Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.9

I Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясы және осы стратегиядағы Қытайдың орыны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясы ... ... ... ... ... ... ...9.23
1.2 Қазақстанның сыртқы саясат стратегиясында Қытайдың орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23.25
1.3 Қытайдың Қазақстанмен қарым.қатынасы және оны дамуытудағы негізгі принциптер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25.32

II Қазақстан мен Қытай қарым.қатынасының қазіргі кезеңі ... ... ... ... ... ...32
2.1 Қытай.Қазақстан экономикалық.сауда және энергетика қатынасы ... ... .34.51
2.2 Аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы ынтымақтастық және «шаңхай форумы» шеңберіндегі интеграциялық үрдістер ... ... ... ... ... ... ... ..51.56
2.3 Қытай.Қазақстан екі елінің қорғаныс жағдайы және принципі ... ... ... ... 51.59

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60.62

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59.6

Кеңес Одағының ыдырауы XX ғасырдың соңғы мезгіліндегі ең ірі уақиғаның бірі болып, жалпы халықаралық саяси жағдайдың өзгеруіне әкеліп соқты. Бұрынғы Кеңес Одағының үлкен шаңырағынан бөлініп жаңа отау көтерген дербес елдердің бірнешеуі Қытаймен көршілес. Оның Қытай үшін ең маңызды көршісі болып отырғаны қазақ елі.
Қазақстан Еуропа мен Азияның тоғысқан жерінде болып, оның дербес болуы Еуроазия құрлығының геосаяси жағдайының өзгеруін туындатты. Егемен Қазақстанның сыртқы стратегиялық бағыты, Қытаймен қандай қатынас орнату жөніндегі көзқарасы Қытай үшін өте маңызды болып есептелді. Сонымен бірге Қытайдың да айтылмыш істерге болған көзқарасы Қазақстан үшін де маңызды. Қытай мен Қазақстан қатынасы екі жақ үшін ғана маңызды болып қалмай, осы аймақтағы тіпті бүкіл әлем қауымдастығына да тигізетін әсері өте зор болып отыр.
Қытай-Қазақстан екі ел халқының үзақ тарихи достық қатынасы бар. Әлемге әйгілі "жібек жолы" екі ел халқының қоян-қолтық қатынасын жалғап келді- Реформа жүргізіп экономиканы дамыту — Қытайдың қазіргі алға қойып отырған басты міндеті. Бұл міндетті орындау үшін бейбіт түрақты халықаралық орта қажет. Сол үшін Қазақстан мен бейбіт тепе-тең түру, бес принциптің негізінде қарым-қатынас дамыту Қытай сыртқы саясатының басты бір құрамы. Қытай Қазақстанмен қатынасын дамытуға ерекше назар аударып, оны сыртқы қатынастарындағы ең басты орынның біріне қойып отыр. Қазақстан мен достық қатынасты жақсарту Қытайдың батыс солтүстік аймақтарындағы тыныштық пен осы аймақтың экономикасын дамытуға септігін тигізетіні белгілі.
Қытаймен ынтымақтастықты жақсарту Қазақстан үшін де маңызы зор. Қазақстан ашық теңізге төтелей шыға алмайтын құрлықтық ел болғандықтан, Қытай Қазақстанның әлемге шығуындағы үлкен бір есігі болып табылады. Сонымен бірге Қытай-Қазақстан мөмлекеттерінің өзара экономикалық, мәдени, информациялық ынтымақтастығының орнатудың екі жаққа да қомақты пайдасы бар.
Ежелгі "жібек жолын" қайталай жаңғыртып оны осы заман жобасына сай етіп қолдану Қытай-Қазақстан халықтарының болашағы мен осы аймақтағы бейбітпіілік пен тұрақтылық үшін қосатын үлесі зор болып қала бермек. Қытай елбасшылары Қазақстанмен қырым-қатынасына баса мән беріп келеді. Қытай Халық Республикасының Төрағасы Цзян Цзэминь былай дейді: "Қытай мен Қазақстан басшылары екі елдің дәстүрлі достық қарым-қатынастарын дамытуға зор маңыз береді. Соңғы жылдары менің және Президент Н.Назарбаевтің арасында осы күнге дейін көп кездесулер болып өтті. Біздің арамызда қазірдің өзінде бірлескен саяси қүжаттарға өз бейнесін тапқан және екі жақты қарым-қатынастарымыздың түрақты дамуы үшін берік саяси

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-9

I Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясы және осы стратегиядағы
Қытайдың
орыны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.9
1.1 Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ...9-23
1.2 Қазақстанның сыртқы саясат стратегиясында Қытайдың
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23-25
1.3 Қытайдың Қазақстанмен қарым-қатынасы және оны дамуытудағы
негізгі
принциптер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..25-32

II Қазақстан мен Қытай қарым-қатынасының қазіргі
кезеңі ... ... ... ... ... ...32
2.1 Қытай-Қазақстан экономикалық-сауда және энергетика қатынасы ... ... .34-
51
2.2 Аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы ынтымақтастық және
шаңхай форумы шеңберіндегі интеграциялық
үрдістер ... ... ... ... ... ... ... ...51-56
2.3 Қытай-Қазақстан екі елінің қорғаныс жағдайы және
принципі ... ... ... ... 51-59

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .60-62

Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...59-6

КІРІСПЕ

Кеңес Одағының ыдырауы XX ғасырдың соңғы мезгіліндегі ең ірі
уақиғаның бірі болып, жалпы халықаралық саяси жағдайдың өзгеруіне әкеліп
соқты. Бұрынғы Кеңес Одағының үлкен шаңырағынан бөлініп жаңа отау көтерген
дербес елдердің бірнешеуі Қытаймен көршілес. Оның Қытай үшін ең маңызды
көршісі болып отырғаны қазақ елі.
Қазақстан Еуропа мен Азияның тоғысқан жерінде болып, оның дербес болуы
Еуроазия құрлығының геосаяси жағдайының өзгеруін туындатты. Егемен
Қазақстанның сыртқы стратегиялық бағыты, Қытаймен қандай қатынас орнату
жөніндегі көзқарасы Қытай үшін өте маңызды болып есептелді. Сонымен бірге
Қытайдың да айтылмыш істерге болған көзқарасы Қазақстан үшін де маңызды.
Қытай мен Қазақстан қатынасы екі жақ үшін ғана маңызды болып қалмай, осы
аймақтағы тіпті бүкіл әлем қауымдастығына да тигізетін әсері өте зор болып
отыр.
Қытай-Қазақстан екі ел халқының үзақ тарихи достық қатынасы бар. Әлемге
әйгілі "жібек жолы" екі ел халқының қоян-қолтық қатынасын жалғап келді-
Реформа жүргізіп экономиканы дамыту — Қытайдың қазіргі алға қойып отырған
басты міндеті. Бұл міндетті орындау үшін бейбіт түрақты халықаралық орта
қажет. Сол үшін Қазақстан мен бейбіт тепе-тең түру, бес принциптің
негізінде қарым-қатынас дамыту Қытай сыртқы саясатының басты бір құрамы.
Қытай Қазақстанмен қатынасын дамытуға ерекше назар аударып, оны сыртқы
қатынастарындағы ең басты орынның біріне қойып отыр. Қазақстан мен достық
қатынасты жақсарту Қытайдың батыс солтүстік аймақтарындағы тыныштық пен осы
аймақтың экономикасын дамытуға септігін тигізетіні белгілі.
Қытаймен ынтымақтастықты жақсарту Қазақстан үшін де маңызы зор.
Қазақстан ашық теңізге төтелей шыға алмайтын құрлықтық ел болғандықтан,
Қытай Қазақстанның әлемге шығуындағы үлкен бір есігі болып табылады.
Сонымен бірге Қытай-Қазақстан мөмлекеттерінің өзара экономикалық, мәдени,
информациялық ынтымақтастығының орнатудың екі жаққа да қомақты пайдасы бар.
Ежелгі "жібек жолын" қайталай жаңғыртып оны осы заман жобасына
сай етіп қолдану Қытай-Қазақстан халықтарының болашағы мен осы аймақтағы
бейбітпіілік пен тұрақтылық үшін қосатын үлесі зор болып қала бермек. Қытай
елбасшылары Қазақстанмен қырым-қатынасына баса мән беріп келеді. Қытай
Халық Республикасының Төрағасы Цзян Цзэминь былай дейді: "Қытай мен
Қазақстан басшылары екі елдің дәстүрлі достық қарым-қатынастарын дамытуға
зор маңыз береді. Соңғы жылдары менің және Президент Н.Назарбаевтің
арасында осы күнге дейін көп кездесулер болып өтті. Біздің арамызда
қазірдің өзінде бірлескен саяси қүжаттарға өз бейнесін тапқан және екі
жақты қарым-қатынастарымыздың түрақты дамуы үшін берік саяси жаңа заңды
іргетасы болып отырған, екіжақты қарым-қатынастардың және ірі халықаралық
проблөмалардың үлкен тобы бойынша ортақ түсініктің бірқатарына қол
жеткіздік"[1].
Қытайдың бұрынғы Премьер министрі Ли Пэн Сыртқы істер министрі Цянь
Цичэнь Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарын дамытудың екі жақ үшін де аса
маңызды екендігін көп рет қайталап көрсетеді. Қазіргі өкімет басына келген
Жу Рунцзи да Қытай өкіметінің Қазақстанмен болған қарым-қатынасты дамыту
жөніндегі көзқарасының өзгермейтіндігін жалғасты дами беретіндігін айтады
[2].
Сондықтан бұл мәселелерді талдау таңдап ал осыған зерттеу жүмысының
өзектілігін арттырады.
Зерттелу пәні. XX ғасырдың 90-жылдарыныан бергі Қытай-Қазақстан екі ел
қатынастарының дамуы және қарым – қатынастың қазіргі кезеңі, әсіресе оның
саяси экономикалық саладағы ынтымақтастығы айырықша мән беріледі. Мемлекет
қауіпсіздігі, шекара мәселесі, екі елдің экономикалық және саяси сыртқы
саясаты ашылып түсіндіріліп, ондағы екі елдің алатын орнына ерекше көңіл
бөлінді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қытай-Қазақстан қарым-қатынастары жөнінде
Қытайдың саясаткерлерімен зерттеуші ғалымдары тікелей және жанамалай
зерттеулер арнап келеді.
Қытайдың атақты ғалымы Джао Цанцин "Қазақстан сыртқы қатынастарына
жалпы шолу" атты еңбегінде Қазақстанның сыртқы саясатына, оның Қытаймен
байланысын ерекше тоқталған. Ол Қытай мен Қазақстанның тату көршілік
қатынасын жақсарту — бүкіл әлемнің бейбітшілігі мен тұрақтылығын сақтауда
аса зор маңызға ие деген көзқарасын жан-жақты нақтыпәкттер арқылы көрсетіп
береді [3].
Тарих ғылымының докторы Юй Хунцзжи "Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін ТМД
елдерінің дамуы" атты шығармасында Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі дербес
болған әрбір елдің жағдайына талдау жасайды. Соның ішінде Қазақстан жөнінде
егжей-тегжейлі зерттеп, Қазақстанның ішкі және сыртқы саясатына талдау
жасайды. Сондай-ақ Н.Назарбаевтің сыртқы саясат ойларына зерттеу жүргізіп,
Қазақстанның сыртқы саясатының қол жеткізген табыстарының себебін көрсете
біледі [4].
Саясаттану ғылымының докторы Син Гуанчан "Қытай мен жаңадан дербестігін
алған Орта Азия елдерінің қатынастары" атты кітабында Қытай мен жаңа дербес
болған Орта Азия елдерінің қарым-қатынасын түңғыш рет көлемді егжей-
тегжейлі зерттейді. Автор Орта Азия елдерінің дербестік алуы Еуропа Азия
құрлығының геосаяси жағдайын өзгертті деген көзқарасын ортаға қойып, Қытай
мен Орта Азия елдерінің "Жібек жолын" қайта өркендетудің жақсы мезгілге дәл
келіп отырғандығын айтады. Қытайдың Орта Азия елдерімен қоян-қолтық қатынас
орнату ұсынысын белдіреді. Сондай-ақ Қытайдың Орта Азия елдерімен қатынас
жасауда ойластыратын мәселелер де ашалып көрсетілген. Ол Қытайдың Орта Азия
елдерімен байланысты күшейтуді басты орынға қою — қазіргі жағдай үшін ғана
тиімді болып қалмай келешектегі стратегиялық жоспар үшін де өте маңызды
екендігін көкейге қонымды дәлелдер келтіре отырып түсіндіреді [5].
Қазақстан-Қытай қатынасы Қазақстанда зерттеушілердің еңбектерінде ашық
көрсетілген.
Қазақстан дипломаты К.С.Султанов мырза Казахстанско-китайские отношения
на современном этапе {1991 —1997 гг)" деген еңбегінде Қытай мен
Қазақстанның геосаяси жағдай қатынасындағы ерекшелігі мен оның екі ел
қатынасындағы әсері тілге тиек етіп Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының
тарихы қазіргі жағдайы және болашағы сарапталып көрсетілді. Сондай-ақ екі
елдің реформасы салыстырыла зерттеліп, оның екі ел саясатындағы рөлі мен
болашағы баяндалады [6].
қазіргі кезде Қазақстанның халықаралық аренадағы басқа мемлекеттермен
қатынастарының орнатуы мен дамуын ғылыми талдау негізінде сипаттап, өзекті
мәселелері мен принциптерін анықтауға арналған зерттеулер көп. Оның
ішіндегі ең көлемдісі 1998 жылы жарық көрген "Актуальные проблемы внешней
политики Казахстана" атты мақалалары жинағы. Бұл жинақта Қазақстан
өлшілерінің өздерін толғандырып жүрген сыртқы саясат меселесінің сан-алуан
қырлары жөніндегі нақты пікірлері өзінің дәйектілігімен маңызды.
Бұл жинақта Қазақстанның Қытайдағы елші К.С.Султановтің "По пути
добрососедства" атты мақаласында Қазақстан-Қытай қатынасының даму деңгейі
сараланып, екі елдің саяси, экономикалық, мәдени қатынастар ашық
көрсетілген. Ол Қазақстан-Қытай қатынастарының даму процессін егжей-
тегжейлі таныстырды [7].
Қазақстан ел басшылары мен зерттеуші ғалымдары саяси байымдауларында,
зерттеген еңбектерінде Қытай-Қазақстан қарым-қатынастары жайында да сөз
еткен. Қазақстан Президенті Қытай-Қазақстан қатынасына ерекше назар аударып
келеді. Ол былай деп өз ойын ашық білдіреді: "Меніңше, адамзаттың XXI
ғасырдағы дамуы көбінен көп Қытаймен байланысты болады. Көптеген елдер
Қытаймен арақатынасты өз сыртқы саясатының негізгі өзегі деп түсінеді. Ал
Қазақстан үшін осындай болашағы зор, экономикасын қарышты қадаммен дамытып
жатқан мемлекетпен ойдағыдай қарым-қатынас орнату айрықша маңызға ие" [8].
Қазақстан сыртқы істер министрі Қасымжомарт Тоқаев мырза да Қазақстан-
Қытай қарым-қатынастарын жақсартудың өте маңызды екендігін талай рет атап
көрсеткен еді. Ол "Под стягом независимости" деген еңбегінде Қазақстан-
Қытай қарым-қатынастарына көптеп тоқталады. Онда Қазақстан-Қытай қарым-
қатынастарының бұрынғысы мен қазіргісін және келешегін егжей-тегжейлі
таныстырып оның маңыздылығын, өте өміршеңдік күшке ие екенін баса айтады,
сондай-ақ екі елдің халықаралық мәселелер жөніндегі кезқарасының ұқсастық
жақтарын мақтаныш етеді, әрі ірі мәселелер жөніндегі ұсыныстарын құптайды
[9].
Қазақстанда тарих ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА-ның корр.
Мүшесі,порфессор Ж.К.Қасымбаев мырза өзінің "Казахстан Китай: караванная
торговля в ХІХ-начале XX веков" атты еңбегінде Қытай-Қазақстан
қатынасының ежелгі тарихы жағынан сөз қозғайды. Ол ХІХ-ғасырдан ХХ-ғасырдың
басына дейінгі Қазақстан-Қытай арасындағы сауда қатынастарды егжей-тегжейлі
таныстырды [10].
Қытай-Қазақстан қатынастарының Қазақстанның сыртқы саясатында алатын
рөлі мен маңыздылығы жалпы дамудың барысын түсінуде және негізінде
Қазақстан президенті Н.Назарбаев пен Қазақстан Республикасының сыртқы істер
министрі Қ.Тоқаевтың Қазақстанның сыртқы саясатының мәселелеріне арналған
еңбектері ең негізгі арқау болды [11].
Қазақстан ғалымдары мен саясаткерлері Қазақстан сыртқы саясатының
теориялық және практикалық мәселелерін ғылыми тұрғыда зерттеп, негіздеуде
өз үлестерін өлшеусіз қосып келеді [12]. Соның нәтижесінде Қазақстан сыртқы
саясатының қазығы бекем қағылып, керегесі кең жайылып шаңырағы биіктеп,
оның әр түрлі бағыттағы беталысын зерттеуге негіз қаланған. Бұл жалпы
Қазақстан сыртқы саясаты жөніндегі зерттеулер болғанмен, әлі де жеткілікті
емес. Соның ішінде әсіресе, Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының сыр-сипаты
әлі де толық ашылып кеткен жоқ. Десе де, бұл жөнінде де Қазақстан ғалымдары
Хафизова К.Ш., Алдабекова Н.А. сияқты бір топ зерттеушілер аямай тер төгіп,
Қазақстан мен Қытайдың тарихи байланыстарын зерттеу арқылы қазіргі
беталысқа үлгі ұсынып келөді. Мысалы, тарих ғылымдарының докторы, профессор
Хафизова К.Ш. өзінің "Китайская дипломатия в Центральной Азии(ХІУ-ХІХвв-)"
атты еңбегініде екі елдің қатынастарын көрсеткен [13].
Қытай-Қазақстан байланыстарының салаларын, сипатын, даму қарқыны мен
перспективаларын саралау, зерттеу ісінде Қазақстанның әлемнің өзге
елдерімен байланысы туралы жазған еңбектердің нұсқау болары заңды.
Қазақстанның Еуропаның, Азиямен Америкамен әртүрлі елдерімен саяси,
экономикалық, мәдени байланыс орнатуының негізгі аспектілері, мәселелері
мен перспективаларына бірқатар зерттеулер, мәселелердің қарастырылу
бағытына жол сілтеді. Сонымен бірге Қазақстанның өзге шетелдермен байланысы
фонында Қазақстан-Қытай қатынасының орнын көрсетуге мүмкіндік берді.
Диплом жүмысының деректік негізіне шолу. Диплом жұмысының алға қойған
мақсатын орындауда негіз болған деректерді қайнар көзіне қарай бірнеше
топқа бөліп сөз етуге болады:
Заң актілөрі мен өкімет қаулылары. Тақырыпты зерттеу барысында Қытай-
Қазақстан заңдары мен өкімет қаулылары негіз болып алынды.
Мемлекет қайраткерлерінің еңбектері мен сөздері. Бұл барыста Қытай
басшысы Дэн Сяопиннің, Цзян Цзэминьнің, Ли Пэннің, Цянь Цичэньнің, Жу
Рунцзидің бұл жөніндегі сөздері мен Қазақстан елбасы мен өкімөт
қайраткерлері Н,Назарбаев, Қ.Тоқаев, Қ.Сұлтанов, Т.Сүлейменов және басқа
басшылардың сөздерін дәлел еттік,
Екі елдің дипломатиялық құжаттары. Олар — Қытай мен Қазақстан арасында
1992-жылдың 3-ақпанында дипломатиялық қатынастар орнаған күннен бастап, екі
ел арасындағы ынтымақтастықтың барлық салаларында байланыстардың
қалыптасуына жол ашқан, Қытай мен Қазақстан арасында ресми түрде қол
қойылған деклорациялар, коммюникелер, келісімдер. Бұл құжаттар екі ел
арасындағы қатынастардың барысы мен сипаты ерекшелеуде аса маңызды деректік
негіз болды. Бұндай құжаттар 1997-жылы Бежінде басылып шыққан "Қазақстан
Қытай" деп аталатын Қазақстаның Қытайдағы елшілігінің бастамасымен екі ел
арасындағы қатынастардың орнауына 5 жыл толу құрметіне арналған құжаттар
жинағында жинақталып, бір жүйеге түсті.
Диплом жүмысын жазуда пайдалынған деректердің келесі бір үлкен тобы.
Қытай мен Қазақстанда шыққан газет-журналдар екі жақты қатынастардың
барысы, ондағы оқиғалар туралы ақпарат. Қытайда шығатын Рын Мынь Ры Бао,
Щинь Нуа Юей Бао [14]. деп аталатын мерзімді басылымдар Қытай жағының
Қазақстанға қатысты ресми көзқарасын, халық бұқарасының пікірі жөнінде
мәлімет алуға мүмкіндік жасады. Қазақстандық "Егемен Қазақстан" [15],
"Казахстанская правда" [16], "Панорама" [17] газеттер де тақырып бойынша
мәнді дерек көзі ретінде пайдаланылды.
Статистикалық анықтамалар. Қазақстанда тұратын Қытайдың сауда
экономикалық өкілділігінің архивінің материалдары. Бұл материалдар екі ел
арасындағы экономикалық байланыстардың көрсеткіштері, әсіресе Қытай
Қазақстан байланыстарының көлемі, сипаты женінде нақты сандық көрсеткіштер,
жалпы мәліметтер алуға жағдай жасады.
Қытайдың Қазақстанда тұратын Цинхуа агенттігінің мәліметтері тақырыпты
зерттеуге негіз болды. Бұл агенттік Қытай-Қазақстан қарым-қатынастарының
барысын қадағалап, саралаумен айналысады және соның негізінде жыл сайын екі
ел арасындағы байланыстардың жағдайы, деңгейі туралы шолу жасап отырады.
Сондықтан агенттіктен алынған материалдардың ғылым үшін құдылығы сөзсіз деп
ойлаймын.
Диплом жүмысының зерттеу мақсаты. Қытай мен Қазақстанның сыртқы
стратегиясымен екі жақтың қатынастарын дамытудағы принциптеріне талдау
жасалынып, Қытай-Қазақстан қатынасының орнауы, даму беталысы және оның
ерекшелігі жөнінде өз көзқарасын білдіру және Қытай-Қазақстан қарым-
қатынасында сақталып отырған мәселелерді көрсетіп, оны шешудің жолдары
қарастырылды. Осындай мақсаттай зерттеудің мынадай нақты міндеттері
туындайды:
Қазақстан Республикасының сыртқы саясат стратегиясында Қытаймен қарым-
қатынастың алатын орнын анықтау.
Қытай сыртқы саясатының түп қазығы, бағыттарын көрсете отырып,
Қазақстанға қатысты жүргізіп отырған саясатының негізгі принциптерін
зерделеу.
Қытай-Қазақстан экономикалық қатынастарының қалыптасу жағдайын,
ерекшеліктерін, сипатын саралау.
Қытай мен Қазақстан арасындағы байланыстарда қауіпсіздік мәселенің
алатын орнын ашып көрсету.
Диплом тақырыбын зерттеуде басшылыққа алған методологиялық принциптер
мен тұжырымдар:
Бейбітшілікті сақтап дамуды тездету қазіргі әдемнің ең үлкен тақырыбы
болу керек деген мәселе Қытай басшылары мен зерттеупгілерінің ортақ
көзқарасы болып отыр. Бейбітшілік пен даму тікелей байланысты, бейбітшілік
пен тұрақтылық бомаса, экономиканың дамуы да мүмкін емес. Сонымен бірге
экономика дамымаса, бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау да оңай болмайды.
Халықаралық қауымдастық бұл мәселені шешу керек. Сондықтан бейбіт
халықаралық ортаны сақтау ауыр міндетін әлемдегі барлық ел ортақ күш сала
отырып арқалау керек.
Кеңес Одағының ыдырағаннан кейін, дүние жүзіндік соғыстың басталу қаупі
азайып, кептеген елдер экономикасын дамытуға баса назар аударатын
халықаралық жақсы орта қалыптаса бастады [18].
Даму мәселесі де жалқы өмір сүрмейді. Әлемдік экономикалық ғылым-
техникалық байланыстардың үшқан қүстай дамуына байланысты, дөңгелеген дүние
кішірейіп бара жатқандай сезінеміз, әрқандай бір ел халықаралық
қауымдастықтан оқшау өмір сүруі мүмкін болмай отыр. Содықтан бейбітшілік
сақтап, экономиканы дамыту әр елдің ез міндеті болумен бірге бұкіл
халықаралық қауымдастықтың да ортақ күш салатын шешетін үлкен мәселесі
болып отыр [19].
Қазіргі әлем әскери, саяси идеология дәуірінен экономиканы дамыту
дәуіріне қарай бет алып отыр. Экономикалық саланың халықаралық қатынастарда
алатын орны барған сайын жоғарлауда. Қырғи қабақ соғыс кезінде идеологиялық
саясат, әскери күштер әр елдің сыртқы саясат стратегиясында басты орын
алған еді, қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін, әр ел экономикалық
стратегиясын белгілеуге лапқойып, сыртқы экономикалық стратегияны әр елмен
қатынас жасаудағы басты шарт етті. ХХ-ғасырдың соңғы мезгілідегі
халықаралық қауымдастықтың басты ерекшелігі экономикалық интеграцияға қарай
жақындап келеді. Аймақтық экономикалық интеграция негізінде, бүкіл әлемдік
экономикалық интеграцияға қарай бет алуда [20].
Қырғи қабақ соғыс аяқтағаннан кейін, халықаралық қауымдастық "екі асқан
ірі елдің" әлемді екіге бөлунен өзгеріп, қазіргі әлем көп жақтылы өзі
өзгеріске қарай өтуде. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін дүниедегі екі үлкен
бір-біріне қарсы топ та өзгерді [21].
Диплом жүмысымда қолданылған зерттеу тәсілдерім:
- Зерттеу жүмысым орындауда жалпы ғылымда кеңінен
тараған салыстыру тәсілін қолдандым. Бүл тәсілдің өкі елдің даму
мәселелерін зерттеуде өте құнды екені белгілі.
- Сараптау тәсілі, әсіресе, Қазақстан мен Қытайдың сыртқы
саясат стратегияларын саралап, ғылыми негіздеуде өз көмегін
тигізді:
Қадағалау тәсілі - екі елдің арасындағы қарым-қатынастардың даму
барысын, сипатын зерттеудің ең қарапайым да, тиімді тәсілі болды.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының XX
ғасырдың 90-жылдарының басынын бастап қазірге дейінгі қарым-қатынаының
қалыптасу, өрістеу және болашағы жөнінде тұңғыш ұмтылысы болып
отырғандығында. Диплом жұмысындағы басым көп санды дерек Қытай
деректерінен тікелей алынып отыр.
Қолданыстың маңыздылығы — көлемді деректік матөриалдардың негізінде
Қытай-Қазақстан қатынасын зерттеу жүргізу олардың болашақта нығаюы мен
өркендеуінің, екі жаққа да тиімді болып тұр.

Дипломни жұмыс: кіріспеден, екі тараудан және қортындыдан, пайдаланған
әдебиет тізімінен тұрады.

I КАЗАҚСТАННЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТ САЛАСЫНДАҒЬІ СТРАТЕГИЯСЫ ЖӘНЕ ОСЫ
СТРАТЕГИЯДАҒЫ ҚЫТАЙДЫҢ ОРЫНЫ
1.1 Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясы
Қазақстан сыртқы саясат стратегиясы ол дербес ел болғаннан кейін
біртіндеп қалыптаса бастады. Назарбаев "Қазақстанның егеменді мемлекет
ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы" деген баяндамасында Қазақстан
сыртқы саясат стратегиясын Қазақстан сыртқы қызметтеріне бағыт көрсетіп
отыратын нұсқаушы күш екендігін айқындап көрсеткен. 1995-жылы ақпанда
Қазақстанның сыртқы істеріне байланысты ашылған мәжілісте Н.Назарбаев
баяндама жасап, Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы стратегиясын
толықтап көрсетіп береді.
Қазақстан сыртқы саясат стратегиясын белгілеуде әсер етіп отырған
жағдайлар.
Қандай да бір ел болмасын өзінің сыртқы саясат стратегиясын
белгілегенде ең бастысы өз елінің жағдайына сүйеніп негіздейді. Қазақстан
да осындай. Олай болса Қазақстанның бұл тұрғыдан алрандағы жағдайы қандай?
1)Қазақстанның географиялық жағдайына көз жіберсек, Қазақстан — Европа
мен Азияның түйіскен жеріне орналасқан, Қытай, Ресей және Мұсылман елдері
айналасын қоршап жатқан құрлықтық ел, оларсыз ашық теңізге тікелей шығу
мүмкін емес. Бұл жағдай "Қазақстанның халықаралық экономикалық
байланыстарға қатынасуын қиындатуда" [22]. Сондықтан Қазақстан үшін сыртқы
стратегиясын белгілеп, ашық теңізге шығатын тиімді жол табу өте маңызды
болды.
2) Экономикасының дамуы жағынан Қазақстанның экономикалық құрлымы жан-
жақтылы емес, яғни шикізат көзі ғана болып отыр. Бұл жағдай Қазақстанды
дамыған елдермен сыртқы қатынас орнатуға қарай итеріп отыр.
3)Діни саладан алатын болсақ, Қазақстан мұсылман дінін ұстаған қазақ
ұлтын негіз еткен ел. Бұрынғы Көңес Одағының мұсылман дінін тұншықтыру үшін
жүргізген саясаты бұл елдегі мұсылман халықтарының күшті нараздылығын
қозғап келген еді. Қазақстан дербес мемлекет болғаннан кейін дінге сену
еркіндігі арта түсті. Қазақстан өз елінің негізгі ұлтының қанағатын орындау
мен мұсылман елдерінің қаржылай және техникалық көмектерін тарту үшін
мұсылман жақындық ретінде мұсылман елдерімен қатынас жасау ұтымды бір
сыртқы саясат болады.
4)Әскери саланы тілге тиек етсек, дербестіктің алғашқы жылдарында
Қазақстан ядролъгқ қаруы бар ел болғанмен оның жалпы әскери қарулы күші
әлсіз болды. Бірнеше жылдан кейін ол ядролық қаруын жойған елге айналды.
Бірақ экономикалық қиыншылықтар болғандықтан әскери күші жай көтерілді.
Сондықтан Қазақстан сыртқы саясат пен мемлекеттік қауіпсіздік стратегиясын
белгілегенде шет күшті қолданып өзін қорғау тұралы мәселені ойлау керек.
5)Қазақстан халықтарына келсек, Қазақстанда 150-ден астам ұлт өкілдері
өмір сүріп жатқан ел. Онда мынандай екі түрлі ерекшелік болып отыр.
Біріншісі — мемлекеттің негізгі ұлты болған қазақтар мен бірге орыстардың
саны деңгейлес. Екіншісі — түрлі себептер салдарынан көптеген қазақтар шет
елдерде өмір сүріп жатыр. Жоғарыда айтылған жағдай да Қазақстан сыртқы
саясатын белгілеуде ескеріліп отыр.
6)Тарихты қозғар болсақ, Қазақстан мен Ресей сияқты ТМД елдері ұзақ
уақыт бірге тіршілік етіп келді. 70 жылдық ортақ ғұмыр және Кеңес Одағының
"біртұтас еңбек бөлісі" Қазақстанды ТМД елдерімен экономикалық және
гуманитарлық жақтан байланыстырып отыр. Осымен бірге бұрынғы Кеңес Одағының
үлкен шаңырағы астындағы елдер өз алдына отау тіккеннен кейін, олардың
саяси қатынастарында айтарлықтай тұрақтылық болмай отыр. Бұл елдерде
әсіресе, Ресейде бұрынғы Кеңес Одағын аңсайтын пікірлер бой көрсетіп
келеді. Міне осы жағдайға сай Қазақстан сыртқы стратегиясын айқындайтын
енді бір себеп туындап отыр.
7)Қазақстан — көсемнің әсері өте үлкен болатын ел. Оның президенті
Н.Назарбаев мол ақыл-парасат көрсетіп, дипломатиялық мықты саяси қайраткер
ретінде халықаралық қауымдастыққа танылып Қазақстанды халықаралық сақнада
бұрынғыдан да көрнекті етіп көрсетуді көздеп отыр. Бұл Қазақстанның сыртқы
саясатын белгілеуде рол ойнайды.
Қазақстанның сыртқы саясат стратегиясы жоғарыда айтылған жағдайларды
негізге алып Қазақстан мемлекетінің ерөкшелігіне сай сыртқы саясат
стратегиясын белгіледі.
1)Қазақстан сыртқы саясатының түпкі, мақсаты және негізгі принципі.
Қазақстанның сыртқы саясат стратегиясының түпкі қазығы — мемлекет пен
ұлттық мүддені қорғауды басты мақсат етіп, икемді сыртқы саясат қолданып,
мемлекеттің дербестігін, егемендігін дерритория тұтастылығын қорғап, өз
елінің экономикасының көтерілуі мен дамуын тездету, экономика мен реформа
үшін тиімді орта туғызу, Қазақстанның халықаралық қауымдастықтағы беделін
жоғарлату. Бұл жөнінде Назарбаев былай деген еді: "Қазақстан ұлттық
мемлекеттік мүдделер талап ететін өз қисыны бойынша дамуда. Бірақ осының
барлығына қарамастан Қазақстанның сыртқы саясатында жалпы адамзаттық өзекті
іс болуы міндетті. Мұның өзі болашақта оның халқына дүниежүзілік
қоғамдастықта лайықты орынды қамтамасыз етеді. Қазақстанның геосаяси
жағдайы мен этнодемографиялық құрамының ерекшелігі, экономикасының дамуы
мен әскери құрылысының деңгейі оның қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери
құралдарды емес, қайта ең алдымен өз күшіне және парасатты, салмақты
дипломатияға сүйене отырып, әсіресе мемлекеттігі қалыптасуының қазіргі,
күрделі кезеңінде, саяси құралдарды басын етеді. Бірақ ашық теңізге тікелей
шыға алмау, коммуникациялық құралдардан қашықта орналасу біздің халықаралық
экономикалық байланыстарға қатысуымызды қиындатады. Сондықтан көршілес
мөмекеттермен, ең алдымен біз үшін дүние жүзі коммуникациясына енетін қақпа
болып табылатын Ресеймен және Қытаймен толық сенім принципінде өзара тиімді
достастық қатынастың ерекше мәні бар. Қазақстан бұған әзір.
Сонымен бірге біз, әрине халықаралық әділеттік және серіктестік негізінде
барлық басқа елдермен кең байланыстарды дамытуды жақтаймыз. Бізге ортақ
шекарасымен, қалыптасқан шаруашылық байланыстарымен, экономикаларының өзара
бірін-бірі толықтыруымен және өзара тәуелділігімен қоян-қолтық араласып
отырған, тарихи және мәдени-этностық игіліктері ортақ Орта Азия
мемлекеттөрімен де тығыз өзара арақатынас жасау өте маңызды. Қазақстан мен
Тұркия, Пакстан, Үндістан, Иран арасында келісімге қол қою Азияның осы және
басқа мемлекеттерімен ынтымақтастықтың дамуы туралы айтуға негіз береді.
Серпінді дамып отырған капиталдарын, технологиялардың, шикізат және
өнеркәсіп өнімдерінің нарығына еркін кірү мақсатында Азия-Тынық мүхит
аймағындағы, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы, Таяу және Орта
Шығыстағы қосылу процестеріне Қазақстанның қатысуы жандарыла түседі. Батыс
Еуропа мен Солтүстік Американың жетекші елдерімен жан-жақты ынтымақтастықты
дамыту маңызды стратегиялық бағыт болып қалады. Діние жүзі қоғамдастығына
ену саясатын нарықтық жүйенің үш басты орталығы - АҚШ, Жапония және Батыс
Еуропамен серіктестік мүмкіндігін тиісті бағалай отырып қүру қажет және нақ
осылардың дүниежүзілік шаруашылық байланыстарын күшейтудің қозғаушы күші
болғанын есте сақтаған жөн. Олармен өзара іс-қимыл Қазақстан үшін
халықаралық қаржы және басқа институттарына жол ашады, ал олардың рөлі
дүние жүзіндө айтарлықтай өсті. Халықаралық ұйымдар - Біріккен Ұлттар Ұйымы
Халықаралық валюта қоры, Бікіл дүниежүзілік банкі, тарифтер мен сауда
жөніндегі бас келісім, Халықаралық даму және қайта қүру банкі және
басқаларымен көп жақты ынтымақтастық пен тиімді қатысуды біз өз
қоғамымыздың ашықтығына деген бағыттың, экономикалық және үлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету бағытының қисынды жалғасы ретінде қараймыз.
Басқа елдермен сауда-экономикалық қатынастарды дамыту, осы қатынастарды
барынша диверсификациялау үшін Қазақстанға қазіргі заманғы халықаралық
қүқыққа сәйкес өзі үшін теңізге бөгетсіз шығуды баянды етуі қажет. Бүл
қүқықты көршілермен екі жақты шарттарда және келісімдерге баянды етпейінше
және нақтыландырмайынша Қазақстан тәуелді жағдайда болады, ал ол тек оның
экономикалық қана емес, сондай-ақ саяси дербестігіне де нұқсан келтіруі
мүмкін. Өз тарапымыздан біз, өзіміздің әуе кеңістігіміз, сондай-ақ
территориямыз адамдар мен тауарлардың барлық бағытта транзитті жүріп-тұруы
үшін пайдаланыла алатынына кепілдік береміз. Қытаймен, Иранмен және
Тұркиямен арадағы Тынық мұхиттан Жерорта теңізіне дейін транзитті темір жол
магистралін құру туралы қол жеткізілген уағдаластықтың маңызды мәні бар.
Осылармөн қатар ТМД-ға қатысушылармен екі жақты шарттар және келісімдер
шеңберінде шекаралардың ашықтығы, азаматтардың жүріп-түру және ақпарат беру
бостандығы принципін қабылдап, жүзеге асыру қажет. Шарттарда қауіпсіздік
(әскери, экономикалық, экологиялық) кепілдіктер, әр жақтың бір- біріне
қандай да болмасын түрде соның ішінде екінші бір жақпен кершілес үшінші
елдің территориясын, территориялық суы мен әуе кеңістігін пайдалану арқылы,
күш қолдану немесе күш қолданамын деп қоқан-лоққы жасамау міндеттемесі
баянды етілуі керек. Географиялық, саяси, этностық және басқа тарихи
факторлардың нәтижесінде Ресеймен қатынас біз үшін маңызды мәселе болып
табылады. Ресеймен өзара қарым-қатынаста біз қажет болған жағдайда онымен
өзара қауіпсіздік туралы келісімдер мен үзақ мерзімді шарттар жасауға
тырысамыз және бүл орайда да бүған деген қарымта мүдделігіне сенім артамыз.
Варшава шарты үйымы тарағаннан кейін қазіргі заманғы дүние жүзінде НАТО-ның
рөлі жаңаша көрінеді. Одан біздің жақындасумызға қолайлы міндет бар - Шығыс
және Орталық Еуропамен ТМД елдерінің демократиялық дамуына жәрдемдесу,
өзінің мүмкіндіктеріне қарай аймақтық қақтығыстардың алдын алу міндеті бар.
НАТО, сондай-ақ Еуропа қоғамдастығы да, бұрынғы Одақтың республикалары
арасындағы өзінің ықпалың кеңейтуге мүдделі Солтүстік Атлантика
ынтымақтастығы кеңесі шеңберінде қорғаныс саласындағы диалогты, серіктестік
пен ынтымақтастықты, сондай-ақ екі жақты байланыстар мен алмасуларды
дамытуға әзірлік көрсетті, НАТО-ға мүше елдер осы мақсатта өздері жинаған
айтарлықтай сараптық потенциал мен қорғаныс сипатындағы мәселелерді шешу
тәжирибесін беруге міндеттеме алды. Әскери байланыстарды қатаң
салыстырылған шеңберде диверсификациялау, Еуропа қауіпсіздігі жүйесіне
белсенді қосылу республика мүддесіне сай келеді. Хельсинки Қортынды актінің
он принципінің арасында - шекаралардың мызғымастығы, мемлекеттердің
территориялық тұтастығы мен күш қолданбау немесе күш қолданамын деп қоқан-
лоққы жасамау бар. Бір осының өзі Қазақстанның НАТО-мен байланысты кеңейту
және Еуропадағы Қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің жұмысына
қосылу ниетін ақтайды, ал біз бұрынғы одақтың қүқықты мирасқорларының бірі
ретінде кеңеске қатысушы болып отырмыз. Қазақстан ядролық қаруды таратпау
туралы келісімге қосылды. Өз қауіпсіздігіміздің мүддесін ескере отырып,
біздің түпкі ниетіміз -ядролық потенциалсыз территориялық тұтастық пен
тиіспеушілік кепілдігіне ие болу. Алуан қырлы экологиялық қауіп біздің
уақытымыздың қайғылы нышанына айналып отыр. Қазақстан үшін ол Арал
теңізінің құрғауына байланысты. Бұл тек аймақтық қана емес, сондай-ақ
планетарлык, та проблема - Арал Жердің биосферасын сақтауда үлкен рөл
атқарады. Арал проблемасын шешу оны қорғау жөніндегі кең ауқымды және
тиімді халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыруды талап етеді. Бұл тірі
қалудың негізі және бүкіл адамзаттың имандылық міндеті. Біздің экологиялық
дипломатиямыз аймақтық экологиялық жүйені басқаруды реттейтін екі жақты
және көпжақты мемлекеттік келісімдер жасауға бағытталатын болады. Оған
Дунай және Рейн комиссиялары, Ұлы көлдер жөніндегі канада-американ
комиссиясы мысал бола алады. Бұларда халықаралық алакөздікті және өндіріс
пен ауыл шаруашылығы мақсаттары үшін су бассейндерін пайдалануға байланысты
жанжалдарды реттеудің нақты механизмі жасалған." [23].
Қ. Токаевтің айтуына қарағанда, "Қазақстан сыртқы саясатының ұзақ
мезгілдік мақсаты: Қазақстан реформасының сәтті жүруі мен Қазақстанның
егеменді ел ретінде қалыптасуы мен дамуы үшін сыртқы жағдайды жақсарту. Ал
оның қысқа мерзімдік мақсаты: халықаралық қауымдастыққа еніп, мемлекеттің
қауіпсіздігін қамтамасыз ету" [24].
Жоғарыда айтылган мақсаттарды іске асыру үшін Қазақстан сыртқы саясаты
стратегиясында темендегідей принциптерді қабылдап етіп отыр:
Біріншісі — Қазақстанның сыртқы қызметі мемлекеттік-ұлттық мүдде
қажетіне сай, сыртқы стратегиялық мақсаттарды орындау үшін қызмет жасау
керек.
Н. Назарбаев былай дейді: "Қазақстан өзінің тұрақты дамуын ең алдымен
мақсаткерлік және белсенді сыртқы саяси қызметі арқылы қамтамасыз етеді.
Саяси және әлеуметтік-экономикалық реформаларды ойдағдай жүзеге асыру
тұрақтылық ахуалы жағдайында ғана мүмкін болатынын жақсы түсіне отырып, біз
қарусыздану және халықаралық қауіпсіздік жүйесін құру процестеріне белсене
атсалыстық. Семей полигонын жабу және ядролық қарулардан бас тарту
жөніндегі шешімдер СШҚ-1 Шартына қосылу, Ядролық қаруларды таратпау
жөніндегі шартты ұзартуға бағытталған инициативаға біржола батыл қолдау
көрсету елімізді дүниежүзілік қауымдастықтың сый-қүрметіне бөлеп қана
қойған жоқ, сонымен қатар оның қауіпсіздігін де нығайтты, Ресей, АҚШ, ҚХР,
Ұлыбритания және Франция тарапынан берілген тиісті кепілдіктер арқасында
аумақтық түтастығымызды да қамтамасыз етті. Қазақстан мен Қытай арасында
шекараны заңды түрде бекіту жөніндегі келісімге қол қойылды. Қазақстан
қауіпсіздіктің халықаралық жүйелері ең алдымен ол жүйеге кіретін
мемлекеттердің жалпы экономикалық және геостратегиялық мүдделері негізінде
пайда болады деп санайды. Тап осы бірінші кезектегі басым жағдай
республиканың сыртқы саяси инициативаларының бәрінің де негізіне алынып
келеді. Атап айтқанда, Азиядағы өзара түсіністік пен сенім шаралары
жөніғідегі кеңес шақыру туралы үсыныс осындай негізде пайда болды. Азиядағы
өзара түсіністік пен сенім шаралары жөніндегі кеңес шақыру идеясын бүгінгі
таңда Азияның көптеген елдері қолдап отыр. Бұл кеңесті әзірлеу жөніндегі
арнаулы жұмыс тобының мәжілісіне қазірдің өзінде 15 мемлекеттің өкілдері
қатысып үлгерді. Алдың-ала сақтандыру дипломатиясының осы бір күрделі
аймақтық механизмін қалыптастыру процесі қыруар күш-жігер мен уақытты талап
ететінін біз, әрине, жақсы түсінеміз. Сөйтсе де, Азия қүрлығындағы барлық
халықтардың мүддесіне сай келетін ондай кеңесті шақыруға ұмтылысқа
деген ынта-ықыласымыз барған сайын арта түсуде." [25].
Екіншісі — сыртқы саяси қызмет Қазақстанның мемлекет күшімен сай келу
керек, яғни Қазақстан өз елінің жағдайларын негізге ала отырып сыртқы
күштермен байланыс орнату.
Үшіншісі — көпқырлы бағдарлар ұстау, яғни Қазақстан өзін Азиялық ел деп
қана шектеліп қалмай басқа құрлықтағы елдермен және қоғамдық үйымдармен де
кең байланыс жасау. Назарбаев көп-қырлы бағдар ұстаудың аса маңызды
екендігін және таяу және алыс шет елдердің бәрімен өзара тиімді саяси,
әлеуметтік-экономикалық, мәдени қатынастарды орнатуға ұмтылып отырғандығын
баса көрсетеді: - "Осыған байланысты өзіміздің географиялық жағдайымызды,
этнодемографиялық және басқа факторларды ескере отырып, көп кырлы бағдар
ұстану аса маңызды. Біздің халықаралық байланыстарымыздың негізіне таяу
және алыс шет елдердің бәрімен өзара тиімді саяси, әлеуметтік-экономикалық,
мәдени қатынастарды орнату ұмтылысы алынған. Тарихи дамудың ерекшеліктерін
ескере отырып, біз Ресеймен, Орталық Азия республикаларымен, ТМД-ның басқа
мемлекеттерімен ынтымақтастықты кеңейтуге бірінші кезекте көңіл аударамыз
және ерекше көңіл бөлетін боламыз. Олардың көпшілігімен бізді тығыз
бірлесу, одақтастық, соның ішінде қорғаныс келісімдері байланыстырып отыр.
Экономикалық одақты құру мемлекетаралық байланыстарды, өзара шаруашылық іс-
әрекеттерді нығайтуға, жаңа жағдайда ұтымды байланыстарды қалпына
келтіруге, тиімді салалық ынтымақтастықты орнатуға, ақпараттық және мәдени
алмасуды кеңейтуге қолайлы мүмкіндіктер туғызады. Біз құрылықтық дамудың
серпініне үлкен мән береміз. Біздің Біріккен Ұлттар Ұйымына ұсынған белгілі
бастамаларымыз, сондай-ақ, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шараларын
шақыруға, Азиялық экономикалық ынтымақтастық ұйымының қызметіне байланысты
қадамдар дәл осыған негізделген." [26].
Төртіншісі — Қазақстан мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз етуде әскери
күштер емес, керісінше, ең алдымен өз күшіне және парасаты, салмақты
дипломитияға сүйенуді, әсіресе саяси құралдарды, басым етеді [27].
Бесіншісі — сыртқы саясатты айқындауда өз елінің дәстүрін ойластыру,
әлемдік үлгілерді тиімді пайдалану, халықаралық заңдылықтарға қайшы келмеу
принципіне ұстану. Міне осы негізде Қазақстанның сыртқы саясаты қалыптасып
отыр. Назарбаевтің айтуынша, "түбегейлі ұлттық мемлекеттік мүддеге сәйкес
келетін өзіміздің сыртқы саяси жүйемізді айтарлықтай қысқа мерзім ішінде
жасауға қол жөткендігі ең маңызды болып табылады. Екінші жағынан, біздің
сыртқы саясатымыздың бойында оны әлемдік қоғамдастықтың қолдауын қамтамасыз
ететін жалпыадамзаттық қуат бар. Мүның жарқын дәлелі Қазақстан
Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына кіруі болып отыр.
Біз БҰҰ-ны бейбітшілікті қамтамасыз етудің маңызды құралы деп білеміз
және осы бір құрметті де беделді халықаралық ұйымның тиімді қызметін жан-
жақты нығайтуға барынша қолдау көрсетеміз. Қазақстан Халықаралық қайта құру
және даму банкіне, Халықаралық валюта қорына кірді, Еуропадағы қауіпсіздік
пен ынтымақтастық жөніндегі кеңестің жұмысына қатысады, басқа да
халықаралық ұйымдармен байланыс орнатты. Қытайға, АҚШ-қа, ГФР-ге,
Францияға, Ұлыбританияға, Иранға, Түркияға, Пәкстанға, Үндістанға
мемлекеттік сапалар жасалды. Олар саяси байланыстарды жағары деңгейде
бекітті, өзара тиімді ынтымақтастыққа негіз қалауға көмектесті. Біздің
мемлекетпен ауқымды екі жақты байланыстарды дамытуға және Қазақстанда
сенімді серіктес табуға Батыс Еуропа елдерінің ұмтылып отырғанын атап өткім
келеді. Бұған республиканың демократияландыруға, экономиканы нарықтық
реформалауға алған бағыты, республикаға Еуропа мен Азия арасындағы
байланыстырушы буын мүмкіндігін беретін геосаяси жағдайы көмектесті. Біздің
сыртқы саяси проблемаларымыз барған сайын мазмүнды бола түсуде. Біз оларды
алдағы уықытта да Қазақстанның ұлттық мүддесіне жауап беретін жағжайда одан
әрі жан-жақты дамытуға жақтаймыз. Шығыстағы ұлы көршімізбен сауда-
экономикалық ынтымақтастықта айтарлықтай прогресті қамтамасыз еткен Қытай
Халық Республикасымен белсенді саяси диалог жүргізілуде. Бізді тарихымыз
бен мәдениетіміздің ортақтығы байланыстыратын Түркиямен достық пен ынтымақ
үнемі бекіп келеді. Араб мемлекеттерімен қатынастар жолға қойылуда.
Біздің сыртқы саяси проблемаларға мемлекеттік көзқарасымыз халықаралық
тұрақтылыққа деген терең мүдделілікпен анықталады. Біз барлық елдермен
қатынастардың тепе-теңдік дамуын жақтаймыз және жекелеген этностық
қауымдастықтар мен саяси одақтарға қарай бұра тартпақ емеспіз." [28].
2)Қазақстан сыртқы стратегиясының негізгі жақтары.
Қазақстан сыртқы стратегиясы жалпы сыртқы саясат және сыртқы
экономикалық стратегия сияқты екі мазмұнды қамтиды.
Жалпы сыртқы саясат.
Қазақстан халықаралық заңдылықтар мен достастық шарттарға сай әлемдегі
елдердің барлығымен байланыс жасауды қалайды. Олардың саяси, экономикалық
сипаты, идеологиясы, діни сенімінің ұқсамастығына қарамайды.
Қазақстан халықаралық байланыстарда өзара егемендігі мен территория
тұтастығына құрмет ету, өзара соқтықпау, өзара ішкі істеріне қол сұқпау,

тепе-теңдік тұрғыда өзара тиімділік жасау, бейбіт қатар тұру принципін
қолдайды.
Қазақстан сыртқы саясатта әлемнің бейбітшілігі мен тұрақтылығын
қамтамасыз етуте күш салады, халықаралық алауыздықтарды әскери қару емес,
бейбіт жолмен тиімді саяси қару арқылы шешуді жақтайды. Бұл жөнінде
Назарбаев былай деп айтты: - "ең алдымен біз өз саясатымыздың бейбітшіл
бағытын жариялаймыз және әлемнің бірде-бір мемлекетіне территориялық
талабымыздың жоқтығын мәлімдейміз. Кез-келген әскери жанжалдың апатты
салдарға әкеліп соғатыны жөніндегі өзіміздің жауапкершілігімізді түсіне
және сезіне отырып: Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым мақсаты
ретінде бейбітшілік сақтауды мойындаймыз. Саяси, экономикалық және басқа да
мақсаттарға жетудің құралы ретінде соғысты және күш көрсету қоқан-лоққысын
қабылдамаймыз. Ядролық қарусыз мемлекет мәртебесін алуға және Ядролық
қаруды таратпау туралы шартқа қосылуға үмтыламыз. Жаппай қырып-жоятын
қаруды бірінші болып қолданбау принципін және осы міндеттемені дүние жүзі
қоғамдастығының барлық мемлекеттерінің қабылдауын қолдаймыз. Қалыптасқан
шекаралардың бұзылмауы, басқа мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау
принциптерін ұстанамыз. Бүгінде дүниежүзілік ядролық және кәдімгі соғыс
қаупі едәуір азайды. Сонымен бірге әлемде экономикалық, территориялық,
діни, этностық жәнө басқа да сипаттағы елеулі қайшылықтар сақталып отыр. Ал
бұл қайшылықтар Қзақстанның және ол өзара қорғаныс немесе басқа да
міндеттемелер арқылы байланысқан басқа да мемлекеттердің мүддесін қозғайтын
қарулы жанжалдарға әкеліп соғуы мүмкін." [29].
Қазақстан халықаралық заңды ұйымдармөн ынтымақтастық орнатуды қалайды.
Ол БҰҰ-ның қазіргі қауымдастықтағы халықаралық жағдайға үлкен өзгерістерге
қарай қайта құрылуын дәріптейді. Қазақстан "БҰҰ-ның және басқа аймақтық
халықаралық институттарында бітімшілік потенциалын күшейтуді сөзсіз қажет
деп есептейді. Республика төңірегіндегі әскери-саяси жағдайды бағалап,
әскери қауіп көлемі мен сипатын болжай отырып, біз қол жеткізілген
стартегиялық шабуыл қаруын қысқарту туралы келісімді қабыл аламыз, жаппай
қырып-жоятын қарудың басқа түрлеріне тыйым салуға бағытталған
инициативаларды қолдаймыз. Бұл мәселе бойынша біз Ресеймен, Украинамен,
Беларусьпен келісілген бағыт жүргіземіз және әскери құрылысты принципінде
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүшелермен бірлесіп жүргізу қажет деп
есептейміз. Міне сондықтан біз тиісті Шартқа қол қоюға бардық. Біртұтас
қорғаныс кеңістігі арқылы біріккен мемлекеттердің күш жігерін келісу үшін
қадамдар жасаудамыз. Біздің әскери доктрина Қазақстан Республикасының
территориялық тұтастығы мен тәуелсіздігін қарулы қорғау үшін қажет нәрсенің
барлығымен жарақталған шағын, икемді армияның болуын көздейді. Біздің
сыртқы саясатымыздағы басымдықтардың арасында - ашық теңізге бөгетсіз
шығуды қамтамасыз ету, Тынық мұхиттан бастап, Қытай, біздің территория,
Орта Азия, Иран мен Түркия арқылы трансеуразия темір жол транзитін
үйымдастыру бар. Мемлекеттік делегацияның Иранға сонғы сапары Каспий
теңізін Қазақстанды Солтүстік Иранмен және Парсы шығанағымен
байланыстыратын көлік артериясына айналдыну туралы уағдаластықпен аяқталды.
Осы жоспарларды жүзеге асыруда біз халықаралық экономикалық үйымдармен
ынтымақтастық жасауға үміт артамыз. Сондай-ақ дүние жүзінің көптеген
мемлекеттерімен әуе қатынасы да дамиды. Біздің сыртқы саясатымызда
ескерілетін тағы бір жәйт - "ислам факторы". Біз оған
реалистік тұрғыдан қараймыз және халықтың ислам мәдениетінің рухани
негіздеріне деген ұмтылысын, исламның қазіргі заманғы халықаралық
қатынастардағы маңызын ескереміз. Ислам дүниесі зор ресурстарға ие,
сондықтан мұны назарға алмауға болмайды. Сонымен бірге біздің елімізде діни
фундаментализмді күшейту туралы әңгіме жургізу үшін бізде қандай да болсын
негіз жоқ. Біздің сыртқы саясатымыздың басым бағыттарының бірі -Тәуелсіз
Мемлекеттер Достастығының елдерімен өзара қатынас. Бұл қатынас оңай дамып
жатқан жоқ. Бұл туралы менің талай рет айтуыма тура келді. Бірақ біз, өзара
іс-қимыл мен ынтымақтастық қайтсе де, кеңінен қанат жайып, нығаюы үшін
барлық күш-жігерді жұмсаймыз. Өздеріңіз білесіздер, Қазақстан сындарлы
ұсыныстар жасамаған мемлекет басшыларының немесе үкімет басшыларының іс
жүзінде бірде-бір кездесуі болған емес. Алайда, олар әрқашанда да
түсіністікке ие бола бермейді, ал кейде дәлелсіз күмән тудырады. Турасын
айтқым келеді: біздің ұсыныстарымыздың екі жақты сипаты жоқ, біз
дүниежүзілік экономикалық қоғамдастықта қалыптасқан мінез-құлық ережелерін
сақтауға тырысамыз. Қазақстан бұрынғы тиімсіз байланыстар табылғанға дейін
қазіргі бар оң және өзара қолайлылардың барлығын бұзұды да жақтамайды. Біз
сондай-ақ экономикалық бірігу мәселесін саяси мемлекетаралық құрылыс
проблемаларынан нақты бөліп қараймыз. Біз қаншалықты қаламасақ та, еңбекті
мемлекетаралық бөлу, сауда рыноктарындағы бәсекелестік және тағы сол сияқты
дүниежүзілік шаруашылық принциптері обьективті өмір сүреді. ТМД
мемлекеттерінің жеке алғанда әрқайсысының бүгінде шикізат пен қару-жарақтан
басқа, толық өзіне жетерлік экономикасы, әлемдік рынокта бәсекелес бола
алатын өнімдердің мол тібесі жоқ. Сондықтан да мемлекетаралық кооперацияны
сақтап, дамытудың қажеттілігі мен мүмкідігі, ортақ кеден-экономикалық
кеңістік обьективті түрде өмір сүреді. Тек осы жағдайда ғана біз едәуір
дәрежеде отандық өнімдердің дүниежүзілік рынокта бәсекелес бола
алмайтығынан сөзсіз туындайтын шығындарды өтей аламыз, жүмыс орнымен,
еңбекпен және миллиондаған адамдарды табыспен қамтамасыз етеміз. Бір сөзбен
айтқанда, қиындықтарға қарамастан ТМД мемлекеттеріне қатысты өз
идеяларымызды біз табанды түрде жүргізетін боламыз. Олар тиісті
өзара тиімді институттық жүйелер құру арқылы толығымен жүзеге асыу
мүмкін." [30].
Қазақстан сыртқы қарым-қатынас жасайтын елдерді әр тұрғыдан зерттей
келе мынандай жақтарға бөліп отыр.
Бірінші болып ТМД елдері, оның ішінде ең алдымен Ресей, одан соң Орта
Азия елдөрі болып отыр.
Екіншісі — батыс елдері, оның ішінде ең алдымен АҚШ, Европалық Одақ
елдерінің ішіндегі Германия, Франция және Азиядағы Жапония болуда.
Үшіншісі — Түркия мен Қытай. 1997-жылдың басында Назарбаев Қазақстанда
тұратын шетел елшілерін қабылдаған кезде Қытайды Ресейден кейінгі екінші
орынға қояды.
Қазақстанның белсенді сыртқы қатынасын дамытып келе жатқан елдер:
Азияда: Оңтүстік Корея, Үндістан, Пакистан, Иран және Израил; Европада:
Ұлыбритания, Белгия, Австрия, Испания және бірнеше шығыс Европа елдері;
Америка құрлығында Канат. Африкада Египет.
Бұл мәселе туралы Н.Назарбаев былай деді: - "Егер екі жақты қарым-
қатынастар саласындағы бірінші кезектегі маңызды шараларымыз туралы айтатын
болсақ, онда Қазақстан үшін Ресей Федерациясымен қарым-қатынасты одан әрі
дамыта түсудің маңызы өте зор. Мүның өзі Ресейдің дүниежүзілік
қауымдастықтағы саяси және экономикалық салмағының күшті екендігіне, біздің
ортақ шекаралырымыздың мейлінше ұзақтығына байланысты. Біздің еліміздің
ұстанған бағыты алуан түрлі халықаралық мәселелер бойынша көп жағдайда бірі-
бірімен сәйкес келеді. Ақыр соңында, біздің еліміздің азаматтары арасындағы
миллиондаған туысқандық байланыстар жібі тіпті де үзілген жоқ. Мүның өзі
Ресейді біздің мемлекетіміздің табиғи одақтасы етпей тұра алмайды. Мен мына
нәрсені жұрттың бәрінің де түсінгенін қалаймын: Қазақстанның егемендігі
өмірдің барлық саласында да Қазақстан-Ресей байланыстарынан бас тартуды
емес, қайта керісінше, ондай байланыстарды нығайтып, дамыта беруді көздеуі
тиіс. Біздің экономикалық, саяси, әскери салалардағы бірі-бірімізбен өзара
тығыз байланысымызды жоққа шығару, әсіресе, ондай байланысқа қарсы күресу -
қып-қызыл ақмақтық. Мындет мынанда: екі елдің ортақ мүдделерін көздейтін
тиісті келісімшарттар жасау мен құқықтық база құру және оны жүзеге асырудың
тиімді механизмін табу керек. Қазақстан мен Ресейдің бірі-бірімен өзара
қарым-қатынасында проблемалар да кездесіп отыратыны және олардың жиі-жиі
күрделі болатыны да өзінен-өзі түсінікті. Мұнда тұрған ешқандай таң
қаларлық нәрсе жоқ. Мұндай жағдайлар кез-келген мемлекеттердің арасындағы
өзара қарым-қатынастарда көздесе береді. Бірақ мен ондай кедергілердің
бәрін де жеңуге болады және барлық уақытта да жеңе аламыз деп кәміл
сенемін. Өйткені, біздің екі мемлекетіміз де біріне-бірі қарсы тұруға емес,
қайта өзара ынтымақтастық орнатуға ұмтылып келеді. Өзара сенім біздің
халықтарымыз бен мемлекеттеріміздің мүдделеріне толық жауап береді. Біздің
стратегиялық мүдделеріміз таяу шетелдердегі басқа да елдермен жан-жақты
қарым-қатынасты дамытуды көздейді. Бұл жерде біз Орталық Азия
мемлекеттерімен қарым-қатынасты жақсарта түсуді бірінші кезекке қоямыз.
Өзбекстанмен, Қырғызстанмен, Орталық Азия аймағындағы басқа да
мемлекеттермен экономикалық және саяси қарым-қатынастарымыздың барған сайын
нығайып келе жатқанын айрықша атап айтқым келеді. Қазақстан - өзінің қарым-
қатынасын Орталық Азияда дүние жүзінің ең ірі мемлекеті - Америка Құрама
Штаттарымен әріптестік дәрежесіне дейін көтерген бірден-бір мемлекет. Мұның
өзі заң жүзінде Демократиялық әріптестік туралы хартияда бекіп, көрніс
тапты, ал іс жүзінде - АҚШ-тың тәуелсіз, демократиялық және қауіпсіз
Қазақстан Орталық Азияда бейбіт пен тұрақтылықтың кепілі болса екен, біздің
еліміздегі нарықтық және демократиялық реформалар одан әрі дамыса екен деп
шын пейілмен мүдделілік танытуынан көрінеді. Біздің стратегиялық
әріптестеріміздің бірі - күшті қарқынмен дамып келе жатқан, орасан зор
өнеркәсіптік, әскери және ақыл-парасат мүмкіндіктөрі мол Қытай Халық
Республикасы. Азияда және бүкіл дүние жүзінде бейбітшілікті, тұрақтылықты
сақтауға және нығайтуға, сондай-ақ одан әрі дамыта түсуге ықпал етеді деп
танылды. Мүның өзі сауда-экономикалық гумантарлық
салалардағы ынтымақтастық туралы бірқатар бірлескен құжаттарда көрініс
тауып, беки түсті. Еуропада Қазақстанның Германиямен, Ұлыбританиямен,
Франциямен, Еуропалық Одақтың басқа да елдерімен қарым-қатынасы жақсара
түсті. 1995 жылдың қаңтарында мен бір жағынан, Еуропалық қауымдастықтың
және оған мүше мемлекеттердің, екінші жағынан, Қазақстан Республикасының
арасындағы әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісімге қол қойдым. Ал,
осы жылдың желтоқсан айында Еуропалық Одақпен сауда жасау туралы уақытша
келісім жасалды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.