Анд тау жүйесі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ . ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.4 Анд тау жүйесінің климаттық аудандастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5 Анд тау жүйесінің органикалық дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
1АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ . ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.4 Анд тау жүйесінің климаттық аудандастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5 Анд тау жүйесінің органикалық дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Бор дәуірінің аяғында және палеоген бойы Анд тауында қатпарлану, көтерілу және жанартау әрекеті жүріп жатты. Палеогеннің аяғына қарай геосинклинальдың орнына оңтүстікте Антарктида материгіне дейін баратын ал солтүстікте Антиль-Кариб аймағы жүйелерімен қосылып жатқан орасан зор тау жүйесі пайда болған.
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктика флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, антарктикалық түрлерден және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын оның ерекше органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауды шығыс жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын алады. Амазонка өзені және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай, Парана өзендері және Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс бөлігінен Тынық мұхит алабының ұсақ өзендері басталады.Анд тауын ірі мұхит аралық су айырығы десекте болады.
Өзектілігі:Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық барьер болып есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың әсерінен, ал батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық белдеуді кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік және Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өсінде) пен шығысы ( ық жағы) бір бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық бар. Жер бедерінің сипатына және басқа да табиғи ерекшеліктеріне қарай үш аймаққа бөлінеді.
Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік Американың жеті мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили және Аргентина.
Итальян тарихшысы Джовонни Анелло Оливаның (1631ж). Деректері бойынша, жаулап алушы европалықтар Анд немесе Кордильера («Andes, o cordilleras») деп шығыс жотасын атаған, ал батыс бөлігін «cьerra» деп атаған.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне дейін жүрсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп таудың батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық бар.Аймақ ішінде Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс аймақтары орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегімен, жағалық жазықтардың климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық белдеудің белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман Гилея өседі. Сондықтанда Солтүстік Анды тауларын кейде Экваторлық Анд деп те атай береді. Аймақ шеңберінде Анд терең тектоникалық ойыстармен бірнеше
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктика флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, антарктикалық түрлерден және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын оның ерекше органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауды шығыс жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын алады. Амазонка өзені және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай, Парана өзендері және Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс бөлігінен Тынық мұхит алабының ұсақ өзендері басталады.Анд тауын ірі мұхит аралық су айырығы десекте болады.
Өзектілігі:Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық барьер болып есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың әсерінен, ал батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық белдеуді кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік және Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өсінде) пен шығысы ( ық жағы) бір бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық бар. Жер бедерінің сипатына және басқа да табиғи ерекшеліктеріне қарай үш аймаққа бөлінеді.
Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік Американың жеті мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Чили және Аргентина.
Итальян тарихшысы Джовонни Анелло Оливаның (1631ж). Деректері бойынша, жаулап алушы европалықтар Анд немесе Кордильера («Andes, o cordilleras») деп шығыс жотасын атаған, ал батыс бөлігін «cьerra» деп атаған.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне дейін жүрсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп таудың батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық бар.Аймақ ішінде Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс аймақтары орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегімен, жағалық жазықтардың климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық белдеудің белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман Гилея өседі. Сондықтанда Солтүстік Анды тауларын кейде Экваторлық Анд деп те атай береді. Аймақ шеңберінде Анд терең тектоникалық ойыстармен бірнеше
1. .ВласоваТ.В. Материктердің физикалық географиясы. 2 том. - Алматы, "Мектеп", 1984. – 77-79 б.
2. Власова Т.В. Физическая география материков. М. «Академия», 2005.-С. -469-484.
3. Притула Т.Ю., Еремина В.А., Спрялин А.Н. Физическая география материков и океанов. – М.: «ВЛАДОС», 2003. С. -593-608.
4. Под.редакцией Рябчикова А.М. Физическая география материков и океанов. М., Высшая школа. 1988.С.-23-25.
5. Игнатьев Г. М. Южная Америка.,М, Просвещение. 1965.С.-15-20.
6. Богданов Н.А.. «Природа Южной Америки». Санк-Петербург, 1994.-56-59.
7. Витвицкий Г. Н. «Климат Южной Америки». М, 1953.-45-47.
8. Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы, 5 том. А, 2006 .
9. Мұхамеджанов М.Газет «Өмір КZ». 2004 ж. Қазан, 31 – 33 беттер.
10. СоколоваВ.С.«Жизнь животных».VII том. М, "Просвещение"
11. Журнал «Вокруг света». 2003. Октябрь
12. Журнал «Природа» 12. 04. 2000.-13-15.
13. Энциклопедия: «Я познаю мир». «Страны и континенты». Москва. «Арстель», 2001.-123-134 .
14. Энциклопедия: «Все о странах мира». Санк-Петербург, 1997.-456-467 .
15. Исаченко А.Г., Шляпников А.А. «Природа мира». М., 1989.-345-356 .
16. Алексеев В.П. география человеческих рас. М.,1947.-456-457
17. Борисов В.А., Белоусова Л:С.,Винокуров А.А. Охраняемые природные территорий мира. М.,1985.184-187.
18. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
19. Квартальнов В.А. Туризм: теория и практика изд.трудов. В 5-том М: финансы и статистика 1998.-43-47.
20. Шишков Ю. Эволюция мирового сообщества: поляризация или возрастания гомогенности // МЭ и МО, 1998, С.5.
21. Квартальный В. А. Туризм: теория и практика: Избранные труды: В 5- – М.: Финансы и статистика, 2003.
22. Географическая Картина Мира Книга 1 В.П.Максаковский. М. 2003 г
23. Географическая Картина Мира Книга 2 В.П.Максаковский. М.2003 г
24. Стреха Н.А. География для поступающих в вузы: страны мира/ Н.Л. Стреха- 2-е изд.- Мн.: Аверсэв, 2005
25. Журнал «Природа» 12. 04. 2009
26. Литаврина Э.Э., Колумбия, М., 1967; Большой энциклопедический словарь, М., 2001.
27. Дорст Ж. Южная и Центральнная Америка.-М.:Прогресс.1977.-13-15.
28. Львович М.И. мировые водные ресурсы и их будущее.-М.:1974
29. Общая геология: учебник / Н.В.Короновский. – М.:КДУ,2006.-528с
30. Очерки истории Чили, М.,1967; Большой Энциклопедический словарь, М.,2001.
31. Романова Э.П., Куркова Л.И., Ермаков Ю.Г Природные ресурсы мира. М,1993
32. Марков К.К. Введение в физическую географию.-М.Высшая школа,1978.
33. ӘбілмәжіноваС.Ә., ЖангелдинаД.. «География: Дүние жүзіне аймақтық шолу». Әдістемелік нұсқау. 11с. А. Мектеп, 2007.-183-187.
34. Бейсенова Ә.С., Әбілмәжінова С.Ә., Каймулдинова К.Д., Асубаев Б.Қ., Кубенкулова С.Б.. «География: Материктер мен мұхиттар». Әдістемелік нұсқау. 7 сынып. А. «Атамұра», 2007.132-134.
35. . БейсенбаевА., БейсенбаеваӘ.. «Оқушы анықтамасы». 6-11 сыныптар. А. «Арман» баспасы, 2004 .
36. Раст Х. Вулканы и вулканизм.-М.:1982
37. Интернет сайты: www.book-brocgaus.ru/text/020.htm
38. Интернет сайты: www.bankreferatov.ru
39. Интернет сайты: www.rerferatru.ru/dir3/121618htm.
40. Интернетсайты:explorebyyourself.com/peru/o_strane/machu_picchu/.
41. Интернет сайты:www.carib.ru/countries/ecuador/.
42. Интернет сайты:www.carib.ru/countries/chili/.
2. Власова Т.В. Физическая география материков. М. «Академия», 2005.-С. -469-484.
3. Притула Т.Ю., Еремина В.А., Спрялин А.Н. Физическая география материков и океанов. – М.: «ВЛАДОС», 2003. С. -593-608.
4. Под.редакцией Рябчикова А.М. Физическая география материков и океанов. М., Высшая школа. 1988.С.-23-25.
5. Игнатьев Г. М. Южная Америка.,М, Просвещение. 1965.С.-15-20.
6. Богданов Н.А.. «Природа Южной Америки». Санк-Петербург, 1994.-56-59.
7. Витвицкий Г. Н. «Климат Южной Америки». М, 1953.-45-47.
8. Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы, 5 том. А, 2006 .
9. Мұхамеджанов М.Газет «Өмір КZ». 2004 ж. Қазан, 31 – 33 беттер.
10. СоколоваВ.С.«Жизнь животных».VII том. М, "Просвещение"
11. Журнал «Вокруг света». 2003. Октябрь
12. Журнал «Природа» 12. 04. 2000.-13-15.
13. Энциклопедия: «Я познаю мир». «Страны и континенты». Москва. «Арстель», 2001.-123-134 .
14. Энциклопедия: «Все о странах мира». Санк-Петербург, 1997.-456-467 .
15. Исаченко А.Г., Шляпников А.А. «Природа мира». М., 1989.-345-356 .
16. Алексеев В.П. география человеческих рас. М.,1947.-456-457
17. Борисов В.А., Белоусова Л:С.,Винокуров А.А. Охраняемые природные территорий мира. М.,1985.184-187.
18. Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
19. Квартальнов В.А. Туризм: теория и практика изд.трудов. В 5-том М: финансы и статистика 1998.-43-47.
