Магия – наным сенімнің ерекше формасы ретінде
Тақырыбы: «Магия . наным сенімнің ерекше формасы ретінде».
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4.8
1. Магия халықаралық құбылыс ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9.20
1.1.Магия және дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.33
1.2.Магия және ғылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34.38
2. Этнографиялық әдебиетте магиялық салттарды классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39.43
2.1.Магияның типтері мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44.80
2.2.Қазақстан жерінде магияның алатын орны ... ... ... ... ... ...81.85
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86.89
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..90.91
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4.8
1. Магия халықаралық құбылыс ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9.20
1.1.Магия және дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21.33
1.2.Магия және ғылым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34.38
2. Этнографиялық әдебиетте магиялық салттарды классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39.43
2.1.Магияның типтері мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44.80
2.2.Қазақстан жерінде магияның алатын орны ... ... ... ... ... ...81.85
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 86.89
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..90.91
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Жұмыстың өзектілігі Ежелгі заманнан адамдардың ішінде ырымға сену, тылсымға сену, құдайдың көзге көрсетпей істегеніне сенбей, сиқыршылардың адам көзін еліктіріп істеген сиқырлары, өткен өмірін баяндап беруі, келешек өмірін алдын ала білгісі келу мақсатымен адам магиялык рәсімге кезігеді. Ертенгі куннің ашықталмауынан өтіп кете қоймайтын ішкі қорқыныш; құдіреті кушті құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды білімнің жоқтығы, өзінің куш-жігерінің жоқтығын сезінуі, осылардын себебінің барлығын басқа бір тылсым куштің әсері арқылы іздейді. Осы өзін мазалайтын сұрақтармен адам сиқыршының көмегіне келеді, оның айткан рәсімдерін жасауда бірақ осыны өзі жасай отырып оның түпкі мақсаты не? және қайдан шығатына өзі көз жеткізе алмайды. Осы рәсімдерді жасай отырып адам магиялык рәсімдерді көп жағдайда дін ғұрыптарымен шатастырып алып жатады. Негізінде бұл құбылыстың көмегін діннен жақсы хабары жоқ және магияның шынында не нәрсе екенін білмейтін адам пайдаланады.
Магия – бұл тек кәзіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір ұшқыны емес. Ол қазыргі кезде теледидар , радио т.б арқылы болуы мүмкін. Адамның қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магияға орын бар. Шын мәнінде қарасақ газеттердің қызмет көрсету бөлімін ашсақ 100 паыз магия, африкалық магия, қара магия, ақ магия, магияны үйретемін, жол ашамын, бизнесті алға жұргіземін деген жарнамаға көзіңіз түседі.
Шын мәнінде осы магия дегеніміз не? Ол шынында адамға көмек бере алады ма? Көбіне адамдар бұл сұраққа бас қатырмайды. Біздің осы магияға байланысты дисертациялық тақырыпты алуымыз осы сұрақтарға жауап беріп оның не құбылыс екенін білу.
Магия мен айналысу үшін сиқыршы, иудей, христиан, мұсылман немесе т.б болу шарт емес. Магия ол дін емес, ол практика, бірақ дегенмен көптеген діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады.
Бұл қалағанына жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет арқылы жету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға.
Бірақ біздің көбіне білетініміз ақ магия мен қара магия, ол шынында магияның қандай түрлері бар және қандай болып бөлінеді.
Магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті практикалык түрде қолдану. Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде еріктің де әсер ететінін байқады.
Жұмыстың өзектілігі Ежелгі заманнан адамдардың ішінде ырымға сену, тылсымға сену, құдайдың көзге көрсетпей істегеніне сенбей, сиқыршылардың адам көзін еліктіріп істеген сиқырлары, өткен өмірін баяндап беруі, келешек өмірін алдын ала білгісі келу мақсатымен адам магиялык рәсімге кезігеді. Ертенгі куннің ашықталмауынан өтіп кете қоймайтын ішкі қорқыныш; құдіреті кушті құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды білімнің жоқтығы, өзінің куш-жігерінің жоқтығын сезінуі, осылардын себебінің барлығын басқа бір тылсым куштің әсері арқылы іздейді. Осы өзін мазалайтын сұрақтармен адам сиқыршының көмегіне келеді, оның айткан рәсімдерін жасауда бірақ осыны өзі жасай отырып оның түпкі мақсаты не? және қайдан шығатына өзі көз жеткізе алмайды. Осы рәсімдерді жасай отырып адам магиялык рәсімдерді көп жағдайда дін ғұрыптарымен шатастырып алып жатады. Негізінде бұл құбылыстың көмегін діннен жақсы хабары жоқ және магияның шынында не нәрсе екенін білмейтін адам пайдаланады.
Магия – бұл тек кәзіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір ұшқыны емес. Ол қазыргі кезде теледидар , радио т.б арқылы болуы мүмкін. Адамның қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магияға орын бар. Шын мәнінде қарасақ газеттердің қызмет көрсету бөлімін ашсақ 100 паыз магия, африкалық магия, қара магия, ақ магия, магияны үйретемін, жол ашамын, бизнесті алға жұргіземін деген жарнамаға көзіңіз түседі.
Шын мәнінде осы магия дегеніміз не? Ол шынында адамға көмек бере алады ма? Көбіне адамдар бұл сұраққа бас қатырмайды. Біздің осы магияға байланысты дисертациялық тақырыпты алуымыз осы сұрақтарға жауап беріп оның не құбылыс екенін білу.
Магия мен айналысу үшін сиқыршы, иудей, христиан, мұсылман немесе т.б болу шарт емес. Магия ол дін емес, ол практика, бірақ дегенмен көптеген діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады.
Бұл қалағанына жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет арқылы жету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға.
Бірақ біздің көбіне білетініміз ақ магия мен қара магия, ол шынында магияның қандай түрлері бар және қандай болып бөлінеді.
Магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті практикалык түрде қолдану. Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде еріктің де әсер ететінін байқады.
1) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
2) Александр Мень. История религии. М.: 1990
3) Энне Мозер. История религии
4) Л.С. Васильев. Культы религии и традиции в Китае. М.: 1970
5) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
6) http: // agat.net.ru / magic
7) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
8) http: // agat.net.ru / magic
9) Қуран кәрім.
10) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
11) Сонда.
12) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
13) В.Полосин миф религия государство. М.: 1999
14) Дж. Фреизер.Золотая ветвь.. М.: 1980
15) В.Полосин миф религия государство. М.: 1999
16) Идрис Шах. Магия востока. М.:1990
17) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
18) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
19) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
20) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
21) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
22) Сонда
23) Сонда
24) http: // agat.net.ru / magic
25) Александр Мень. История религии. М.: 1990
26) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
27) Идрис Шах. Магия востока. М.:1990
28) http: // agat.net.ru / magic
29) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
30) К.В кислюк О.Н Кучер.Религиоведение.Т.: 2003
31) Дж. Фреизер.Золотая ветвь.. М.: 1980
32) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
33) Александр Мень. История религии. М.: 1990
34) http: // agat.net.ru / magic
35) Л.С. Васильев. Культы религии и традиции в Китае. М.: 1970
36) Сонда
37) К.В кислюк О.Н Кучер.Религиоведение.Т.: 2003
39) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
40) Сонда
41) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
42) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
43) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
44) Сонда
45) http: // agat.net.ru / magic
46) http: // agat.net.ru / magic
47) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
2) Александр Мень. История религии. М.: 1990
3) Энне Мозер. История религии
4) Л.С. Васильев. Культы религии и традиции в Китае. М.: 1970
5) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
6) http: // agat.net.ru / magic
7) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
8) http: // agat.net.ru / magic
9) Қуран кәрім.
10) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
11) Сонда.
12) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
13) В.Полосин миф религия государство. М.: 1999
14) Дж. Фреизер.Золотая ветвь.. М.: 1980
15) В.Полосин миф религия государство. М.: 1999
16) Идрис Шах. Магия востока. М.:1990
17) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
18) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
19) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
20) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
21) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
22) Сонда
23) Сонда
24) http: // agat.net.ru / magic
25) Александр Мень. История религии. М.: 1990
26) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
27) Идрис Шах. Магия востока. М.:1990
28) http: // agat.net.ru / magic
29) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
30) К.В кислюк О.Н Кучер.Религиоведение.Т.: 2003
31) Дж. Фреизер.Золотая ветвь.. М.: 1980
32) Малиновский Б. Магия, науки и религия. М.: 1992
33) Александр Мень. История религии. М.: 1990
34) http: // agat.net.ru / magic
35) Л.С. Васильев. Культы религии и традиции в Китае. М.: 1970
36) Сонда
37) К.В кислюк О.Н Кучер.Религиоведение.Т.: 2003
39) Религия и Общество: Хрестоматия по социологий религии М.: 1996
40) Сонда
41) Д-р. Панюс Окультизм. М.:1994
42) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
43) Колин Уилсон. Оккультизм. М.: 1994
44) Сонда
45) http: // agat.net.ru / magic
46) http: // agat.net.ru / magic
47) С. А. Токарев. Ранние формы религии. М.: 1990
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ
МАГИСТРАТУРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МЕТОДОЛОГИЯСЫ КАФЕДРАСЫ
Магистрлік диссертация
ТАҚЫРЫБЫ: МАГИЯ – НАНЫМ СЕНІМНІҢ ЕРЕКШЕ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ.
Орындаған Дінтану бөлімінің
2-курс магистранты___________________ Кенжегулов Н.
Ғылыми жетекшісі филос.ғ.д.,
профессор ____________________ Құдайбергенов Б.К.
Қорғауға жіберілді “_______” ___________ 2007 ж.
Кафедра меңгерушісі филос.ғ.д.,
профессор ____________________ Байтенова Н.Ж.
Алматы 2007 ж.
Реферат.
Магистерская диссертация состоит из введения, двух разделов, каждый из
которых делится на два подраздела, заключения и списка использованных
источников. Общий объем работы страниц.
Магические предметы знакомы большинству людеи; о них знают все, кто
слышал хоть что нибудь о магии. Описание ритуалов содержиться во многих
работах,написанных самими адептами и в комментариях их оппонентов.
Магия продолжает жить и деиствовать как в Европе так и в Азии.
Исследовать широту ее распространения не наша задача.
Магия играла особую роль в истории человечества. Иногда эта роль
становилась решающей, иногда второстепенной. Но в любом случае игнорировать
значение магии было бы недопустимо.
На протежени столетий а возможно и тысячелетий магия медленно но
верно овладевала умами человечества. Ее наиболее ритуализованная форма
постепенно распространялась с Востока все дальше на Запад.
Иногда новые религии относились терпимо к древним магическим обычаям и
даже включали их в свою систему. Возможно, представители более древних
культов действительно обладали тайным знанием и сверхьестесвенной силой,
которую человечество могло поставвить себе на службу.
У магии гораздо больше обшего с религией чем принято считать.
Большинство людей задаются вопросом: Что же стоит за магией? Дело в
том что за магией много чего стоит. Задача исследователя раскрыть суть
этого явления и его скрытые возможности
Магистрант
Кенжегулов Н.
Мазмұны
Тақырыбы: Магия – наным сенімнің ерекше формасы ретінде.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-8
Магия халықаралық құбылыс
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-20
5 1.1.Магия және
дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..21-33
6 1.2.Магия және
ғылым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34-
38
Этнографиялық әдебиетте магиялық салттарды
классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...39-43
8 2.1.Магияның типтері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44-80
9 2.2.Қазақстан жерінде магияның алатын орны ... ... ... ... ... ...81-85
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .86-89
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .90-91
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Жұмыстың өзектілігі Ежелгі заманнан адамдардың ішінде ырымға сену,
тылсымға сену, құдайдың көзге көрсетпей істегеніне сенбей, сиқыршылардың
адам көзін еліктіріп істеген сиқырлары, өткен өмірін баяндап беруі, келешек
өмірін алдын ала білгісі келу мақсатымен адам магиялык рәсімге кезігеді.
Ертенгі куннің ашықталмауынан өтіп кете қоймайтын ішкі қорқыныш; құдіреті
кушті құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды білімнің жоқтығы, өзінің куш-
жігерінің жоқтығын сезінуі, осылардын себебінің барлығын басқа бір тылсым
куштің әсері арқылы іздейді. Осы өзін мазалайтын сұрақтармен адам
сиқыршының көмегіне келеді, оның айткан рәсімдерін жасауда бірақ осыны өзі
жасай отырып оның түпкі мақсаты не? және қайдан шығатына өзі көз жеткізе
алмайды. Осы рәсімдерді жасай отырып адам магиялык рәсімдерді көп жағдайда
дін ғұрыптарымен шатастырып алып жатады. Негізінде бұл құбылыстың көмегін
діннен жақсы хабары жоқ және магияның шынында не нәрсе екенін білмейтін
адам пайдаланады.
Магия – бұл тек кәзіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір ұшқыны
емес. Ол қазыргі кезде теледидар , радио т.б арқылы болуы мүмкін. Адамның
қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магияға орын бар. Шын мәнінде
қарасақ газеттердің қызмет көрсету бөлімін ашсақ 100 паыз магия, африкалық
магия, қара магия, ақ магия, магияны үйретемін, жол ашамын, бизнесті алға
жұргіземін деген жарнамаға көзіңіз түседі.
Шын мәнінде осы магия дегеніміз не? Ол шынында адамға көмек бере алады
ма? Көбіне адамдар бұл сұраққа бас қатырмайды. Біздің осы магияға
байланысты дисертациялық тақырыпты алуымыз осы сұрақтарға жауап беріп оның
не құбылыс екенін білу.
Магия мен айналысу үшін сиқыршы, иудей, христиан, мұсылман немесе т.б
болу шарт емес. Магия ол дін емес, ол практика, бірақ дегенмен көптеген
діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады.
Бұл қалағанына жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет арқылы
жету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға.
Бірақ біздің көбіне білетініміз ақ магия мен қара магия, ол шынында
магияның қандай түрлері бар және қандай болып бөлінеді.
Магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті практикалык
түрде қолдану. Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде
еріктің де әсер ететінін байқады.
Осы магия түсінігінің астында адамның ырымшыл іс-әрекеттерін пайымдауға
болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа немесе құбылысқа әсер
ету мақсаты. Магиялық әсер шексіз түрде әр-түрлі болуы мүмкін.Олар бір-
бірінен қиындық жағынан қарапаиым жартылаисанасыз ишараттан қиын және
салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамдардың қатысуымен аиырмашылығы
бар.Олар мақсат жағынан : емдік магия, қорғаушы магия, зиянкелтіруші
магия, кәсіптік магия болып бөлінеді. Діндер тарихында магиялық рәсімдер
және оиындар жоғарғы дәрежедегі маңызды роль атқарды және атқарып жатыр.
