М. Ж. Көпейұлының өмір мен отты жырлары

КІРІСПЕ
ТАҚЫРЫПТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: халық ауыз әдебиетін жинақтаушы, бостандық пен азатшылдық жыршысы Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының қазақ әдебиті үшін еткен еңбегі баға жетпес мұра. Оны бүгінгі ұрпақ біздер саралап, жинақтау, зерттеу біздің міндетіміз. Мәшһүр Жүсіп қазақтың арғы-бергі тарихындағы ірі ақындардан Қотан, Бұқар, Көтеш, Шортанбай, шөже, Ұлбике, Шернияз т.б. өлең сөздерін, өмір деректерін жазып қалдырып кеткен. Мәшһүр Жүсіп өлеңдеріндегі тақырыптық ізденістерге келсек, мұнда қоғамдық-әлеуметтік өмір тудырған замананың зәру мәселелері көрініс тапты. Соның ең негізгілері: дін жайы, халықтың тұрмыс жағдайы, ұлт, жер мәселесі, білім, ғылым, еркіндік, азатшылдық, патшалық саясаттың қилы қи тұрқы әрекетін сынау, жалпы адамзаттық ой толғамдар.
Мәшһүрдің кейінгі ұрпақ бізге қалдырып кеткен мұрамыздың үлгілері әлі талайұрпақ сусындар асыл қазына.Олар оның өлең-жырларымен мәңгі жасай бермек. Ендеше ақын қалдырған мұраны зерделеу тақырыптың өзектілігі болып отыр.
ЗЕРТТЕУДІҢ НЫСАНЫ: жазба жұмысы барысындағы басты нысан Мәшһүр Жүсіп Көпейұлын халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинақтаушы ретінде таныту. Негізінен баспасөз деректер мен М.Ж.Көпейұлының әр жылдарда жарық көрген еңбектері басты нысанға алынды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының қазақ халық ауыз әдебиетін терең түсініп, жинақтағанын дәлелдеу. Ақын жинақтаған ауыз әдебиеті үлгілерінің қаншалықты маңызды екенін терең ұғыну. М.Ж.Көпейұлының қалдырған мұрасының бізге жеткендігі оның бағалылығын таныта түседі. Ендеше мақсат Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы жинақтаған халық ауыз әдебиеті үлгілерін оқырман қауымға, жалпыға жария ету.Осыдан барып зерттеудің міндеттері туындайды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МІНДЕТТЕРІ: жазба жұмысы барысында зерттеудің мақсатымен қатар, алдымызға төмендегідей негізгі міндеттерді қойдық.
Мәшһүр ақын жанын өзінше түсінеді. Талғамы терең азамат – ақын сөз өнерінің нәзік иірімдеріне терең бойлағандықтан, көп өлеңдерінде әдеби көркем шығармашылық қиыншылығының құпиясын кең ашуға талаптанған ақын екенін дәлелдеу зерттеу жұмысының басты нысандарының бірі болды.
М.Ж.Көпейұлының өнер жолына келуін, өлең-толғамдарына тоқталуды, халық ауыз әдебитін жинақтаушы ретінде танытуды жазба жұмысна міндет еттік. Сонымен қоса, М.Ж.Көпейұлының халық ауыз әдебитіндегі мәңгілік мұрасы деп аталатын тарауда – ақын еңбегінің еңбегі ерен екенін дәлелдеуге тырыстық.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Жүсіпова Г.Қ. Мәшһүр Жүсіп дастандары. – Авторферат.
2. Сүтжанова С.Н. Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің әдеби мұрасы. – Автореферат.
3. Әбдиманұлы О. XX-ғасырдың бас кезіндегі қазақ әдебиеті.- А, 2002.