20. Шишков Ю. Эволюция мирового сообщества: поляризация или возрастания гомогенности // МЭ и МО, 1998, С.5.
21. Квартальный В. А. Туризм: теория и практика: Избранные труды: В 5- – М.: Финансы и статистика, 2003.
22. Географическая Картина Мира Книга 1 В.П.Максаковский. М. 2003 г
23. Географическая Картина Мира Книга 2 В.П.Максаковский. М.2003 г
24. Стреха Н.А. География для поступающих в вузы: страны мира/ Н.Л. Стреха- 2-е изд.- Мн.: Аверсэв, 2005
25. Журнал «Природа» 12. 04. 2009
26. Литаврина Э.Э., Колумбия, М., 1967; Большой энциклопедический словарь, М., 2001.
27. Дорст Ж. Южная и Центральнная Америка.-М.:Прогресс.1977.-13-15.
28. Львович М.И. мировые водные ресурсы и их будущее.-М.:1974
29. Общая геология: учебник / Н.В.Короновский. – М.:КДУ,2006.-528с
30. Очерки истории Чили, М.,1967; Большой Энциклопедический словарь, М.,2001.
31. Романова Э.П., Куркова Л.И., Ермаков Ю.Г Природные ресурсы мира. М,1993
32. Марков К.К. Введение в физическую географию.-М.Высшая школа,1978.
33. ӘбілмәжіноваС.Ә., ЖангелдинаД.. «География: Дүние жүзіне аймақтық шолу». Әдістемелік нұсқау. 11с. А. Мектеп, 2007.-183-187.
34. Бейсенова Ә.С., Әбілмәжінова С.Ә., Каймулдинова К.Д., Асубаев Б.Қ., Кубенкулова С.Б.. «География: Материктер мен мұхиттар». Әдістемелік нұсқау. 7 сынып. А. «Атамұра», 2007.132-134.
35. . БейсенбаевА., БейсенбаеваӘ.. «Оқушы анықтамасы». 6-11 сыныптар. А. «Арман» баспасы, 2004 .
36. Раст Х. Вулканы и вулканизм.-М.:1982
37. Интернет сайты: www.book-brocgaus.ru/text/020.htm
38. Интернет сайты: www.bankreferatov.ru
39. Интернет сайты: www.rerferatru.ru/dir3/121618htm.
40. Интернетсайты:explorebyyourself.com/peru/o_strane/machu_picchu/.
41. Интернет сайты:www.carib.ru/countries/ecuador/.
42. Интернет сайты:www.carib.ru/countries/chili/.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ – ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 4
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 8
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ
СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.4 Анд тау жүйесінің климаттық
аудандастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5 Анд тау жүйесінің органикалық
дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 28
КІРІСПЕ
Бор дәуірінің аяғында және палеоген бойы Анд тауында қатпарлану,
көтерілу және жанартау әрекеті жүріп жатты. Палеогеннің аяғына қарай
геосинклинальдың орнына оңтүстікте Антарктида материгіне дейін баратын ал
солтүстікте Антиль-Кариб аймағы жүйелерімен қосылып жатқан орасан зор тау
жүйесі пайда болған.
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктика
флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, антарктикалық түрлерден
және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын оның ерекше
органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауды шығыс жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын
алады. Амазонка өзені және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай,
Парана өзендері және Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс
бөлігінен Тынық мұхит алабының ұсақ өзендері басталады.Анд тауын ірі мұхит
аралық су айырығы десекте болады.
Өзектілігі:Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық
барьер болып есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың
әсерінен, ал батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық
белдеуді кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік
және Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өсінде) пен шығысы ( ық
жағы) бір бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық
бар. Жер бедерінің сипатына және басқа да табиғи ерекшеліктеріне қарай үш
аймаққа бөлінеді.
Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік Американың жеті
мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу,
Боливия, Чили және Аргентина.
Итальян тарихшысы Джовонни Анелло Оливаның (1631ж). Деректері бойынша,
жаулап алушы европалықтар Анд немесе Кордильера (Andes, o cordilleras)
деп шығыс жотасын атаған, ал батыс бөлігін cьerra деп атаған.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі
жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне
дейін жүрсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен
осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп таудың
батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық
бар.Аймақ ішінде Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс аймақтары
орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегімен, жағалық жазықтардың
климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық белдеудің
белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман Гилея өседі. Сондықтанда Солтүстік
Анды тауларын кейде Экваторлық Анд деп те атай береді. Аймақ шеңберінде Анд
терең тектоникалық ойыстармен бірнеше тау тізбектерінен бөлініп кетеді.
Әсіресе Солтүстік беткейінің құрылымы күрделі.
Орталық Анд (28 о.е дейін жетеді). Перу Андысы және Орталық Анд
тауы деп бөлінеді. Перу Андысы соңғы кезде көтерілуіне және өзен суларының
қатты ағысының әсерінен тілімденген (Амазонканың салалары Мараньон, Укаяли
және Уальяги).
Оңтүстігіне қарай Анд тауының ең енді жері-Орталық анд таулы қыраты
орналасқан. (ені 750км). Аридті геоморфологиялық процесс басым кездеседі.
Таулы қыраттың басым бөлігін биіктігі 3,7-4,1мың метрге жететін таулы
Үстірт Пуна алып жатыр.
Оңтүстік Анд тауы, 28 о,е оңтүстікке қарай созылып, Солтүстік
(Чили-Аргентина немесе Субтропиктік Анд) және Оңтүстік (Патогония Андысы)
Анд тауы деп екіге бөлінген. Чили-Аргентина Анд тауы оңтүстігі 39
4 о,е дейін созылған, оңтүстігі біртіндеп жіңішкеріп үшке бөлініп
кетеді.
Анд таулы жүйесі Оңтүстік Американың 8 мемлекетінің аумағы арқылы
өтеді. Аумағының үлкендігіне байланысты табиғат жағдайы бірнеше рет
өзгереді. Сондықтанда Анд таулы облысында 20 астам Ұлттық-саябақтармен
қорықтар бар. Солардың арасында ерекше қорғауға алынғандары: Венесуэладағы
Ранчо-Гранде ұлттық саябағы, Колумбиядағы Сьерра-де-ла-Макерена
Эквадордағы Сангай Перудегі Уаскаран және Ману, Чилидегі Лос-
Парагуас.
Сондай-ақ, туризмнің әйгілі түрлері: тарихи экскурсия (Кито, Гуаякиль),
тауларға және жанартаулар бойынша саяхат жасау, термальды көздерге демалу
(Папальякта, Баньос), үнді елді мекендерін аралау, Галапагос аралдары және
Амазонка бойымен саяхат жасау, Салинастағы жағажай демалысы, Амазонкадағы
жабайы жануарлар мен құстарды бақылау, аралас туризм Эквадор-Чили, Перу,
Венесуэла мемлекеттерінде жақсы дамыған.
Курстық жұмыстың мақсаты:Анд тауының физикалық-географиялық
ерекшеліктерін анықтап, оның туристік-рекреациялық ресурстарға тигізетін
әсерін теориялық негізде талдап қорыту.
Курстық жұмыстың міндеттері:
• Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысына, орографиялық
ерекшеліктеріне, климаты мен органикалық дүниесіне сипттама беру;
• Анд тау жүйесінің туристік рекреациялық мүмкіндіктерін нақты түде
анықтау;
• Анд тау жүйесін мектеп географиясында оқытудың әдістерін ұсыну.
Курстық жұмыс үш тараудан, кіріспе мен қорытындыдан тұрады. Жұмыс
соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымша берілген.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмысы кіріспеден, қорытындыдан,
пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1 Анд тау жүйесіне физикалық-географиялық сипаттама
1. Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері
Анд тау жүйесі. Анд Кордилері.(исп. Andes`s Cordillera de Los Andes)
(анта, Инк тілінде – мыс, мыстау деген мағынаны білдіреді). Дүниежүзіндегі
ең ұзын тау жүйесі (9000км). Ең биік нүктесі Аконкагуа, 6960 м. Оңтүстік
Америка құрлығының солтүстігімен батыс бөлігін түгел алып жатқан,
Кордильера тауының оңтүстік жалғасы.Таудың ені кейбір жерлерінде 500км
жетсе, орталық Андыда 18 пен 20 оңтүстік ендік аралығында 750км
жетеді. Орташа биіктігі 4000м жуық(1-сурет).
1-сурет. Анд тау жүйесініңфизикалық картасы
Анд тауын ірі мұхит аралық су айырығы десекте болады.Таудың батыс
жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын алады. Амазонка өзені
және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай, Парана өзендері және
Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс бөлігінен тынық мұхит
алабының ұсақ өзендері басталады .
Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық барьер болып
есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың әсерінен, ал
батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық белдеуді
кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік және
Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өшінде) пен шығысы (ық жағы) бір
бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық бар.
Жер бедерінің сипатына және басқада табиғи ерекшеліктеріне қарай үш
аймаққа бөлінеді.Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік
Американың жеті мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия,
Эквадор, Перу, Боливия, Чили және Аргентина.
