Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері туралы
РЕФЕРАТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4.5
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және принциптері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.13
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі ... ... ... ... ... ... ... ... 14.20
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі ретінде.
2.1 Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік стандарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21.48
2.2. Халықтың экономикалық дифференциациясы және материялдық жағдайының динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49.66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68.69
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4.5
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және принциптері мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6.13
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі ... ... ... ... ... ... ... ... 14.20
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі ретінде.
2.1 Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік стандарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21.48
2.2. Халықтың экономикалық дифференциациясы және материялдық жағдайының динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49.66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68.69
Зерттеу жұмысының өзектілігі: “Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері” қазіргі кезде қоғамда орын алып отырған мәселелердің бірі деп айтуға болады. Сондықтан бұл жүйенің қалыптасуы берік экономикалық жағдайда мүмкін емес, қалыптасуында мемлекет қана емес, сондай-ақ түгелімен мемлекетте қатысуы қажет. Сонымен қатар отбасының рөлі өседі және әрбір нақты тұлғаның өзін - өзі қамтамасыздандыруда, қалыпты (өмір) тіршілік әрекеті және тұлғаның шығармашылық потенциалдық дамуы экономикалық базаны нығайтады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқа қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диссертацияны жазу барысында 26 әдебиет пайдаланылды.
Жұмыстың көлемі 69 бет.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқа қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диссертацияны жазу барысында 26 әдебиет пайдаланылды.
Жұмыстың көлемі 69 бет.
1. Аргументы и факты. 1997. № 11.
2. Осы жерде және ары қарай: Народное хозяйство СССР в 1989 г. М., 1990.
3. Антонов А.И., Медков В.М. Социология семчи. М., 1996.
3. Антология социальной работы. Т.З. М., 1995г.
4. Антонов А.И., Медков В.М. Социология семьи. М., 1996г.
5. Асеев В.Г. Нормативное управление социальным развитием. М., 1989г.
6. Ветров Н.С. Финансирование социальных программ в странах Запада. М., 1993г.
7. Грейсон Дж.младший, О,Делл К. Американский менеджмент на пороге ХХІ века.-М., 1991г.
8. Денисов Н. Социальное расслоение общества: причины, последствия, меры по ограничению // Экономист. 1997. №1.
9. Долотин Б. Для детей России // Социальное обеспечение. 1995. №1
10. Жуков В.И. Россия: состояние, перспективы, противоречия развития. М., 1995г.
11. Жуков В.И. Потенциал человека: индекс социального развития россиян. М., 1995г.
12. Измерения в социальной работе. Энциклопедия социальной работы в 3-х т. Т. 1. / пер. с англ. М., 1993г.
13. Котлер Ф. Основы маркетинга. М., 1991г.
14. Ланцев М. Социально-экономические основы дифференциации обеспечения нетрудоспособных. Т. З. М., 1991г.
15. Отдельные положения концепции реформы социального обеспечения в Российской Федерации // Социальное обеспечение. 1994. №6.
16. Павлов В.С. Социальное страхование и социальное обеспечение в России. - М., 1994г.
17. Российская энциклопедия социальной работы. Т. 1,2. 1994. №1
18. Россия разделились на богатые и бедные регионы // Известия. 1994. 13 февраля.
19. Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. М., 1992г.
20. Финансовая система пенсионного обеспечения; проблемы плательщиков и пенсионеров // Пенсия. №3. 1997г.
21. Фирсов М.В. Социальная работа в России: теория, история, общественная практика. М., 1996г.
22. Червякова Г.А. Финансирование социальной работы // Материалы международной научно-практической конференции 1-3 июня 1993 г. на тему «Личность – семья - общество».
23. Чобринский С.И. Социальная работа и социальные программы в США. М., 1992г.
24. Экономическая теории и практики «государства благосостояния» в 80-е годы / Отв. Ред. О.В. Сальковский. – М., 1991г.
25. Эгенике Е.В. Оценка численности пенсионеров // Пенсия. 1997. №4.
26. Эрхард Л. Благосостояние для всех. М., 1991г.
2. Осы жерде және ары қарай: Народное хозяйство СССР в 1989 г. М., 1990.
3. Антонов А.И., Медков В.М. Социология семчи. М., 1996.
3. Антология социальной работы. Т.З. М., 1995г.
4. Антонов А.И., Медков В.М. Социология семьи. М., 1996г.
5. Асеев В.Г. Нормативное управление социальным развитием. М., 1989г.
6. Ветров Н.С. Финансирование социальных программ в странах Запада. М., 1993г.
7. Грейсон Дж.младший, О,Делл К. Американский менеджмент на пороге ХХІ века.-М., 1991г.
8. Денисов Н. Социальное расслоение общества: причины, последствия, меры по ограничению // Экономист. 1997. №1.
9. Долотин Б. Для детей России // Социальное обеспечение. 1995. №1
10. Жуков В.И. Россия: состояние, перспективы, противоречия развития. М., 1995г.
11. Жуков В.И. Потенциал человека: индекс социального развития россиян. М., 1995г.
12. Измерения в социальной работе. Энциклопедия социальной работы в 3-х т. Т. 1. / пер. с англ. М., 1993г.
13. Котлер Ф. Основы маркетинга. М., 1991г.
14. Ланцев М. Социально-экономические основы дифференциации обеспечения нетрудоспособных. Т. З. М., 1991г.
15. Отдельные положения концепции реформы социального обеспечения в Российской Федерации // Социальное обеспечение. 1994. №6.
16. Павлов В.С. Социальное страхование и социальное обеспечение в России. - М., 1994г.
17. Российская энциклопедия социальной работы. Т. 1,2. 1994. №1
18. Россия разделились на богатые и бедные регионы // Известия. 1994. 13 февраля.
19. Теория и практика социальной работы: проблемы, прогнозы, технологии. М., 1992г.
20. Финансовая система пенсионного обеспечения; проблемы плательщиков и пенсионеров // Пенсия. №3. 1997г.
21. Фирсов М.В. Социальная работа в России: теория, история, общественная практика. М., 1996г.
22. Червякова Г.А. Финансирование социальной работы // Материалы международной научно-практической конференции 1-3 июня 1993 г. на тему «Личность – семья - общество».
23. Чобринский С.И. Социальная работа и социальные программы в США. М., 1992г.
24. Экономическая теории и практики «государства благосостояния» в 80-е годы / Отв. Ред. О.В. Сальковский. – М., 1991г.
25. Эгенике Е.В. Оценка численности пенсионеров // Пенсия. 1997. №4.
26. Эрхард Л. Благосостояние для всех. М., 1991г.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ
МАГИСТРАТУРА БӨЛІМІ
Социология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері
Орындаған: __________________________ Ильясова И.Б.
(қолы, күні)
Ғылыми жетекшісі:
Филос. ғ.д. профессор ______________________ Әженов М.С.
(қолы, күні)
Рецензент
филос.ғ.д.,профессор ________________________ Ақмамбет Ғ.Ғ.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы ________________________ Есимова Д.Г.
(қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
кафедра меңгерушісі
соц.ғ.д., профессор ___________________________Садырова М.С.
(қолы, күні)
АЛМАТЫ 2005
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері
Зерттеу жұмысының өзектілігі: “Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
негіздері” қазіргі кезде қоғамда орын алып отырған мәселелердің бірі деп
айтуға болады. Сондықтан бұл жүйенің қалыптасуы берік экономикалық
жағдайда мүмкін емес, қалыптасуында мемлекет қана емес, сондай-ақ түгелімен
мемлекетте қатысуы қажет. Сонымен қатар отбасының рөлі өседі және әрбір
нақты тұлғаның өзін - өзі қамтамасыздандыруда, қалыпты (өмір) тіршілік
әрекеті және тұлғаның шығармашылық потенциалдық дамуы экономикалық базаны
нығайтады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда
қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік
қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқа
қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық
сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диссертацияны жазу барысында 26 әдебиет пайдаланылды.
Жұмыстың көлемі 69 бет.
М А З М Ұ Н Ы
РЕФЕРАТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-5
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
1. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және
принциптері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..6-13
2. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
кеңістігі ... ... ... ... ... ... .. ... ..14-20
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі
ретінде.
1. Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік
стандарты ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 21-48
2. Халықтың экономикалық дифференциациясы және материялдық жағдайының
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...49-66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...68-69
КІРІСПЕ
1 Зерттеу жұмысының өзектілігі: “Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
негіздері” қазіргі кезде қоғамда орын алып отырған мәселелердің бірі деп
айтуға болады. Сондықтан бұл жүйенің қалыптасуы берік экономикалық
жағдайда мүмкін емес, қалыптасуында мемлекет қана емес, сондай-ақ түгелімен
мемлекетте қатысуы қажет. Сонымен қатар отбасының рөлі өседі және әрбір
нақты тұлғаның өзін - өзі қамтамасыздандыруда, қалыпты (өмір) тіршілік
әрекеті және тұлғаның шығармашылық потенциалдық дамуы экономикалық базаны
нығайтады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда
қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік
қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқ
қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық
сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
980 – жылдың аяғы мен 90 – жылдың басында Ресейде топтық –
административтік жүйенің бұзылуы және нарықтық экономикалық қатынасқа
ауысуы басталды. Бұл жағдайда әлеуметтік бағыттың мемлекеттік саясатқа
қажеттілігі күшеюі, халықты нарықтық қолайсыз әсерінен қорғаудағы тиімді
жүйелер қалыптастыруы көрінеді.
Ресей Федерациясының Конституциясының 7 – ші бабында: Ресей
Федерациясы қазіргі таңда әлеуметтік мемлекет саясатына жағдай жасауға
бағытталған, өркениетті өмірмен қамтамасыздандыру және адамның еркін дамуы
- деп жазылған. Сонымен қатар, Ресейде басқа да өркениетті мемлекеттер
сияқты экономикасы ірі тұлғалы материалды, әлеуметтік және рухани
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталуы керектігі анықталады.
Әлеуметтік бағытталған экономикалық негізгі шарты мемлекеттік
экономикалық тұрақты өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің көтерілуі,
адамдардың құқығын қорғау кепілдемесі, материалдық өндірістегі тауар және
өнім өндіру саласында жұмыссыздық болмауы қажет.
Адамның қоғамды оқуда экономикалық теорияда адам экономикалық игілікті
б.т қатар шығарушы және қолданушы алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік экономикалық бағыты және қоғамдағы құт – береке халықты
әлеуметтік қорғау кепілінің жүйесі арқылы адамның құқығы мен бостандығы
жариялау маңызды орын алады. Бұл экономикалық, демографиялық, ғылыми,
кадырлық потенциалдарды қалыпты қайта өндіру және қолдану базасы арқылы
мүмкін. Бұл потенциалды әлеуметтік қорғау жүйесінде жүзеге асыру мақсатында
білікті маман дайындау арқылы ғана жүзеге асырылады. Бұл қазіргі ғылым мен
тәжірибедегі өзекті мәселелердің бірі ғана.
Әлеуметтік жұмысқа қойылатын талаптар әлеуметтік сферадағы терең және
жан-жақтылы реформаны қайта ұйымдастыру жағдайы, жаңа экономикалық
қатнастың қоғамдық жағдайға ауысуы, экономикалық білімді меңгеру болып
табылады.
Жалпы гуманитарлық және әлеуметтік экономикалық цикл сияқты жалпы
мамандандырылған тәртіп циклі бойынша да әлеуметтік жұмыс бағыты бойынша
мемлекеттік деңгейде жоғары мамандандырылған білім экономикалық білімге
көлемінің қажеттілігін көрсетеді.
Оқу құралында курстық тақырып әлеуметтік және экономикалық негізін,
мемлекеттік экономикалық саясатының әлеуметтік бағыты және әлеуметтік даму
сұрақтары, халықты әлеуметтік қорғау жүйесі, әлеуметтік жұмыстың
экономикалық кеңістігінің түсінігі мен мәні, әлеуметтік сферада
субъекттердің экономикалық қарым – қатнастардың қарастыру болып табылады.
Қоғамдағы әлеуметтік стратификация және оның әлеуметтік –
экономикалық зардаптары, нарықтық қатнасқа ауысу кезеңінде халықтың
материалдық жағдайының жақсаруы мен динамикасы түсіндіріледі.
Халықты әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамтамасыздандырудың
ұжымдық – экономикалық негізі, әлеуметтік қызмет көрсету орындарының өкілі,
салық салу, қаржы мен байланысты мәселелерді қарастырады.
Экономикалық ұжым, кадырлық қамтамасыздандырылу және әлеуметтік
жұмысшының еңбек ақысын төлеу тақырыптары енгізілді.
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
1.1. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және
принциптері мен әдістері.
Экономикалық ойлау адамзат қоғамымен бірге өмір сүріп келеді. Ежелгі
философтар (Аристотель, Ксенофан, Платон және т.б.) шығармаларында
экономикалық тұрмыстық варианттары көрсетілген.
Экономия термині грек тілінің ойкос (үй, шаруашылық) және номос
(ереже, заң) деген сөздерінен алынып, бастапқы кезде үй шаруашылығы туралы
ғылым ретінде қарастырылады. Қазіргі кездегі экономика – бұл рыноктық
шаруашылық категориясының синонимі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық функциясы – бұл жеке тұлға, отбасы,
қауым және бүкіл қоғамның тіршілік етуі мен дамуын қамтамасыз ететін
ресурстық база, жағдайлар кешенін құруға бағытталған халықты әлеуметтік
қорғау жүйесі субъектілерінің қызметі. Ол экономикалық ресурстарды
қалыптастыру және рационалды бөлу, олардың тиімді пайдаланылуын бақылау
және тағы сол сияқты элементтерден тұрады.
Адамның жеткілікті түрде тіршілік ету мәселесін шешу бойынша
экономикалық қызметті іске асыруға үш субъект қатысады: мемлекет, қоғам
және адамның өзі. Нақты жағдайларға байланысты олардың әрқайысысы көп
немесе аз міндеттерді өз мойнына алады.
Рыноктық қатнастар қалыптасуының қазіргі сатысында әлеуметтік жұмыстың
экономикалық функцияларын іске асыруда мемлекет басты роль атқаратындығын
тәжірибе көрсетіп отыр.
Әлеуметтік жұмыс экономикасы – материалдық емес қызмет өндіру бойынша
халықты әлеуметтік қорғаудың барлық құрылымдарының экономикалық қызметі.
Материалдық емес қызмет өндіру сферасының мынадай спецификалық
ерекшеліктері бар: бұл сфераның өкілі (тұтыну заты) тауар түрінде емес,
белгілі бір қызмет, еңбек түрінде болады. Яғни, ... зат түрінде қызмет
көрсетпей, еңбек түрінде қызмет көрсетеді.... Бұл жерде материалдық –
заттай өндіріске тән қызмет формасынан өнім формасына өту іске аспады,
және қызмет өндіру процесі әрқашан да оны тұтынумен сәйкес келеді.