4. Жұлдыз \\ 1998 №4 139-142-беттер
5. Қазақ тілі мен әдебиеті // 2001 1 33-34
6. Ізденіс.// 1999 №4-5 17-22-беттер
7. Ұлт тағылымы // 2002 №4 86-69-беттер
8. Жұмабек С.Е. Сын әуені.- 2001
9. Дүйсенбаев Б. Эпос және ақындар мұрасы.-1987 170-175-беттер
10. Тәрбие құралы. // 2007ж 18-22-беттер

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

I М.Ж.Көпейұлының өмір мен отты жырлары
1.1 М.Ж.Көпейұлының өнер жолына келуі ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 М.Ж.Көпейұлының өлең-
толғамдары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .8
II Қазақ халық ауыз әдебиеті және М.Ж.Көпейұлы.
2.1 М.Ж.Көпейұлы –халық ауыз әдебитін жинақтаушы ... ... ... ... .13
2.2 М.Ж.Көпейұлының ауыз әдебитіндегі мәңгілік мұрасы ... ... ...16

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 19

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ..21.
КІРІСПЕ
ТАҚЫРЫПТЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ: халық ауыз әдебиетін жинақтаушы, бостандық пен
азатшылдық жыршысы Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының қазақ әдебиті үшін еткен еңбегі
баға жетпес мұра. Оны бүгінгі ұрпақ біздер саралап, жинақтау, зерттеу
біздің міндетіміз. Мәшһүр Жүсіп қазақтың арғы-бергі тарихындағы ірі
ақындардан Қотан, Бұқар, Көтеш, Шортанбай, шөже, Ұлбике, Шернияз т.б. өлең
сөздерін, өмір деректерін жазып қалдырып кеткен. Мәшһүр Жүсіп өлеңдеріндегі
тақырыптық ізденістерге келсек, мұнда қоғамдық-әлеуметтік өмір тудырған
замананың зәру мәселелері көрініс тапты. Соның ең негізгілері: дін жайы,
халықтың тұрмыс жағдайы, ұлт, жер мәселесі, білім, ғылым, еркіндік,
азатшылдық, патшалық саясаттың қилы қи тұрқы әрекетін сынау, жалпы
адамзаттық ой толғамдар.
Мәшһүрдің кейінгі ұрпақ бізге қалдырып кеткен мұрамыздың үлгілері әлі
талайұрпақ сусындар асыл қазына.Олар оның өлең-жырларымен мәңгі жасай
бермек. Ендеше ақын қалдырған мұраны зерделеу тақырыптың өзектілігі болып
отыр.
ЗЕРТТЕУДІҢ НЫСАНЫ: жазба жұмысы барысындағы басты нысан Мәшһүр Жүсіп
Көпейұлын халық ауыз әдебиеті үлгілерін жинақтаушы ретінде таныту.
Негізінен баспасөз деректер мен М.Ж.Көпейұлының әр жылдарда жарық көрген
еңбектері басты нысанға алынды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МАҚСАТЫ: Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының қазақ халық ауыз әдебиетін
терең түсініп, жинақтағанын дәлелдеу. Ақын жинақтаған ауыз әдебиеті
үлгілерінің қаншалықты маңызды екенін терең ұғыну. М.Ж.Көпейұлының
қалдырған мұрасының бізге жеткендігі оның бағалылығын таныта түседі. Ендеше
мақсат Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы жинақтаған халық ауыз әдебиеті үлгілерін
оқырман қауымға, жалпыға жария ету.Осыдан барып зерттеудің міндеттері
туындайды.
ЗЕРТТЕУДІҢ МІНДЕТТЕРІ: жазба жұмысы барысында зерттеудің мақсатымен
қатар, алдымызға төмендегідей негізгі міндеттерді қойдық.
Мәшһүр ақын жанын өзінше түсінеді. Талғамы терең азамат – ақын сөз
өнерінің нәзік иірімдеріне терең бойлағандықтан, көп өлеңдерінде әдеби
көркем шығармашылық қиыншылығының құпиясын кең ашуға талаптанған ақын
екенін дәлелдеу зерттеу жұмысының басты нысандарының бірі болды.
М.Ж.Көпейұлының өнер жолына келуін, өлең-толғамдарына тоқталуды, халық
ауыз әдебитін жинақтаушы ретінде танытуды жазба жұмысна міндет еттік.
Сонымен қоса, М.Ж.Көпейұлының халық ауыз әдебитіндегі мәңгілік мұрасы деп
аталатын тарауда – ақын еңбегінің еңбегі ерен екенін дәлелдеуге тырыстық.

I М.Ж.Көпейұлының өмір мен отты жырлары.
1.1 М.Ж.Көпейұлының өнер жолына келуі

Көрнекті ақын, публицист, этнограф, жиһанкез-саяхатшы, ағартушы, дала
данасы, көріпкел, шежіреші. Ол ұлы Абайға ілесе шықты да осы данышпан
ұстаздың ағартушылық жолын берік ұстанды, ақындық мұратын да өзіне мұрат
етті. Кіндік қаны қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданындағы Қызылтау
аумағында тамған.
15 жасына дейін Хамереддин хазреттің медресесінде білім алған. Ауыз
әдебиеті нұсқаларымен ерте танысып, халықтық жыр-дастандарды жаттап өскен.
өзінің алғырлығын, сөз өнеріне бейімділігін ол ерте танытады. Ақындық жолға
түсуінің он бес жасында басталғанын ақын былай баяндайды:
Айырылдым дәл он бесте ақыл-естен,
Жабысып бір дауасыз ауру төстен...
Кейін 1872 жылы Бұхарадағы Көгілташ жоғары діни медреседе оқып, сол
кезде жоғары деп саналатын мұсылмандық білім алған. Медресені тәмәмдаған
соң, бірнеше жыл туған жерінде мұғалімдік қызмет атқарған. 1872 жылы
Солтүстік және Орталық Қазақстанның ауыз әдебиетін жинаумен шұғылданады.
Адамдардың өмір-тұрмысы мен, фольклорымен жақын танысады. Дала уәлаяты
газетіне мақалаларын жиі жариялаудың арқасында көрген білгенін оқырманға
жеткізе алатындай өзінің Мәшһүр Жүсіп атын таныта бастайды. Ғылым
академиясының қолжазбалар қорында ол жинаған қыруар мұралар сақталған.
Көпті көріп, көп оқыған білгір ақын бұл асыл мұралардан Үлгілі сөз,
Бата, Жар-жар, Сыңсу, Беташар, Жоқтау, Қара өлең, Айтыс,
Бақсының сөзі, Өтірік өлең, Жақсылардың мысал сөзі, Тақпақ, Мақал-
мәтелдер, Шешендік сөз, Лиро-эпос, Батырдар жыры сияқты түрін хатқа
түсірген.
Мәшһүр Жүсіптің көне мұраны жинаудағы еңбегі XVIII ғасырда өмір сүрген
Бұхар жырау мен Көтеш, Абай, Ұлбике, Күдері қожа, Жинақ ақынның сақталған
жыр, толғауларын атауға болады. Бұхардан қалған сөз маржанын Мәшһүрге
дейін хатқа түсірушу болмаған.
Қазақтың байтақ даласының көп жерін аралап, көптеген ақындармен айтысқа
түседі, серілік құрады. Көкшетау ақындары шақырып, сонда Ақанмен кездеседі.
Бұл туралы күнделігінде былай жазған: Көкшенің жер-суымен танысып, Ақан
серіні көру өзімнің тілегім, ойым еді. Ақан сері жігіт көркі, сөздің
бұлбұлы еді.
1887-1990 жылдары білімін тереңдету мақсатымен Орта Азияны аралап,
Түркістан, Ташкент, Самарқан, Бұқара сияқты қалаларда болған.осы жылдары
белгілі оқымыстылармен, ақындармен кездеседі, түріктанушы-академик В.В
Радловпен танысады.
М.Көпеев патша Үкіметінің отар елдерде жүргізген езу-қанау саясатына
қарсылық білдірсе де, түптеп келгенде патшаның өз басына сенеді, одан көп
уақыт күдерін үзбейді, әділетсіздік пен жадыр-жапаны жүргізушілер патша
әкімдерімен болыс – ауылнайлар деп таниды.
М.Көпейұлының шығармашылығына ықыласпен ден қойған және орынды сын-пікір
жазған әдебиет тарихының білгір маманы Б.Кенжебаев. Ол өзінің Қазақ
халқының XX ғасыр басындағы демократ жазушылары атты еңбегінде Мәшһүр
Жүсіпті демократтық ағартушылық бағыттағы ақындардың бірі ретінде қарап,
негізінен оның Қазанда жарық көрген үш кітабына жеке-жеке тоқталып сөз
етеді. Ғалым аталмыш ақынның шығармашылығында өз кезеңі үшін өзекті
мәселелерді көтергенін, халықты оянуға, өнерге, мәдениетті іргелі ел болуға
шақыруын жоғары бағалады.
М.Ж.Көпейұлының әдеби мұрасы жайында баяндама жасаған қай баяндамашы
болмасын, барлығы оның шығармашылық құндылығын, әсіресе, халық ауыз
әдебиеті үлгілерін жинаудағы еңбегін аса зор бағалады.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев тек қана Қазақстанда емес, өзге елде болып жатқан
оқиғалаға сергек көңілмен қараған. 1905 жылы бірінші орыс революциясының
әсерімен осы жылдың 9-қаңтарында болған оқиғаға арнап ақын Қанды
жексенбі өлеңін жазған. өкінішке орай бұл өлеңді Айқап журналына басуға
жергілікті үкімет органдары біліп қалып тыйм салған. М.Көпеев бұл кезе
Ташкентте болатын. Осы жылдары ақынға өз елінде тұруға мүмкіндік болмай,
тұтқын қаупін сезіп, Еділ мен Жайық арасындағы қазақ ауылдары мен орыс
тұрғындары арасына тұрақтайды.
Ақын туған өлкесіне тек 1915 жылы оралады.
1917 жылы Қазан қаласында Хал-ахуал, Сарыарқа кімдікі, Тірлікте көп
жасағандықтан көрген бір тамашамыз атты кітаптарын шығарған. Қазақ ауыз
әдебиеті мен Шығыс әдебиеті үлгісінде Гүлшат-Шеризат, Шайтанның
саудасы, Ғибратнама, Баянама, т.б қисса-дастандарды жазған. қасиет деп
тануды дәлелдеді.
Ғалым Ж.Көпейұлының көбірек жинаған әдебиет нұсқалары, атап айтқанда,
мақал-мәтелдермен бата, шешендік сөздер, тарихи аңыздар, әңгімелер өлең-
жырлар, айтыстар, ертегілерге арнай тлқталып, фольклоршының қыр-сырын жан-
жақты зерттеген.
Біз жоғары да оның әдеби мұрасы туралы жазылған бірқатар еңбектерге
тоқталдық. Мәшһүр Жүсіп шығармашылығы туралы әркездерде жазылып, жарық
көрген көптеген монографиялар мен мақалар арнайы еңбектерқазақ әдебиеттану
саласында бұл тақырыптың зерттелгені растайды.
1959 жылдан бастап жоғарғы оқу орындарында оқытылып, ақын шығармашылығы
жөнінде жылы лебіздер баспасөз бетінде жиі жарияланып айтылып келсе де
Мәшһүр Жүсіп шығармашылығының кітап болып шығуының кешеуілдеуіне де 1952-
1953 жылдардағы қате көзқарастардың салқыны тиіп еклгені сөзсіз.
Бұл игі істердің бастамасыосы мақала авторының 1994 жылы Мәшһүр Жүсіп
Көпейұлының әдеби мұрасы атты кандидаттық десертациясы мен сол жылы жарық
көрген Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының шығармашылық өмірбаяны деген әдістемелік
нұсқауын айтуға болады.
Ол өлең жазумен қатар, ауыз әдебиеті үлгілерін жинап бастырумен де
айналысады. Шежірелер мен айтыстарды, көптеген таихи жырларды хатқа
түсіреді. Кейінгі ұрпаққа аманаттайды. Ауыз әдебиетінің асыл қазыналарын
жинақтап, көзінің қарашығындай сақтауы, оның парасатын танытады. Оның
фольклорлық мұраларды құныға жинауында шын асылды тани білетін және сол
асылды келер ұрпақтық рухани кәдесіне жаратуды көксеген прогрессивті арман-
аңсарын аңғарамыз. Мәшһүр Жүсіп Көпеев күллі өмірін қазақ халқын
сауаттандыруға жұмсайды.
Мәшһүр Жүсіп көзі тірісінде, яғни 1930 жылы мәңгілік мекенін салдырады.
Өзі қадағалап, жөн-жоба сілтеп отырады. Екі бөлме екен.
Мәшһүр Жүсіп дүниеден озғанға дейін өзінің жылын өткізеді. 1932 жылдың
тақсіретке, қасіретке, қырғынға толы екендігін күні бұрын білген.
Мәшһүр Жүсіп –тек ақындық өнермен ғана танылып қоймаған жан. Ол- ел
ішінде әулие атанып, талай ғажайып аңыз әңгімелерге арқау болған адам.
Ол құдай деген түсінікке үлкен мән беріп, ол бір адам ойы жетпейтін не
шырқау биік немесе тұңғиық терң деп қарау ертегідегі көптеген ойлы
адамдардың тәжірибесінде болып келген.
М.Көпеев өз заманындағы қазақ өміріне, ондағы өзгерістерге демеораттық
тұрғыдан қарамайды, сол сияқты ескілікті немесе дін өкілдерін сынағанда да
дін қағидаларын жөндеп ұстай алмадың, жақсылап атқармадың деп ғана сөгеді.

1.2 М.Ж.Көпейұлының өлең-толғамдары

Ақын ел еңсесін басқан қараңғылықтың себебін білімнің жоқтығынан деп
біледі. Отаршылдардың зардабын, олардың зорлығының қатты бататындығы да
содан деп түйеді. алты бақан алауыздықтың түп төркіні надандықта
жатқандығын терең сезінеді. Надандықтың тұманын түретін нұрлы сәуле білім
екенін ақын аңғарып қана қоймай, соны ұлтының үмітіне айналдыруға тырысып,
білімді насихаттауға бар күшін салады. Сондықтан да ақын Үш рет сөз атты
өлеңінде:
Қылады әркім мазақ ғылымы жоқтан
Надандар адасуда білімі жоқтан,- дей келіп, оның отаршылдықтың құрсай
түсуіне тиімді болып тұрғанын ашына айтады:
Шаруаның берекесі кірмейді екен,
Мекен-жай қоныс қылар орны жоқтан.
Іргеңнен атаққоныс мұра шықты,
Тарылтып аймағыңды крестьян.
Мұнда қазақ жерінің талан-таражға түсіп, күйі қашқан қысыл таяң сәті
ешбір бүкпесіз берілген. Еркіндігінен еріксіз айрылғанел іргесінің
бүліншіліккее ұшырауына түрткі болғанкім деген сұрақтың туары
шындық.ақынның бағамдауынша оғаннегізгі қозғаушы күш болып отырған өз
тамағы тойған соң, қисық жаққа бұза шыққан төрелер, ат айғырды қан сорпа
қылып, қырып-жойып жүрген ғаділетсіз хакімдер.
Құрметті ел билеген хакімдер де,
Жыландай зәрін төгіп, сорын шашқан.
Бас салып, мұңлы-зарлы кем-кетікті
Бүркіттей тырнағымен бүріп жатқан.
Ақын бейнелеуіндегі хакімдер бейнесі ап-айқын. Момын халқын сорып жатқан
улы жылан, тырнағымен бүркіп жатқан бүркіт тектес хакімдер жауыздықтың
нақты образына айналған озбырлықпен азғындықтың біртұтасқан жиынтығындай.
Нақ табылған, тап келген теңеу деп осындайды айтса керек.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев – негізінен діни-ағартушы ақын. Шығармашылығындағы
басты желі діни таным көмкергенінен өрбіп жатады.
Әйтседе ақын өлеңдерінде дін ұғымы қандай мақсат пен үлесім тапты?
Шығармашылығына дінді тұғыр еткен кез-келген ақын, сөзсіз оның танымдық,
тәрбиелік негізін арқау етеді. Мәшһүр Жүсіп поэмасындағы діни таным оның
әрбір айтар ойына толмағанына тірек қызметін атқарады. Мәшһүр Жүсіп мұрасын
зерттейтіндердің бірі Ертай Мәшһүр Жүсіп шөбересі ақын өлеңдеріндегі дін
тақырыбы жайлы Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің дін тақырыбына көп жазғанын
зерделегенде, алдымен оның себебіне біраз үңілу керек. Мәшһүр Жүсіп алғашқы
өлеңдерін жазып, әдебиетке араласа бастаған шағыр XIX ғасырдың соңғы
ширегіне дөп келеді. Бұл патшалық Ресейдің қазақ елін отарлауы белең алған
кезі еді. Жердің ең шұрайлысын келімсектерге беру арқылы тек экоеомикалық
емес, рухани қыспақта дендеп ене бастады. Мұндай жағдай да дінді
насихаттау, халықты аллаға құлшылық етуге, дін жолына шындап кісуге үгіттеу
дінді ғана емес тілді, жалпы ұлттық болмыс-бітімді сақтаудың ең пәрменді
құралы болғанын аңғару қиын емес деген түйінді ой айтады.
Мәшһүр Жүсіп Көпеев ел жайына, ұлт мәселесіне арналған өлеңдері
азатшылдық, бостандық, тәуелсіз тәрізді еркіндікке көшбасшы ұғымдары алға
шығарылады. Ол еркіндік пен әділдік құрған елді аңсап қана қоймай, сол
еркіндік пен тәуелсіздікке жеткізер әділетті жолбасшы да іздейді. өлеңінде
солардың өз көкейіндегі, өз ойындағы бейнесін сомдайды. Ондай тұлғаларға
тән асыл қасиеттерді атап-атап айтады. Бұл туралы Қазақ жұртының осы күнгі
әңгімесінде былайша жырлайды:
Дін үшін жан кешетін ерлер болсын,
Қызбайтын көрінсе де жерік асы.
Алдында алтын жатса алмайтұғын,
Жан-жағын қу болмасын жалмайтұғын,
Алланың ақ жолымен жүретұғын,
Ерік аллада екенін білетұғын.
Қызылшыл, жемтікшілді жібермеңдер,
Ит сықылды жетекке еретұғын.
Бүгінгі күннің талабына қарасақ та Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің сол кездегі
айтқаны бұл күнге де ең бір қажетті сөз болып жеткенін байқаймыз.
Жолбасшыға қатысты кешегі тілек те бүгінгі талап та бір деңгейден шығып
тұр. Көкірегінде имандылық сәулесі бар жанның жолбастаушы болуы бодандық
бұғауындағы халыққа биік арман. Осы орайда келсек, Мәшһүр Жүсіп Көпеев
шығармаларына негіз болған тақырыптардың бірі әлеуметтік-қоғамдық өмірді
қамтитын азаматтық тақырып екенін аңғарамыз.
Ақын сананың төңкерісі, адамдық қасиеттердің дамуы, саналы жанның қоғам
өмірінен тұғырлы орыны дейтін мәселелреге ой толғайды:
Бостан бос бір іс қылмай бекер тұрма,
Біліп қал теріс пе оң ба?
Наданның өз басына қылған ісін,
Қылмайды ақылды адам дұшпанына.
Мағынасы терең өлең жолдарының оқырмандарына берер тәлім-тәрбиелік мәні
өте зор. Сыртқы пішіні мен де мазмұны тереңдігі мен де кәдімгі даналықұ
нақыл сөздермен қатар тұр.
Ақын Қазақтың қылып жүрген жұмысы атты өлеңінде сол тұстағы қоғамдық-
әлеуметтік жағдайға байланысты ел ордасына партия деген шоқ түсіп, ел
арасы екіге жарылып, бүлінгендігін:
Бөлініп жұрт екі жақ партиялап,
Қалмайды ұрғашыдай сол қиялап.
Басқа орын босағандан тимейтін-ді,
Бас қылып, бас жегізіп тәрбиелеп, - деп жік-жік болып партияға бөлудің
астарында жатқан зымиянқулықты айқын аңғарады. Ақын басқа орын босағадан
тимейтін-ді деген жолға ерекше салмақ артқан. Бұл арада ол партияға
бөлініп, топ-топ болғандарды басқарып жүргендердің іріткі салып, содырлыққа
бой ұрған тентек, көрсеқызар жандар екенін меңзейді. Ал оларды сайлаушы
жоғарғыдағылар соларды бас қылып, атқа мінер етіп күніертең ел-жұртына
қарсы айтақтамақ ниет ұстанып отырғанан астарлап жеткізеді.
Ақын өзі мейіріміне бөленген ұлы жаратушыға келесі жолдарда шын ықыласпен
ризашылығын білдіреді:
Ей Алла, айналайын бергеніңе,
Ғибратпен, шын ықыласпен көргеніңе!
Жоғарыдағы өлең жолдарының өн бойынан Мәшһүр Жүсіптің шынайы сенім-
түсінігі айқын аңғарылады.
Ақынның осы мазмұндас өлеңінің ерекше бір маңыздысы – Мәшһүрдің
ақыныдығымен қоштасқаны.
Бізді құдай бар қылып қойды жоқтан,
Құтылмаймыз тура атқан қалақ оқтан.
Жамандыққа келгенде білгіш – ақпыз,
Құлақ – саңырау, көз – соқыр жақсылықтан.
Оыс шумақтың алғашқы жолында тіршілікті жаратушыға деген нақты сенім бар,
яғни ақын Құдайдың жоқтан бар жасағанына ешбір күмәнсіз. Келесі тармақта
адам тағдыры бейнелі түрде бедерленген. Олда Алланың қолында. Демек, өмірді
беретін де жаратушы, алатын да жаратушы. Мұндағы дүние таным шеңбері –
тағдырдың жазмышы төңірегіне жинақталған. Үшінші жолда жалпы адамзат
баласына тән қасиет – жақсылықтан жамандыққа бейім тұратындығы, соған
бейімшілідігі нақты берілген. Ең соңында адамның өзінен адалдық, жақсылықты
талап еткен жоғарғы ақиқат алдындағы дәрменсіздігі сынға алынады. Ақынның
дүниетанымдық көзқарастары өлеңдерін де осылайша көрініс тапқан.
Мәшһүр Жүсіп өлеңдерінің тағы бір саласы – жалпы ақындық болмытың
табиғатын айқындауға, соны байыптауға арналған. Ақынның Қазақ жұртының осы
күнгі әңгімесі атты ұзақ өлеңінде өнерді бағалау, эстетикалық талғам-талап
пен сөз өнерінің қыр-сырын ұғындыру мақсаты айқын танылады.
Ар жағынан келген соң судай ағып,
Тұра алмайды ақындар ауыз бағып.
Көр соқырлар танымай тез екенін,
Қисық қой деп қор қылар отқа жағып.
Өлең тудыру – ақынға артар жүгі ауыр шығармашылық процесс, ол терең
дүниетанымдық қабілетпен сезіиталдық қасиеттердің бірлігінен туып, адамдың
жан дүниесіндегі серпілістер мен жүрек түкпіріндегі ғажайып толқыныстар
тоғысынан жаратылады. Ішіне сыймай, буырқана сыртқа тепкен серпінді
сезімнің қуат-күшін ақын еріксіз бұқтырып, тоқтатып тұра алмайды.
Мәшһүр ақын жанын осылай түсінеді. Талғамы терең азамат – ақын сөз
өнерінің нәзік иірімдеріне терең бойлағандықтан, көп өлеңдерінде әдеби
көркем шығармашылық қиыншылығының құпиясын кең ашуға талаптанған. Осы
сипаттағы өлеңдерінің ішінен Мәшһүрдің қырық алты жасында сөйлеген сөзі
атты өлеңінің орны ерекше. Өлең Мәшһүрдің келе жатыр өнер қайнап, - деп
басталады. Осысымен-ақ ол ақындық өнердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.