Магия немесе сиқыр түсінігінің астында адамның ырымшыл іс -
әрекеттерін пайымдауға болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа
немесе құбылысқа әсер ету мақсаты магиялық (сиқырлық) әсер шексіз түрде
әртүрлі болуы мүмкін. Олар бір-бірінен қиындық жағынан – қарапайым жартылай
санасыз ымнан қиын және салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамның
қатысуымен айырмашылығы бар
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Бұл диссертациялық еңбектің негізгі мақсаты адамға магияның тарихы мен
оның түрлерін, әсер ету тұрғысынан зерттеу.
Осы негізгі мақсатты жүзеге асыру үшін диссертациялық зерттеуде
төмендегі міндеттер қойылды.
- Магияның шығу тарихын қарастыру,ежелгі адамдардың магиялық
рәсімдерін талдаудан өткізу.
- Магияның дінмен,ғылыммен өзара ұқсастықтары мен аиырмашылығын
қарастыру.
- Магия рәсімдерінің ежелгі түрлері мен қазіргі замандағы түрлеріне
талдау жасау.
- Магияның классификациясын қарастырып, оның типтері мен түрлеріне
талдау жасау.
Диссертацияның құрылымы
Жұмыс екі тараудан тұрады.Бірінші тарауда магияның шығу тарихын, оның
адамзатта алатын орнын, ежелгі адамдарда магия сенімдері мен рәсімдердің
қандай болғанына, сол адамардын магиясы қалай болғанын оның не мақсатта
қолданғанына тоқталдық.
Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде магиямен мен
діннің байланысымен айрмашылықтарын жаза отырып магияны, діннің бір бөлігі
ретінде қарастырдық. Дін мықты орнаған жерде магия құлдырайды, ал егер
дінде сенім әлсізденгенде магия өзін жақтастыратын жинап күштенеді.
Магия, дін сияқты эмоционалды стресс арқылы пайда болады. Дінде бұл
сала рухпен және жанмен, көрумен оның құпиаларын жеткізушілермен және рудың
табиғаттан тыс арбаушылармен магияда сиқырлы қарғыстын құпия сырына алғашқы
сеніммен толықтырылады. Магия да, дін де тікелей мифологиялық дәстүрге,
өзінің таңқаларлық күшін алудын тамаша күту атмосферасына сүйенеді. Магия
да, дін де түсінбегендер өздерін қалай ұстайтынына байланысты олардын
әрекеттерін ерекшелетін табу мен салт жүйесімен қоршалған.
Магияны, діннен не ажыратады? Барынша анықталған және көзге түсетін
ерекшеліктен бастайық: сакралды соларды магия әрбір белгілі мақсатқа жету
құралы болып табылатын әрекеттерді орындауға қызмет ететін, қандай да бір
мақсат болатын әрекеттер жүйесі ретінде көрінеді. Бұл айырмашылықты
барынша терең денгейлерде қарастыруға тырысамыз. Магияның практикалық өнері
қатаң шекараларда анықталған. Және қолданылатын орындау техникасына ие:
арбаушылық қарғыстар, жоралар және орындаушының жеке қабілеттілігі тұрақты
үш бірлігін құрайды. Аспектілер мен мақсаттарының барлық көп түрлілігінде
діннің техникасы қарапайым емес; оның бірлігі формальды әрекеттер
жүйесіне де, оның идеялық мазмұнының әмбебептылығына да келмейді, ол
орындалатын функциясымен және сенім мен салт жораның барлық мәнімен
қорытындыланады. .
Біз бірнеше рет көрсеткен дәстүр алғашқы қауымдық қоғамда басымды, ол
магиялық жоралар мен дінде шоғырланған әрекет жөнінде болғанда біз бұл
әрекеттің болуын түсіендіретін оқиғаны табамыз. Бұл оқиғада берілген
магиялық салт-жора адамзат қоғамының, қауымның жанұя және әулеттің
тұрмысының бөлігі болғандықтан көрсетеді. Бірақ бұл баяндау сиқыршылық
шығатын көзді ешқашан көрсетпейді; мұндай көз жоқ – сиқыршылық құрылмайды
және жасалынбайды. Барлық магия ең басынана адамның тіршілік мүдделерінің
шеңберіне кіретін процестер мен барлық заттардың толықтырылуы болды.
Арбаушылық, магиялық салт, олар неге жетуге бағытталса уақыт бойынша болады
Екінші бөлімін магия мен ғылымның ара қатынасына орын бердік. Осы
уақытқа дейін біз негізінде жергілікті тұрғын ойлармен және магиялық
жөніндегі ұғымдармен жұмыс істедік. Олар соңында магиялық адамға белгілі
бір заттарға билік етуді береді деген жабайыларға тән қарапайым нанымға
саяды. Енді бұл нанымды бақылаушы - әлеуметтанушының көзқарас тұрғысынан
қарау қажет.
Біз енді магия мен ғылым арасындағы қатынастарды толық сипаттай
аламыз. Магиялық ғылымға екеуі де адамзат табиғатымен, адамдардың
қажеттіліктері мен ұмтылыстарымен тығыз байланысты белгілі мақсаттарға
бағытталғандығымен ұқсас. Магиялық өнер практикалық мақсаттарға жетуге
бағытталған. Басқа да өнерлер сияқты практикалық сабақтар белгілі жүйеге
жинақталып барынша тиімді деп саналатын әрекеттер әдісін тыңдайтын
принциптерге бағынады. Принциптердің мұндай жүйелері магиялық салттарды,
арбаушылық қақтығыстарды және магия арсеналын құрайтын заттарды талдау
барысында кездеседі. Магиялық ғылым сияқты жеке техникалық түрде
рәсімделеді. Басқа өнердегі магияға баратын адам қажеттілігінен өзінің
Диссертацияның екінші тарауы екі бөлімнен тұрады.Екінші тарауда
Этнографиялық әдебиеттерде магия салтының классификациялануы қаралды.
Магиялық салттарды классификациялау мәселесі дін тарихының кезекті және
маңызды міндеттерінің бірін білдіреді. Бұл мәселенің мәні қарапайым
жіктеудің мақсаттарымен тәмамдалмайды. Нақты материалды дұрыс топтау
зерттеушіні магиялық салттар мен ұғымдардың генезисі сұрақтарына тікелей
әкеледі, сонымен бірге діннің пайда болу түсінігін жеңілдетеді.
Қазіргі ғылыми әдебиетте магияны классификациялау мәселесі лайықты орын
алмайды. Мұндай классификациялаудың әрекеті көп емес, мұнда оларадың бірі
де сәтті деп саналмауы мүмкін, әрқайсысында пайдалануға болатын бағала
ойлар болса да. Қазіргі классификациялаудың дерлік бәрі сиқыршылықтың бір
жағынан – психологиялықтан шығады.
Магияны классификациялаудың жоғарыда келтірілген барлық әрекеттері
тұтасымен алғанда, немесе бірінші кезекте бір принципке: психологиялық
жағынан талдауға, яғни магиялық сенімдердің өзінің мазмұнына негізделген.
Бұл магиялық әрекеттерді техникалық классификациялау.
Екінші тараудың бөлімдерінде магияның типтері мен түрлері жайында сөз
қозғалады.Біз білетін магия түрі екеу ақ және қара магия,ал шынында
магияның тек екі түрде шектеліп шектелмеитіндігін қарастырамыз. Осыған
дейін айтылған магиялық салттарды типтер мен аспектілер бойынша топтау
онымен байланысмты ұғымдардың психолгиялық мазмұнынан шығады және формалды
– логикалық сипатқа ие. Бұл топтау сиқырлық сенімдердің психолгиясын
түсінуге көмектеседі, арбаушылық салттарында магиялық ойдың жүрісі
қаншалықты көрінгенін байқау үшін пайдалы. Бірақ мұнымен аталған
психологиялық маңызы тамадалады. Ол зерттеушіні сиқыршылық тамырына
әкелмейді. Сиқыршылық салттың психолгиялық мазмұны олардың негізінде
қозғаушы күшінде құрамайды. Оның өзі басқа факторлармен жанамаланған.
Магиялық түрлерде атама алатын магиялық салттардың келесі түрлеріне
бөлеміз:
1. Зиян келтіруші магия;
2. Әскери магия;
3. Жыныстық (махаббат) магия;
4. Емдік және сақтану магиясы;
5. Кәсіпшілдік магиясы;
6. Метеорологиялық (табиғат) магиясы;
7. Басқа магияның қосалқы түрлері.
Біз келтірілген түрлердің әрқайсысын жеке қарастырамыз. Қарау
рубрикалар жорамалдық белгіленбегенін олар материалдық кездейсоқ емес және
формальды бөлінуін білдіреді, іс олардың мәнінің өзінен шығатын
құбылыстарды топтау жөнінде. Сондықтан магияның түрленің әрбірін қарау
бізді бізді олардың тамыры, гензисін түсінуге яғни зерттеудің негізгі
мақсатына әкелуі тиіс
Магияны ғұрыптық тұрғысынан карастыра келіп, ғальмдар әсер ету тәсіліне
карай: 1) тікелей әсер ету, 2)инициалды (қол жетпейтін объектіге әсері), 3)
парциалды (тамакта, тағы баска нәрселер арқылы әсер ету), 4) имитативті
(ұқсас нәрсеге әсер ету) деп жіктелді.
Осы жоғарыда аитылғандар туралы төменде оқып толыққанды малімет ала аласыз
деп ойлаимын.
1. Магия халықаралық құбылыс ретінде.
Жаратылыстан тыс күштер шақыратын тұтастай ғүрыптар жүйесін құрайтын
көнедегі нанымдардың бірі - магия немесе тылсым ("ауызекі сөзде сиқыр, аяр,
жады" деп те атайды). Бұл да анимизм және тотемизм қатарлы дүниеге келген
құбылыс. Оның негізінде де рухқа, жанға иланым жатыр.
Магияның тарихи және дұниетанымдық эволюциясын зерттеген адам Дж.
Фрезер. Ол өзінің "Алтын бұтақ" атты көлемді еңбегінде магияны көне дін
емес, қарапайым ойлау тәсілі, наным түрі деген тұжырым жасайды. Оның
ойынша, магия жоғалған жерде дін пайда бола бастайды. Дін қүдіретке сенім,
соған тәуелділік арқылы адамның өзін өзі тануына мүмкіндік ашады.
Ал Леви-Брюль адамның ой қабілеті, әсіресе қауымдык құрылыс кезінде,
логикалық және пралогикалық деген екі бөліктен тұрады, біріншісі логикалық
ойлау заңдылықтары бойынша дамиды, екіншісі кездейсок және мүмкін болатын
жаратылыс, әлеуметтік құбылыстарымен байланысты, ойлаудың осы екінші бөлегі
жаратылыстан тыс күштерге илануға, пралогикалык магиялық ойлаудың тууына
негіз болды, осылай әлемді діни тұрғыдан зерделеудің тағы бір ізі салынды,
деп санайды.
Осы мәселемен шұғылданған ғалымдардың тағы бірі -Б.Малиновский бастапқы
қауымдық құрылыста адамдар өз мүмкіндіктері көлеміндегі істерге катысты
ұғымды ойлауға кабілетті болды. Бірақ, өз мүмкіндіктерінен тысқары нәрселер
алдына келгенде тосылып, осыдан тылсым ұғымы қалыптаса бастаған деген
тұжырым жасайды. Ғалым өзінің "Магия, ғылым және дін" (1926) атты еңбегінде
магияның коғамға ыкпалы жаратылыс құбылыстарың таным дәрежесіне байланысты,
оның әлеуметтік қызметі - адамның саналуан жағдайларда шешім табу
мүмкіндігінде, деген байлам жасайды.[1]., 405-406 б
Магияны ғұрыптық тұрғысынан карастыра келіп, ғальмдар әсер ету тәсіліне
карай: 1) тікелей әсер ету, 2)инициалды (қол жетпейтін объектіге әсері), 3)
парциалды (тамакта, тағы баска нәрселер арқылы әсер ету), 4) имитативті
(ұқсас нәрсеге әсер ету) деп жіктеңді. Ол сонымен бірге мақсатына карай:
1) әскери, 2) кәсіптік, 3) емдік сияктылар болып бөлініп кете береді.
Осылайша алғашқы адамдардың ойы мен санасында адамның болмыс шындығының
көрінісі болып табылатын көне діни түсініктердің тұтас кешені жасалған.
Олардан адамзаттың неолиттен бүгінгі күнге дейінгі жүріп өткен жолын
көреміз.[2].,29 б
Франкфурттық мектеп классикалық емес философиялық бағыттың негізгі
ықпалдыларының бірі болып табылады. Бұл бағыт бәрінен бұрын марксистік емес
философия ретінде танымал. Сондықтан оны Кеңес уақытында жоққа шығаруға
тырысып, барынша терістеп жазды. Істің шын мәніне тоқталатын болсақ,
франкфурттықтар (ХХ жүзжылдықтың 30 жылдарындағы франкфурттық Институттың
әлеуметтік зерттеу аумағына бір топ зиялыларды біріктірген) өз алдарына
адамзат үшін иігілікті мақсат қоя білді: К.Маркстың теориясына сүйенумен
қатар, Хайдеггер мен З.Фрейдтің идеясын негізге ала отырып, ХХ ғасырдағы
адамзаттың ең қайғылы оқиғаларын, оның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
өмірін барлық жағынан тұтастай алып, қайта қарастыруды көздеді. Сонымен
бірге теоретикалық ой барысы әлеуметтік зерттеулердің мәліметтеріне
байланысты іске асырылды. Дегенмен көпшілікті үміттендіретін жоспар
толықтай өз мақсатының шеңберін қамти алмады. Ұлтшылдардың уақтысында
ғалымдар алғашқыда Еуропаға, сосын Америкаға көшуге мәжбүр болды. Сол
себептен олардың ілімі екі құрлыққа әсер ете алды.
Америкадағы іргелі неміс ойшылдарының көпшіл мәдени жағдаймен немесе
әлеуметтік жобалардың тапсырысын орындаумен өзінің өмірін қамсыздандыруды
қажет ететін “мәдени индустрия” толық іске асқан үрдісі алғашында үрей
туғызды. Мұнда Макс Хоркхаймердің (1895-1975) және Теодор Адорноның (1903-
1969), неомарксизмді тарихи талдау негізінде батыс мәдениетінің
онтологиялық негіздерін тұтастай сынау бағытын айқындайтын “Ағартушылық
диалектикасы” – атты көлемді шығармасы жасалды.
“Ағартушылық диалектикасы”, батыстық мақсатшылдықты түбірімен
трансформациялауға шақырушы “дәуір ұраны” ретінде қабылданатын болды. Жер
аударылған ғалымдар, гитлеризмнің жан түршігерлік әрекеттерінен үрейлене
отырып, бүкіл адамзатқа шығармашылықтың қайталанбас рухын сыйлаған Германия
баскесерлерінің өзінің миллиондаған құрбандарына: “ертең сен мына мұржаның
түтінімен шығатын боласың” деген келемеждеудің және т.б. зұлымдықтардың
себебін түсіну үшін басынан бастап тарихты қайта қарастыруға бел буды.
Франфурттықтар бүкіл батыс тарихын және дәстүрлі бағытын, билік етуге
мақсатшыл ұмтылыс ретінде түсіндірді. Осыған байланысты олар екі негізгі
бағытты бөліп қарастырады. Біріншісі – адамның тірі қалу үшін магия мен
сиқырлыққа табынуға мәжбүр болған сәттегі табиғаттың адамға билік жүргізуі.
Екінші – адамның еңбегімен ере жүретін, оның интеллектуалды және
технологиялық ақыл-парасаттылығы арқылы табиғатқа билік жүргізеді. Бұл
кезеңді олар ағартушылық дәуір деп атай отырып оның олимпиялық мифологиядан
бастап заманауи индустриалды қоғамға дейінгі тарихи уақытын белгілеп
шығады.
Ағартушылық диалектикасының мәні ғылыми жаңалықтарды ашу барысында
техникалық жетістіктерге жетіп, адам өміріндегі табиғатқа – билік жүргізу
принциптері басымдылық жасайтын мақсаттарға бағдарланады. Сол сәттен бастап
адам жай ғана көзге “кемел” болып көрініп, табиғатты өзіне бағындырып,
аянбай тұтынуда. Керек болса адамның жаратылысынан берілетін өлу құқығының
өзі жатталынатын Освенцимде билік жүргізу тарихта мәңгі теріс
түсініктемеге ие болып, іске асырылуына өкініш білдіре келе Адорно мына бір
өшпес қанатты сөзді айтты: “Освенцимнен кейін өлең жолдарын жазу мүмкін
емес”...
Танымал ғалым М. Вебердің әлемдік шаруашылық тарихына деген
методологиялық көзқарасы өзінің тереңдігімен және бірегейлігімен
ерекшеленеді. Вебер шаруашылық тарихын экономикалық рационализм жеңісінің
тарихы ретінде қарастыратынын айта кету керек. Бірақ, мұнымен қоса, тарих
экономикадан тыс тәртіптің діни және магиялық, саяси, жіктік және басқа да
элементтерімен байланысты.[3] 153-154 б
Қытай туралы айта отырып, М. Вебер осы елдің мандариндер делінетін
шенеуніктері, гуманитарлық білім алған, бірақ басқару істеріне
даярланбаған адамдар болып табылатынына назар аударады. Мұнда барлық
әрекеттер діни-магиялық сенімге негізделген. Мысалы, Қытайда алғаш рет
фабрикалар салынып, темір жолдар төселе бастаған кезде, геомантияға сай
даулы жағдай туындады: соған байланысты рухтардың наразылығын тудырмау
үшін белгілі бір ормандарды, тауларды, бейіт бастарына тиіспей, сол
қалпында қалдыруға мәжбүр болды. Магия мен сиқырлыққа сенім Қытайда кәсіби
істің пайда болуы мен қалыптасуын тежеді. М. Вебердің пікірі бойынша, ғалым-
конфуцийшілдердің осы дүниеге бағдарланулары қытай қоғамының өзгерістерге
деген төмен қабілетін тудырды. Себебі мұнда қалыпты жағдайларда патшаханым
мен оның шенеуніктерінің игілігі барлығын толық дерлік тәртіпте ұстай алады
деп саналды. Ал ауыртпалық түскен кезде, өлең жазу өнері бойынша сынауда
қатаңдықты күшейту мен іс-қағаз жүргізуді жылдамдату туралы жарлық
қабылданатын болған, олай істемеген жағдайда, тұрақталып қалған пікір
бойынша, рухтар абыржулары мүмкін.[4] 62-63 б
М. Вебердің пікірі бойынша, ырымшылдық пен магияның жойылуының тек бір
ғана жолы – ұлы рационалдық сәуегейлік жолы болды. Қытайда мұндай жағдай
қалыптаспады, ол батыс-еуропалық капитализм жағдайында орын алды. Және
мұндай сәуегейлік жасаулар мұнда қазіргі замандық ғылым мен техниканың
іргетасын қалады. М. Вебер дәл сол протестанттық, пуритандық рационалдық
этика өзінің жер бетіндік бағдарымен экономикалық рационализмді логикалық
соңы – капитализмге әкеледі.
Бұл көзқарас бойынша, әрбір пуритан үшін дүниеге деген орасан зор ынтаның
бастауы күнәні сезіну, басқаша айтқанда, этикалық императив пен адамның
кемшіліктерінің арасындағы алшақтық болды. Әлемді жөнімен басқару үшін
әрбір пуританға өзін де, әлемді де түбегейлі өзгерту қажет болды.
Конфуциандық рационализм әлемде ақылға сыйымды әділеттілік бұрыннан бар,
тек соны сақтап тұра алу қажет дегенді өздігінен-ақ ұғынылатын нәрсе деп
санады. Сондықтан конфуциандық этика адамның өзінің қоршаған ортасымен
қарым-қатынасында шиеленісті неғұрлым жоққа тән етті. Өз ойларын қорыта
келіп, М. Вебер пуритандардың рационалдық парасаттылығы әрекетке, қайта
өзгеруге деген ұмтылысты талап етті, ал конфуциандықтарда бұл болмады деген
қорытындыға келеді. Сондай-ақ бұған шығыстық табиғатты сырттай зерттеу
дәстүрін қосуға болады (Бұл дәстүр туралы жапондық әлеуметтанушы М. Отая
былай жазады: Жапон табиғат күштеріне бейімделуге ғана тырысты. Ол
табиғатты бағындырып, оны пайдаланатын болатынына сенімді бола алған
жоқ.[5] 408-409 б
Магия – бұл тек қазіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір
ұшқыны емес. Ол қазіргі кезде теледидар компьютерлермен болуы мүмкін.
Адамның қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магия орын бар. Магия
мен айналысу үшін сиқыршы иудей, буддист, мұсылман немесе т.б. болуы шарт
емес. Магия діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады: әр адам
маг бола алады және магияның дәстүрлерін шырақ арқылы орындай алады.[6]
Магиялы дәстүрге арналған барлық авторлар индивидумның астралды
денесіне сол жерде немесе қашықта әсер ететінін біледі. Парцельс бұл
тәсілді ауыр науқасты және аффектацияны жазу үшін жиі қолданды. Элифас Леви
сиқыршылық пен оның зардабын көп пайымдайды.
Жақынына осындай төменгі образда зиян келтіруге тырысатын бақытсыз, өз
әрекеттерін орындай да алмайтын шығар. Осыған қарамастан, ол қайта кері
әсер ету заңдылығына бағынады. Сол себепті өз құрбанына жасаған қылмысы
өзіне қайтуы мүмкін. Осы заман реакциадан құтылу үшін сиқыршылық өз құрбаны
мен жанасуын барлық мүмкіндікті пайдаланады, оның қолынан ұстап немесе
онымен сөйлесуі керек: егер құрбан бұл кездесулерден қашқақтаса сиқыршы өз
құрбанына тілеген қиналу мерзімінің ұзақтығы өз басына келеді.
Біз магияның адам мерзімін табиғат күшініне өмірлік эволюциясын
анықтадық. Біздің күнімізде барлығы магиямен айналысқысы келеді,
журналитер, роман жазушыларының оның бар екенін анықтап жатқандарын
кейбірінің жоққа шығарып жатқанын көреміз.
Біздің ойымызша магия бар. Гипноз өзінің барлық сатысчында практикалық
ежелгі қолданысынан шықты; бірақ оның қолданылуын
эксперементті түрде зерттеу қажет.[7] 286 б
Сиқыр - сөздікте көз байлай, қол өнер, алдату таң қалдыратын әсер
болды. адам психологиясына әсер ету деген мағынада береді.
Магия – дегеніміз көз алдына елестетін құпия күштерге және олардың
көмегімен айналадағы шындыққа әсер ету мүмкіндігіне сеніммен байланысты
салт – жоралармен әрекеттер жиынтығы;
- Қалаған нәрсеге қол жеткізу өнері;
- Өзіндік шындықты жарату;
- Физикалық шындыққа әсер ету бар мүмкін сөздермен іс - әрекеттер;
- Адам күшімен ғажайып оқиғалардың жүзеге асуы;
- Алистер Краули: - ерікке сәйкес өзгерістерді тудыру білімі немесе
өнері;
- Табиғат заңдарына сай келмейтін тыс, алдамшы істер;
- Ибну Есер: - бір нәрсені айналдыру орнын өзгерту деген мағына
береді;
- Бедреддин Айни: - қарсы қойылуы, жойылуы мүмкін табиғаттан тыс
істер;
- Исмайл Хаққы Измерли: - алдау, бос алдамшы, негізі жоқ нәрсе;
- Психологиялық діни терменологияда: - Кейбір жасырын күштермен
байланыс арқылы ақылға сиымсыз оқиғалардың пайда болуы;
- Жанды, жансыз болмыстарға кейбір күштерді қолдану, оларға әсер
ету, қалаған бағытта жұмсау, жөнелту;
- Табиғат құбылыстарына, адамға немесе жануарларға ақылға сиымсыз
жолмен әсер ету рәсімдер, іс - әрекетер;
- Тарихта: - жын-шайтандармен, перілермен қатынасқа түсіп,
көмектерімен әр түрлі іс - әрекеттер ету;
- Түркілердің ескі леуфтиі: - себебі жасырын, нәзік емес нәрсе;
- Күнделікті болып жатқан оқиғалар белгілі бір себептермен жүзеге
асырылуда. Бір қарасақ, өмір белгісіз бір бағытта, реттіліксіз
өтуде. Егер де біз осы оқиғаларды тоқтатып, өзіміз қалаған
уақытта, жерде жүзеге асырыла алатын дәрежеде болсақ, сондай
болатын болса өзгерті – сиқыр;
- Бұл қазіргі заманда орны жоқ, өткеннің бір бөлшегі ғана емес. Ол
бүгінгі күнде теледидармен, компьютермен немесе жеңіл
машиналармен қатар өмір сүретін нәрсе. Адамның қалауы мен арманы
бар кезде, осы өмірде сиқырдың орны ерекше. Сиқыр көмегімен сол
теледитдарды, компьютерді, жеңіл машинаны өзімізге иемдене
аламыз.
Сиқырмен шұғылдану үшін сиқыршы, иудей, баптист болуы міндетті емес.
Сиқыр – тәжірибе, дін емес, бірақ көптеген діндердің негізгі бөлімі болып
табылады. Белгілі діни ұстанымда болуы міндетті емес. Сиқыр рәсімдерімен
кез келген адам шұғылданып, сиқырпшы бола алады.[8]
Сиқырды жалғыз және топпен жүзеге асыруға болады.
Магияның түрлері көп:
Әсер етуіне байланысты 4 түрі бар.
1. Контактілі магия – затқа тікелей әсер ету арқылы.
2. Ұқсас нәрсеге (имитация) заттың көшірмесі немесе оның орнын босататын
нәрсеге әсер ету.
3. Аластау магиясы – жаман нәрсені аластау.
4. Тазалау магиясы.
Мақсатына байланысты 6 түрі бар:
1. Емдік.
2. Әскери.
3. Ауа – райына әсер ету.
4. Махаббат.
5. Өндірістік (жер өңдеу, аң аулау т.б.)
6. Зиянды.
Құран – Кәрімде Бақара сүресінің 102 – 103 аяттарында сиқыр туралы былай
делінген: (Олар тауратты қойып) Сүлейман (ғ.с) ның патшалығы заманныдағы
шайтандар оқыған (сиқырға ) ілесте. Сүлейман (ғ.с) қарсы келмеді. (Сиқыр
жасамады). Бірақ шайтанда адамдарға сиқыр үйрету кәпір болды. Олар бабылда
Һарұт: Марұт атты екі періштеге түсірілгенді үйретті. Ол екі періште:
біз сынақ үшін келдік, қарсы болмаңдар деп айтпайынша ешкімге үйретпеген.
Сонда да олар, екеуінен: ер-әйелдің арасын айыратынды үйрететі еді. Олар
Алладан бұйрықсыз ешкімге зиян бере алмайды. Олар өздеріне зиян келтіретін,
пайда бермейтін нәрсені үйренетін еді. Расында олар оны айырбастап алғанға
(Алланың кітабының орынына сиқыр үйренгенге) ақыретте несібе жоқтығын
білді. Олар өздеріне нендей жаман нәрсе сатып алғандықтарын білген болса
еді (102). Егер олар иман келтіріп, (сиқырдан) сақтанса, әрине Алла жанын
қайырлы сауап болар еді.Егер олар білген болса (103). [9]
Магяи – сиқыр табиғат белнгілер арқылы жцәне рәсімдер мен ритуалдар
жасау арқылы жрғарғы күшт рқылы әсер ететін құбылыс алғашқы магяилық
рәсімдер материалдық практикамен байланысты болады. Рефлекторлық әсепр
берген.
Сол үшін магияның негізгі бөліну классификациячы - осы практикаға
байлансты болды.
Ғылыми әдебиеттерде магияны классификациялау бар. Қазіргі заманғы ғылыми
әдебетте магияняң мына түрлері кездеседі:
1. Имитативті
2. Инициалды
3. Парциалды
4. Вербалды.
Сонымен қатар аралас түрлері де бар. Магиялық әрекеттер мен ретуалдарды –
мамандары жасайтын олар пал ашушы балгерлер, белгілер болжаулар, әулиелері
және шайтандар (ведьма). Тарихи даму барысында бұлар қоғамнан шеттетіліп,
артта қалды. Олардың мамандығы құпия түрде және заңсыз болады.
Бірақ шіркеу қызметкерлерінің өзі кейде магиялық әрекеттер жүргізеді.
Магиямен өзіне сенімділік тығыз байланысты[10]520-521 б
Бұл – қалағаныңа жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет
арқылы әсер ету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға. Магияны жалғыз
және топпен жүзеге асыруға болады.
Бұл өнердің ондаған түрі бар: жоғарғы магия, төменгі магия, салт
дәстүрлі, әртүрлі діни формалардың магиясы, жақсы және жаман (немесе
қара, ақ)
1. ертеңгі күннің анықтауымыздағы өтіп кете қоймайтын ішкі
қорқыныш, құдіреті күшті: құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды
білімнің жоқтығы, өзінің күш. Жігерінің жоқтығын білуі, басқа
бір тылсым күштің әсері арқылы жетіді іздейді.
2. 2. магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті
практикалық түрде қолдану.
Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде еріктің де әсер
ететін байқады.[11] 513 б
Магия немесе сиқыр түсінігінің астында адамның ырымшыл іс - әрекеттерін
пайымдауға болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа немесе
құбылысқа әсер ету мақсаты магиялық (сиқырлық) әсер шексіз түрде әртүрлі
болуы мүмкін. Олар бір-бірінен қиындық жағынан – қарапайым жартылай санасыз
ымнан қиын және салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамның қатысуымен
айырмашылығы бар. Олар мақсат жағынан да бөлінеді: емдік магия
(тәуіпшілдік), қорғаушы магия, зиян келтіруші магия (дуа), шаруашылдық
магия. Психологиялық жағынан да бөлінеді.
Діндердің тарихында магиялық рәсімдер және ойындар жоғарғы дәрежедегі
маңызды роль атқарды және атқарып жатыр.
Магия – барлық діндердің ежелгіден бастап ең соңғы кезеңдеріне дейінгі
кезеңдерінің тірі бір, органикалық бөлігі.
Магияның пеандерталдарда болғаны туралы да пікір бар. Жоғарғы дамыған
христиандық, буддизм, ислам сияқты діндерде магиялық рәсім қазіргі кезде де
үлкен роль атқаруда.кейбір дінге Құдайға, қабірдегі өмірге сенбейтін
парасатты адамдар жиі магияға сенеді: белгілерге, көз тиюге, жақсы және
жаман күндерге т.б. сенеді[12] 86-87 б
Біздің уақытымызды көптеген елдерде тек ескі магиялық рәсімдер ғана
емес сонымен қоса жаңа заманға сай сенімдер шығуда. Магиялық рәсімдер, ырым
амалдары, жүргізушілер, ұшқыштар, циркпен сахнадағы артистер арасында,
құмар ойыншылар арасында, жас оқушылар арасында да бар.
Діндер тарихы мәселесінде магия мәселесі өте түсініксіз күнде қалуда.
Магияның пәні, оның дінге қатысы туралы әртүрлі керек десе қарама қайшы
пікірлер айтылған, айтылып та келе жатыр. Кейбір зерттеушілер магияда
барлық діннің элементін көрсе енді бірі, керісінше бұл екі құбылысты бір-
біріне қарсы қояды.
Бірақ діннің дамуныда әсіресе оның алғашқы кезеңдерінде магия үлкен
роль ойнайды.
Консигаген профессоры Альфред Леманна магия ырымынан бөліне алмайды,
ырым дінге де ғылыми көзқарасқа да қайшы деп санайды. Ырым – бұл теория, ол
магия – осы теорияны іске асырылуы: ырымнан шығатын әр іс ірекет – магия.
Магия негізгі тек және адамдар өз мақсаты үшін келеді. Дюркгеимнің
ойынша магия түбінде діннен бөлек: барлық діндер әлеуметтік қоғамға
байланысты ғибадатханасыз дін болмайды; магия болса керісінше әрқашанда
жеке; магияның өзінің рәсімдері, салтанаты, өз догматы, мифі бар.
Дюркгеимнің шәкірттері А. Юбер және М. Мос жалпы магия теориясына
арналған жұмыстарына қарсы қойылғандарды соңына жеткізгісі келеді. Діни
және магиялық рәсімдер әртүрлі адамдармен, әр түрлі жерде, әр түрлі уақытта
жасалады. Діни рәсім жарықты көп адамдарды іздесе, магиялық рәсім бұдан
қашады. Магиялық іс әрекет әдетте орманда, қараңғы жерде түнде жасалады. Ал
діни тәжірибе әрқашанда арманы және көпшілік табынуды ұсынса, магиялық
рәсім әрдайым жеке немесе тұлғалар жұмысы, яғни іс - әрекеттері құпиялық
пен жеке жасалады. Авторлар магнияның дінге қарсы деген қорытындыға келеді.
Дюркгеим және оның жолымен жүрушілердің нанымдары мазмұны бойынша тек
магияның бір түрі қара магия (дуаға) дұрыс келеді, ал одан басқа магияның
басқа түрлері емдік, қорғаушы, шаруашылық магия т.б. түрлері бар емес пе?
Және бұларға жоғарыда айтылғандардың еш қатысы жоқ.[13] 160-161 б
. Магия мен дінді ағылшын этнографы Джеимс Фрезер басқа бағытта
шектегісі келді. Оның ойынша магияның негізінде ғылым негізделген принцип:
тұрақтылыққа сендіру, табиғат күшінің біркелкі әсері жатыр. Фрезердің
көзқарасынша дін керісінше магиядан және ғылымнан бөлінуі оның жеке
табиғаттан тыс күштер жүріп жатқан жағдайға араластыруында. Магия осындай
бейне мен дінге қарсы: магия адамның өз қабілетімен затқа әсер етіп
мақсатында жетуімен негізделсе, дін болса жеке жоғарғы күштерге
үндейді.[14] 19 б
Крауфор Тон (1924) магияның діннен айырмашылығы ол жоғарғы күштерді
зорлау методын пайдаланады деп санайды. Ол магияны адам қабілетінің
тылсымдылық методын қолдану арқылы жететінін анықтады. Осыған ұқсас Э.д.
Вестермарктың көзқарасында дінде адам табиғаттан жоғары күштерге табиғи
жолмен әсер етсе, магияда керісінше табиғи және табиғаттан жоғарғы күштерге
табиғаттан тыс күштермен әсер етеді.[15] 160 б
Магияны мантикалық рәсімдермен (дивипация, пал ашу) араластыруға
болмайды.
Бірақ мантиканың магиядан айырмашылығы ол ішкі өмірді өзгерістерге
тырыспайды. Оның тапсырмасы бір қандай жағдайды әкелу емес – тек соны болу
ғана. Пал ашудың мақсаты әдетте – адам табиғи жол біле алмайтын нәрсені
білу. Мантикалық рәсім ішкі формасы бойынша жақын және жиі магиялық іс
әрекеттермен байланысады. Магия сөзі – дәл және жеңішке мағынада пал ашу
рәсімдеріне кірмейді.
Басқа магия және мантика тобына жақын құбылыс – ырымдарға сену. Бұл
сенімнің магия және мантика рәсімдерінен айырмашылығы бұл жерде адам әрекет
істемейді тек айналасында болып жатқандарға: басқа адамдардың іс - әрекеті,
жануарлардың әрекеті, табиғаттың ауысуы, өз сезімі, түс көру т.б.
бақылаудан олардан болашаққа ырымдық шешім жасайды. Осы немесе басқа ырымды
біліп жақсы немесе жаманды ырымшыл кісі салт құбылысты болдырмауды немесе
одан қашуды саналы түрде жасауға тырысады. Біз магия көптеген символикалық
жағынан рәсімдерді кіргізе алмаймыз деген мен оларды магия деп
қарастырады.[16] 42-43 б
Бұл сөздің өзі – құпия және жұмбақ әлем жасырылынған перде сияқты!
Окульттегі ұмтылыс кімге жат, эзотерикалық щындықтың түйір жылтырағы
арбамайтындар күйдіргіш мүдде таныс еместер үшін, қазіргі кезде әр түрлі
теософия, спиритизм немесе спиритуализм және басқа ғылыми оқулар,
атауларын алған болымсыздан өркендеген жартылай түсінікті ежелгі сенімдер
мен дін таныс еместер үшін де. Тіпті сөздің мәні де ерекше тартымды ғылыми
ойлаудың анықтығы тән адамдар үшін де! Қандайда бір жағдайда артықшылықта
алғашқы амдардың маңызды ұмтылыстары мен олардың даналығының
квинтэссенциясын табу үмітімен түсіндіріледі – мұндай білімнің бағалылығына
оның мазмұны қандай болса да күмән келтірмейді. Бірақ сиқыршылық сөзі
біздегі қалғыған рухани қорды, жан құпиясында жасырылған таңғажайыпқа
үмітті, адманың танылмаған мүмкіндіктеріне сенімді оятатынын мойындамауға
болмайды. Поэзияда сиқыршылық, құмарлық, дуалау, тылсым сөздерінің
жаулап алатын күшін еске түсіруге болады, олардың эмоционалдық мәні өзінің
айқындылығымен көрінеді және уақыт жүрісінде бағынбайтын болып қалады.[17]
57 б
Магияны оқып үйренуге құпия әлемнің табалдырығын аттауға тырысатын
әлеуметтанушы кіріссе, тас ғасырының тұрмысы мен мәдениетін сақтаған
адамзат қоғамының өмірін қадағалау мүмкіндігімен жүзеге асады – ол кейбір
түңілумен сиқыршылықтың – прозалық, анық есептелген дөрекі өнер екенін,
оған негізіне анайы және ат үсті сенімдер жататын таза тәжірибелі
тұжырымнан шығатынын айтады. Бұл жөнінде сиқыршылықты діннен ажырататындай
етіп анықтауға тырысқанда айтылады және оның қандай да бір мақсатқа жету
құралы ретінде көрінентін практикалық іс-әрекеттерге саятындығы
айтылған.[18]412 б
Алғашқы адамдардың сиқыры – даналық антропология жөніндегі әрбір маман
мұны өз тәжірбиесі бойынша біледі. – Бұл шеңбері сенімдер мен бастапқы
тұжырымдар жиынтығымен сызылған, анық құралды монотонды және эмоциональды
емес әрекет. Бір салттың мәніне үңілсең, қандай да бір арбаушылық процесін
үйреніп, магиялық сенімнің принциптерін, магиялық өнері мен оның әлуметтік
сипаттамасын анықтайтын болсаң – сіз берілген алғашқы қауымның әрбір
әрекетін ғана түсініп қоймай, оқиғадан оқиғаға тәртібіңді өзгертіп, сиқыршы
ролінде ойнай аласың, ол қай жерде жүрсе де, қай жерде сақталса да осы
уақытқа дейін сенім тартымды өнер.[19] 14 б
Кез-келген магиялық салтта қатысытын сиқыр күші дегеніміз не?
Магиялық салттың қандай да бір элементін алсақ та белгілі эмоцияны,
еліктеуді немесе соңғы нәтижені көру әрекеттері, қарапайым арбау – олардың
барлығында жалпы: магиялық күш бар, оның әсері әрқашан сиқырланған
обьектіге беріледі. Бұл қандай күш? Оны қысқаша айтқанда арбаулық дуалау
билігі деуге болады. Зеріттеушілердің барынша маңызды жағдайды жиі естен
шығаратынын айтуға болады. Арбаулық дуалау - магиялық салттың барынша
маңызды элементі. Арбаулық дуалаудың құпиясы – арнаудан арнауға берілетін
магиялық құпияның бөлігі. Жергілікті адам үшін сиқыршылық білімі арбаулық
дуалау білімін білдіреді; қара магияның салттарын кез-келген суреттеуде,
мысалы магиялықтың жарасы осы арбаудың айналасында шоғырланатынына дәлел
болады. Арбау формуласы магиялық көріністің орталық бөлігі.[ 20] 329 б
Алғашқы сиқыршылықтың формулалары мен мәтіндерін зеріттеу сенімнің
магиялық жораларының нақтылығына байланысты үш типті элементі барын
көрсетеді. Біріншіден, бұл фонетикалық әсерлер, мысалы табиғи дыбыстарды,
ысқырықты, желдің гуілі, теңіз толқындарының шуы, найзағай күркіреуіне
әртүрлі жануарлармен берілетін дыбыстарға еліктеу. Бұл дыбыстар әр түрлі
құбылыстарды көрсетеді, сондықтан жергілікті адамдар олардың көмегімен бұл
құбылыстар сиқырмен қалпына келетініне сенеді. Дыбыстар сондай-ақ адамның
тілектерімен байланысты кейбір эмоцияларды көрсетеді және сондықтан
соңғыларды сиқырлы қанағаттандыруға қызмет етеді.[21] 514 б
Алғашқы арбауда маңызды роль атқаратын екінші элемент – оқылуы белгілі
оқиғаларды шақыру, мақсатқа жету, заттардың жүрісін қолдау немесе басқару
құралы ретінде көрінетін сөздер. Мысалы, жергілікті арбаушы емедегісі
келетін барнлық ауру белгнілерін айтпайды немесе оның мақсаты қандай да бір
адамның өлімі болғанда өзінің құрбанының өлетін соңын суреттейтін формуланы
оқиды.
Емдеулік магияда арбаушы денелік күш пен денсаулықтың жетілуін сөзбен
суреттейді. Шаруашылықтың сиқырлау салттарында өсімдіктердің өсуі,
жануарлар мен балықтардың қылығы жөніндегі сөздер қолданылады. Сиқыршының
сөздерінде сиқырлы түрде қабылданатын іс-әрекеттерге сипатты сезімдер,
сондай-ақ тиісті эмоциялар мен боялған әрекеттердің өзі өрнектелді. Арбаушы
жергілікті адам ымымен мен сындырамын... мен үземін деген сөздерді
қайталайды, бұл сөздерден кейін дененің әртүрлі бөліктері мен өзінің
құрбанының органдарын келтіреді. Негізінен арбаулық әрекеттер толығымен
магиялық салттың құрылымын еске түсіреді, ал арбаушы дуалау сөздері
сиқырлау жораларының заттары сияқты талаптарға жауап берді.
Үшіншіден, арбаушылық салт-жораларда ұқсастығы жоқ элементті қамтиды.
Мұнда мифологиялық аллюзиялар, мәдениет батырлары мен бабаларға сілтемелер
айтылады. Мұнда барынша маңызды кезең магиялықтың дәстүрлі көзіне келеді.
1. Магия және дін.
Біз бірнеше рет көрсеткен дәстүр алғашқы қауымдық қоғамда басымды, ол
магиялық жоралар мен дінде шоғырланған әрекет жөнінде болғанда біз бұл
әрекеттің болуын түсіендіретін оқиғаны табамыз. Бұл оқиғада берілген
магиялық салт-жора адамзат қоғамының, қауымның жанұя және әулеттің
тұрмысының бөлігі болғандықтан көрсетеді. Бірақ бұл баяндау сиқыршылық
шығатын көзді ешқашан көрсетпейді; мұндай көз жоқ – сиқыршылық құрылмайды
және жасалынбайды. Барлық магия ең басынана адамның тіршілік мүдделерінің
шеңберіне кіретін процестер мен барлық заттардың толықтырылуы болды.
Арбаушылық, магиялық салт, олар неге жетуге бағытталса уақыт бойынша
болады.
Орталық Австралияның жергілікті тұрғындарының барлық магиялық
салттарының алькеринг уақытынан бар, олардың болмысының басы мен басқа
элементтері содан бастау алады. Меланезия тұрғындарында магиялық ру адамның
табиғи білімі болған үңгірлік өмір сүру уақытына келеді. Барынша жоғары
дамыған қоғамдарда магиялық көздері деп рух пен демондарды айтады, бірақ
бұл күштер ережеге сәйкес магияны жасаған жоқ, оны қабылдады. Сондықтан
магияың бастан бар екеніне сенімді әмбебап деп санауға болады. Бұл сенімге
өзінің өзгермейтіндігі, бір ұрпақтан басқасына еш бұрмаламаусыз немесе
қосымшасыз берілетіндігінен магия өзінің әрекеттілігін сақтайды деген қатаң
дәлел серік болады. Басынан және мәңгілікке белгіленген үлгіден сәл ауытқу
магия үшін соңы болар еді.
Мұнымен магиялық салт пен ол бағытталған обьект арасында орын алатын
байланыс идеясы байланысты. Магиялық – сол обьектінің қажеті, нақтырақ
айтқанда - бұл обьект пен адам арасындағы қатынас, қатынастар адаммен
жасалмайды, бірақ адамға арналған. Қандай да бір дәстүрді немесе
мифологияны қарсатырсақ та, біз қызмет еткенін және соның білімінің
арқасында болғандығын кездестіреміз. Бұл ең мықты сиқыршыға, арбау үшін
қолданылатын құралдарға, және сиқыршылық бағытталған обьектілердің
көпшілігіне қатысты. Алғашқы қауымдық адамзат – Австралияның мурамура
немесе алькеринг, Меланезияның үңгірлік қауымы немесе магиялы алтын ғасыр
дәуірінің жер халхында - магия басынан өзінің мәдени арсеналында
болады.[22] 526-527 б
Магия адаммен іске асырылып қана қоймайды, өзінің бағыттылығы бойынша
адамға жай-күй мен практикалық іс-әрекетіне - аң, балық аулауға,
егіншілік, саудаға, махаббатқа, аурулар мен өлімге қатысты.
Магиялық обьектісі табиғат емес, оған адамзаттық қатынас және табиғи
обьектілермен адамдық іс-әрекеттер. Магиялық іс-әрекеттердің нәтижелері
ережеге сәйкес арбаулық дуалау әсерімен табиғат берген емес, табиғат өзі
шығара алмайтын арнаулы сиқырлы зат ретінде қабылданды. Ауыр науқастар,
құмарлық махаббат, салтанатты жиынға ұмтылу және адамның денелік және
рухани табиғатына тән басқа құбылыстар арбаушылық пен салттың тікелей
нәтижелері ретінде көрінеді. Содықтан магиялық табиғатты қадағалаудан
немесе оның заңдарын білуден шықпайды, ол адам өз мақсатын жүзеге асыра
алатын ерекше тәуелсіз билік барын дәлелдейтін және мәдени дәстүрмен қолдау
табатын адамның бастапқы игілігі ретінде көрінеді.
Сондықтан магиялы күш тұрмыс универсумында араласпаған. Магия – тек
адамға жататын арнаулы және уникальды билік, және өзін тек сиқырлы өнерде
табады, адамзаттық дауыспен беріледі, және салттың магиялы күшімен
беріледі.[23] 529 б
Магия дін сияқты эмоционалды стресс жағдайларында пайда болады:
тұрмысты дағдарыс, маңызды ойлардың болмауы, өлім және құпиялыққа өз
қауыммен арнау, бақытсыз махаббат немесе аңсаған өшпенділік. Магия сияқты
дін де адамға болмыс сенімге, жораға, табиғаттан тыс салаға қараудан басқа
жол табу мүмкін болмағанда мұндай жағдайлар мен тіршілік тығырықтарынан
шығуды көрсетеді. Дінде бұл сала рухпен және жанмен, көрумен, оның
құпияларын жеткізушілермен және рудың табиғаттан тыс арбаушыларымен;
магияда сиқырлы қарғыстың құпия сырына алғашқы сеніммен толықтырылады.
Магия да , дін де тікелей мифологиялық дәстүрге, өзінің таңқаларлық күшін
ашудың тамаша күту атмосферасына сүйенеді. Магияда дін де түсінбегендер
өздерін қалай ұстайтынына байланысты олардың әрекеттерің ерекшеленетін
табу мен салт жүйесімен қоршалған.[25] 32 б
Магияны діннен не ажыратады? Барынша анықталған және көзге түсетін
ерекшеліктен бастайық: сакралды соларда магия әрбір белгілі мақсатқа жету
құралы тән сенімдер мен практикалық бағыттылығына сәйкес қарапайым. Бұл
әрқашан арбаушылық пен салт-жора көмегімен қалаған мақсатқа жетуге адамның
билігіне сенім. Сонымен блір уақытта дінде табиғаттан тыс дүниенің обьект
ретіндегі күрделілігімен көп түрлігін байқаймыз: рухтар мен әзәзілдер
мазары, тотемнің қайырымды күштері, рухтар – ру мен қауым қорғаушылыры,
аталар ру жаны, келешек қабірдегі өмір суреті – мұның барлығы және басқалақ
алғашқы қауым адамы үшін екінші, табиғаттан тыс шындықты құрады. Діндік
мифология барынша күрделі және алуан түрлі, көп дәрежеде шығармашылықпен
байланысты. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ САЯСАТТАНУ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ
МАГИСТРАТУРАСЫ
ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МЕТОДОЛОГИЯСЫ КАФЕДРАСЫ
Магистрлік диссертация
ТАҚЫРЫБЫ: МАГИЯ – НАНЫМ СЕНІМНІҢ ЕРЕКШЕ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ.
Орындаған Дінтану бөлімінің
2-курс магистранты___________________ Кенжегулов Н.
Ғылыми жетекшісі филос.ғ.д.,
профессор ____________________ Құдайбергенов Б.К.
Қорғауға жіберілді “_______” ___________ 2007 ж.
Кафедра меңгерушісі филос.ғ.д.,
профессор ____________________ Байтенова Н.Ж.
Алматы 2007 ж.
Реферат.
Магистерская диссертация состоит из введения, двух разделов, каждый из
которых делится на два подраздела, заключения и списка использованных
источников. Общий объем работы страниц.
Магические предметы знакомы большинству людеи; о них знают все, кто
слышал хоть что нибудь о магии. Описание ритуалов содержиться во многих
работах,написанных самими адептами и в комментариях их оппонентов.
Магия продолжает жить и деиствовать как в Европе так и в Азии.
Исследовать широту ее распространения не наша задача.
Магия играла особую роль в истории человечества. Иногда эта роль
становилась решающей, иногда второстепенной. Но в любом случае игнорировать
значение магии было бы недопустимо.
На протежени столетий а возможно и тысячелетий магия медленно но
верно овладевала умами человечества. Ее наиболее ритуализованная форма
постепенно распространялась с Востока все дальше на Запад.
Иногда новые религии относились терпимо к древним магическим обычаям и
даже включали их в свою систему. Возможно, представители более древних
культов действительно обладали тайным знанием и сверхьестесвенной силой,
которую человечество могло поставвить себе на службу.
У магии гораздо больше обшего с религией чем принято считать.
Большинство людей задаются вопросом: Что же стоит за магией? Дело в
том что за магией много чего стоит. Задача исследователя раскрыть суть
этого явления и его скрытые возможности
Магистрант
Кенжегулов Н.
Мазмұны
Тақырыбы: Магия – наным сенімнің ерекше формасы ретінде.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4-8
Магия халықаралық құбылыс
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-20
5 1.1.Магия және
дін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..21-33
6 1.2.Магия және
ғылым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34-
38
Этнографиялық әдебиетте магиялық салттарды
классификациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...39-43
8 2.1.Магияның типтері мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44-80
9 2.2.Қазақстан жерінде магияның алатын орны ... ... ... ... ... ...81-85
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .86-89
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .90-91
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Жұмыстың өзектілігі Ежелгі заманнан адамдардың ішінде ырымға сену,
тылсымға сену, құдайдың көзге көрсетпей істегеніне сенбей, сиқыршылардың
адам көзін еліктіріп істеген сиқырлары, өткен өмірін баяндап беруі, келешек
өмірін алдын ала білгісі келу мақсатымен адам магиялык рәсімге кезігеді.
Ертенгі куннің ашықталмауынан өтіп кете қоймайтын ішкі қорқыныш; құдіреті
кушті құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды білімнің жоқтығы, өзінің куш-
жігерінің жоқтығын сезінуі, осылардын себебінің барлығын басқа бір тылсым
куштің әсері арқылы іздейді. Осы өзін мазалайтын сұрақтармен адам
сиқыршының көмегіне келеді, оның айткан рәсімдерін жасауда бірақ осыны өзі
жасай отырып оның түпкі мақсаты не? және қайдан шығатына өзі көз жеткізе
алмайды. Осы рәсімдерді жасай отырып адам магиялык рәсімдерді көп жағдайда
дін ғұрыптарымен шатастырып алып жатады. Негізінде бұл құбылыстың көмегін
діннен жақсы хабары жоқ және магияның шынында не нәрсе екенін білмейтін
адам пайдаланады.
Магия – бұл тек кәзіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір ұшқыны
емес. Ол қазыргі кезде теледидар , радио т.б арқылы болуы мүмкін. Адамның
қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магияға орын бар. Шын мәнінде
қарасақ газеттердің қызмет көрсету бөлімін ашсақ 100 паыз магия, африкалық
магия, қара магия, ақ магия, магияны үйретемін, жол ашамын, бизнесті алға
жұргіземін деген жарнамаға көзіңіз түседі.
Шын мәнінде осы магия дегеніміз не? Ол шынында адамға көмек бере алады
ма? Көбіне адамдар бұл сұраққа бас қатырмайды. Біздің осы магияға
байланысты дисертациялық тақырыпты алуымыз осы сұрақтарға жауап беріп оның
не құбылыс екенін білу.
Магия мен айналысу үшін сиқыршы, иудей, христиан, мұсылман немесе т.б
болу шарт емес. Магия ол дін емес, ол практика, бірақ дегенмен көптеген
діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады.
Бұл қалағанына жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет арқылы
жету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға.
Бірақ біздің көбіне білетініміз ақ магия мен қара магия, ол шынында
магияның қандай түрлері бар және қандай болып бөлінеді.
Магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті практикалык
түрде қолдану. Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде
еріктің де әсер ететінін байқады.
Осы магия түсінігінің астында адамның ырымшыл іс-әрекеттерін пайымдауға
болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа немесе құбылысқа әсер
ету мақсаты. Магиялық әсер шексіз түрде әр-түрлі болуы мүмкін.Олар бір-
бірінен қиындық жағынан қарапаиым жартылаисанасыз ишараттан қиын және
салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамдардың қатысуымен аиырмашылығы
бар.Олар мақсат жағынан : емдік магия, қорғаушы магия, зиянкелтіруші
магия, кәсіптік магия болып бөлінеді. Діндер тарихында магиялық рәсімдер
және оиындар жоғарғы дәрежедегі маңызды роль атқарды және атқарып жатыр.
Магия немесе сиқыр түсінігінің астында адамның ырымшыл іс -
әрекеттерін пайымдауға болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа
немесе құбылысқа әсер ету мақсаты магиялық (сиқырлық) әсер шексіз түрде
әртүрлі болуы мүмкін. Олар бір-бірінен қиындық жағынан – қарапайым жартылай
санасыз ымнан қиын және салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамның
қатысуымен айырмашылығы бар
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
Бұл диссертациялық еңбектің негізгі мақсаты адамға магияның тарихы мен
оның түрлерін, әсер ету тұрғысынан зерттеу.
Осы негізгі мақсатты жүзеге асыру үшін диссертациялық зерттеуде
төмендегі міндеттер қойылды.
- Магияның шығу тарихын қарастыру,ежелгі адамдардың магиялық
рәсімдерін талдаудан өткізу.
- Магияның дінмен,ғылыммен өзара ұқсастықтары мен аиырмашылығын
қарастыру.
- Магия рәсімдерінің ежелгі түрлері мен қазіргі замандағы түрлеріне
талдау жасау.
- Магияның классификациясын қарастырып, оның типтері мен түрлеріне
талдау жасау.
Диссертацияның құрылымы
Жұмыс екі тараудан тұрады.Бірінші тарауда магияның шығу тарихын, оның
адамзатта алатын орнын, ежелгі адамдарда магия сенімдері мен рәсімдердің
қандай болғанына, сол адамардын магиясы қалай болғанын оның не мақсатта
қолданғанына тоқталдық.
Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімде магиямен мен
діннің байланысымен айрмашылықтарын жаза отырып магияны, діннің бір бөлігі
ретінде қарастырдық. Дін мықты орнаған жерде магия құлдырайды, ал егер
дінде сенім әлсізденгенде магия өзін жақтастыратын жинап күштенеді.
Магия, дін сияқты эмоционалды стресс арқылы пайда болады. Дінде бұл
сала рухпен және жанмен, көрумен оның құпиаларын жеткізушілермен және рудың
табиғаттан тыс арбаушылармен магияда сиқырлы қарғыстын құпия сырына алғашқы
сеніммен толықтырылады. Магия да, дін де тікелей мифологиялық дәстүрге,
өзінің таңқаларлық күшін алудын тамаша күту атмосферасына сүйенеді. Магия
да, дін де түсінбегендер өздерін қалай ұстайтынына байланысты олардын
әрекеттерін ерекшелетін табу мен салт жүйесімен қоршалған.
Магияны, діннен не ажыратады? Барынша анықталған және көзге түсетін
ерекшеліктен бастайық: сакралды соларды магия әрбір белгілі мақсатқа жету
құралы болып табылатын әрекеттерді орындауға қызмет ететін, қандай да бір
мақсат болатын әрекеттер жүйесі ретінде көрінеді. Бұл айырмашылықты
барынша терең денгейлерде қарастыруға тырысамыз. Магияның практикалық өнері
қатаң шекараларда анықталған. Және қолданылатын орындау техникасына ие:
арбаушылық қарғыстар, жоралар және орындаушының жеке қабілеттілігі тұрақты
үш бірлігін құрайды. Аспектілер мен мақсаттарының барлық көп түрлілігінде
діннің техникасы қарапайым емес; оның бірлігі формальды әрекеттер
жүйесіне де, оның идеялық мазмұнының әмбебептылығына да келмейді, ол
орындалатын функциясымен және сенім мен салт жораның барлық мәнімен
қорытындыланады. .
Біз бірнеше рет көрсеткен дәстүр алғашқы қауымдық қоғамда басымды, ол
магиялық жоралар мен дінде шоғырланған әрекет жөнінде болғанда біз бұл
әрекеттің болуын түсіендіретін оқиғаны табамыз. Бұл оқиғада берілген
магиялық салт-жора адамзат қоғамының, қауымның жанұя және әулеттің
тұрмысының бөлігі болғандықтан көрсетеді. Бірақ бұл баяндау сиқыршылық
шығатын көзді ешқашан көрсетпейді; мұндай көз жоқ – сиқыршылық құрылмайды
және жасалынбайды. Барлық магия ең басынана адамның тіршілік мүдделерінің
шеңберіне кіретін процестер мен барлық заттардың толықтырылуы болды.
Арбаушылық, магиялық салт, олар неге жетуге бағытталса уақыт бойынша болады
Екінші бөлімін магия мен ғылымның ара қатынасына орын бердік. Осы
уақытқа дейін біз негізінде жергілікті тұрғын ойлармен және магиялық
жөніндегі ұғымдармен жұмыс істедік. Олар соңында магиялық адамға белгілі
бір заттарға билік етуді береді деген жабайыларға тән қарапайым нанымға
саяды. Енді бұл нанымды бақылаушы - әлеуметтанушының көзқарас тұрғысынан
қарау қажет.
Біз енді магия мен ғылым арасындағы қатынастарды толық сипаттай
аламыз. Магиялық ғылымға екеуі де адамзат табиғатымен, адамдардың
қажеттіліктері мен ұмтылыстарымен тығыз байланысты белгілі мақсаттарға
бағытталғандығымен ұқсас. Магиялық өнер практикалық мақсаттарға жетуге
бағытталған. Басқа да өнерлер сияқты практикалық сабақтар белгілі жүйеге
жинақталып барынша тиімді деп саналатын әрекеттер әдісін тыңдайтын
принциптерге бағынады. Принциптердің мұндай жүйелері магиялық салттарды,
арбаушылық қақтығыстарды және магия арсеналын құрайтын заттарды талдау
барысында кездеседі. Магиялық ғылым сияқты жеке техникалық түрде
рәсімделеді. Басқа өнердегі магияға баратын адам қажеттілігінен өзінің
Диссертацияның екінші тарауы екі бөлімнен тұрады.Екінші тарауда
Этнографиялық әдебиеттерде магия салтының классификациялануы қаралды.
Магиялық салттарды классификациялау мәселесі дін тарихының кезекті және
маңызды міндеттерінің бірін білдіреді. Бұл мәселенің мәні қарапайым
жіктеудің мақсаттарымен тәмамдалмайды. Нақты материалды дұрыс топтау
зерттеушіні магиялық салттар мен ұғымдардың генезисі сұрақтарына тікелей
әкеледі, сонымен бірге діннің пайда болу түсінігін жеңілдетеді.
Қазіргі ғылыми әдебиетте магияны классификациялау мәселесі лайықты орын
алмайды. Мұндай классификациялаудың әрекеті көп емес, мұнда оларадың бірі
де сәтті деп саналмауы мүмкін, әрқайсысында пайдалануға болатын бағала
ойлар болса да. Қазіргі классификациялаудың дерлік бәрі сиқыршылықтың бір
жағынан – психологиялықтан шығады.
Магияны классификациялаудың жоғарыда келтірілген барлық әрекеттері
тұтасымен алғанда, немесе бірінші кезекте бір принципке: психологиялық
жағынан талдауға, яғни магиялық сенімдердің өзінің мазмұнына негізделген.
Бұл магиялық әрекеттерді техникалық классификациялау.
Екінші тараудың бөлімдерінде магияның типтері мен түрлері жайында сөз
қозғалады.Біз білетін магия түрі екеу ақ және қара магия,ал шынында
магияның тек екі түрде шектеліп шектелмеитіндігін қарастырамыз. Осыған
дейін айтылған магиялық салттарды типтер мен аспектілер бойынша топтау
онымен байланысмты ұғымдардың психолгиялық мазмұнынан шығады және формалды
– логикалық сипатқа ие. Бұл топтау сиқырлық сенімдердің психолгиясын
түсінуге көмектеседі, арбаушылық салттарында магиялық ойдың жүрісі
қаншалықты көрінгенін байқау үшін пайдалы. Бірақ мұнымен аталған
психологиялық маңызы тамадалады. Ол зерттеушіні сиқыршылық тамырына
әкелмейді. Сиқыршылық салттың психолгиялық мазмұны олардың негізінде
қозғаушы күшінде құрамайды. Оның өзі басқа факторлармен жанамаланған.
Магиялық түрлерде атама алатын магиялық салттардың келесі түрлеріне
бөлеміз:
1. Зиян келтіруші магия;
2. Әскери магия;
3. Жыныстық (махаббат) магия;
4. Емдік және сақтану магиясы;
5. Кәсіпшілдік магиясы;
6. Метеорологиялық (табиғат) магиясы;
7. Басқа магияның қосалқы түрлері.
Біз келтірілген түрлердің әрқайсысын жеке қарастырамыз. Қарау
рубрикалар жорамалдық белгіленбегенін олар материалдық кездейсоқ емес және
формальды бөлінуін білдіреді, іс олардың мәнінің өзінен шығатын
құбылыстарды топтау жөнінде. Сондықтан магияның түрленің әрбірін қарау
бізді бізді олардың тамыры, гензисін түсінуге яғни зерттеудің негізгі
мақсатына әкелуі тиіс
Магияны ғұрыптық тұрғысынан карастыра келіп, ғальмдар әсер ету тәсіліне
карай: 1) тікелей әсер ету, 2)инициалды (қол жетпейтін объектіге әсері), 3)
парциалды (тамакта, тағы баска нәрселер арқылы әсер ету), 4) имитативті
(ұқсас нәрсеге әсер ету) деп жіктелді.
Осы жоғарыда аитылғандар туралы төменде оқып толыққанды малімет ала аласыз
деп ойлаимын.
1. Магия халықаралық құбылыс ретінде.
Жаратылыстан тыс күштер шақыратын тұтастай ғүрыптар жүйесін құрайтын
көнедегі нанымдардың бірі - магия немесе тылсым ("ауызекі сөзде сиқыр, аяр,
жады" деп те атайды). Бұл да анимизм және тотемизм қатарлы дүниеге келген
құбылыс. Оның негізінде де рухқа, жанға иланым жатыр.
Магияның тарихи және дұниетанымдық эволюциясын зерттеген адам Дж.
Фрезер. Ол өзінің "Алтын бұтақ" атты көлемді еңбегінде магияны көне дін
емес, қарапайым ойлау тәсілі, наным түрі деген тұжырым жасайды. Оның
ойынша, магия жоғалған жерде дін пайда бола бастайды. Дін қүдіретке сенім,
соған тәуелділік арқылы адамның өзін өзі тануына мүмкіндік ашады.
Ал Леви-Брюль адамның ой қабілеті, әсіресе қауымдык құрылыс кезінде,
логикалық және пралогикалық деген екі бөліктен тұрады, біріншісі логикалық
ойлау заңдылықтары бойынша дамиды, екіншісі кездейсок және мүмкін болатын
жаратылыс, әлеуметтік құбылыстарымен байланысты, ойлаудың осы екінші бөлегі
жаратылыстан тыс күштерге илануға, пралогикалык магиялық ойлаудың тууына
негіз болды, осылай әлемді діни тұрғыдан зерделеудің тағы бір ізі салынды,
деп санайды.
Осы мәселемен шұғылданған ғалымдардың тағы бірі -Б.Малиновский бастапқы
қауымдық құрылыста адамдар өз мүмкіндіктері көлеміндегі істерге катысты
ұғымды ойлауға кабілетті болды. Бірақ, өз мүмкіндіктерінен тысқары нәрселер
алдына келгенде тосылып, осыдан тылсым ұғымы қалыптаса бастаған деген
тұжырым жасайды. Ғалым өзінің "Магия, ғылым және дін" (1926) атты еңбегінде
магияның коғамға ыкпалы жаратылыс құбылыстарың таным дәрежесіне байланысты,
оның әлеуметтік қызметі - адамның саналуан жағдайларда шешім табу
мүмкіндігінде, деген байлам жасайды.[1]., 405-406 б
Магияны ғұрыптық тұрғысынан карастыра келіп, ғальмдар әсер ету тәсіліне
карай: 1) тікелей әсер ету, 2)инициалды (қол жетпейтін объектіге әсері), 3)
парциалды (тамакта, тағы баска нәрселер арқылы әсер ету), 4) имитативті
(ұқсас нәрсеге әсер ету) деп жіктеңді. Ол сонымен бірге мақсатына карай:
1) әскери, 2) кәсіптік, 3) емдік сияктылар болып бөлініп кете береді.
Осылайша алғашқы адамдардың ойы мен санасында адамның болмыс шындығының
көрінісі болып табылатын көне діни түсініктердің тұтас кешені жасалған.
Олардан адамзаттың неолиттен бүгінгі күнге дейінгі жүріп өткен жолын
көреміз.[2].,29 б
Франкфурттық мектеп классикалық емес философиялық бағыттың негізгі
ықпалдыларының бірі болып табылады. Бұл бағыт бәрінен бұрын марксистік емес
философия ретінде танымал. Сондықтан оны Кеңес уақытында жоққа шығаруға
тырысып, барынша терістеп жазды. Істің шын мәніне тоқталатын болсақ,
франкфурттықтар (ХХ жүзжылдықтың 30 жылдарындағы франкфурттық Институттың
әлеуметтік зерттеу аумағына бір топ зиялыларды біріктірген) өз алдарына
адамзат үшін иігілікті мақсат қоя білді: К.Маркстың теориясына сүйенумен
қатар, Хайдеггер мен З.Фрейдтің идеясын негізге ала отырып, ХХ ғасырдағы
адамзаттың ең қайғылы оқиғаларын, оның әлеуметтік, экономикалық және мәдени
өмірін барлық жағынан тұтастай алып, қайта қарастыруды көздеді. Сонымен
бірге теоретикалық ой барысы әлеуметтік зерттеулердің мәліметтеріне
байланысты іске асырылды. Дегенмен көпшілікті үміттендіретін жоспар
толықтай өз мақсатының шеңберін қамти алмады. Ұлтшылдардың уақтысында
ғалымдар алғашқыда Еуропаға, сосын Америкаға көшуге мәжбүр болды. Сол
себептен олардың ілімі екі құрлыққа әсер ете алды.
Америкадағы іргелі неміс ойшылдарының көпшіл мәдени жағдаймен немесе
әлеуметтік жобалардың тапсырысын орындаумен өзінің өмірін қамсыздандыруды
қажет ететін “мәдени индустрия” толық іске асқан үрдісі алғашында үрей
туғызды. Мұнда Макс Хоркхаймердің (1895-1975) және Теодор Адорноның (1903-
1969), неомарксизмді тарихи талдау негізінде батыс мәдениетінің
онтологиялық негіздерін тұтастай сынау бағытын айқындайтын “Ағартушылық
диалектикасы” – атты көлемді шығармасы жасалды.
“Ағартушылық диалектикасы”, батыстық мақсатшылдықты түбірімен
трансформациялауға шақырушы “дәуір ұраны” ретінде қабылданатын болды. Жер
аударылған ғалымдар, гитлеризмнің жан түршігерлік әрекеттерінен үрейлене
отырып, бүкіл адамзатқа шығармашылықтың қайталанбас рухын сыйлаған Германия
баскесерлерінің өзінің миллиондаған құрбандарына: “ертең сен мына мұржаның
түтінімен шығатын боласың” деген келемеждеудің және т.б. зұлымдықтардың
себебін түсіну үшін басынан бастап тарихты қайта қарастыруға бел буды.
Франфурттықтар бүкіл батыс тарихын және дәстүрлі бағытын, билік етуге
мақсатшыл ұмтылыс ретінде түсіндірді. Осыған байланысты олар екі негізгі
бағытты бөліп қарастырады. Біріншісі – адамның тірі қалу үшін магия мен
сиқырлыққа табынуға мәжбүр болған сәттегі табиғаттың адамға билік жүргізуі.
Екінші – адамның еңбегімен ере жүретін, оның интеллектуалды және
технологиялық ақыл-парасаттылығы арқылы табиғатқа билік жүргізеді. Бұл
кезеңді олар ағартушылық дәуір деп атай отырып оның олимпиялық мифологиядан
бастап заманауи индустриалды қоғамға дейінгі тарихи уақытын белгілеп
шығады.
Ағартушылық диалектикасының мәні ғылыми жаңалықтарды ашу барысында
техникалық жетістіктерге жетіп, адам өміріндегі табиғатқа – билік жүргізу
принциптері басымдылық жасайтын мақсаттарға бағдарланады. Сол сәттен бастап
адам жай ғана көзге “кемел” болып көрініп, табиғатты өзіне бағындырып,
аянбай тұтынуда. Керек болса адамның жаратылысынан берілетін өлу құқығының
өзі жатталынатын Освенцимде билік жүргізу тарихта мәңгі теріс
түсініктемеге ие болып, іске асырылуына өкініш білдіре келе Адорно мына бір
өшпес қанатты сөзді айтты: “Освенцимнен кейін өлең жолдарын жазу мүмкін
емес”...
Танымал ғалым М. Вебердің әлемдік шаруашылық тарихына деген
методологиялық көзқарасы өзінің тереңдігімен және бірегейлігімен
ерекшеленеді. Вебер шаруашылық тарихын экономикалық рационализм жеңісінің
тарихы ретінде қарастыратынын айта кету керек. Бірақ, мұнымен қоса, тарих
экономикадан тыс тәртіптің діни және магиялық, саяси, жіктік және басқа да
элементтерімен байланысты.[3] 153-154 б
Қытай туралы айта отырып, М. Вебер осы елдің мандариндер делінетін
шенеуніктері, гуманитарлық білім алған, бірақ басқару істеріне
даярланбаған адамдар болып табылатынына назар аударады. Мұнда барлық
әрекеттер діни-магиялық сенімге негізделген. Мысалы, Қытайда алғаш рет
фабрикалар салынып, темір жолдар төселе бастаған кезде, геомантияға сай
даулы жағдай туындады: соған байланысты рухтардың наразылығын тудырмау
үшін белгілі бір ормандарды, тауларды, бейіт бастарына тиіспей, сол
қалпында қалдыруға мәжбүр болды. Магия мен сиқырлыққа сенім Қытайда кәсіби
істің пайда болуы мен қалыптасуын тежеді. М. Вебердің пікірі бойынша, ғалым-
конфуцийшілдердің осы дүниеге бағдарланулары қытай қоғамының өзгерістерге
деген төмен қабілетін тудырды. Себебі мұнда қалыпты жағдайларда патшаханым
мен оның шенеуніктерінің игілігі барлығын толық дерлік тәртіпте ұстай алады
деп саналды. Ал ауыртпалық түскен кезде, өлең жазу өнері бойынша сынауда
қатаңдықты күшейту мен іс-қағаз жүргізуді жылдамдату туралы жарлық
қабылданатын болған, олай істемеген жағдайда, тұрақталып қалған пікір
бойынша, рухтар абыржулары мүмкін.[4] 62-63 б
М. Вебердің пікірі бойынша, ырымшылдық пен магияның жойылуының тек бір
ғана жолы – ұлы рационалдық сәуегейлік жолы болды. Қытайда мұндай жағдай
қалыптаспады, ол батыс-еуропалық капитализм жағдайында орын алды. Және
мұндай сәуегейлік жасаулар мұнда қазіргі замандық ғылым мен техниканың
іргетасын қалады. М. Вебер дәл сол протестанттық, пуритандық рационалдық
этика өзінің жер бетіндік бағдарымен экономикалық рационализмді логикалық
соңы – капитализмге әкеледі.
Бұл көзқарас бойынша, әрбір пуритан үшін дүниеге деген орасан зор ынтаның
бастауы күнәні сезіну, басқаша айтқанда, этикалық императив пен адамның
кемшіліктерінің арасындағы алшақтық болды. Әлемді жөнімен басқару үшін
әрбір пуританға өзін де, әлемді де түбегейлі өзгерту қажет болды.
Конфуциандық рационализм әлемде ақылға сыйымды әділеттілік бұрыннан бар,
тек соны сақтап тұра алу қажет дегенді өздігінен-ақ ұғынылатын нәрсе деп
санады. Сондықтан конфуциандық этика адамның өзінің қоршаған ортасымен
қарым-қатынасында шиеленісті неғұрлым жоққа тән етті. Өз ойларын қорыта
келіп, М. Вебер пуритандардың рационалдық парасаттылығы әрекетке, қайта
өзгеруге деген ұмтылысты талап етті, ал конфуциандықтарда бұл болмады деген
қорытындыға келеді. Сондай-ақ бұған шығыстық табиғатты сырттай зерттеу
дәстүрін қосуға болады (Бұл дәстүр туралы жапондық әлеуметтанушы М. Отая
былай жазады: Жапон табиғат күштеріне бейімделуге ғана тырысты. Ол
табиғатты бағындырып, оны пайдаланатын болатынына сенімді бола алған
жоқ.[5] 408-409 б
Магия – бұл тек қазіргі кезде орын бермейтін, өткен заманның бір
ұшқыны емес. Ол қазіргі кезде теледидар компьютерлермен болуы мүмкін.
Адамның қалауы мен арманы бар кезде біздің өмірімізде магия орын бар. Магия
мен айналысу үшін сиқыршы иудей, буддист, мұсылман немесе т.б. болуы шарт
емес. Магия діндердің бір бөлігі. Магия мен әркім айналыса алады: әр адам
маг бола алады және магияның дәстүрлерін шырақ арқылы орындай алады.[6]
Магиялы дәстүрге арналған барлық авторлар индивидумның астралды
денесіне сол жерде немесе қашықта әсер ететінін біледі. Парцельс бұл
тәсілді ауыр науқасты және аффектацияны жазу үшін жиі қолданды. Элифас Леви
сиқыршылық пен оның зардабын көп пайымдайды.
Жақынына осындай төменгі образда зиян келтіруге тырысатын бақытсыз, өз
әрекеттерін орындай да алмайтын шығар. Осыған қарамастан, ол қайта кері
әсер ету заңдылығына бағынады. Сол себепті өз құрбанына жасаған қылмысы
өзіне қайтуы мүмкін. Осы заман реакциадан құтылу үшін сиқыршылық өз құрбаны
мен жанасуын барлық мүмкіндікті пайдаланады, оның қолынан ұстап немесе
онымен сөйлесуі керек: егер құрбан бұл кездесулерден қашқақтаса сиқыршы өз
құрбанына тілеген қиналу мерзімінің ұзақтығы өз басына келеді.
Біз магияның адам мерзімін табиғат күшініне өмірлік эволюциясын
анықтадық. Біздің күнімізде барлығы магиямен айналысқысы келеді,
журналитер, роман жазушыларының оның бар екенін анықтап жатқандарын
кейбірінің жоққа шығарып жатқанын көреміз.
Біздің ойымызша магия бар. Гипноз өзінің барлық сатысчында практикалық
ежелгі қолданысынан шықты; бірақ оның қолданылуын
эксперементті түрде зерттеу қажет.[7] 286 б
Сиқыр - сөздікте көз байлай, қол өнер, алдату таң қалдыратын әсер
болды. адам психологиясына әсер ету деген мағынада береді.
Магия – дегеніміз көз алдына елестетін құпия күштерге және олардың
көмегімен айналадағы шындыққа әсер ету мүмкіндігіне сеніммен байланысты
салт – жоралармен әрекеттер жиынтығы;
- Қалаған нәрсеге қол жеткізу өнері;
- Өзіндік шындықты жарату;
- Физикалық шындыққа әсер ету бар мүмкін сөздермен іс - әрекеттер;
- Адам күшімен ғажайып оқиғалардың жүзеге асуы;
- Алистер Краули: - ерікке сәйкес өзгерістерді тудыру білімі немесе
өнері;
- Табиғат заңдарына сай келмейтін тыс, алдамшы істер;
- Ибну Есер: - бір нәрсені айналдыру орнын өзгерту деген мағына
береді;
- Бедреддин Айни: - қарсы қойылуы, жойылуы мүмкін табиғаттан тыс
істер;
- Исмайл Хаққы Измерли: - алдау, бос алдамшы, негізі жоқ нәрсе;
- Психологиялық діни терменологияда: - Кейбір жасырын күштермен
байланыс арқылы ақылға сиымсыз оқиғалардың пайда болуы;
- Жанды, жансыз болмыстарға кейбір күштерді қолдану, оларға әсер
ету, қалаған бағытта жұмсау, жөнелту;
- Табиғат құбылыстарына, адамға немесе жануарларға ақылға сиымсыз
жолмен әсер ету рәсімдер, іс - әрекетер;
- Тарихта: - жын-шайтандармен, перілермен қатынасқа түсіп,
көмектерімен әр түрлі іс - әрекеттер ету;
- Түркілердің ескі леуфтиі: - себебі жасырын, нәзік емес нәрсе;
- Күнделікті болып жатқан оқиғалар белгілі бір себептермен жүзеге
асырылуда. Бір қарасақ, өмір белгісіз бір бағытта, реттіліксіз
өтуде. Егер де біз осы оқиғаларды тоқтатып, өзіміз қалаған
уақытта, жерде жүзеге асырыла алатын дәрежеде болсақ, сондай
болатын болса өзгерті – сиқыр;
- Бұл қазіргі заманда орны жоқ, өткеннің бір бөлшегі ғана емес. Ол
бүгінгі күнде теледидармен, компьютермен немесе жеңіл
машиналармен қатар өмір сүретін нәрсе. Адамның қалауы мен арманы
бар кезде, осы өмірде сиқырдың орны ерекше. Сиқыр көмегімен сол
теледитдарды, компьютерді, жеңіл машинаны өзімізге иемдене
аламыз.
Сиқырмен шұғылдану үшін сиқыршы, иудей, баптист болуы міндетті емес.
Сиқыр – тәжірибе, дін емес, бірақ көптеген діндердің негізгі бөлімі болып
табылады. Белгілі діни ұстанымда болуы міндетті емес. Сиқыр рәсімдерімен
кез келген адам шұғылданып, сиқырпшы бола алады.[8]
Сиқырды жалғыз және топпен жүзеге асыруға болады.
Магияның түрлері көп:
Әсер етуіне байланысты 4 түрі бар.
1. Контактілі магия – затқа тікелей әсер ету арқылы.
2. Ұқсас нәрсеге (имитация) заттың көшірмесі немесе оның орнын босататын
нәрсеге әсер ету.
3. Аластау магиясы – жаман нәрсені аластау.
4. Тазалау магиясы.
Мақсатына байланысты 6 түрі бар:
1. Емдік.
2. Әскери.
3. Ауа – райына әсер ету.
4. Махаббат.
5. Өндірістік (жер өңдеу, аң аулау т.б.)
6. Зиянды.
Құран – Кәрімде Бақара сүресінің 102 – 103 аяттарында сиқыр туралы былай
делінген: (Олар тауратты қойып) Сүлейман (ғ.с) ның патшалығы заманныдағы
шайтандар оқыған (сиқырға ) ілесте. Сүлейман (ғ.с) қарсы келмеді. (Сиқыр
жасамады). Бірақ шайтанда адамдарға сиқыр үйрету кәпір болды. Олар бабылда
Һарұт: Марұт атты екі періштеге түсірілгенді үйретті. Ол екі періште:
біз сынақ үшін келдік, қарсы болмаңдар деп айтпайынша ешкімге үйретпеген.
Сонда да олар, екеуінен: ер-әйелдің арасын айыратынды үйрететі еді. Олар
Алладан бұйрықсыз ешкімге зиян бере алмайды. Олар өздеріне зиян келтіретін,
пайда бермейтін нәрсені үйренетін еді. Расында олар оны айырбастап алғанға
(Алланың кітабының орынына сиқыр үйренгенге) ақыретте несібе жоқтығын
білді. Олар өздеріне нендей жаман нәрсе сатып алғандықтарын білген болса
еді (102). Егер олар иман келтіріп, (сиқырдан) сақтанса, әрине Алла жанын
қайырлы сауап болар еді.Егер олар білген болса (103). [9]
Магяи – сиқыр табиғат белнгілер арқылы жцәне рәсімдер мен ритуалдар
жасау арқылы жрғарғы күшт рқылы әсер ететін құбылыс алғашқы магяилық
рәсімдер материалдық практикамен байланысты болады. Рефлекторлық әсепр
берген.
Сол үшін магияның негізгі бөліну классификациячы - осы практикаға
байлансты болды.
Ғылыми әдебиеттерде магияны классификациялау бар. Қазіргі заманғы ғылыми
әдебетте магияняң мына түрлері кездеседі:
1. Имитативті
2. Инициалды
3. Парциалды
4. Вербалды.
Сонымен қатар аралас түрлері де бар. Магиялық әрекеттер мен ретуалдарды –
мамандары жасайтын олар пал ашушы балгерлер, белгілер болжаулар, әулиелері
және шайтандар (ведьма). Тарихи даму барысында бұлар қоғамнан шеттетіліп,
артта қалды. Олардың мамандығы құпия түрде және заңсыз болады.
Бірақ шіркеу қызметкерлерінің өзі кейде магиялық әрекеттер жүргізеді.
Магиямен өзіне сенімділік тығыз байланысты[10]520-521 б
Бұл – қалағаныңа жету өнері. Физикалық шындыққа сөз және әрекет
арқылы әсер ету. Адам күшімен жүзеге асқан ғажайып оқиға. Магияны жалғыз
және топпен жүзеге асыруға болады.
Бұл өнердің ондаған түрі бар: жоғарғы магия, төменгі магия, салт
дәстүрлі, әртүрлі діни формалардың магиясы, жақсы және жаман (немесе
қара, ақ)
1. ертеңгі күннің анықтауымыздағы өтіп кете қоймайтын ішкі
қорқыныш, құдіреті күшті: құдайға сенімнің жоғалуы, рационалды
білімнің жоқтығы, өзінің күш. Жігерінің жоқтығын білуі, басқа
бір тылсым күштің әсері арқылы жетіді іздейді.
2. 2. магия деп әр түрлі бағыштаулар арқылы жеткен рухани күшті
практикалық түрде қолдану.
Ежелгі ғалымдар өмірлік күшті қолдануды іздеу кезінде еріктің де әсер
ететін байқады.[11] 513 б
Магия немесе сиқыр түсінігінің астында адамның ырымшыл іс - әрекеттерін
пайымдауға болады, яғни табиғаттан тыс түрде материалды затқа немесе
құбылысқа әсер ету мақсаты магиялық (сиқырлық) әсер шексіз түрде әртүрлі
болуы мүмкін. Олар бір-бірінен қиындық жағынан – қарапайым жартылай санасыз
ымнан қиын және салтанатты магиялық рәсімдер арқылы көп адамның қатысуымен
айырмашылығы бар. Олар мақсат жағынан да бөлінеді: емдік магия
(тәуіпшілдік), қорғаушы магия, зиян келтіруші магия (дуа), шаруашылдық
магия. Психологиялық жағынан да бөлінеді.
Діндердің тарихында магиялық рәсімдер және ойындар жоғарғы дәрежедегі
маңызды роль атқарды және атқарып жатыр.
Магия – барлық діндердің ежелгіден бастап ең соңғы кезеңдеріне дейінгі
кезеңдерінің тірі бір, органикалық бөлігі.
Магияның пеандерталдарда болғаны туралы да пікір бар. Жоғарғы дамыған
христиандық, буддизм, ислам сияқты діндерде магиялық рәсім қазіргі кезде де
үлкен роль атқаруда.кейбір дінге Құдайға, қабірдегі өмірге сенбейтін
парасатты адамдар жиі магияға сенеді: белгілерге, көз тиюге, жақсы және
жаман күндерге т.б. сенеді[12] 86-87 б
Біздің уақытымызды көптеген елдерде тек ескі магиялық рәсімдер ғана
емес сонымен қоса жаңа заманға сай сенімдер шығуда. Магиялық рәсімдер, ырым
амалдары, жүргізушілер, ұшқыштар, циркпен сахнадағы артистер арасында,
құмар ойыншылар арасында, жас оқушылар арасында да бар.
Діндер тарихы мәселесінде магия мәселесі өте түсініксіз күнде қалуда.
Магияның пәні, оның дінге қатысы туралы әртүрлі керек десе қарама қайшы
пікірлер айтылған, айтылып та келе жатыр. Кейбір зерттеушілер магияда
барлық діннің элементін көрсе енді бірі, керісінше бұл екі құбылысты бір-
біріне қарсы қояды.
Бірақ діннің дамуныда әсіресе оның алғашқы кезеңдерінде магия үлкен
роль ойнайды.
Консигаген профессоры Альфред Леманна магия ырымынан бөліне алмайды,
ырым дінге де ғылыми көзқарасқа да қайшы деп санайды. Ырым – бұл теория, ол
магия – осы теорияны іске асырылуы: ырымнан шығатын әр іс ірекет – магия.
Магия негізгі тек және адамдар өз мақсаты үшін келеді. Дюркгеимнің
ойынша магия түбінде діннен бөлек: барлық діндер әлеуметтік қоғамға
байланысты ғибадатханасыз дін болмайды; магия болса керісінше әрқашанда
жеке; магияның өзінің рәсімдері, салтанаты, өз догматы, мифі бар.
Дюркгеимнің шәкірттері А. Юбер және М. Мос жалпы магия теориясына
арналған жұмыстарына қарсы қойылғандарды соңына жеткізгісі келеді. Діни
және магиялық рәсімдер әртүрлі адамдармен, әр түрлі жерде, әр түрлі уақытта
жасалады. Діни рәсім жарықты көп адамдарды іздесе, магиялық рәсім бұдан
қашады. Магиялық іс әрекет әдетте орманда, қараңғы жерде түнде жасалады. Ал
діни тәжірибе әрқашанда арманы және көпшілік табынуды ұсынса, магиялық
рәсім әрдайым жеке немесе тұлғалар жұмысы, яғни іс - әрекеттері құпиялық
пен жеке жасалады. Авторлар магнияның дінге қарсы деген қорытындыға келеді.
Дюркгеим және оның жолымен жүрушілердің нанымдары мазмұны бойынша тек
магияның бір түрі қара магия (дуаға) дұрыс келеді, ал одан басқа магияның
басқа түрлері емдік, қорғаушы, шаруашылық магия т.б. түрлері бар емес пе?
Және бұларға жоғарыда айтылғандардың еш қатысы жоқ.[13] 160-161 б
. Магия мен дінді ағылшын этнографы Джеимс Фрезер басқа бағытта
шектегісі келді. Оның ойынша магияның негізінде ғылым негізделген принцип:
тұрақтылыққа сендіру, табиғат күшінің біркелкі әсері жатыр. Фрезердің
көзқарасынша дін керісінше магиядан және ғылымнан бөлінуі оның жеке
табиғаттан тыс күштер жүріп жатқан жағдайға араластыруында. Магия осындай
бейне мен дінге қарсы: магия адамның өз қабілетімен затқа әсер етіп
мақсатында жетуімен негізделсе, дін болса жеке жоғарғы күштерге
үндейді.[14] 19 б
Крауфор Тон (1924) магияның діннен айырмашылығы ол жоғарғы күштерді
зорлау методын пайдаланады деп санайды. Ол магияны адам қабілетінің
тылсымдылық методын қолдану арқылы жететінін анықтады. Осыған ұқсас Э.д.
Вестермарктың көзқарасында дінде адам табиғаттан жоғары күштерге табиғи
жолмен әсер етсе, магияда керісінше табиғи және табиғаттан жоғарғы күштерге
табиғаттан тыс күштермен әсер етеді.[15] 160 б
Магияны мантикалық рәсімдермен (дивипация, пал ашу) араластыруға
болмайды.
Бірақ мантиканың магиядан айырмашылығы ол ішкі өмірді өзгерістерге
тырыспайды. Оның тапсырмасы бір қандай жағдайды әкелу емес – тек соны болу
ғана. Пал ашудың мақсаты әдетте – адам табиғи жол біле алмайтын нәрсені
білу. Мантикалық рәсім ішкі формасы бойынша жақын және жиі магиялық іс
әрекеттермен байланысады. Магия сөзі – дәл және жеңішке мағынада пал ашу
рәсімдеріне кірмейді.
Басқа магия және мантика тобына жақын құбылыс – ырымдарға сену. Бұл
сенімнің магия және мантика рәсімдерінен айырмашылығы бұл жерде адам әрекет
істемейді тек айналасында болып жатқандарға: басқа адамдардың іс - әрекеті,
жануарлардың әрекеті, табиғаттың ауысуы, өз сезімі, түс көру т.б.
бақылаудан олардан болашаққа ырымдық шешім жасайды. Осы немесе басқа ырымды
біліп жақсы немесе жаманды ырымшыл кісі салт құбылысты болдырмауды немесе
одан қашуды саналы түрде жасауға тырысады. Біз магия көптеген символикалық
жағынан рәсімдерді кіргізе алмаймыз деген мен оларды магия деп
қарастырады.[16] 42-43 б
Бұл сөздің өзі – құпия және жұмбақ әлем жасырылынған перде сияқты!
Окульттегі ұмтылыс кімге жат, эзотерикалық щындықтың түйір жылтырағы
арбамайтындар күйдіргіш мүдде таныс еместер үшін, қазіргі кезде әр түрлі
теософия, спиритизм немесе спиритуализм және басқа ғылыми оқулар,
атауларын алған болымсыздан өркендеген жартылай түсінікті ежелгі сенімдер
мен дін таныс еместер үшін де. Тіпті сөздің мәні де ерекше тартымды ғылыми
ойлаудың анықтығы тән адамдар үшін де! Қандайда бір жағдайда артықшылықта
алғашқы амдардың маңызды ұмтылыстары мен олардың даналығының
квинтэссенциясын табу үмітімен түсіндіріледі – мұндай білімнің бағалылығына
оның мазмұны қандай болса да күмән келтірмейді. Бірақ сиқыршылық сөзі
біздегі қалғыған рухани қорды, жан құпиясында жасырылған таңғажайыпқа
үмітті, адманың танылмаған мүмкіндіктеріне сенімді оятатынын мойындамауға
болмайды. Поэзияда сиқыршылық, құмарлық, дуалау, тылсым сөздерінің
жаулап алатын күшін еске түсіруге болады, олардың эмоционалдық мәні өзінің
айқындылығымен көрінеді және уақыт жүрісінде бағынбайтын болып қалады.[17]
57 б
Магияны оқып үйренуге құпия әлемнің табалдырығын аттауға тырысатын
әлеуметтанушы кіріссе, тас ғасырының тұрмысы мен мәдениетін сақтаған
адамзат қоғамының өмірін қадағалау мүмкіндігімен жүзеге асады – ол кейбір
түңілумен сиқыршылықтың – прозалық, анық есептелген дөрекі өнер екенін,
оған негізіне анайы және ат үсті сенімдер жататын таза тәжірибелі
тұжырымнан шығатынын айтады. Бұл жөнінде сиқыршылықты діннен ажырататындай
етіп анықтауға тырысқанда айтылады және оның қандай да бір мақсатқа жету
құралы ретінде көрінентін практикалық іс-әрекеттерге саятындығы
айтылған.[18]412 б
Алғашқы адамдардың сиқыры – даналық антропология жөніндегі әрбір маман
мұны өз тәжірбиесі бойынша біледі. – Бұл шеңбері сенімдер мен бастапқы
тұжырымдар жиынтығымен сызылған, анық құралды монотонды және эмоциональды
емес әрекет. Бір салттың мәніне үңілсең, қандай да бір арбаушылық процесін
үйреніп, магиялық сенімнің принциптерін, магиялық өнері мен оның әлуметтік
сипаттамасын анықтайтын болсаң – сіз берілген алғашқы қауымның әрбір
әрекетін ғана түсініп қоймай, оқиғадан оқиғаға тәртібіңді өзгертіп, сиқыршы
ролінде ойнай аласың, ол қай жерде жүрсе де, қай жерде сақталса да осы
уақытқа дейін сенім тартымды өнер.[19] 14 б
Кез-келген магиялық салтта қатысытын сиқыр күші дегеніміз не?
Магиялық салттың қандай да бір элементін алсақ та белгілі эмоцияны,
еліктеуді немесе соңғы нәтижені көру әрекеттері, қарапайым арбау – олардың
барлығында жалпы: магиялық күш бар, оның әсері әрқашан сиқырланған
обьектіге беріледі. Бұл қандай күш? Оны қысқаша айтқанда арбаулық дуалау
билігі деуге болады. Зеріттеушілердің барынша маңызды жағдайды жиі естен
шығаратынын айтуға болады. Арбаулық дуалау - магиялық салттың барынша
маңызды элементі. Арбаулық дуалаудың құпиясы – арнаудан арнауға берілетін
магиялық құпияның бөлігі. Жергілікті адам үшін сиқыршылық білімі арбаулық
дуалау білімін білдіреді; қара магияның салттарын кез-келген суреттеуде,
мысалы магиялықтың жарасы осы арбаудың айналасында шоғырланатынына дәлел
болады. Арбау формуласы магиялық көріністің орталық бөлігі.[ 20] 329 б
Алғашқы сиқыршылықтың формулалары мен мәтіндерін зеріттеу сенімнің
магиялық жораларының нақтылығына байланысты үш типті элементі барын
көрсетеді. Біріншіден, бұл фонетикалық әсерлер, мысалы табиғи дыбыстарды,
ысқырықты, желдің гуілі, теңіз толқындарының шуы, найзағай күркіреуіне
әртүрлі жануарлармен берілетін дыбыстарға еліктеу. Бұл дыбыстар әр түрлі
құбылыстарды көрсетеді, сондықтан жергілікті адамдар олардың көмегімен бұл
құбылыстар сиқырмен қалпына келетініне сенеді. Дыбыстар сондай-ақ адамның
тілектерімен байланысты кейбір эмоцияларды көрсетеді және сондықтан
соңғыларды сиқырлы қанағаттандыруға қызмет етеді.[21] 514 б
Алғашқы арбауда маңызды роль атқаратын екінші элемент – оқылуы белгілі
оқиғаларды шақыру, мақсатқа жету, заттардың жүрісін қолдау немесе басқару
құралы ретінде көрінетін сөздер. Мысалы, жергілікті арбаушы емедегісі
келетін барнлық ауру белгнілерін айтпайды немесе оның мақсаты қандай да бір
адамның өлімі болғанда өзінің құрбанының өлетін соңын суреттейтін формуланы
оқиды.
Емдеулік магияда арбаушы денелік күш пен денсаулықтың жетілуін сөзбен
суреттейді. Шаруашылықтың сиқырлау салттарында өсімдіктердің өсуі,
жануарлар мен балықтардың қылығы жөніндегі сөздер қолданылады. Сиқыршының
сөздерінде сиқырлы түрде қабылданатын іс-әрекеттерге сипатты сезімдер,
сондай-ақ тиісті эмоциялар мен боялған әрекеттердің өзі өрнектелді. Арбаушы
жергілікті адам ымымен мен сындырамын... мен үземін деген сөздерді
қайталайды, бұл сөздерден кейін дененің әртүрлі бөліктері мен өзінің
құрбанының органдарын келтіреді. Негізінен арбаулық әрекеттер толығымен
магиялық салттың құрылымын еске түсіреді, ал арбаушы дуалау сөздері
сиқырлау жораларының заттары сияқты талаптарға жауап берді.
Үшіншіден, арбаушылық салт-жораларда ұқсастығы жоқ элементті қамтиды.
Мұнда мифологиялық аллюзиялар, мәдениет батырлары мен бабаларға сілтемелер
айтылады. Мұнда барынша маңызды кезең магиялықтың дәстүрлі көзіне келеді.
1. Магия және дін.
Біз бірнеше рет көрсеткен дәстүр алғашқы қауымдық қоғамда басымды, ол
магиялық жоралар мен дінде шоғырланған әрекет жөнінде болғанда біз бұл
әрекеттің болуын түсіендіретін оқиғаны табамыз. Бұл оқиғада берілген
магиялық салт-жора адамзат қоғамының, қауымның жанұя және әулеттің
тұрмысының бөлігі болғандықтан көрсетеді. Бірақ бұл баяндау сиқыршылық
шығатын көзді ешқашан көрсетпейді; мұндай көз жоқ – сиқыршылық құрылмайды
және жасалынбайды. Барлық магия ең басынана адамның тіршілік мүдделерінің
шеңберіне кіретін процестер мен барлық заттардың толықтырылуы болды.
Арбаушылық, магиялық салт, олар неге жетуге бағытталса уақыт бойынша
болады.
Орталық Австралияның жергілікті тұрғындарының барлық магиялық
салттарының алькеринг уақытынан бар, олардың болмысының басы мен басқа
элементтері содан бастау алады. Меланезия тұрғындарында магиялық ру адамның
табиғи білімі болған үңгірлік өмір сүру уақытына келеді. Барынша жоғары
дамыған қоғамдарда магиялық көздері деп рух пен демондарды айтады, бірақ
бұл күштер ережеге сәйкес магияны жасаған жоқ, оны қабылдады. Сондықтан
магияың бастан бар екеніне сенімді әмбебап деп санауға болады. Бұл сенімге
өзінің өзгермейтіндігі, бір ұрпақтан басқасына еш бұрмаламаусыз немесе
қосымшасыз берілетіндігінен магия өзінің әрекеттілігін сақтайды деген қатаң
дәлел серік болады. Басынан және мәңгілікке белгіленген үлгіден сәл ауытқу
магия үшін соңы болар еді.
Мұнымен магиялық салт пен ол бағытталған обьект арасында орын алатын
байланыс идеясы байланысты. Магиялық – сол обьектінің қажеті, нақтырақ
айтқанда - бұл обьект пен адам арасындағы қатынас, қатынастар адаммен
жасалмайды, бірақ адамға арналған. Қандай да бір дәстүрді немесе
мифологияны қарсатырсақ та, біз қызмет еткенін және соның білімінің
арқасында болғандығын кездестіреміз. Бұл ең мықты сиқыршыға, арбау үшін
қолданылатын құралдарға, және сиқыршылық бағытталған обьектілердің
көпшілігіне қатысты. Алғашқы қауымдық адамзат – Австралияның мурамура
немесе алькеринг, Меланезияның үңгірлік қауымы немесе магиялы алтын ғасыр
дәуірінің жер халхында - магия басынан өзінің мәдени арсеналында
болады.[22] 526-527 б
Магия адаммен іске асырылып қана қоймайды, өзінің бағыттылығы бойынша
адамға жай-күй мен практикалық іс-әрекетіне - аң, балық аулауға,
егіншілік, саудаға, махаббатқа, аурулар мен өлімге қатысты.
Магиялық обьектісі табиғат емес, оған адамзаттық қатынас және табиғи
обьектілермен адамдық іс-әрекеттер. Магиялық іс-әрекеттердің нәтижелері
ережеге сәйкес арбаулық дуалау әсерімен табиғат берген емес, табиғат өзі
шығара алмайтын арнаулы сиқырлы зат ретінде қабылданды. Ауыр науқастар,
құмарлық махаббат, салтанатты жиынға ұмтылу және адамның денелік және
рухани табиғатына тән басқа құбылыстар арбаушылық пен салттың тікелей
нәтижелері ретінде көрінеді. Содықтан магиялық табиғатты қадағалаудан
немесе оның заңдарын білуден шықпайды, ол адам өз мақсатын жүзеге асыра
алатын ерекше тәуелсіз билік барын дәлелдейтін және мәдени дәстүрмен қолдау
табатын адамның бастапқы игілігі ретінде көрінеді.
Сондықтан магиялы күш тұрмыс универсумында араласпаған. Магия – тек
адамға жататын арнаулы және уникальды билік, және өзін тек сиқырлы өнерде
табады, адамзаттық дауыспен беріледі, және салттың магиялы күшімен
беріледі.[23] 529 б
Магия дін сияқты эмоционалды стресс жағдайларында пайда болады:
тұрмысты дағдарыс, маңызды ойлардың болмауы, өлім және құпиялыққа өз
қауыммен арнау, бақытсыз махаббат немесе аңсаған өшпенділік. Магия сияқты
дін де адамға болмыс сенімге, жораға, табиғаттан тыс салаға қараудан басқа
жол табу мүмкін болмағанда мұндай жағдайлар мен тіршілік тығырықтарынан
шығуды көрсетеді. Дінде бұл сала рухпен және жанмен, көрумен, оның
құпияларын жеткізушілермен және рудың табиғаттан тыс арбаушыларымен;
магияда сиқырлы қарғыстың құпия сырына алғашқы сеніммен толықтырылады.
Магия да , дін де тікелей мифологиялық дәстүрге, өзінің таңқаларлық күшін
ашудың тамаша күту атмосферасына сүйенеді. Магияда дін де түсінбегендер
өздерін қалай ұстайтынына байланысты олардың әрекеттерің ерекшеленетін
табу мен салт жүйесімен қоршалған.[25] 32 б
Магияны діннен не ажыратады? Барынша анықталған және көзге түсетін
ерекшеліктен бастайық: сакралды соларда магия әрбір белгілі мақсатқа жету
құралы тән сенімдер мен практикалық бағыттылығына сәйкес қарапайым. Бұл
әрқашан арбаушылық пен салт-жора көмегімен қалаған мақсатқа жетуге адамның
билігіне сенім. Сонымен блір уақытта дінде табиғаттан тыс дүниенің обьект
ретіндегі күрделілігімен көп түрлігін байқаймыз: рухтар мен әзәзілдер
мазары, тотемнің қайырымды күштері, рухтар – ру мен қауым қорғаушылыры,
аталар ру жаны, келешек қабірдегі өмір суреті – мұның барлығы және басқалақ
алғашқы қауым адамы үшін екінші, табиғаттан тыс шындықты құрады. Діндік
мифология барынша күрделі және алуан түрлі, көп дәрежеде шығармашылықпен
байланысты. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz