1986 жылдан 2002 жылдар аралығындағы салқын кездегі Алматы және Астана қалалары бойынша ауа температурасының термикалық режимі

Пән: География
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыс 39 беттен, 4 тараудан, 9 кестеден, және 2 суреттен тұрады, сонымен қатар қолданылған әдебиеттер тізімінен құралған.

Негізгі сөздер: қыстың қаталдығы, салқын кензеңнің басталуы, салқын кезеңнің аяқталуы, ұзақтылықтың қайталанушылығы, температура, инверсия, изометрия, аномалия, экцесс, асимметрия, дисперсия, вариация, орташа квадраттық ауытқуы, максимальді, минимальді және тағы да басқа терминдар болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: 1986 жылдан 2002 жылдар аралығындағы салқын кездегі Алматы және Астана қалалары бойынша ауа температурасының термикалық режимі қарастырылды. Осы екі қала бойынша орташа айлық ауа температурасы арқылы орташасын, салқын айлардың ұзақтығын, 0 ⁰ С− тан өту кезін орташа тәуліктік теріс таңбалы ауа температурасының жинағы, статистикалық көрсеткіштерін, соның ішінде орташа квадраттық ауытқуын, асимметрия коэффициенттерін, экцесс коэффициентін, дисперсия, ауа температурасының аномалиясын, варияциялық көрсеткішін зерттедік.

МАЗМҰНЫ

б.

КІРІСПЕ: КІРІСПЕ

КІРІСПЕ: 1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

: 5

КІРІСПЕ: 2 ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА

: 23

КІРІСПЕ: 2. 1 Алматы қаласының физикалық географиялық сипаттамасы

: 23

КІРІСПЕ: 2. 2 Астана қаласының физикалық географиялық сипаттамасы

: 25

КІРІСПЕ: 3 АСТАНА ЖӘНЕ АЛМАТЫ ҚАЛАЛАРЫНЫҢ САЛҚЫН МЕРЗІМДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ ТЕРМИКАЛЫҚ РЕЖИМІ

: 26

КІРІСПЕ:

3. 1 Алматы және Астана метеостанцияларының салқын мерзімдегі ауа

температурасының салыстырмалы сипаттамалары

3. 2 Астана және Алматы қалаларындағы 1986 - 2002 жылдардағы салқын

мерзімдегі ауа температурасының аномалиясы

КІРІСПЕ: 4 АСТАНА ЖӘНЕ АЛМАТЫ ҚАЛАЛАРЫНДАҒЫ САЛҚЫН КЕЗЕҢІНДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ СТАТИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ (1986-2002 жж)

: 38

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

: 41

КІРІСПЕ: ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

: 42

КІРІСПЕ

Бұл дипломдық жұмысымның мақсаты 1986 - 2002 жылдар аралығындағы ел ордамыз Астана және Алматы қалалары бойынша салқын кездегі ауа температурасының термикалық режимін зерттеу болып табылады. Көптеген ауыл шаруашылық салаларына төмен температуралар кері әсерін тигізеді. Қазақстан үшін, ауыл шаруашылық және мал шаруашылық аудан ретінде болғандықтан, оған салқын жарты жылдықтың термикалық режимін зертттеу маңызды, себебі күзде және қыста температураның едәуір төмендеуі күздік егіндер мен жеміс ағаштарының жойылып кетуіне әкелуі мүмкін. Ол сонымен қатар аяздың жалғасуына байланысты құрылыс, газ шаруашылығы, автокөлік және авияцияға үлкен кері әсерін тигізуі мүмкін.

Жұмыстың тәжірбиелік мәні ол бұл жұмыстан алынған сипаттамалар халық шаруашылығының әртүрлі салаларында қолданылуы мүмкін. Жұмысты орындаған кезде 1986 - 2002 жылдар аралығындағы орташа тәуліктік және орташа айлық мәліметтерді ТМ - 1 кестесінен алдық.

Зерттеулерді іске асыру үшін сол жылдардағы, сол мезгілдегі байқалған ауа температурасын алдық, яғни ауа температурасы деп малекулалар қозғалысының орташа кинетикалық энергиясын айтамыз. Астана және Алматы қалаларының салқын кезеңдегі орташа ауа температурасын салыстырдық, орташа тәуліктік теріс таңбалы температуралар жинағын қарастырдық. Салқын кезеңдегі ауа температурасының төменде көрсетілген шектік күндер саны, сонымен бірге ауа температурасының 0 ⁰ С - тан өту күнін ұзақтығын алдық. Ауа температурасының аномалияларын, статистикалық сипаттамалар құрылымын анықтадық. Астана және алматы қалаларының физикалық географиялық жағдайларын және климатын қарастырдық.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Қыстың суық болуы халық шаруашылығына, әсіресе ауыл шаруашылыққа, құрылысқа және тағы да басқа ортаға кері әсерін тигізеді.

Осыған байланысты көптеген ғалымдар суық жарты жылға және қыстың аяздығының термикалық режимін зерттеуде улкен көңіл бөледі.

Ауа температурасның 0 ⁰ С -тан өтуінің ең ерте және ең кеш күндері анықталады. Оңтүстік ЕТР мен прибалтикада бұл өтулер қаңтар айының аяғы немесе ақпан айының басында басталады. Зерттеліп жатқан үлкен территоряның көбінде бұл өтім наурыз айында оңтүстік және батыстан солтүстік - шығысқа қарай жүреді.

0 ⁰ С-тан өту орташа тәуліктік температурасының ерте және кеш күндердің арасындағы тербеліс амплитудасы ЕТР - дің оңтүстік және батыс жақтарында байқалды. 0 ⁰ С -тан өту орташа тәуліктік температурасының қайталануы географиялық ортаға байланысты. оңтүстік аудандарда өтпелі кезең ақпанда басталып, наурыз немесе сәуірде аяқталады. Ал солтүстікке қарай бұл күндер жылжиды, наурыздың үшінші декадасында басталып, мамыр немесе маусымда аяқталады.

Ауаның жылулық режимі температурамен сипатталады. Атмосфераның әрбір нүктесінде ауа температурасы әртүрлі болады, кеңістік және уақыт бойынша үздіксіз өзгеріп тұрады. Атмосфераның жоғарғы қабаттарының температурасы негізінен күш сәулесін жұту арқылы, ал төменгі қабаты (тропосфера) температурасы жер бетімен жылу алмасу арқылы өзгеріп отырады.

Ауаның жылуы мен салқындалуы төселме беткейдің жылу режиміне бағынатындықтан ауа температурасының тәуліктік жүрісі төселме беткейдің температурасының тәуліктік жүрісімен анықталады. Ауа температурасының (2 м биіктікте) минимальді мәні күн шығар алдында байқалады. Көкжиектен күн көтерілген сайын алғашқы 2 - 3 сағат ішінде ауа температурасы тез өседі, сосын оның өсуі баяулайды. Ауа максимальді мәні тал түстен 2 - 3 сағат кейін (14 - 15 сағат) орнығады. Одан кейін температура төмендейді- алдымен баяу, сосын жылдамырақ /1/.

Ірі су қоймаларының үстіндегі ауа температурасының тәуліктік амплитудасы су беті температурасының тәуліктік амплитудасынан жоғары болады. Оның себебі - мұхит үсті ауасында су буының мөлшері жоғары болатындықтан күн радяциясы жақсы жұтылады және оңай ауаның өзіндік сәуле шашуы да жоғары болады. Салқын немесе жылы ауа массалары басып кіргенде ауа температурасының жоғарыда айтылғандай тәуліктік тербелісі бұзылады, яғни кейде керісінше күндіз төмендеуі немесе түнде өсуі мүмкін.

Тұрақталған ауа - райында ауа температурасының өзгерісі тәулік бойында айқын ажыратылады. Бірақ ауа температурасының тәуліктік амплитудасы кіші болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы әртүрлі факторларға бағынышты. Маңызды факторлар:

1) Географиялық ендік. Ендік өскен сайын ауа температурасының тәуліктік амплитудасы азаяды. Ең үлкен тәуліктік амплитуда субтропиктік ендіктерде байқалады. Жыл бойында орташа алғанда тәуліктік амплитуда тропиктік облыстарда 12 ⁰ С шамасында, 8 - тан 9 ⁰ С -ға дейін орта ендіктерде, 3 - ден 4 ⁰ С-ға дейін поляр шеңберінде, ал одан жоғары 1-тан 2 ⁰ С дейін құрайды;

2) Жыл мезгілі. Қоңыржай белдеуде тәуліктік амплитуданың ең кіші мәні қыста, ең үлкен мәні жазда орнығады. Көктемде олар күзгі маусымнан біршама үлкен болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы түннін ұзақтығына да бағынышты. Жоғары ендіктерде жазғы түн өте төмен түсіп үлгермейді, сондықтан амплитуда кішірек болады. Полярлық аудандарда жазда тәулік бойы күш батпайтын кезде амплитуда 1 ⁰ С шамасында болады. Поляр түні кезінде температураның тәуліктік тербеліс тіпті байқалмайды, ал көктем мен күзде тәуліктік амплитуда біршама өседі.

3) Төселме беткейдің сипаты. Су беті үстіндегі ауа температурасының тәуліктік амплитудасы құрлық үстіндегіден кіші болады. Мұхит және теңіз үстінде ол 2 -тан 3 ⁰ С - ді құраса, құрлық ішінде 20 -тан 22 ⁰ С -ға дейін өседі. Құрғақ дала мен шөлдерде температураның орташа жылдық тәуліктік амплитудасы 30 ⁰ С -ға дейін жетеді.

4) Бұлттылық. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы бұлттылық өскен сайын азая түседі. Бұлт қабаты күндіз күннен көлеңкелеп температураны азайтса, түнде жер бетінің сәуле шашуын атмосфераға жібермей ауаның салқындауына кедергі жасайды /2/.

5) Жер бедері (рельеф) . Ойпан жерлерде (жыра, шұңқыр, оңғар) ауа күндіз тұрып қосатындықтан қатты қызады, ал түнде керісінше салқын ауа биік жерлерден ойпаңға ағып түседі. Сондықтан тегіс жерге қарағанда ойпаң жерлерде температураның тәуліктіік амплитудасы жоғары болады. Дөңес рельфтердің (тау, төбе, шоқылар) маңында тәуліктік амплитуда тегіс жердікінен кіші болады.

6) Теңіз деңгейінен биіктік. Теңіз деңгеінен биіктеген сайын ауа температурасының тәуліктік амплитудасы азаяды, ал максимум және минимумы байқалатын уақыт кешігіп орнығады. Тропопауза биіктігінде де амплитудасы 1-тан 2 ⁰ С дейін құрайтын температураның тәуліктік жүрісі байқалады. Бірақ ол, бұл биіктікте озонның күш сәулесін жұтумен байланысты.

Ауа температурасының жылдық жүрісі негізінен төселме беттің температурасының жылдық жүрісімен анықталады. Температураның жылдық амплитудасы, ең жылы ең салқын айлардың орташа айлық температурасының айырмашылығы болып табылады. Солтүстік жарты шарда құрлықта орташа айлық максимальді температура шілдеде, минимальді - қаңтарда байқалады. Мұхиттар мен құрлық жағалауында экстремальді температуралар кешігіп орнығады: максимумы- тамызда, минимумы- ақпан наурызда. Су беті үстінде ауа температурасының жылдық амплитудасы құрлық үстіндегіден біршама кіші болады.

Ендік өскен сайын ауа температурасының жылдық амплитудасы да өседі. Ең кіші мәні эквоторлық аймақта, ең үлкен мәні полярлық ендіктерде байқалады. Теңіз деңгейінен биіктеген сайын жылдық амплитуда азаяды.

Амплитуданың мөлшеріне және экстримальдік температуралардың орнығу уақытына байланысты ауа температурасының жылдық жүрісінің төрт түрі ажыратылады:

1) Экваторлық тип. Экваторлық аймақта жылына температурасын екі максимумы қателігі және күзгі күндіз бен түннің теңелуінен кейін күн экватор үстінде тұрғанда, және екі минимумы - қысқы және жазғы күн тоқырауынан кейін байқалады. Бұл жерде температураның жылдық амплитудасы кішкентай, себебі жыл бойы келетін жылу аз өзгереді; /3/

2) Тропиктік тип. Тропиктік тип ендіктерде температураның қарапайым жылдық жүрісі байқалады, максимумы жазғы және минимумы қысқы күн тоқырауынан кейін орнығады. Жылдық амплитуда экватордан қашықтаған сайын өсе түседі, себебі жыл бойы келетін жылудың айырмашылығы өсе түседі, әсіресе қыс пен жазда. Температураның жылдық амплитудасы мұхиттар үстінде 5 - тан 10 ⁰ С-ді, құрлықтар үстінде минус 10 - тан минус 20 ⁰ С -ді құрайды.

3) Қоңыржай белдеу типі. Бұл белдеуде де температураның минимумы жазғы және минимумы қысқы күн тоқырауынан кейін орнығады. Температураның минимумы солтүстік жартышарда құрлық үстінде шілдеде, теңіздер үстінде және жағалауда тамызда байқалады. Ендік өскенде температураның жылдық амплитудасы да өседі. Мұхиттар мен жағалаулар үстінде олар орташа алғанда плюс10 - тан 15 ⁰ С дейін, құрлықтар үстінде плюс 30 - дан 50 ⁰ С дейін болады, ал 60 ⁰ ендікте 60 ⁰ С дейін жетеді.

4) Полярлық тип. Полярлық аудандарда қыс ұзақ және суық, жаз қысқа да салқын болады. Температураның жылдық амплитудасы мұхиттар мен жағалау үстінде 25- тан 40 ⁰ С - ге дейін, ал құрлықты 65 ⁰ С -дан асады. Максимумы тамызда, минимумы қаңтарда байқалады /4/.

Ауа температурасының биіктік бойынша өзгеруі температураның вертикальді градиенті арқылы сипатталады. әрбір 100 м биіктік сайын температураның өзгеру мәнін температураның вертикальді градиенті дейді ( γ с/100 м) .

Ауа температурасы биіктік бойынша төмендесе оның вертикальді градиенті оң таңбалы болады. Ауа температурасы биіктік бойынша өссе (инверсиялы) вертикальді градиент теріс таңбалы болады. Ал изотермия жағдайында температура биіктік бойынша өзгермейді, тұрақты болады. Температураның биіктік бойынша таралуын сипаттайтын қисық сызықты стротификация қисығы деп атайды. Инверсия және изотермия қабаттарын көбіне тежегіш қабаттар деп те айтады. Олар конвекцияның жоғары дамуын тоқтатады, олардың астында су буы және ауадағы басқа дақоспалар жиналып қалады. Биіктік және уақыт бойынша орташа алғанда тропосферада температураның вертикальді градиенті 0, 65 ⁰ С /100 м тең.

Атмосфераның шекаралық қабатында температураның вертикальді градиенті өзгермелі келеді- себебі оның жылу режимі негізінен төселме бетпен турбуленттік жылу алмасу және радияциялық жағдаймен анықталады.

Ортаңғы және жоғарғы тропосферада температураның вертикальді градиентінің өсуі турбуленттік араласуға байланысты.

Тропопауза қабатында вертикальді градиент күрт азайып нөлге жетеді (изотермия), кейде теріс таңбалы болып инверсия байқалады.

Тропопаузаның ең төменгі температурасы минус 75 ⁰ С, кейде минус 90 ⁰ С экваторлық аймақта байқалады. Экваторлық және тропиктік аймақта тропопаузада температураның төмен болуы, күшті конвективті қозғалыстың арасында температураның биіктік бойынша төмендеуі үлкен биіктіктерге дейін таралуына дейін байланысты. Қоңыржай белдеуде тропопаузаның температурасы жазда қоңыржай белдеудікінен жоғары, қыста экваторлық аймақтағыдай өте төмен болады.

Егер, орташа айлық ауа температурасының көпжылдық орташа мәндерінің теңіз деңгейінде таралуын қарастырсақ, оған географиялық факторлардың әсер ету заңдылықтарын көреміз. Ең алдымен еңдіктің әсері байқалады. Жер бетіне радияциялық баланстың таралуына байланысты температура экватордан полюстерге қарай төмендейді, әсіресе қыс маусымында. Бірақ та картада изотермия сызықтары ендік шеңберлермен тура сәйкес келиейді, әсіресе солтүстік жарты шарда. Бұнын себебі құрлық пен теңіздердің әртүрлі орналасуы, атмосфераның жалпы айналымы, құрлық бетінің орографиясы, мұхиттық жылы және салқын ағыстар, қар жамылғысы т. б. әсер етеді. Мысалы Евразия континентінде ең төменгі температура оның ортасында емес шығыс бөлігінде байқалады. Оған себеп, Қоңыржай белдеуде ауаның батыстық тасмалдануы (батыстан шығысқа қарай) . Ал мұхиттарды жеке болып қарасақ, онда изотерма сызықтары ендік шеңберлеріне сәйкестеу келеді.

Орташа жылдық маусым температурасының географиялық таралуын қарастырайық (С. П. Хромов бойынша) . Экватордың екі жағында -тропиктерде орташа жылдық температурасы 25 ⁰ С -дан жоғары аймақ жатыр. Ол аймақтың ішінде изотерма сызығы тұйықталған жылу аралдары (28 ⁰ С-дан жоғары) бар: Солтүстік Африкада, Үндістан мен Мексикада, Оңтүстік Америкада, Оңтүстік Африкада және Австралияда изотерма сызықтары биік ендікке қарай иілген жылу тілдері бар. Тропиктен тыс ендіктерде изотерма сызықтары ендік сызығына жақындау болып келеді, әсіресе біріңғай мұхиттан тұратын оңтүстік жарты шарда. Солтүстік жарты шарда изотерма сызықтары материктер ішінде экваторға қарай біршама иіліп келеді. Яғни, бұл ендіктерде жыл бойынша орташа алғанда материктер мұхиттарға қарағанда салқындау болады. Солтүстік Атлант мұхитында жылы Гольфстрим ағысы жылу тілін құрап тұрады.

Жыл бойынша орташа алғанда ең жылы жер Қызыл теңіздің оңтүстік жағалауы. Енді жаздың және қыстың орта айларында ауа температурасының географиялық таралуын қарастырайық.

Қаңтар айда солтүстік шарда жаз орнайды. Солтүстік жарты шардың тропигінде температура материктер мен мұхиттарда біркелкі келеді, ал тропиктен жоғары жерлерде температура полюске қарай жылдам төмендейді. Солтүстік Америка және Евразия материгінде изотермалар экваторға қарай иіліп суық тілдері байқалады. Солтүстік Атлант мұхитының шығыс бөлігінде жылы Гольфстрим ығысының арқасында жылу тілі айрықша байқалады, нөлдік изотерма поляр шеңберіне кіріп тұр. Ондай жылу тілі Тынық мұхитында да бар.

Азияның солтүстік-шығысында (Шығыс Сібір) және Гренландия үстінде тұйықталған изотермалы суық аралдары орнығады. Біріншісі, Лена мен Индигирка өзендерінің арасында қаңтардың орташа температурасы минус 48 ⁰ С, ал абсолютті минимум минус 70 ⁰ С дейін төмендейді. Бұл ауданды Якут салқындық полюсі деп атайды. Онда ең төменгі температура Верхоянск мен Оймяконда байқалады. Екіншісі, Гринландия салқындықполюсінда жергілікті беткей деңгейінде қаңтарддың орташа температурасы минус 50 ⁰ С, ал абсолюттік минимумы минус 70 ⁰ С дейін жетуі мүмкін (картада теңіз деңгейі берілген) .

Гренландия үстірті теңіз деңгейінен біршама биік болғандықтан, картада Гренландия салқындық полюсі әлсіз бейнеленген. Гренландияның тағы бір ерекшелігі - онда жазда да мұз үстінде температура төмен болады. Сондықтан Гренландия тұрақты салқындық полюсі, ал Якут салқындық салқындық полюсі тек ыстық болып саналады.

Қыста солтүстік полюс ауданы Якутия мен Гренландиядан жылы болады, себебі циклондар солтүстік полюсте Атлант және Тынық мұхиттарының жылы ауасын жиі алып келіп тұрады /5/.

Қаңтар айында оңтүстік шарда жаз болады, сондықтан экваторлық жылу аралдары оңтүстік жарты шарға ығысады. Оңтүстік Америкада (28 ⁰ С-дан жоғары), Австралияда (32 ⁰ С) . Максимальді температура Австралияда 55 ⁰ С дейін жетеді, ал оңтүстік Африкада теңіз деңгейінен біршама биік жатқандықтан жергілікті беткей деңгейінде температураның абсолюттік максимумы 45 ⁰ С -дан аспайды. Оңтүстік Америка мен Оңтүстік Африканың батыс жағалауы мұхиттарында салқын ағыстарға байланысты салқындық тілдері айқын байқалады.

Оңтүстік шардың тропиктен тыс ендіктерде температура полюске қарай жайлып төмендейді, ал 55 параллельден Антрактиданың жағалауына дейін біркелкі болады (0-ден минус 5 ⁰ С дейін) . Антрактида материгінің ішінде температура минус 35 ⁰ С дейін төмендейді.

Шілде айында солтүстік жарты шардың тропигі мен субтропигінде изотерма сызықтары тұйықталған жылу аралдары айқын байқалады. Солтүстік Африкада, Аравия мен Орта Азияда және Мексикада (32 -ден 34 ⁰ С дейін жетеді) . Мексика мен Орта Азия теңіз деңгейінен біршама биік жатқандықтан жеткілікті беткей деңгейінде температура теңіз деңгейіндегіден біршама төмен болады. Сахарада шілденің орташа температурасы 40 ⁰ С дейін жетеді. Солтүстік Африкадағы Ливия шөлінде (Азизия) абсолюттік максимум 58 ⁰ С дейін, Калифорния тау шатқалында жатқан бөлім аңғарында 57 ⁰ С дейін жетеді. Ал Түркіменстанда ауа температурасының абсолюттік максимумы 50 ⁰ С құрайды.

Мұхиттар үстінде ауа салқынырақ, Тынық және Атлант мұхиттарында изотерма сызықтары экваторға қарай иіліп салқындық тілдері орнығады. Сонымен қатар салқындық тілдері Охот және Беринг теңіздері мен Байкал көлі үстінде де байқалады.

Бұл кезде оңтүстік жарты шарда қыс, сондықтан материктер үстінде жылу аралдары жоқ. Оңтүстік Америка мен Оңтүстік Американың батыс жағалауы мұхиттарындағы салқын ағыстармен байланысты салқындық тілдері қыста да сақталады. Тропиктен тыс ендіктерде температура Антрактидаға қарай жылдам азаяды. Материктің шетінде рташа айлық температура минус 35 ⁰ С дейін, Антрактиданың ортасында минус 89 ⁰ С (Восток станциясы) . Бұл салқындық полюсі бүкіл жер шарының салқындық полюсі болып табылады.

Жарты шарлардың және бүкіл Жердің температурасы. Алдымен ендік шеңберлері бойынша жер бетіндегі ауа температурасының таралуын қарастырайық.

Қаңтар айында температурасы ең төмен ендік 90 ⁰ с . е . болса (минус 41 ⁰ С), ең жылы жер экватор маңы (плюс 27 ⁰ С) . Шілдеде температурасы ең төмен параллель 90 ⁰ о. е. (минус 48 ⁰ С), ең жылы параллель 10 ⁰ с. е. параллелін Антрактидада (минус 30 ⁰ С ), ең жылы параллель 10 ⁰ с. е. (плюс 27 ⁰ С) . Жыл бойынша ең жылы 10 ⁰ с. е. параллель жылулық экватор деп атайды. Жылулық экватордың солтүстік жарты шарда орналасу себебі, онда құрлықтың басым болуы.

Экватордан полюстерге қарай температура орташа алғанда әр ендік градусы сайын шамамен 0, 5 - тан 0, 6 ⁰ С дейін азайып отырады, ең көп азаюы орта ендіктерде байқалады. Оңтүстік шардың орта ендіктерде қыс маусымы солтүстік шардың қысына қарағанда жылырақ, ал жаз маусымы салқынырақ. Сондықтан, онда температураның жылдық амплитудасы да кішірек болады. Оңтүстік шардың биік ендіктері солтүстік шарға қарағанда барлық маусымда да біршама салқынырақ. Оның себебі, атмосфералық қысымы жоғары мұзды Антрактида материгінің болуы.

Екі жарты шардың орташа ауа температураларын салыстырытын болсақ, солтүстік жарты шардың жылырақ екенін көреміз. Температураның жылдық амплитудасы солтүстік шарда 13, 4 ⁰ С, оңтүстік жарты шарда 5, 0 ⁰ С құрайды, яғни солтүстік шардыың климатының континентальдігі жоғары. Себебі, солтүстік жарты шарда құрлықтың ауданы оңтүстік шарға қарағанда үлкен және де солтүстік шардың жаз маусымы оңтүстік шардың жазынан әлдеқайда жылы. Ал бүкіл жер шарының орташа жылдық температурасы 14, 2 ⁰ С. Қаңтар айында Жердің Күнге жақынырақ орналасуына қарамастан қаңтар (12, 7 ⁰ С ) шілдеде (16, 9 ⁰ С) қарағанда біршама салқын. Оның негізгі себебі солтүстік жарты шар материктерінің (әсіресе Азия ) қыста қатты салқындауы және жазда қатты қызуы болып саналады.

Ауа температурасының жылдық амплитудасы. Ауа массасы қыста суық, жазда жылы. Себебі ауа температурасының жылдық амплитудасы үнемі жеке орынға ауыстыру. Орташа айының температурасы қысқы айда төмен, жазда жоғары. Егер біз орташа айдың температурасын көп жылдық қатар бақыласақ, онда орташа айдың температурасы алмасады да қаңтар, ақпан, шілде тамызда төмендеуі артады. Орташа айдың температурасының айырмашылығы өзі жылы және жылдық ай, ауа температурасының жылдық амплитудасы деп атайды.

Ауа температурасының жылдық амплитудасы үнемі географиялық ендікте қозғалады. Экваторда күш радияциясының жылдық амплитудасы өте аз, полюстік бағыт әртүрлі келетін күн радияциясының қыс және жаз аралық өсуі, ауа температурасының жылдық ампоитудасы қалыпта өседі. Мұхит жағалау бұл ендік жылдық амплитудасының өзгерісі /6/. Жылдық амплитудасының температурасы құрлықта үлкен болуы мүмкін.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.