Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау ерекшеліктері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I бөлім. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың теориялық негіздері
1.1 Ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау тарихына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың қазіргі жай.күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3 Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлауға салыстырмалы сипаттама беру ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Тұжырым.
II бөлім. Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың мазмұнына шолу.
2.1 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жүйесі мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.2 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің мазмұнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудағы қолданатын қазіргі технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Қосымша.
I бөлім. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың теориялық негіздері
1.1 Ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау тарихына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың қазіргі жай.күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.3 Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлауға салыстырмалы сипаттама беру ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Тұжырым.
II бөлім. Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың мазмұнына шолу.
2.1 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жүйесі мен құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
2.2 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің мазмұнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудағы қолданатын қазіргі технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .82
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..84
Қосымша.
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі жағдайда Қазақстанда мыңдаған мұғалімдер әлеуметтік педагогикалық дайындықсыз жұмыс істеп жүр. Жоғарғы оқу орындарында әлеуметтік педагогтарды дайындау процесі мен олардың мамандандырылуы осы мәселенің көкейкестілігін көрсетеді. Соңғы жылдары батыстың педагогтары әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл аударуда. Себебі, педагогика ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен білім беруге ықпалын және педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері ықпалын талдайтын, «әлеуметтік педагогика» деп аталатын педагогиканың жаңа саласы қалыптасты.
Бүгінгі таңда сан алуан әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды. Аталған мамандықтар КСРО-да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік себепші болды. 1990 жылы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау процесі басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны, түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді. [1,9]
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен қатар, биліктің барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн сайын тікелей оқу-тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ әлеуметтегі өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселелерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және әлеуметтік орта байланыстыратын буын әлеуметте қарым-қатынас жасауда
Бүгінгі таңда сан алуан әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды. Аталған мамандықтар КСРО-да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік себепші болды. 1990 жылы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау процесі басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны, түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді. [1,9]
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен қатар, биліктің барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн сайын тікелей оқу-тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ әлеуметтегі өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселелерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және әлеуметтік орта байланыстыратын буын әлеуметте қарым-қатынас жасауда
1. Байгожина Ж.М. Германиядағы әлеуметтік педагогтарды дайындаудың ерекшеліктері. Автореф. А.,2005
2. Битинас Б.П., Катаева Л.И. Гражданскому обществу институт социальных педагогов.// Педагогика, 1992.-№2, с. 38-44
3. Социальная педагогика / Под ред. М.А. Галагузовой. – М., 2001-416 с
4. Баймуканова М.Т. Научные основы подготовки будущих социальных педагогов к работе со студентами по формированию семьи. Дис. А., 2001
5. Кожамкулова Л. Разрешение конфликтов – функция социальной работы. // Мысль, №12 – 2004
6. Философский энциклопедический словарь. М., ИНФРА-М, 2001
7. Педагогика: Учебн.пос. / В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, А.И.Мищенко и др.- М.,Ю 1998
8. Джуринский А.Н. История зарубежной педагогики. – М., 1998
9. Теория и методика социальной работы. Т.1, М.: Изд. «Союз», 1994
10. Социальная педагогика: теория, методика, опыт исследования. Саратов, 1989
11. Энциклопедия социальной работы. В 3-х томах.
12. История социальной педагогики: Становление и развитие зарубежной социальной педагогики. М., 2003
13. Григорьев С.И. Теория и методология социальной работы. М., 1994
14. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Социальная педагогика как наука и учебный предмет. // Педагогика, №8 - 2000
15. Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная педагогика: Учебн. пос. М.,1999
16. Российская энциклопедия социальной работы: в 2-х томах, М., 1997
17. Вульфов Б.З. Социальный педагог в системе общественного воспитания.// Педагогика, 1992 - №2, с.45-49
18. Вульфсон Б.Л. Стратегии развития исследования на западе. М., 1999
19. Джуринский А.Н. Зарубежная школа, современное состояние и тенденции развития. М., 1993
20. Hoffman K.S. Should we support the continuum in social work education? Yes! // Journal of Social Work Education.-1992.-№28
21. Воскресенская Н.М. Педагогические исследования в Великобритании. // Педагогика, №1-2004
22. Мусин К.С. Профессиональная подготовка учителей в Казахстане, России, Англии и США. Дисс. А.,1999
23. Петрищев В.И. США: взаимодействие общины и школы (критический анализ). К., 1985. – 112 с.
24. Гребенюк Е.Б. Социализация учащихся общеобразовательных школ развитых капиталистических стран Англии, США, ФРГ. Автореф. М., 1979 г
25. Национальные системы образования: общая характеристика, структура. (Казахстан, США, Германия, Франция, Великобритания, Канада, Япония, Китай)/ Под ред. А.Кусаинова. А., 2004
26. Кремнева Т.Л. Технологии обучения практике социальной работы в Великобритании.// Педагогика, №1 – 2000
27. Липский И.А. Социальная педагогика: практика, научная дисциплина, образовательный комплекс // Педагогика, №1 – 2001
28. Бочарова В.Г. Социальная педагогика: диалог науки и практики // Педагогика, №9, 2003
29. Социальная работа: наука – профессия. М., 1991
30. Овчарова Р.В. Справочная книга социального педагога. М., 2002
31. Никандров Н.Д. Педагогическое образование и общество в США// Педагогика, №1-1992
32. Малькова З.А. Американская школа: взгляд изнутри // Педагогика, №9-2000
33. Колумбаева Ш.Ж. Особенности подготовки социального педагога к работе с трудными подростками. Дисс. А., 2000
34. Флорова Т. Социальный педагог: его предназначение и стратегии деятельности. // Директор школы.
35. Белканов Н. Введение в сравнительную педагогику. А.: Рик, 1994
36. Теория и практика социальной работы на рубеже веков. Т.1, Новосибирск, 2001
37. Бражник Е.И. Становление и развитие интеграционных процессов в современном Европейском образовании. Дис. Санкт-Петербург., 2002
38. Вульфсон Б.Л., Малькова З.А. Сравнительная педагогика. М.- Воронеж, 1996.
39. Мустаева Н.М. Основы социальной педагогики. М., 2003
40. Петрищев В.И. Великобритания: социализация молодежи на рубеже 90-х годов ХХ века. Красноярский государственный ун-т. К., 1992. – 145 с
41. Филонов Г.Н. Социальная педагогика: научный статус и прикладные функции // Педагогика, 1994.- №6, с.37-42
42. Максимова Е.Ю. Формирование профессионально-значимых качеств у будущих социальных педагогов. Дисс. Казань, 1999
43. Кривов Ю.И. Проблема социализации подрастающих поколений в зарубежных странах (США) Автореф. М., 1992.
44. Филонов Г.Н. Социально-педагогическая теория: сущность тенденции развития // Педагогика, 1997. - №6
45. Кенесарина З.У. Теория и практика социалиации школьников в США. Автореф. А., 2000.- 47 с.
46. Поздеев М.М. Обзор исследовании по педагогическому образованию в Великобритании //Педагогика, №1-1994
47. Янковский В.Е. Система и содержание профессиональной подготовки учителя в современных западных странах. Дисс. М., 2002
48. Фокин В.А., Фокин И.В. Профессиональное образование социальных работников в США. // Педагогика, №4, 98-103 с.
49. Супрунова Л.Л. Дифференцированный подход к обучению в высшей школе США //Педагогика, №8-1998
50. Wolk J.R. Generalist practice versus case management: An accreditation contradiction // Journal of Social Work Education. – 1999.-№35.-P.101-113
51. Малькова З.А. Современная школа США. М., 1971
52. Вендеровская Р. Прогрессивизм в США 90 г.г. ХХ в. // Педагогика, №5-2003
53. Быков Д.А. Обучение детей с ограниченными возможностями в США и Великобритании. // Педагогика, №6 – 2004
54. Гончаров Л.Н. Школа и педагогика США до второй мировой войны. М., 1972
55. Петрищев В.И. Американская школьная молодежь. Проблемы, поиски, решения. К., 1989. – 48 с.
56. Экспериментальные учебно-воспитательные учреждения Западной Европы и США. М., 1989
57. Клименко В.И. Социально-педагогические условия профессионального становления социального работника. М., 1994.-127 с
58. Ахмерова Н.М. Личностно-деятельностный подход к контекстному обучению социального педагога. //Педагогика, №5 – 2003
59. Методика работы социального педагога. М., 2004
60. Малькова З.А. Школа и педагогика за рубежом. М., 1983
61. Васильева Ю.А. Подготовка социальных работников в США.//Образование в мире. М., 2005-№1, стр. 68-79
62. Council on Social Work Education Educational Policy and Accreditation Standarts. – Alexandria, VA, 2001
63. Гуров В.Н. Ставродолье: Опыт подготовки.// Педагогика 1998.- №8
64. Лизунова Н.М. Теория и практика отбора содержания обучения в высшей школе. Дисс. М., 1990
65. Платонова Н.М. Дидактика социального образования. С-Петербург, 2001
66. Клименко В.И. Социально-педагогическая компетентность специалистов социальной сферы // Педагогика, №2-2003
67. Педагогика: Учебн.пос. / Под ред. П.И. Пидкасистого. М., 1996
68. Малькова З.А. Дети в американском обществе // Педагогика, №1-1994
69. Липский И.А. Технологический потенциал социально-педагогической деятельности // Педагогика, №9 – 2004
70. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. А., 1998.- 320 с
71. Успанов К.С. Теория и практика формирования профессионально значимых качеств у будущих учителей. А.: Ғылым, 1998.-228 с.
2. Битинас Б.П., Катаева Л.И. Гражданскому обществу институт социальных педагогов.// Педагогика, 1992.-№2, с. 38-44
3. Социальная педагогика / Под ред. М.А. Галагузовой. – М., 2001-416 с
4. Баймуканова М.Т. Научные основы подготовки будущих социальных педагогов к работе со студентами по формированию семьи. Дис. А., 2001
5. Кожамкулова Л. Разрешение конфликтов – функция социальной работы. // Мысль, №12 – 2004
6. Философский энциклопедический словарь. М., ИНФРА-М, 2001
7. Педагогика: Учебн.пос. / В.А.Сластенин, И.Ф.Исаев, А.И.Мищенко и др.- М.,Ю 1998
8. Джуринский А.Н. История зарубежной педагогики. – М., 1998
9. Теория и методика социальной работы. Т.1, М.: Изд. «Союз», 1994
10. Социальная педагогика: теория, методика, опыт исследования. Саратов, 1989
11. Энциклопедия социальной работы. В 3-х томах.
12. История социальной педагогики: Становление и развитие зарубежной социальной педагогики. М., 2003
13. Григорьев С.И. Теория и методология социальной работы. М., 1994
14. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Социальная педагогика как наука и учебный предмет. // Педагогика, №8 - 2000
15. Василькова Ю.В., Василькова Т.А. Социальная педагогика: Учебн. пос. М.,1999
16. Российская энциклопедия социальной работы: в 2-х томах, М., 1997
17. Вульфов Б.З. Социальный педагог в системе общественного воспитания.// Педагогика, 1992 - №2, с.45-49
18. Вульфсон Б.Л. Стратегии развития исследования на западе. М., 1999
19. Джуринский А.Н. Зарубежная школа, современное состояние и тенденции развития. М., 1993
20. Hoffman K.S. Should we support the continuum in social work education? Yes! // Journal of Social Work Education.-1992.-№28
21. Воскресенская Н.М. Педагогические исследования в Великобритании. // Педагогика, №1-2004
22. Мусин К.С. Профессиональная подготовка учителей в Казахстане, России, Англии и США. Дисс. А.,1999
23. Петрищев В.И. США: взаимодействие общины и школы (критический анализ). К., 1985. – 112 с.
24. Гребенюк Е.Б. Социализация учащихся общеобразовательных школ развитых капиталистических стран Англии, США, ФРГ. Автореф. М., 1979 г
25. Национальные системы образования: общая характеристика, структура. (Казахстан, США, Германия, Франция, Великобритания, Канада, Япония, Китай)/ Под ред. А.Кусаинова. А., 2004
26. Кремнева Т.Л. Технологии обучения практике социальной работы в Великобритании.// Педагогика, №1 – 2000
27. Липский И.А. Социальная педагогика: практика, научная дисциплина, образовательный комплекс // Педагогика, №1 – 2001
28. Бочарова В.Г. Социальная педагогика: диалог науки и практики // Педагогика, №9, 2003
29. Социальная работа: наука – профессия. М., 1991
30. Овчарова Р.В. Справочная книга социального педагога. М., 2002
31. Никандров Н.Д. Педагогическое образование и общество в США// Педагогика, №1-1992
32. Малькова З.А. Американская школа: взгляд изнутри // Педагогика, №9-2000
33. Колумбаева Ш.Ж. Особенности подготовки социального педагога к работе с трудными подростками. Дисс. А., 2000
34. Флорова Т. Социальный педагог: его предназначение и стратегии деятельности. // Директор школы.
35. Белканов Н. Введение в сравнительную педагогику. А.: Рик, 1994
36. Теория и практика социальной работы на рубеже веков. Т.1, Новосибирск, 2001
37. Бражник Е.И. Становление и развитие интеграционных процессов в современном Европейском образовании. Дис. Санкт-Петербург., 2002
38. Вульфсон Б.Л., Малькова З.А. Сравнительная педагогика. М.- Воронеж, 1996.
39. Мустаева Н.М. Основы социальной педагогики. М., 2003
40. Петрищев В.И. Великобритания: социализация молодежи на рубеже 90-х годов ХХ века. Красноярский государственный ун-т. К., 1992. – 145 с
41. Филонов Г.Н. Социальная педагогика: научный статус и прикладные функции // Педагогика, 1994.- №6, с.37-42
42. Максимова Е.Ю. Формирование профессионально-значимых качеств у будущих социальных педагогов. Дисс. Казань, 1999
43. Кривов Ю.И. Проблема социализации подрастающих поколений в зарубежных странах (США) Автореф. М., 1992.
44. Филонов Г.Н. Социально-педагогическая теория: сущность тенденции развития // Педагогика, 1997. - №6
45. Кенесарина З.У. Теория и практика социалиации школьников в США. Автореф. А., 2000.- 47 с.
46. Поздеев М.М. Обзор исследовании по педагогическому образованию в Великобритании //Педагогика, №1-1994
47. Янковский В.Е. Система и содержание профессиональной подготовки учителя в современных западных странах. Дисс. М., 2002
48. Фокин В.А., Фокин И.В. Профессиональное образование социальных работников в США. // Педагогика, №4, 98-103 с.
49. Супрунова Л.Л. Дифференцированный подход к обучению в высшей школе США //Педагогика, №8-1998
50. Wolk J.R. Generalist practice versus case management: An accreditation contradiction // Journal of Social Work Education. – 1999.-№35.-P.101-113
51. Малькова З.А. Современная школа США. М., 1971
52. Вендеровская Р. Прогрессивизм в США 90 г.г. ХХ в. // Педагогика, №5-2003
53. Быков Д.А. Обучение детей с ограниченными возможностями в США и Великобритании. // Педагогика, №6 – 2004
54. Гончаров Л.Н. Школа и педагогика США до второй мировой войны. М., 1972
55. Петрищев В.И. Американская школьная молодежь. Проблемы, поиски, решения. К., 1989. – 48 с.
56. Экспериментальные учебно-воспитательные учреждения Западной Европы и США. М., 1989
57. Клименко В.И. Социально-педагогические условия профессионального становления социального работника. М., 1994.-127 с
58. Ахмерова Н.М. Личностно-деятельностный подход к контекстному обучению социального педагога. //Педагогика, №5 – 2003
59. Методика работы социального педагога. М., 2004
60. Малькова З.А. Школа и педагогика за рубежом. М., 1983
61. Васильева Ю.А. Подготовка социальных работников в США.//Образование в мире. М., 2005-№1, стр. 68-79
62. Council on Social Work Education Educational Policy and Accreditation Standarts. – Alexandria, VA, 2001
63. Гуров В.Н. Ставродолье: Опыт подготовки.// Педагогика 1998.- №8
64. Лизунова Н.М. Теория и практика отбора содержания обучения в высшей школе. Дисс. М., 1990
65. Платонова Н.М. Дидактика социального образования. С-Петербург, 2001
66. Клименко В.И. Социально-педагогическая компетентность специалистов социальной сферы // Педагогика, №2-2003
67. Педагогика: Учебн.пос. / Под ред. П.И. Пидкасистого. М., 1996
68. Малькова З.А. Дети в американском обществе // Педагогика, №1-1994
69. Липский И.А. Технологический потенциал социально-педагогической деятельности // Педагогика, №9 – 2004
70. Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. А., 1998.- 320 с
71. Успанов К.С. Теория и практика формирования профессионально значимых качеств у будущих учителей. А.: Ғылым, 1998.-228 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ
УНИВЕРСИТЕТІ
А.Х. ТЕМІРБЕКОВ АТЫНДАҒЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
АҒЫЛШЫН ЕЛДЕРІНДЕ БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАРДЫ КӘСІБИ ДАЯРЛАУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
Орындаған:
Абдрахманова П.А.
Ғылыми жетекші:
Педагогика ғылымдарының
Докторы проф. Успанов К.С.
Қорғауға жіберген
кафедра меңгерушісі
п.ғ.д. проф. Успанов К.С.
Алматы, 2006
Магистрлік диссертацияның жоспары
Тақырыбы: Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби
даярлаудың ерекшеліктері.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I бөлім. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
теориялық негіздері
1. Ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау
тарихына
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың
қазіргі жай-
күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлауға
салыстырмалы сипаттама беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Тұжырым.
II бөлім. Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың
мазмұнына шолу.
2.1 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жүйесі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 2
2.2 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің
мазмұнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудағы қолданатын
қазіргі технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...82
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .84
Қосымша.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі жағдайда Қазақстанда мыңдаған мұғалімдер
әлеуметтік педагогикалық дайындықсыз жұмыс істеп жүр. Жоғарғы оқу
орындарында әлеуметтік педагогтарды дайындау процесі мен олардың
мамандандырылуы осы мәселенің көкейкестілігін көрсетеді. Соңғы жылдары
батыстың педагогтары әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл
аударуда. Себебі, педагогика ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен
білім беруге ықпалын және педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері
ықпалын талдайтын, әлеуметтік педагогика деп аталатын педагогиканың жаңа
саласы қалыптасты.
Бүгінгі таңда сан алуан әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік
жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды.
Аталған мамандықтар КСРО-да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде
тіркелген болатын, әрі сол жылы мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары
білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер
мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік
себепші болды. 1990 жылы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау процесі
басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны, түрлері және
әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді. [1,9]
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері
қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас
өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан
қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен қатар, биліктің
барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі
мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн
сайын тікелей оқу-тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан,
оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ әлеуметтегі
өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген
әлеуметтік педагогикалық мәселелерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және
әлеуметтік орта байланыстыратын буын әлеуметте қарым-қатынас жасауда және
жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни әлеуметтік педагог болып
табылады.
Әлеуметтік тәрбиенің идеяларын көрнекті орыс және кеңес педагогтары
К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий, В.Н.Шульгин, М.В.Крупенина
дамытты.[2,38] Қазіргі уақытта әлеуметтік педагогика саласында Ресейдегі
әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді дайындау жүйесін құруға
тікелей қатысып отырған М.А.Галагузова, В.Г.Бочарова, Б.З.Вульфов,
М.П.Гурьянова, А.В.Мудрик, М.И.Рожков, В.А.Сластенин және т.б. ғалымдарды
атап айтуға болады. Сонымен қатар, әрбір елдегі салыстырмалы педагогиканың
өкілдері шетелдік тәжірибеге, ең алдымен отандық білім берудің мұқтаждығы
тұрғысынан қарайды.[3,56]
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі
мәселелерін қарастыра бастады. Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік
педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік
педагогтың студент жастармен жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын
теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі. Е.З.Батталханов оқушы
жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын
әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды.
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік педагогикалық жұмысқа
дайындаудың жүйесін құруды теориялық-методологиялық негіздерін қарастырды,
болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке
тұлғалық білім беру ретінде анықтады.
М.Т.Баймуканова болашақ әлеуметтік педагогтардың студенттік жастар мен
отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсіби дайындығын қалыптастырудың
әдістемесін әзірлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындаудың үрдісі оның зерттеуінің нысаны болады.[4,105]
Дайындық жүйесін құру мен жетілдіруде Қазақстанның жоғары білім беру
дәстүрінде қалыптасқан әлеуметтік жұмыс тәжірибесі, сондай-ақ әлеуметтік
мамандықтардың мамандарын дайындаудың шетелдік бай тәжірибесі пайдалынады.
Батыс Европа, АҚШ елдерінде осы салада жүз жылдан артық тәжірибе бар.
Әрине, шетел елдерінің тәжірибесін отандық педагогикаға толық енгізу мүмкін
емес. Мамандарды дайындаудың артықшылықтары мен кемшіліктерін ресейлік
зерттеушілердің көзқарасы тұрғысынан талдау, сондай-ақ, АҚШ, Англия және
Ұлыбритания сияқты елдердің әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлердің білім беру жүйелерін салыстыру, әрі әлеуметтік педагогтарды
оқытуға ерекше көңіл бөлу маңызды болып табылады. Себебі, мамандарды
дайындаудың жүз жылдан артық тәжірибесі әлеуметтік жұмыс саласындағы
жаңадан қалыптаса бастаған білім беру жүйесі үшін белгілі бір маңызға ие
болады.
Бүкіл әлемде ғылымның осы саласымен айналысатын мамандар саны жылдан-
жылға көбейіп келеді. Қазақстанда салыстырмалы педагогикалық зерттеулер
салыстырмалы педагогиканың әдіснамалық, теориялық негіздері
(Г.Қ.Нұрғалиева, А.Қ.Құсайынов, Қ.С.Мусин), жеке меншік мектептердің даму
тарихы (А.О.Ысқақова), әртүрлі елдердегі оқытушыларды кәсіби даярлау
(Қ.С.Мусин), Америка педагогикасында тұлғаны әлеуметтендіру
(З.У.Кенесарина), Ұлыбританиядағы жеке мектептерде элитаны тәрбиелеу
(Ә.Б.Қалиева) мәселелерін қамтиды.[5,6] Демек, еліміздегі әлеуметтік
педагогтарды дайындау мәселесі жеткілікті зерттелмеуімен оған деген бүгінгі
қоғамның қажеттілігі және теория мен практиканың арасындағы алшақтық бізге
зерттеу тақырыбымызды Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби даярлаудың ерекшеліктері деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды
дайындаудың ғылыми теориялық негізгі ерекшеліктерін анықтап, салыстырмалы
түрде талдау нәтижелерін Қазақстан Республикасында пайдалану мүмкіндігін
негіздеу.
Зерттеу объектісі: ағылшын елдерінің жоғары оқу орындарында біртұтас
педагогикалық процесте әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындау жүйесі.
Зерттеу пәні: ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтардың жоғары
оқу орындарында кәсіби даярлау үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер: Қазақстанда АҚШ, Англияның жоғары оқу
орындарындағы әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерлерінің кәсіби
дайындау тенденциялары анықталса, сондай-ақ осы аталған елдердің
әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерлерді дайындау жүйесінің
салыстырмалы талдауы жүргізілсе және Қазақстанның жағдайында мүмкін болып
табылатын алдыңғы қатарлы ағылшын тәжірибесі қолданыс тапса, онда
Қазақстанда әлеуметтік педагогтардың кәсіби даярлық процесінің тиімділігі
артады, өйткені бұл білім беру жүйесіне қойылып отырған қазіргі заман
талаптары.
Зерттеудің міндеттері:
- Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жалпы
және өзіндік ерекшеліктерін анықтау;
- ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау
процесінің теориясын сараптау;
- ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтардың мазмұндық
ерекшеліктерін айқындау;
- ағылшын елдерінің жоғары оқу орындарындағы оқытудың мақсаттарын,
міндеттерін, мазмұнын талдаудың негізінде кәсіби дайындықтың негізгі
тенденцияларын көрсету;
- әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау зерттеуінде салыстырмалы
педагогикалық талдау критерийлерін анықтау;
Жетекші идея. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
ерекшеліктерін анықтау, оны еліміздегі білім беру жүйемізге әкеліп, тиымды
пайдалана білу – қоғам сұранысына сай жан-жақты әлеуметтік педагогтарды
дайындауға негіз болады.
Зерттеудің көздері: шетел және Қазақстандық ғалымдардың (философ,
тарихшы, әлеуметтанушы, психолог, педагог) зерттеліп отырған жұмыс жайлы
еңбектері; бүгінгі таңдағы әлеуметтік педагогика саласындағы көкейкесті
проблемаларды зерттеп жүрген белгілі ғалымдардың еңбектері; ресми
материалдар(Қазақстан Республикасының ресми құжаттары, заңдар, қаулылар,
баяндамалар); Білім және Ғылым министрлігінің нормативті құжаттары; шетел
зерттеушілірінің автореферат, диссертация, монографиялары ғылыми жұмысқа
арқау болды.
Зерттеу әдістері: салыстырмалы педагогикалық ғылыми негізде педагогикалық
зерттеулерді талдау; аналитикалық әдістер(талдау,синтез, жинақтау, қорыту);
салыстырмалы түрде жинаған материалдарға, ресми құжаттарға талдау және
алған нәтиженің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Англия, АҚШ елдеріндегі әлеуметтік педагог мамандығының мәнін ашып,
ғылыми теориялық негіздемесі анықталды.
2. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагог қызметінің даярлау
құрылымы мен жүйесі нақтыланды.
3. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагог мамандығының кәсіби дайындау
мазмұны мен ондағы қолданатын жаңа технологияларына талдау жүргізіліп
еліміздің білім беру жүйесінде мүмкіндігінше пайдаланудың жолдары
айқындалды.
Зерттеудің практикалық мәні: теориялық талдаулар нәтижесінде жасалған
тұжырымдар, қорытындылар, аталған арнайы курс бағдарламасы, әдістемелік
құрал мен ұсыныстар жоғары оқу орындарында маман дайындауда, білім
жетілдіру институттары мен осы саладан білім, білік дағдыларды жетілдіру
мақсаттарында пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (қыркүйек-желтоқсан 2004 ж.) ғылыми жұмысқа тақырып
таңдап, зерттеу мәселесі бойынша ғылыми әдістемелік әдебиеттерге теориялық
талдау жасалды. Болашақ зерттеу жұмысына ғылыми аппарат негізі салынды.
Екінші кезеңде (қаңтар-мамыр 2005 ж.) зерттеу мәселесіне байланысты
материалдарды жинақтау және топтау жүргізілді, яғни ағылшын елдеріндегі
әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің ерекшеліктері салыстырмалы
түрде анықталды.
Үшінші кезеңде (2005-2006 жж) жүргізілген зерттеу жұмыстарының
қорытындылар шығарылып, оның тәжірибе жүзінде мүмкіндігінше қолданылу
әдістері анықталды.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі.
Зерттеу нәтижелерінің талапқа сай теориялық қағидалары мен зерттеу пәніне
сәйкес әдістерді қолдануымен, зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестігімен, нәтижелердің жүйеленіп қорытындылануымен, олардың
тиімділігін тәжірибе жүзінде тексерумен және практикаға ендірумен
қамтамасыз етіледі.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі, зерттеу мақсаты, объектісі, пәні,
болжамы, міндеттері, жетекші идеясы анықталып, теориялық және практикалық
мәні, ғылыми жаңалығы көрсетіледі.
Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың теориялық
негіздері атты бірінші тарауда әлеуметтік педагог мамандығының мәні
ашылып, оны даярлау тәжірибесі жан-жақты талданады, АҚШ, Ұлыбритания және
Канада елдеріндегі дайындау жүйесінің дамуының негізгі тенденциялары
айқындалады.
Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың мазмұнына
шолу атты екінші тарауда жоғарыда аталған ағылшын елдеріндегі болашақ
әлеуметтк педагогтардың кәсіби даярлайтын мекемелердің құрылымы мен
мазмұнына және жаңа технологияларға сипаттама беріледі.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер, тұжырымдар
көрсетіледі.
Қосымшада оқу жоспарлары және оқудың мазмұны ұсынылады.
I – бөлім
Тақырыбы: Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
теориялық негіздері
1. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау тарихына
сипаттама.
Әлеуметтік педагогика қызметінің ғылыми статусын негіздеу үшін оның
тарихи, әлеуметтік, педагогикалық даму тенденцияларының алғы шарттарын
айқындау керек. Адамның шығу тарихы жайлы ғылымдардың өзінде, әлеуметтік
педагогиканың тарихи тамырлары терең және оның даму беталысын байқауға
болады. Бұл ескі отандық және әлемдік педагогиканы қамти отырып, этно-
мәдени салтты, діни оқулардың негізін құрайды. Демек, олар көптеген
қозғалыстар мен бағдарламаларда көрініс тапқан мемлекеттік жүйе,
мемелекеттік емес бірлестіктері, жеке адамдардың ынта, ықыласы арқылы
мұқтаж тұлғаларға, халыққа көмек беруден көреміз. Содан адам және
әлеуметтік ортамен қарым-қатынасының құрылу мақсатында қайырымдылық пен
мейірімділік негіздері қалыптасты. Осының бәрін бірге қосқанда әлеуметтік
педагогиканың түйінін, мазмұнын құрады дейміз.
Алғаш рет әлеуметтік педагогика терминін ХIХ ғ. орта шеңінде ғылымға
енгізген Ф.Дистервег. Оның қалыптасуына үлкен әсерін тигізіп, әлеуметтік
педагогиканың мақсат-міндеттерін анықтаған Э.Дюргейм, В.Дильтей, Дж.Локк,
П.Наторп, Э.Шпрангер, Б.Рассел сияқты ғалымдар.[6,354]
Барлығына белгілі ең алғашқы ғылыми педагогикалық білімдер философия
білімі мен тұжырымдарында пайда болады: философия табиғатының, қоғам мен
сананың дамуы жайлы заңдылықтарды қарастыра отырып, жас ұрпақтың өздік іс-
әрекеті жайлы мәселелерді қарастырмай өтпейді. Сондықтан, философиялық
білім әлеуметтік-педагогикалық теория, жүйе және концепцияларының
қалыптасуына қатысты келелі бір қайнар көзі. Ол оның методологиялық
фундаментын, әлеуметтік-педагогикалық теория мен тәжірибесінде жалпы
методологиялық қызметі орынды.
Оның өкілдері ең алдымен философтар, мәдениеттің теоретиктері мен
тарихшылары өздерінің педагогикаға байланысты философиялық ойларын қосқан.
Бұлардың барлығын біріктірген мәдени-философиялық идея, педагогика ғылымы
мен тәжірибенің ең негізгі қайнар көздері болып әлеуметтік тарихи білім,
әсіресе философия және білім саласын жатқызамыз.
Әлеуметтік педагогика педагогикамен бірге дамып оның ажырамас бөлігі
болғандықтан педагогика ғылымымен салыстырғанда біршама жас ғылым деп
есептелінеді.[7,214]
Сондықтан әлеуметтік педагогиканың тарихымен айналысатын ғалымдар, оның
бастамасы мен қайнар көздерін философия ғылымының ұлы данышпандарының
еңбектерінде және барлық уақыттағы халықтың педагог-классиктерінің
трактаттарынан табамыз.
Егерде әлеуметтік педагогиканы осылай қарастырсақ, онда оның даму жолын
бірнеше кезеңдерге бөлуге болады.
I кезең – бастапқы кезең, ежелгі уақыттан бастап ХYII ғасырға дейінгі
уақытты қамтиды. Тәрбиелеу тәжірибесінің мәнін түсіну мен педагогикалық
және әлеуметтік-педагогикалық ойдың қалыптасуымен байланысты. Қайта өрлеу
дәуірі бала тәрбиесіндегі гуманистік ойлардың дамуымен қатысты. Бұл дәуірге
итальяндық педагог-гуманист Витторино Да-Фельтре (1378-1446) еңбегінде
алғаш рет Қуаныш үйі атты интернат тәріздес мектеп ашып, осы идеяны іске
асырушылардың бірі.
II кезең – XYII-ХIХ ғғ. әлеуметтік педагогиканың алдыңғы идеяларының дамуы
мен әлеуметтік педагогиканың ғылыми тұжырымдамаларының ғылым ретінде пайда
болуы.
ХYIII – XIX ғғ. әлем мәдениетінің тарихы буржуазды-демократиялық төңкеріс
кезеңі деп кірді. Көрнекті ғалымдар (педагогтар, философтар, социологтар,
психологтар) қоғам және мемлекетпен ынтымақтастық жолында әлеуметтік
педагогика проблемаларының шешу жолын іздеді. Сол заманның педагогтары өз
ойларын ортаға салумен шектелмей, оны тәжірибе жүзінде жүзеге асырды. Олар
жетім және қараусыз қалған балаларға - жетім сәбилер баспанасын, балалар
бақшаларын және кемтар балаларға мектептер мен әртүрлі мекемелер салды.
ХIХ ғасырдың басынан аяғына дейін әлеуметтік педагогиканың педагогикадан
бөліну үрдісі жүреді. Сонымен бірге, оның дамуына философия және
педагогикадан басқа психология, әлеуметтену, антропология (адамның шығу
тегі мен дамуы жайлы ғылым), медицина және т.б. ғылымдар ықпалын тигізді.
Әлеуметтік педагогиканың педагогикадан ажырау үрдісімен қатар, оның басқа
ғылымдармен интеграциясы (бірігуі) жүрді.[8, 146]
ХIХ ғасырдың аяғында әлеуметтік педагогика педагогика ғылымының жеке
саласы болып қалыптасады. Бұл жағдай, ең алдымен неміс ғалымдары Фридрих
Дистервег пен Пауль Наторп есімдерімен байланысты.
Әлеуметтік педагогика термині 1844 жылы К.Магералмен тәрбие жайлы талқыға
салынып, кейінірек Дистервег оны дамытты. Сол уақыттан бастап, неміс
әдебиеттерінде осы заманымызға дейін екі түрлі түсіндірме пайда болды.
Бірінші түсіндірмеге сай әлеуметтік педагогика әлеуметтік тәрбиемен бір
деген (К.Магер);[9, 239]
Екінші түсіндірмеге байланысты ол белгілі бір жағдайларда педагогикалық
көмек ретінде қабылдайды. (Ф.Дистервег)
Осы көзқарастардың жақындығына қарамастан, оның кейбір ерекшеліктері бар.
Бірінші жағдайда тәрбиенің әлеуметтік аспектілері мен міндеттері жайлы
айтылады.
Бірінші бағыттың өкілдері К.Магер, П.Наторп (20 жылдар), Е.Борнеманн,
Ф.Шлипер, (60-шы жылдар), Д.Пегелер (80-ші жылдар) және басқалар. К.Магер
заманынан бастап, әлеуметтік педагогиканың алғы шарттары, қоғамдағы адамды
тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері, яғни қоғамды қоғам арқылы тануды қарастырады.
Екінші бағыт Ф.Дистервег (ХIХ 40-50 жылдар), Г.Ноль, Г.Боймер (20-30 жж),
К.Молленгауэр (50-ші жылдар) және т.б. А.Дистервегтен бастап, осы бағыттың
өкілдері әлеуметтік қорғаусыз жұмыс тобының, халықтың білімі, қараусыз
қалған балалар және т.б. сол сияқты заманның әлеуметтік жағдайына жауап
іздеді.[10, 96]
Герман Ноль (1879-1960) әлеуметтік педагогиканың негізгі міндеті деп
егерде отбасы және мектеп өз қызметін қандай да болмасын себептермен жедел
көмек қамтамасыз етілмей, балаға көмек көрсетпеген жағдайды айтады.
Г.Нольдің ойын П.Наторппен салыстырғанда әлдеқайда нақтырақ және қолайлы
еді. Оның ойлары 1922 ж. жастар қызметінің қайырымдылық жайлы заңында
көрініс тапты. Бұл Германиядағы мектептен тыс уақыттағы жастардың тәрбиесін
қадағалайтын ең алғашқы мемлекеттік құжат болған.[11, 465]
Сол уақыттан бастап, әлеуметтік педагогика отбасы және мектептегі жастарды
тәрбиелеу жөніндегі кемшілікті жетілдіру қызметін енгізді.
Дж.Локк (1632-1704) англияда конституциялық монархия орын тепкен уақытта
өмір сүрді. Феодалдық идеологияға қарсы, буржуазия және жаңа ақсүйектердің
идеясын қолдады. Оның айтуынша: балада туылғанынан идея пайда болмайды,
нәресте туғанда тап-таза тақта тәріздес - дейді. Сондай-ақ, адамгершілік
қасиеттер мен білім туа пайда болмайды, ол өмір сүріп жатқан қоғамға
байланысты қалыптасады. [12, 120]
Адам өмір сүруіне қажеттіліктің барлығын білім және тәрбие, өзінің іс-
әрекеті нәтижесінде алады. Локк тәрбиені философиялық және әлеуметтік
мәнінде жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасы, оның өзіндік өсуіне ықпал
етеді деп атаған.
Тәрбие социализация үрдісінде мақсатқа бағытталған негізгі компоненты
болып табылады. Коменский оның қажеттілігін айтқан болатын. Осы міндеттің
теориялық негіздемесін ашты. Оның міндеті джентельменді тәрбиелеу. Демек,
тәрбиелеушінің тек өз істерінен басқа, азаматтық жауапкершілікті, өз еліне
және өз табына қажетті екенін сезіну керек. [12, 126]
Джентльмен өз қызметтерін орындау үшін діншіл, дені сау, ақыл-ойы бар,
қайратты және еркіндікті сүйетін болуы тиіс.
Локк өзінің педагогикалық тұжырымдарын Тәрбие жайлы ойлар атты
трактатында – капиталистік әлемде іскер адамды даярлау бағдарламасында
білдірген. Ақсүйектік дәстүрді (феодалдық) новатырлік тәрбиені қосып –
прагматикалық бағытты, яғни ол тұлғаның буржуа есебінде оның азаматтық,
адамгершілік және іскерлік қасиеттерін дамытуды көздеді.
Педагогтің новаторлық идеяларының негізінде ол ең алғашқы тәрбиенің
физиологиялық, адамгершілік және сананың дамуын бірлікте алып тәрбиенің
ғылыми-психологиялық негізін дәлелдеді. Оның педагогикасының мәні –
утилитаризм (тәрбие өмір сүруге үйретеді, яғни тәрбие болашақ джентльменді
пайдалы біліммен білікті қамсыздандырады).
Ол нақты білім беру бағдарламасын, дәстүрлік пәндерден басқа мемлекеттік
тарих пен құқық, стенография, этика, бухгалтерлік есеп-шөт т.б. енгізді.
Тәрбиенің әдіс-тәсілдері балалардың жасына лайық болу керек.
Сонымен бірге, Локк тәрбиені буржуазия өкілдерінің социализация
үрдісіндегі ең бір өзекті мәселесі ретінде қарастырады. Өз елінің азаматын,
патриотын тәрбиелеу міндеті бірінші жоспарда тұрды.
Социализация процесінің негізгі компоненты – отбасы деп қарастырады.
Баланың іс-әрекеті тәрбиешілердің ықпалына қарай өзгеруі мүмкін, бірақ ең
бірінші тәрбиеші ата-анасы деп атаған. Бұл модельдің өзіндік пайдасы бар.
Тәрбиешімен балалардың формалсыз қарым-қатынасы, қоршаған ортаның
педагогизация үрдісі жүреді. Алайда, оның кемшіліктері байқалады. Баланың
іс-әрекетіне байланысты қарым-қатынастың тарлығы, шынайы өмірдің
тәрбиесінен алшақ болу. Локктың оқыту және тәрбиелеу ісі тұлғаның қоғамдық
және адамгершілік қасиеттерінің әлеуметтік процесте қалыптасуы болып
саналады.
Гертруда Боймер осы бағыттың өкілі, бірінші көзқарас қарсыластарынан
айырмашылығы әлеуметтік педагогика негізін педагогиканың құрамдас бөлігі
деп қарастырады.[13, 38]
Баланың қараусыздығын зерттей отырып, К.Молленгауэр, баланың проблемасын
қоғамдық мекемелер шеше алмаса, онда тәрбиенің үшінші бір кеңістігін жасау
керек (мектеп және отбасыдан бөлек), яғни мемлекет тарапынан көмек керек
екендігін түсіндірді. Сонда оның ойынша, әлеуметтік педагогика мәдени
қалыптасқан мазмұнды беру емес, ол тек қана өсіп келе жатқан ұрпақтың даму
процесінде пайда болатын ақауларды шешуге ұйымдастыруын атап айтқан. [14,
18]
XIX ғасырда мұқтаж адамдарға көмек көрсетудің қоғамдық және мемелекеттік
жүйелері қалыптаса бастады. Сонымен бір уақытта білікті көмек, моральдық,
психологиялық,материалдық қолдау көрсете алатын кәсіпқой адамдардың қажет
екені аңғарыла бастады. АҚШ пен Батыс Еуропадағы әлеуметтік жұмыс
саласындағы алғашқы оқу орындарының ұйымдастырушысы шіркеу болған.
Әлеуметтік жұмыстың алғашқы мектептері 19 ғасырда: Нидерландта – 1896 ж.,
Германияда -1899 ж., ал Англияда – 1903 ж. пайда бола бастады.[15, 245]
60 жылдары осы бағыт біржолата өз қалпын, теориялық мәнін ашып негіздейді.
Сонымен, қылмыс жасаған балаларға тәрбиелік көмек, тұрғылықты мекені
бойынша мектептен тыс жұмыс, баланың отбасында балалар мектептерінде,
мектеп-интернаттарда және т.б. білім беру орындарында тәрбиелік жұмыс
жүргізілді.
Пауль Наторп: халықтың мәдени деңгейін көтеру, қоғамның тәрбиесін
интеграциялау мәселелерін зерттейтін сала әлеуметтік педагогика,-дейді.
Имперализмнің дамуына байланысты П.Наторптың идеялары ұмытыла бастады.
Оның орнына Джордж Дьюидің педагогикалық ойлары өз орнын тапты. Дж.Дьюидің
болашақ мектебі қоғамның мұқтаждығына байланысты құрылған еді.
Жаңадан пайда болып келе жатқан ғылымның теориялық негіздері, ең алдымен
Мери Ричмонд есімімен әлеуметтік жұмыстың барлық американдық мектебін алып
қарастыру керек. Оның еңбектері. Дружеский визит к беднякам: руководство
для работающих в благотворительных организациях (1899), и Социальные
диагнозы (1917) және т.б. әлеуметтік жұмыс теориясының ғылыми әдістері мен
өзекті категорияларының негізін қалыптастырды.[16, 431]
Осы салаға өз шығармашылық үлесін қосқан өткен ғасырымыздың және біздің
отандас ғалымдарымыздың педагогикадан ірі шығармалары, жалпы әлеуметтік
педагогикалық, әлеуметтік тәрбиелеу мен білім мәселелері бай ой тізбектері
тәжірибеге сүйенген зерттеулері бар. Осы зерттеулердің жиынтығы әлеуметтік
педагогиканың тарихи-логикалық жүйелілігі және құрылымды-функционалдық
динамикасын, әлеуметтік педагогикалық білімді жинап, оның мән-сыйпатын
ашады.
Ресейде бұл ғылым ХIХ ғасырдың аяғында пайда болып, ХХ ғасырдың 20
жылдары мектеп өмірі мен әлеуметтік ортаның байланысын зерттеу идеялары
дами бастады. Бұл идея С.Т.Шацкийдің және т.б. педагог-теоретиктердің
еңбектерінде ғылыми теориялық негіздемесін тапты.
Осында талқыланған контексте нақты құбылыстар, яғни адамды тәрбие
объектісі ретінде қарастыру, білім беріп тәрбиелеу жүйесінде орыстың ұлы
педагогы К.Д.Ушинскийді айтуға болады. К.Д.Ушинский әлеуметтік педагогика
мен әлеуметтік жұмыстың қазіргі уақытта функционалды қарым-қатынасына тірек
болатын заңдылықтарын ашты. Оның мәні педагогтар мен бір-бірімен шектес
пәндердің мамандары бірігіп, адамды зерттеу барысында біртұтас жүйесін
құруы қажет.
Дәрігер, тарихшы, филолог – К.Д.Ушинский: Егерде олар тек қана маман
болмай, физиология, психология, логика ғылымымен таныс болса, яғни
педагогиканың ең негізгі үш категорияларын білсе, онда олар көкейкесті
мәселелерді іздеп тауып, тәрбиеге тікелей үлес қосар еді.[17, 46]
Дамыған елдерде әлеуметтік педагогика әлеуметтегі өсіңкі қозғалыспен
ерекшеленеді. Әртүрлі еледрдің әлеуметтік жұмыс саласындағы, әсіресе
бастапқы кезеңдегі өзара ықпалы да маңызды фактор болып табылады. Мысалы,
Англия мейірбандық қоғамы әлеуметтік жұмыстың үлгісі ретінде Эльберфельд қ.
кедейлерге көмек көрсетудің неміс жүйесін алса, олар өз кезіндегі Гамбург
пен Бавариядағы қайырымдылық жұмыстың, сондай-ақ Париждегі әулие Павел
Қоғамының ықпалының нәтижесінде құрылған болатын. Содан кейін ағылшындық
Достық сапарлар ұйымы мен кедейлерге көмек көрсетудің неміс ұйымы Солтүстік
Еуропа елдеріндегі әлеуметтік жұмыс жүйесі үлгі болды. Алайда, өзара
ықпалға қарамастан, кәсіби әлеуметтік жұмыс пен осы саладағы білім беру
бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін пайда болған елдерде, яғни Англияда,
Германияда, Францияда, Голландияда, АҚШ-та берік ұлттық дәстүрлер қалыптаса
бастады.
Бірінші және Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезеңде әлеуметтік жұмыс
саласындағы білім беру әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесімен қатар және соған
сәйкес дамыды. Әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінің жеңісі әлеуметтік
қызметкерлер мен әлеуметтік педагогтарды жаңа тамаша әлемнің
құрылысшылары ретінде бейнелеп, еуропалық мемлекеттердің үкіметтерінің
әлеуметтік жұмыс пен білім беруге деген қызығушылықтарын арттыра түсті. Бұл
уақытта дайындықтың мазмұны мен әдістеріне, сол секілді Батыс Еуропа
елдерінің әлеуметтік дамуының барлық салаларына АҚШ-тағы әлеуметтік
қызметкерлердің дайындық үлгісі ықпал етті. Қаржылық дағдарыс, сонымен
бірге әлеуметтік қамтамасыз етудің де дағдарысы әлеуметтік жұмыс
саласындағы білім беруге 70-ші жылдардағы реформа жасаудың себебі
болды.[18, 235]
Әртүрлі тіршілік әрекеттерін ала отырып, әлеуметтік педагогика халық
шаруашылығы мен күнделікті тұрмыс және мәдени бос уақытта адамның
әлеуметтік тұрмысына, тұлғаның әлеуметтену және оның үйлесімді түрде дамып,
адамның табиғи мәнін ашады.
Әлеуметтік педагогика дамуына тарихи-логикалық талдау жасап, мынаны
белгілеп қойған дұрыс. Бәрімізге мәлім ХХ ғ. орта шеңінде әлеуметтік
педагогика саласының функционалды түсіндірмесі, оның тәжірибемен байланысы,
яғни ғылыми категориялар сипаты педагогика шеңберіне келді. Демек, тек
білім беретін мекемелердің ықпалына, дәлірек айтсақ, балалар үйлеріне
жасалды.
Өз заманында немістің ірі әлеуметтанушы және педагогы К.Молленгауэр
әлеуметтік педагогиканың даму келешегін анықтады. Сонда әлеуметтік
педагогика үлкен қоғамдық кеңістіктің теориялық негізі және әлеуметтік
барлық субъектілерінің ұйым аралық координациясының мазмұнды желісінің
негізін қалады дейді. Әлеуметтік педагогиканың ең негізгі қызметі – адамдар
арасындағы байланыс, тіршілік әрекеті, құндылық бағытқа байланысты
индивидтің қоғаммен байланысы, оларды отбасы, мектеп, тұлғаның зерттеу
күйіндегі мәнін өндірістік орта зерттейді, субъекттің өздігінен жетілу және
әлеуметте өзгеру мәселелерін қарастырады.[14, 20]
Отандық және әлемдік тәжірибе негізінде оның дамуын анықтау зерттеушіден
тұлғаның отбасын, сол халықтың мәдениетін, діни және қоғамдық құрылымын,
мемелекеттің қызметін жаппай зерттеуін талап етеді.
Шетелде әлеуметтік педагогиканың теориялық нысаны тек ХХ ғ. 50-60 жж.
Германияда дамып келсе, Европада, АҚШ-та ХIХ ғ. аяғында пайда болып,
мемлекет институттарымен діни және қоғамдық құрылыммен ұйымдастырылған
қызметті әлеуметтік жұмысқа жатқызады.[19, 123] Оның мазмұны балаға,
отбасыға көмек беру, мектеп және т.б. ұйымдарға тәрбие жұмыстары жүргізу.
Әлеуметтік педагогика қоғамдық құбылыс болып келіп, кейін белгілі бір
қоғамдық институтты, адамдар қызметінің шеңберіне айналып, ғылыми мағынасын
ашады деп айтуға болады. Осы бастама тек қалың бұқара топтың әлсіз
тобының әлеуметтік қорғау тәжірибесінің мәселелерін қамту емес, сонымен
бірге, жеке ғалымдардың қосқан үлесінің арқасындағы теориялық білімнің
жинақталуы.
Шетел елдерінде әлеуметтік педагогиканы теориялық зерттеу тарихы мен ол
туралы ғылыми түсініктер жайлы бірнеше жұмыс топтары бар.
Ғылымның статусына сай әлеуметтік-педагогикалық қызметтің статусы
белгіленеді. Сондықтан әлеуметтік педагог қызметіне пән аралық ерекшелік
тән. Әр елде өзіндік ұлттық ерекшелігі бар. Ең алдымен, бұл ерекшелік
кәсіби орта және жоғарғы оқу білімі мен мектеп жүйесінің ұлттық, мәдени
ерекшеліктерімен, әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайымен байланысты.
Әлеуметтік педагог қызметінің айырмашылығы тек оның статусында ғана емес,
сонымен қатар, кадрлар даярлау жүйесінде, бұдан жұмыскердің білігі,
шеберлігі мен кәсіпшілік деңгейінде екенін көреміз.
АҚШ, Англия, Канада сияқты елдердің әлеуметтік педагогтарды терең зерттеу
нәтижесінде әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкер арасында
айырмашылық бар. Жекеменшік иесі немесе жеке өзінің талпынысының арқасында
жасаған қоғамның дәулетті немесе бақуатты ортасы өздерінің көмегін мұқтаж
қоғамға береді. Әлеуметтік қызметкер осы мәселелерді шеше алуы керек.
Өйткені көптеген жоғарғы орта табына да әлеуметтік көмек қажет және
маманның еңбегін де өтеп береді. Канадалық ғалым Р.Рамзей бұл кадрларды
өрт сөндірушілер орындайды деген.[20, 45]
Канадада әлеуметтік жұмыс негізгі қызмет есебінде АҚШ пен Ұлыбритания
сияқты бір мезгілде пайда болды. Әлеуметтік жұмыс мамандық есебінде
қалыптасқанына 100 жылдан астам уақыт болды. Университет базасындағы
әлеуметтік жұмыс мектептері немесе әлеуметтік жұмыс факультетіне 80 жылдай
уақыт болды. Әлеуметтік қызметкердің университеттік деңгейде оқу түрі мен
формасы АҚШ-тың құрылым мен жүйесіне ұқсас келеді. Әлеуметтік жұмыс
жүйесіне сол сияқты Ұлыбритания, Шотландия, Ирландия, Германия, Норвегия,
сондай-ақ 1598 жылғы Кедейлерге байланысты Заңдағы ағылшынның негізгі
дәстүрі мен құндылықтарын қосуға болады. Канадалық әлеуметтік жұмыс жүйесі
бастапқы кезеңде тұрып, бүгінгі күні Франциядағы мейірімділік әсерін
тигізуде. Француздың әлеуметтік, философиялық және діни дәстүрлері, әсіресе
Канадалық француз тілді мекендерінде өз ықпалын тигізуде.[12, 233]
Осы екі мәдени дәстүрге қоса, бұл мамандықтың дамуына елдің азаматтығын
алған халықтың да ықпалы зор болды. Мәселен, осы елдегі ең алғашқы ұлт пен
халық бірнеше бай және әлеуметтік құрылымдарды құрды, оған топ ішіндегі бір-
біріне деген көмек жүйесін енгізді. Әлеуметтік қызметкер мамандығы
көптеген дамыған елдерде бір-біріне ұқсас келеді. Алайда, мазмұны, теориясы
мен тәжірибе түрлері осы мамандық шеңберінде сол елдің және халықтың
тарихына байланысты ерекшеленеді. Бұл ерекшелік мамандықты әлеуметтік
жұмыстан айырмайды, керісінше қоғам және мемлекет сұранысына сай білімнің
ерекше бейімделу мәнін құрайды.
Мектеп әрқашан және бар әлемде балаға білім беру мен қабілеттерді
дамыту емес, сонымен бірге, рухани құндылықтарға, адамгершілік, жүріс-
тұрыстың эстетикалық нормаларын, еңбек етуге дайындық, әлеуметтегі өмірге,
ақыл-ойды физикалық дамыту деп санаған.
1.2 Бүгінгі таңдағы ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби даярлау теориясына жалпы сипаттама.
Бұл ерекше қызмет біздің елімізде 1990 жылдардан бастап енгізілді. Осы
арада, адамға, отбасына, жеке тұлғаға өмірдің өткел кезеңдерінде заң
актілері арқылы материалдық қаржы, моралдық, заңды қолдау көрсету
түсініктемелері шетел елдерінде, соның ішінде Батыс Европада көптеген
ғасырлар бойы жинақтаған дәстүр бар. Мұнда әлеуметтік педагогтарды кәсіби
даярлау жайлы тәжірибе мол. Олар белгілі бір іскерлік пен дағдысы бар адам
туралы ғылым саласын терең білуі қажет. Мәселен, медицина, психология,
педагогика, социология, экономика, құқық, этика және т.б. ғылым салалары.
Әлеуметтік педагогика ғылымының теориясы мен методикасы, сол маманның
қабілетіне үйлестіргендегі шығармашылығын әлеуметтік педагогтың кәсіби
қызметке даярлығы деп қарастырады.
Осы проблеманы зерттеу шеңберінде, біз Англияда әлеуметтік педагогтарды
даярлау жүйесін қарастырдық, соның ішінде Англияның Орталық университеті
(Бирмингем қ.), Шеффилд және Уорквикс университеттерін зерттедік.
Ағылшын зерттеушілері А.Сайсон мен М.Багинскийдің айтуы бойынша:
әлеуметтік педагог сияқты маманға тәжірибелік қабілеті мен біліктері үлкен
рөл атқарады, - дейді.[21, 34]
Қазіргі уақытта жоғарғы оқу орындарында әлеуметтік педагогика саласында
әлеуметтік педагог, әлеуметтік қызметкер атты қызметтер енгізілді.
АҚШ-тың оқу орындарында оқытудың теориялық негіздерін дифференциялау
тарапында американдық ғалымдар – Дж.Дьюи, У.Кипатрик (ХХ ғасырдың 20-30
жж.), Дж.Конант, М.Мерилла, Л.Герман (40-60 жж.), А.Маслоу, А.Комбс,
К.Роджерс, Г.Олпорт (70-80 жж.) концепциялары үлгіге алынды.[22, 105]
АҚШ-та, әсіресе Англияда оқыту теориясының рационалдық бағыты кең тараған.
Бұл бағыт студенттердің әртүрлі білімдерді меңгеруіне бағытталған.
Англия мен АҚШ-ң педагогикасында ежелгі бір бағыттардың бірі дәстүрлі-
консервативтік педагогика. Осы бағыт өткен ғасырда пайда болып, өзінің
педагогикалық емес идеяларына қарамастан, ескіге жатқыза алмаймыз, оның
тамырларын бүгінгі күндегі мектепте және ертеңгі метептен де байқаймыз.
Мұның мәні 3 постулаттан тұрады. Бірінші постулатқа сай оқушылардың
негізгі білімімен білігін және дағдыларды қамтиды. Екінші постулатта
өзекті, бірінші жоспардағы білімдермен қамтамасыз етеді. Үшінші постулатқа
сай міндеттері оқушылардың рухани байлығын толықтыру және ол сақталып осы
күнде, ертеңгі және болашақта өз орнын табуы.[23,54]
Аталмыш бағыттардың ішінде АҚШ-та кең тарап, Англияда өз орнын алған
прагматикалық немесе инструменталды бағыт. Бұл бағыттың дамуына айрықша
әсер еткен АҚШ-тың философы Джон Дьюи, тікелей педагогикаға байланыстырып,
әсіресе мұғалімдерді даярлау мәселелеріне қатысты еді. Коллумбиялық
университеттің педагогикалық колледжінде Дж.Дьюидің жеті негізгі
философиялық педагогикалық идеялары көптеген педагогикалық жаңалықтарды
және реформаларды енгізгенін көреміз. Мәселен, ашық мектеп, прогрессивті
тәрбиелеу, альтернативті мектеп үшін қозғалыстар және т.б. Дж. Дьюидің
идеяларын айтсақ,
- білімді меңгеру және дамыту салғырт емес, белсенді түрде жүзеге асуы
қажет. Дж. Дьюидің көзқарасы бойынша балаларды белсенді оқыту
үрдісінде көмекті беру қажет деген ойы, идеяларының алдыңғы қатарына
жатады. Сондай-ақ, АҚШ-та оқыту практикасы мен мектеп
бағдарламаларының қайта қаралуына негіз болды;
- Білім саласында уәждемеу ең басты фактор болып есептеледі дейді.
Дьюи демократиялық принципті, яғни баланы не болмаса мұғалімді
қоғамға әділетті еңбек етудің құралы деп қарастырды;
- Оқыту үрдісінде нақты мәселелерді шешу үшін бағытталу қажет. Дьюидің
еңбектерінде оқушылар ақыл-ойын дамыту үшін ңана емес, сонымен қатар
әлеуметтік ортада белсенді түрде ат салысуы қажет;
- Оқушылардың зерттеуге арналған еркіндігі оқыту әдістемесінің негізгі
элементі болып есептелінеді. Қарекетті ойлар зерттеуге арналған
еркіндігісіз дамуы мүмкін емес,-дейді Дьюи.
- Оқу мазмұнына байланысты әрқашан жаңа шешімдер табу үшін ізденісте
болу керек. Дьюи мектеп бағдарламасының әрқашан біркелкі болуына
қарсылық білдірген. Оның ойынша, мәдени-әлеуметтік саланың
өзгерістері үздіксіз білім беру және оқыту мазмұнының өзгерісі мен
тәжірибесіне сай қайнар көзі мен стимулы болып қалыптасуы тиіс;
- Оқытушы қайсыбір болмасын саланың шығармашылық тұлғасы болу керек.
Жоғарыда аталған пунктарда педагогикалық философия қалыптасуы үшін
студенттерде өз жұмысына түгелдей берілген мұғалімдері болу
қажет.[24, 59]
АҚШ-та әлеуметтік жұмыс ұғымы әртүрлі адамға, мәселен, балаларға немесе
қарттарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті айтамыз. Әлеуметтік жұмыс
қызметтерінің түрлері сан алуан. Көбінесе кедей отбасыларға қаржы
мәселесінен көмек; жетім балаларға және зорлық құрбандарына, ауруханадағы
науқастарды реабилитациялауды және ем алғаннан кейінгі көмек; психологиялық
ақаулары бар тұлғаларға психотерапиялық көмек, әлеуметтік бағдарламаларды
басқару және т.б. қызметтер бар. Әлеуметтік жұмыс қызметтерінің кең ауқымды
қамтығаннан кейін оны іс жүзінде жүзеге асыру үшін әлеуметтік қызметтің
кәсіби даярлауының бірнеше жолдары бар. Мұның бәріне негіз болатын орта
мектепте алған білімі.
Көптеген шетел елдерінде педагог, әлеуметтік педагогика, әлеуметтік
педагог деген терминдері қолдана бермейді. Мәселен АҚШ-ң жоғарғы оқу
орындарында студенттер педагогика пәнінің орнына білім философиясын, ал
адамға көрсететін көмекті әлеуметтік жұмысқа жатқызады. Алайда, әлеуметтік
жұмыскерлердің арасында кеміс, кемтар балаларға көмек көрсету ісімен
айналысатын мамандар да бар.[25, 56]
Осы объектілерді салыстыра отырып, екі ғылымды және қызметтің практикалық
шеңберін жақындастырғанмен бірге тұжырымдамалық түрде айырмашылығы бар.
Сондай-ақ, әлеуметтік жұмысқа, әлбетте көмек сұраушы адам – клиент болса,
әлеуметтік педагог бала ұғымын қолданады. Әлеуметтік қызметкер –
реабилитациондық орталықта, қарттар үйінде, жетім сәбилер баспасында арнайы
әлеуметтік жұмыс маманы.
Әлеуметтік педагогикамен әлеуметтік жұмыстың қарым-қатынас мәселелеріне
батыс педагогтары көп мән бөлуде.
Біздің ойымызша, әлеуметтік педагогика әлеуметтік жұмыстың ғылыми
методологиясы қызметіндегі компоненты. Себебі, қоғамдағы білімді
қалыптастыру, топтағы қарым-қатынас, тұлғаның өзін-өзі білімдендіру
мәселелері негізінен педагогикалық әдістер арқылы шешіледі. Демек,
әлеуметтік жұмыстың педагогикалық негіздері әлеуметтік педагогикалық
теориясы, әдіс-тәсілдерін қосады. Әлеуметтік педагогика әлеуметтік жұмыс
құрылымында психологиямен қатар, оның түсіндірмелі қызметтерін орындайды.
Педагогиканың осы саласы әлеуметтік жұмыстың ең алдыңғы рөлі, яғни оған
тұлғаның дамуы жатады.
Егерде әлеуметтік педагогтың дайындығы жеткіліксіз болса, қарым-қатынас
арқылы психологтардан көмек алады. Адамға өз қатынасын өткізу –
педагогикалық және психологиялық процесс. Бұл қызметпен әлеуметтік педагог
та, қызметкер де айналысады.
Англияның педагогы М.Пейн әлеуметтік жұмыстың негізгі 5 қызметін
анықтайды.
• Бірінші қызмет – терапиялық: әлеуметтік қызметкер әлеуметтік
ақаулардың барлық түрін білу керек;
• Екінші қызметі – саяси, яғни әлеуметтік қызметкер адамды барлық
топтармен қарым-қатынас, көмек үйрету,
• Үшінші қызметі - адамның қоғамдағы орнынан бөлек, қажеттіліктерін
түсініп, әлеуметтік көмек көрсету;
• Төртінші – балаға, отбасыға, қоғамға кедергі жасайтын адамдардан
сақтау;
• Бесінші ең өзекті қызметі – адвокаттық: әлеуметтік қызметкер өз
клиентін сот алдында қорғайды.
Осы бес өзекті қызметті орындау үшін әлеуметтік қызметкер үлкен
интеллектуалды қабілет, жеке тұлғалық қасиеттер, тәжірибелік білім мен
білік болуы тиіс.[26; 84,85]
И.А.Липскийдің пікірінше, әлеуметтік жұмыс клиенттің мұқтаждықтарын
қанағаттандыру болып табылса, әлеуметтік педагогика әлеуметтік ортаны қайта
құруға, шиеленістердің алдын алуға, жеке тұлға мен әлеуметтің қарым-
қатынастарын оңтайландыруға бағытталған. Жаңа мамандыққа кіріспе атты
әдістемелік хатта әлеуметтік педагог өзінің мақсаты бойынша мәселенің алдын
алуға, оны тудыратын себептерді уақытында анықтауға және жоюға, әртүрлі
кері құбылыстардың, адамдардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың бастапқы
профилактикасын қамтамасыз етуге және осылайша оларды қоршаған микроортаны
сауықтыруға тырысатыны көрсетіледі.[27, 45] Сонымен бірге, әлеуметтік
қызметкер қалыптасқан мәселемен айналысады (маскүнемдік, нашақорлық,
қаңғыбастық, жұмыссыздық ауру, мүгедектік, табиғи апаттар және басқалар),
бұл әлеуметтік көмектің арнайы түрлері мен одан да терең мамандандырылуды
(мүгедектермен, қарттармен, босқындармен, әлеуметтік тәуекелді топтармен
және басқалармен жұмыс бойынша) талап етеді.
Әлеуметтік педагогиканың клиенттері, негізінен, балалар мен жас
өспірімдер, ал әлеуметтік қызметкерлер тұрғындардың түрлі топтарымен жұмыс
істейді. Егер әлеуметтік педагогтың күш жұмсауының нысаны – тәрбие үрдісі
болып табылса, әлеуметтік қызметкердің нысаны дағдарысты жағдай болып
табылады. Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы турде ғана, ал
мамандардың арасындағы өзгешіліктер айқын емес. Әлеуметтік педагогтар мен
әлеуметтік қызметкерлер қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан мәселелерін
бірге шешуге талпынып, қатар жұмыс істейді.
Әлеуметтік педагог – жеке тұлға, отбасы және қоршаған орта арасындағы,
осы ортаның педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сай қайта құрылуына ықпал
ететін байланыстырушы адам. Сондай-ақ, әр түрлі әлеуметтік мәдени
орталардағы балалар мен тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен
оны қоршаған микроортаның психологиялық педагогикалық ерекшеліктерін
зерттейді. Оқушылар мен тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен
мұқтаждықтарын, мінез-құлқындағы аутқушылықтарды, шиеленісті жағдайларды
анықтайды. Олар уақытылы көмек әрі қолдау көрсетеді. Жеке тұлға мен білім
берудің орындары арасында әрекет етеді, оқушылардың құқықтары мен
бостандықтарының жүзеге асуына, ыңғайлы және қауіпсіз жағдайды құруға
олардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етуге; жалпыға білім
берудің орындалуына; салауатты өмір салтын насихаттауға көмектеседі;
балалардың таланттарын дамыту үшін жағдайлар жасайды.[28, 4]
Әлеуметтік педагогтың кәсіби қызметіндегі басты мақсат – адамның, жеке
тұлғаның, отбасының әлеуметтік құқықтарымен мүдделерін қорғау.
Дамыған Европа елдерінде әлеуметтік жұмыс мүдделі адамдарға көмек ретінде
бағытталған. АҚШ-та ХIХ ғасырдың 80-ші жылдары Колумбиялық университетінде
ең алғаш әлеуметтік жұмыс факультеті ашылды.[29, 142]
Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтік педагогиканың байланысы әркелкі. Ресейдің
әлеуметтік педагогика саласының алдыңғы қатардағы маманы – А.В.Мудрик:
әрбір әлеуметтік педагог, ол әлеуметтік жұмыскер, бірақ әрбір әлеуметтік
жұмыскер - әлеуметтік педагог емес,-дейді. Демек, әлеуметтік жұмыс
дегеніміз – клиенттің проблемаларын шешудегі әртүрлі қызметтер (мәселен,
медициналық, заңдық, экономикалық, психологиялық, тәрбиелік және т.б.), ал
әлеуметтік педагогика дегеніміз – клиенттің жеке тұлғалық қасиеттерін
дамытудағы әлеуметтік жұмыс болып есептелінеді.[30, 123] Әлеуметтік
педагогика әлеуметтік жұмыстың өзекті негіздерінің бірі бола тұрып,
әлеуметтік педагогтардың кәсіби қалыптасқан жоғарғы оқу орындарында
оқытылатын пәндерінің бірі.
Жалпы, Ұлыбританияның педагогикалық зерттеу жұмыстары өз
университеттерінде болады, ғылыми – зерттеу ұйымдарында сирек кездеседі.
Қазіргі уақытта Ұлыбританияның төрт аумағында Англия, Шотландия, Уэльс,
Солтүстік Ирландияда жүзге жуық университет пен колледждер ғылыми жолда
қатысады. Олардың үш қайнар көздері бар; көбінесе мемлекеттен; 70%-тен
жуығы экономикалық және әлеуметтік зерттеулер кеңесінен қаржыланады, азғана
бөлігі жекеменшік қорларынан түседі.
Университеттерден бөлек зерттеулер білім саласының зерттеу ұйымдарында
және оның ең алдыңғы қатарлары ұлттық педагогикалық зерттеу қоры(National
Foundation for Research in Education - NFRE) Шотландиялық білім зерттеу
кеңесі(Scottish Council for Research in Education - SCRE) болды.[21, 34]
Англияда әлеуметтік жұмыскер бала туу орындарында, психиатриялық
ауруханаларда жұмыс істейді. Әлеуметтік педагог әлеуметтік қызмет құрамына
кіріп, мектепте мұғалімдерге қиын жас өспірімдермен (жеткіншектермен) жұмыс
жасайды. Отбасында ата-аналармен балалардың қарым-қатынасын жөнге келтіруге
көмектеседі. Балаларымен қатал ата-аналар жанұяларын анықтайды. Сонымен
қатар, әлеуметтік педагог уақытша мектептен шығарылған немесе науқас балаға
үйде сабақ беруді ұйымдастырады. Олар мектептен шығарылған ұлты аз
балаларға көптеген жеңілдіктер де көрсетеді.
Ұлыбританияда дискриминация кең ауқымда таралған. Адамның ұлты, нәсілі мен
дініне, жынысына, жасына, денсаулығына, тұрғылықты жеріне (қала, ауыл),
жыныстық бейімділігіне және т.б. шектеулер жасалынады. Сондықтан
әлеуметтік педагогтарды даярлау жүйесінде тәжірибе үлкен рөл атқарады.
Студентке бірінші курстан бастап, жұмыс орны беріледі. Онда ол таңдап алған
қызметі бойыша мамандандырылады.
Солтүстік Ирландияда арнайы қызмет бар. Офицер өзі 4-5 адамнан құралған
тобымен сот алдында жасы кәмелетке толмаған баланың халін айтады. Олар
жазалау мерзімін өтеуін қадағалап, сонымен бірге, бала белгілі мерзімін
өтеген соң, бұрынғы халіне түспес үшін көмек береді.[15, 275]
1921 ж. АҚШ-та Американдық әлеуметтік педагогтар қауымдастығы құрылады.
Бірақ, ең ежелгі ұйымдардың бірі, дәлірек айтқанда, Американдық балаларға
көмек Лигасы 1920 ж. ашылды. Бұл күнде Лига балаларға көмек беру үшін
әртүрлі бағдарламалар жасады.[31, 35]
Кәмелет жасына толмаған аналарға, жалғыз әйелдерге, тұрмысы нашар
отбасыларға және балаларға мектепті бітіру үшін материалды көмек
көрсетіледі. Мұндай балалардың әкелері заңды некеге тұрмағанның өзінде
балаларын асырауы керек. Бір штаттарда балаларына материалды көмек беруден
бас тартқан әкелер түрмеге қамауға дейінгі жауапкершілікке тартылған.
Кейбір штаттарда Хелп бағдарламасы бойынша 20 жасқа дейінгі аналарға
арнайы жетім сәбилер баспанасынан орын беріледі. Мұнда жұмысшылар балаларды
бағып өсіреді. Ал жасына толмаған аналар оқып, жұмысын жалғастыра беруіне
болады. Жетім сәбилер баспанасын жеке тұлғалар мен коммерциялық емес
ұйымдар қамтамасыз етеді. Оларды Федералдық штат қаржыландырады.[15, 324]
Әлеуметтік көмек балалар мекемелеріне, яғни балалар бақшасы, жеткіншектер
мен бұзық балалар мекемелерін, мүгедек және кеміс балалар мектептерін,
әртүрлі түзелу орындарына көмек көрсетеді.
Федералды заң шығару орындары оқыту және тәрбиелеу мекемелері алдына
мынадай міндеттер қояды:
- жасы, қабілеті мен қызығушылығына сай толық біліммен қамтамасыз ету;
- тамақтандыру;
- балалардың әлеуметтік және эмоционалды дамуы;
- педагогикалық білімдеріне ата-аналарын араластыру;
- балалар мен ата-аналарына әлеуметтік қызмет көрсету.
Мектепке дейінгі мекемелер, көбінесе ақылы болып келеді. Тұрмысы нашар
отбасыларының балаларына Федералды бюджеттен ақша бөлінеді. Бала
бақшасында, орта есеппен, бір тәрбиелеуші 4-5 жастағы бес балаға келеді.
[32, 24]
Тұрмысы нашар отбасыларының балаларына күнделікті мектеп астары беріледі.
1996 жылдан бастап тәрбиелеу мен тұрмысы нашар отбасыларынан ақыл-ойы
кеміс балаларға Хендстарт бағдарламасы енгізіледі. Бұл бағдарламада, орта
шамамен жылына 450 адамды қамтиды. Реабилитациалық Орталықтар қызметінде 8-
10 балалардан құрылған жетім сәбилер баспанасы орындайды. Онда балалардың
көңіл күйін жақсарту үшін барлық жағдайларды жасайды. Ақыл-ойы кемтар
балаларға арнайы мектептер салынған, балалар үйі мен ауруханалардың 80-90%
жеке тұлғалардың қайыр беруінен құрылған.[33, 69]
Жалпы, әлеуметтік педагогтардың қызметтері сан алуан. Бірақ та, олар
арнайы жас қылмыскер полициялары мен түрмелерде де жұмыс істейді.
Ұлыбританияда әлеуметтік педагогтардың мүгедектермен жұмысы, көбінесе
олардың оқытуымен байланысты болады. Мүгедектерді оқыту процесі арнайы
білім беріп оқытады. Бұл бағдарламалар мүгедектермен кемтар балаларға
арналған.
Канадада әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлайтын жүйе қалыптасқан.
Мемлекет қоғамды және экономиканы басқару концепцияларына байланысты бүкіл
әлемде гуманды әлеуметтік жүйесін құруға мүмкіндік береді. Канадада
әлеуметтік жұмыстың құрылу және дамуына сай өзіндік терең дәстүрі бар. Осы
елде әлеуметтік педагогика деген ұғым жоқ, тек оның орнына әлеуметтік
жұмыс ұғымы пайдаланады.[12, 111]
Кейбір канадалық әлеуметтік қызметкерлердің ісіне әлеуметтік-педагогикалық
қызмет еніп, қолдану мазмұнына, түріне және әдіс-тәсілдеріне байланысты
Батыс Еуропаның әлеуметтік педагогтарының қызметіне ұқсас келеді. Канадада
әлеуметтік жұмыс бүкіл идеология, методология, теория, серіктестік және
қамқорлық қызметтерді қосады.
Канадада әлеуметтік жұмыс пайда болып, сыйлы мамандық және ғылым
есебінде елдің француз тілді де, ағылшын тілді де провинцияларында дамып
келе жатыр. Көптеген университеттерде әлеуметтік жұмыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ
УНИВЕРСИТЕТІ
А.Х. ТЕМІРБЕКОВ АТЫНДАҒЫ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
АҒЫЛШЫН ЕЛДЕРІНДЕ БОЛАШАҚ ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАРДЫ КӘСІБИ ДАЯРЛАУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
Орындаған:
Абдрахманова П.А.
Ғылыми жетекші:
Педагогика ғылымдарының
Докторы проф. Успанов К.С.
Қорғауға жіберген
кафедра меңгерушісі
п.ғ.д. проф. Успанов К.С.
Алматы, 2006
Магистрлік диссертацияның жоспары
Тақырыбы: Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби
даярлаудың ерекшеліктері.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I бөлім. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
теориялық негіздері
1. Ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау
тарихына
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың
қазіргі жай-
күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3. Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлауға
салыстырмалы сипаттама беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Тұжырым.
II бөлім. Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың
мазмұнына шолу.
2.1 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жүйесі мен
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4 2
2.2 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің
мазмұнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
2.3 Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудағы қолданатын
қазіргі технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...82
Библиография ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .84
Қосымша.
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі жағдайда Қазақстанда мыңдаған мұғалімдер
әлеуметтік педагогикалық дайындықсыз жұмыс істеп жүр. Жоғарғы оқу
орындарында әлеуметтік педагогтарды дайындау процесі мен олардың
мамандандырылуы осы мәселенің көкейкестілігін көрсетеді. Соңғы жылдары
батыстың педагогтары әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл
аударуда. Себебі, педагогика ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен
білім беруге ықпалын және педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері
ықпалын талдайтын, әлеуметтік педагогика деп аталатын педагогиканың жаңа
саласы қалыптасты.
Бүгінгі таңда сан алуан әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік
жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды.
Аталған мамандықтар КСРО-да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде
тіркелген болатын, әрі сол жылы мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары
білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер
мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік
себепші болды. 1990 жылы әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау процесі
басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны, түрлері және
әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді. [1,9]
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері
қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас
өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан
қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен қатар, биліктің
барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі
мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн
сайын тікелей оқу-тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан,
оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ әлеуметтегі
өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген
әлеуметтік педагогикалық мәселелерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және
әлеуметтік орта байланыстыратын буын әлеуметте қарым-қатынас жасауда және
жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни әлеуметтік педагог болып
табылады.
Әлеуметтік тәрбиенің идеяларын көрнекті орыс және кеңес педагогтары
К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, С.Т.Шацкий, В.Н.Шульгин, М.В.Крупенина
дамытты.[2,38] Қазіргі уақытта әлеуметтік педагогика саласында Ресейдегі
әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді дайындау жүйесін құруға
тікелей қатысып отырған М.А.Галагузова, В.Г.Бочарова, Б.З.Вульфов,
М.П.Гурьянова, А.В.Мудрик, М.И.Рожков, В.А.Сластенин және т.б. ғалымдарды
атап айтуға болады. Сонымен қатар, әрбір елдегі салыстырмалы педагогиканың
өкілдері шетелдік тәжірибеге, ең алдымен отандық білім берудің мұқтаждығы
тұрғысынан қарайды.[3,56]
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі
мәселелерін қарастыра бастады. Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік
педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік
педагогтың студент жастармен жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын
теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі. Е.З.Батталханов оқушы
жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын
әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды.
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік педагогикалық жұмысқа
дайындаудың жүйесін құруды теориялық-методологиялық негіздерін қарастырды,
болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке
тұлғалық білім беру ретінде анықтады.
М.Т.Баймуканова болашақ әлеуметтік педагогтардың студенттік жастар мен
отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсіби дайындығын қалыптастырудың
әдістемесін әзірлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындаудың үрдісі оның зерттеуінің нысаны болады.[4,105]
Дайындық жүйесін құру мен жетілдіруде Қазақстанның жоғары білім беру
дәстүрінде қалыптасқан әлеуметтік жұмыс тәжірибесі, сондай-ақ әлеуметтік
мамандықтардың мамандарын дайындаудың шетелдік бай тәжірибесі пайдалынады.
Батыс Европа, АҚШ елдерінде осы салада жүз жылдан артық тәжірибе бар.
Әрине, шетел елдерінің тәжірибесін отандық педагогикаға толық енгізу мүмкін
емес. Мамандарды дайындаудың артықшылықтары мен кемшіліктерін ресейлік
зерттеушілердің көзқарасы тұрғысынан талдау, сондай-ақ, АҚШ, Англия және
Ұлыбритания сияқты елдердің әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлердің білім беру жүйелерін салыстыру, әрі әлеуметтік педагогтарды
оқытуға ерекше көңіл бөлу маңызды болып табылады. Себебі, мамандарды
дайындаудың жүз жылдан артық тәжірибесі әлеуметтік жұмыс саласындағы
жаңадан қалыптаса бастаған білім беру жүйесі үшін белгілі бір маңызға ие
болады.
Бүкіл әлемде ғылымның осы саласымен айналысатын мамандар саны жылдан-
жылға көбейіп келеді. Қазақстанда салыстырмалы педагогикалық зерттеулер
салыстырмалы педагогиканың әдіснамалық, теориялық негіздері
(Г.Қ.Нұрғалиева, А.Қ.Құсайынов, Қ.С.Мусин), жеке меншік мектептердің даму
тарихы (А.О.Ысқақова), әртүрлі елдердегі оқытушыларды кәсіби даярлау
(Қ.С.Мусин), Америка педагогикасында тұлғаны әлеуметтендіру
(З.У.Кенесарина), Ұлыбританиядағы жеке мектептерде элитаны тәрбиелеу
(Ә.Б.Қалиева) мәселелерін қамтиды.[5,6] Демек, еліміздегі әлеуметтік
педагогтарды дайындау мәселесі жеткілікті зерттелмеуімен оған деген бүгінгі
қоғамның қажеттілігі және теория мен практиканың арасындағы алшақтық бізге
зерттеу тақырыбымызды Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби даярлаудың ерекшеліктері деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды
дайындаудың ғылыми теориялық негізгі ерекшеліктерін анықтап, салыстырмалы
түрде талдау нәтижелерін Қазақстан Республикасында пайдалану мүмкіндігін
негіздеу.
Зерттеу объектісі: ағылшын елдерінің жоғары оқу орындарында біртұтас
педагогикалық процесте әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындау жүйесі.
Зерттеу пәні: ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтардың жоғары
оқу орындарында кәсіби даярлау үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер: Қазақстанда АҚШ, Англияның жоғары оқу
орындарындағы әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерлерінің кәсіби
дайындау тенденциялары анықталса, сондай-ақ осы аталған елдердің
әлеуметтік педагог пен әлеуметтік қызметкерлерді дайындау жүйесінің
салыстырмалы талдауы жүргізілсе және Қазақстанның жағдайында мүмкін болып
табылатын алдыңғы қатарлы ағылшын тәжірибесі қолданыс тапса, онда
Қазақстанда әлеуметтік педагогтардың кәсіби даярлық процесінің тиімділігі
артады, өйткені бұл білім беру жүйесіне қойылып отырған қазіргі заман
талаптары.
Зерттеудің міндеттері:
- Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың жалпы
және өзіндік ерекшеліктерін анықтау;
- ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау
процесінің теориясын сараптау;
- ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтардың мазмұндық
ерекшеліктерін айқындау;
- ағылшын елдерінің жоғары оқу орындарындағы оқытудың мақсаттарын,
міндеттерін, мазмұнын талдаудың негізінде кәсіби дайындықтың негізгі
тенденцияларын көрсету;
- әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау зерттеуінде салыстырмалы
педагогикалық талдау критерийлерін анықтау;
Жетекші идея. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
ерекшеліктерін анықтау, оны еліміздегі білім беру жүйемізге әкеліп, тиымды
пайдалана білу – қоғам сұранысына сай жан-жақты әлеуметтік педагогтарды
дайындауға негіз болады.
Зерттеудің көздері: шетел және Қазақстандық ғалымдардың (философ,
тарихшы, әлеуметтанушы, психолог, педагог) зерттеліп отырған жұмыс жайлы
еңбектері; бүгінгі таңдағы әлеуметтік педагогика саласындағы көкейкесті
проблемаларды зерттеп жүрген белгілі ғалымдардың еңбектері; ресми
материалдар(Қазақстан Республикасының ресми құжаттары, заңдар, қаулылар,
баяндамалар); Білім және Ғылым министрлігінің нормативті құжаттары; шетел
зерттеушілірінің автореферат, диссертация, монографиялары ғылыми жұмысқа
арқау болды.
Зерттеу әдістері: салыстырмалы педагогикалық ғылыми негізде педагогикалық
зерттеулерді талдау; аналитикалық әдістер(талдау,синтез, жинақтау, қорыту);
салыстырмалы түрде жинаған материалдарға, ресми құжаттарға талдау және
алған нәтиженің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Англия, АҚШ елдеріндегі әлеуметтік педагог мамандығының мәнін ашып,
ғылыми теориялық негіздемесі анықталды.
2. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагог қызметінің даярлау
құрылымы мен жүйесі нақтыланды.
3. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагог мамандығының кәсіби дайындау
мазмұны мен ондағы қолданатын жаңа технологияларына талдау жүргізіліп
еліміздің білім беру жүйесінде мүмкіндігінше пайдаланудың жолдары
айқындалды.
Зерттеудің практикалық мәні: теориялық талдаулар нәтижесінде жасалған
тұжырымдар, қорытындылар, аталған арнайы курс бағдарламасы, әдістемелік
құрал мен ұсыныстар жоғары оқу орындарында маман дайындауда, білім
жетілдіру институттары мен осы саладан білім, білік дағдыларды жетілдіру
мақсаттарында пайдалануға болады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (қыркүйек-желтоқсан 2004 ж.) ғылыми жұмысқа тақырып
таңдап, зерттеу мәселесі бойынша ғылыми әдістемелік әдебиеттерге теориялық
талдау жасалды. Болашақ зерттеу жұмысына ғылыми аппарат негізі салынды.
Екінші кезеңде (қаңтар-мамыр 2005 ж.) зерттеу мәселесіне байланысты
материалдарды жинақтау және топтау жүргізілді, яғни ағылшын елдеріндегі
әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау үрдісінің ерекшеліктері салыстырмалы
түрде анықталды.
Үшінші кезеңде (2005-2006 жж) жүргізілген зерттеу жұмыстарының
қорытындылар шығарылып, оның тәжірибе жүзінде мүмкіндігінше қолданылу
әдістері анықталды.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі.
Зерттеу нәтижелерінің талапқа сай теориялық қағидалары мен зерттеу пәніне
сәйкес әдістерді қолдануымен, зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестігімен, нәтижелердің жүйеленіп қорытындылануымен, олардың
тиімділігін тәжірибе жүзінде тексерумен және практикаға ендірумен
қамтамасыз етіледі.
Кіріспеде зерттеу жұмысының өзектілігі, зерттеу мақсаты, объектісі, пәні,
болжамы, міндеттері, жетекші идеясы анықталып, теориялық және практикалық
мәні, ғылыми жаңалығы көрсетіледі.
Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың теориялық
негіздері атты бірінші тарауда әлеуметтік педагог мамандығының мәні
ашылып, оны даярлау тәжірибесі жан-жақты талданады, АҚШ, Ұлыбритания және
Канада елдеріндегі дайындау жүйесінің дамуының негізгі тенденциялары
айқындалады.
Ағылшын елдерінде әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлаудың мазмұнына
шолу атты екінші тарауда жоғарыда аталған ағылшын елдеріндегі болашақ
әлеуметтк педагогтардың кәсіби даярлайтын мекемелердің құрылымы мен
мазмұнына және жаңа технологияларға сипаттама беріледі.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер, тұжырымдар
көрсетіледі.
Қосымшада оқу жоспарлары және оқудың мазмұны ұсынылады.
I – бөлім
Тақырыбы: Ағылшын елдерінде болашақ әлеуметтік педагогтарды даярлаудың
теориялық негіздері
1. Ағылшын елдеріндегі әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлау тарихына
сипаттама.
Әлеуметтік педагогика қызметінің ғылыми статусын негіздеу үшін оның
тарихи, әлеуметтік, педагогикалық даму тенденцияларының алғы шарттарын
айқындау керек. Адамның шығу тарихы жайлы ғылымдардың өзінде, әлеуметтік
педагогиканың тарихи тамырлары терең және оның даму беталысын байқауға
болады. Бұл ескі отандық және әлемдік педагогиканы қамти отырып, этно-
мәдени салтты, діни оқулардың негізін құрайды. Демек, олар көптеген
қозғалыстар мен бағдарламаларда көрініс тапқан мемлекеттік жүйе,
мемелекеттік емес бірлестіктері, жеке адамдардың ынта, ықыласы арқылы
мұқтаж тұлғаларға, халыққа көмек беруден көреміз. Содан адам және
әлеуметтік ортамен қарым-қатынасының құрылу мақсатында қайырымдылық пен
мейірімділік негіздері қалыптасты. Осының бәрін бірге қосқанда әлеуметтік
педагогиканың түйінін, мазмұнын құрады дейміз.
Алғаш рет әлеуметтік педагогика терминін ХIХ ғ. орта шеңінде ғылымға
енгізген Ф.Дистервег. Оның қалыптасуына үлкен әсерін тигізіп, әлеуметтік
педагогиканың мақсат-міндеттерін анықтаған Э.Дюргейм, В.Дильтей, Дж.Локк,
П.Наторп, Э.Шпрангер, Б.Рассел сияқты ғалымдар.[6,354]
Барлығына белгілі ең алғашқы ғылыми педагогикалық білімдер философия
білімі мен тұжырымдарында пайда болады: философия табиғатының, қоғам мен
сананың дамуы жайлы заңдылықтарды қарастыра отырып, жас ұрпақтың өздік іс-
әрекеті жайлы мәселелерді қарастырмай өтпейді. Сондықтан, философиялық
білім әлеуметтік-педагогикалық теория, жүйе және концепцияларының
қалыптасуына қатысты келелі бір қайнар көзі. Ол оның методологиялық
фундаментын, әлеуметтік-педагогикалық теория мен тәжірибесінде жалпы
методологиялық қызметі орынды.
Оның өкілдері ең алдымен философтар, мәдениеттің теоретиктері мен
тарихшылары өздерінің педагогикаға байланысты философиялық ойларын қосқан.
Бұлардың барлығын біріктірген мәдени-философиялық идея, педагогика ғылымы
мен тәжірибенің ең негізгі қайнар көздері болып әлеуметтік тарихи білім,
әсіресе философия және білім саласын жатқызамыз.
Әлеуметтік педагогика педагогикамен бірге дамып оның ажырамас бөлігі
болғандықтан педагогика ғылымымен салыстырғанда біршама жас ғылым деп
есептелінеді.[7,214]
Сондықтан әлеуметтік педагогиканың тарихымен айналысатын ғалымдар, оның
бастамасы мен қайнар көздерін философия ғылымының ұлы данышпандарының
еңбектерінде және барлық уақыттағы халықтың педагог-классиктерінің
трактаттарынан табамыз.
Егерде әлеуметтік педагогиканы осылай қарастырсақ, онда оның даму жолын
бірнеше кезеңдерге бөлуге болады.
I кезең – бастапқы кезең, ежелгі уақыттан бастап ХYII ғасырға дейінгі
уақытты қамтиды. Тәрбиелеу тәжірибесінің мәнін түсіну мен педагогикалық
және әлеуметтік-педагогикалық ойдың қалыптасуымен байланысты. Қайта өрлеу
дәуірі бала тәрбиесіндегі гуманистік ойлардың дамуымен қатысты. Бұл дәуірге
итальяндық педагог-гуманист Витторино Да-Фельтре (1378-1446) еңбегінде
алғаш рет Қуаныш үйі атты интернат тәріздес мектеп ашып, осы идеяны іске
асырушылардың бірі.
II кезең – XYII-ХIХ ғғ. әлеуметтік педагогиканың алдыңғы идеяларының дамуы
мен әлеуметтік педагогиканың ғылыми тұжырымдамаларының ғылым ретінде пайда
болуы.
ХYIII – XIX ғғ. әлем мәдениетінің тарихы буржуазды-демократиялық төңкеріс
кезеңі деп кірді. Көрнекті ғалымдар (педагогтар, философтар, социологтар,
психологтар) қоғам және мемлекетпен ынтымақтастық жолында әлеуметтік
педагогика проблемаларының шешу жолын іздеді. Сол заманның педагогтары өз
ойларын ортаға салумен шектелмей, оны тәжірибе жүзінде жүзеге асырды. Олар
жетім және қараусыз қалған балаларға - жетім сәбилер баспанасын, балалар
бақшаларын және кемтар балаларға мектептер мен әртүрлі мекемелер салды.
ХIХ ғасырдың басынан аяғына дейін әлеуметтік педагогиканың педагогикадан
бөліну үрдісі жүреді. Сонымен бірге, оның дамуына философия және
педагогикадан басқа психология, әлеуметтену, антропология (адамның шығу
тегі мен дамуы жайлы ғылым), медицина және т.б. ғылымдар ықпалын тигізді.
Әлеуметтік педагогиканың педагогикадан ажырау үрдісімен қатар, оның басқа
ғылымдармен интеграциясы (бірігуі) жүрді.[8, 146]
ХIХ ғасырдың аяғында әлеуметтік педагогика педагогика ғылымының жеке
саласы болып қалыптасады. Бұл жағдай, ең алдымен неміс ғалымдары Фридрих
Дистервег пен Пауль Наторп есімдерімен байланысты.
Әлеуметтік педагогика термині 1844 жылы К.Магералмен тәрбие жайлы талқыға
салынып, кейінірек Дистервег оны дамытты. Сол уақыттан бастап, неміс
әдебиеттерінде осы заманымызға дейін екі түрлі түсіндірме пайда болды.
Бірінші түсіндірмеге сай әлеуметтік педагогика әлеуметтік тәрбиемен бір
деген (К.Магер);[9, 239]
Екінші түсіндірмеге байланысты ол белгілі бір жағдайларда педагогикалық
көмек ретінде қабылдайды. (Ф.Дистервег)
Осы көзқарастардың жақындығына қарамастан, оның кейбір ерекшеліктері бар.
Бірінші жағдайда тәрбиенің әлеуметтік аспектілері мен міндеттері жайлы
айтылады.
Бірінші бағыттың өкілдері К.Магер, П.Наторп (20 жылдар), Е.Борнеманн,
Ф.Шлипер, (60-шы жылдар), Д.Пегелер (80-ші жылдар) және басқалар. К.Магер
заманынан бастап, әлеуметтік педагогиканың алғы шарттары, қоғамдағы адамды
тәрбиелеудің әдіс-тәсілдері, яғни қоғамды қоғам арқылы тануды қарастырады.
Екінші бағыт Ф.Дистервег (ХIХ 40-50 жылдар), Г.Ноль, Г.Боймер (20-30 жж),
К.Молленгауэр (50-ші жылдар) және т.б. А.Дистервегтен бастап, осы бағыттың
өкілдері әлеуметтік қорғаусыз жұмыс тобының, халықтың білімі, қараусыз
қалған балалар және т.б. сол сияқты заманның әлеуметтік жағдайына жауап
іздеді.[10, 96]
Герман Ноль (1879-1960) әлеуметтік педагогиканың негізгі міндеті деп
егерде отбасы және мектеп өз қызметін қандай да болмасын себептермен жедел
көмек қамтамасыз етілмей, балаға көмек көрсетпеген жағдайды айтады.
Г.Нольдің ойын П.Наторппен салыстырғанда әлдеқайда нақтырақ және қолайлы
еді. Оның ойлары 1922 ж. жастар қызметінің қайырымдылық жайлы заңында
көрініс тапты. Бұл Германиядағы мектептен тыс уақыттағы жастардың тәрбиесін
қадағалайтын ең алғашқы мемлекеттік құжат болған.[11, 465]
Сол уақыттан бастап, әлеуметтік педагогика отбасы және мектептегі жастарды
тәрбиелеу жөніндегі кемшілікті жетілдіру қызметін енгізді.
Дж.Локк (1632-1704) англияда конституциялық монархия орын тепкен уақытта
өмір сүрді. Феодалдық идеологияға қарсы, буржуазия және жаңа ақсүйектердің
идеясын қолдады. Оның айтуынша: балада туылғанынан идея пайда болмайды,
нәресте туғанда тап-таза тақта тәріздес - дейді. Сондай-ақ, адамгершілік
қасиеттер мен білім туа пайда болмайды, ол өмір сүріп жатқан қоғамға
байланысты қалыптасады. [12, 120]
Адам өмір сүруіне қажеттіліктің барлығын білім және тәрбие, өзінің іс-
әрекеті нәтижесінде алады. Локк тәрбиені философиялық және әлеуметтік
мәнінде жеке тұлғаның қоғаммен қарым-қатынасы, оның өзіндік өсуіне ықпал
етеді деп атаған.
Тәрбие социализация үрдісінде мақсатқа бағытталған негізгі компоненты
болып табылады. Коменский оның қажеттілігін айтқан болатын. Осы міндеттің
теориялық негіздемесін ашты. Оның міндеті джентельменді тәрбиелеу. Демек,
тәрбиелеушінің тек өз істерінен басқа, азаматтық жауапкершілікті, өз еліне
және өз табына қажетті екенін сезіну керек. [12, 126]
Джентльмен өз қызметтерін орындау үшін діншіл, дені сау, ақыл-ойы бар,
қайратты және еркіндікті сүйетін болуы тиіс.
Локк өзінің педагогикалық тұжырымдарын Тәрбие жайлы ойлар атты
трактатында – капиталистік әлемде іскер адамды даярлау бағдарламасында
білдірген. Ақсүйектік дәстүрді (феодалдық) новатырлік тәрбиені қосып –
прагматикалық бағытты, яғни ол тұлғаның буржуа есебінде оның азаматтық,
адамгершілік және іскерлік қасиеттерін дамытуды көздеді.
Педагогтің новаторлық идеяларының негізінде ол ең алғашқы тәрбиенің
физиологиялық, адамгершілік және сананың дамуын бірлікте алып тәрбиенің
ғылыми-психологиялық негізін дәлелдеді. Оның педагогикасының мәні –
утилитаризм (тәрбие өмір сүруге үйретеді, яғни тәрбие болашақ джентльменді
пайдалы біліммен білікті қамсыздандырады).
Ол нақты білім беру бағдарламасын, дәстүрлік пәндерден басқа мемлекеттік
тарих пен құқық, стенография, этика, бухгалтерлік есеп-шөт т.б. енгізді.
Тәрбиенің әдіс-тәсілдері балалардың жасына лайық болу керек.
Сонымен бірге, Локк тәрбиені буржуазия өкілдерінің социализация
үрдісіндегі ең бір өзекті мәселесі ретінде қарастырады. Өз елінің азаматын,
патриотын тәрбиелеу міндеті бірінші жоспарда тұрды.
Социализация процесінің негізгі компоненты – отбасы деп қарастырады.
Баланың іс-әрекеті тәрбиешілердің ықпалына қарай өзгеруі мүмкін, бірақ ең
бірінші тәрбиеші ата-анасы деп атаған. Бұл модельдің өзіндік пайдасы бар.
Тәрбиешімен балалардың формалсыз қарым-қатынасы, қоршаған ортаның
педагогизация үрдісі жүреді. Алайда, оның кемшіліктері байқалады. Баланың
іс-әрекетіне байланысты қарым-қатынастың тарлығы, шынайы өмірдің
тәрбиесінен алшақ болу. Локктың оқыту және тәрбиелеу ісі тұлғаның қоғамдық
және адамгершілік қасиеттерінің әлеуметтік процесте қалыптасуы болып
саналады.
Гертруда Боймер осы бағыттың өкілі, бірінші көзқарас қарсыластарынан
айырмашылығы әлеуметтік педагогика негізін педагогиканың құрамдас бөлігі
деп қарастырады.[13, 38]
Баланың қараусыздығын зерттей отырып, К.Молленгауэр, баланың проблемасын
қоғамдық мекемелер шеше алмаса, онда тәрбиенің үшінші бір кеңістігін жасау
керек (мектеп және отбасыдан бөлек), яғни мемлекет тарапынан көмек керек
екендігін түсіндірді. Сонда оның ойынша, әлеуметтік педагогика мәдени
қалыптасқан мазмұнды беру емес, ол тек қана өсіп келе жатқан ұрпақтың даму
процесінде пайда болатын ақауларды шешуге ұйымдастыруын атап айтқан. [14,
18]
XIX ғасырда мұқтаж адамдарға көмек көрсетудің қоғамдық және мемелекеттік
жүйелері қалыптаса бастады. Сонымен бір уақытта білікті көмек, моральдық,
психологиялық,материалдық қолдау көрсете алатын кәсіпқой адамдардың қажет
екені аңғарыла бастады. АҚШ пен Батыс Еуропадағы әлеуметтік жұмыс
саласындағы алғашқы оқу орындарының ұйымдастырушысы шіркеу болған.
Әлеуметтік жұмыстың алғашқы мектептері 19 ғасырда: Нидерландта – 1896 ж.,
Германияда -1899 ж., ал Англияда – 1903 ж. пайда бола бастады.[15, 245]
60 жылдары осы бағыт біржолата өз қалпын, теориялық мәнін ашып негіздейді.
Сонымен, қылмыс жасаған балаларға тәрбиелік көмек, тұрғылықты мекені
бойынша мектептен тыс жұмыс, баланың отбасында балалар мектептерінде,
мектеп-интернаттарда және т.б. білім беру орындарында тәрбиелік жұмыс
жүргізілді.
Пауль Наторп: халықтың мәдени деңгейін көтеру, қоғамның тәрбиесін
интеграциялау мәселелерін зерттейтін сала әлеуметтік педагогика,-дейді.
Имперализмнің дамуына байланысты П.Наторптың идеялары ұмытыла бастады.
Оның орнына Джордж Дьюидің педагогикалық ойлары өз орнын тапты. Дж.Дьюидің
болашақ мектебі қоғамның мұқтаждығына байланысты құрылған еді.
Жаңадан пайда болып келе жатқан ғылымның теориялық негіздері, ең алдымен
Мери Ричмонд есімімен әлеуметтік жұмыстың барлық американдық мектебін алып
қарастыру керек. Оның еңбектері. Дружеский визит к беднякам: руководство
для работающих в благотворительных организациях (1899), и Социальные
диагнозы (1917) және т.б. әлеуметтік жұмыс теориясының ғылыми әдістері мен
өзекті категорияларының негізін қалыптастырды.[16, 431]
Осы салаға өз шығармашылық үлесін қосқан өткен ғасырымыздың және біздің
отандас ғалымдарымыздың педагогикадан ірі шығармалары, жалпы әлеуметтік
педагогикалық, әлеуметтік тәрбиелеу мен білім мәселелері бай ой тізбектері
тәжірибеге сүйенген зерттеулері бар. Осы зерттеулердің жиынтығы әлеуметтік
педагогиканың тарихи-логикалық жүйелілігі және құрылымды-функционалдық
динамикасын, әлеуметтік педагогикалық білімді жинап, оның мән-сыйпатын
ашады.
Ресейде бұл ғылым ХIХ ғасырдың аяғында пайда болып, ХХ ғасырдың 20
жылдары мектеп өмірі мен әлеуметтік ортаның байланысын зерттеу идеялары
дами бастады. Бұл идея С.Т.Шацкийдің және т.б. педагог-теоретиктердің
еңбектерінде ғылыми теориялық негіздемесін тапты.
Осында талқыланған контексте нақты құбылыстар, яғни адамды тәрбие
объектісі ретінде қарастыру, білім беріп тәрбиелеу жүйесінде орыстың ұлы
педагогы К.Д.Ушинскийді айтуға болады. К.Д.Ушинский әлеуметтік педагогика
мен әлеуметтік жұмыстың қазіргі уақытта функционалды қарым-қатынасына тірек
болатын заңдылықтарын ашты. Оның мәні педагогтар мен бір-бірімен шектес
пәндердің мамандары бірігіп, адамды зерттеу барысында біртұтас жүйесін
құруы қажет.
Дәрігер, тарихшы, филолог – К.Д.Ушинский: Егерде олар тек қана маман
болмай, физиология, психология, логика ғылымымен таныс болса, яғни
педагогиканың ең негізгі үш категорияларын білсе, онда олар көкейкесті
мәселелерді іздеп тауып, тәрбиеге тікелей үлес қосар еді.[17, 46]
Дамыған елдерде әлеуметтік педагогика әлеуметтегі өсіңкі қозғалыспен
ерекшеленеді. Әртүрлі еледрдің әлеуметтік жұмыс саласындағы, әсіресе
бастапқы кезеңдегі өзара ықпалы да маңызды фактор болып табылады. Мысалы,
Англия мейірбандық қоғамы әлеуметтік жұмыстың үлгісі ретінде Эльберфельд қ.
кедейлерге көмек көрсетудің неміс жүйесін алса, олар өз кезіндегі Гамбург
пен Бавариядағы қайырымдылық жұмыстың, сондай-ақ Париждегі әулие Павел
Қоғамының ықпалының нәтижесінде құрылған болатын. Содан кейін ағылшындық
Достық сапарлар ұйымы мен кедейлерге көмек көрсетудің неміс ұйымы Солтүстік
Еуропа елдеріндегі әлеуметтік жұмыс жүйесі үлгі болды. Алайда, өзара
ықпалға қарамастан, кәсіби әлеуметтік жұмыс пен осы саладағы білім беру
бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін пайда болған елдерде, яғни Англияда,
Германияда, Францияда, Голландияда, АҚШ-та берік ұлттық дәстүрлер қалыптаса
бастады.
Бірінші және Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезеңде әлеуметтік жұмыс
саласындағы білім беру әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесімен қатар және соған
сәйкес дамыды. Әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінің жеңісі әлеуметтік
қызметкерлер мен әлеуметтік педагогтарды жаңа тамаша әлемнің
құрылысшылары ретінде бейнелеп, еуропалық мемлекеттердің үкіметтерінің
әлеуметтік жұмыс пен білім беруге деген қызығушылықтарын арттыра түсті. Бұл
уақытта дайындықтың мазмұны мен әдістеріне, сол секілді Батыс Еуропа
елдерінің әлеуметтік дамуының барлық салаларына АҚШ-тағы әлеуметтік
қызметкерлердің дайындық үлгісі ықпал етті. Қаржылық дағдарыс, сонымен
бірге әлеуметтік қамтамасыз етудің де дағдарысы әлеуметтік жұмыс
саласындағы білім беруге 70-ші жылдардағы реформа жасаудың себебі
болды.[18, 235]
Әртүрлі тіршілік әрекеттерін ала отырып, әлеуметтік педагогика халық
шаруашылығы мен күнделікті тұрмыс және мәдени бос уақытта адамның
әлеуметтік тұрмысына, тұлғаның әлеуметтену және оның үйлесімді түрде дамып,
адамның табиғи мәнін ашады.
Әлеуметтік педагогика дамуына тарихи-логикалық талдау жасап, мынаны
белгілеп қойған дұрыс. Бәрімізге мәлім ХХ ғ. орта шеңінде әлеуметтік
педагогика саласының функционалды түсіндірмесі, оның тәжірибемен байланысы,
яғни ғылыми категориялар сипаты педагогика шеңберіне келді. Демек, тек
білім беретін мекемелердің ықпалына, дәлірек айтсақ, балалар үйлеріне
жасалды.
Өз заманында немістің ірі әлеуметтанушы және педагогы К.Молленгауэр
әлеуметтік педагогиканың даму келешегін анықтады. Сонда әлеуметтік
педагогика үлкен қоғамдық кеңістіктің теориялық негізі және әлеуметтік
барлық субъектілерінің ұйым аралық координациясының мазмұнды желісінің
негізін қалады дейді. Әлеуметтік педагогиканың ең негізгі қызметі – адамдар
арасындағы байланыс, тіршілік әрекеті, құндылық бағытқа байланысты
индивидтің қоғаммен байланысы, оларды отбасы, мектеп, тұлғаның зерттеу
күйіндегі мәнін өндірістік орта зерттейді, субъекттің өздігінен жетілу және
әлеуметте өзгеру мәселелерін қарастырады.[14, 20]
Отандық және әлемдік тәжірибе негізінде оның дамуын анықтау зерттеушіден
тұлғаның отбасын, сол халықтың мәдениетін, діни және қоғамдық құрылымын,
мемелекеттің қызметін жаппай зерттеуін талап етеді.
Шетелде әлеуметтік педагогиканың теориялық нысаны тек ХХ ғ. 50-60 жж.
Германияда дамып келсе, Европада, АҚШ-та ХIХ ғ. аяғында пайда болып,
мемлекет институттарымен діни және қоғамдық құрылыммен ұйымдастырылған
қызметті әлеуметтік жұмысқа жатқызады.[19, 123] Оның мазмұны балаға,
отбасыға көмек беру, мектеп және т.б. ұйымдарға тәрбие жұмыстары жүргізу.
Әлеуметтік педагогика қоғамдық құбылыс болып келіп, кейін белгілі бір
қоғамдық институтты, адамдар қызметінің шеңберіне айналып, ғылыми мағынасын
ашады деп айтуға болады. Осы бастама тек қалың бұқара топтың әлсіз
тобының әлеуметтік қорғау тәжірибесінің мәселелерін қамту емес, сонымен
бірге, жеке ғалымдардың қосқан үлесінің арқасындағы теориялық білімнің
жинақталуы.
Шетел елдерінде әлеуметтік педагогиканы теориялық зерттеу тарихы мен ол
туралы ғылыми түсініктер жайлы бірнеше жұмыс топтары бар.
Ғылымның статусына сай әлеуметтік-педагогикалық қызметтің статусы
белгіленеді. Сондықтан әлеуметтік педагог қызметіне пән аралық ерекшелік
тән. Әр елде өзіндік ұлттық ерекшелігі бар. Ең алдымен, бұл ерекшелік
кәсіби орта және жоғарғы оқу білімі мен мектеп жүйесінің ұлттық, мәдени
ерекшеліктерімен, әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайымен байланысты.
Әлеуметтік педагог қызметінің айырмашылығы тек оның статусында ғана емес,
сонымен қатар, кадрлар даярлау жүйесінде, бұдан жұмыскердің білігі,
шеберлігі мен кәсіпшілік деңгейінде екенін көреміз.
АҚШ, Англия, Канада сияқты елдердің әлеуметтік педагогтарды терең зерттеу
нәтижесінде әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкер арасында
айырмашылық бар. Жекеменшік иесі немесе жеке өзінің талпынысының арқасында
жасаған қоғамның дәулетті немесе бақуатты ортасы өздерінің көмегін мұқтаж
қоғамға береді. Әлеуметтік қызметкер осы мәселелерді шеше алуы керек.
Өйткені көптеген жоғарғы орта табына да әлеуметтік көмек қажет және
маманның еңбегін де өтеп береді. Канадалық ғалым Р.Рамзей бұл кадрларды
өрт сөндірушілер орындайды деген.[20, 45]
Канадада әлеуметтік жұмыс негізгі қызмет есебінде АҚШ пен Ұлыбритания
сияқты бір мезгілде пайда болды. Әлеуметтік жұмыс мамандық есебінде
қалыптасқанына 100 жылдан астам уақыт болды. Университет базасындағы
әлеуметтік жұмыс мектептері немесе әлеуметтік жұмыс факультетіне 80 жылдай
уақыт болды. Әлеуметтік қызметкердің университеттік деңгейде оқу түрі мен
формасы АҚШ-тың құрылым мен жүйесіне ұқсас келеді. Әлеуметтік жұмыс
жүйесіне сол сияқты Ұлыбритания, Шотландия, Ирландия, Германия, Норвегия,
сондай-ақ 1598 жылғы Кедейлерге байланысты Заңдағы ағылшынның негізгі
дәстүрі мен құндылықтарын қосуға болады. Канадалық әлеуметтік жұмыс жүйесі
бастапқы кезеңде тұрып, бүгінгі күні Франциядағы мейірімділік әсерін
тигізуде. Француздың әлеуметтік, философиялық және діни дәстүрлері, әсіресе
Канадалық француз тілді мекендерінде өз ықпалын тигізуде.[12, 233]
Осы екі мәдени дәстүрге қоса, бұл мамандықтың дамуына елдің азаматтығын
алған халықтың да ықпалы зор болды. Мәселен, осы елдегі ең алғашқы ұлт пен
халық бірнеше бай және әлеуметтік құрылымдарды құрды, оған топ ішіндегі бір-
біріне деген көмек жүйесін енгізді. Әлеуметтік қызметкер мамандығы
көптеген дамыған елдерде бір-біріне ұқсас келеді. Алайда, мазмұны, теориясы
мен тәжірибе түрлері осы мамандық шеңберінде сол елдің және халықтың
тарихына байланысты ерекшеленеді. Бұл ерекшелік мамандықты әлеуметтік
жұмыстан айырмайды, керісінше қоғам және мемлекет сұранысына сай білімнің
ерекше бейімделу мәнін құрайды.
Мектеп әрқашан және бар әлемде балаға білім беру мен қабілеттерді
дамыту емес, сонымен бірге, рухани құндылықтарға, адамгершілік, жүріс-
тұрыстың эстетикалық нормаларын, еңбек етуге дайындық, әлеуметтегі өмірге,
ақыл-ойды физикалық дамыту деп санаған.
1.2 Бүгінгі таңдағы ағылшын елдеріндегі болашақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби даярлау теориясына жалпы сипаттама.
Бұл ерекше қызмет біздің елімізде 1990 жылдардан бастап енгізілді. Осы
арада, адамға, отбасына, жеке тұлғаға өмірдің өткел кезеңдерінде заң
актілері арқылы материалдық қаржы, моралдық, заңды қолдау көрсету
түсініктемелері шетел елдерінде, соның ішінде Батыс Европада көптеген
ғасырлар бойы жинақтаған дәстүр бар. Мұнда әлеуметтік педагогтарды кәсіби
даярлау жайлы тәжірибе мол. Олар белгілі бір іскерлік пен дағдысы бар адам
туралы ғылым саласын терең білуі қажет. Мәселен, медицина, психология,
педагогика, социология, экономика, құқық, этика және т.б. ғылым салалары.
Әлеуметтік педагогика ғылымының теориясы мен методикасы, сол маманның
қабілетіне үйлестіргендегі шығармашылығын әлеуметтік педагогтың кәсіби
қызметке даярлығы деп қарастырады.
Осы проблеманы зерттеу шеңберінде, біз Англияда әлеуметтік педагогтарды
даярлау жүйесін қарастырдық, соның ішінде Англияның Орталық университеті
(Бирмингем қ.), Шеффилд және Уорквикс университеттерін зерттедік.
Ағылшын зерттеушілері А.Сайсон мен М.Багинскийдің айтуы бойынша:
әлеуметтік педагог сияқты маманға тәжірибелік қабілеті мен біліктері үлкен
рөл атқарады, - дейді.[21, 34]
Қазіргі уақытта жоғарғы оқу орындарында әлеуметтік педагогика саласында
әлеуметтік педагог, әлеуметтік қызметкер атты қызметтер енгізілді.
АҚШ-тың оқу орындарында оқытудың теориялық негіздерін дифференциялау
тарапында американдық ғалымдар – Дж.Дьюи, У.Кипатрик (ХХ ғасырдың 20-30
жж.), Дж.Конант, М.Мерилла, Л.Герман (40-60 жж.), А.Маслоу, А.Комбс,
К.Роджерс, Г.Олпорт (70-80 жж.) концепциялары үлгіге алынды.[22, 105]
АҚШ-та, әсіресе Англияда оқыту теориясының рационалдық бағыты кең тараған.
Бұл бағыт студенттердің әртүрлі білімдерді меңгеруіне бағытталған.
Англия мен АҚШ-ң педагогикасында ежелгі бір бағыттардың бірі дәстүрлі-
консервативтік педагогика. Осы бағыт өткен ғасырда пайда болып, өзінің
педагогикалық емес идеяларына қарамастан, ескіге жатқыза алмаймыз, оның
тамырларын бүгінгі күндегі мектепте және ертеңгі метептен де байқаймыз.
Мұның мәні 3 постулаттан тұрады. Бірінші постулатқа сай оқушылардың
негізгі білімімен білігін және дағдыларды қамтиды. Екінші постулатта
өзекті, бірінші жоспардағы білімдермен қамтамасыз етеді. Үшінші постулатқа
сай міндеттері оқушылардың рухани байлығын толықтыру және ол сақталып осы
күнде, ертеңгі және болашақта өз орнын табуы.[23,54]
Аталмыш бағыттардың ішінде АҚШ-та кең тарап, Англияда өз орнын алған
прагматикалық немесе инструменталды бағыт. Бұл бағыттың дамуына айрықша
әсер еткен АҚШ-тың философы Джон Дьюи, тікелей педагогикаға байланыстырып,
әсіресе мұғалімдерді даярлау мәселелеріне қатысты еді. Коллумбиялық
университеттің педагогикалық колледжінде Дж.Дьюидің жеті негізгі
философиялық педагогикалық идеялары көптеген педагогикалық жаңалықтарды
және реформаларды енгізгенін көреміз. Мәселен, ашық мектеп, прогрессивті
тәрбиелеу, альтернативті мектеп үшін қозғалыстар және т.б. Дж. Дьюидің
идеяларын айтсақ,
- білімді меңгеру және дамыту салғырт емес, белсенді түрде жүзеге асуы
қажет. Дж. Дьюидің көзқарасы бойынша балаларды белсенді оқыту
үрдісінде көмекті беру қажет деген ойы, идеяларының алдыңғы қатарына
жатады. Сондай-ақ, АҚШ-та оқыту практикасы мен мектеп
бағдарламаларының қайта қаралуына негіз болды;
- Білім саласында уәждемеу ең басты фактор болып есептеледі дейді.
Дьюи демократиялық принципті, яғни баланы не болмаса мұғалімді
қоғамға әділетті еңбек етудің құралы деп қарастырды;
- Оқыту үрдісінде нақты мәселелерді шешу үшін бағытталу қажет. Дьюидің
еңбектерінде оқушылар ақыл-ойын дамыту үшін ңана емес, сонымен қатар
әлеуметтік ортада белсенді түрде ат салысуы қажет;
- Оқушылардың зерттеуге арналған еркіндігі оқыту әдістемесінің негізгі
элементі болып есептелінеді. Қарекетті ойлар зерттеуге арналған
еркіндігісіз дамуы мүмкін емес,-дейді Дьюи.
- Оқу мазмұнына байланысты әрқашан жаңа шешімдер табу үшін ізденісте
болу керек. Дьюи мектеп бағдарламасының әрқашан біркелкі болуына
қарсылық білдірген. Оның ойынша, мәдени-әлеуметтік саланың
өзгерістері үздіксіз білім беру және оқыту мазмұнының өзгерісі мен
тәжірибесіне сай қайнар көзі мен стимулы болып қалыптасуы тиіс;
- Оқытушы қайсыбір болмасын саланың шығармашылық тұлғасы болу керек.
Жоғарыда аталған пунктарда педагогикалық философия қалыптасуы үшін
студенттерде өз жұмысына түгелдей берілген мұғалімдері болу
қажет.[24, 59]
АҚШ-та әлеуметтік жұмыс ұғымы әртүрлі адамға, мәселен, балаларға немесе
қарттарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті айтамыз. Әлеуметтік жұмыс
қызметтерінің түрлері сан алуан. Көбінесе кедей отбасыларға қаржы
мәселесінен көмек; жетім балаларға және зорлық құрбандарына, ауруханадағы
науқастарды реабилитациялауды және ем алғаннан кейінгі көмек; психологиялық
ақаулары бар тұлғаларға психотерапиялық көмек, әлеуметтік бағдарламаларды
басқару және т.б. қызметтер бар. Әлеуметтік жұмыс қызметтерінің кең ауқымды
қамтығаннан кейін оны іс жүзінде жүзеге асыру үшін әлеуметтік қызметтің
кәсіби даярлауының бірнеше жолдары бар. Мұның бәріне негіз болатын орта
мектепте алған білімі.
Көптеген шетел елдерінде педагог, әлеуметтік педагогика, әлеуметтік
педагог деген терминдері қолдана бермейді. Мәселен АҚШ-ң жоғарғы оқу
орындарында студенттер педагогика пәнінің орнына білім философиясын, ал
адамға көрсететін көмекті әлеуметтік жұмысқа жатқызады. Алайда, әлеуметтік
жұмыскерлердің арасында кеміс, кемтар балаларға көмек көрсету ісімен
айналысатын мамандар да бар.[25, 56]
Осы объектілерді салыстыра отырып, екі ғылымды және қызметтің практикалық
шеңберін жақындастырғанмен бірге тұжырымдамалық түрде айырмашылығы бар.
Сондай-ақ, әлеуметтік жұмысқа, әлбетте көмек сұраушы адам – клиент болса,
әлеуметтік педагог бала ұғымын қолданады. Әлеуметтік қызметкер –
реабилитациондық орталықта, қарттар үйінде, жетім сәбилер баспасында арнайы
әлеуметтік жұмыс маманы.
Әлеуметтік педагогикамен әлеуметтік жұмыстың қарым-қатынас мәселелеріне
батыс педагогтары көп мән бөлуде.
Біздің ойымызша, әлеуметтік педагогика әлеуметтік жұмыстың ғылыми
методологиясы қызметіндегі компоненты. Себебі, қоғамдағы білімді
қалыптастыру, топтағы қарым-қатынас, тұлғаның өзін-өзі білімдендіру
мәселелері негізінен педагогикалық әдістер арқылы шешіледі. Демек,
әлеуметтік жұмыстың педагогикалық негіздері әлеуметтік педагогикалық
теориясы, әдіс-тәсілдерін қосады. Әлеуметтік педагогика әлеуметтік жұмыс
құрылымында психологиямен қатар, оның түсіндірмелі қызметтерін орындайды.
Педагогиканың осы саласы әлеуметтік жұмыстың ең алдыңғы рөлі, яғни оған
тұлғаның дамуы жатады.
Егерде әлеуметтік педагогтың дайындығы жеткіліксіз болса, қарым-қатынас
арқылы психологтардан көмек алады. Адамға өз қатынасын өткізу –
педагогикалық және психологиялық процесс. Бұл қызметпен әлеуметтік педагог
та, қызметкер де айналысады.
Англияның педагогы М.Пейн әлеуметтік жұмыстың негізгі 5 қызметін
анықтайды.
• Бірінші қызмет – терапиялық: әлеуметтік қызметкер әлеуметтік
ақаулардың барлық түрін білу керек;
• Екінші қызметі – саяси, яғни әлеуметтік қызметкер адамды барлық
топтармен қарым-қатынас, көмек үйрету,
• Үшінші қызметі - адамның қоғамдағы орнынан бөлек, қажеттіліктерін
түсініп, әлеуметтік көмек көрсету;
• Төртінші – балаға, отбасыға, қоғамға кедергі жасайтын адамдардан
сақтау;
• Бесінші ең өзекті қызметі – адвокаттық: әлеуметтік қызметкер өз
клиентін сот алдында қорғайды.
Осы бес өзекті қызметті орындау үшін әлеуметтік қызметкер үлкен
интеллектуалды қабілет, жеке тұлғалық қасиеттер, тәжірибелік білім мен
білік болуы тиіс.[26; 84,85]
И.А.Липскийдің пікірінше, әлеуметтік жұмыс клиенттің мұқтаждықтарын
қанағаттандыру болып табылса, әлеуметтік педагогика әлеуметтік ортаны қайта
құруға, шиеленістердің алдын алуға, жеке тұлға мен әлеуметтің қарым-
қатынастарын оңтайландыруға бағытталған. Жаңа мамандыққа кіріспе атты
әдістемелік хатта әлеуметтік педагог өзінің мақсаты бойынша мәселенің алдын
алуға, оны тудыратын себептерді уақытында анықтауға және жоюға, әртүрлі
кері құбылыстардың, адамдардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтардың бастапқы
профилактикасын қамтамасыз етуге және осылайша оларды қоршаған микроортаны
сауықтыруға тырысатыны көрсетіледі.[27, 45] Сонымен бірге, әлеуметтік
қызметкер қалыптасқан мәселемен айналысады (маскүнемдік, нашақорлық,
қаңғыбастық, жұмыссыздық ауру, мүгедектік, табиғи апаттар және басқалар),
бұл әлеуметтік көмектің арнайы түрлері мен одан да терең мамандандырылуды
(мүгедектермен, қарттармен, босқындармен, әлеуметтік тәуекелді топтармен
және басқалармен жұмыс бойынша) талап етеді.
Әлеуметтік педагогиканың клиенттері, негізінен, балалар мен жас
өспірімдер, ал әлеуметтік қызметкерлер тұрғындардың түрлі топтарымен жұмыс
істейді. Егер әлеуметтік педагогтың күш жұмсауының нысаны – тәрбие үрдісі
болып табылса, әлеуметтік қызметкердің нысаны дағдарысты жағдай болып
табылады. Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы турде ғана, ал
мамандардың арасындағы өзгешіліктер айқын емес. Әлеуметтік педагогтар мен
әлеуметтік қызметкерлер қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан мәселелерін
бірге шешуге талпынып, қатар жұмыс істейді.
Әлеуметтік педагог – жеке тұлға, отбасы және қоршаған орта арасындағы,
осы ортаның педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сай қайта құрылуына ықпал
ететін байланыстырушы адам. Сондай-ақ, әр түрлі әлеуметтік мәдени
орталардағы балалар мен тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен
оны қоршаған микроортаның психологиялық педагогикалық ерекшеліктерін
зерттейді. Оқушылар мен тәрбиеленушілердің қызығушылықтары мен
мұқтаждықтарын, мінез-құлқындағы аутқушылықтарды, шиеленісті жағдайларды
анықтайды. Олар уақытылы көмек әрі қолдау көрсетеді. Жеке тұлға мен білім
берудің орындары арасында әрекет етеді, оқушылардың құқықтары мен
бостандықтарының жүзеге асуына, ыңғайлы және қауіпсіз жағдайды құруға
олардың өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етуге; жалпыға білім
берудің орындалуына; салауатты өмір салтын насихаттауға көмектеседі;
балалардың таланттарын дамыту үшін жағдайлар жасайды.[28, 4]
Әлеуметтік педагогтың кәсіби қызметіндегі басты мақсат – адамның, жеке
тұлғаның, отбасының әлеуметтік құқықтарымен мүдделерін қорғау.
Дамыған Европа елдерінде әлеуметтік жұмыс мүдделі адамдарға көмек ретінде
бағытталған. АҚШ-та ХIХ ғасырдың 80-ші жылдары Колумбиялық университетінде
ең алғаш әлеуметтік жұмыс факультеті ашылды.[29, 142]
Әлеуметтік жұмыс пен әлеуметтік педагогиканың байланысы әркелкі. Ресейдің
әлеуметтік педагогика саласының алдыңғы қатардағы маманы – А.В.Мудрик:
әрбір әлеуметтік педагог, ол әлеуметтік жұмыскер, бірақ әрбір әлеуметтік
жұмыскер - әлеуметтік педагог емес,-дейді. Демек, әлеуметтік жұмыс
дегеніміз – клиенттің проблемаларын шешудегі әртүрлі қызметтер (мәселен,
медициналық, заңдық, экономикалық, психологиялық, тәрбиелік және т.б.), ал
әлеуметтік педагогика дегеніміз – клиенттің жеке тұлғалық қасиеттерін
дамытудағы әлеуметтік жұмыс болып есептелінеді.[30, 123] Әлеуметтік
педагогика әлеуметтік жұмыстың өзекті негіздерінің бірі бола тұрып,
әлеуметтік педагогтардың кәсіби қалыптасқан жоғарғы оқу орындарында
оқытылатын пәндерінің бірі.
Жалпы, Ұлыбританияның педагогикалық зерттеу жұмыстары өз
университеттерінде болады, ғылыми – зерттеу ұйымдарында сирек кездеседі.
Қазіргі уақытта Ұлыбританияның төрт аумағында Англия, Шотландия, Уэльс,
Солтүстік Ирландияда жүзге жуық университет пен колледждер ғылыми жолда
қатысады. Олардың үш қайнар көздері бар; көбінесе мемлекеттен; 70%-тен
жуығы экономикалық және әлеуметтік зерттеулер кеңесінен қаржыланады, азғана
бөлігі жекеменшік қорларынан түседі.
Университеттерден бөлек зерттеулер білім саласының зерттеу ұйымдарында
және оның ең алдыңғы қатарлары ұлттық педагогикалық зерттеу қоры(National
Foundation for Research in Education - NFRE) Шотландиялық білім зерттеу
кеңесі(Scottish Council for Research in Education - SCRE) болды.[21, 34]
Англияда әлеуметтік жұмыскер бала туу орындарында, психиатриялық
ауруханаларда жұмыс істейді. Әлеуметтік педагог әлеуметтік қызмет құрамына
кіріп, мектепте мұғалімдерге қиын жас өспірімдермен (жеткіншектермен) жұмыс
жасайды. Отбасында ата-аналармен балалардың қарым-қатынасын жөнге келтіруге
көмектеседі. Балаларымен қатал ата-аналар жанұяларын анықтайды. Сонымен
қатар, әлеуметтік педагог уақытша мектептен шығарылған немесе науқас балаға
үйде сабақ беруді ұйымдастырады. Олар мектептен шығарылған ұлты аз
балаларға көптеген жеңілдіктер де көрсетеді.
Ұлыбританияда дискриминация кең ауқымда таралған. Адамның ұлты, нәсілі мен
дініне, жынысына, жасына, денсаулығына, тұрғылықты жеріне (қала, ауыл),
жыныстық бейімділігіне және т.б. шектеулер жасалынады. Сондықтан
әлеуметтік педагогтарды даярлау жүйесінде тәжірибе үлкен рөл атқарады.
Студентке бірінші курстан бастап, жұмыс орны беріледі. Онда ол таңдап алған
қызметі бойыша мамандандырылады.
Солтүстік Ирландияда арнайы қызмет бар. Офицер өзі 4-5 адамнан құралған
тобымен сот алдында жасы кәмелетке толмаған баланың халін айтады. Олар
жазалау мерзімін өтеуін қадағалап, сонымен бірге, бала белгілі мерзімін
өтеген соң, бұрынғы халіне түспес үшін көмек береді.[15, 275]
1921 ж. АҚШ-та Американдық әлеуметтік педагогтар қауымдастығы құрылады.
Бірақ, ең ежелгі ұйымдардың бірі, дәлірек айтқанда, Американдық балаларға
көмек Лигасы 1920 ж. ашылды. Бұл күнде Лига балаларға көмек беру үшін
әртүрлі бағдарламалар жасады.[31, 35]
Кәмелет жасына толмаған аналарға, жалғыз әйелдерге, тұрмысы нашар
отбасыларға және балаларға мектепті бітіру үшін материалды көмек
көрсетіледі. Мұндай балалардың әкелері заңды некеге тұрмағанның өзінде
балаларын асырауы керек. Бір штаттарда балаларына материалды көмек беруден
бас тартқан әкелер түрмеге қамауға дейінгі жауапкершілікке тартылған.
Кейбір штаттарда Хелп бағдарламасы бойынша 20 жасқа дейінгі аналарға
арнайы жетім сәбилер баспанасынан орын беріледі. Мұнда жұмысшылар балаларды
бағып өсіреді. Ал жасына толмаған аналар оқып, жұмысын жалғастыра беруіне
болады. Жетім сәбилер баспанасын жеке тұлғалар мен коммерциялық емес
ұйымдар қамтамасыз етеді. Оларды Федералдық штат қаржыландырады.[15, 324]
Әлеуметтік көмек балалар мекемелеріне, яғни балалар бақшасы, жеткіншектер
мен бұзық балалар мекемелерін, мүгедек және кеміс балалар мектептерін,
әртүрлі түзелу орындарына көмек көрсетеді.
Федералды заң шығару орындары оқыту және тәрбиелеу мекемелері алдына
мынадай міндеттер қояды:
- жасы, қабілеті мен қызығушылығына сай толық біліммен қамтамасыз ету;
- тамақтандыру;
- балалардың әлеуметтік және эмоционалды дамуы;
- педагогикалық білімдеріне ата-аналарын араластыру;
- балалар мен ата-аналарына әлеуметтік қызмет көрсету.
Мектепке дейінгі мекемелер, көбінесе ақылы болып келеді. Тұрмысы нашар
отбасыларының балаларына Федералды бюджеттен ақша бөлінеді. Бала
бақшасында, орта есеппен, бір тәрбиелеуші 4-5 жастағы бес балаға келеді.
[32, 24]
Тұрмысы нашар отбасыларының балаларына күнделікті мектеп астары беріледі.
1996 жылдан бастап тәрбиелеу мен тұрмысы нашар отбасыларынан ақыл-ойы
кеміс балаларға Хендстарт бағдарламасы енгізіледі. Бұл бағдарламада, орта
шамамен жылына 450 адамды қамтиды. Реабилитациалық Орталықтар қызметінде 8-
10 балалардан құрылған жетім сәбилер баспанасы орындайды. Онда балалардың
көңіл күйін жақсарту үшін барлық жағдайларды жасайды. Ақыл-ойы кемтар
балаларға арнайы мектептер салынған, балалар үйі мен ауруханалардың 80-90%
жеке тұлғалардың қайыр беруінен құрылған.[33, 69]
Жалпы, әлеуметтік педагогтардың қызметтері сан алуан. Бірақ та, олар
арнайы жас қылмыскер полициялары мен түрмелерде де жұмыс істейді.
Ұлыбританияда әлеуметтік педагогтардың мүгедектермен жұмысы, көбінесе
олардың оқытуымен байланысты болады. Мүгедектерді оқыту процесі арнайы
білім беріп оқытады. Бұл бағдарламалар мүгедектермен кемтар балаларға
арналған.
Канадада әлеуметтік педагогтарды кәсіби даярлайтын жүйе қалыптасқан.
Мемлекет қоғамды және экономиканы басқару концепцияларына байланысты бүкіл
әлемде гуманды әлеуметтік жүйесін құруға мүмкіндік береді. Канадада
әлеуметтік жұмыстың құрылу және дамуына сай өзіндік терең дәстүрі бар. Осы
елде әлеуметтік педагогика деген ұғым жоқ, тек оның орнына әлеуметтік
жұмыс ұғымы пайдаланады.[12, 111]
Кейбір канадалық әлеуметтік қызметкерлердің ісіне әлеуметтік-педагогикалық
қызмет еніп, қолдану мазмұнына, түріне және әдіс-тәсілдеріне байланысты
Батыс Еуропаның әлеуметтік педагогтарының қызметіне ұқсас келеді. Канадада
әлеуметтік жұмыс бүкіл идеология, методология, теория, серіктестік және
қамқорлық қызметтерді қосады.
Канадада әлеуметтік жұмыс пайда болып, сыйлы мамандық және ғылым
есебінде елдің француз тілді де, ағылшын тілді де провинцияларында дамып
келе жатыр. Көптеген университеттерде әлеуметтік жұмыстың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz