Қытайдағы қазақтардың отбасылық әдет-ғұрыптары

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тарих факультеті

Археология және этнология кафедрасы

Магистрлік диссертация

ҚЫТАЙДАҒЫ ҚАЗАҚТАРДЫҢ ОТБАСЫЛЫҚ

ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАРЫ

Орындаған:

2 курс магистранты Каламказез Мурат

ғылыми жетекшісі:

т. ғ. д., профессор Атабаев Қ. М.

(қолы, күні)

Қорғауға жіберілді: « » 2007 ж.

(қолы, күні)

Археология және этнология

кафедрасының меңгерушісі

т. ғ. д., профессор Төлебаев Т. Ә.

(қолы, күні)

Алматы 2007

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . . 3

1 Ұрпақ Өсіру және тәрбиелеу ғұрыптары

1. 1 Баланың дүниеге келгенге дейінгі, өмір есігін ашуы және шілдехана жораларына шолу . . . 12

1. 2 Бесікке бөлеу, қырқынан шығару, тұсау кесу және сүндетке отырғызу мен бала тәрбиесі хақында . . . 21

2 Неке-той салттары

2. 1 Неке дәстүрі және құдандалық . . . 37

2. 2 Қыз ұзату және келін түсіру дәстүрі . . . 51

3 Өлім-жітім және жерлеу дәстүрі

3. 1 Адам дүниеден өткеннен жерлеуге дейінгі жол-жоралар . . . 63

3. 2 Жерлеу және жерлеуден кейінгі салт-дәстүрлер . . . 70

Қорытынды . . . …. . 76

Пайдаланылған Әдебиеттер тізімі . . . ……… . 79

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. ХХ ғасырдың соңында қазақ елі өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, алды-артымызды бажайлап, өткен-кеткендерімізге көз жүгіртіп, өзіміздің төл тарихымызды жаңа көзқараспенқайта қарастырып, оны жан-жақты саралап, нағыз объективті, тарихи принцип бойынша ұлтымыздың мүддесі тұрғысынан, кеңінен зерттеуге мүмкіндік туды. Қазақ ұлты - ұзақ тарихққа, ұлттық түсі қою мәдениетке ие ұлт. Оның дүниеде шекара аттап қоныстанған ұлттардың бірі екені әлемге аян. Аз дегенде дүние бойынша 13 миллионнан астам қазақ халқының басым бөлігі қара шаңырақ болған еліміз Қазақстан Рсепубликасында қоныстанған. Ал, көршілес Қытай Халық Республикасы Қазақстаннан басқа, қазақ ұлты ең көп қоныстанған Өзбекстан және Ресей қатарлы елдердің бірі. Негізінен Іле қазақ автономиялы облысына қарасты үш аймаққа (Алтай, Тарбағатай, Іле), Мори және Баркөл қазақ автономиялы аудандарына біршама жиы қоныстанған. Бұлардан қалса, Бұратала, моңғол автономиялы облысы мен Санжы дүңген автономиялы облысының барлық аудандарына, Құмыл аймағына, Үрімжі, Күйтүн, Қарамай қалаларына, қысқасы бүкіл солтүстік және шығыс Шыңжаңға кеңінен тарқалып қоныстанған. Шынжаңнан сырт Гансу өлкесінің Ақсай қазақ автономиялы ауданында, Шиңхай өлкесінің Хайши моңғол, тибет автономиялы облысының Алтыншоқы өңірінде және Қытайдың астанасы Пекин қаласында қоныстанып, қызмет істеп және оқып жатқан қазақтар бар.

Шыңжаңдағы қазақтардың жалпы жан саны Қытайдағы қазіргі жүйе орнағаннан кейін былайша айтқанда тыныштық орнағаннан кейін «қазақтардың тұрмыс күйі недәуір жақсарып, халық саны артып, көркейіп-көктеп, дамып келеді. 1990 жылғы 4 реткі жан санын жаппай анықтауда жүргізілген санақ материалдарына негізделгенде мемлекет бойынша қазақтардың саны бір миллион 111 мың 718 адамға жетіп, миллиондық белестен асты. Санының көптігі жағынан елімізде (Қытайда-авт) 17 орынға, ал Шыңжаңда 3 орынға шықты» /1, 29/ Ал 2004 жылғы санды мәлімет бойынша бір миллион 300 мыңның үстіне шыққан. Бұл елдегі қандастарымыз басқа елдердегі қазақтармен салыстырғанда тек жан санының көптігімен ғана емес, ұлттық құндылықтарын таза әрі берік сақтағандығымен де ерекшеленеді.

Өткен ғасырлардағы Ресей мен Қытай империалары жүргізген отарлау саясатының салдарынан тағдырдың жазуымен шекараның арғы бетінде қалып қойған, ата жұртымыз Қазақстаннан өзге де қазақ ұлты ең көп тұратын көрші Қытай қазақтары да жер жүзіндегі басқа қандастарымыздай, қаншама тағдырдың тезінен өтсе де, мың өліп, мың тірілсе де, ұлтымыздың ежелден жалғасын тауып келе жатқан әлемде ойып аларлықтай орны бар мәдениет жауһарларын, ұлттық болмысын, әдет-ғұрпын, салт-санасын қаймағын бұзбай, көзінің қарашығындай сақтап келе жатыр.

Салыт-дәстүр осы беті пайда бола қалмаған. Ол адамзаттың өмір сүру, жаратылысты тану, оған сәйкесу, өзін дамыту қимылы барысында бірте-бірте пайда болып қалыптасқан. Арналы асау өзен суларының сонау қарлы шыңдағы тарам-тарам мөлдір бұлақтардан бастау алғаны сияқты халқымыздың қазіргі рухани мәдениеті ең алғашқы жылт еткен сәби, жабайы сезімнен бастау алған. Осы қасиетті де, қастерлі мұраны бүгінгі күнде барған сайын күш ала түскен және бүкіл табиғатымен болмысына біртіндеп сіңе бастаған отарлық жымысқы саясаттың уыиты мен от жалыны жалмап күлге айналдырмай тұрып зерттеу, зерделеу, ұлтымыздың игілігіне жарату кезек күттірмес парыз.

Басқада ондаған елдермен қатар Қазақстанда Ресей империясының жүздеген жылдарға созылған асқан шеберлікпен жоспарлы әрі тыңғылықты түрде бірнеше ғасыр бойы жүргізілген отарлық саясатының ең қасіреттісі рухани отарлаудың ата-бабамыздан жалғасып келе жатқан дәстүрімізді, ұлттық ділімізді жойылып кетуге жақындатқаны баршамызға жасырын емес. Сондықтан осы бағыттағы ізденістер мен зерттеулер тәуелсіздігін алып, етек-жеңін қымтап, өткеніне үңіліп, жоғалтқанын түгендеп жатқан жас мемлекетіміз үшін өте маңызды, игі іс болатыны даусыз.

Осыған байланысты елімізде “мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасы бойынша мәдени мұраларымызды жүйелеп, оларды қалпына келтіру, сақтау, одан ары дамыту ісі жүзеге асырылуда.

Президентіміз Н. Ә. Назарбаев: “ұлттық мәдениетімізді ұлықтап, бар мен жоғымызды түгендеп, жүйелеп, келер ұрпаққа аманаттау “мәдени мұра” бағдарламасының басты мақсаты болуға тиіс” деп атап айтқан болатын /2, 1-б/.

Халқымыздың салт-дәстүрінде адам өмірге келгеннен, қайтыс болғанша өтелетін жол-жоралар болсын, мейлі қай уақытта да ұлттық ерекшеліктерімізді сақтау жағында болсын “Отан отбасынан басталады” демекші барлығы да отбасында орын алары хақ. Сондықтан бұл тұрғыдағы ізденістерді маңызы ешқашан кемімек емес.

Тақырыптың деректік негізі. Зерттеуге қатысты деректер тақырыбымызды аша түсу мақсатында мынадай топтарға, яғни қазақтың жыр-дастандары, шежірелер, статистикалық мәліметтер және ауызша мәліметтерді қамтиды. Нақтырақ тоқталсақ Қытай қазақтары арсында кең таралған бесік жыры, беташар, жоқтау, көріс айту тағы басқа халық арасында ауызша сақталып келе жатқан деректер, сонымен қатар салт-дәстүрге қатысты қарттардың берген ауызша деректері қосымшада көрсетілді.

Қытай қазақтарының көрнекті тарихшы-ғалымы Нығымет Мыңжани мен Әбдірешит Байболаттың бірлесіп, реттеп баспадан шығарған «Қазақ шежірелері» /3/, Хы Шиң Ляңның мәліметтері /4/, Қостай Жақияұлының /5/ жинаған деректерін зерттеу еңбегімізде пайдаландық.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қытайдағы қазақтардың салт-дәстүрін, ғұрып-әдеттерін, наным-сенімдерін зерттеп, жазып жүрген, халқым, ұлтым деп сол елінің асыл қазынасын жоғалтпай, тұралатпай зерттеп, зерделеп, қағаз бетіне түсіріп, оны халық арасында кеңінен насихаттап жүрген Қытайдағы қазақ зертеушілері де және Қытайдағы қазақтар арасында ұзақ жылдар тұрып, біршама терең зерттеп, сүбелі еңбектер жазып жүрген, ұлты қытай зерттеушілерде жоқ емес. Міне осы еңбектер біздің тақырыбымызды талдауда, оның негізгі міндеттерін орындауда, мәнін аша түсуде қолданыстық маңызға ие.

Осы бағыттағы зерттеулер мен ізденістер Қытайда 1949 жылы Қазіргі жүйе орнағаннан кейін біртіндеп жүре бастаса, аты шулы мәдениет төңкерісі кезінде басқада барлық салалардай мүлдем тұралап қалды. Ал осы төңкерістен кейінгі жылымық әрі тыныштықтан қазірге дейінгі уақытта Синьцзияндағы қазақтардың тарихы, мәдениеті, тұрмыс-тіршілігі туралы ғылыми еңбектер, зерттеулер қанат жая бастады. Олар қытай, қазақ, ұйғыр тілдерінде жарық өрді. Қытай қазақтарының белгілі тарихшысы, ғалымы Нығымет Мыңжанұлының “Қазақтың қысқаша тарихы” /6/ атты еңбегінде қазақ халқының шығу тегінен бастап, қазіргі қазақ халқының тарихына дейін зерттеу жүргізіп, еңбектің соңына ала халқымыздың салт-санасы, наным-сенімі, ішіп-жем, тұрмыс-тіршілігі туралы да мәліметтер келтірген әрі құндылығы жоғары деп айта аламыз.

1996 жылдан бастап Шыңжаң қоғамдық ғылымдар академиясының бұрынғы орынбасар бастығы, зерттеуші Жақып Мырзақанұлы «Шыңжаң қазақтарының қазіргі салт-санасы және ондағы өзгерістер» атында зерттеу тақырыбы тобын ұйымдастырды. Шыңжаңдағы қазақ ұлтының реформалау, есік ашу және социалистік базар шаруашылығы тұсындағы қоғамдық шаруашылығы, мәдениеті және салт-санасының дамуы мен өзгеруі ахуалын түбегейлі және жан-жақтылы тексеру үшін, тақырып тобындағылар қазақ шоғырлы қоныстанған Іле, Алтай аймақтарына екі рет қоғамдық тексеру жүргізіп, алғашқы адымда зерттеу нәтижесіне қол жеткізді әрі осы негізде «ұлтымыздың даму мәселесі туралы толғаныс» /7/ деген ғылыми мақалалар жинағын құрастырып, Шыңжаң жастар-өрендер баспасы жағынан бастырып шығарды. Сонымен қатар Шыңжаңда тағы бір рет мәдениет толғанысы қызу өрлеуге көтеріліп, ұлттық тілдегі көптеген газет-журналдарда бұл тақырыпта мақалалар толассыз жарық көрді. Мұның ішіндегі кейбір мақалалар әр ұлттың білім саласы мен қалың оқырмандар арасында күшті аңыс тудырды. Мысалы, Шыңжаң қазақтары жөнінен біршама ықпалды, ғылыми назариялық басылым - «Шыңжаң қоғамдық ғылымы» журанлы 1997 жылы Шәріпқан Әбдәлиұлының «Поэзиялық ұлттан философиялық ұлт өресіне көтерілу - дәуір талабы» /8/ деген мақаласын редактор ескертпесімен қосып жариялады. «Шыңжаң қоғамдық ғылымы» журналы (қазақша) 1997 жылы 4 саннан бастап «қазақтану» талқысы стонын (айдарын) ашып, қазақ оқымыстысы Сұлтан Жанболатовтың «Ұлттың тұтас тұлғалық сапасын жоғарылату - ұлттың болашағы мен тағдырына қатысты шұғыл міндеті» /9/. Оразанбай Егеубаевтің «Қажырлы ізденістің нәтижесі» /10/ қатарлы тартымды мақалалар жарияланды. Щыңжаң газетінің (қазақша) 1998 жылғы 15 қаңтарындағы санында «Шыңжаң қазақтарының салт-санасындағы өзгеріс» атты тақырып тобының мүшелері Жақып Мырзақанұлы, Қаһарман Мұқанұлы, Шәріпқан Әбдәлиұлы бірлесіп жазған «Ұлтымыздың заман талабына сай дамуына кедергі болып отырған кейбір мәселелер туралы толғаныс» /11/ деген мақаласы жарияланды. Бұл мақала қоғамда белгілі ықпал қозғап, оқырмандардың жақсы бағасын алды.

Жаңа мыңжылға қадам тастағаннан кейін, яғни 2000 жылы қаңтардың 19 күні Шыңжаң қоғамдық ғылымдар академиясы мен Қазақ тіл-мәдениет қоғамы бірлесіп «Қазақтың дәстүрлі мәдениеті және дамуы жөнінде» атты ғылыми талқы мәжілісін ашты. Жиналыста ұлт мәдениетіне жанашыр басшылармен зиялы қауым белсене қатысып, маңызды пікірлер ортаға қойылды. Мәжіліс барысындағы сөздің түйіні «жаңа осы заманғы нәрселердің барлығын құнды немесе үздік деп қарауға болмайтыны сияқты әрине дәстүрлі, байырғы нәрселердің бәрін іріп-шіріген, құнсыз деп есептеуге болмайды» деген ұлт мәдениеті үшін маңызды әрі тиымды пікірлер ортаға қойылды.

Тете аға редактор, Шыңжаң қоғамдық ғылымы журналы бас редакторының орынбасары «Қазақ мұраларының қайнары қайда», «Ұлы даланың рухани айнасы» сияқты алпыстан астам ғылыми мақаланың «Алыстағы ата мұра» атты кітаптың автор Ясиын Құмарұлының 2006 жылы Шыңжаң халық баспасынан шыққан 733 беттік кесек туындысы «Қазақтың салт-дәстүрлері» /12/ атты еңбек өте қызу қарсы алуға ие болды. Автор бұл еңбегінде ерекше ден қойғаны ұлтымыздың салт-дәстүрлерінің келіп шығу қайнары болды әрі оны өте терең тарихи қабаттардан іздеді. Бір ерекшелігі еңбекте Қытайдағы ұйытқы ұлт қытай ұлтының да кейбір салт-дәстүрлерімен тағы басқа ұлттардың дәстүрлері мен ұлтымыздың кейбір ғұрыптарын салыстыра баяндап отырған.

Қытай мемлекетінің сегізінші бес жылдық түйінді ғылыми зерттеу жоспарына енгізіліп, істелген «Қытай ұлттарының мәдениет айдыны» деген ортақ атқа ие желілес кітаптардың қазақ ұлты жөніндегі томы, көп авторлы топтық еңбек болып жазылған, көтерген тақырыбы тың, қамтыған мазмұны кең, ғылыми құны жоғары өзінен бұрын жарыққа шыққан қазақ тарихына, мәдениетіне қатысты ешбір еңбектерді қайталамаған, әсіресе Су Би Хайдың «Қазақ мәдениетінің тарихы» атты еңбегінен басқаша болып, 2006 жылы Шыңжаң жастар-өрендер баспасынан жарық көрген «Қазақ мәдениетінің айдыны» /13/ атты кітап. Онда әдет-ғұрыптар, діни наным-сенімдер, отбасылық жағдай, қазақтың үй-жәйі, қазіргі Қытай қазақтарының мәдениет көріністері тағысын тағылары жеке жеке тарау ретінде жазылған. Тақырыбымыз үшін өте құнды еңбек.

Тақырыбымыз жөнінен жоғарыдағы еңбектердің ешқайсысынан құны кем түспейтін Қытай қазақтарына белгілі жазушы, этногроф Зейнолла Сәнікұлының 1999 жылы жарық көрген «Қазақтың тұрмыс-салт білімдері» /14/ атты еңбегі 13 бөлім 367 беттен тұрады. Мұнда халқымыз өмірінің ешбір қалтарысын қалтырмай айшқты түрде баяндаған. Салт дәстүрімізді тізбелеген. Тағы да осындай бір аяулы қаламгеріміз кезінде Қытайда көптеген ғылыми орындарда қызмет еткен, білгір этногроф, қазір Қазақстан жазушылар одағының мүшесі болып қазақ елінде еңбек етіп жүрген Болат Бопайұлының 2002 жылы Шыңжаң халық баспасында жарық көрген «Асыл қазына» /15/ атты еңбегі өз құндылығымен ерекшеленеді. Онда қазақтың ескіден жалғасып бүгінге жеткен салт-дәстүр, әдет-ғұрыптары, қыл аяғы кіші-гірім кәделеріне дейін қалдырмай баяндалған.

Қазақтардың шаруашылығы мен тұрмысына қатысты мағұлыматтарды Қытайдағы тарихшы, ғалым Жақып мырзаханұлының “Қазақ халқы және оның салт-санасы” /16/ атты еңбегінен өте мол кездестіруге болады. Онда автор қазақ халқының мәдени және әлеуметтік өмірі, салт-санасы туралы жалпылама мәліметтерді беріп кетеді. Еңбекте Қытайдағы қазақтардың әдет-ғұрпына байланысты көптеген құнды мағұлыматтар берілгендіктен, зерттеу жұмысының әлеуметтік-мәдени, тұрмыстық саласына дерек ретінде берері мол.

Қытай қазақтарының салт-сана, ғұрыптарын терең зерттеп жүрген әрі осы бағытта көптеген сүбелі еңбектер жазып жүрген зерттермен, жезушы, этногроф Айып Нұспоқасұлының “Ағаш бесіктен жер бесікке дейін” /17/ атты еңбегі біздің тақырыбымызды аша түсудегі ең құнды еңбектердің бірі деп айтуға болады. Онда арнайы осы қазақ халқының баланың өмірге келер алдындағы сәтінен, адамды соңғы сапрға шығаруға дейінгі барыстағы барлық жол-жоралар, ғұрыптар, наным-сенімдер жүйелі түрде келтірілген.

Сырт көз сыншы демекші белгілі қытай ұлтының тарихшы, ғалымы Синьцзиян университетінің профессоры, қазақ ұлтының тарихын, ғұрып-әдетін ежелгі заманнан қазірге кезеңге дейінгі аралықта зерттеп, зерделеп, көлемді еңбектер жазып жүрген Су Би Хай мырзаның “Қазақ мәдениетінің тарихы” /20/ атты еңбегін ерекше бағалауға болады. Халқымыз туралы ежелден қазірге дейінгі Қытай деректерін өте кеңінен пайдалана отырып жазылған бұл еңбекте халқымыздың салт-дәстүр, наным-сенімдері біршама жүйелі баяндалған.

Қазақтың қысқаша тарихын жазу тобы бірлесіп жазған “Қазақтың қысқаша тарихы” /21/ еңбегініңде маңызы жоғары. Онда ежелден қазіргі уақытқа дейінгі қазақ тарихы баяндалумен қатар салт-сана, ғұрып-дәстүрлерімзге тиісінше тоқталып кеткен.

Синьцзиян Қоғамдық ғылымдар академиясының ұйымдастыруымен ұлттарды зерттеу тобы жағынан жазылған “Синьцзиянның қысқаша тарихы” /22/ атты үш томдық іргелі еңбек пен Циньцзиян оқу-ағарту комитеті оқулық құрастыру тобы жағынан құрастырылған “Синьцзиянның жергілікті тарихы” /23/ атты еңбектер тақырыбымызды тереңірек игере түсуге мол мүмкіндіктер туғызады.

Бұрхан Шаһиди “Синьцзиянда өткен елу жыл” /24/ атты еңбегін айтпай болмас. Ол кезінде Синьцзиянның сыртқы сауда-саттық істеріне жауапты болған. Кейін келе өлкелік үкіметтің төрағалық қызметін атқарған. Бұрхан Шаһиди еңбегінің де деректік маңызы мол. Онда Синхай төңкерісінің әсерімен Синьцзияндағы халықтардың феодалдық езгіге қарсы қозғалыстарының жаңа деңгейге көтерілгені туралы айтылады.

“Баркөл қазақ автономиялы ауданының жалпы жағдайы” /25/. Мұнда қытайдағы қазақтардың шаруашылығы, тұрмысы, мәдениеті, әлеуметтік-экоомикалық қатынастары жөннде біршама құнды мағұлыматтар берілген.

Шетелдегі қазақ диаспорасының көрнекті өкілі журналист Хасен Оралтайдың 800 беттен тұратын “Елім-айлап өткен өмір” /26/ атты қомақты еңбегінде Синьцзиян қазақтарының 1930 жылдан бергі ауыр жағдайы, соңында Түркияға аууы және күні бүгінге дейінгі уақыты баяндалған.

Қазақ диаспорасының енді бір көрнекті өкілі жазуші Жақсылық Самитұлының “Қытайдағы қазақтар” /27/ еңбегі алматыда жарық көргені белгілі. Автор онда қазақтардың екі мемлекетке бөлініп қалуынан (1860) бастап олардың бүгінгі қытайдағы өмірі туралы жалпы шолу жасаған.

Қытай қоғамдық ғылымдар академиясының шығарған “Синьцзиянның қазіргі заман саяси-қоғамдық тарихы” /28/ атты еңбекпен Нығымет мыңғжанұлының “Синьцзияндағы қазақтар” /29/ атты еңбектері өзінің құндылығымен ерекшеленеді.

1980 жылдардың басынан бастап «Мұра» журналы және бұрынғы «Шалғын» журналы қатарлы арнаулы фолклорлық журналдарымызда және басқа да ғылыми әдеби журналдарымызда, халық мұрасына қатысты топтама (жинақ) кітаптарда осы әдет-ғұрыптарымызға қатысты көптеген деректік материалдар және оларға қарата талдаулар жарияланды. Бірақ олар қазірге дейін бір тақырып астына жинақталып, жүйелі материал ретінде жарық көрген жоқ.

Салыстыра талдау негізінде Қазақстанда ұлтымыздың ғұрып-әдет, салт-санасын терең зертеп жүрген белгілі этногроф, тарихщымыз Халел Арғынбаевтың “Қазақ халқындағы семья мен неке” /30/ мен “Қазақтың отбасылық дәстүрлері” /31/ атты еңбектері және Сейіт Кенжеахметовтың “Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары” /32/ мен “Ұлттық ғұрып-әдеттің беймәлім 220 түрі” /33/ атты еңбектері арнайы осы бағытта терең зерттеп жазылған еңбектер болп табылады.

Магистрлік жұмыстың методологиялық негізі. Магистрлік диссертацияны жазу барысында тарихилық принципке сүйене отырып, жаңаша көзқарас негізінде Қытайдағы қазақ тарихшылары, этногрофтары мен зерттермендерінің және Қазақстан Республикасының белгілі тарихшы, этногроф ғалымдарының еңбектерін пайдалана отырып, тарих ғылымында мойындалған салыстыру әдісін қолдандық. Сонымен қатар жүйелеу тәссілін де қолдандық.

Магистрлік жұмыстың мерзімдік шегі. Қазақ халқының салт-дәстүрлері жалпы қазақ халқына ортақ терең тарихи қабаттардан бастау алады. Қытайдағы қазақтардың салт-дәстүрлерін жазу барысында екі ірі империяның отарына айнала бастаған, яғни Қытай мен Ресей арасындағы ХІХ ғасырдың соңындағы «Петербург» және «Іле» келісімдері негізінде шекра белгіленгеннен қазірге дейінгі уақытты қамтиды. Нақтылы айтқанда XIX-XX ғасырларды қамтиды.

Магистрлік жұмыстың ғылыми жаңалығы. Қазақстаннан тыс қазақ халқының ең көп шоғырланған өңірі ретінде Қытай қазақтарының салт-дәстүрлерін алғышқылардың бірі болып, ғылыми жағынан қарастырудың өзі үлкен ғылыми жаңалық болып табылады. Бұл еңбекте Қытайдағы қазақтардың өз салт-дәстүрлерін ғылыми түрде жинап, зерттей бастағаннан бергі еңбектер мүмкіндігінше қарастырылып, салыстыра жүйеленіліп, көпшілік назарына ұсынылып отыр. Қазіргі кездегі Қытайдағы қазақтардың салт-дәстүрлерінің жағдайы, келешек беталысы туралы еңбекте белгілі дәрежеде қарастырылды.

Тақырыптың мақсаты мен міндеттері. Дүние жүзенде Қазақстаннан басқа жерде қоныстанған қазақ ұлтының ең көп бөлігін құрайтын өңір Қытайдағы қазақтар жиы қоныстанған Синьцзиянның Іле, Алтай, Тарбиғатай тағы басқа аймақтары. Ол жерлер қазақтың арғы ата-бабалары сандаған ғасыр қоныс тепкен қасиетті мекендердің бірі. Қазақтың арғы-бергі біртүтас тарихын жан-жақты зерттеу үшін қазақ ұлтының екінші ірі қоныс тепкен осынау өңірінің тарихы, тұрмыс-тіршілігі. Онда әлі күнге дейін сақталып келе жатқан ұлттық құндылықтарымыз салт-дәстүр, ғұрып-әдет, наным-сенімдерді жалпы талдап сипаттап, тарихтағы салт-дәстүріміз қандай болды, қалай дамып, кемелденіп, осы кезге қандай сипатта келіп жетті. Басқа өңірдегі қандастарымызбен, әсіресе Қазақстандағы қазақтармен кейбір әдет-ғұрыптар жағында қандай өзгешеліктер байқалады, қазіргі Қытай елінің дамуы барысында ұлттық сіңісудің, жаһанданудың күшеюі барысында сол елдегі азғантай қандастарымыздың ұлттық құндылығы не болмақ деген сұрақтарға тоқталып өтудің маңызы айтпасада түсінікті болар. Осы мақсатқа жету үшін алдымызға төмендегідей міндеттер қоямыз:

-Қытайдағы қазақтардың ұрпақ өсіру және тәрбиелеу әдет-ғұрыптарын талдау;

-Қытайдағы қазақтардың қыз ұзату және келін түсіру дәстүрін қарастыру;

-Қытайдағы қазақтардың өлім-жітім және жерлеу салттарын талдап көрсету;

Жұмыстың құрлымы. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспеде зерттеліп отырған тақырыптың өзектілігі, деректік негізі, мәселенің зерттелу деңгейі сипатталады. Сондай-ақ зерттеу жүмысының мақсаты мен міндеттері көрсетіледі.

Бірінші тарау екі тараушадан тұрады. Онда Баланың дүниеге келгенге дейінгі, баланың туылуы және шілдехана, Бесікке бөлеу және қырқынан шығару, тұсау кесу, сүндет той және тәрбие хақында баяндалады.

Екінші тарау екі тараушадан тұрады. Онда қыз ұзату және келін түсіру дәстүрлері қарастырылады.

Үшінші тарау екі тараушадан тұрады. Онда өлім-жітім және жерлеу салттары туралы біршама толығырақ тоқталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.