Мемлекет кірістері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Мемлекеттің кірістері. Реферат.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1. Мемлекет кірістерінің мәні . . . 5

2. Мемлекет кірістерінің сыныптамасы . . . 11

ҚОРЫТЫНДЫ. 13

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР14

КІРІСПЕ

«Мемлекеттiк кiрiстер терминi» - әдебиеттерде және құқықтық актiлерде екi түрлi мағынада қолданылады. Бiржағынан, бұл терминмен экономикалық бөлу қатынастарының белгiлi бiр тобы анықталады, екiншi жағынан - мемлекеттiң қаржысы анықталады. Мысалы, Цыпкиннiң ойынша, мемлекеттiк кiрiстер ретiнде ұлттық кiрiстi бөлу процессiнде мемлекетке келiп түсетiн ақша ресурстары болып табылады. Бұл кiрiстердiң пайда болу көзi ұлттық табыс.

Барлық мемлекеттiк кiрiстердiң жүйесi орталықтандырылған және орталықтандырылмаған кiрiстерден тұрады, яғни мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiнен және мемлекеттiк кәсiпорын, бiрлестiктердiң және ұйымдардың кiрiстерiн тұрады.

Мемлекеттiк кiрiстердiң бөлiктерiн орталықтандыру бюджеттiң мақсатымен - халық шаруашылығының бүкiл салаларын жоспарлы дамытуды қамтамасыз ету, халықтың материалдық қажеттiлiгiн көтеру, мәдени дамуын жоғарылату, мемлекеттiң органдарын қамтамасыз етумен шартталады.

Кiрiстердiң екiншi бөлiгi кәсiпорындардың шаруашылық ұйымдардың тiкелей өз қарауында қалдырылып, өндiрiстi кеңейтуге, мадақтау қорларын құруға және басқа да мақсатты - жоспарлы қажеттiлiктерге жұмсалады.

Сонымен, мемлекеттiк кiрiстердiң түсiнiгi кең түсiнiк болып табылады. Ақша ресурстарының кейбiр бөлiгi мемлекеттiң қарауына мемлекеттiк мүлiктiк және жеке сақтандыру, жинақтама кассаларындағы халықтың салымдары сияқты басқа да қаржылық институттардың көмегiмен түседi. 1

Химичеваның ойы бойынша, мемлекеттiк кiрiстер дегенiмiз мемлекеттiң ұлттық табысының мемлекеттiң меншiгiне келiп түсетiн әртүрлi ақша түсiмдерi арқылы бөлу және қайта бөлу процессiнде пайда болатын, мемлекеттiң алдындағы мiндеттер мн функциаларды шешу үшiн қажет қаржылық базаны құру үшiн жүзеге асырылатын ұлттық табыстың бөлiгi. 2

Қаржы теориясында критериилерге бөлiнетiн мемлекеттiк кiрiстердiң бiрнеше түрлерiн атауға болады, бiрiншiден, қайтарылатын, қайтарылмайтын кiрiстер. Қайтарылмайтын кiрiстерге салықтарды, ақша ұтыс лотореяларын жүргiзуден түскен кiрiстер, мемлекеттiң пайдасына берiлген ерiктi қайырымдылық қорлар жатады, ал қайтарылатындарға мемлекеттiк қарыз алуларды жатқызамыз. Екiншiден, ақылы және ақысыз кiрiстер деп бөлемiз. Ақысыз кiрiстерге - салықтарды және ерiктi қайырымдылық қорларға сыйға тартуларды жатқызамыз, ал ақылы кiрiстерге басқа салықтық емес мiндеттi төлемдердi жатқызамыз, оларды салыстырмалы ақылы төлемдер деп атайды. Бұл заңдық критерии эквиваленттiлiктiң экономикалық категориясын көрсетедi.

Кейде кiрiстердi орталықтандырылған және орталықтандырылмаған деп бөледi.

Бюджет аралық қатынастарда салықтарды - тұрақты бекiтiлген деп және реттеушi кiрiстер деп бөледi. Гуревичтiң ойы бойынша - тұрақты бекiтiлген кiрiстер белгiлi бiр бюджеттерге бекiтiлiнедi, олардың ролi негiзiнен бюджеттi тұрақты түрде кiрiстермен қамтамасыз етiп отыру. Тұрақты кiрiстердiң артықшылықтары - олар бюджеттiң жасалуын және орындалуын жеңiлдетедi, бiрақ кемшiлiктерi де бар, негiзiнен ереже бойынша олар ақша қорларындағы ақша қаражаттарының пай да болуы және бөлiнуiн бiрiңғай жасамайды.

Ал реттеушi кiрiстер республикалық және жергiлiктi бюджеттерге жалпы мемлекеттiк салықтардан және кiрiстерден түскен жалпы көздерден бөлiнедi. Мемлекеттiк кредиттiң мемлекеттiк бюджетке ақша қаражаттарын жинаудың негiзгi тәсiлдерiнiң бiрi болып табылатындығы белгiлi.

1. Мемлекет кірістерінің мәні

Мемлекет қаржысының іс-әрекеті кезінде өзара тығыз байланысты екі процесс пайда болады: мемлекеттік құрылымдардың қарамағына қаржы ресурстарын жұмылдыру және қаражаттарды мемлекеттің әр түрлі қызметтеріне пайдалану. Бұл процестердің алғашқысы өзінің көрінісін мемлекеттің кірістері ұғымында, екіншісі мемлекеттің шығыстарында табады.

Мемлекеттің кірістері деп экономикалық қатынастардың жүйесін айтады, бұл қатынастардың процесінде мемлекеттің жұмыс істеуінің материалдық базасын жасау үшін мемлекеттің меншігіне түсетін қаражаттардың жиынтығы құрылады.

Жиынтық қоғамдық өнімді бөлудің нәтижесінде мемлекеттің, жеке кәсіпорындардың, шаруашылық ұйымдардың және халықтың бастапқы табыстары жасалынады. Бастапқы табыстар бөлу мен қайта бөлудің күрделі процестеріне ұшырайды, мұнда маңызды рөлді қаржы орындайды. Бұл процестердің нәтижесінде ақша қорлары, ең алдымен бюджет қоры жасалынады.

Жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қаржы арқылы халықтың табысының бір бөлігі алынады; кәсіпорындардың табысы (пайдасы) болініске ұшырайды - оның бір бөлігі бюджетке түседі, басқа бөлігі кәсіпорындарда қалады және ішкі-шаруашылық қажеттіліктеріне пайдаланылады.

Сонымен бірге халықтың бастапқы табыстары да қызметтің өндірістік емес сферасының мекемелері көрсететін қызметтерді төлеу арқылы қайта бөлінеді. Бұл түсімдер өндірістік емес сфера кәсіпорындарының (мысалы, халыққа тұрмыстық қызмет көрсету, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және т. б. ) табыстарын құрайды. Сөйтіп, табыстар қоғамдык енімнің құнын шаруашылық жүргізуші субъектілер бойынша бөлуге байланысты адамдардың қарым-қатынастарын білдіретін дербес экономикалық категория ретінде болады.

Мемлекеттің кірістері мемлекеттік кәсіпорындардың қарамағына қаржы ресурстарын қалыптастырумен байланысты болатын қаржы қатынастарының бөлігі ретінде көрінеді. Сонымен бірге жұмылдырылатын мемлекеттің қаржы ресурстары орталықтандырылған кірістер қатарына, мемлекеттік кәсіпорындардың қарамағында қалғандары орталықтандырыл-маған кірістерге жатады.

Орталықтандырылған қаржы кірістері негізінен салық түсімдері, сыртқы экономикалық қызметтен алынатын кірістер, халық төлемдері есебінен қалыптасады. Орталықтандырылмаған кірістер кәсіпорындардың өздерінің ақшалай табыстары мен қорланымдарынан құрылады.

Мемлекеттің орталықтандырылған кірістерінің құрамыңда басты орынды бюджеттің кірістері алады, оның ссебінен қоғамды дамытудың экономикалық және әлеуметтік міндеттерін шешу қамтамасыз етіледі.

Мемлекет кірістерінің басым бөлігін түрлі деңгейдегі бюджеттерге орталықтандыру біртұтас қаржы саясатын жүргізуге, қаражаттарды ұлттық шаруашылықтың басым салаларының пайдасына қайта бөлуді қамтамасыз етуге, өндірістік емес сфера қажеттіліктерін қанағаттандырып отыруға мүмкіндік береді. Бюджет қаражаттарынан басқа мемлекеттің орталықтандырылған кірістеріне бірқатар мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар жатады.

Табыстар ұғымының материалдық-заттай жағы мемлекетте, шаруашылық жүргізуші субъектілерде, халықта жинақталатын ақша қаражаттарының анықтамасы болып табылады.

Мемлекет кірістерінің экономикалық мағынасы және оларды ұйымдастыру мемлекеттік шаруашылық жүргізудің саяси және экономикалық рөліне байланысты болып келеді. Әрбір қоғамдық экономикалық формация үшін тауар-ақша қатынастарының даму дәрежесімен, өндіріс әдісімен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен байланысты болатын оған тән мемлекет табыстарының жүйесі сипатты болады.

Мемлекет табыстарының қалыптасуы мемлекеттің тікелей белсенді қатысуымен жүзеге асырылады: ол бюджетке орталықтандырылатын және шаруашылық жүргізуші субъектілерге қалдырылатын қоғамның таза табысының үлесін белгілейді, сондай-ақ халықтың жеке табыстарының бір бөлігін және қоғамның басқа қаражаттарын шоғырландырады.

Мемлекет өндіріс құралдарының және тиісінше, қосымша өнімнің иесі болып отырған жағдайда мемлекет меншігінен алынатын табыстар мемлекет кірістерінің айтарлықтай козі болып табылады. Мемлекет кірістерінің бір бөлігі жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекеттің салық жүйесі жұмылдыратын кәсіпкерлік сектордың, кооперативтік ұйымдардың және халықтың табысының бір болігі есебінен құралады. Табыстардың белгілі бір бөлігін мемлекет өзіне қарасты қаржы активтерін (акцияларды және т. с. с. ), жылжымайтын мүлікті сатудан алуы мүмкін.

Мемлексттік меншіктен алынатын табыстарға мыналар жатады:

1) мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың жалпы табысы (пайдасы), қосылған құнға салынатын сапық, акциздер, кеден табыстары түріндсгі табысы;

2) мемлекеттік мүліктен алынатын табыс (мемлекеттік тұрғын үй қорынан, жсрден, ормандардан, жер-судан, басқа табиғи ресурстардан, мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруден түсстін қаражаттар) ;

3) мемлекетгік мекемелер мен ұйымдар көрсстетін ақылы қызметтерден алынатын табыстар (тіркеу алымдары, мемлекеттік сараптау үшін төлем) мен шаруашылық смес қызметтер үшін төлем (мемлекеттік баж, жол полициясының алымы, тауар белгілері үшін өтінімалымы) ;

4) бюджеттік мекемелердің үй-жай үшін жалгерлік төлемді, қосалқы шаруашылық табыстарын және басқаларды қамтитын арнаулы қаражаттары.

" Мемлекеттің кірістсрі " мен " Мсмлекеттің қаржы ресурстары " ұғымдарын ажырата білген жөн. Қаржы ресурстары - уақыттың бір мезетіндегі мемлекеттің, кәсіпорындар немссе шаруашылық ұйымдардың меншігіндсгі ақша қорларының жиынтығы.

" Қаржы ресурстары " ұғымы мазмұны жағынан " мемлекеттің кірістері " ұғымынан кең. Мемлекеттің кірістерінен басқа қаржы ресурстарының құрамына кірістерге жатпайтын, бірақ қоғамдық қажеттіліктерге пайдаланылуы мүмкін қаражаттар кіреді. Мысалы, негізгі құрал-жабдықтарды (капиталдарды) қалпына келтірудің амортизациялық аударымдары, айналымдағы қаражаттардың артығы, құыным мерзімі еткен кредиттік және депоненттік берешектің сомалары, істен шыққан, иесіз мүлікті (өлген адамнан қалған мүлікті), тәркіленген, мүрагерлік құқық бойынша мемлекетке өткен, талап стілмеген (коліктегі талап етілмеген жүк, талап етілмеген депозит сомалары, таратылмаған пошталық жөнелтім) мүлікті өткізуден түскен түсімдср. Бұл ақша қаражаттары (сондай-ақ мүлікті өткізуден түскен түсімдер де) тура мағынада табыс, яғни қаражаттарды жұмсаумен байланысты белгілі бір қызметтің нәтижесі болып табылмайды. Осындай себептерге байланысты әр түрлі айыппұлдар, бересілер, өсім (өсімпүл) кіріс болып есептелмейді. Мемлекеттік қарыздардан түсетін түсімдер де мемлекеттің қаржы ресурстары (қарыздарды өтегенге дейін) болғанымен мемлекеттің кірістері болып саналынбайды, өйткені бұлар - қарыз қаражаттары. Қаржы ресурстарына сондай-ақ мемлекеттік сақтық органдардың қарамағындағы қаражаттардың барлық сомалары жатады. Мемлекеттік кәсіпорындардың түрақты пассивтері осімінің сомалары ретіндегі ішкішаруашылық ресурстар да мемлекеттің кірістері болып саналмайды. Сойтіп, мемлекеттің қаржы ресурстары негізінен мемлекеттің кірістері мен басқа көздер есебінсн құралады (11. 1 сызба) .

Мемлекет кірістерінің көзі ұл ттық, табыс болып табылады, ал қаржы ресурстары жалпы қоғамдық барлық сомасын бөлу және қайта болу кезінде жұмылдырылады. Мемлекеттің шығыстарын жабу бүкіл қаржы ресурстарының жиынтығымен қамтамасыз етіледі.

"Мемлекеттің кірістері" және "мемлекеттік бюджеттің кірістері" ұғымдары да бір-біріне тең әрі ұқсас ұғымдар емес. Бірінші жағдайда қатынастардың неғұрлым кең топтары туралы әңгіме болып отыр, өйткені мемлекеттің кірістері құрамына, жоғарыда атап өтілгендей, мемлекеттік бюджеттің кірістерінен басқа мемлекеттік кәсіпорындардың, ұйымдардың, бірлестіктердің таза табыстары, мемлекеттік мүліктен алынған табыс, мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар, салық түсімдері және т. т. қамтылады, ал мемлекеттік бюджеттік кірістеріне олардың жұмылдырылған бөлігі ғана кіреді.

Мемлекет кірістерінің сипаты айтарлықтай дәрежеде мемлекеттің өзіне қажет ақшаны жұмылдыратын әдістеріне байланысты болып келеді. Нарықтық экономика жағдайында мемлекеттің кірістерін жұмылдырудың негізгі әдістері салықтар (оның түрлі нысандары), қарыздар және эмиссия болып табылады. Түрлі тарихи кезеңцегі бұл әдістердің арасалмағы әр түрлі болады және қаржы саясатының мазмұнымен, шаруашылық жағдаятпен, нақты экономикалық және әлеуметтік қайшылықтардың шиеленісу дәрежесімен және тағы басқа коптеген факторлармен айқындалады.

Мемлекет кірістерінің жүйесінде орталық орынды салықтар алады. Олар нарықтық тұрпаттағы дамыған экономикалық жүйеде әрекет ететін қаржының негізгі қасиеттерін білдіретін әмбебаптық және сонымен қатар басты категория болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында салық нысаны қаржылық өзара байланыстардың бүкіл жүйесінде басымырақ болады.

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта болудің басты қаржылық тетігі, мемлекет кірістерін, тиісінше, бюджеттік қордың кірістерін де қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.

Фискалдық маңызы бойынша екінші әдіс мемлекеттік қарыздар болып табылады. Олар тек бюджет тапшылығын жабуға емес, сонымен бірге әр түрлі күрделі шығындарды, әсіресе экономиканың мемлекеттік секторындағы қаражаттарды инвестициялауды қамтамасыз етуге пайдаланылады. Қаржы жүйесінің әр түрлі буындарының шиеленісуі күшейе түсіп отырған экономикалық дағдарыс кезінде қарыздардың маңызы айтарлықтай артады. Қарыздар мемлекет қаржыларының түрлі буындарында, республикалық және жергілікті бюджеттерде, мемлекеттің тартылған қаражаттары құрамында қолданыс тауып отыр. Соңғы жылдары әсіресе бюджет түсімдерінің көздеріндегі қарыздардың үлесі артып отыр. Олар түрлі деңгейдегі бюджет тапшылығын жабуда кеңінен қолдануда. Сонымен қатар қаржы рыногының жұмыс істеуі қарыздарды мемлекеттік кәсіпорындардың шығындарын жабу үшін де пайдалануға мүмкіндік береді. Кәсіпорындарды модернизациялауға, олардың материалдық-техникалық базасын жаңартып, ұлғайтуга бағытталатын күрделі жұмсалымдарды қаржыландыру енді қарыздардың облигацияларын өткізу арқылы қосымша қаржы ресурстарын тарту есебінен жүзеге асырылуы мүмкін.

Мемлекет кірістерін жұмылдырудың үшінші әдісі эмиссия, оның үстіне тек қағаз-ақша эмиссиясы ғана емес, сонымен қатар кредит эмиссиясы болып табылады. Эмиссияга мемлекет салық, және қарыз түсімдері мемлекеттің өсіп отырған шығындарын жабуды қамтамасыз ете алмағанда, оның үстіне қаржы рыногында жаңа қарыздарды шығаруға қолайсыз жағдайда ғана иек артады.

Қағаз-ақша эмиссиясы да, кредит эмиссиясы да егер олар шаруашылық айналымның қажеттілігіне байланысты болмай бюджет тапшылыгын жабу қажеттілігімен байланысты болса, экономикада инфляциялық процестердің күшеюіне әкеп соқтырады. Сондықтан дамыған нарықтық шаруашылық елдері әдетте кредит эмиссиясына жүгірмей, оны қарызбен алмастырады.

Мемлекеттің кірістерін жұмылдырудың жоғарыда сипатталған әдістері мемлекеттік басқарудың әр түрлі деңгейіндегі бюджеттік қорларды қалыптастыруга мүмкіндік жасайды. Бұл жерде эмиссия қодданылмайды. Орталықтандырылмаған ақша қорларын жасау барысында аударымдар, түрлі жарналар, ерікті түсімдер және т. б. әдістер кеңінен пайдаланылады. Бұл өдістер өте-мөте мемлекеттік кәсіпорындарда қолдалынады.

2. Мемлекет кірістерінің сыныптамасы

Меншік нысандарын ұ йымдық-құқықтық ресімдеуге қарай мемлекеттің кірістері мыналардан тұрады:

1) мемлекеттік кәсіпорындар мен ;

2) жеке кәсіпкерлік сектордың салық түсімдерінен;

3) халықтың салық төлемдерінен;

4) кооперативтік және ұжымдык кәсіпорындардың салық түсімдерінен;

5) қоғамдық ұжымдардың салық түсімдерінен.

Жасалу сфераларына байланысты мемлекеттің кірістері: материалдық өндіріс сферасында қалыптасатын кірістер; өндірістік емес сферада жасалатын кірістер болып жіктеледі.

Қаржылық мазмұны бойынша мемлекеттің кірістері: салықтық;

салықтық емес болып бөлінеді (мемлекет иелігінен алудан жөне жекешелендіруден түсетін қаражаттар, ақшалай-заттай лотереялардан түсетін табыстар және т. б. ) .

Салықтық кірістерді жұмылдыру жағдайында меншік нысандарының ауысымы болуы мүмкін.

Жұмылдыру одістері бойынша кірістер орталықтандырылған және орталықтандырылмаған болып жіктеледі.

Жалпы ішкі өнім мен ұлттық табыс құнының жеке құрамды бөліктері үкіметтің де, сондай-ақ мемлекетке қарасты шаруашылық құрылымдардың да мемлекетгің кірістері мен қаржы ресурстарьшың жүйесін қалыптастырады. Олардың арасында негізгі орынды мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысы, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, сыртқы экономикалық қызметтен түсетін табыстар, әлеуметгш қажеттсрге (зейнетақы қорларына) аударылатын аударымдар түріндегі коғамның таза табысы алады. Бұған сонымен қатар енімнің багасындағы айырмашылықтарды реттеу жөніндегі шаруашылық ұйымдардың өзара қарым-қатынастарының салвдосы да жатады. Табыстардың бұл түрлері бөлгіштік процестерге түрліше қатыса отырып, меншіктің түрлі нысандарының кәсілорындарында жасалынады. Егер қосылған құнға салынатын салықтан, кеден баждарынан түсетін түсімдер түгелдей мемлекет қарамағына берілсе, мемлекеттік кәсіпорындардың таза табысы, өлеуметтік мұқтаждарға аударылатын аударымдар тек ішінара беріледі.

Қоғамның таза табысы ақша нысанында қосымша өнімнің құнын білдіреді, яғни өткізу (өтім) кезінде қосымша өнім таза табыстың нысанын алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.