Материалдық емес қызмет сферасына тұрғын-ұй коммуналдық қызметтер,
тұрмыстық қызмет көрсету, денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, жолаушы
автокөлігі және байланыс, әлеуметтік қамтамасыз ету және сақтандыру,
әлеуметтік қызмет көрсету және тағы басқалары жатады. Олардың барлығына
ортақ қасиет қызметтің осы түріне қамтылған жұмысшылар еңбегінің
материалдық емес сипаты болып табылады. Бұл салаларды тағы да олардың
адамдарға және олардың тіршілік етуіне әлеуметтік жағдай жасауға
бағытталуы біріктіреді.[1].
Сонымен қатар 90 – шы жылдардың басында әлеуметтік жұмыс деп аталған
қызметтің принципиалдық ерекшеліктері де бар. Ол тек әлеуметтік қолдау
және қызмет көрсету, қызметі ретінде емес, сонымен қатар қоғамның
объективті себептерге байланысты өзін-өзі қамтамасыз ете алмайтын
мүшелерінің мүдделеріне сай әділетті әлеуметтік қайта құруға бағытталған
мемлекет емес құрылымдар қызметінің жиынтығы ретінде қарастырылады.
Рыноктық өту кезеңінде мемлекет тарапынан қолдауды объективті қажет
ететін адамдардың саны көбейеді. Сонымен қатар мемлекет иелігінен алу және
меншіктің көп формалылығы мемлекеттің халықтың әлсіз топтарының әлеуметтік
қажеттіліктерін қамтамасыз етуге ресурстың мүмкіндіктердің елеулі түрде
қысқаруына әкеледі.
Бұл да рыноктық экономика қалыптасуы кезінде әлеуметтік жұмыс
экономикасының бір ерекшелігі болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері курсының зерттеу пәні –
бұл рыноктық экономика жағдайында әлеуметтіксферадағы және халықты
әлеуметтік қорғау жүйесіндегі экономикалық процестердің заңдылықтары,
экономикалық факторлардың бүкіл қоғамның, жекелеген әлеуметтік топтарға
көрсететін ықпалы.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы қоғам мүшелері мен мемлекет және басқа
да саяси жүйелер арасындағы экономикалық қатнастарды зерттейді.
Әлеуметтік жұмыс экономикаға қоғамның материалдық негізі ретінде
тоқталады. Бұл әсіресе қазіргі кезде өндіріс құлдырауы мен жұмыссыздықтың,
инфляцияның өсуі, тауарлар мен қызметтердің барлық түрлерінің қымбаттауы
байқалған өтпелі кезеңде маңызды болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері атты курс қоғамның
әлеуметтік организіміндегі экономикалық байланыстарды, оның өтпелі
экономикадағы өзгерісін және экономикалық, құқықтық және басқа да
әлеуметтік құқықтары төмен халықтың бөлігін әлеуметтік қорғауға
бағытталғандығын, рыноктық қатынастардың қоғамның әлеуметтік организіміне
ықпалын, экономикада жүріп жатқан процестерді және оның қоғамның
әлеуметтік өміріне, оның жекелеген әлеуметтік топтары мен оның мүшелеріне,
қоғамдағы отбасына және отбасындағы жеке адамға ықпалын зерттейді.[2].
Қоғамның экономикалық қатнастары оның жекелеген мүшелеріне тікелей
әсер етеді. Әсіресе өндіріс құрал – жабдықтарына байланысты қатнастар
үлкен ықпал етеді. Өндіріс құрал – жабдықтарымен бөтенсіту жұмысбастылық
және әлеуметтік жіктелуіне, отбасындағы экономикалық, әлеуметтік
мәселелерге алып келеді.
Халықты әлеуметтік қорғау саясатын іске асыру әлеуметтік жұмыстың
міндеті. Мұнда қартаю, жұмысқа қабілеттілігін жою жағдайына байланысты
әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық сақтау саласындағы әлеуметтік
кепілдіктің маңызы арта түседі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы экономикалық теорияның негізгі
категорияларымен анықталады: өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну.
Жеке адам және қоғам мүдделерін іске асыру кезінде адамдар қызметінің
шешуші саласы – рыноктық қатынастар қалыптасу жағдайында өмірлік
игіліктерді өндіру және бөлу саласына ерекше көңіл бөлінеді.
Материалдық игіліктерді өндіру – адам және қоғам өмірінің негізі.
Экономикалық ғылым категориясы ретіндегі бөлу – бұл тек қоғамдық
өндіріс нәтижесін бөлу ғана емес. Бұл ресурстарды немесе өндіріс
факторларын да бөлу болып табылады.
Шаруашылық рыноктың жүйесінің қалыптасуы және осы негізде меншік
иелері тобының қалыптасуы жинақталған мүлік бойынша бөлу принципінің
ықпалын күшейтеді. Мұнда халықтың өз табысының қалыптасуы
дифференциялануының өсуіне, қоғамның әлеуметтік, экономикалық жіктелуіне
алып келеді. Бұл әлеуметтік ауыртпалықты жою үшін, халықтың әлсіз жүйесін
қалыптастыру үшін жүйелі мемлекеттік араласуды талап етеді.
Әлеуметтік – экономикалық көмек мемлекеттік бағдарламасының негізінде
азаматтардың конституциялық құқықпен қамтамасыз ету іске асырылады: тегін
білім беру менмедициналық қызмет көрсету, қарттар мен жұмысқа
қабілетсіздерді қамтамасыз ету, аналық пен балалықты қолдау және тағы сол
сияқты. Оларды қанағаттандыру дәрежесі осындай жағдайдағы экономикалық
даму деңгейімен анықталды.[3].
Бөлу процесін реттеу бойынша мемлекеттің қызметі негізгі үш бағыт
бойынша іске асырылады.
Бірінші бағытта халықтың түсімі оның еңбегінің нәтижесіне, өмір сүруді
қамтамасыз ету үшін қажеттілікті қанағаттандыру деңгейін есепке ала отырып
тәуелді болады.
Екінші бағыт бірінші орында жәрдемақысы, арнайы емдеуге берілген
төлемдердің бағытталған қажеттіліктер көлемімен сипатталады.
Мемлекеттік қолдаудың үшінші бағытының ерекшелігі өндірістік емес
сфералардың сәйкес мекемелері арқылы халықтың заңмен анықталған топтарына
берілетін жеңілдіктер және қызметтер арқылы бейнеленеді.
Әлеуметтік – экономикалық қолдау бағдарламасы еңбек процесіне тыс
себептерге байланысты табыс деңгейіндегі айырмашылықты жоюға бағытталады.
Әлеуметтік жұмыс экономикасы жалпы экономикалық теория шеңберінде қала
отырып, оның халықтың өмір сүруін қамтамасыз етуге ықпалын, экономикалық,
саяси, тарихи, ұлттық, этникалық және басқа да қоғам өмірінің нормаларына
тәуелді болатын мұқтаж адамдарды әлеуметтік қолдаудың мемлекеттік
стандартын анықтауды зерттеумен айналысады.
Халықтың өмір сүруін қамтамасыз ету экономикалық категориясы
қоғамның өндірістік күштеріне, рыноктық экономикасына қызмет етуі және
дамуы жағдайында әлеуметтік – экономикалық қатнастарға сәйкес келетін
сапалық және сандық көрсеткіштермен сипатталады.
Бұл тұрғыда халықтың өмір сүруін қамтамасыз ету жүйесінің әлеуметтік –
экономикалық үлгісі қызығушылық туғызады.
Қазіргі рыноктық экономиканы мемлекеттік реттеу тәжірибесі мен ғылымға
халықты өмір сүруін қамтамасыз ету жүйесі экономикалық категориясын
енгізу теориялық тұрғыда дәлелденген және Қазақстанда жоғары деңгейде
дамыған, әлеуметтік әділетті қоғамның қалыптасуын мемлекеттің білікті
түрде қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.[4].
Әлеуметтік жұмыс экономика оқу пәні ретінде танымдық, методологиялық,
тәжірибелік функциялар тән болып табылады. Бұл функциялардың мақсаты –
экономикалық мәселелердің және олардың қоғам әл-ауқаты әсерін талдау.
Зерттеу объектісі тұрғысына курс бөлімдері халықты әлеуметтік
қорғаудың екі аспектісі ретінде микро және макроэкономикаға байланысты
әртүрлі аспектілерін қарастырады. Бір жағынан ол өзін-өзі қамтамасыз етуге
жағдай жасауды көздесе, екінші жағынан өзін-өзі қалыпты өмір сүру
деңгейімен объективті түрде қамтамасыз ете алмайтын адамдарға көмекті
көздейді.
Микроэкономикамен рыноктық экономикадағы жекелеген әлеуметтік
субъектілерді (мысалы, әлеуметтік кәсіпорындар мен қызмет, өндірістік
ұжымдар және тағы басқалары) қызмет ету заңдылықтары мен салдарын,
себептерін талдау байланысты. Микроэкономикамен табыс, жұмысбастылық,
материалдық әл-ауқат динамикасы жиынтық көрсеткіштерін қарастырып,
мемлекеттік экономикалық саясаттың заңдылықтары мен әлеуметтік
бағыттылығын анықтайды.
Олай болса, әлеуметтік жұмыстың экономикалық сферасының пәні осы
сфераға бағытталған материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарының қозғалу
заңдылықтарын және онда қолданылатын қоғамдық және жеке адам қойған
мақсаттарына жетуі болып табылады.
Ол экономикалық теорияға методологиялық негіз ретінде сүйенеді және
әлеуметтік сфераны жоспарлау, қызмет ету және ресурсты қамтамасыз ету
қызметтерін қамтиды, мемлекет, әлеуметтік топтар мен жеке адамдардың
экономикалық процесс заңдылықтарын білу негізінде және экономика заңдарын
әлеуметтік жұмыс тәжірибесінде пайдалану негізінде экономикалық
байланыстарын зерттейді.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы кәсіптік деңгейде мынадай сұрақтарға
жауап беруге бағытталады: салаға салынған ресурстардың тиімділігі қандай
және осы тиімділіктің критериі қандай.
Әлеуметтік жүйе элементтік құрамына адамдар мен олардың арасындағы
қатнастар кіретін жүйенің ерекше түрі болып табылады.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі - әлеуметтік жүйенің дамыған түрі
және оған мақсат, иерархия, басқару, синергия сияқты жүйелік қасиеттер
тән.
Гомогендік жүйе тек әлеуметтік элементтерден тұратын болса, ал халықты
әлеуметтік қорғау жүйесіне гетерогендік жүйе ретінде адаммен қатар басқа
табиғаттың элементтері жатады: социотехникалық (кәсіпорын, мекеме,
қайырымдылық қоры), экоәлеуметтік (географиялық адамдар,
муниципалитеттер). Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі биологиялық,
техникалық және басқа да жүйелермен салыстырғанда өте күрделі, себебі оның
басты элементі – адамның өзіндік субъектілігі және мінез-құлық таңдаудың
үлкен диапазоны болады.
Бұл себепке байланысты субъект – қызметтің субъект – объектілік
сипаты әлеуметтік жұмыста заңдылықтарды практикалық қолдауды
күрделендіреді.
Әрбір нақты әлеуметтік жүйе кең көлемдегі әлеуметтік жүйеленген және
макрожүйе сияқты бүкіл қоғаммен органикалық байланысты және салыстырмалы
дербестігін сақтап қалады. Әлеуметтік жүйенің бұл дербестігі оның кең
көлемде таралуын қамтамасыз етеді.[5].
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі (ХӘҚЖ) әлеуметтік тәртіп сферасының
туындысы ретінде қоғамда объективтендірілді және онда салыстырмалы
автономиясы, өзіндік заңдылықтары, әлеуметтік жұмыс принциптері мен
әдістері болды.
Әлеуметтік жұмыс экономикасының принциптері – бұл ғылыми дәлелденген,
тәжірибеде тексерілген халықты әлеуметтік қорғау кәсіпорындары мен
мекемелерінің экономикалық қызметінің формасы мен әдістері жөніндегі
қаулы. Әлеуметтік жұмыс экономикасына әлеуметтік сфера қызмет етуінің
принциптері және ерекше принциптер де тән.
Гуманизм принципі адамның жоғары құндылығын мойындауды, оның
жетістіктері мен азаматтық құқықтарын қорғауды, жеке адам қабілетін жан –
жақты көрсетуге жағдай жасауды көздейтін негізгі принциптердің бірі.
Әлеуметтік әділдік принципі. Әлеуметтік – экономикалық әділдік
абсолюттік тепе – теңдік түрінде емес, ең алдымен еңбектің әділ бағасы,
ұсақ өндірушілердің әділ табысы, минималды жалақыны жақындату, бюджеттік
сфера мен негізгі халық шаруашылығы арасындағы қатынасты директивті
қолдауды енгізу түрінде көрініс табады.
Ол екі формада көрініс табады: айырбас әділеттілігі және бөлу
әділеттілігі. Бұл формалардың екеуі де бөлудің рыноктық механизімімен
теңестіруге болады, бір жағынан мемлекеттік реттеу механизімімен, екінші
жағынан байлық теориясының - жеке және қоғамдық меншік сияқты екі
артықшылығымен теңдестіруге болады.
Әлеуметтік әділеттілік барлық адамдардың экономикалық өмір мен
қоғамдағы саяси оқиғаларға белсенді қатысуын көздейді. Экономикалық
әділеттілік кәсіпкердің, сондай-ақ тікелей рыноктық - өндірістік қызметтен
тыс адамдар: өндірістік қатынасқа әлі түсіп үлгермегендер (балалар,
жасөспірімдер) немесе объективті себептерге байланысты оған түсе
алмайтындар (мүгедектер, көпбалалы аналар), сондай-ақ жас мөлшері бойынша
немесе еңбекке қабілеттілігін жоғалтуға байланысты өндірістен кеткен
адамдарды (қарттар, мүгедектер) экономикалық қорғауды көздейді.
Басқа сөзбен айтқанда бұл меншікті қорғаумен қалыпты кәсіпкерлік
қызметі қорғауға құқыққа иелік ету құқығын мойындау, балаларды,
зейнеткерлерді, мүгедектерді әлеуметтік – экономикалық қолдауды білдіреді.
Қоғамдық мақсатқа бағытталған принципі. Бұл принципке сәйкес қоғамда
қорғалатын халықтың толығымен немесе ішінара жұмысқа қабілеттілігінен
айырған бөлігімен қатаң түрде шектеуі тиіс. Бұл принцип бұзылса іске деген
мотивация төмендеп, еңбек армиясы көбейеді. Әлеуметтік жұмыстың бұл
принципінің тәжірибедегі көрінісі адрестік әлеуметтік – экономикалық көмек
жүйесі болып табылады. [6].
Экономикалық тиімділік принципі әлеуметтік шығын көлемімен оны
қаржыландыруға бөлінген ақша көлемінің арасындағы оптималды арақатнасы
бейнеленеді. Әлеуметтік сфераны қаржыландыруға бөлінетін қаржы барлық
макроэкономикалық көрсеткіштерге сәйкес келуі тиіс: жалпы ұлттық өнім,
еңбек ақы қоры, халық табысы және тағы басқасы. Әлеуметтік мұқтаждыққа
берілетін қаржының оптималды көлемнен алып келеді. Сонымен қатар,
экономикалық тиімділік принципінің мәні әлеуметтік төлемдер мен жалақы
арасындағы оптималды арақатынас болып табылады.
Әлеуметтік жәрдемақы көлемі жәрдемақы алу жалақы алуға қарағанда
тиімді болатындай жағдай тудырмауы қажет. Бұған жәрдемақының заңды түрде
бекітілген минималды еңбекақыға (мысалы, балаларға берілетін жәрдемақы
минималды еңбекақының 70℅-пайызын құрайды) оптималды арақатнасы арқылы
және өмір сүру минимумының анықталатын құны арқылы қол жеткізуге болады.
Бұл принципі сақтау үшін халықтың - әлеуметтіе әл-ауқатының түпкі мақсатын
анықтау, әрбір индивид пен қоғам үшін максималды пайдамен оған жетудің
экономикалық тиімділігін анықтау талап етіледі.
Халықты әлеуметтік қолдауда мемлекеттік бастамалардың приоритеттілігі
принципі. Бұл принципке сәйкес объективті себептерге байланысты өз-өзін
қамтамасыз ете алмайтындарды. Әлеуметтік жіктілікті өмір деңгейімен
экономикалық қамтамасыз етуші мемлекет болуы тиіс. Көптеген жағдайларда
әлеуметтік қорғау құралы төмендегідей екі категория арқылы көрініс табады:
1. рыноктық әсердің әлеуметтік қауіпті деңгейге жетуіне мүмкіндік
бермейтін тұрақты шектегіштер. Бұл үшін мемлекет еңбекақының
минималды деңгейін, салық максималды мүмкін болатын ставкасын
реттейді, тегін білім беру мен медициналық қызмет көрсетудің
минимумына кепілдік береді.
2. жеңілдік, субсидия, тегін және ішінара ақылы қызметтер,
кедейлерді қолдау сияқты әлеуметтік компенсация жүйесі.
Жергілікті органдардың экономикалық дербестігі принципі федералды
және жергілікті деңгейдегі субъектілердің экономикалық өкілеттіктерін
шектемеуді талап етеді.
Әлеуметтік жәрдемақы және басқа да төлемдер федералдық деңгейде
минималды көлемде кепілделуі тиіс, ол одан жоғары төлемдердің барлығы
жергілікті қорынан аймақтық халық және әкімшілік аймақ экономикасын
дамытуға ынталануы үшін іске асырылады.[11].
Сондай-ақ еңбекақының еңбектік мотивациясы принципі, өмір сүру
сапасын жоғарылату, қажеттіліктердің көбеюі сияқты экономикалық принциптер
де бар.
Жоғарыда тізбектелген принциптерде халықты әлеуметтік қорғау жүйе
ретінде негізделген. Бұл принциптер өндіріс және тұтыну сфераларының
арасындағы пропорцияны, оптималды арақатынасты сақтауға бағытталған,
әлеуметтік жұмыс тұтыну сферасына көмек көрсететіндігін ұмытпау қажет. Бұл
принципке сәйкес әлеуметтік технология әлеуметтік – экономикалық әдіс
түрінде көрініс табатын халықты әлеуметтік қорғау механизмі әрекет етеді.
90-жылдардың аяғында халықты әлеуметтік қорғау жүйесі рыноктық
қатнастарға әлі енбегендігін айта кету қажет. Мемлекет федералдық,
республикалық және муниципалдық меншік формасында оның иесі болып қалады.
Біздің мемлекетіміз үшін билік институты мен меншік институтын
біріктіру қасиеті тән. Ол көп укладты экономикада тек қана меншік
субъектісі сипатында емес, сонымен қатар басқару субъектісі ретінде еңбек
қатынастары сферасына енуі қажет.
Осыған байланысты әлеуметтік қорғау мекемелері мен кәсіпорындары
басқарушылық ықпалымен жоғарыдан төмен қарай реттеледі. Жүйе элементтері
арасындағы арақатнас жоспарлау, демократиялық централизм және ішінара
шаруашылық есеп принциптеріне бағынады. Кәсіпорындарда қызмет
көрсетілгендер жазылып, қызмет ассортименті шектеледі, қаржылық кадрлық
және басқа да ресурстар көлемі анықталады.
Әлеуметтік жұмыстың нақты бір тұлға бағытталғандығы әлеуметтік
жұмысшыға жеке адам мен қоғам арасындағы бұзылған қатнасты қайта қалпына
келтіруге бағытталған тиімді әдіс – тәсілдер мен технологияларды іздеу
мәселесін қояды. Бұл қоғамның әлеуметтік әлсіз мүшелерінің көбеюіне және
оларды қолдау процесін жетілдіруге деген қажеттілікке байланысты.
Әлеуметтік қолдау технологиясында әлеуметтік – экономикалық әдістер –
бұл экономикалық принциптер негізінде әлеуметтік мақсатқа жету әдістері.
Ал әлеуметтік мақсат қоғам, топтар мен жеке адамдардың мүдделерін
біріктіруді қамтамасыз ету болып табылады. Әлеуметтік жұмыс
технологиясында экономикалық әдістері пайдалану дұрыстығы олардың
тиімділігі арқылы анықталады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық әдістері әлеуметтік қолдау
механизімінде басты орын болады, яғни ол әлеуметтік қорғау концепциясының
негізгі аспектілеріне әсер етеді, бір жағынан жеке адамды потенциялдық
мүмкіндіктерін өзін-өзі көрсетуге ынталандыра отырып, екінші жағынан –
дағдарыс жағдайында адамға, отбасына, жеке топтарға әлеуметтік –
экономикалық қолдау көрсете отырып ықпал етеді.
Әлеуметтік – экономикалық әдістер мемлекеттік деңгейде бұл
міндеттерде қоғамның жұмысқа қабілетті бөлігін әл-ауқатпен өзін, отбасын
және бүкіл қоғамды қамтамасыз етуге ынталандыратын құқықтық және
әлеуметтік саясат арқылы, экономикалық және құқықтық жағдай жасай отырып
шешеді.
Бұл кешенді әлеуметтік міндетті шешудің негізгі экономикалық әдісіне
минималды әлеуметтік – экономикалық кепілдік жүйесін енгізуді жатқызуға
болады. Бұл жерде минималды еңбек ақы көлемі мен өмір сүру минимумы
анықтаушы фактор болып табылады.[7].
Кейбір кезеңдерде зейнетақы және жәрдемақымен қамтамасыз ету деңгейін
сақтап қалу шығысты компенсациялау сияқты әлеуметтік - экономикалық әдіс
қолданылады. Шығысты компенсациялау – бұл билік органдарының халықтың
әртүрлі әлеуметтік топтарының шығындарының орнын толтыру. Бұл мынадай
седептерге байланысты бағаның өсуі жағдайында іске асырылады:
- табиғи немесе антропогендік сипаттағы апаттар;
- бала тууға байланысты шығында;
- мүгедектерге күтім жасау.
Әлеуметтік қорғау мақсатында жеңілдіктер мен компенсация жүйесі,
сондай-ақ заңды түрде анықталатын халықтың жекелеген топтарына мемлекеттік
жәрдемақы жүйесі әлеуметтік – экономикалық әдістер қолданылады.
Әлеуметтік жұмыс экономикасында позитивті және нормативті талдау
әдістері, экономико – математикалық моделдеу, экономикалық эксперимент
және тағы басқа әдістер қолданылады.
Нормативті талдау әдісі ғылыми негізделген әлеуметтік – экономикалық
стандарттар мен нормативтерді зерттеу мен анықтауға байланысты.
(жұмыссыздық пен кедейліктің мүмкін болатын деңгейі, зейнетақы мен
әлеуметтік жәрдемақының оптималды мөлшері және тағы басқалары).
Позитивтік талдау экономикалық құбылыстардың арақатнасын (мысалы:
бағаның өсуі мен өмір сүру деңгейінің төмендеуін) зерттейді.
Экономико – математикалық моделдеу экономикалық процестердің себептері
мен заңдылықтарын және олардың салдарын анықтауға, сондай-ақ оны болжауға
мүмкіндік береді.
Экономикалық эксперимент көмегімен әлеуметтік қолдау үлгісінің
тиімділігін есептеуге болады. (халықтың кейбір топтарының, әлеуметтік
қызмет кәсіпкерлік қызметінің, зейнетақы қызметін ұйымдастыру құрылымын
және тағы басқалары).
Экономикалық әдістер талдау объективті жағдайларға, ресурстық
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғаудың барлық деңгейлеріндегі
мамандардың квалификациясына тәуелді болады.[8].
2. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі.
Әлеуметтік жұмыс бүкіл әлеуметтік кеңістікке кіретін белгілі
экономикалық кеңістікте іске асырылады.
Оқымыстылардың (Яковлева А.И., Холостова Е.И., және тағы басқалары.)
пікірінше әлеуметтік кеңістік қоғамдық тұрмыс формасы ретінде қызмет
етпейді. Бұл процесс уақыт аралығында барлық құрылымдық элементтерді
үздіксіз қозғалысында болады.
Әлеуметтік кеңістікте экономикалық байланыстар іске асырылады,
әлеуметтік субъектілердің (жеке адам, отбасы, еңбек ұжымы, қауым, топ және
тағы басқалары.) арақатынасының экономикалық формалары өзіндік экономикалық
кеңістік жасай отырып көрініс табады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі (ӘЖЭК) – бұл қоғам
мүшелерінің қалыпты өмір сүруін, олардың қажеттіліктерін оптималды
қанағаттандыруға және жеке адамның шығармашылық потенциалын іске асыруды
қамтамасыз ететін тұрақты дамушы, реттелген әлеуметтік жүйе, әлеуметтік
қорғау институтының экономикалық қатынастар өркениетті қоғамда материалдық
және рухани игіліктерді әділетті өмір сүруін қамтамасыз етуде сенімді
кепілдікке негізделген түрде құрылуы тиіс. Бұл әлеуметтік жұмыстың тиімді
экономикалық негізін құрудың қажетті алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік кеңістік құрылымы өте күрделі. Оның экономикалық байланысы
тек әлеуметтік қолдаумен көмек көрсетуді қажет ететіндерге ғана емес,
сонымен қатар мемлекеттің бүкіл халқына қызмет көрсетуге бағытталуы тиіс.
Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтік қызмет көрсету жұмыс және тұрғылықты
орын бойынша, еңбек мекемелерінде, әлеуметтік қызмет көрсетудің әртүрлі
станционарлық емес мекемелерінде (ЦСО, мейманхана, қызмет) яғни қарттар,
мүгедектер, жетімдер, босқындар, үйі жоқ немесе табиғи апатқа ұшыраған
адамдар тұратын жерлерде іске асырылады. Бұл сфералардың әрқайсысында
әлеуметтік жұмыстың өзіндік құрылымы болады.
Әлеуметтік жұьыстың экономикалық кеңістігі түсінігі әлеуметтік
сфера түсінігімен оның экономикалық, саяси және рухани сфералармен
арақатынасы арқылы байланысты.
Әлеуметтік сфераның басты міндеті субъектілердің (жеке адам, отбасы,
ұжымдар және тағы басқалары), сол сатыдағы қоғамның ғылыми негізделген
нормалары мен экономикалық потенциалын айқындау болып табылады.[9].
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі әлеуметтік қорғау жүйесінің
экономикасын, білім беру, денсаулық сақтау, еңбек қатнастары сферасын,
мәдениет, тұрмыс экономикасын және тағы басқаларын қамтиды.
1.Бұл сфералардың әрқайсысының экономикасының өзіндік ерекшеліктері
болады және ерекше қызметтер атқарады.
Кәсіпорындарда әлеуметтік қамтамасызету және әлеуметтік сақтандыру
қорларына аударымдар есебінен халықты әлеуметтік қорғаудың материалдық
базасы құрылады, жұмыс орындары мен еңбек жағдайлары қалыптасады, тұрғын-
ұй құрылысы іске асырылады, жұмысшылардың әлеуметтік – тұрмыстық қызмет
көрсетуі және олардың материалды –экономикалық қолдауы іске асырылады.
Өндірістік кәсіпорындар, мекемелер, өз қызметтерінің демалысы, емделуіне,
квалификациясын арттыруына көп көңіл бөлінеді.
Қызметкерлердің кәсіптік одақтары экономикалық қатынастарда белгілі
роль атқарады. Рыноктық қатынас жағдайында қоғам мүшелерінің мүдделерін
анықтаушы және қорғаушы ретінде оның мәні арта түседі.
Меншікті мемлекет иелігінен алу және меншік формасын өзгерту, халық
құрамындағы жұмыссыздардың көбеюі, қарт адамдар үлесінің артуы салдарынан
тұрғылықты жер бойынша әлеуметтік жұмыстың ролі күрт артады. Бұл оның
экономикалық базасын нығайтуды талап етеді. Ресей Федерациясындағы
жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңында (1991 жылдың 6-шілдеде
қабылданған), Ресей Федерациясының азаматтық кодексіне сәйкес және тағы
басқа нормативті актілерге сәйкес аймақтың қоғамдық өзін-өзі басқару
органдары әлеуметтік – экономикалық қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатында әлеуметтік қызмет мекемелері, кәсіпорындарын құру мен ресурстық
қамтамасыз етуге белсенді қатысуда.
Сонымен қатар мақсатты әлеуметтік бағдарламаларын қаржыландыруда,
тұрғын-ұй қоры мен әлеуметтік инфроқұрылым объектілерін құру мен жөндеуде,
шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық қызметін белсендетуде, халықтың
өзін-өзі қамтамасыз ету үшін қолайлы экономикалық жағдай құруда олардың
ролі арта түсуде.
1. Әлеуметтік кеңістікте пенитенциарлық мекемелердегі әлеуметтік –
экономикалық жағдайымен қамтамасыз ету міндеті мәселесі күрделене
түседі. Оның шешімі әлеуметтік сфераның көптеген субъектілеріне тәуелді,
ішкі істер министірлігі, еңбек және әлеуметтік даму, білім беру
денсаулық сақтау және мәдениеттану министірлігі, сондай-ақ
қайырылымдылық ұйымдары.
Әлеуметтік кеңістіктің бұл сигментінің қызмет етуін қамтамасыз ету
үшін адамдармен жұмыс істеудің жаңа әлеуметтік – экономикалық
конститутциясын жасау қажет.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігінің ажырамас бөлігі
әлеуметтік қорғау сферасы, қарттар мен мүгедектер үйі, балалар үйі және
тағы басқалары болып табылады. Оларды материалдық және қаржылық қамтамасыз
ету, кәсіпкерлік қызметті дамытуды қайта құру және жетілдіру талап етіледі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігінің құрамдас бөлігі
денсаулық сақтау болып табылады. Ресей Федерациясының Конститутциясының 41-
статиясина әрбір азаматтың денсаулық сақтау мен медициналық көмек құқығы
бар. Мемлекеттік және жергілікті мекемелердегі медициналық көмек бюджетке
сәйкес қаражаттары, сақтандыру жарналары, басқа да түсімдер есебінен
азаматтарға тегін көрсетіледі.
Халықтың денсаулығын болжауда ең басты оның қоғамдық – экономикалық
қатнастар мен құрылымға тәуелділігі, қоғамдық даму сипаты болып табылады.
Қазіргі кезде денсаулық қалыптасуына қатынасатын экономикалық, әлеуметтік
мемлекеттік, құқықтық, экологиялық және басқа да құрылымдар арақатынасының
жаңа формасын іздеу қажеттілігі туындап отыр. Бұл үшін халық денсаулығын
қорғау ісінде бүкіл жұмысты ұйымдастырудың жаңа тәсілі қажет. Соның бірі
елімізде халыққа медициналық - әлеуметтік көмек көрсететін ұйымдар құру
болып табылады. [12].
Қазіргі кезде медико - әлеуметтік көмек халықты әлеуметтік қорғау мен
қолдау саласында іс жүзінде мемлекеттік саясат жүргізу болып табылады.
Денсаулықты экономикалық категория ретінде қарастыру қажет. Қоғамдық
денсаулық түсінігі халықты және жеке адамдардың денсаулық деңгейіне
мемлекеттің ықпалы, қоғамдық – экономикалық қатынас жөніндегі сұраққа жауап
ретінде пайда болған. Қоғамдық денсаулық – бұл жұмысшы күшін ұлғаймалы
ұдайы өндіруге тікелей ықпал ететін, сондай-ақ мемлекеттің қоғамдық
байлығын материалдық өндіру процесіне ықпал ететін макроэкономикалық
көрсеткіш. Басқа сөзбен айтқанда ол халық денсаулығының жоғары көрсеткішіне
жетуге ынталандырады.
Бұл тұрғыдан денсаулық сақтауды реформалау келесі негізгі принциптер
негізнде іске асырылуы тиіс, профилактикалық бағыттылықты жоғарылату,
медициналық ғылым мен денсаулық сақтау тәжірибесінің бірлігі, денсаулық
сақтаудың қаржылық мәселелерін шешуге халықтың қатысуы, медициналық қызмет
көлемі мен сапасына сәйкес халықтың – денсаулығын сақтау жүйесінде
қаржыландырудың көп арналылығы, медико - әлеуметтік профилактика және тағы
басқалары.
Рыноктық экономикаға өту денсаулық сақтау жүйесі экономикасында
реформалауды талап етті. Ең басты бағыттардың бірі Қазақстан халқының
барлығына міндетті медициналық сақтандыруды енгізу болып табылады. Ол тегін
қажетті медициналық көмектің минимумын алуға кепілдігін береді.
Мемлекет халақ денсаулығын қорғау мен нығайтудың федералды
бағдарламасын қаржыландырады. Денсаулық сақтаудың мемлекеттік, муниципалдық
және жеке жүйелерін сақтау мен дамыту бойынша шаралар қолдануға арналады.
Сонымен қатар мемлекет игілігінен алу және осыған байланысты мемлекеттің
ресурстық және қаржылық мүмкіндіктерін азайту әлеуметтік сфера
қажеттіліктеріне деген қаражаттың қысқаруына алып келеді. Сондықтан
денсаулық сақтау сферасына қаржы ресурстарының мемлекеттік кепілдікке
адекваттылығын қамтамасыз етуге маңызы зор.
Қаржыландыру жүйесін жетілдіру ең алдымен қолда бар қаржылық
ресурстардың рационалды пайдалануына және олардың көрсетілетін медициналық
көмек көлемін сәйкестендіруге бағытталуы қажет. Бұл медициналық мекемелерді
олардың көрсететін қызметінің көлеміне тәуелсіз ұстау принципінен бас
тартуды талап етеді.
Мұнда денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесі қаржы ресурстарын
әлеуметтік және медициналық көмекті арттырудың экономикалық құралы ретінде
пайдалануға негізделеді.
Ресей Федерациясының денсаулық сақтауы мен медициналық ғылымды дамыту
концепциясына сәйкес міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық
ұйымдарды қаржылындырудың екі схемесы болуы мүмкін. Бірінші схема:
сақтандырушы функциясын атқаратын сақтандырушы медициналық ұйымдар арқылы
қаржыландыру. Екінші схема:медициналық ұйымдарды міндетті медициналық
сақтандыру қорларының аймақтық филиалдары арқылы қаржыландыру.[13].
Медициналық сақтандыру жүйесін қайта құрудың басым бағыттары емханалар
мен отбасылық дәрігерлер үшін ішінара қор ұстау жүйесі болып табылады.
Мемлекеттің денсаулық сақтауға бөлген қаражаттарын мақсатты және
тиімді пайдалануды қамтамасыз ету үшін міндетті медициналық сақтау
қаражаттарының жұмсалуына, денсаулық сақтау жүйесінің муниципалдық және
жергілікті ұйымдардың қаржылық – шаруашылық қызметіне тиімді бақылауды
қамтамасыз ететін шараларды заңдылыққа енгізу қажет.
Міндетті медициналық сақтау негізгі бағдарламасын қаржылық қамтамасыз
ету мақсатында концепция федералдық бюджетте қаржыландыру көзін қосымша құн
салығынан түскен түсімнің үлесі ретінде бекітуді және міндетті медициналық
сақтандырудың (ММС) федералдық қорына аударуды талап етеді.
Федералдық қордың ММС негізгі бағдарламасын іске асыруға бағытталған
аймақтың қаражаттарын теңестіру мүмкіндігін арттыру үшін сақтандыру
жарияларын келесідей арақатнасты бекіту көзделеді: Федералдық қор ММС –
0,5℅, аймақтық қор ММС – 3,4℅, міндетті медициналық сақтандырудың жиынтығы
– 3,9℅.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік және жергілікті саясатты
жүргізудің басты элементі қазіргі жағдайда денсаулық сақтау ұйымының
жүйесін рационалды құруды қамтамасыз ететін стратегиялық және ағымды
жоспарлаудың біртұтас жүйесі болып табылады.
Конституциялық кепілдікті орындау үшін шектеулі қаражаты бар
әлеуметтік бағытталған салаларда мақсатты жоспарлаумен бағдарлама жасаудың
қазіргі әдістерін кеңінен қолдану ресурстарды жұмсау тиімділігін арттыруға
және халықтың медициналық көмекке деген қажеттілігін дұрысты қамтамасыз
етуге мүмкіндік береді.
Жоспарлау мемлекеттік медициналық көмек көрсетумен денсаулық сақтау
жүйесінің дамыту міндеттемелерінің нақты мақсаты мен оны қаржылық
қамтамасыз етуді бекітуді талап етеді.
Басқару жүйесін жетілдіру және оның тиімділігін арттыру денсаулық
сақтау органдары мен мекемелердің жетекшілері үшін келісімшарттық қатнастар
жүйесін енгізуге мүмкіндік беруі тиіс.
Әлеуметтік жұмыс экономикалық кеңістігінің субъектілерінің бірі білім
беру жүйесі болып табылады. Ресей Федерациясы Конститутциясының 43-
статиясында әрбір адамның білім алуға деген құқығы бар, мемлекеттік және
жергілікті мекемелерде мектепке дейін, негізгі және тегін болуына кепілдік
беріледі, әрбір адам конкурстық негізінде мемлекеттік немесе жергілікті
мекемелерде жоғарғы білімді тегін алуға құқығы бар.
Білім кемінде екі басты қызмет атқарады: Біріншісі, кең мағынада -
әлеуметтендіруді қоса есептегенде жеке адамды дамыту, сондай-ақ рухани,
адамгершілік және шығармашылық даму. Екіншісі – квалификацияланған жұмысшы
күшін ұдайы өндіру талабына бағынатын экономикалық функция. Қоғамдық
дамудың алғышарты осы екі қызметтің өзара байланысы болып табылады. Ал бұл
байланысты іске асырудың шарты – сәйкес ресурстық жағдай жасау. Мұнда қоғам
негізгі постулатқа сүйенуі қажет: адамның жан-жақты дамуына инвестиция ең
тиімді және сондықтан да приоритетті болуы тиіс.[14].
Ресейде рыноктық қатнастардың қалыптасу процесі көптеген әлеуметтік
сфераларда мемлекет монополиясын сақтаумен жүріп жатыр.
Рыноктық экономиканың талаптарына объективті негізделген білім беруді
дамытудың жаңа сатысы оның үздіксіздігі болып табылады. Ал бұл салынатын
ресурстардың көлемін арттыруды талап етеді.
Білім беру – бұл алдыңғы ұрпақ жинақтаған рухани, мәдени және
материалдық құндылықтарды шығармашылық беру процесі және оның нәтижесі.
Оның мақсаты адамның өз тағдырына өзі ие болуына мүмкіндік беретін
жеке ұжымдық құндылықтар болуы тиіс.
Өтпелі кезеңде дәстүрлі мемлекеттік сектор мен қатар рыноктық білім
беру секторы пайда болды. Оның бастамасын РФ білім беру туралы заңы
негізделген. Қазіргі кезде мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының саны 200-
ге жуықтады. Мемлекеттік емес секторды дамыту шектеулі мемлекеттік бюджет
қаражатын білім беру жүйесіндегі мемлекет үшін маңызды бағыттарды қолдауға
бағытталуына мүмкіндік береді.
1999 жылға дейін жоғары оқу орны толығымен мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырылып өндірістік емес сфераның ұйымы ретінде салынып келеді.
Қаржыландыру бекітілген смета бойынша, қызметкерлердің еңбек ақысы – қатаң
ставка бойынша, материалды – техникалық базаны дамыту – ұлғайту, қайта құру
және техникалық қайта қаруландыруға мақсатты капиталдық салымдар есебінен,
сондай-ақ бюджет қаражаттарынан іске асырылады.
1989-1990 жылдардан бастап бірінші орынға бюджеттен тыс қаражаттар
есебінен ішінара өзін-өзі қаржыландыру стратегиясы алдыңғы орынға қойылды.
ЖОО бюджеттік ұйымнан активте бюджеттен тыс қорлар үлесі көп орынды алатын
аралас экономика субъектісіне айналды.
Орта арнайы оқу орындарындағы ақылы білім беру өтпелі экономиканың бір
сипаты болды. Мемлекеттік бюджеттен түсіндіру тек 30-40℅, кейде 50℅
олардың қызмет етуіне байланысты болатын шығындардың орнын басады.
Ресей Федерациясы федералды мемлекеттік білім беру стандартын бекітіп,
білім беру және өзіндік білім берудің әртүрлі формаларын қолдайды.
Білім берудің экономикалық кеңістігін жетілдіру білім беру
мекемелердің негізгі қорларын қорғауға, оларды мемлекеттік бюджет және
қосымша көздерді тарту есебінен экономикалық қамтамасыз ету бағытында жүріп
жатыр.
Білім беру сферасында тегін білім беруді алу кепілдігін сақтау бойынша
шаралар іске асырылып жатыр, сонымен бірге ақылы қызмет рыногы да
кеңейтілуде.
Сонымен қатар әлеуметтік – экономикалық тәрбиелеу мәселесінде яғни
өсіп келе жатқан ұрпақтың әлеуметтік өмірге енуі кезінде қоғамдық көмек
берудің педагогикалық бағытталған жүйе мәселесі де үлкен маңызға ие.
Жеке адам қалыптасуының біртұтас процесі ретіндегі тәрбиелеу балалар
мен жасөспірімдерге білім беру, оқыту және дамытуды қамтиды.[15].
Тәрбиелеудің экономикалық концепциясының ерекшелігін ескере отырып оны
іске асыруға қызығушылық тудыратын институттың келесідей негізгі
қызметтерін атап өтуге болады:
- отбасында: отбасы мүшелерін еңбекке тарту, отбасы бюджетін енгізуге
үйрету арқылы экономикалық қасиеттер, дағдылар мен қабілеттерді
қалыптастыру және бекіту, материалдық құндылықтарға, табиғи ортаға,
отбасылық және қоғамдық жетістіктерге экономикалық сапалы қатнас
жасауға тәрбиелеу, орынды қажеттіліктерді жасап және оларды
қоғамдық мүмкіндіктермен сәйкестендіре алуға үйрету.
- мектепте: оқу процесі мен сыныптан тыс жұмысты экономикалық
мазмұнға толтыру, шаруашылық қызмет нәтижесін экономикалық есептеу,
бақылау және талдау, жоспарлау саласында экономикалық қабілеттер
мен дағдыларды қалыптастыру. Әлеуметтік – педагогикалық тәрбиелеу
жүйесінің мақсаты экономикалық сауатты әлеуметтік белсенді жеке
адамды қалыптастыру болып табылады.
Экономикалық кеңістіктің құрамдас бөліктері мәдениет және өнер болып
табылады. Қоғамның рыноктық қатнастарға өтуі жағдайында мемлекеттік
қаржыландыру көлемін қысқарту жүріп жатыр. Сондықтан да федералдық,
аймақтық және жергілікті бюджетті қалыптастыру принциптерін өзгертудің
маңызы зор. Мемлекет қажетті нормативті және заң базаларының болмауына,
салық жүйесінің жетілмегендігіне, әлеуметтік – мәдени сферасында құрылымдық
қайта құрудың баяу қарқынына байланысты уақытша тоқтап қалған отандық
мәдениет пен өнерді қолдаудың экономикалық жағдай жасау тиіс.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігіндегі басты орында еңбек
және тұрмыс сферасы тұрады. Еңбек қатынастарының мәні халық шаруашылығында
бүкіл халықтың 49-℅ қамтылғанымен анықталады. Қызметкерлердің 40-℅ астамы
мемлекеттік емес сектордың үлесіне тиеді. Бұл жағдайда мемлекет –
монополист әрі жалдаушы, әрі заң шығарушы, әрі заңды орындаушы ретінде
болған жағдайда еңбек заңы еңбек қатнастарын реттеуші ролін тиімді атқара
алмайды. Еңбек қатнастарын реттеу базасы жаңа экономикалық және әлеуметтік
жағдайға сәйкес келмейді. Мемлекет өзінің адамның еңбекке деген құқығын
қорғау, қалыпты еңбек жағдайы мен өзінің еңбек қызметінен табыс алуын
қамтамасыз ету функциясын атқармайды.
Экономикада іске асырып жатқан қайта құру және акционерлік меншік
формаларының пайда болуына байланысты қалыптасқан еңбек қатнастары
табиғатына нақты анықтама берілмеген еңбек заңдылығында бейнеленбеген. Жеке
және кооперативті кәсіпорындар жұмысшыларына еңбек кепілдігін беру мәселесі
өзекті болып отыр. Олардың көпшілігінің билікте, саудада, қоғамдық
тамақтануда, тұрмыстық қызмет көрсетуде өкілетті орындары жоқ.
Еңбек қатнастары сферасындағы өтпелі кезең бірнеше негативті
жағдайларға алып келді, еңбек құқығын бұзудың көбеюі және оны орындауға
мемлекеттік бақылаудың әлсіреуі.
Ең алғашқы орында халықты тұрақты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі
тұр, ол азаматтардың өмір сүру жағдайын жақсартудың басты шарты болып
табылады. Бұл айдың және жасырын жұмыссыздықтың өсуімен бейнеленеді.
Жасырын жұмыссыздықтың жұмысшыларды қайта мамандандыру үшін олар одан әрі
рационалды пайдалану мақсатында қолданылмайтындығы қауіпті деп
саналады.[16].
Жұмыссыздардың адрестік және әлеуметтік бағытталған мемлекеттік
қолдау, жұмыссыздық жәрдемақысы мен өмір сүру минимумының көлемін
сәйкестендіру мәселесі өзекті болып табылады.
Бұл жағдайда еңбек қатнастары сферасында мемлекеттің әлеуметтік
саясатының басты бағыттары төмендегідей болады:
- мемлекеттің еңбекақы, еңбек режиміне кепілдендіру саласында заңның
орындалуына бақылау жүйесін қалпына келтіру және нығайту;
- халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) жалдамалы жұмысшылардың құқығының
халықаралық стандартын белгілейтін конвециясын ратификациялау;
- жаңа еңбек заңын, ұжымдық еңбек туралы, кәсіподақ мәселесі туралы
және тағы басқа заңдарды қолдау.
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі
ретінде.
2.1 Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік
стандарты
Кез-келген қалыпты қызмет ететін әлеуметтік жүйенің бөлінбейтін
факторлары тұрғын халықты әлеуметтік қорғау және оларға әлеуметтік-
экономикалық көмек көрсету болып табылады.
Адамдардың физикалық өміріне әлеуметтік көмек көрсету, олардың
әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру адамзат дамуының бастапқы
кезеңінде-ақ болған және әдет-ғұрыптардың, нормалардың, дәстүрлердің,
рәсімдердің негізінде іске асып отырған. Бұл адамдарға жағымсыз табиғи
жағдайларға және әлеуметтік ортаға бейімделуге, жанұя, тек, қауымдастық
мәдениетінің біртұтастығы мен жақсы жақтарын сақтап қалуға көмектесті.
Өзара көмек және қолғабыс адамдардың бірлескен өмірінің табиғи атрибуты
болды.
Өркениет дамуымен, техникалық және мәдениет прогрессімен, жанұялық-
туыстық және қауымдық байланыстардың жойылуымен мемлекет адамның әлеуметтік
қорғаныстылығының гаранты қызметін бірте-бірте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ
МАГИСТРАТУРА БӨЛІМІ
Социология кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері
Орындаған: __________________________ Ильясова И.Б.
(қолы, күні)
Ғылыми жетекшісі:
Филос. ғ.д. профессор ______________________ Әженов М.С.
(қолы, күні)
Рецензент
филос.ғ.д.,профессор ________________________ Ақмамбет Ғ.Ғ.
(қолы, күні)
Норма бақылаушы ________________________ Есимова Д.Г.
(қолы, күні)
Қорғауға жіберілді:
кафедра меңгерушісі
соц.ғ.д., профессор ___________________________Садырова М.С.
(қолы, күні)
АЛМАТЫ 2005
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері
Зерттеу жұмысының өзектілігі: “Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
негіздері” қазіргі кезде қоғамда орын алып отырған мәселелердің бірі деп
айтуға болады. Сондықтан бұл жүйенің қалыптасуы берік экономикалық
жағдайда мүмкін емес, қалыптасуында мемлекет қана емес, сондай-ақ түгелімен
мемлекетте қатысуы қажет. Сонымен қатар отбасының рөлі өседі және әрбір
нақты тұлғаның өзін - өзі қамтамасыздандыруда, қалыпты (өмір) тіршілік
әрекеті және тұлғаның шығармашылық потенциалдық дамуы экономикалық базаны
нығайтады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда
қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік
қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқа
қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық
сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Диссертацияны жазу барысында 26 әдебиет пайдаланылды.
Жұмыстың көлемі 69 бет.
М А З М Ұ Н Ы
РЕФЕРАТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4-5
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
1. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және
принциптері мен
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
..6-13
2. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
кеңістігі ... ... ... ... ... ... .. ... ..14-20
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі
ретінде.
1. Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік
стандарты ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 21-48
2. Халықтың экономикалық дифференциациясы және материялдық жағдайының
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...49-66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...68-69
КІРІСПЕ
1 Зерттеу жұмысының өзектілігі: “Әлеуметтік жұмыстың экономикалық
негіздері” қазіргі кезде қоғамда орын алып отырған мәселелердің бірі деп
айтуға болады. Сондықтан бұл жүйенің қалыптасуы берік экономикалық
жағдайда мүмкін емес, қалыптасуында мемлекет қана емес, сондай-ақ түгелімен
мемлекетте қатысуы қажет. Сонымен қатар отбасының рөлі өседі және әрбір
нақты тұлғаның өзін - өзі қамтамасыздандыруда, қалыпты (өмір) тіршілік
әрекеті және тұлғаның шығармашылық потенциалдық дамуы экономикалық базаны
нығайтады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Қазіргі кезде қоғамда
қалыптасып отырған мәселе ретіндегі негізгі міндет ол халықты әлеуметтік
қорға саясатын іске асыру болып табылады. Мұнда қартаю, жұмысқ
қабілеттілігін жою жағдайына байланысты әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық
сақтау саласындағы әлеуметтік кепілдіктің маңызы арта түседі.
980 – жылдың аяғы мен 90 – жылдың басында Ресейде топтық –
административтік жүйенің бұзылуы және нарықтық экономикалық қатынасқа
ауысуы басталды. Бұл жағдайда әлеуметтік бағыттың мемлекеттік саясатқа
қажеттілігі күшеюі, халықты нарықтық қолайсыз әсерінен қорғаудағы тиімді
жүйелер қалыптастыруы көрінеді.
Ресей Федерациясының Конституциясының 7 – ші бабында: Ресей
Федерациясы қазіргі таңда әлеуметтік мемлекет саясатына жағдай жасауға
бағытталған, өркениетті өмірмен қамтамасыздандыру және адамның еркін дамуы
- деп жазылған. Сонымен қатар, Ресейде басқа да өркениетті мемлекеттер
сияқты экономикасы ірі тұлғалы материалды, әлеуметтік және рухани
қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталуы керектігі анықталады.
Әлеуметтік бағытталған экономикалық негізгі шарты мемлекеттік
экономикалық тұрақты өсуі, халықтың өмір сүру деңгейінің көтерілуі,
адамдардың құқығын қорғау кепілдемесі, материалдық өндірістегі тауар және
өнім өндіру саласында жұмыссыздық болмауы қажет.
Адамның қоғамды оқуда экономикалық теорияда адам экономикалық игілікті
б.т қатар шығарушы және қолданушы алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік экономикалық бағыты және қоғамдағы құт – береке халықты
әлеуметтік қорғау кепілінің жүйесі арқылы адамның құқығы мен бостандығы
жариялау маңызды орын алады. Бұл экономикалық, демографиялық, ғылыми,
кадырлық потенциалдарды қалыпты қайта өндіру және қолдану базасы арқылы
мүмкін. Бұл потенциалды әлеуметтік қорғау жүйесінде жүзеге асыру мақсатында
білікті маман дайындау арқылы ғана жүзеге асырылады. Бұл қазіргі ғылым мен
тәжірибедегі өзекті мәселелердің бірі ғана.
Әлеуметтік жұмысқа қойылатын талаптар әлеуметтік сферадағы терең және
жан-жақтылы реформаны қайта ұйымдастыру жағдайы, жаңа экономикалық
қатнастың қоғамдық жағдайға ауысуы, экономикалық білімді меңгеру болып
табылады.
Жалпы гуманитарлық және әлеуметтік экономикалық цикл сияқты жалпы
мамандандырылған тәртіп циклі бойынша да әлеуметтік жұмыс бағыты бойынша
мемлекеттік деңгейде жоғары мамандандырылған білім экономикалық білімге
көлемінің қажеттілігін көрсетеді.
Оқу құралында курстық тақырып әлеуметтік және экономикалық негізін,
мемлекеттік экономикалық саясатының әлеуметтік бағыты және әлеуметтік даму
сұрақтары, халықты әлеуметтік қорғау жүйесі, әлеуметтік жұмыстың
экономикалық кеңістігінің түсінігі мен мәні, әлеуметтік сферада
субъекттердің экономикалық қарым – қатнастардың қарастыру болып табылады.
Қоғамдағы әлеуметтік стратификация және оның әлеуметтік –
экономикалық зардаптары, нарықтық қатнасқа ауысу кезеңінде халықтың
материалдық жағдайының жақсаруы мен динамикасы түсіндіріледі.
Халықты әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамтамасыздандырудың
ұжымдық – экономикалық негізі, әлеуметтік қызмет көрсету орындарының өкілі,
салық салу, қаржы мен байланысты мәселелерді қарастырады.
Экономикалық ұжым, кадырлық қамтамасыздандырылу және әлеуметтік
жұмысшының еңбек ақысын төлеу тақырыптары енгізілді.
І Бөлім Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері.
1.1. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негізінің пәні мен тапсырмасы және
принциптері мен әдістері.
Экономикалық ойлау адамзат қоғамымен бірге өмір сүріп келеді. Ежелгі
философтар (Аристотель, Ксенофан, Платон және т.б.) шығармаларында
экономикалық тұрмыстық варианттары көрсетілген.
Экономия термині грек тілінің ойкос (үй, шаруашылық) және номос
(ереже, заң) деген сөздерінен алынып, бастапқы кезде үй шаруашылығы туралы
ғылым ретінде қарастырылады. Қазіргі кездегі экономика – бұл рыноктық
шаруашылық категориясының синонимі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық функциясы – бұл жеке тұлға, отбасы,
қауым және бүкіл қоғамның тіршілік етуі мен дамуын қамтамасыз ететін
ресурстық база, жағдайлар кешенін құруға бағытталған халықты әлеуметтік
қорғау жүйесі субъектілерінің қызметі. Ол экономикалық ресурстарды
қалыптастыру және рационалды бөлу, олардың тиімді пайдаланылуын бақылау
және тағы сол сияқты элементтерден тұрады.
Адамның жеткілікті түрде тіршілік ету мәселесін шешу бойынша
экономикалық қызметті іске асыруға үш субъект қатысады: мемлекет, қоғам
және адамның өзі. Нақты жағдайларға байланысты олардың әрқайысысы көп
немесе аз міндеттерді өз мойнына алады.
Рыноктық қатнастар қалыптасуының қазіргі сатысында әлеуметтік жұмыстың
экономикалық функцияларын іске асыруда мемлекет басты роль атқаратындығын
тәжірибе көрсетіп отыр.
Әлеуметтік жұмыс экономикасы – материалдық емес қызмет өндіру бойынша
халықты әлеуметтік қорғаудың барлық құрылымдарының экономикалық қызметі.
Материалдық емес қызмет өндіру сферасының мынадай спецификалық
ерекшеліктері бар: бұл сфераның өкілі (тұтыну заты) тауар түрінде емес,
белгілі бір қызмет, еңбек түрінде болады. Яғни, ... зат түрінде қызмет
көрсетпей, еңбек түрінде қызмет көрсетеді.... Бұл жерде материалдық –
заттай өндіріске тән қызмет формасынан өнім формасына өту іске аспады,
және қызмет өндіру процесі әрқашан да оны тұтынумен сәйкес келеді.
Материалдық емес қызмет сферасына тұрғын-ұй коммуналдық қызметтер,
тұрмыстық қызмет көрсету, денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, жолаушы
автокөлігі және байланыс, әлеуметтік қамтамасыз ету және сақтандыру,
әлеуметтік қызмет көрсету және тағы басқалары жатады. Олардың барлығына
ортақ қасиет қызметтің осы түріне қамтылған жұмысшылар еңбегінің
материалдық емес сипаты болып табылады. Бұл салаларды тағы да олардың
адамдарға және олардың тіршілік етуіне әлеуметтік жағдай жасауға
бағытталуы біріктіреді.[1].
Сонымен қатар 90 – шы жылдардың басында әлеуметтік жұмыс деп аталған
қызметтің принципиалдық ерекшеліктері де бар. Ол тек әлеуметтік қолдау
және қызмет көрсету, қызметі ретінде емес, сонымен қатар қоғамның
объективті себептерге байланысты өзін-өзі қамтамасыз ете алмайтын
мүшелерінің мүдделеріне сай әділетті әлеуметтік қайта құруға бағытталған
мемлекет емес құрылымдар қызметінің жиынтығы ретінде қарастырылады.
Рыноктық өту кезеңінде мемлекет тарапынан қолдауды объективті қажет
ететін адамдардың саны көбейеді. Сонымен қатар мемлекет иелігінен алу және
меншіктің көп формалылығы мемлекеттің халықтың әлсіз топтарының әлеуметтік
қажеттіліктерін қамтамасыз етуге ресурстың мүмкіндіктердің елеулі түрде
қысқаруына әкеледі.
Бұл да рыноктық экономика қалыптасуы кезінде әлеуметтік жұмыс
экономикасының бір ерекшелігі болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері курсының зерттеу пәні –
бұл рыноктық экономика жағдайында әлеуметтіксферадағы және халықты
әлеуметтік қорғау жүйесіндегі экономикалық процестердің заңдылықтары,
экономикалық факторлардың бүкіл қоғамның, жекелеген әлеуметтік топтарға
көрсететін ықпалы.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы қоғам мүшелері мен мемлекет және басқа
да саяси жүйелер арасындағы экономикалық қатнастарды зерттейді.
Әлеуметтік жұмыс экономикаға қоғамның материалдық негізі ретінде
тоқталады. Бұл әсіресе қазіргі кезде өндіріс құлдырауы мен жұмыссыздықтың,
инфляцияның өсуі, тауарлар мен қызметтердің барлық түрлерінің қымбаттауы
байқалған өтпелі кезеңде маңызды болып табылады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық негіздері атты курс қоғамның
әлеуметтік организіміндегі экономикалық байланыстарды, оның өтпелі
экономикадағы өзгерісін және экономикалық, құқықтық және басқа да
әлеуметтік құқықтары төмен халықтың бөлігін әлеуметтік қорғауға
бағытталғандығын, рыноктық қатынастардың қоғамның әлеуметтік организіміне
ықпалын, экономикада жүріп жатқан процестерді және оның қоғамның
әлеуметтік өміріне, оның жекелеген әлеуметтік топтары мен оның мүшелеріне,
қоғамдағы отбасына және отбасындағы жеке адамға ықпалын зерттейді.[2].
Қоғамның экономикалық қатнастары оның жекелеген мүшелеріне тікелей
әсер етеді. Әсіресе өндіріс құрал – жабдықтарына байланысты қатнастар
үлкен ықпал етеді. Өндіріс құрал – жабдықтарымен бөтенсіту жұмысбастылық
және әлеуметтік жіктелуіне, отбасындағы экономикалық, әлеуметтік
мәселелерге алып келеді.
Халықты әлеуметтік қорғау саясатын іске асыру әлеуметтік жұмыстың
міндеті. Мұнда қартаю, жұмысқа қабілеттілігін жою жағдайына байланысты
әлеуметтік сақтандырудың, денсаулық сақтау саласындағы әлеуметтік
кепілдіктің маңызы арта түседі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы экономикалық теорияның негізгі
категорияларымен анықталады: өндіріс, бөлу, айырбас және тұтыну.
Жеке адам және қоғам мүдделерін іске асыру кезінде адамдар қызметінің
шешуші саласы – рыноктық қатынастар қалыптасу жағдайында өмірлік
игіліктерді өндіру және бөлу саласына ерекше көңіл бөлінеді.
Материалдық игіліктерді өндіру – адам және қоғам өмірінің негізі.
Экономикалық ғылым категориясы ретіндегі бөлу – бұл тек қоғамдық
өндіріс нәтижесін бөлу ғана емес. Бұл ресурстарды немесе өндіріс
факторларын да бөлу болып табылады.
Шаруашылық рыноктың жүйесінің қалыптасуы және осы негізде меншік
иелері тобының қалыптасуы жинақталған мүлік бойынша бөлу принципінің
ықпалын күшейтеді. Мұнда халықтың өз табысының қалыптасуы
дифференциялануының өсуіне, қоғамның әлеуметтік, экономикалық жіктелуіне
алып келеді. Бұл әлеуметтік ауыртпалықты жою үшін, халықтың әлсіз жүйесін
қалыптастыру үшін жүйелі мемлекеттік араласуды талап етеді.
Әлеуметтік – экономикалық көмек мемлекеттік бағдарламасының негізінде
азаматтардың конституциялық құқықпен қамтамасыз ету іске асырылады: тегін
білім беру менмедициналық қызмет көрсету, қарттар мен жұмысқа
қабілетсіздерді қамтамасыз ету, аналық пен балалықты қолдау және тағы сол
сияқты. Оларды қанағаттандыру дәрежесі осындай жағдайдағы экономикалық
даму деңгейімен анықталды.[3].
Бөлу процесін реттеу бойынша мемлекеттің қызметі негізгі үш бағыт
бойынша іске асырылады.
Бірінші бағытта халықтың түсімі оның еңбегінің нәтижесіне, өмір сүруді
қамтамасыз ету үшін қажеттілікті қанағаттандыру деңгейін есепке ала отырып
тәуелді болады.
Екінші бағыт бірінші орында жәрдемақысы, арнайы емдеуге берілген
төлемдердің бағытталған қажеттіліктер көлемімен сипатталады.
Мемлекеттік қолдаудың үшінші бағытының ерекшелігі өндірістік емес
сфералардың сәйкес мекемелері арқылы халықтың заңмен анықталған топтарына
берілетін жеңілдіктер және қызметтер арқылы бейнеленеді.
Әлеуметтік – экономикалық қолдау бағдарламасы еңбек процесіне тыс
себептерге байланысты табыс деңгейіндегі айырмашылықты жоюға бағытталады.
Әлеуметтік жұмыс экономикасы жалпы экономикалық теория шеңберінде қала
отырып, оның халықтың өмір сүруін қамтамасыз етуге ықпалын, экономикалық,
саяси, тарихи, ұлттық, этникалық және басқа да қоғам өмірінің нормаларына
тәуелді болатын мұқтаж адамдарды әлеуметтік қолдаудың мемлекеттік
стандартын анықтауды зерттеумен айналысады.
Халықтың өмір сүруін қамтамасыз ету экономикалық категориясы
қоғамның өндірістік күштеріне, рыноктық экономикасына қызмет етуі және
дамуы жағдайында әлеуметтік – экономикалық қатнастарға сәйкес келетін
сапалық және сандық көрсеткіштермен сипатталады.
Бұл тұрғыда халықтың өмір сүруін қамтамасыз ету жүйесінің әлеуметтік –
экономикалық үлгісі қызығушылық туғызады.
Қазіргі рыноктық экономиканы мемлекеттік реттеу тәжірибесі мен ғылымға
халықты өмір сүруін қамтамасыз ету жүйесі экономикалық категориясын
енгізу теориялық тұрғыда дәлелденген және Қазақстанда жоғары деңгейде
дамыған, әлеуметтік әділетті қоғамның қалыптасуын мемлекеттің білікті
түрде қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.[4].
Әлеуметтік жұмыс экономика оқу пәні ретінде танымдық, методологиялық,
тәжірибелік функциялар тән болып табылады. Бұл функциялардың мақсаты –
экономикалық мәселелердің және олардың қоғам әл-ауқаты әсерін талдау.
Зерттеу объектісі тұрғысына курс бөлімдері халықты әлеуметтік
қорғаудың екі аспектісі ретінде микро және макроэкономикаға байланысты
әртүрлі аспектілерін қарастырады. Бір жағынан ол өзін-өзі қамтамасыз етуге
жағдай жасауды көздесе, екінші жағынан өзін-өзі қалыпты өмір сүру
деңгейімен объективті түрде қамтамасыз ете алмайтын адамдарға көмекті
көздейді.
Микроэкономикамен рыноктық экономикадағы жекелеген әлеуметтік
субъектілерді (мысалы, әлеуметтік кәсіпорындар мен қызмет, өндірістік
ұжымдар және тағы басқалары) қызмет ету заңдылықтары мен салдарын,
себептерін талдау байланысты. Микроэкономикамен табыс, жұмысбастылық,
материалдық әл-ауқат динамикасы жиынтық көрсеткіштерін қарастырып,
мемлекеттік экономикалық саясаттың заңдылықтары мен әлеуметтік
бағыттылығын анықтайды.
Олай болса, әлеуметтік жұмыстың экономикалық сферасының пәні осы
сфераға бағытталған материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарының қозғалу
заңдылықтарын және онда қолданылатын қоғамдық және жеке адам қойған
мақсаттарына жетуі болып табылады.
Ол экономикалық теорияға методологиялық негіз ретінде сүйенеді және
әлеуметтік сфераны жоспарлау, қызмет ету және ресурсты қамтамасыз ету
қызметтерін қамтиды, мемлекет, әлеуметтік топтар мен жеке адамдардың
экономикалық процесс заңдылықтарын білу негізінде және экономика заңдарын
әлеуметтік жұмыс тәжірибесінде пайдалану негізінде экономикалық
байланыстарын зерттейді.
Әлеуметтік жұмыстың экономикасы кәсіптік деңгейде мынадай сұрақтарға
жауап беруге бағытталады: салаға салынған ресурстардың тиімділігі қандай
және осы тиімділіктің критериі қандай.
Әлеуметтік жүйе элементтік құрамына адамдар мен олардың арасындағы
қатнастар кіретін жүйенің ерекше түрі болып табылады.
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі - әлеуметтік жүйенің дамыған түрі
және оған мақсат, иерархия, басқару, синергия сияқты жүйелік қасиеттер
тән.
Гомогендік жүйе тек әлеуметтік элементтерден тұратын болса, ал халықты
әлеуметтік қорғау жүйесіне гетерогендік жүйе ретінде адаммен қатар басқа
табиғаттың элементтері жатады: социотехникалық (кәсіпорын, мекеме,
қайырымдылық қоры), экоәлеуметтік (географиялық адамдар,
муниципалитеттер). Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі биологиялық,
техникалық және басқа да жүйелермен салыстырғанда өте күрделі, себебі оның
басты элементі – адамның өзіндік субъектілігі және мінез-құлық таңдаудың
үлкен диапазоны болады.
Бұл себепке байланысты субъект – қызметтің субъект – объектілік
сипаты әлеуметтік жұмыста заңдылықтарды практикалық қолдауды
күрделендіреді.
Әрбір нақты әлеуметтік жүйе кең көлемдегі әлеуметтік жүйеленген және
макрожүйе сияқты бүкіл қоғаммен органикалық байланысты және салыстырмалы
дербестігін сақтап қалады. Әлеуметтік жүйенің бұл дербестігі оның кең
көлемде таралуын қамтамасыз етеді.[5].
Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі (ХӘҚЖ) әлеуметтік тәртіп сферасының
туындысы ретінде қоғамда объективтендірілді және онда салыстырмалы
автономиясы, өзіндік заңдылықтары, әлеуметтік жұмыс принциптері мен
әдістері болды.
Әлеуметтік жұмыс экономикасының принциптері – бұл ғылыми дәлелденген,
тәжірибеде тексерілген халықты әлеуметтік қорғау кәсіпорындары мен
мекемелерінің экономикалық қызметінің формасы мен әдістері жөніндегі
қаулы. Әлеуметтік жұмыс экономикасына әлеуметтік сфера қызмет етуінің
принциптері және ерекше принциптер де тән.
Гуманизм принципі адамның жоғары құндылығын мойындауды, оның
жетістіктері мен азаматтық құқықтарын қорғауды, жеке адам қабілетін жан –
жақты көрсетуге жағдай жасауды көздейтін негізгі принциптердің бірі.
Әлеуметтік әділдік принципі. Әлеуметтік – экономикалық әділдік
абсолюттік тепе – теңдік түрінде емес, ең алдымен еңбектің әділ бағасы,
ұсақ өндірушілердің әділ табысы, минималды жалақыны жақындату, бюджеттік
сфера мен негізгі халық шаруашылығы арасындағы қатынасты директивті
қолдауды енгізу түрінде көрініс табады.
Ол екі формада көрініс табады: айырбас әділеттілігі және бөлу
әділеттілігі. Бұл формалардың екеуі де бөлудің рыноктық механизімімен
теңестіруге болады, бір жағынан мемлекеттік реттеу механизімімен, екінші
жағынан байлық теориясының - жеке және қоғамдық меншік сияқты екі
артықшылығымен теңдестіруге болады.
Әлеуметтік әділеттілік барлық адамдардың экономикалық өмір мен
қоғамдағы саяси оқиғаларға белсенді қатысуын көздейді. Экономикалық
әділеттілік кәсіпкердің, сондай-ақ тікелей рыноктық - өндірістік қызметтен
тыс адамдар: өндірістік қатынасқа әлі түсіп үлгермегендер (балалар,
жасөспірімдер) немесе объективті себептерге байланысты оған түсе
алмайтындар (мүгедектер, көпбалалы аналар), сондай-ақ жас мөлшері бойынша
немесе еңбекке қабілеттілігін жоғалтуға байланысты өндірістен кеткен
адамдарды (қарттар, мүгедектер) экономикалық қорғауды көздейді.
Басқа сөзбен айтқанда бұл меншікті қорғаумен қалыпты кәсіпкерлік
қызметі қорғауға құқыққа иелік ету құқығын мойындау, балаларды,
зейнеткерлерді, мүгедектерді әлеуметтік – экономикалық қолдауды білдіреді.
Қоғамдық мақсатқа бағытталған принципі. Бұл принципке сәйкес қоғамда
қорғалатын халықтың толығымен немесе ішінара жұмысқа қабілеттілігінен
айырған бөлігімен қатаң түрде шектеуі тиіс. Бұл принцип бұзылса іске деген
мотивация төмендеп, еңбек армиясы көбейеді. Әлеуметтік жұмыстың бұл
принципінің тәжірибедегі көрінісі адрестік әлеуметтік – экономикалық көмек
жүйесі болып табылады. [6].
Экономикалық тиімділік принципі әлеуметтік шығын көлемімен оны
қаржыландыруға бөлінген ақша көлемінің арасындағы оптималды арақатнасы
бейнеленеді. Әлеуметтік сфераны қаржыландыруға бөлінетін қаржы барлық
макроэкономикалық көрсеткіштерге сәйкес келуі тиіс: жалпы ұлттық өнім,
еңбек ақы қоры, халық табысы және тағы басқасы. Әлеуметтік мұқтаждыққа
берілетін қаржының оптималды көлемнен алып келеді. Сонымен қатар,
экономикалық тиімділік принципінің мәні әлеуметтік төлемдер мен жалақы
арасындағы оптималды арақатынас болып табылады.
Әлеуметтік жәрдемақы көлемі жәрдемақы алу жалақы алуға қарағанда
тиімді болатындай жағдай тудырмауы қажет. Бұған жәрдемақының заңды түрде
бекітілген минималды еңбекақыға (мысалы, балаларға берілетін жәрдемақы
минималды еңбекақының 70℅-пайызын құрайды) оптималды арақатнасы арқылы
және өмір сүру минимумының анықталатын құны арқылы қол жеткізуге болады.
Бұл принципі сақтау үшін халықтың - әлеуметтіе әл-ауқатының түпкі мақсатын
анықтау, әрбір индивид пен қоғам үшін максималды пайдамен оған жетудің
экономикалық тиімділігін анықтау талап етіледі.
Халықты әлеуметтік қолдауда мемлекеттік бастамалардың приоритеттілігі
принципі. Бұл принципке сәйкес объективті себептерге байланысты өз-өзін
қамтамасыз ете алмайтындарды. Әлеуметтік жіктілікті өмір деңгейімен
экономикалық қамтамасыз етуші мемлекет болуы тиіс. Көптеген жағдайларда
әлеуметтік қорғау құралы төмендегідей екі категория арқылы көрініс табады:
1. рыноктық әсердің әлеуметтік қауіпті деңгейге жетуіне мүмкіндік
бермейтін тұрақты шектегіштер. Бұл үшін мемлекет еңбекақының
минималды деңгейін, салық максималды мүмкін болатын ставкасын
реттейді, тегін білім беру мен медициналық қызмет көрсетудің
минимумына кепілдік береді.
2. жеңілдік, субсидия, тегін және ішінара ақылы қызметтер,
кедейлерді қолдау сияқты әлеуметтік компенсация жүйесі.
Жергілікті органдардың экономикалық дербестігі принципі федералды
және жергілікті деңгейдегі субъектілердің экономикалық өкілеттіктерін
шектемеуді талап етеді.
Әлеуметтік жәрдемақы және басқа да төлемдер федералдық деңгейде
минималды көлемде кепілделуі тиіс, ол одан жоғары төлемдердің барлығы
жергілікті қорынан аймақтық халық және әкімшілік аймақ экономикасын
дамытуға ынталануы үшін іске асырылады.[11].
Сондай-ақ еңбекақының еңбектік мотивациясы принципі, өмір сүру
сапасын жоғарылату, қажеттіліктердің көбеюі сияқты экономикалық принциптер
де бар.
Жоғарыда тізбектелген принциптерде халықты әлеуметтік қорғау жүйе
ретінде негізделген. Бұл принциптер өндіріс және тұтыну сфераларының
арасындағы пропорцияны, оптималды арақатынасты сақтауға бағытталған,
әлеуметтік жұмыс тұтыну сферасына көмек көрсететіндігін ұмытпау қажет. Бұл
принципке сәйкес әлеуметтік технология әлеуметтік – экономикалық әдіс
түрінде көрініс табатын халықты әлеуметтік қорғау механизмі әрекет етеді.
90-жылдардың аяғында халықты әлеуметтік қорғау жүйесі рыноктық
қатнастарға әлі енбегендігін айта кету қажет. Мемлекет федералдық,
республикалық және муниципалдық меншік формасында оның иесі болып қалады.
Біздің мемлекетіміз үшін билік институты мен меншік институтын
біріктіру қасиеті тән. Ол көп укладты экономикада тек қана меншік
субъектісі сипатында емес, сонымен қатар басқару субъектісі ретінде еңбек
қатынастары сферасына енуі қажет.
Осыған байланысты әлеуметтік қорғау мекемелері мен кәсіпорындары
басқарушылық ықпалымен жоғарыдан төмен қарай реттеледі. Жүйе элементтері
арасындағы арақатнас жоспарлау, демократиялық централизм және ішінара
шаруашылық есеп принциптеріне бағынады. Кәсіпорындарда қызмет
көрсетілгендер жазылып, қызмет ассортименті шектеледі, қаржылық кадрлық
және басқа да ресурстар көлемі анықталады.
Әлеуметтік жұмыстың нақты бір тұлға бағытталғандығы әлеуметтік
жұмысшыға жеке адам мен қоғам арасындағы бұзылған қатнасты қайта қалпына
келтіруге бағытталған тиімді әдіс – тәсілдер мен технологияларды іздеу
мәселесін қояды. Бұл қоғамның әлеуметтік әлсіз мүшелерінің көбеюіне және
оларды қолдау процесін жетілдіруге деген қажеттілікке байланысты.
Әлеуметтік қолдау технологиясында әлеуметтік – экономикалық әдістер –
бұл экономикалық принциптер негізінде әлеуметтік мақсатқа жету әдістері.
Ал әлеуметтік мақсат қоғам, топтар мен жеке адамдардың мүдделерін
біріктіруді қамтамасыз ету болып табылады. Әлеуметтік жұмыс
технологиясында экономикалық әдістері пайдалану дұрыстығы олардың
тиімділігі арқылы анықталады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық әдістері әлеуметтік қолдау
механизімінде басты орын болады, яғни ол әлеуметтік қорғау концепциясының
негізгі аспектілеріне әсер етеді, бір жағынан жеке адамды потенциялдық
мүмкіндіктерін өзін-өзі көрсетуге ынталандыра отырып, екінші жағынан –
дағдарыс жағдайында адамға, отбасына, жеке топтарға әлеуметтік –
экономикалық қолдау көрсете отырып ықпал етеді.
Әлеуметтік – экономикалық әдістер мемлекеттік деңгейде бұл
міндеттерде қоғамның жұмысқа қабілетті бөлігін әл-ауқатпен өзін, отбасын
және бүкіл қоғамды қамтамасыз етуге ынталандыратын құқықтық және
әлеуметтік саясат арқылы, экономикалық және құқықтық жағдай жасай отырып
шешеді.
Бұл кешенді әлеуметтік міндетті шешудің негізгі экономикалық әдісіне
минималды әлеуметтік – экономикалық кепілдік жүйесін енгізуді жатқызуға
болады. Бұл жерде минималды еңбек ақы көлемі мен өмір сүру минимумы
анықтаушы фактор болып табылады.[7].
Кейбір кезеңдерде зейнетақы және жәрдемақымен қамтамасыз ету деңгейін
сақтап қалу шығысты компенсациялау сияқты әлеуметтік - экономикалық әдіс
қолданылады. Шығысты компенсациялау – бұл билік органдарының халықтың
әртүрлі әлеуметтік топтарының шығындарының орнын толтыру. Бұл мынадай
седептерге байланысты бағаның өсуі жағдайында іске асырылады:
- табиғи немесе антропогендік сипаттағы апаттар;
- бала тууға байланысты шығында;
- мүгедектерге күтім жасау.
Әлеуметтік қорғау мақсатында жеңілдіктер мен компенсация жүйесі,
сондай-ақ заңды түрде анықталатын халықтың жекелеген топтарына мемлекеттік
жәрдемақы жүйесі әлеуметтік – экономикалық әдістер қолданылады.
Әлеуметтік жұмыс экономикасында позитивті және нормативті талдау
әдістері, экономико – математикалық моделдеу, экономикалық эксперимент
және тағы басқа әдістер қолданылады.
Нормативті талдау әдісі ғылыми негізделген әлеуметтік – экономикалық
стандарттар мен нормативтерді зерттеу мен анықтауға байланысты.
(жұмыссыздық пен кедейліктің мүмкін болатын деңгейі, зейнетақы мен
әлеуметтік жәрдемақының оптималды мөлшері және тағы басқалары).
Позитивтік талдау экономикалық құбылыстардың арақатнасын (мысалы:
бағаның өсуі мен өмір сүру деңгейінің төмендеуін) зерттейді.
Экономико – математикалық моделдеу экономикалық процестердің себептері
мен заңдылықтарын және олардың салдарын анықтауға, сондай-ақ оны болжауға
мүмкіндік береді.
Экономикалық эксперимент көмегімен әлеуметтік қолдау үлгісінің
тиімділігін есептеуге болады. (халықтың кейбір топтарының, әлеуметтік
қызмет кәсіпкерлік қызметінің, зейнетақы қызметін ұйымдастыру құрылымын
және тағы басқалары).
Экономикалық әдістер талдау объективті жағдайларға, ресурстық
қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғаудың барлық деңгейлеріндегі
мамандардың квалификациясына тәуелді болады.[8].
2. Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі.
Әлеуметтік жұмыс бүкіл әлеуметтік кеңістікке кіретін белгілі
экономикалық кеңістікте іске асырылады.
Оқымыстылардың (Яковлева А.И., Холостова Е.И., және тағы басқалары.)
пікірінше әлеуметтік кеңістік қоғамдық тұрмыс формасы ретінде қызмет
етпейді. Бұл процесс уақыт аралығында барлық құрылымдық элементтерді
үздіксіз қозғалысында болады.
Әлеуметтік кеңістікте экономикалық байланыстар іске асырылады,
әлеуметтік субъектілердің (жеке адам, отбасы, еңбек ұжымы, қауым, топ және
тағы басқалары.) арақатынасының экономикалық формалары өзіндік экономикалық
кеңістік жасай отырып көрініс табады.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі (ӘЖЭК) – бұл қоғам
мүшелерінің қалыпты өмір сүруін, олардың қажеттіліктерін оптималды
қанағаттандыруға және жеке адамның шығармашылық потенциалын іске асыруды
қамтамасыз ететін тұрақты дамушы, реттелген әлеуметтік жүйе, әлеуметтік
қорғау институтының экономикалық қатынастар өркениетті қоғамда материалдық
және рухани игіліктерді әділетті өмір сүруін қамтамасыз етуде сенімді
кепілдікке негізделген түрде құрылуы тиіс. Бұл әлеуметтік жұмыстың тиімді
экономикалық негізін құрудың қажетті алғышарты болып табылады.
Әлеуметтік кеңістік құрылымы өте күрделі. Оның экономикалық байланысы
тек әлеуметтік қолдаумен көмек көрсетуді қажет ететіндерге ғана емес,
сонымен қатар мемлекеттің бүкіл халқына қызмет көрсетуге бағытталуы тиіс.
Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтік қызмет көрсету жұмыс және тұрғылықты
орын бойынша, еңбек мекемелерінде, әлеуметтік қызмет көрсетудің әртүрлі
станционарлық емес мекемелерінде (ЦСО, мейманхана, қызмет) яғни қарттар,
мүгедектер, жетімдер, босқындар, үйі жоқ немесе табиғи апатқа ұшыраған
адамдар тұратын жерлерде іске асырылады. Бұл сфералардың әрқайсысында
әлеуметтік жұмыстың өзіндік құрылымы болады.
Әлеуметтік жұьыстың экономикалық кеңістігі түсінігі әлеуметтік
сфера түсінігімен оның экономикалық, саяси және рухани сфералармен
арақатынасы арқылы байланысты.
Әлеуметтік сфераның басты міндеті субъектілердің (жеке адам, отбасы,
ұжымдар және тағы басқалары), сол сатыдағы қоғамның ғылыми негізделген
нормалары мен экономикалық потенциалын айқындау болып табылады.[9].
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігі әлеуметтік қорғау жүйесінің
экономикасын, білім беру, денсаулық сақтау, еңбек қатнастары сферасын,
мәдениет, тұрмыс экономикасын және тағы басқаларын қамтиды.
1.Бұл сфералардың әрқайсысының экономикасының өзіндік ерекшеліктері
болады және ерекше қызметтер атқарады.
Кәсіпорындарда әлеуметтік қамтамасызету және әлеуметтік сақтандыру
қорларына аударымдар есебінен халықты әлеуметтік қорғаудың материалдық
базасы құрылады, жұмыс орындары мен еңбек жағдайлары қалыптасады, тұрғын-
ұй құрылысы іске асырылады, жұмысшылардың әлеуметтік – тұрмыстық қызмет
көрсетуі және олардың материалды –экономикалық қолдауы іске асырылады.
Өндірістік кәсіпорындар, мекемелер, өз қызметтерінің демалысы, емделуіне,
квалификациясын арттыруына көп көңіл бөлінеді.
Қызметкерлердің кәсіптік одақтары экономикалық қатынастарда белгілі
роль атқарады. Рыноктық қатынас жағдайында қоғам мүшелерінің мүдделерін
анықтаушы және қорғаушы ретінде оның мәні арта түседі.
Меншікті мемлекет иелігінен алу және меншік формасын өзгерту, халық
құрамындағы жұмыссыздардың көбеюі, қарт адамдар үлесінің артуы салдарынан
тұрғылықты жер бойынша әлеуметтік жұмыстың ролі күрт артады. Бұл оның
экономикалық базасын нығайтуды талап етеді. Ресей Федерациясындағы
жергілікті өзін-өзі басқару туралы заңында (1991 жылдың 6-шілдеде
қабылданған), Ресей Федерациясының азаматтық кодексіне сәйкес және тағы
басқа нормативті актілерге сәйкес аймақтың қоғамдық өзін-өзі басқару
органдары әлеуметтік – экономикалық қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатында әлеуметтік қызмет мекемелері, кәсіпорындарын құру мен ресурстық
қамтамасыз етуге белсенді қатысуда.
Сонымен қатар мақсатты әлеуметтік бағдарламаларын қаржыландыруда,
тұрғын-ұй қоры мен әлеуметтік инфроқұрылым объектілерін құру мен жөндеуде,
шағын және орта кәсіпкерліктің экономикалық қызметін белсендетуде, халықтың
өзін-өзі қамтамасыз ету үшін қолайлы экономикалық жағдай құруда олардың
ролі арта түсуде.
1. Әлеуметтік кеңістікте пенитенциарлық мекемелердегі әлеуметтік –
экономикалық жағдайымен қамтамасыз ету міндеті мәселесі күрделене
түседі. Оның шешімі әлеуметтік сфераның көптеген субъектілеріне тәуелді,
ішкі істер министірлігі, еңбек және әлеуметтік даму, білім беру
денсаулық сақтау және мәдениеттану министірлігі, сондай-ақ
қайырылымдылық ұйымдары.
Әлеуметтік кеңістіктің бұл сигментінің қызмет етуін қамтамасыз ету
үшін адамдармен жұмыс істеудің жаңа әлеуметтік – экономикалық
конститутциясын жасау қажет.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігінің ажырамас бөлігі
әлеуметтік қорғау сферасы, қарттар мен мүгедектер үйі, балалар үйі және
тағы басқалары болып табылады. Оларды материалдық және қаржылық қамтамасыз
ету, кәсіпкерлік қызметті дамытуды қайта құру және жетілдіру талап етіледі.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігінің құрамдас бөлігі
денсаулық сақтау болып табылады. Ресей Федерациясының Конститутциясының 41-
статиясина әрбір азаматтың денсаулық сақтау мен медициналық көмек құқығы
бар. Мемлекеттік және жергілікті мекемелердегі медициналық көмек бюджетке
сәйкес қаражаттары, сақтандыру жарналары, басқа да түсімдер есебінен
азаматтарға тегін көрсетіледі.
Халықтың денсаулығын болжауда ең басты оның қоғамдық – экономикалық
қатнастар мен құрылымға тәуелділігі, қоғамдық даму сипаты болып табылады.
Қазіргі кезде денсаулық қалыптасуына қатынасатын экономикалық, әлеуметтік
мемлекеттік, құқықтық, экологиялық және басқа да құрылымдар арақатынасының
жаңа формасын іздеу қажеттілігі туындап отыр. Бұл үшін халық денсаулығын
қорғау ісінде бүкіл жұмысты ұйымдастырудың жаңа тәсілі қажет. Соның бірі
елімізде халыққа медициналық - әлеуметтік көмек көрсететін ұйымдар құру
болып табылады. [12].
Қазіргі кезде медико - әлеуметтік көмек халықты әлеуметтік қорғау мен
қолдау саласында іс жүзінде мемлекеттік саясат жүргізу болып табылады.
Денсаулықты экономикалық категория ретінде қарастыру қажет. Қоғамдық
денсаулық түсінігі халықты және жеке адамдардың денсаулық деңгейіне
мемлекеттің ықпалы, қоғамдық – экономикалық қатынас жөніндегі сұраққа жауап
ретінде пайда болған. Қоғамдық денсаулық – бұл жұмысшы күшін ұлғаймалы
ұдайы өндіруге тікелей ықпал ететін, сондай-ақ мемлекеттің қоғамдық
байлығын материалдық өндіру процесіне ықпал ететін макроэкономикалық
көрсеткіш. Басқа сөзбен айтқанда ол халық денсаулығының жоғары көрсеткішіне
жетуге ынталандырады.
Бұл тұрғыдан денсаулық сақтауды реформалау келесі негізгі принциптер
негізнде іске асырылуы тиіс, профилактикалық бағыттылықты жоғарылату,
медициналық ғылым мен денсаулық сақтау тәжірибесінің бірлігі, денсаулық
сақтаудың қаржылық мәселелерін шешуге халықтың қатысуы, медициналық қызмет
көлемі мен сапасына сәйкес халықтың – денсаулығын сақтау жүйесінде
қаржыландырудың көп арналылығы, медико - әлеуметтік профилактика және тағы
басқалары.
Рыноктық экономикаға өту денсаулық сақтау жүйесі экономикасында
реформалауды талап етті. Ең басты бағыттардың бірі Қазақстан халқының
барлығына міндетті медициналық сақтандыруды енгізу болып табылады. Ол тегін
қажетті медициналық көмектің минимумын алуға кепілдігін береді.
Мемлекет халақ денсаулығын қорғау мен нығайтудың федералды
бағдарламасын қаржыландырады. Денсаулық сақтаудың мемлекеттік, муниципалдық
және жеке жүйелерін сақтау мен дамыту бойынша шаралар қолдануға арналады.
Сонымен қатар мемлекет игілігінен алу және осыған байланысты мемлекеттің
ресурстық және қаржылық мүмкіндіктерін азайту әлеуметтік сфера
қажеттіліктеріне деген қаражаттың қысқаруына алып келеді. Сондықтан
денсаулық сақтау сферасына қаржы ресурстарының мемлекеттік кепілдікке
адекваттылығын қамтамасыз етуге маңызы зор.
Қаржыландыру жүйесін жетілдіру ең алдымен қолда бар қаржылық
ресурстардың рационалды пайдалануына және олардың көрсетілетін медициналық
көмек көлемін сәйкестендіруге бағытталуы қажет. Бұл медициналық мекемелерді
олардың көрсететін қызметінің көлеміне тәуелсіз ұстау принципінен бас
тартуды талап етеді.
Мұнда денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйесі қаржы ресурстарын
әлеуметтік және медициналық көмекті арттырудың экономикалық құралы ретінде
пайдалануға негізделеді.
Ресей Федерациясының денсаулық сақтауы мен медициналық ғылымды дамыту
концепциясына сәйкес міндетті медициналық сақтандыру жүйесінде медициналық
ұйымдарды қаржылындырудың екі схемесы болуы мүмкін. Бірінші схема:
сақтандырушы функциясын атқаратын сақтандырушы медициналық ұйымдар арқылы
қаржыландыру. Екінші схема:медициналық ұйымдарды міндетті медициналық
сақтандыру қорларының аймақтық филиалдары арқылы қаржыландыру.[13].
Медициналық сақтандыру жүйесін қайта құрудың басым бағыттары емханалар
мен отбасылық дәрігерлер үшін ішінара қор ұстау жүйесі болып табылады.
Мемлекеттің денсаулық сақтауға бөлген қаражаттарын мақсатты және
тиімді пайдалануды қамтамасыз ету үшін міндетті медициналық сақтау
қаражаттарының жұмсалуына, денсаулық сақтау жүйесінің муниципалдық және
жергілікті ұйымдардың қаржылық – шаруашылық қызметіне тиімді бақылауды
қамтамасыз ететін шараларды заңдылыққа енгізу қажет.
Міндетті медициналық сақтау негізгі бағдарламасын қаржылық қамтамасыз
ету мақсатында концепция федералдық бюджетте қаржыландыру көзін қосымша құн
салығынан түскен түсімнің үлесі ретінде бекітуді және міндетті медициналық
сақтандырудың (ММС) федералдық қорына аударуды талап етеді.
Федералдық қордың ММС негізгі бағдарламасын іске асыруға бағытталған
аймақтың қаражаттарын теңестіру мүмкіндігін арттыру үшін сақтандыру
жарияларын келесідей арақатнасты бекіту көзделеді: Федералдық қор ММС –
0,5℅, аймақтық қор ММС – 3,4℅, міндетті медициналық сақтандырудың жиынтығы
– 3,9℅.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік және жергілікті саясатты
жүргізудің басты элементі қазіргі жағдайда денсаулық сақтау ұйымының
жүйесін рационалды құруды қамтамасыз ететін стратегиялық және ағымды
жоспарлаудың біртұтас жүйесі болып табылады.
Конституциялық кепілдікті орындау үшін шектеулі қаражаты бар
әлеуметтік бағытталған салаларда мақсатты жоспарлаумен бағдарлама жасаудың
қазіргі әдістерін кеңінен қолдану ресурстарды жұмсау тиімділігін арттыруға
және халықтың медициналық көмекке деген қажеттілігін дұрысты қамтамасыз
етуге мүмкіндік береді.
Жоспарлау мемлекеттік медициналық көмек көрсетумен денсаулық сақтау
жүйесінің дамыту міндеттемелерінің нақты мақсаты мен оны қаржылық
қамтамасыз етуді бекітуді талап етеді.
Басқару жүйесін жетілдіру және оның тиімділігін арттыру денсаулық
сақтау органдары мен мекемелердің жетекшілері үшін келісімшарттық қатнастар
жүйесін енгізуге мүмкіндік беруі тиіс.
Әлеуметтік жұмыс экономикалық кеңістігінің субъектілерінің бірі білім
беру жүйесі болып табылады. Ресей Федерациясы Конститутциясының 43-
статиясында әрбір адамның білім алуға деген құқығы бар, мемлекеттік және
жергілікті мекемелерде мектепке дейін, негізгі және тегін болуына кепілдік
беріледі, әрбір адам конкурстық негізінде мемлекеттік немесе жергілікті
мекемелерде жоғарғы білімді тегін алуға құқығы бар.
Білім кемінде екі басты қызмет атқарады: Біріншісі, кең мағынада -
әлеуметтендіруді қоса есептегенде жеке адамды дамыту, сондай-ақ рухани,
адамгершілік және шығармашылық даму. Екіншісі – квалификацияланған жұмысшы
күшін ұдайы өндіру талабына бағынатын экономикалық функция. Қоғамдық
дамудың алғышарты осы екі қызметтің өзара байланысы болып табылады. Ал бұл
байланысты іске асырудың шарты – сәйкес ресурстық жағдай жасау. Мұнда қоғам
негізгі постулатқа сүйенуі қажет: адамның жан-жақты дамуына инвестиция ең
тиімді және сондықтан да приоритетті болуы тиіс.[14].
Ресейде рыноктық қатнастардың қалыптасу процесі көптеген әлеуметтік
сфераларда мемлекет монополиясын сақтаумен жүріп жатыр.
Рыноктық экономиканың талаптарына объективті негізделген білім беруді
дамытудың жаңа сатысы оның үздіксіздігі болып табылады. Ал бұл салынатын
ресурстардың көлемін арттыруды талап етеді.
Білім беру – бұл алдыңғы ұрпақ жинақтаған рухани, мәдени және
материалдық құндылықтарды шығармашылық беру процесі және оның нәтижесі.
Оның мақсаты адамның өз тағдырына өзі ие болуына мүмкіндік беретін
жеке ұжымдық құндылықтар болуы тиіс.
Өтпелі кезеңде дәстүрлі мемлекеттік сектор мен қатар рыноктық білім
беру секторы пайда болды. Оның бастамасын РФ білім беру туралы заңы
негізделген. Қазіргі кезде мемлекеттік емес жоғары оқу орындарының саны 200-
ге жуықтады. Мемлекеттік емес секторды дамыту шектеулі мемлекеттік бюджет
қаражатын білім беру жүйесіндегі мемлекет үшін маңызды бағыттарды қолдауға
бағытталуына мүмкіндік береді.
1999 жылға дейін жоғары оқу орны толығымен мемлекеттік бюджеттен
қаржыландырылып өндірістік емес сфераның ұйымы ретінде салынып келеді.
Қаржыландыру бекітілген смета бойынша, қызметкерлердің еңбек ақысы – қатаң
ставка бойынша, материалды – техникалық базаны дамыту – ұлғайту, қайта құру
және техникалық қайта қаруландыруға мақсатты капиталдық салымдар есебінен,
сондай-ақ бюджет қаражаттарынан іске асырылады.
1989-1990 жылдардан бастап бірінші орынға бюджеттен тыс қаражаттар
есебінен ішінара өзін-өзі қаржыландыру стратегиясы алдыңғы орынға қойылды.
ЖОО бюджеттік ұйымнан активте бюджеттен тыс қорлар үлесі көп орынды алатын
аралас экономика субъектісіне айналды.
Орта арнайы оқу орындарындағы ақылы білім беру өтпелі экономиканың бір
сипаты болды. Мемлекеттік бюджеттен түсіндіру тек 30-40℅, кейде 50℅
олардың қызмет етуіне байланысты болатын шығындардың орнын басады.
Ресей Федерациясы федералды мемлекеттік білім беру стандартын бекітіп,
білім беру және өзіндік білім берудің әртүрлі формаларын қолдайды.
Білім берудің экономикалық кеңістігін жетілдіру білім беру
мекемелердің негізгі қорларын қорғауға, оларды мемлекеттік бюджет және
қосымша көздерді тарту есебінен экономикалық қамтамасыз ету бағытында жүріп
жатыр.
Білім беру сферасында тегін білім беруді алу кепілдігін сақтау бойынша
шаралар іске асырылып жатыр, сонымен бірге ақылы қызмет рыногы да
кеңейтілуде.
Сонымен қатар әлеуметтік – экономикалық тәрбиелеу мәселесінде яғни
өсіп келе жатқан ұрпақтың әлеуметтік өмірге енуі кезінде қоғамдық көмек
берудің педагогикалық бағытталған жүйе мәселесі де үлкен маңызға ие.
Жеке адам қалыптасуының біртұтас процесі ретіндегі тәрбиелеу балалар
мен жасөспірімдерге білім беру, оқыту және дамытуды қамтиды.[15].
Тәрбиелеудің экономикалық концепциясының ерекшелігін ескере отырып оны
іске асыруға қызығушылық тудыратын институттың келесідей негізгі
қызметтерін атап өтуге болады:
- отбасында: отбасы мүшелерін еңбекке тарту, отбасы бюджетін енгізуге
үйрету арқылы экономикалық қасиеттер, дағдылар мен қабілеттерді
қалыптастыру және бекіту, материалдық құндылықтарға, табиғи ортаға,
отбасылық және қоғамдық жетістіктерге экономикалық сапалы қатнас
жасауға тәрбиелеу, орынды қажеттіліктерді жасап және оларды
қоғамдық мүмкіндіктермен сәйкестендіре алуға үйрету.
- мектепте: оқу процесі мен сыныптан тыс жұмысты экономикалық
мазмұнға толтыру, шаруашылық қызмет нәтижесін экономикалық есептеу,
бақылау және талдау, жоспарлау саласында экономикалық қабілеттер
мен дағдыларды қалыптастыру. Әлеуметтік – педагогикалық тәрбиелеу
жүйесінің мақсаты экономикалық сауатты әлеуметтік белсенді жеке
адамды қалыптастыру болып табылады.
Экономикалық кеңістіктің құрамдас бөліктері мәдениет және өнер болып
табылады. Қоғамның рыноктық қатнастарға өтуі жағдайында мемлекеттік
қаржыландыру көлемін қысқарту жүріп жатыр. Сондықтан да федералдық,
аймақтық және жергілікті бюджетті қалыптастыру принциптерін өзгертудің
маңызы зор. Мемлекет қажетті нормативті және заң базаларының болмауына,
салық жүйесінің жетілмегендігіне, әлеуметтік – мәдени сферасында құрылымдық
қайта құрудың баяу қарқынына байланысты уақытша тоқтап қалған отандық
мәдениет пен өнерді қолдаудың экономикалық жағдай жасау тиіс.
Әлеуметтік жұмыстың экономикалық кеңістігіндегі басты орында еңбек
және тұрмыс сферасы тұрады. Еңбек қатынастарының мәні халық шаруашылығында
бүкіл халықтың 49-℅ қамтылғанымен анықталады. Қызметкерлердің 40-℅ астамы
мемлекеттік емес сектордың үлесіне тиеді. Бұл жағдайда мемлекет –
монополист әрі жалдаушы, әрі заң шығарушы, әрі заңды орындаушы ретінде
болған жағдайда еңбек заңы еңбек қатнастарын реттеуші ролін тиімді атқара
алмайды. Еңбек қатнастарын реттеу базасы жаңа экономикалық және әлеуметтік
жағдайға сәйкес келмейді. Мемлекет өзінің адамның еңбекке деген құқығын
қорғау, қалыпты еңбек жағдайы мен өзінің еңбек қызметінен табыс алуын
қамтамасыз ету функциясын атқармайды.
Экономикада іске асырып жатқан қайта құру және акционерлік меншік
формаларының пайда болуына байланысты қалыптасқан еңбек қатнастары
табиғатына нақты анықтама берілмеген еңбек заңдылығында бейнеленбеген. Жеке
және кооперативті кәсіпорындар жұмысшыларына еңбек кепілдігін беру мәселесі
өзекті болып отыр. Олардың көпшілігінің билікте, саудада, қоғамдық
тамақтануда, тұрмыстық қызмет көрсетуде өкілетті орындары жоқ.
Еңбек қатнастары сферасындағы өтпелі кезең бірнеше негативті
жағдайларға алып келді, еңбек құқығын бұзудың көбеюі және оны орындауға
мемлекеттік бақылаудың әлсіреуі.
Ең алғашқы орында халықты тұрақты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі
тұр, ол азаматтардың өмір сүру жағдайын жақсартудың басты шарты болып
табылады. Бұл айдың және жасырын жұмыссыздықтың өсуімен бейнеленеді.
Жасырын жұмыссыздықтың жұмысшыларды қайта мамандандыру үшін олар одан әрі
рационалды пайдалану мақсатында қолданылмайтындығы қауіпті деп
саналады.[16].
Жұмыссыздардың адрестік және әлеуметтік бағытталған мемлекеттік
қолдау, жұмыссыздық жәрдемақысы мен өмір сүру минимумының көлемін
сәйкестендіру мәселесі өзекті болып табылады.
Бұл жағдайда еңбек қатнастары сферасында мемлекеттің әлеуметтік
саясатының басты бағыттары төмендегідей болады:
- мемлекеттің еңбекақы, еңбек режиміне кепілдендіру саласында заңның
орындалуына бақылау жүйесін қалпына келтіру және нығайту;
- халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) жалдамалы жұмысшылардың құқығының
халықаралық стандартын белгілейтін конвециясын ратификациялау;
- жаңа еңбек заңын, ұжымдық еңбек туралы, кәсіподақ мәселесі туралы
және тағы басқа заңдарды қолдау.
ІІ Бөлім Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі мемлекет саясатының бөлімі
ретінде.
2.1 Халықты әлеуметтік қорғаудың объективтік қажеттілігі және мемлекеттік
стандарты
Кез-келген қалыпты қызмет ететін әлеуметтік жүйенің бөлінбейтін
факторлары тұрғын халықты әлеуметтік қорғау және оларға әлеуметтік-
экономикалық көмек көрсету болып табылады.
Адамдардың физикалық өміріне әлеуметтік көмек көрсету, олардың
әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру адамзат дамуының бастапқы
кезеңінде-ақ болған және әдет-ғұрыптардың, нормалардың, дәстүрлердің,
рәсімдердің негізінде іске асып отырған. Бұл адамдарға жағымсыз табиғи
жағдайларға және әлеуметтік ортаға бейімделуге, жанұя, тек, қауымдастық
мәдениетінің біртұтастығы мен жақсы жақтарын сақтап қалуға көмектесті.
Өзара көмек және қолғабыс адамдардың бірлескен өмірінің табиғи атрибуты
болды.
Өркениет дамуымен, техникалық және мәдениет прогрессімен, жанұялық-
туыстық және қауымдық байланыстардың жойылуымен мемлекет адамның әлеуметтік
қорғаныстылығының гаранты қызметін бірте-бірте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz