... ... .43
3.1. «Жаңа шығыстық саясат» және Вилли Брандтың
герман мәселесіне көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
3.2. Вилли Брандт және Батыс Берлин мәселсінің шешілуі ... ... ... .52

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60

Халықаралық социал-демократиялық ағымының көрнекті өкілі Герман социал-демократиялық партиясының теоретигі,мемлекет қайраткері Вилли Брандт (1913-1992 ж.ж.) герман тарихындағы алатын орны ерекше.Саяси қайраткердің қалыптасқан демократиялық социализм тұжырымдамасын терең зерттей келе ел басқаруы, партиялық қызметкерлігі кезінде жиған-терген күш-жігерін іс-жүзінде өте ұтымды пайдалана білді.Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін «демократиялық социализм» тұжырымдамасы социал-демократиялық партиялардың бағдарламалық құжат-материалдарында ресми түрдегі саяси стратагиясы болып қалыптасты.Сол тұжырымның дамуына үлкен үлес қосқан азаматардың бірден-бірі Вилли Брандт.
Брандт өмір құндылықтары мен демократиялық принциптерді қоғам дамуы динамикасының негізгі жүйесі деп түсіндіреді.Социал-демократизм сол құндылықтар мен принциптерді идеялық позиция ретінде ұстанады.Оның бірнеше принциптерін атап кетуге болады:біріншіден,демокртиялық социализмге негізделген қоғамды жан-жақтыдамытудың ұзақ процессі болып табылатын идеялық бірлік;екіншіден,жергілікті ұлттық кәсіби одақ және жұмысшылар мен билік арсындағы үзілмейтін байланыс;үшіншіден,әрқашан әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде маңызы бар еңбекшілеаді әлеуметтік қамсздандыру тұжырымдамасы.Ал өзге мәселелер(рынок мәселесі,бағаның құрылуы, мемлекеттің экономикалық дамуды бақылауы т.б.) белгілі-бір партиялардың арнайы бағыт-бағдарының ерекшелігі ретінде қарастырылады.
Вилли Брнттың социал-демократизмі тарихи дамудағы күш қолданбау контексіндегі адам табиғатын және оның мүмкіндіктері түсінігінен нәр алады:60-70 ж.ж. екі саяси жүйенің теке-тіресі- «қырғи-қабақ соғысы» тұсында соғыс қаупін тудырмау негізінде жүргізген халықаралық саясаты ұтымды болды.Бұл ретте Вилли Брандтың «жаңа шығыстық саясатын» айтуға болады:Герман Федеративтік Республикасының Кеңестер Одағы және Шығыс Еуропалық мемлекеттермен қарым-қатынасын реттеу саясаты күні кешке Германия канцлері Г.Шредер мен Ресей Федерациясының президенті В.Путин кездесуінде Вилли Брандт өзінің канцлер қызметі тұсында әлеуметтік-эконмикалық реформалары үлкен нәтиже берді.Вилли Брандт реформаторлық өзгерістердің бұлжымау кепілдігін бірі деп түсінді. Сол уақыттағы қоғам өміріндегі қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңіп өту үшін халықтың тұрмыс жағдайын көтеркге бағытталған реформалық саясаттың өте керек екндігігін Вилли Брандт үкіметінің мемлекетті басқарып, билеу үлгісінің үлкен нәтиже бергені демократиялық социализм концепциясының өміршең екндегін тағы көрсетеді.
Екіші дүниежүзілік соғыстан «демократиялық социализм» тұжырымдамасы социал-демократиялық партиялардың бағдарламалық құжат-материалдарында ресми түрдегі саяси-әлеуметтік стратегиячы долып қалыптасты.Герман социал-

1. Брандт В. Демократический социализм.Статьи и речи.-М.,1992.;Брандт В.Отважиться на расширение демократии:Сборник избраннных трудов.-М.,1992
2. Социал-демократия и перспектива в России:Дискуссия / КалашниковВ.В.,Шахназаров Г.Х.,Шубин А.В.,Малов Б.,Никонов В.А.,Островский К.,Романов Б.,Орлов Б.С.,Медведеву В.А.,Горбачев М.С.,Онищенко Т.А., Красин Ю.А.,Лансдорф М.,Лившиц Л.Г.,Швейцер В.А.,Куликов Я.В.,Скворцов Л.Г.,Берницкая А.,Кувалдин В.Б.//Свободная Мысль.-1994,-/№12-18
3. Әбішев А.Қазақстандағы социал-демократиялық ұйымдар//Қазақстан тарихы.-2003,№3.;Қазкенов Қ.М. Социал-демократияның тарихы мен теориясы хақында бірер сөз.// Дала мен қала.-2003.-5-қыркүйек.;Теркщенко С.А.,Қазкенов Қ.М.,Балғымбаев А.С.,Кенжин Қ.М.,ЖексенбековаВ.А.,КөкебаеваГ.К.Социал-демократияның қалыптасуы,дамуы және өкімет билеу тәжірбиесі.Ғылыми-әдістемелік құрал.-А.,2001
4. Бернштейн Э.Возмжен ли научный социализм?Ответ Г.Плеханова.-М.,1991
5. Что такое деиократический социализм?-М.,1979
6. Брандт В.Воспаминание.-М.,1993;Программные документы социал –демократии: проект новой программы СДПГ.-М.,1989;Брандт В.Речь на съезде в Берлине 27-сентября 1990 г.//Актуальные проблемы социал-демократии.-М.,1991,Вып.2.;Брандт В.Обращение президента Социалистического Интернационала к ХІХ конгрессу Социалистического Интернационала// Актуальные проблемы социал-демократии.-М.,1993.Вып.1с.63-64 ;От Женевы к Стокгольму:материалы конгрессов Социалистического Интернационала.Реф.сборник.Ред.-сост.-М.А.Гордон.Ч.1-2.М.,1992
7. Четырехсторонее соглашение по Западному Берлину и его реализация.1971-1977 г.г.-М.,1977
8. Қазкенов Қ.М. Социал-демократияның тарихы мен теориясы хақында бірер сөз.// Дала мен қала.-2003.-5-қыркүйек.
9. Современная социал-демократия:теория и практика.Сост.Б.С.Орлов.-М.,1991,с.45
10. Самарская Е.А.Социал-демократия в начале века.-1994,с.118
11. Мейер Т.Демократический социализм-социальная демократия.Под.общ.ред.Б.С.Орлова.-М.,1993,с.63
12. Ланцов С.А.Идеология иполитика социал-демократии.-СПб.,1994,с.72
13. Миилибенд Р.Парламентский социализм.\исследование политики лейбористской партии.Пер.с англ.-М.,1964,с.120
14. Айхлер В.Этическии реализм и социальная демократия.Избранные труды.-М.,1996,с.96
15. Мушинский В.О.Альтернативы или пример Запада и что мы можем из ничего почерпнуть.-М.,1993,с.47
16. http://umbt.com.ua/germany.html-L-224
17. Каутский К. Эрфрутская программа (Комментарии к принципиальной части).-М.,1959,с.61
18. Межуев В.Социал-демократия как политика и идеология.//Свободная мысль-ХХІ в.-2000,№4-с.81
19. Айхлер В.Этическии реализм и социальная демократия.Избранные труды.-М.,1996,с.102
20. Старейшая партия Германии.12.09.2002.18:20//Немецкая волна
21. Теркщенко С.А.,Қазкенов Қ.М.,Балғымбаев А.С.,Кенжин Қ.М.,ЖексенбековаВ.А.,КөкебаеваГ.К.Социал-демократияның қалыптасуы,дамуы және өкімет билеу тәжірбиесі.Ғылыми-әдістемелік құрал.-А.,2001,38 б.
22. Мейер Т.Демократический социализм-социальная демократия.Под.общ.ред.Б.С.Орлова.-М.,1993,с.89
23. На пути к новому социализму,КПРФ.Ру(20.06.2003)// http://umbt.com.ua/germany.html-L-224
24. Рыкин В.С. Вилли Брандт и Москва (к 30-летию прихода Социал-демократической партии Германии к власти ФРГ).//Новая восточная политика ФРГ в отношении СССР.//Дипломатическии вестник,1999,№12-декабрь,с.83-85
25. Ланцов С.А.Идеология иполитика социал-демократии.-СПб.,1994,с.30-33
26. От Женевы к Стокгольму:материалы конгрессов Социалистического Интернационала.Реф.сборник.Ред.-сост.-М.А.Гордон.Ч.1,с.14
27. Теркщенко С.А.,Қазкенов Қ.М.,Балғымбаев А.С.,Кенжин Қ.М.,ЖексенбековаВ.А.,КөкебаеваГ.К.Социал-демократияның қалыптасуы,дамуы және өкімет билеу тәжірбиесі.Ғылыми-әдістемелік құрал.-А.,2001,39 б.
28. От Женевы к Стокгольму:материалы конгрессов Социалистического Интернационала.Реф.сборник.Ред.-сост.-М.А.Гордон.Ч.1,с.15.
29. Айхлер В.Этическии реализм и социальная демократия.Избранные труды.-М.,1996,с.104
30. Теркщенко С.А.,Қазкенов Қ.М.,Балғымбаев А.С.,Кенжин Қ.М.,ЖексенбековаВ.А.,КөкебаеваГ.К.Социал-демократияның қалыптасуы,дамуы және өкімет билеу тәжірбиесі.Ғылыми-әдістемелік құрал.-А.,2001,14 б.
31. Швейцер В.Я. Опыт Западной социал-демократии в приложении к России.//Политические исследования,№6,1999,с.80-82
32. Лопарев А.В.Социал-демократия:истоки и современность.//Обществознание в школе,№5,1998,с.20
33. Брандт В.Воспаминание.-М.,1993.с.63
34. Рыкин В.С. Вилли Брандт и Москва (к 30-летию прихода Социал-демократической партии Германии к власти ФРГ).//Новая восточная политика ФРГ в отношении СССР.//Дипломатическии вестник,1999,№12-декабрь,с.86
35. Горбачев М.С.Делает ли человек политику?Делает ли человек историю? Размышления о наследии Вилли Брандта.// Свободная мысль.-М.,1992,№17,с.18-19
36. М.С. Горбачев-В.Брандт.Из архива Горбачева.// Свободная мысль.-М.,1992,№17,с.24
37. Брандовский период деятельности Социалистического Интернационала// От Женевы к Стокгольму:материалы конгрессов Социалистического Интернационала.Реф.сборник.Ред.-сост.-М.А.Гордон.Ч.1-М.,1992,с.9
38. Мейер Т.Демократический социализм-социальная демократия.Под.общ.ред.Б.С.Орлова.-М.,1993,с.98
39. Задачи Демократического социализма.// Брандт В. Демократический социализм.Статьи и речи.-М.,1992,с.134-135
40. Мысливенко А.Западная социал-демократия:поиск обнавления.//Свободная мысль,2000,№5с.64
41. Дзелепи Э.Конрад Аденуэр: легенда и действителность.-М.,1960.с.45
42. Козин Г.И.Интеграция правых лидеров СДПГ в систему государственно –монополстического кпитализма.,-Саратов,1975.с145
43. Власов С.Н.Европейская Безопснсть:в контексте германских интересов.-Киев,1991,с.134
44. Германия.факты.-Франкфурт-на-Майне:Soscietats-Verlag,1999,с.67
45. Куркин Б.А.Политическая философия ФРГ,-Ростов на Дону,1992,с.81
46. Елисеев М.Г.Между конфронтацией и разрядкой СвДП в партиной системе ФРГ:проблемы «восточной политики».-М.,1989,с.136
47. Ежов В.Д.От «холодной войны» к разрядке.-М.,1979,с35
48. Зайдевиш М.Германия между Одером и Рейном,-М., 1960
49. бұл да сонда,с.59
50. Фурман А.А.О чем мечтают канцлеры.-Киев,1990,с.57
51. Елисеев МгГ.,Снапковский В.Е.Два германских государста «европейская безопасность»:история и современность.-М.,1989.с.147
52. Истягин Л.Г.Общественно-политическая борьба в ФРГ по вопросам мира и безопасности (1945-1987 г.г.).-М.,1988.с.62
53. Брандт В. «Север-Юг»:предстоящая задача.//Актуальные проблемы социал-демократа.-М.,1989.Вып.3.с.8
54. Трунин Н.А.Милитаризация ФРГ и политика социал-демократической партий.-М.,1974.с.152
55. Козин Г.И.Интеграция правых лидеров СДПГ в систему государственно –монополстического кпитализма.,-Саратов,1975.с56
56. Брандт В.Воспаминание.-М.,1993
57. Истягин Л.Г.Общественно-политическая борьба в ФРГ по вопросам мира и безопасности (1945-1987 г.г.).-М.,1988.с.
58. Восленский М.С «Восточная политика» ФРГ(1945-1966).-М.,1975.с91
59. Норочницкая Н.А.США и «новая восточная политика»ФРГ.-М.,1977.с.68
60. Горбачев М.С.Делает ли человек политику?Делает ли человек историю? Размышления о наследии Вилли Брандта.// Свободная мысль.-М.,1992,№17,с.18-19
61. Трунин Н.А.Милитаризация ФРГ и политика социал-демократической партий.-М.,1974.с.153
62. Бузуев В.М.Мирный договор с Германией необходим.-М.,1980.с.72
63. Ежов В.Д.От «холодной войны» к разрядке.-М.,1979,с58
64. Вопросы германской истории.Русско-германские отношения нового и новейшего времени.-Днепропетровск,1982.с.176
65. Беленский В.Н.За столом переговоров.-М.,1979.с.85
66. Ежегодник германской историй.-М.,1991.с.83
67. Брандт В.Воспаминание.-М.,1993.с.67
68. Дзелепи Э.Конрад Аденуэр: легенда и действителность.-М.,1960.с.147
69. Елисеев М..,Снапковский В.Е.Два германских государста «европейская безопасность»:история и современность.-М.,1989.с.147
70. Кальвокересен П.Мировая политика.1945-2000.-М.;Междунаородное отношение,2003.
71. Германская восточная политика в новое и новейшее время «Проблемы историй и историографий.-М.,1982.с.182
72. Беленский В.Н.За столом переговоров.-М.,1979.с.87
73. Германская восточная политика в новое и новейшее время «Проблемы историй и историографий.-М.,1982.с.184
74. Высоцкий В.Н.Западный Берлин.-М.,1971.с.87
75. Беленский В.Н. Западный Берлин.-М.,1981.с.157
76. КрмерИ.С.ФРГ:внутреполитическая борьба и внешняя орнтация.М.,1977.с.76
77. СССР «Германский вопрос.1941-1949:документы из архива внешней политики Российской Федераций.//Новая и новейшая история.2004,№4,с.204
78. Кальвокересен П.Мировая политика.1945-2000.-М.;Междунаородное отношение,2003.с.73
79. Германская восточная политика в новое и новейшее время «Проблемы историй и историографий.-М.,1982.с.184
80. Беленский В.Н.За столом переговоров.-М.,1979.с.145
81. Горбачев М.С.Делает ли человек политику?Делает ли человек историю? Размышления о наследии Вилли Брандта.// Свободная мысль.-М.,1992,№17,с.18
82. КрмерИ.С.ФРГ:внутреполитическая борьба и внешняя орнтация.М.,1977.с.76
83. Беленский В.Н.За столом переговоров.-М.,1979.с.143
84. Жарков А.Судба Западного Берлина//Новое время.1959,№15
85. Беленский В.Н. Западный Берлин.-М.,1981.с.158
86. Высоцкий В.Н.Западный Берлин.-М.,1971.с.87
87. Высоцкий М.С.Западный Берлин и его место в системе современных жеждупародных отношений.-М.,1971.с.137
88. Высоцкий В.Н.Западный Берлин.-М.,1971.с.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Тарих факультетінің магистратурасы

Шетелдердің жаңа және қазіргі заман тарихы кафедрасы
Магистрлік диссертация

Вилли Брандт - социал-демократ,теоретик,канцлер

Орындаған _________________
Е.К. Сейдахметов

Ғылыми жетекші _________________ Г.К.
Көкебаева
т.ғ.к., доцент

Қорғауға жіберілді:
Шетелдердің жаңа және
қазіргі заман тарихы
кафедрасының меңгерушісі,
т.ғ.д., профессор ________________
С.М. Мәшімбаев

АЛМАТЫ 2005

МАЗМҰНЫ:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 3

І тарау.Вилли Брандт-халықаралық социал-демократияның
теоретигі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. 6
1. Демократиялық социализм тұжырымдамасы және герман
социал-
демократиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...6
1. Вилли Брандтың демократиялық социализм теориясына
қосқан
үлесі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..25

ІІ тарау.Вилли Брандт үкіметінің ішкі саясаты
... ... ... ... ... ... ... ..34

2.1. Герман Федеративтік Республикасындағы алғашқы
социал-демократиялық үкіметінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ...34

2.2. Вилли Брандт үкіметінің әлеуметтік-экономикалық

саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .38
III тарау.Вилли Брандт үкіметінің сыртқы
саясаты ... ... ... ... ... .43
3.1. Жаңа шығыстық саясат және Вилли Брандтың
герман мәселесіне
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..43

3.2. Вилли Брандт және Батыс Берлин мәселсінің
шешілуі ... ... ... .52

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 59
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...60

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:
Халықаралық социал-демократиялық ағымының көрнекті өкілі Герман
социал-демократиялық партиясының теоретигі,мемлекет қайраткері Вилли Брандт
(1913-1992 ж.ж.) герман тарихындағы алатын орны ерекше.Саяси қайраткердің
қалыптасқан демократиялық социализм тұжырымдамасын терең зерттей келе ел
басқаруы, партиялық қызметкерлігі кезінде жиған-терген күш-жігерін іс-
жүзінде өте ұтымды пайдалана білді.Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін
демократиялық социализм тұжырымдамасы социал-демократиялық партиялардың
бағдарламалық құжат-материалдарында ресми түрдегі саяси стратагиясы болып
қалыптасты.Сол тұжырымның дамуына үлкен үлес қосқан азаматардың бірден-бірі
Вилли Брандт.
Брандт өмір құндылықтары мен демократиялық принциптерді қоғам дамуы
динамикасының негізгі жүйесі деп түсіндіреді.Социал-демократизм сол
құндылықтар мен принциптерді идеялық позиция ретінде ұстанады.Оның бірнеше
принциптерін атап кетуге болады:біріншіден,демокртиялық социализмге
негізделген қоғамды жан-жақтыдамытудың ұзақ процессі болып табылатын
идеялық бірлік;екіншіден,жергілікті ұлттық кәсіби одақ және жұмысшылар мен
билік арсындағы үзілмейтін байланыс;үшіншіден,әрқашан әлеуметтік-
экономикалық мәселелерді шешуде маңызы бар еңбекшілеаді әлеуметтік
қамсздандыру тұжырымдамасы.Ал өзге мәселелер(рынок мәселесі,бағаның
құрылуы, мемлекеттің экономикалық дамуды бақылауы т.б.) белгілі-бір
партиялардың арнайы бағыт-бағдарының ерекшелігі ретінде қарастырылады.
Вилли Брнттың социал-демократизмі тарихи дамудағы күш қолданбау
контексіндегі адам табиғатын және оның мүмкіндіктері түсінігінен нәр
алады:60-70 ж.ж. екі саяси жүйенің теке-тіресі- қырғи-қабақ соғысы
тұсында соғыс қаупін тудырмау негізінде жүргізген халықаралық саясаты
ұтымды болды.Бұл ретте Вилли Брандтың жаңа шығыстық саясатын айтуға
болады:Герман Федеративтік Республикасының Кеңестер Одағы және Шығыс
Еуропалық мемлекеттермен қарым-қатынасын реттеу саясаты күні кешке Германия
канцлері Г.Шредер мен Ресей Федерациясының президенті В.Путин кездесуінде
Вилли Брандт өзінің канцлер қызметі тұсында әлеуметтік-эконмикалық
реформалары үлкен нәтиже берді.Вилли Брандт реформаторлық өзгерістердің
бұлжымау кепілдігін бірі деп түсінді. Сол уақыттағы қоғам өміріндегі
қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңіп өту үшін халықтың
тұрмыс жағдайын көтеркге бағытталған реформалық саясаттың өте керек
екндігігін Вилли Брандт үкіметінің мемлекетті басқарып, билеу үлгісінің
үлкен нәтиже бергені демократиялық социализм концепциясының өміршең
екндегін тағы көрсетеді.
Екіші дүниежүзілік соғыстан демократиялық социализм тұжырымдамасы
социал-демократиялық партиялардың бағдарламалық құжат-материалдарында ресми
түрдегі саяси-әлеуметтік стратегиячы долып қалыптасты.Герман социал-
демократиялық партиясының көрнекті өкілі,реформатор Вилли Брандт
демократиялық социализм теориясының дамуына үлкен үлес қосты.
Мәселеніңң зерттелу деңгейі:
Негізінде Вилли Брандт нақты қызметкерлігіне байланысты арнайы
зерттеу еңбегі болмаса да социал-демократизм,демократиялық социализм
тұжырымдамасы,Германияның шығыс саясатына байланысты еңбектерден жанама
ақпараттар алуға болады.1992 жылы Вилли Брандтың
еңбектері,хаттары,сөздерінен екі бірдей жинақ жарық көрді 1.Оны
құрастырушылар Б.С. Орлов пен Т.Н.Мацонашвили Вилли Брндтың өте актуальді
еңбектерін жинаққа қосты.Демократия проблематикасы мен мемлекет теориясы
тұрғысында социал-демократтар демократияны жалпылық принцип деп
түсінеді.Вилли Брандт қоғамда демократия үнемі жаулап алушылық қасиетте
болып тұруы қажет,әйтпсе ол өлуі мүмкін дейді.Демократияны дамыту ортақ
жауапкершілікпен қаралуы керек Вилли Брандт қоғамдық саясаттың мәнін
адамдарға эконмикалық және қоғамдық процесстердің объектісі
емес,субъектісі болуы керек деген жағдай жасалуы керек.Оны жүзеге асыруда
тәжірбиелісясат пен социал-демократиялық рефомалардың жобалары
көмектеседіВилли Брандтың социал демократиясында тек мақсаттар мен жолдарды
ғана көрсетпей,сонымен қатар әлеуметтік-рыноктық шарушылық және қоршаған
ортаны қорғау дген сияқты маңызды салаларды қарстырады.
Соңғы кездері Германияның шығыстық саясатына байланысты Вилли
Брандтың саясаты туралы ақпараттарды халықаралық интернет желісінен
кездестувімізге болады.(Хайнс Дициг Немецкая волна).Сонымен қатар
мерзімді басылымдар беттерінде де ол туралы материалдар көбейіп
келеді.Ресей тарихшылары социал-демократиялық идеологияға байланысты
қоғамдық пікір қалыптастыруда 2,сонымен бірге социал-демокртия
мұраттарына деген қызығушылық Қазақстанда да белең алуда 3.
Брандт Шығыс Еуропа мемлекеттеріндкгі демократиялық құбылыстардың дамуы
мен өзгеруне мұқият зер салады,себебі ол қоғамда демократиялық үрдістер
қаншалықты дамыса,ондағы әділеттілік те соншалықты жоғары дәрежеде болады
деген ұстаным ұстанады.Реформистік идеяларды қолдай келе,Эдуард Бернштейн
дамытқан демократиялық социализм саясатын 4 Вилли Брандт өзінің канцлер
қызметі тұсында дұрыс қолданды. Кеңес Тарихнамасында демократиялық
социализмді аңыз деп,коммунизм мен кпитализм арасындағы үшінші жолды
ұсынған социал-демократтар қателеседі деп жазған еді және де социалистік
жүйе капитализмге өте жат деп түсіндірді 5.
Тақырыптың деректік қоры:
Зерттеу объектісі нақты бір адамның қызметкерлігіне байланысты
болғандықтан Вилли Бранндттың естеліктері ,оның Батыс Берлин бургомистрі
,Герман социал-демократиялық қызметкерлігі тұсындағы ,халықаралық
социалистік интернационал президенттігі кезіндегі жылдарда ,съездеріне
сөйлеген сөздері мен бағдарламаларын тақырыптық түп-деректік қорына
жатқызуға болады . 6сонымен Батыс Берлинге байланысты халықаралық
құжаттар ,мемелекеттер арасындағы келісім-шарттарды да жатқыздық 7 Вилли
Брандт үкіметтік ,партиялық бағдарламаларында бостандық еркіндік,
ынтымықтық құндылықтарын ерекше етіп көрсетеді . Вилли Брандт
реформаторлық тұғырнамаға бағдар жасауы – қоғамдағы демократиялық
өзгерістердің бұлжымаайтын кепілдігі деп түсінді.
Тақырыптың хронологиялық шеңбері:
Тақырыптың хронологиялық шеңбері социал-демократиялық Нақты ағым
болып қалыптасуы , яғни 19ғ. аяғы мен Вилли Брандтың соңғы өмір сүрген 20ғ.
90-жылдарына және осы күнге дейінгі аралықты қамтиды, жалпы социал-
демократияның идеологиясы әлеуметтік бағыттылығы,стратегиясы нарықтық
қатынастарды мемлекеттің рөлін көтеруде өте маңызды болғандықтан олардың
саясаты өте актуальді болды және келешекте де болады деп ойлаймын.
Мақсаты : Магистрлік жұмыстың алға қойған мақсаты-Вилли Брандтың саяси-
әлеуметтік қызметкерлігін талдай отырып ,ГСДП-ның стратегиялық мұраттарына
сипаттама беру.Сонымен бірге социал-демократиялық ағымның идеологиясын жан-
жақты зерттеуге тырысып,өзіндік тұжырым жасу.
Міндеті:Алға қойған мақсатымызға жету үшін төмендегідей міндеттерді
айқындадық:
-демократиялық социализм тұжырымдамасына сипаттама беру;
-Вилли Брандт үкіметінің ішкі саясатындағы әлеуметтік-экономикалық
реформаларын қарастыру;
-Вилли Брандтың жаңа шығыстық саясатын қрсатыру;
-Вилли Брандтың Батыс Берлин мәселесін шешудегі рөлін анықтау.
Жұмыстың құрылымы:Магистрлік диссертация үш негізгі бөлімнен
тұрады:кіріспе,негізгі бөлім және қорытындыдан.Негізгі бөлім үш тараудан
және алты тармақтан тұрады.

I ТАРАУ.Вилли Брандт-халықаралық социал-демократияның теоретигі

1.1 Демократиялық социализм тұжырымдамасы және герман социал-
демократиясы

Демократиялық социализм тұжырымдамасын айтқанда есімізге социал –
демократиялық партияның доктриналары есімізге түседі. Қазіргі таңдағы
социал – демократиялық партияларды идеологиясы ұзақ тарихи эволюциясының
жемісі. ХІХ ғ.социал – демократиялы ағым марксизмнің идеялық теориялық
негізінде қалыптасты. Көптеген Батыс Европалық социалистік және социал –
демократиялық партиялар маркстік идеологиядан бас тартып ревизионистік
ағымның негізін қалады. Социал-демократия марксизмнің ішінде тың реформалар
жасауға. Мессиандық дәмегөйліктен, ақиқаттың түбіне жету пиғылынан арылуға
барынша талпынды. Олар бұл тұрғыда либералдық-демократиялық тұжырымдамаға
бір табан жақындады. Қоғамдық өмірдің барлық сасаларында әрқилы көзқарасты,
оппазицияның қажеттігін мойындау, саяси рөлдерді әртараптандыру, саяси
өкілдік пен саяси органдарды кеңінен дамыту сияқты бірқатар маңызды
тармақтарды онымен толық үйлесім тапты. Мұндай ұстаным, әрине, қарсылық,
тай-талас ауанын жоққа шығарады және өмір мен әлеуметтік тәжірибенің табиғи-
тарихи нысандарының сан алуандығынақисынды үрдіс ретінде қарайды.
Қазіргі либерализмнің классикалық либберализмнен айырмашалағы – оның
социал – демократия мен консерватизмнің бірқатар идеяларын қабылдап
сіңіргендігі. Бұл ешбір күмәнсіз жайт. Осы пікірді ортодоксальдік
марксизмнің көптеген кінәратынан арылған либерализмнің бірқатар идеяларын,
әсіресе оның бүгінгі заман сипатына орайластырылғандарын екшеп қабылдаған
қазіргі социал – демократия туралы да нық сеніммен айтуға болады. Әңгіме
бұл арада, ең алдымен жеке адамның құқықтары мен бостандықтары әлеуметтік
өмірдің кез-келген саласында монополизмге жол беруге болмайтындығы болып
отыр. Қысқасы, социал – демократия либерализмнің іргелі принциптерін
жеткілікті көлемде қабылдады..
Бүгінгі таңда социал – демократия ретінде Социалистік Интернационалға
кіретін саяси партиялардың теориясы мен практикасы, сондай-ақ осы
партиялардың мүдделерін қорғайтын әлуметтік топтар қозғалыстары түсініледі.
Социал – демократия – бұл саяси-әлуметтік қозғалыс және саяси-идеялық ағым.
Саяси-идеялық ағым ретінде ол бір текті емес және бірқатар идеяларға,
принциптер мен құндылықтарға негізделген демократиялық социализм деген
жалпы атау аясында бірігеді8.
Социал-демократия әртүрлі нысанда өмір сүреді және қандай елде жүзеге
састынына байланысты өз ерекшеліктері бар. Социал – демократияның тарихи
жұмысша қозғалысының тарихы мен ажырағысыз байланысты. Ал жұмысшы
қозғалысының ішінде ортодоксальді-комунистік бағыт сияқты өзге де
ағымдардың болғандығы белгілі. Тарихи ақиқат үшін жұмысшы қозғалысының екі
қанаты да марксизмнен шығып, оның ішіндегі қайшылықты көрсеткенін айта
кеткен жөн.
Социал – демократия өнеркәсіп революциясына байланысты әлемдік
өркениет дамуының жаңа сатынсында таптық ұстанымның жойылмаған күннің
өзінде келесі қатарға сырғытылғанын дұрыс көрсете білді. Бұл – жалпыадамдық
мүдделер мен құндылықтардың таптық, ұлттық, өңірлік мүдделерден, ал
әлеуметтік мәміле идеясының егес және таптық күрес идеясынан мерейі үстем
болатынын мойындағандықтың белгісі. Жұмысшы қозғалысының ішіндегі дербес
саяси ағым ретінде социал – демократия революциялық және реформаторлық
күштердің ұйымдық аражігі ашылғаннан кейін ХХ ғасырдың 20-шы жылдары
қалыптасты. Социал – демократияның ағым болып ұйысуы Э. Бернштейн, К.
Каутский, Г. Клеханов және өзге де тұлғалардың есімдерімен байланысты.
Революциялық күштерді біріктірген Коминтернге қарсылық ретінде социал-
демократтар Жұмысшы Социалистік Интернационалын құрды (1923-1940жж) социал-
демократтардың комунистерден әуелден басты айырмашылығы социализмге деген
негізгі көзқарасты қайта қарау идеясын ұстанғандығы еді. Ақиқатында, бұл
үрдіс тым ұзаққа созылды, тіпті Франкфурт принциптері деклорациясында да
социализмді түсінудің жаңа айқындамасына көшу ақырына дейін жеткізілмеді.
Солай болса да революциялық принциптерден реформизмге қарай ойысудың ту
бастан-ақ байқалғандығын атап өту қажет.
Алайда алғашқы сәтте социал-демократия капитализмге балама ретінде
капиталзмді революциялық жолмен құлату және жеке меншікті жою, өндіріс
құралдарын ортақтастыру, жалпы теңдікті орнату, яғни эголттаризм принципін
жүзеге асыру негізінде қоғамды түбегейлі қайта құру қажеттігі туралы
марксизмнің маңызды ұстанымын қолдады. Алайда социал-демократия саяси
күрестің бел ортасында демократиялық қоғамдық-саяси институттарды және
қолданылып жатқан саяси ойыедарды мойындайтын саяси-идеялық қозғалыс
ретінде укөзге түсті және соның арқасында ортодоксальдік марксизмнен
іргесін аулақтата түсті. 9
Мүлдем жаңа айқындама барысында өмірдің өзі және саяси тәжірибе шешуші
рөл атқарды. Сөйтіп, жаңа қоғамдық жүйеге революциялық жолмен көшудің
дәйексіздігі анық байқалды және азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекетті бір
арнада тоғыстыра отырып қалыптасқан жүйенің құндылықтарын, принциптерін,
нормаларын және т.б мойындау қажеттігі туындады.
Социал-демократия өзінің әртүрлілігі мен несандарында жұмысшы табы мен
көптеген талаптарымен таза бейбіт құралдармен мемлекетті ырықты баяу
сарында реформалау жолымен жүзеге асыруға және осы үрдістің айтарлықтай
дәрежеде азаматтық қоғамның және оның дербес құрылымдары мен
институттарының бақылауында болатындығы басшылыққа алып отырды.
Ортодоксальдік марксизм ұстанымды жүзеге асырудың қайғылы салдарын,
авторитарлық социализмнің пайда болу ықтималдылығын сезгендей-ақ, социал-
демократия жетекшілері демоукратиялық социализм тұжырымдамасын ұсынды. Оның
түп төркінінде социализм мен демократияның бір-біріне жат емес, қайта бірін-
бірі толықтыратындығы, социализмнің өз табиғаиында демократиясыз бола
алмайтындығы туралы идея жатқан еді.
Ортодоксальді марксистер К. Маркс идеяларын қорғайды. Бұл пікір
таластардың барлығы қоғамды социализмдік жолмен дамытудың мақсат,
міндеттері жолдары аясында болды. Ревизионистер революциялық емес
реформалық жолды сынады. Олар жаңа социалистік қоғам құру кезіндегі
социалистік жаңа қоғам құрудың қатаң жолдары емес деді. Олар қоғамды
түпкілікті өзгерту емес, тек қоғамды нақиты жағдайда өзгертудің принциптері
деді Э. Бернштейн ревизионизм ағымының негізін қалай отырып, социал-
демократиялы партиялардың ең негізгі әлеуметтік-экономикалық стратегиясы
болып табылатын демократиялық-социализм тұжырымдамасының негізін салушы.
Кеңестік тарихшылар Бернштейннің демократиялық-социализм
тұжырымдамасын социализмге арналған реформалық және бурджуазиялық
альтернатива деп бағалады. Сонымен қатар кеңес тарихшылары социал-
демократиялық партиялары, соның ішіндегі герман социал-демократиясы
демократиялық-социализмді социалистік лозунгілер арқылы өзіне таңып алғысы
келеді деп жазды. Негізінде ол дұрыс социал-демократтар социалистік
лозунгілер айтты, алайда шын мәніндегі демократиялы бағытқа сай
әділеттілік, туыстық, ынтымақтасты құндылықтарын баса айтты.
Демократиялық-социализм теоретиктері ол тұжырымдаманы капитализм мен
социализм арасындағы қолайлы қоғамға апаратын үшінші жол деп санайды.
Социал-демократтардың екінші дүние жүзілік соғыстар арасына идеологиялық
дамуы қатаң асяси және әлеуметтік-идеологиялық жағдайда болды. 1929-30жж
экономикалық дағдарыс Батыс Европа мемлекеттерінің ХІХғ тән саясаттың
модернизациялануы керек екендігіне көздері жетті.10
Кейбір социал-демократтардың өкілдері комунистердің әлемдік төңкеріс
идеясын да қалады. Австромарксистер идеяны қолдағаны мен Ресей үлгісіндегі
социализм дұрыс емес екендігі айтып, Ресейлік социализмнің демократиялық
социализмге тым жат екендігін айтты.
Екінші дүние жүзілік соғыс көптеген жұмысшы және демократиялық ағымдар
үшін тәжірибе болды және соғыстан кейін фашистік ұйымдармен күресу
нәтижесінде комунистер мен социал-демократтардың ынтымақтасулары байқалды.
Ұлыбританияның лейбористік париясы Британияда социалистік қоғам құру
туралы шешім қабылдайды. Герман социал-демократтары күн тәртібіне енгізді,
тіпті нарықты қатынасты жоспарлы түрде саясатқа ауыстурады мақсат тұтты.
1946ж Франция социалистері революциялық мінездегі бағдарламаларды
жоспарлап, коллективтік меншік құру идеясын айтып, яғни демократиялық
социализмнің қысқаша уақыттағы әлсіздігін байқауға болады. сонымен бірге
коммунистер Коминтерннің тарауынан кейін сөз жүзінде болса да, өзінің ескі
сетандық догмаларынана бір ауыздан бас тартты11. Алайда социал-
демократтар мен коммунистердің идеяларының синтезделуі ұзаққа бармады, оған
қырғи-қабақ соғыс нүктесін қойды. Енді социал демократтар коммунистер деп
саяси ғана емес, сонымен қатар идеялық түрде толық бөлінуді мақсат тұтты.
Көптеген дискуссиялар мен қатар халықаралық социал-демократиялық ағымда
ұйымдастыру идеялары да көп айтылды. Нәтижесінде 1951ж социалистік-
интернационалдық деклорациясына социал-демпократтардың міндеті марксистік
немесе өзге ағымдармен санасу емес, ең басты міндет деп қоғамда әлеуметтік
әділдік, жақсы өмір, бостандық пен бейбітшілік орнату.
Міне осы уақыттан бастап социал-демократтардың негізі идеялы стратегия
демократиялық-социализм деп танылды.
Демократиялық-социализм тұжырымдамасының нақты түсіндірмесі жоқ.
Социал-демократиялы ағымнан түсінгені бойынша Демократиялы-социализм
негізіндегі қоғам тек бір мемлекетте ғана орнауы мүмкін емес, ол бірте-
бірте адамзат өркениетіні белгілі бір даму сатысы Социал-демократтарды осы
аталмыш тұжырымдамасына қатысты ең негізгі түсінігі әлеуметтік, бостандық,
ынтымақтастық, теңдік және туыстық атты құндылықтар мен принциптер бойынша
қоғамды реформалаудың саяси әлеуметтік сатысы. Ондай саясат этикалық
социализм идеяларымен тығыз байланысты.
Реформаторлық жол юойынша дамудың яғни құқықтық мемлекет пен биліктің
демократиялық институттарының 1917 жылғы қазанға дейінгі және бүгінгі күнгі
дамуының зор мүмкіндігінің социал-демократиялық теорияда пісіп-жетілгендігі
даусыз ақиқат. Әлемдік социал-демократиялық ағымдағы демократиялық-
социализм теориясын аса дамытқан Герман Социал Демократиясының рөлі үлкен.
Өзінің тарихы бойынша Германияда социал-демократиялық партия ұзақтығы
бойынша ерекшеленеді, жалпы Европадағы беделді партиялардың бірі. 1863ж бұл
партияның ең алғашқы тасы – Бүкілодақтық неміс жұмысшы одағы негізінде
қалыптасты. Ал, 1869ж Социал-демократиялық жұмысшы партиясы құрылды.
Бисмарктің әлеуметтік қорғау заңынан кейін екі ағым 1875ж Германияның
социалистік жұмысшылар партиясы болып бір қанат астына кіреді. 1890ж-дан
аталмыш партия бүкіл халықтық масштабқа ие болады. 1912ж Герман
рейхстагінде ең күшті фракцияны құрайды. Бірініш дүние жүзілік соғыстан
кейін үлкен саяси күшке айнала отырып, Веймар Республикасының алдыңғы
қатарлы паритясына айналды (1919-1933жж). Партия басшысы Ф. Эберт империя
ыдыраған соң демократиялық жолмен бірінші рейхспрезидент қызметіне отырады.
Бірінші дүние жүзілік соғысқа дейінгі кезеңде социалистік қозғалыстағы
жіктеліс тек теориялық айтыс деңгейінде болды, ұйымдық жағынан бөліну
болған жоқ. Бірінші дүниғе жүзілік соғыс басталған кезде социалистік
париялардың алдына соғысқа көзқарасты теориялық тұрғыда емес, нақты саясат
тұрғысынан анықтау міндетәі қойылды. Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін
Герман Социал Демократиялық партиясы демократиялық социализм идеясын нақты
саяси платформасы негізінде нық ала бастады. Негізінде демократиялық
социл\ализм тұжырымдамасы көптеген социалистік және социал-демократиялық
партиялардың ресми теориясына айналды. Демократиялық социализм теориясының
идеялық бастаулары Э. Бернштейннің Реформа немесе революция қағидасындағы
және Демократия және диктатура проблемасын қараған К. Кауцсикйдің саяси
көзқарастарынан алуға әбден болады, Демократиялық социализм термині саяси
айналымға екі дүние жүзілік соғыстар арасында Кеңес Одағында социализм
моделіне антитеза ретінде кіре бастады. Алайда коммунистер мен социал-
демократтардың социализм идеясына байланысты көзқарастыраның ұшы К. Маркс
пен Ф. Энгельстің көзқарастарынан басталатынын мойындауымыз керек.
Демократиялық социализмді толық қолға алған уақыты төмендегі социал-
демократтар мен социалистердің еңбектері пайда болған кез, яғни екіншің
дүниежүзілік соғыс кезеңі: Англия лейбористік партиясының атқару
комитетінің мүшесі Г. Ласктің Размышления о революции нашего времени,
Франция социалистік партиясының өкілі Л. Блюмнің В человеческом масштабе
және Австрия социал-демократиялық партиясының басшысы К. Реннердің Новый
мир и социализм атты еңбектері. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі
батыс еуропалық қоғамдағы қалыпасып келе жатқан үрдістер теорияның ары
қарай шапшаң дамып-жетілуіне тікелей қолайлы әсер әкелді. Тура осы уақыт
аралығында демократиялық саяси институттардың жаңаруымен қатар оның
әлеуметтену тенденциясы басты көтерді. Мемлекеттік экономикалық және
әлеуметтік рөлі маңызға ие болды. Сонымен қатар қоғамдық саяси ұйымдардың
күрделенуі де әсерін тигізді. Осындай қалыптасқан тарихи жағдайлар
социализмнің Жетілген капитализм немесе Адамгершілікті социализм
(Гуманный социализм) модельдерін ізденуге объективті жағдай жасады.
Демократиялық социализм теоретиктері мысалы, Реннер Социализм
капитализм шеңберінде ғана өзінің даму фазасын алады, - деп жазады. Теория
авторлары пролетарлық революцияны теріске шығарып демократиялық дамуына
кері әсерін тигізетіні туралы айтып, демократия мен пролетарлық
диктатураның сиыспайтындығы туралы дәлелдер келтірді. Жұмысшы табы
парламенттік көпшіліктің жеңісіне сүйенуі керек дейді, оны ағылшын
лейбористері келіскен революция деп атайды. Демократиялық социализмнің
негізгі идеялары 1951ж Франкфурттегі Социалистік интернационалдың І
конгресінде қабылданған деклорацияда ресми түрде тіркелді. Демократиялық
социализмнің мақсаты мен тапсырмалары атты деклорацияда соғысқа дейінгі
және кейінгі капитализмді сынға алып, фашизмнің ірі капиталға әсері, біраз
елдегі әлеуметтік және таптық шиеленістері айтылды. Сонымен бірге
Деклорация авторларының ойы бойынша коммунизмді жаңа империализмнің құрамы
деп қарастырып, социализсмді халықаралық қозғалыс ретінде қарастырды, оның
ең басты мақсаты деп - әлеуметтік теңдік, жақсы өмір, әлемдік ынтымақтастық
пен бостандық жүйесін құру деп көрсетті.
Социалистер марксистік немесе өзге қоғамды талдау методтарынан шыға
отырып, діни және гуманистік принциптерінен нәр ала алады. Ең бастысы –
индивидиумның әлеуметтік қамсыздануы мен жағдайының жақсаруына негізделген
оның бостандығының кеңеюі. Ол үшін демократиялық институтты пайдалана
отырып, социалистік қоғамды құру мен оны дамытуға жағдай жасау керек.
Деклорация бойынша демократияның міндетті белгілері айтылды: сөз
бостандығы, білім алу, діни көзқарас, сайлау құқығы мен дұрыс дауыс беру
құқығы, тәуелсіз соттарды жариялылықты қамтамасыз ететін сот жүйесі,
партиялық плюрализм (көп партиялық жүйе) және оппазиция құқығына ие болу
сияқты принциптер.
1951ж Франкфурт Деклорациясында көрініс тапқан Демократиялық
социализмнің негізгі постулаттары біз өмір сүріп отырған казіргі заманның
қоғам өмірінің бет бейнесіне тура келеді, яғни оның актуальдылығының маңызы
зор. Демократияны қорғау мен казіргі әлемдегі оның институттарының
мойындауы көрінеді және оның мәнінің абсолютизациясы.
Жалпы Франкфурт деклорациясы социалистік қозғалыстағы солшылдарына,
оңшылдарына да қолайлы болды. Демократиялық социализмге бой тартқан
солшылдары марксизм идеологиясынан толық бас тартпайды, ал оңшылдары
толығымен марксизмнен бас тартып, христиандық социализмге тартады.
Деклорацияның негізгі жарлықтары әлем социал демократиялық партияларының
келесі бағдарламаларына дейін еш өзгеріссіз қалады (1959ж Герман социал
демократиялық партиясының Годесберг бағдарламасы, т.б).
Көптеген мемлекеттерде Демократиялық социализм тұжырымдамасы саяси
концепцияларына әсерін тигізді, әсіресе екінші дүние жүзілік соғыстан
кейінгі уақыттардағы отарлық езгіден босанған елдер өзінің саяси
платформасы ретінде қабылдады. Демократиялық социализмге ұқсас бірқатар
теорияларды атап кетуге болады: Ұлттық социализм, Социалистік қоғамның
үнділік үлгісі, Индонезиялық социализм, Бирмалық социализм,
Африкандық социализм, Араб социализмі. Осылардың ішінде Демократиялық
социализм социалистік қоғамның үнділік үлгісімен араб социализмінің
идеяларына үлкен әсерін тигізді. Мысалы, Индияда ұлт азаттық қозғалысты
басқарушы Үнді Ұлттық Конгресі (ҮҰК) тәуелсіздік алғакннан кейінгі
уақыттарды Гандидің саяси-әлеуметтік көзқарасын жалғастыра отырып, кейбір
мәселелерге щектеу қойды: партиархалды образка оралу т.б Ұлттық Конгресс
гандизм мен деократиялық социализмді қосуға талпынды. Конгрестің
резолюциясында Демократия мен социализм принципі Индиядағы социализмді
демократиялық жолмен құру болып табылады.
Резолюция авторлары Демократия мен Социализм түсініктері
динамикалы-қозғалмалы болып келеді, сондықтан оларға нақты анықтама беруге
болмайды және Үндістан қай социализмге, қай демократияға баратыны белгісіз
деп түсіндірілген. Нақты кезеңде тек жалпылама түсінік беруге болады.
Үндістанның социалистік қоғамы кедейшілікпен күресіп, теңдікті бәріне
бірдей жағдай жасауға талпынуда. Өндіріс тәсілдері бұл қоғамда мемлекет
қарауында бола отырып, оған тәуелді болды. Осында й мемлекет тарапынан
басқарылатын аралас экономика қоғамның барлық мүшелеріне тең дәрежеде
болады. Осы революция нәтижесінде 1976ж Үндістан Конституциясының
преамдуласында халықтың Егеменді социалистік, зайырла, демократиялық
респудлика құруға ниеті бар екендігі туралы жазылды, яғни заңды түрде
бекітілді. Ал соңғы кезеңде Конгресс саясатының даму тарихына үңілсек
Социализм түсінігі акцент демократиялық және гандилік деген
түсініктермен ауысуда.
Социалистік идеалды құптайтын басты себепті діни фактор деп
түсіндіретін арабтық социализм теориясы өзге теорияларға қарағанда
демократиялық социализм теориясына жақын деп қарастырады. Араб
социалистерінің Ұлттық социализм бағыттағындағылар кейбір мұсылмандық
мораль принциптерінен шыға отырып Мұхаммед пайғамдарды социалист,
социалиализм ислам дінімен бір уақытта пайда болды және ертедегі араб
қоғамы социалистік тенденциядағы қоғам деп тұжырымдайды. Араб социализмін
жақтаушы мысырлық ғалым Ламан Мутыла жеке меншік және қоғамдақ меншіктер
секторлары туралы қарастыра келе, келешекте адамды адам экплуатациялау
проблемасы шешіліп, әлеуметтік тыныштық пен ынтымақтастық аясында адам
өзінің заңды талаптарын орындата алатын қоғам орнататынына кәміл сенеді.
Дүние жүзінде демократиялық социализм тұжырымдамасын өзінің басты
стратегиялық платформасы деп қабылдайтын социалистік, социал-демократиялық
бағыттағы саяси қозғалыстар мен партиялар сол тұжырымды өздерінің қоғамдық
жағдайларына байланысты өздерінше түсіндірееді. Солардың ішіндегі тарихи
тамыры терең, түсінігі мол менің зерттеуінің негізгі объектісі болған –
Герман социал-демократтарына біраз тоқтағанды жөн көрдім. Герман социал-
демократтарының демократиялық социализм тұжырымдамасын практикалық
тәжірибеде қолдануда олардың бағдарламалары мен жобаларынан байқауға
болады. Социал-демократия ретінде Германия социал-демократиялық партиясының
Эрфрут бағдарламасын алуға болады. бағдарламаның жалпа теориялық бөлімін К.
Каутский, ал нақты талаптар мен міндеттер белгіленген қолданбалы бөлігін Э.
Бернштейн жазды. Бұл бағдарламадан кейін Шведция, Австрия, Чехословакия
және Сибирия сияқты мемлекеттердің социал-демократиялық партияларының ресми
құжаттарына айналды. 1892ж. Карл Каутский Эрфурт бағдарламасының теориялық
бөліміне түсініктер жазды.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін Германияда мемлекеттегі социал-
демократиялық партияны қайта құрушылар тобы 1945 жылы ең алдымен Берлинде,
содан кейін Ганковерде жиналды. Көп жылдао бойы нацистердің қысымында
болған Курт Шумахер партиясының орталық фигурасы болды. Одан кейін орнын
басушылар мына қайраткерлар болды: Эрих Олленхауэр, Вилли Брандт, Хакс-
Йохен Фогель, Бъерн Энгхольм, Рудольф Шарпинг, Оскар Лафонтен және 1999
жылы Герхард Шренер сайланды.
Көп уақыт бойы саяси аренаға шықпай келе жатқан 1966 жылы ГСДП
Демократиялық християн партиясы (ХСС) пен коалиция құрып федералды үкіметті
құрды (үлкен каолиция), ал 1969 жылы оның өкілі Еркін Демократиялық
партиясымен социал-либералдық каолицияны құрды. Ал 1969-1974 жылдар
арасында федералды концлер қызметін Вилли Брант басқарса, 1974 жыл мен 1982
жылдары Гельмуг Шмидт басқарды. Соғыстан кейін Кеңестер одағының тікелей
әсері бойынша Отто Гротевольдің басқаруымен ГСДП Коммунистік партиясымен
біріге отырып Герман Социалистік Бірыңғай Партиясы құрамында болды, әрине,
Бірыңғай париясының билігі таратылған соң олар өз жолдарымен жүре берді.
Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін Герман Социал-Демократиялық
Партиясы өзінің саяси бағыты бойынша коммунистерден бөліне бастап
Германияның ұлттық мүддесі үшін қызмет атқара бастады. Экономикалық
саясатта мемлекеттің араласуымен жоспарлы экономикалық тұжырымдаманы
қолдады. 1959 жылғы Годесберг бағдарламасы бойыеша ГСДП әлеуметтік
нарықтық экономика моделін қабылдады, Федеративтік республиканың батысқа
қарай интеграциялануына жол ашылды, неміс ұлттық армиясының қайта өрлеуіне,
сонымен қатар ГСДП-ның халықтық партия болуына мүмкіндік алды. Жалпы Еуропа
континетіндегі социал-демократиялық партиялар экономиканы реттеудің
кейнстік әдістеріне игілік мемлекетін құру идеясына негізделген саясаты
50-60 жылдардаелулі табыстарға жеткізген еді. Сондықтан ол кезеңде социал-
демократтар идеологияны көмескілендіріп, қолданыстық саясатқа көбірек мән
берген болатын. Ал 70-80 жылдарда теория мен идеологияға қайта оралу
басталды. Германия социал-демократиялық партиясының идеологтарының бірі
Х.Хойнман соцалстік теориясыз социализм саяси қозғалыс ретінде де, жаңа
қоғамдық жүйе ретінде де өмір сүре алмайды деп мәлімдеді.
Жалпы Герман социал-демократиясын зерттеуде, әрине социализм
тұжырымдамасының даму тарихына тоқталмай кету мүмкін емес сияқты. Ресейлік
Герман соцализмін зерттеуші ғалым Д.С. Орлов Герман социал-демократтарының
социализм теориясына қатысы жөнінде үш кезеңді айырып берді:
Бірінші кезең – Қоғамның марксистік көрініс үрдісі болатын Эрфурт
бағдарламасы кезеңі. Эрфурт бағдарламасын құрушылардың бірі К. Каутский К.
Маркстің Капитал еңбегінің бір бөлігін Эрфурт бағдарламасының бірінші
бөлімінде пайдаланды. Бағдарламаның бірінші бөлімін Э. Бернштейн жазды.
Алайда, кейін екі бөлім бір-біріне қарама-қайшы келгені аңғарылды. Эрфурт
бағдарламасына Герман социал-демократтары марксистік көзқарас позициясында
болғандығымен, кейбір реформистік, ревизионистік көзқарастар басым бола
бастағандығы айқындала бастады.
Екіші кезең – 1899ж. басып шығарылған Э. Бернштейннің Социализмнің
алғышарттары және социал-демократияның міндеттері еңбегімен тікелей
байланысты. Ол еңбегі бойынша Э. Бернштейн социализмнің кейбір мүддесіне
сай реформа арқылы қоғамның демократияландырудың үздіксіз үрдісі, сонымен
бірге құқықтық қоғам және материалдық игіліктермен толық қамтамасыз етілген
қоғам деп сипаттайды. Осыдан келе Соңғы мақсат емес, ең бастысы -
қозғалыс атты формула шықты (Движение – все, конечная цель - ничто).
Үшінші кезең – екіші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Герман социал-
демократиялық партиясының қызматімен тікелей байланысты. Вилли Брандт пен
Вилли Айхлер сияқты демократиялық социализм тұжырымдамасының
теоретикткрімен тығыз байланысты. В. Айхлер Бернштейннің Демократия –бұл
құрам да, мақсат та болып табылады. бұл социализм жолындағы күрестің құралы
және оны іске асырудың формасы деген.
Қазіргі қоғам өмірінде адамдардың көбісі өзінің көзқарасы бойынша
социал-демократиялық қозғалыстың идеясына сай келетіні байқалады. Кеңестік
Одақ заманында қалыптасып дамыған социализмнің нәтижесі айдан анық болды.
Ол кездегі социализм түсінігіне этикалық тұрғыдан қарадық, яғни тырақша
ішінде қарадық. Ол социализм – К. Маркс пен оның ізбасарлары қалыптастырған
өзінің барлық заңдылықтарына тән қоғамдық – саяси және экономикалық
формация. Ондай жүйе біздер үшін қиын, әрі қымбат болды. Соғыстан кейінгі
Герман социал-демократиясының теоретиктері сондай соцализмге қарсы
алтернативаны еркіндік атмосферасы мен шығармашылық еңбек деп көрсетті.
Вилли Брандт Эдуард Бернштейннің реформалы социализм идеясын терең
зертте келе қоғамдағы біраз құндылықтарды негізгі ядро етіп қарауды қолйлы
жағдай тудырды. Кеңестік социалистік түсінік бойынша құндылықты белгілі
бір заттың құны немесе рухани сфераға қатысты ғана айтылған түсінік секілді
қарады. Ал немістерде өзгеше: Баға – ол Preis, рухани құндылық – ол Werte.
Алдын ала социалистік қоғамның моделін анықтау мүмкінемес. Әрбір жеке
социал-демократиялық партия өз елінің ерекшеліктеріне орай социализмнің
іске асырылу бейнесін қалыптастыруы мүмкін. Алайда, социализм құрудағы
негізгі және басты идеяны үнемі ескеру қажет, бұл – демократия социализмнің
бөлінбес бөлігі екенідігі туралы идея. Демократия жоқ жерде социализм де
болмайды. Сондықтан социал-демократиялық партиялар социализм тұжырымдамасын
іске асыруды мақсат тұтады.
Бүгінгі күндері дүние жүзілік даму тенденциялары қоғамдағы адамдардың
тұрмыс – тіршілігіне ақпараттық технологияның жаппай неуі, соның
нәтижесінде жалдамалы еңбектің мазмұны мен еңбекшінің ой-өрісінің өзгеруі,
халықтың құндылық бағдарларының жаңару социал-демократияның алдына жаңа
міндеттер қойып отыр. Ең бастысы – қоғамды өзгертудің адамшылықты жолдары
мен әдістерін табу. Осы мәселелерге байланысты социал-демократиягың
қатарында екі түрлі көзқарас қалыптасқандығы байқалады. Байырғы
(традициялық) көзқарас жұмысшы табына сүйену, кәсіподақпен тығыз байланыс
жасау, экономиканы мемлекеттік реттеу және меншікті қоғамдастыру арқылы
қоғамды қайта құру идеясына енгізделген. Ал жаңартушылар (модернистер) тобы
өмір сүріп тұрған қоғамды қайта құру емес, оны жаңарту және жетілдіру
идеясын ұсынады. Ол үшін нарықтық экономиканың даму мүмкіндіктерін толық
және жүйелі түрде пайдалану, жаңа технологияларды енгізу, ғылым мен
техниканың жетістіктерін тиімді түрде қолдану, табиғи байлықты сақтықпен
пайдалану, қоршаған ортаны қорғау қажет. Бұл көзқарас негізінен Батыс
Еуропа, Австралия және Канада сияқты дамыған индустрияық елдердің социал-
демократиялық партияларында басым болған. Ал өнеркәсіптің жаңаруы енді ғана
жүріп жатқан елдерде (Латын Америкасы) социал-демократияның саясаты байырға
көзқарасқа енгізделеді. Мұның өзі Батыс Еуропа социал-демократиясының 50-60
жылдарда жүргізген әлеуметтік-экономикалық реформалары кездейсоқ, бірсәттік
әрекет емес екендігін, ол демократиялық социализм тұжырымдамасын іске
асырудағы қажетті кезеңдердің бірі болғандығын көрсетеді. Бұл жағдайды
бұрынғы Кеңес Одағы кеңістігінде орналасқан жаңа егеменді мемлекеттердегі
социал-демократиялық бағыттағы партиялар да ескеруге тиісті.
Демократиялық социализм принциптері бойынша дамитын қоғам қандай
болады? Ол қоғам – экономика саласында әлеументтік бағыт алған, сол
қоғамда өмір сүріп отырған адамдардың мүдде – мақсаттары үшін рынокты
мемлекет басқарып, өзге қоғамдық ұйымдар арқылы негізгі құндылықтарды,
адамгершілікті, ынтымақтастықты және әлеуметтік теңдікті эгоизмге
қамтамасыз ететін орта деп атауға болады. сонымен қатар экологиялық
дағдарысты жеңе алатын қоғам. Демократиялық социализмнің мәні - өндіргіш
күштердің тоқтаусыз дамуы. Демократиялық социализм – капиталистік қоғамдағы
эгоистік мінезге, жансыз меркантелизмге қарсы бағытталған күш. Ол
өркениеттің бір түрі. Міне осындай өркениеттің бір түрі ерте заманда
адамдарды жақсы қоғамда сүруді қолдаған мақсатта пайда болған. Жаңа
технологиялар заманында, соғыстарды айтпағанда (моральді деградация мен
экологиялық катастрофаға әкелетін) қанағарсыз пайда табу мен өзімшілдікке
тойтарыс бола алатын жүйе ретінде қалыптасып дамуда. Сондықтан да
демократиялық социализмді оның мәнін тек экономикалық, материалдық
қажеттілікті керек ету салдарынан алып шығуымыз қателік болады. Ең алдымен
ол жүйе өнегелі талдау. Демократиялық социализм авторитарлы – бюрократиялық
жүйе мен капитализмге қарсы бағытталады. Қазіргі жағдайларды ескере отырып
демократиялық социализм тұжырымдамасы жаңа негіздерге негізделген әлемдік
даму тәрбиесімен ескеріледі.
Демократиялық социализм тұжырымдамасын негізге алған қоғамда адам
қоғам дамуының центрі болады, онда әрбір адам өзінің жеке шығармашылық
потенциалын жүзеге асыруға мүмкіндігі бола алады, қоғамда кез-келген адам
өзіне ұнайтын іс-әрекеттермен, махабатпен айналыса алады, тек бір шектеулік
бар, ол - өзінің іс-әркетінің, қызметкерлігімен көршіңе зиян тигізбеу.
Демократиялық социализм - әрбір адамға тең мүмкіндік беретін, қоғамға
пайдалы кез-келген еркін түрдегі таланты мен күш-жігерін дамытуға кепілдік
ала-алатын әлеуметті-әділетті арқылы, еңбеккерлігі арқасында адамдар
қоғамда биік орын алады.
Аталмыш қоғамның маңызды мақсаты – тегін орта және жоғары білім алуға
және мәдени даму мен рухани бай болуға, тең мүмкіндік жасау. Жеке тұлғаның
материалдық және әлеуметтік дәрежесіне тұрғылықты жеріне қарамастан
гармониялық дамуы ескеріледі. Қоғамда адам құқығы мен заңдылық, тегін білім
алу құқығын қосқанда, тегін емделу, демалуға лайықты өмірге, әлеуметтік
қорғау құқығы қатаң түрде сақталуы керек. Бұл қоғамда әрбір адам өзінің
жанұясын тұрарлық өмір сүруінне қызмет ете алады.
Әрине, осындай жағдайларды жасау үшін мемлекетті күшейту (мемлекеттің
маңызды стратегиялық ресурстары, өндіріс күштері, жағармай
энергетикалықкомплекс, орталық банк мемлекеттің қолында болуы қажет)
өндірісті одан әрі дамыту, күшті әрі көпқұрылымды экономика қалыптастырып
дамытуды және индустрия саласын дұрыс ойлап, қоғам мүддесі үшін дамытуымыз
керек. Тек мемлекет қана тегін білім алу мен фундаментальді ғылым мен
ғылыми техникалық прогресті, рынок пен әлеуметтік кепілдікті басқара алуы
керек. Ол экономикаға мінез-құлық приоритеті қойылған құрылым. Ондай
қоғамда әрбір мектеп оқушысы әліппені білетін сияқты төмендегі ақиқатты
жатқа білуі керек: мемлекеттік, экономикалық, рыноктық даму факторлары
өзіндік мақсатқа (самоцель) айналуы керек – олардың еркін даму әдісі
ретінде және мәдени және мінезді құндылықтарға бағынған жеке тұлғаның
өзіндік жүзеге асыруы ескерілуі әрқашанда болады.
әлеуметтік әділеттік пен әлеуметтік теңдік және демократиялық
принциптер - демократиялық социализмнің фундаментальды – базалық
принциптері болып табылады. Әлеуметтік әділеттілікті болдыру үшін адам
еңбегінің саны мен сапасы үшін ақша төмендеуі; білім саласындағы тең
мүмкіндік; мәдени дамудағы теі мүмкіндік; азаматтарыдың демократиялық
құқығы мен бостандығы сақталу керек. Мемлекет мәдениет пен ғылымға қоғамдық
қол жеткізуіне кепілдік бере алатындай дәрежеде болуы керек.
әлеуметтік теңдік принциптері негізінде табиғи байлық пен игілік; су
ресурстары, орман мен хайуанаттар әлемі, - бүкіл халықтық игілік және
мемлекет меншігінде болады. сонымен бірге адам баласы өмірге келген бетте
табиғи байлықтың белгілі бір үлесі сол адам баласына тиесілі болуы керек.
Егер табысты капитал бойынша бөлу принципі болған жағдайда қоғамдық
қатынастың әділетті болмауы мүмкіндік тударады. Ол әрқашан жеке еңбек
салымынан асатын табыс бөлігін иемденуіне әкеп соғады.
әлеуметтік теңдік демократиялық социализмде экономикалық теңдеу
саясаты емес, теңдікті қамтамасыз ету, заң алдындағы баршаның тең
болатындығы, мәдени және саяси теңдік, тең әлеуметтік кепілдік пен
әлеуметтік қорғау, тең құқықты дамыту мақсатындағы шынайы мүмкіндікті іске
асыру деген сияқты мақсаттарды жүзеге асыру әдістерінен шығуы керек. Ал
экономикалық теңдік принциптері мен жеке шаруашылық қызметін жүргізуіне
толықтай кері бағытталатынына мүмкіндік тудыруы мүмкін еді.
Енді демократиялық социализм тұжырымдамасындағы әлеуметтік теңдік
приципін қазіргі қоғамға сәйкестендірсек төмендегі принциптер мен жағдайлар
пайда болады, - деп ойлайды Ресей коммунистік партиясының мүшесі А.
Ярославец.
Біріншіден әрбір адамға оның мүмкіндігі мен еңбексүйгіштігі
қасиеттерін, оның материалдық жағдайын ескере отырып Конституция бойынша
мектепке дейінгі, орта, арнайы орта және жоғары білімді тегін түрде алуы
тиіс. әсіресе оқитындарға қаржылық көмек, яғни шәкіртақымен, алыс облыс пен
қалалардан келгендерге жатақханамен қамтамасыз етілсе.
Екіншіден, смемлекет кішкентай бүлдіршіндер үшін балабақша, бала
шығармашылықтары орталықтарын (түрлі бағыттағы секциялары мен бөлімдері
бар) – мәдени үйлер, көркем және музыкалық мектептер, театрлық студиялар
мен т.б мәдени ошақтар саны мейлінше көп болуы керек.
Үшіншіден, денсаулық сақтау саласындағы тегін медициналық көмек алу
принципі; ондай құқық мемлекеттік денсаулық сақтау орындарының, дене
шынықтыру орталықтары, сауықтыру, санитарлық-курорттық комплекстер
тарапынан жүзеге асуы керек.
Төртіншіден, әрбір адам табиғи байлыққа тең құқықты болуы керек.
Демократиялық социализм принципі бар қоғамда әрбір азамат өз елінің
болашағына жауапкершілігі бар екенін түсініп, қоғамның саяси, экономикалық
және мәдени өміріне қызу түрде ат салысады. Ал демократиялық емес қоғам
әлеуметтік әділетсіз болады. Қоғам жүйесінде қоғамдық ұйымдар тарапынан
бақылау әдісі болады. Атқарушы орталықтардың өкілетті органдарға басшылығы
болмаса, бюрократияға жол ьеріліп кетеді. Ондай қоғамда адамдар бостандықты
анархия деп түсінбейді. Ондай қоғам демократиялық жүйе мен социалистік
құндылықтардың синтезделген нәтижесі деп түсінуіміз керек. Сонымен
демократиялық социализм принципі бар қоғам – жоғары мәдениеті мен моралі
әлеуметтік әділеттілік пен теңдік принциптері сақталатын орта.
ХХғ 60-70жылдары социал-демоукратиялық ағым коммунистерден тек саяси
тұрғыдан емес, сонымен қатар идеялық тұрғыдан арылуды нақты көздеді. Осы
мақматтағы социал-демократтар өздерінің алғашқы қадамдарын марксизм
ілімдерін қайта қараудан бастады, алайда ойдағы іс-әрекеттері екінші дүние
жүзілік соғысқа дейін-ақ басталған еді. Сонымен бірге Герман социал-
демократиялық партиясының ішкі идеологиялық плюрализмге тереңдей түсті.
Сондай дискуссиялармен қатар халықаралық социал-демократиялық ағым
ішінде халықаралық ұйым құруды көздейді. Рәтижесінде 1951 жылы Социалистік
Интернационал құрады. Ондай тарихи жағдай Франкфуртта құрылтай жиналыста
болды. Конгрестің қабылдаған декларацичсының Социалистік интернационалдың
мақсаты мен тапсырмаларында Социал-демократияның нейтралитетін қабылдады.
Аталмыш декларацияда былай жазылды: Социалистер өздерінің ой-пікірлерін
марксистік ілімнен болсын немесе діни және гуманистік негіздерден шықсын
түпкі мақсат бір болу керек: әлеуметті-әділетті қоғам, жақсы өмір, теңдік
пен бостандық құру 1. социал-демократияның тұжырымы болатын демократиялық
болатын демократиялық социализм содан бастап капитализм мен социализм
арасындағы үшінші жол болып қалыптасу процесі басталды.
Социал демократтар демократиялық социализмді бір елде емес,
баршасында құрылатын болашақтың қоғамы, яғни адамзат өркениетінің кезекті
баспалдағы деп таниды. Демократиялық социализмнің ең басты ілімі – социал-
демократиялық партиялардың ұзақ мерзімге арналған стратегиясы. Ол
саясаттары әлеуметтік теңдік, әділеттік, бостандық, ынтымақтастық
негізделген реформалы жолмен қоғамды дамыту болып табылады. сонау басынын
бастап демократиялық социализмнің төрт басты стратегиялық бағыты анықталған
болатын:
1. саяси
2. экономикалық
3. әлеуметтік және халықаралықдемократия 1.
Жоғарыда көрсетілген демократиялық социализм тұжырымдамасының құрамдас
бөліктері ретінде Социалистік интернационалдық деклорациялар мәліметтерінде
жеке-жеке көрсеткен. Онда қоғам дамуында оның әртүрлі салаларында (саяси,
экономикалық, әлеуметтік) демократиялы процестерсіз алға жылжу мүмкін емес
екендігі айтылады. Социал – демократтар саяси және экономикалық
демократияны қолдау үшін, индустриализация мен түрлі реформалар арқылы өмір
сүру дәрежесін көрсету үшін, өндірістік және тұтыну кооперацияларын дамыту
үшін күреседі. Демократиялық социализм идеясын тек бірқатар мемлекеттерде
орнатып қана қоймай, оның ауқымы дүниежүзілік масштабта болуы керек
делінген.
Саяси демократия. Франкфурт декларациясында саяси демократияның негізі
айтылады. Сол құжатта демократияны мәңгі және абсолютті деп көрсетеді.
Саяси демкоратияның кепілдік талаптары мыналар: мемлекеттің араласуынсыз
жеке өмірге құқық, ой бостандығы, ұйым құру, таңдау құқығы, аз санды
халықтардың автономиялылығы, тәуелсіз сот пен оппозицияға құқылық.
Демократия ол – билік формасы, мемлекет формасы. Социал-демократтар
мемлекетті жоғары әлеуметтік институт және соның шеңберінде жеке топтың
мүддеге қарсылық көрсету процесі деп көрсетеді. Социал-демократтар
демократиялық әдістерді қоғамды, мемлекетті гүлдендіруде аппатар ретінде
қолдануға уақыт келгедігін айтқысы келеді.
Саяси демократия. Еркіндіксіз социализм болмайды және социализм мен
демократия бірін-бірі толықтырып тұрады. Қоғамда демократиялық процесті
жүзеге асыратын саяси партиялардың және оппозицияның болуы керек Біріккен
Ұлттар Ұйымының адам құқығын қорғау туралы декларациясы бүкіл мемлекеттерде
жүзеге асуы керек. Қоғамдық ұйымдардың мемлекеттегі болып жатқан саяси
өмірге араласып, өз ойын ашық білдіруге құқықты болуы шарт және әлеуметтік
демократия жүзеге асуы қиындық тудырады деп жазылған.
Экономикалық демократия. Франкфурт декларациясының басты әрі бірнеше
бөлімдерінде экономикалық демократияға байланысты былай бөлінген:
Капитализмді ауыстыратын социализмнің қоғамдық мүддесі мен мақсаты жеке
пайдаданжоғары тұрады. Социалистік партиялардың жалпылық мақсаты:
еңбекшілердің толық жұмыс бастылық, еңбектің жоғары өндірістілігі, өмір
жағдайын жоғарылату, әлеуметтік қамсыздандыру, меншік пен пайданың дұрыс
бөлінуі.
Социал-демократтар қоғамның мүдде-мақсаты жеке пайдадан жоғары
қоғанымен оны түпкілікті жою керек екендігін айтпайды. Жеке меншік ауыл
шаруашылығы, бөлшек сауда, орта дәрежелі өндіріс деген сияқты салаларында
сақталу керек дейді. Жоспарлаудың керектілі туралы сөз болғанда сол
мемлекеттің құрылымы қоғамдық меншік пен жоспаралу формасының дәрежесін
көрсетуі керек екендігі айтады.
Социал-демократиялық партиялардың басшылары экономиканы
демократизациялауды мемлекеттің шаруашылықты басқару процесімен тығыз
байланыстырады. Осы мақсаттарды жүзеге асыруда баға, жұмыс бастылық, еңбек
жағдайы т.б бақылау шаралары жүзеге асады.
Әлеуметтік демократия. Қоғамды демократияландырудың ең жоғарғы сатысы,
бұл құқықтық мемлекеттің дамудың жаңа кезеңіне көшкенін, яғни әлеуметтік
мемлекеттің толық дәрежеде қалыптасқанын көрсетуге тиісті. Әлеуметтік
мемлекет деп әрбір азаматқа қадірменді өмір сүру шарттарын қамтамасыз
ететін, оларға әлеуметтік жағынан қарағанда және өндірісті басқару ісіне
қатысуға кепілдік беретін мемлекетті айтады. Мұндай мемлекетте қоғамдағы
жеке тұлғаның өзіндік қабілет-қасиеттерін толық іске асыруына, өмірден өз
орнын табуына тең мүмкіншіліктер берілуге тиісті.
Социал-демократия азаматтарға берілуге тиісті құқықтардың бес тобын
қарастырады. Бірінші топ – еңбек құқығы әрбір азаматтың еңбек ету арқала
өзін-өзі асырауға мүмкіндік алу құқығы, еңьек түрін таңдау құқығы. Еңбек
құқығының толық іске асырылуы кәсіптік-техникалық білім беру, жұқмыспен
толық қамтамасыз ету, меншік иелерінің құқықтары мен бостандықтарына нұқсан
келтірмей-ақ қосымша жұмыс көздерін жасау, әділетті және тиімді еңбек
шарттарын қалыптастыру мәселелерін қамтиды. Екініші топқа – жанұяны қоғау,
аналар мен балаларға көмек, өскелең ұрпақтарға қамқорлық мәселелері кіреді.
Үшінші топқа денсаулық сақтау құқығы, қоршаған ортаны қорғау және жақсарту,
жұмыс орнының тазалығын қамтамасыз ету, аурулардың алдын алу, ауыра қалған
жағдайда дәрігерлік жәрдем беру мәселелері қарастырылады. Төртінші топ өмір
сүруге қажетті жағдайлардың жеткілікті болуын қарастырады. Бесінші топқа
орта және жоғары білім алуға барлық азаматтарға жол ашық болуы, тегін және
міндетті бастауыш білім алу құқығы жатады. білім алу құқығын іске асыру
мынандай мақсаттарды көздейді.
- Ақпарат алу және танымдық білім мен дағданы меігеру;
- Рухани мұраларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізіп отыру;
- Жеке тұлғаны барлық азаматтарға берілетін тең мүмкіндіктер
негізінде қоғамдағы өзіндік орнын табуға дайындау;
- Әрбір адамға өзінің қабілет күшін толық дамытуға көмектесу.
Экономикалық демократия. Экономикада демократияны бақылау керек. Әрбір
азамат өзінің жеке инициативасы арқылы қоғамдағы өндірістік процеске керек
және мемлекеттік өзіндік қоғамдық құрылысына сай жүруі керек. Қоғамды
экономика шаруашылығына демократиялық процесті барынша енгізуді социал
демократтар мақсат тұтты.
Халықаралық демократия. Социал демократия доктринасының ьбұл бөлігі
ағымның халықаралық дәрежеде қызмет атқаратынын дәлелдейді. Франкфурт
декларациясында социл-демократияның халықаралық іс-әрекеті нақты
көрсетіледі. Түпкі мақсаттар тарапынан осы міндеттер социал-демократияның
саяси мінезін көрсетеді. Демократиялық социализмнің болашағын қарастыруда
халықаралық жағдайды, халықаралық демократияны қалдырмайды, бұл бөлімде
әсіресе БҰҰ-ның рөлі де айтылмай қоймайды. Осы декларацияда сол заманға сай
қарусыздандыру, бірігіп қорғану т.б мәселелер де, сөз болады. социализм
бастапқа кезеңнен халықаралық аренаны қамтитынын байқатқан еді. Оның
халықаралық болу себебі, барлық азаматтарды кез-келген экономикалық және
саяси құлдықтан босатуды көздейді. Демократиялық социализм БҰҰ халықаралық
ынтымақтастықта дамыту тұрғысында қолдау көрсетеді. Демократиялық социализм
империализмнің кез-келген формасына қарсы келеді. Әлемнің бір шетіндегі
кедейшілік екінші шетіне әсерін тигізеді. Кедейшілік – демократиялық
процестің дамуына үлкен кедергі болады, әлемде бейбітшілікті ұжымдық
қауіпсіздік арқылы жүзеге асыруға болады.
Демократиялық социализмнің ең негізгі құндылықтары мыналар болып
саналады: бостандық, әділеттілік, ынтымақтастық, олардың мән-мазмұны қоғам
өмірінің барлық салаларында дұрыс түрде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.