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы
Анд тауы - Анд (Кордильера) қатпарлы геосинклиналь белдеуіндегі жаңадан
көшерілген жаңарған тау. Анд жер бетіндегі палеозой және кейбір жерлері
байкал қатпарлығы фундаментінің үстінде көшірілген альпі қатпарлығының тау
жүйесі. Андының қалыптасуы юра дәуірінен басталады. Анд тау жүйесіне
триаста қалыптасқан астау тәріздес ойыстар тән. Уақыт өте мұндай ойыстар
шөгінді және жанартаулық жыныстармен көмкерілген. Негізгі Кордильера, Чили
жағалауы және Перудің жағалық Кордильері бор дәуірінің гранитті интрузивті
жыныстардан тұрады. Тау аралық және шеткі майысқан жерлер (Альтиплано,
Маракайбо т.б) палеоген және неоген дәуірлерінде қалыптасқан. Сейсмикалық
және жанартаулық белсенділігімен ерекшеленетін, тектоникалық қозғалыстар
күні бүгінге дейін жүріп жатыр.
Оған себепші Солтүстік Американың тынық мұхит жағалауы бойымен ұзындық
бойы субдукция зонасындағы орналасуда. Антрактида және Наска плиталары
Оңтүстік Америка плитасының астына біртіндеп кіріп бара жатыр. Нәтижесінде
тау түзілу процесі жүруде. Оңтүстік Американың қиыр оңтүстігіндегі Отты жер
аралы кішігірім Скотия плитасынан трансформалық жырық арқылы бөлініп жатыр.
Дрейк бұғазынан ары қарай Анд Антрактида түбегінің тауларымен жалғасып
жатыр.
Анд тау кенді пайдалы қазбаларыменде ерекшеленеді. Ең негізгісі түсті
металл. (ванадий, вольфрам, висмут,қалайы, қорғасын, молибден, мырыш,
сурма, мышьяк) кен орындарының дені Андының Шығысындағы паллезой
құрылымдарымен, ежелгі жанартаулардың көмейінде кездеседі. Мыстың ірі
кендері Чили аумағында шоғырланған тау алды ойыстардың майысқан жерлерінде
мұнай мен газ кездеседі. (Аргентина, Перу, Болвия, Венесуэла жеріндегі Анд
тауының етегінде). Үгілген тау жыныстарының жиналған жерінде боксит
кездеседі.Бұлардан басқа темір (Боливия), натрий селитрасы (Чили) алтын,
платина, Жақұт (Колумбия) кен орындары бар.
Анд тауы көбінесе меридиан бағытта, параллель жатқан жоталардан тұрады.
Шығыс Кордильера және Орталық Кордильера, Батыс Кордильера және Жағалық
Кордильера жоталарының аралығында таулы үстірт және үстірт(Пуна,Альтиплано-
Боливия және Перу жерінде) немесе тау аралық ойыстар кездеседі. Тау
жүйесінің орташа ені 200-300км.
Көтерілу платформаның едәуір бөлігінің теңіз деңгейінен төмен батуымен
және перикратондық майысу синклизалардың алабында және Атлант мұхиты
жағалауында шөгінді жыныстардың қалың қабаттарының түзілуімен бір кезде
болған. Неогенде ішінара шөгу әсіресе қалқандар аймағы мен Анд зонасында
көтерілулерге ауысқан.
Көтерілулерге байланысты өзендер арнасын тіліп тереңдеген және
сарқырамалар пайда болған Атлант және Кариб жағалаулары ғана төмен түскен,
ол жерде эстуарийлер мен лагуналар түзілген. Анд тау жүйесінің жалпы
көтерілуіне платформаның көршілес алаптары да қамтылған,соның нәтижесінде
Андымен орография жағынан байланысты Кордильера алды, Пампа Сьерралары және
кейбір жоталар көтерілген.
Тау түзілу процестерімен бірге күшейе түскен жанартау әрекеті орын
алған. Жанартау әрекеті әр кезде тау жүйесінің әртүрлі бөліктерінде және
Патагония плитасы алабында кездесіп отырған. Көтерілу мен жанартау әрекеті
бүкіл плиоценде антропогеннің басында жалғасып отырады және қазіргі кезге
дейін тоқтаған жоқ.
Анд тау жүйесінің көтерілуімен бір кезде күшті өзгеріс жүріп, жұмсақ
материял жинақталып, жер беті тегістелді. Анд тауының көтерілуіне
байланысты оның батыс зонасында тереңдікте жарылу болды және оның шеткі
аймақтары Тынық мұхит суының астына батып кетті. Плиоцен дәуірінде сәл
үзілістен кейін Оңтүстік Америка Солтүстік Америкамен жалғасты. Бұл жалғасу
материктердің жануарлары мен өсімдіктері түрлерінің алмасуына жағдай
туғызды.
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты флорасының
элементтері ене бастады. Анд тауы көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, Антарктикалық түрлерден
және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын органикалық
дүниесі қалыптасты.
Анд тауының күшті көтерілуінің тағы бір салдары таулық мұз басу болды,
ол қазіргіге қарағанда анағұрлым қалың болғанымен қиыр оңтүстіктен басқа еш
жерде дерлік тау жүйесінен шеткері шыққан жоқ. Материктің оңтүстік
батысында төмен түсуінен мұз әрекеті әсерінен Чилидің фьордтық жағалауы
түзілді.
Антропогеннің екінші жартысында Оңтүстік Америкада адам қоныстанды.
Адамдардың мұнда шеттен келуі мүмкін. Өйткені неотропиктік аймақтың қазынды
және қазіргі фаунасының құрамында тар танаулы маймылдар жоқ.
Адамның Оңтүстік Америкаға өтуінің ең қолайлы жолы – Солтүстік
Американың Тынық мұхит жағалауы, ал уақыт жағынан алғанда ол бұдан 30-15
мың жыл бұрын болған.
Анд қатпарлы белдеуі бүкіл өн бойына дерлік антиклинорийлерге сәйкес
келетін параллель немесе параллельге жақын жоталар жүйесінен және
синклинорийлер мен опырықтарға сәйкес келетін аңғарлардан тұрады.
Андының қазіргі қатпарлы құрамына кейініректегі орогендік процестермен
қайта құрылған құрылымдары кіреді. Оларға тау жүйесінің орта және щығыс
бөліктері жатады.
Дамуындағы және құрылымындағы өзгешеліктеріне сәйкес Анд тауын мынадай
ұзына бойғы құрылымдық-геоморфологиялық зоналарға бөлуге болады. Батыс
Кордильера-Альпі циклінің орта кезінде немесе аймағында түзілген биік және
орта биіктіктегі қатпарлы-жақпарлы жоталар. Батысынан бұл зонаға ұзына
бойғы аңғарлар мен ойыстар өңірі өтеді. Ол өз кезегінде Тынық мұхиттан
барлық жеріне дерлік кайназойдың қатпарлы шөгінділерінен тұратын Жағалық
Кордильерадің үзік-үзік зонасымен бөлінген.
Келесі зона – палеозойдың қатпарлы құрылымдары негізін кайназойдың
аяғындағы жақпарлы қозғалыстардың нәтижесінде түзілген Шығыс Кордильера.
Андының орталық бөлігінде, Батыс және Шығыс Кордильерадің Боливия таулы
қыратының Пуналары жатыр. Олар Альпі орогенезі процесінде айтарлықтай
өзгеріске ұшырамаған палеозой жақпарлы болып табылады.
26º және 37º о.е. аралығында ПреКордильерамен мен Пампа сьерраларының
орташа биіктегі және биік жақпарлы массивтері мен жоталарының жүйесі
көтеріліп жатады. Бұл тау ғимараттары платформасының мезозой, ал одан
кайнозой тау түзілуіне іліккен шеткі бөлігі болып табылады. Олар кәдімгі
Андыдан және бір-бірімен тектоникалық ойпаңдармен бөлінген, сонымен бірге
оларды платформа менАндының аралығындағы өтпелі аймақ деп қарауға болады.
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық ерекшеліктері
Венесуэладағы Боливер шыңы-Анд таулы жүйесі меридиан бағыттағы
параллель жоталардан тұрады (2-сурет).
2-сурет. Боливар шыңы
Жоталар өзара таулы үстірттер немесе ойыстар арқылы бөлінген. Тек қана
Венесуэла аумағында орналасқан Кариб Андысы (Солтүстік Анд құрамына жатады)
.Кариб теңізі жағалауы бойымен ендік бағытта орналасқан. Солтүстік Анд
құрамына Эквадор жеріндегі Эквадор Андысы, Венесуэла мен Колумбияның
батысындағы Солтүстік батыс Анд тауларыда кіреді. Солтүстік Анд тауларының
ең биік жоталарындағы жанартаулық ойыстарда мәңгі қарлардың есебінен
қалыптасқан кішігірім мұздықтар кездеседі. Кариб теңізіндегі Аруба,
Бонайре, Кюрасао аралдары су ішінде орналасқан [4].
Солтүстік-Батыс Андысы 12с.есолтүстікке қарай желпуіш тәрізді
тарамдалған үш негізгі Кордильерге бөлінеді- Шығыс, Орталық және Батыс.
Үшеуі де биік, қыс беткейлі жақпарлы-қатпарлы болып келген. Негізгі
Кордильера Магдалена және Каука өзендерінің аңғарындағы Патти ойысымен
бөлінген.
Шығыс Кордильердің ең биік жері Солтүстік Шығыс бөлігіндегі Ритакува
тауы, 5493м.
Шығыс Кордильердіңорталығында ежелгі көл орнындағы Үстірт кездеседі.
(биіктігі 2500-2700 м). Жалпы алғанда Шығыс Кордильера төбесі тегістелген
тауға жатады. Биік жерлерінде мұздықтар кездеседі. Шығыс Кордильерді
Солтүстігінде Кордильера-де-Меридя жотасы жалғастырады. Биік нүктелері
Боливар тауы 5007м және Сьерру-де Периха тауы 3540м.Бұл жоталардың
аралығында кең көлемді жерді алып жатқан ойпатты ойыста Маракайбо көлі
орналасқан. Қиыр Солтүстігі оқшау таулы массив Сьерра-Невада-де Санта-Марта
тауымен жалғасады, оның биік нүктесі Кристобаль-Калон 5800м.
Шығыс және ОрталықКордильерді жіңішке және биік Магдалена өзенінің
аңғары бөліп жатыр. Орталық Кордильерде (әсіресе оңтүстік бөлігінде)
жанартаулар көп шоғырланған, (Уила, 5750м; Руис, 5400м т.б.) олардың
ішіндегі Кумбаль сөнбеген жанартауы(4890м) айрықша көрінеді.
Орталық Кордильера солтүстікке қарай біртіндеп төмендеп, өзен
аңғарларымен тілімделген Антьокии массивін қалыптастырған.Батыс Кордильера,
Орталық Кордильерден Каука өзенінің аңғары арқылы бөлінген. Орталық
Кордильерге қарағанда біршама аласа, биіктігі 4200м, оңтүстігінде
жанартаулар бар. Батысында биіктігі 1810м жететін Серранщо-де-Баудо жотасы
орналасып, оның өзі Солтүстігінде Панама тауларымен жалғасып кетеді.
Солтүстік-Батыс Анд тауының солтүстігімен, батысында-Кариб маңы және
Тынық мұхиттың аллювиальды жазығы кездеседі.
Солтүстігі 4 о.е дейін жететін Экваторлық Анд(Эквадор)-биіктігі
2500-2700м жететін Батыс және Шығыс Кордильера деп ойыстар арқылы екіге
бөлінеді. Бұл ойыстардың шетіндегі жарықтарда, дүниежүзіндегі ірі
жанартаулар тізбегі орналасқан. Олардың ең биіктері-Чимборасо 6267м,
Котопахи 5897м.Бұл жанартаулармен бірге, Колумбияның жанартаулары Андының
алғашқы жанартаулы облысын қалыптастырды.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі
жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне
дейін жетсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен
осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп, таудың
батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық бар.
Солтүстік Анд тауында Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс
аймақтары орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегі мен жағалық
жазықтардың климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық
белдеудің белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман – гилея өседі.
Сондықтанда Солтүстік Анды тауларын кейде Экваторлық Анд депте атайды.
Аймақ шеңберінде Анд терең тектоникалық ойыстармен бірнеше тау тізбектеріне
бөлініп кетеді. Әсіресе солтүстік беткейінің құрылымы күрделі[5].
Тынық мұхит жағалауындағы жіңішке, аласа, күшті тілімделген Жағалық
Кордильера көршілес зонадан (Батыс Кордильера) Атрато өзенінің тектоникалық
аңғары арқылы бөлініп жатыр. Батыс Кордильера Дарень шығанағынан басталып
аймақтың шекарасына дейін созылып жатыр. Шығыс Кордильера Солтүстік Анд
ішінде тармақталып, шамамен 3с.е маңында Орталық (Сьерра-Невада-де-
Санта-Марта массивінен тұрады, биіктігі 5800м жетеді), Солтүстігінде Шығыс
(Сьерра-Периха және Кордильера-де-Мерида) деп бөлініп кең көлемді жер мен
бірге төмен түскен Маракайбо лагунасын алып жатыр.
Батыс және Орталық Кордильердің аралығындағы опырылған аңғар арқылы
Каука өзені ағып жатыр, ал Орталық пен Шығыс Кордильердің арасында
Магделена өзені ағып жатыр. Таулы аймақтың ені 100-450км 3 с.е
оңтүстікке қарай Батыс және Шығыс Кордильера біртіндеп бір-біріне жақындай
түсіп, Эквадор жерінде 100км дейін жіңішкереді. Тау тізбектерінің
аралығында өте қалың терең жарықтар бар. Жоталардың ең биік нүктелері
сөнген және сөнбеген жанартаулардың (Котопахи, Чимборосо, Сангай және т.б.)
төбелерінде мәңгі қармен, мұздықтар кездеседі.Сонымен бірге бұл аймақ
сейсмикалық зонаға жатады. Жер сілкінудің эпицентрі әдеттегідей тау аралық
депрессияларға тән[ 2, 10- 15 б. ].
Кариб Андысы–Анд тау жүйесінің ең солтүстіктегі бөлігі және ендік
бағытта созылған жоталары бар жалғыз тауы. Бұл аймақ Кариб теңізі
жағалауымен ұзындығы 800 км, Ориноко өзенінің сағасынан Марокайбо ойпатына
дейінсозылып жатыр. Аймақтың оңтүстік шекарасы Ориноко жазығымен, батысы
Шығыс Анд тауының Кордилера-де Мерида жотасындағы Апура өзені ағып жатқан
тектоникалық аңғармен бөлінеді.
Анд тауының басқа аймақтарына қарағанда Кариб Андысы Кариб-Антиль
қатпарлы облысында көтерілген. Тау ежелгі Тетис теңізінің батыс бөлігі
болып есептелініп, солтүстік Атлант ойысының екіге ажырап, осында жылжып
келуінен пайда болған деген жорамал бар. Аймақ солтүстік-пассат желдерінің
әсер ететін ауданындағы тропиктік және субэкваторлық климаттық
белдеулерінің шекарасында орналасқан.
Андының табиғат жағдайы басқа аймақтарынан елеулі айырмашылық жасайды.
Аймақ Венесуэла елінің аумағында орналасқан. Жер бедері қалған аймақтарға
қарағанда біршама қарапайым. Негізінен екі параллель антиклинальды жотадан
тұратын жас қатпарлы тау. (Кордильераа-де-Коста-Жағалық жота және Сьеррания-
дель-Интериор-ішкі жота). Бұл параллель жоталар синклинальды беткейлі
ойыстар арқылы бөлінген. Бұл ойыста тұйық Валепсия көлі орналасқан.
Қатпарлы құрылымы беткейлік және көлденең жарықтар арқылы ажыраған.
Соған орай тау тектоникалық және эрозиялы - аңғарлы блоктарға бөлінген.Тау
түзілуінің қазіргі күнге дейін жалғасып жатқандығын жер сілкінудің жиі
болуынан байқауға болады, бірақ атқылап жатқан жанартаулар жоқ. Кариб
Андысының биіктігі 3000м жетпейді. Биік нүктесі Венесуэланың астанасы
Каракастың маңындағы Жағалық Кордильерде(2765м).
Батыс Анд-Бұл субконтинент материктің бүкіл батыс бөлігін алып жатыр.
Тау жүйесі тынық мұхит жағалауымен солтүстіктен оңтүстікке мозылып
солтүстігінде Кариб теңізімен шектесіп жатыр.
Шығыс бөлігі Анд тауынан елдер арқылы өтеді. Субконтинеттің
физгеографиялық бірлігі, тынық мұхиттың литосфералық плитасымен, оңтүстік
Америка платформасының аралығындағы қатпарлы облыс. Оротектоникалық
зонасының күрделі жүйесі материктің солтүстік теңіз жағалауынан,
оңтүстігінде Отты Жер аралына дейін созылып. Әртүрлі жастағы Жағалық Батыс
және Шығыс Кордильера жоталары тау жүйесінің бойымен созылып орналасқан.
Тау түзілу қозғалысы палегон-неоген дәуірлерінде қарқындылық танытты. Бұл
процесс жанартаудың атқылауы, жер сілкінулер әлі күнге дейін жалғасын
танытуда. Континенттің батыс бөлігі тынық мұхиттың ішкі аудандарға жер ете
алмауымен ерекшеленеді. Тау жүйесінің батыс және шығыс беткейлерінің
табиғат жағдайлары бір-біріне ұқсамайтындығымен ерекшеленеді.
Орталық Анд (28 о.е дейін жетеді). Перу Андысы және Орталық Анд
тауы деп бөлінеді. Перу Андысы соңғы кезде көтерілуіне және өзен суларының
қатты тілімдеуіне байланысты (Амазонканың салалары Мараньон, Укаяли және
Уальяги) қалыптасқан.
Параллель жатқан Шығыс, Орталық және Батыс Кордильера деп бөлінген. Бұл
таулар көтерілу барысында тегістелген тау үстін, терең Шатқалдар арқылы
тілімдеп тастаған. Перу Андысының Кордильерінің биіктігі 6000м жоғары. Биік
шыңы Уаскаран тауы (6758м).
Бланка Кордильерінде қазіргі мұздықтар кездеседі. Вильканота-
Кордильері, Вилькабамба-де –Кордильера және Карабае-де-Кордильера атты
жақпарлы жоталарда альпілік пішіндегі жер бедері кездеседі.
Оңтүстігіне қарай Анд тауының ең енді жері-Орталық анд таулы қыраты
орналасқан. (ені 750км). Аридті геоморфологиялық процесс басым кездеседі.
Таулы қыраттың басым бөлігін биіктігі 3700-4100 мың метрге жететін таулы
Үстірт Пуна алып жатыр.
Пуна таулы Үстіртінде ағынсыз қазан шұңқырларда (больсон) Титикака,
Поопо және т.б.көлдер мен Сортаң жерлер Атакама, Койпаса,Уюни және т.б
қалыптасқан. Пунадан Шығысқа қарай биік нүктесі Анкоума 6550м жететін,
қазіргі қалың мұздықтармен ерекшеленетін Реал- Кордильера тауы орналасқан.
Реал-Кордильера тауымен Алтиплано үстіртінің аралығында, биіктігі 3700м
жерде, дүние жүзіндегі ең биікте орналасқан Ла-Пас (Бохивия)қаласы орын
тепкен.
Реал-Кордильерден Шығысқа қарай 23о.е. дейінгі аралықта
Субандылыққатпарлы Жота Шығыс Кордильера кездеседі. Реал-Кордильерадің
оңтүстік жалғасы, бірнеше жақпарлы массивтермен, Орталық Кордильера.(Биік
нүктесі Әль-Либертадор тауы 6720м).Пунаның батысы Интрузивті шыңдар мен
көптеген жанартаулы шыңдары бар Батыс Кордильера тауымен шектеліп жатыр.
(Схема 6700м, Льюльяильяко 6723м Сан-Педро 6159м, Мисти 5821м және т.б.).
Бұл жанартаулар тізбегі Анд тауының екінші жанартаулық облысы болып
есептелінеді.
Батыс Кордильердің батыс беткейі 19 о.е оңтүстігінде тектоникалық
ойыс беткейлік аңғарға дейін жетеді. Оның оңтүстігінде Атакама шөлі жатыр.
Беткейлік аңғардың арағында – аридті мүсінді жер бедері тән, биіктігі 1500
м дейін жететін интрузиялы Жағалық Пуна және Орталық Андының батыс
бөлігінде қар сызығы өте биікте (6500м жоғары) орналасқан. Соған орай қар
жамылғысы биіктегі жанартаулық конустарда кездескенімен мұздықтар тек қана
Охос-дель-Саладо массивінде ұшырасады(биіктігі 6880м).
Оңтүстік Анд тауы, 28 о.е оңтүстікке қарай созылып, Солтүстік
(Чили-Аргентина немесе Субтропиктік Анд) және Оңтүстік (Патогония Андысы)
Анд тауы деп екіге бөлінген. Чили-Аргентина Анд тауы оңтүстігі 39 о.е
пен 42 о.е аралығына дейін созылған, оңтүстігі біртіндеп жіңішкеріп
үшке бөлініп кетеді.
Негізгі Кордильера Фронталь-Кордильера жотасында Анд тауының ең биік
шыңы Аконкагуа 6960м, және Тупунгато 6800м, Мерседарио 6770м шыңдары бар.
Бұл аймақтарда қар шегінің биіктігі өте жоғары. (6000м дейін жетеді).
Кордильера фронтальдан Шығысқа қарай –ежелгі Кордильераалды жотасы
орналасқан.
Оңтүстігінде 33-52о.е аралығында үшінші жанартаулық облыс
кездеседі. Бұл аймақтарда сөнбеген жанартаулар жеткілікті, әсіресе Негізгі
Кордильерде, арасында Тупунгато, Майпа, Льймо және т.б. Сөнген
жанартауларда бар. Анд тауы Оңтүстікке созылған сайын қар шегінің биіктігі
төмендей береді. 51о.е маңында 1460м дейін төмендейді. Биік жоталары
альпілік сипат алып, мұздықтардың көлемі көбейіп, көптеген мұздықтар пайда
болған. Оңтүстігінде 40о.е бастап Чили-Аргентина Анд тауына қарағанда
аласалы Патагония Андысы басталады. Биік нүктесі Сан-Валентин тауы (4058м),
Солтүстік жағында Жанартаудың белсенділігі жоғары. 52о.е маңында күшті
тілімденген
Жағалық Кордильера біртіндеп мұхит суларына батып кеткен. Су астындағы
таудың биік нүктелері су бетіне шығып жартасты аралдармен архипелагтар
тізбегін қалыптастырған. Беткейлік аңғар, Магеллан бұғазына дейін тірелетін
бұғаздар жүйесін қалыптастырған.Магеллан бұғазы маңында Анд тауы Отты жер
Андысы деп аталып, шығысқа қарай бұрылады.
Патагония Андысында қар сызығы 1500м шамасында болса, оңтүстігінде 300-
700м дейін төмендейді., ал 40 30 о.е. жеткенде мұхит деңгейіне
дейін түседі. Жер бедерінде мұздық рельеф формасы басым, шығыс беткейдің
кейбір аңғарлық мұздықтары үлкен көлдерге барып тіреледі.48о.е.
маңындағы Патагония мұздық қалқанының ауданы 20мың км2 дейін жетеді. Таудың
теңіз жағалауы фьордтармен күшті тілімделген және жас жанартаулық төбелер
(Корковада және т.б.) көтерілген.
Отты жердің Солтүстігінде Анд тауының жоталарына қарағанда Отты жер
Андысы салыстырмалы түрде соншалықты биік емес, (2469м).
Шығысында Патагониямен шектесетін Анд тау жүйесінің оңтүстік бөлігі.
42о.е бастап Анд тауының биіктігі төмендей бастайды. Жағалық
Кордильера жотасы, беткейлік тектоникалық депрессияда пайда болған
шығанақтар мен бұғаздардан тұратын Чили архипелагымен жалғасып кетеді.
Жағалау бойы Патагония Андысының аумағы .Чили және Аргентина мемлекеттеріне
тиесілі. Белсенді жанартаулық процестердің болуы тау түзілу әлі
аяқталмағандығын көрсетіп тұр. Негізгі (Патагония) Кордильера күшті
тілімделіп үгітілген, биіктігі 2000-2500 аралығында, 3000м биік жерлері өте
сирек. Тау жеке массивтер тізбегінен тұрып, мұздық морфомүсіндер кеңінен
таралған. Жағалау сызығы Оңтүстік Америкаға онша тән емес, мұздық-
тектоникалық жолмен пайда болған фьордтар. Патагония Кордильерінде сөнген
және сөнбеген жанартаулар көптеп кездеседі
Чили-Аргентина Андысы - Андының бұл бөлігі 27- 28 және
42о.е. аралығында орналасқан. Тау жүйесі бұл жерде біршама жіңішкеріп
биік Негізгі Кордильерден (Батыс Кордильердің жалғасы) және аласа үздік-
үздік Жағалық Кордильерден тұрады. Бұлардың арасында тектоникалық депрессия
беткейлік (орталық) аңғар орналасқан. Атакама ойысын жалғастырады.
Аймақтың қиыр батыс Аргентина жерінде, қалғаны түгелімен Чили жерінде.
Аймақ құрамындағы жіңішке Негізгі Кордильера өзінің ең биік жеріне жетіп,
бүкіл Анд тауының биік шыңы Аконкагуа (6960м) орналасқан. Жағалық
Кордильера тізбектелген төрткүл Үстірттер тұрып, биіктігі 800-1000м жетеді.
Негізгі Кордильера-бөлшектенген мезозой және жанартаулық жыныстардан
құрылған біртұтас таулы аймақ. Беткейлік аңғардың табанының биіктігі 100-
200м оңтүстігінде, 700м дейін солтүстігінде жететін, үстінде жанартаулық
конустары бар төбелі жазық. Аймақ түгелімен жанартаулар атқылайтын және
күшті жер сілкінісі болатын зона.
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ СИПАТТАМА
1.4Анд тау жүйесінің климаттық аудандастыру
Солтүстік Анд.Анд тауының солтүстігі солтүстік жарты шардың
субэкваторлық белдеуінде орналасқан; оңтүстіктің субэкваторлық белдеуі
сияқты бұл жердеде маусым ылғалды және құрғақ деп екіге бөлінеді. Жауын-
шашын мамыр-қараша айларының аралығында түседі, қиыр солтүстік бөлігінде
ылғалды кезеңнің уақыты біршама аз(3-сурет).
3-сурет. Анд тауының биіктік белдеуі
Шығыс беткейлерінде жауын шашынның мөлшері 1000мм дейін жетіп, батыс
беткейіне қарағанда біршама көп түседі. Ылғал көбінесе жаз айларына тән.
Тропиктік және Субэкваторлық белдеулерінің шекарасында орналасқан. Кариб
Андысында жыл бойы Тропиктік ауа массасының әсері басым. Соған байланысты
жауын-шашын 500мм жетпейді, өзендері қысқа және толысу кезеңі жаз
айларында.
Экваторлық белдеуде маусымдық ауытқу байқалмайды.Эквадордың астанасы
Кито қаласында орташа температурасындағы айырмашылық бар жоғы 0,4
Жауын-шашынның мөлшері субэкваторлық белдеуге қарағанда беткейлерде
бірқалыпты түседі. Орташа мөлшері 2500-7000 мм болса кейбір жылдары
10 000мм дейін жетеді. Биіктік белдеу анық байқалады. Таудың етегінде ыстық
және ылғалды климат қалыптасан, жауын-шашын күнде түсуіне байланысты төмен
майысқан жерлерде батпақтар көп.
Ылғал мөлшері биіктеген сайын азаяды, бірақ қардың қалыңдығы арта
түседі. 2500-3000м биіктіктерде температурадағы ауытқу көп байқалмайды,
15төмен түспейді. Алайда тәулік ішіндегі температура 20дейін
жетуі мүмкін. 3500-3800м биіктікте тәуліктік температурадағы ауытқу 10
шамасында. Бұдан жоғарыда климат қатаң қарлы борандар болып тұрады. Күндіз
температура нөлден жоғары болғанымен, түнде үсік түседі. Климат құрғақ,
буланушылықтың жоғары болуынан ылғал аз түседі. 4500м жоғарыда мәңгі қар
белдеуі басталады. Аймақ тұрақты ылғалды және ыстық климатымен
ерекшелінеді. Тынық мұхитқа қараған жағындағы беткейлеріне жылына 8000-
10000мм ылғал түседі. Мұхиттың экваторлық ендігіндегі жылы ағыстың үстінде
қалыптасатын тұрақсыз жылы, ылғалды ауа жыл бойы бұл аймаққа әсер етеді.
Жотаның беткейімен жоғары көтерілген сайын ылғал нөсер жаңбыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
1АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНЕ ФИЗИКАЛЫҚ – ГЕОГРАФИЯЛЫҚ
СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 4
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 8
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ
СИПАТТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.4 Анд тау жүйесінің климаттық
аудандастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5 Анд тау жүйесінің органикалық
дүниесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 28
КІРІСПЕ
Бор дәуірінің аяғында және палеоген бойы Анд тауында қатпарлану,
көтерілу және жанартау әрекеті жүріп жатты. Палеогеннің аяғына қарай
геосинклинальдың орнына оңтүстікте Антарктида материгіне дейін баратын ал
солтүстікте Антиль-Кариб аймағы жүйелерімен қосылып жатқан орасан зор тау
жүйесі пайда болған.
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты антарктика
флорасының элементтері ене бастады. Анд көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, антарктикалық түрлерден
және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын оның ерекше
органикалық дүниесі қалыптасты.
Анд тауды шығыс жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын
алады. Амазонка өзені және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай,
Парана өзендері және Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс
бөлігінен Тынық мұхит алабының ұсақ өзендері басталады.Анд тауын ірі мұхит
аралық су айырығы десекте болады.
Өзектілігі:Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық
барьер болып есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың
әсерінен, ал батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық
белдеуді кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік
және Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өсінде) пен шығысы ( ық
жағы) бір бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық
бар. Жер бедерінің сипатына және басқа да табиғи ерекшеліктеріне қарай үш
аймаққа бөлінеді.
Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік Американың жеті
мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия, Эквадор, Перу,
Боливия, Чили және Аргентина.
Итальян тарихшысы Джовонни Анелло Оливаның (1631ж). Деректері бойынша,
жаулап алушы европалықтар Анд немесе Кордильера (Andes, o cordilleras)
деп шығыс жотасын атаған, ал батыс бөлігін cьerra деп атаған.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі
жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне
дейін жүрсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен
осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп таудың
батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық
бар.Аймақ ішінде Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс аймақтары
орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегімен, жағалық жазықтардың
климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық белдеудің
белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман Гилея өседі. Сондықтанда Солтүстік
Анды тауларын кейде Экваторлық Анд деп те атай береді. Аймақ шеңберінде Анд
терең тектоникалық ойыстармен бірнеше тау тізбектерінен бөлініп кетеді.
Әсіресе Солтүстік беткейінің құрылымы күрделі.
Орталық Анд (28 о.е дейін жетеді). Перу Андысы және Орталық Анд
тауы деп бөлінеді. Перу Андысы соңғы кезде көтерілуіне және өзен суларының
қатты ағысының әсерінен тілімденген (Амазонканың салалары Мараньон, Укаяли
және Уальяги).
Оңтүстігіне қарай Анд тауының ең енді жері-Орталық анд таулы қыраты
орналасқан. (ені 750км). Аридті геоморфологиялық процесс басым кездеседі.
Таулы қыраттың басым бөлігін биіктігі 3,7-4,1мың метрге жететін таулы
Үстірт Пуна алып жатыр.
Оңтүстік Анд тауы, 28 о,е оңтүстікке қарай созылып, Солтүстік
(Чили-Аргентина немесе Субтропиктік Анд) және Оңтүстік (Патогония Андысы)
Анд тауы деп екіге бөлінген. Чили-Аргентина Анд тауы оңтүстігі 39
4 о,е дейін созылған, оңтүстігі біртіндеп жіңішкеріп үшке бөлініп
кетеді.
Анд таулы жүйесі Оңтүстік Американың 8 мемлекетінің аумағы арқылы
өтеді. Аумағының үлкендігіне байланысты табиғат жағдайы бірнеше рет
өзгереді. Сондықтанда Анд таулы облысында 20 астам Ұлттық-саябақтармен
қорықтар бар. Солардың арасында ерекше қорғауға алынғандары: Венесуэладағы
Ранчо-Гранде ұлттық саябағы, Колумбиядағы Сьерра-де-ла-Макерена
Эквадордағы Сангай Перудегі Уаскаран және Ману, Чилидегі Лос-
Парагуас.
Сондай-ақ, туризмнің әйгілі түрлері: тарихи экскурсия (Кито, Гуаякиль),
тауларға және жанартаулар бойынша саяхат жасау, термальды көздерге демалу
(Папальякта, Баньос), үнді елді мекендерін аралау, Галапагос аралдары және
Амазонка бойымен саяхат жасау, Салинастағы жағажай демалысы, Амазонкадағы
жабайы жануарлар мен құстарды бақылау, аралас туризм Эквадор-Чили, Перу,
Венесуэла мемлекеттерінде жақсы дамыған.
Курстық жұмыстың мақсаты:Анд тауының физикалық-географиялық
ерекшеліктерін анықтап, оның туристік-рекреациялық ресурстарға тигізетін
әсерін теориялық негізде талдап қорыту.
Курстық жұмыстың міндеттері:
• Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысына, орографиялық
ерекшеліктеріне, климаты мен органикалық дүниесіне сипттама беру;
• Анд тау жүйесінің туристік рекреациялық мүмкіндіктерін нақты түде
анықтау;
• Анд тау жүйесін мектеп географиясында оқытудың әдістерін ұсыну.
Курстық жұмыс үш тараудан, кіріспе мен қорытындыдан тұрады. Жұмыс
соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымша берілген.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Курстық жұмысы кіріспеден, қорытындыдан,
пайдаланған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
1 Анд тау жүйесіне физикалық-географиялық сипаттама
1. Анд тау жүйесінің табиғат ерекшеліктері
Анд тау жүйесі. Анд Кордилері.(исп. Andes`s Cordillera de Los Andes)
(анта, Инк тілінде – мыс, мыстау деген мағынаны білдіреді). Дүниежүзіндегі
ең ұзын тау жүйесі (9000км). Ең биік нүктесі Аконкагуа, 6960 м. Оңтүстік
Америка құрлығының солтүстігімен батыс бөлігін түгел алып жатқан,
Кордильера тауының оңтүстік жалғасы.Таудың ені кейбір жерлерінде 500км
жетсе, орталық Андыда 18 пен 20 оңтүстік ендік аралығында 750км
жетеді. Орташа биіктігі 4000м жуық(1-сурет).
1-сурет. Анд тау жүйесініңфизикалық картасы
Анд тауын ірі мұхит аралық су айырығы десекте болады.Таудың батыс
жағынан Атлант мұхиты алабының ірі өзендері бастауын алады. Амазонка өзені
және оның көптеген ірі салалары, Ориноко, Парагвай, Парана өзендері және
Магдалена мен Патагонияның өзендері басталады. Батыс бөлігінен тынық мұхит
алабының ұсақ өзендері басталады .
Анд тауы Оңтүстік Америка құрлығындағы басты климаттық барьер болып
есептелінеді. Шығыс бөлігін батысындағы тынық мұхиттың әсерінен, ал
батыстан Атлант мұхитының әсерінен бөліп тұр. Тау 5 климаттық белдеуді
кесіп өтеді. (Экваторлық, Субэкваторлық, Тропиктік, Субтропиктік және
Қоңыржай белдеу). Әсіресе орталық (желдің өшінде) пен шығысы (ық жағы) бір
бірінен ұзына бойы орналасқан ландшафтысында бір-бірінен алшақтық бар.
Жер бедерінің сипатына және басқада табиғи ерекшеліктеріне қарай үш
аймаққа бөлінеді.Солтүстік, Орталық және Оңтүстік Анд. Анд тауы Оңтүстік
Американың жеті мемлекеттінің аумағы арқылы өтеді. Венесуэла, Колумбия,
Эквадор, Перу, Боливия, Чили және Аргентина.
1.2Анд тау жүйесінің геотектоникалық құрылысы
Анд тауы - Анд (Кордильера) қатпарлы геосинклиналь белдеуіндегі жаңадан
көшерілген жаңарған тау. Анд жер бетіндегі палеозой және кейбір жерлері
байкал қатпарлығы фундаментінің үстінде көшірілген альпі қатпарлығының тау
жүйесі. Андының қалыптасуы юра дәуірінен басталады. Анд тау жүйесіне
триаста қалыптасқан астау тәріздес ойыстар тән. Уақыт өте мұндай ойыстар
шөгінді және жанартаулық жыныстармен көмкерілген. Негізгі Кордильера, Чили
жағалауы және Перудің жағалық Кордильері бор дәуірінің гранитті интрузивті
жыныстардан тұрады. Тау аралық және шеткі майысқан жерлер (Альтиплано,
Маракайбо т.б) палеоген және неоген дәуірлерінде қалыптасқан. Сейсмикалық
және жанартаулық белсенділігімен ерекшеленетін, тектоникалық қозғалыстар
күні бүгінге дейін жүріп жатыр.
Оған себепші Солтүстік Американың тынық мұхит жағалауы бойымен ұзындық
бойы субдукция зонасындағы орналасуда. Антрактида және Наска плиталары
Оңтүстік Америка плитасының астына біртіндеп кіріп бара жатыр. Нәтижесінде
тау түзілу процесі жүруде. Оңтүстік Американың қиыр оңтүстігіндегі Отты жер
аралы кішігірім Скотия плитасынан трансформалық жырық арқылы бөлініп жатыр.
Дрейк бұғазынан ары қарай Анд Антрактида түбегінің тауларымен жалғасып
жатыр.
Анд тау кенді пайдалы қазбаларыменде ерекшеленеді. Ең негізгісі түсті
металл. (ванадий, вольфрам, висмут,қалайы, қорғасын, молибден, мырыш,
сурма, мышьяк) кен орындарының дені Андының Шығысындағы паллезой
құрылымдарымен, ежелгі жанартаулардың көмейінде кездеседі. Мыстың ірі
кендері Чили аумағында шоғырланған тау алды ойыстардың майысқан жерлерінде
мұнай мен газ кездеседі. (Аргентина, Перу, Болвия, Венесуэла жеріндегі Анд
тауының етегінде). Үгілген тау жыныстарының жиналған жерінде боксит
кездеседі.Бұлардан басқа темір (Боливия), натрий селитрасы (Чили) алтын,
платина, Жақұт (Колумбия) кен орындары бар.
Анд тауы көбінесе меридиан бағытта, параллель жатқан жоталардан тұрады.
Шығыс Кордильера және Орталық Кордильера, Батыс Кордильера және Жағалық
Кордильера жоталарының аралығында таулы үстірт және үстірт(Пуна,Альтиплано-
Боливия және Перу жерінде) немесе тау аралық ойыстар кездеседі. Тау
жүйесінің орташа ені 200-300км.
Көтерілу платформаның едәуір бөлігінің теңіз деңгейінен төмен батуымен
және перикратондық майысу синклизалардың алабында және Атлант мұхиты
жағалауында шөгінді жыныстардың қалың қабаттарының түзілуімен бір кезде
болған. Неогенде ішінара шөгу әсіресе қалқандар аймағы мен Анд зонасында
көтерілулерге ауысқан.
Көтерілулерге байланысты өзендер арнасын тіліп тереңдеген және
сарқырамалар пайда болған Атлант және Кариб жағалаулары ғана төмен түскен,
ол жерде эстуарийлер мен лагуналар түзілген. Анд тау жүйесінің жалпы
көтерілуіне платформаның көршілес алаптары да қамтылған,соның нәтижесінде
Андымен орография жағынан байланысты Кордильера алды, Пампа Сьерралары және
кейбір жоталар көтерілген.
Тау түзілу процестерімен бірге күшейе түскен жанартау әрекеті орын
алған. Жанартау әрекеті әр кезде тау жүйесінің әртүрлі бөліктерінде және
Патагония плитасы алабында кездесіп отырған. Көтерілу мен жанартау әрекеті
бүкіл плиоценде антропогеннің басында жалғасып отырады және қазіргі кезге
дейін тоқтаған жоқ.
Анд тау жүйесінің көтерілуімен бір кезде күшті өзгеріс жүріп, жұмсақ
материял жинақталып, жер беті тегістелді. Анд тауының көтерілуіне
байланысты оның батыс зонасында тереңдікте жарылу болды және оның шеткі
аймақтары Тынық мұхит суының астына батып кетті. Плиоцен дәуірінде сәл
үзілістен кейін Оңтүстік Америка Солтүстік Америкамен жалғасты. Бұл жалғасу
материктердің жануарлары мен өсімдіктері түрлерінің алмасуына жағдай
туғызды.
Оңтүстікте Антарктика аймағында климаттың салқындауына және
Антарктиданы жабынды мұз басудың басталуына байланысты флорасының
элементтері ене бастады. Анд тауы көтеріле түскен сайын тау табиғаты
жағдайына бейімделген неотропиктік элементтерден, Антарктикалық түрлерден
және Андының өзінде түзілген эндемиктік тау түрлерінен тұратын органикалық
дүниесі қалыптасты.
Анд тауының күшті көтерілуінің тағы бір салдары таулық мұз басу болды,
ол қазіргіге қарағанда анағұрлым қалың болғанымен қиыр оңтүстіктен басқа еш
жерде дерлік тау жүйесінен шеткері шыққан жоқ. Материктің оңтүстік
батысында төмен түсуінен мұз әрекеті әсерінен Чилидің фьордтық жағалауы
түзілді.
Антропогеннің екінші жартысында Оңтүстік Америкада адам қоныстанды.
Адамдардың мұнда шеттен келуі мүмкін. Өйткені неотропиктік аймақтың қазынды
және қазіргі фаунасының құрамында тар танаулы маймылдар жоқ.
Адамның Оңтүстік Америкаға өтуінің ең қолайлы жолы – Солтүстік
Американың Тынық мұхит жағалауы, ал уақыт жағынан алғанда ол бұдан 30-15
мың жыл бұрын болған.
Анд қатпарлы белдеуі бүкіл өн бойына дерлік антиклинорийлерге сәйкес
келетін параллель немесе параллельге жақын жоталар жүйесінен және
синклинорийлер мен опырықтарға сәйкес келетін аңғарлардан тұрады.
Андының қазіргі қатпарлы құрамына кейініректегі орогендік процестермен
қайта құрылған құрылымдары кіреді. Оларға тау жүйесінің орта және щығыс
бөліктері жатады.
Дамуындағы және құрылымындағы өзгешеліктеріне сәйкес Анд тауын мынадай
ұзына бойғы құрылымдық-геоморфологиялық зоналарға бөлуге болады. Батыс
Кордильера-Альпі циклінің орта кезінде немесе аймағында түзілген биік және
орта биіктіктегі қатпарлы-жақпарлы жоталар. Батысынан бұл зонаға ұзына
бойғы аңғарлар мен ойыстар өңірі өтеді. Ол өз кезегінде Тынық мұхиттан
барлық жеріне дерлік кайназойдың қатпарлы шөгінділерінен тұратын Жағалық
Кордильерадің үзік-үзік зонасымен бөлінген.
Келесі зона – палеозойдың қатпарлы құрылымдары негізін кайназойдың
аяғындағы жақпарлы қозғалыстардың нәтижесінде түзілген Шығыс Кордильера.
Андының орталық бөлігінде, Батыс және Шығыс Кордильерадің Боливия таулы
қыратының Пуналары жатыр. Олар Альпі орогенезі процесінде айтарлықтай
өзгеріске ұшырамаған палеозой жақпарлы болып табылады.
26º және 37º о.е. аралығында ПреКордильерамен мен Пампа сьерраларының
орташа биіктегі және биік жақпарлы массивтері мен жоталарының жүйесі
көтеріліп жатады. Бұл тау ғимараттары платформасының мезозой, ал одан
кайнозой тау түзілуіне іліккен шеткі бөлігі болып табылады. Олар кәдімгі
Андыдан және бір-бірімен тектоникалық ойпаңдармен бөлінген, сонымен бірге
оларды платформа менАндының аралығындағы өтпелі аймақ деп қарауға болады.
1.3 Анд тау жүйесінің орографиялық ерекшеліктері
Венесуэладағы Боливер шыңы-Анд таулы жүйесі меридиан бағыттағы
параллель жоталардан тұрады (2-сурет).
2-сурет. Боливар шыңы
Жоталар өзара таулы үстірттер немесе ойыстар арқылы бөлінген. Тек қана
Венесуэла аумағында орналасқан Кариб Андысы (Солтүстік Анд құрамына жатады)
.Кариб теңізі жағалауы бойымен ендік бағытта орналасқан. Солтүстік Анд
құрамына Эквадор жеріндегі Эквадор Андысы, Венесуэла мен Колумбияның
батысындағы Солтүстік батыс Анд тауларыда кіреді. Солтүстік Анд тауларының
ең биік жоталарындағы жанартаулық ойыстарда мәңгі қарлардың есебінен
қалыптасқан кішігірім мұздықтар кездеседі. Кариб теңізіндегі Аруба,
Бонайре, Кюрасао аралдары су ішінде орналасқан [4].
Солтүстік-Батыс Андысы 12с.есолтүстікке қарай желпуіш тәрізді
тарамдалған үш негізгі Кордильерге бөлінеді- Шығыс, Орталық және Батыс.
Үшеуі де биік, қыс беткейлі жақпарлы-қатпарлы болып келген. Негізгі
Кордильера Магдалена және Каука өзендерінің аңғарындағы Патти ойысымен
бөлінген.
Шығыс Кордильердің ең биік жері Солтүстік Шығыс бөлігіндегі Ритакува
тауы, 5493м.
Шығыс Кордильердіңорталығында ежелгі көл орнындағы Үстірт кездеседі.
(биіктігі 2500-2700 м). Жалпы алғанда Шығыс Кордильера төбесі тегістелген
тауға жатады. Биік жерлерінде мұздықтар кездеседі. Шығыс Кордильерді
Солтүстігінде Кордильера-де-Меридя жотасы жалғастырады. Биік нүктелері
Боливар тауы 5007м және Сьерру-де Периха тауы 3540м.Бұл жоталардың
аралығында кең көлемді жерді алып жатқан ойпатты ойыста Маракайбо көлі
орналасқан. Қиыр Солтүстігі оқшау таулы массив Сьерра-Невада-де Санта-Марта
тауымен жалғасады, оның биік нүктесі Кристобаль-Калон 5800м.
Шығыс және ОрталықКордильерді жіңішке және биік Магдалена өзенінің
аңғары бөліп жатыр. Орталық Кордильерде (әсіресе оңтүстік бөлігінде)
жанартаулар көп шоғырланған, (Уила, 5750м; Руис, 5400м т.б.) олардың
ішіндегі Кумбаль сөнбеген жанартауы(4890м) айрықша көрінеді.
Орталық Кордильера солтүстікке қарай біртіндеп төмендеп, өзен
аңғарларымен тілімделген Антьокии массивін қалыптастырған.Батыс Кордильера,
Орталық Кордильерден Каука өзенінің аңғары арқылы бөлінген. Орталық
Кордильерге қарағанда біршама аласа, биіктігі 4200м, оңтүстігінде
жанартаулар бар. Батысында биіктігі 1810м жететін Серранщо-де-Баудо жотасы
орналасып, оның өзі Солтүстігінде Панама тауларымен жалғасып кетеді.
Солтүстік-Батыс Анд тауының солтүстігімен, батысында-Кариб маңы және
Тынық мұхиттың аллювиальды жазығы кездеседі.
Солтүстігі 4 о.е дейін жететін Экваторлық Анд(Эквадор)-биіктігі
2500-2700м жететін Батыс және Шығыс Кордильера деп ойыстар арқылы екіге
бөлінеді. Бұл ойыстардың шетіндегі жарықтарда, дүниежүзіндегі ірі
жанартаулар тізбегі орналасқан. Олардың ең биіктері-Чимборасо 6267м,
Котопахи 5897м.Бұл жанартаулармен бірге, Колумбияның жанартаулары Андының
алғашқы жанартаулы облысын қалыптастырды.
Солтүстік Анд -Анд таулы жүйесінің ең солтүстік бөлігі. Кариб теңізі
жағалауымен (4-5 о.е. дейін) шығысында Ориноко жазығының тау етегіне
дейін жетсе, оңтүстігі көлденең тектоникалық жарықтармен шектеледі. Шамамен
осы жер арқылы тропиктік және экваторлық климттық белдеулер түйісіп, таудың
батыс беткейлерінде ылғалдылықта, биік белдеулерінде үлкен айырмашылық бар.
Солтүстік Анд тауында Венесуэла, Колумбия және Эквадор елдерінің батыс
аймақтары орналасқан. Батыс беткейлердің төменгі етегі мен жағалық
жазықтардың климаты ыстық ылғалды экваторлық типке жатады. Субэкваторлық
белдеудің белгілі бір биіктіктерінде ылғалды орман – гилея өседі.
Сондықтанда Солтүстік Анды тауларын кейде Экваторлық Анд депте атайды.
Аймақ шеңберінде Анд терең тектоникалық ойыстармен бірнеше тау тізбектеріне
бөлініп кетеді. Әсіресе солтүстік беткейінің құрылымы күрделі[5].
Тынық мұхит жағалауындағы жіңішке, аласа, күшті тілімделген Жағалық
Кордильера көршілес зонадан (Батыс Кордильера) Атрато өзенінің тектоникалық
аңғары арқылы бөлініп жатыр. Батыс Кордильера Дарень шығанағынан басталып
аймақтың шекарасына дейін созылып жатыр. Шығыс Кордильера Солтүстік Анд
ішінде тармақталып, шамамен 3с.е маңында Орталық (Сьерра-Невада-де-
Санта-Марта массивінен тұрады, биіктігі 5800м жетеді), Солтүстігінде Шығыс
(Сьерра-Периха және Кордильера-де-Мерида) деп бөлініп кең көлемді жер мен
бірге төмен түскен Маракайбо лагунасын алып жатыр.
Батыс және Орталық Кордильердің аралығындағы опырылған аңғар арқылы
Каука өзені ағып жатыр, ал Орталық пен Шығыс Кордильердің арасында
Магделена өзені ағып жатыр. Таулы аймақтың ені 100-450км 3 с.е
оңтүстікке қарай Батыс және Шығыс Кордильера біртіндеп бір-біріне жақындай
түсіп, Эквадор жерінде 100км дейін жіңішкереді. Тау тізбектерінің
аралығында өте қалың терең жарықтар бар. Жоталардың ең биік нүктелері
сөнген және сөнбеген жанартаулардың (Котопахи, Чимборосо, Сангай және т.б.)
төбелерінде мәңгі қармен, мұздықтар кездеседі.Сонымен бірге бұл аймақ
сейсмикалық зонаға жатады. Жер сілкінудің эпицентрі әдеттегідей тау аралық
депрессияларға тән[ 2, 10- 15 б. ].
Кариб Андысы–Анд тау жүйесінің ең солтүстіктегі бөлігі және ендік
бағытта созылған жоталары бар жалғыз тауы. Бұл аймақ Кариб теңізі
жағалауымен ұзындығы 800 км, Ориноко өзенінің сағасынан Марокайбо ойпатына
дейінсозылып жатыр. Аймақтың оңтүстік шекарасы Ориноко жазығымен, батысы
Шығыс Анд тауының Кордилера-де Мерида жотасындағы Апура өзені ағып жатқан
тектоникалық аңғармен бөлінеді.
Анд тауының басқа аймақтарына қарағанда Кариб Андысы Кариб-Антиль
қатпарлы облысында көтерілген. Тау ежелгі Тетис теңізінің батыс бөлігі
болып есептелініп, солтүстік Атлант ойысының екіге ажырап, осында жылжып
келуінен пайда болған деген жорамал бар. Аймақ солтүстік-пассат желдерінің
әсер ететін ауданындағы тропиктік және субэкваторлық климаттық
белдеулерінің шекарасында орналасқан.
Андының табиғат жағдайы басқа аймақтарынан елеулі айырмашылық жасайды.
Аймақ Венесуэла елінің аумағында орналасқан. Жер бедері қалған аймақтарға
қарағанда біршама қарапайым. Негізінен екі параллель антиклинальды жотадан
тұратын жас қатпарлы тау. (Кордильераа-де-Коста-Жағалық жота және Сьеррания-
дель-Интериор-ішкі жота). Бұл параллель жоталар синклинальды беткейлі
ойыстар арқылы бөлінген. Бұл ойыста тұйық Валепсия көлі орналасқан.
Қатпарлы құрылымы беткейлік және көлденең жарықтар арқылы ажыраған.
Соған орай тау тектоникалық және эрозиялы - аңғарлы блоктарға бөлінген.Тау
түзілуінің қазіргі күнге дейін жалғасып жатқандығын жер сілкінудің жиі
болуынан байқауға болады, бірақ атқылап жатқан жанартаулар жоқ. Кариб
Андысының биіктігі 3000м жетпейді. Биік нүктесі Венесуэланың астанасы
Каракастың маңындағы Жағалық Кордильерде(2765м).
Батыс Анд-Бұл субконтинент материктің бүкіл батыс бөлігін алып жатыр.
Тау жүйесі тынық мұхит жағалауымен солтүстіктен оңтүстікке мозылып
солтүстігінде Кариб теңізімен шектесіп жатыр.
Шығыс бөлігі Анд тауынан елдер арқылы өтеді. Субконтинеттің
физгеографиялық бірлігі, тынық мұхиттың литосфералық плитасымен, оңтүстік
Америка платформасының аралығындағы қатпарлы облыс. Оротектоникалық
зонасының күрделі жүйесі материктің солтүстік теңіз жағалауынан,
оңтүстігінде Отты Жер аралына дейін созылып. Әртүрлі жастағы Жағалық Батыс
және Шығыс Кордильера жоталары тау жүйесінің бойымен созылып орналасқан.
Тау түзілу қозғалысы палегон-неоген дәуірлерінде қарқындылық танытты. Бұл
процесс жанартаудың атқылауы, жер сілкінулер әлі күнге дейін жалғасын
танытуда. Континенттің батыс бөлігі тынық мұхиттың ішкі аудандарға жер ете
алмауымен ерекшеленеді. Тау жүйесінің батыс және шығыс беткейлерінің
табиғат жағдайлары бір-біріне ұқсамайтындығымен ерекшеленеді.
Орталық Анд (28 о.е дейін жетеді). Перу Андысы және Орталық Анд
тауы деп бөлінеді. Перу Андысы соңғы кезде көтерілуіне және өзен суларының
қатты тілімдеуіне байланысты (Амазонканың салалары Мараньон, Укаяли және
Уальяги) қалыптасқан.
Параллель жатқан Шығыс, Орталық және Батыс Кордильера деп бөлінген. Бұл
таулар көтерілу барысында тегістелген тау үстін, терең Шатқалдар арқылы
тілімдеп тастаған. Перу Андысының Кордильерінің биіктігі 6000м жоғары. Биік
шыңы Уаскаран тауы (6758м).
Бланка Кордильерінде қазіргі мұздықтар кездеседі. Вильканота-
Кордильері, Вилькабамба-де –Кордильера және Карабае-де-Кордильера атты
жақпарлы жоталарда альпілік пішіндегі жер бедері кездеседі.
Оңтүстігіне қарай Анд тауының ең енді жері-Орталық анд таулы қыраты
орналасқан. (ені 750км). Аридті геоморфологиялық процесс басым кездеседі.
Таулы қыраттың басым бөлігін биіктігі 3700-4100 мың метрге жететін таулы
Үстірт Пуна алып жатыр.
Пуна таулы Үстіртінде ағынсыз қазан шұңқырларда (больсон) Титикака,
Поопо және т.б.көлдер мен Сортаң жерлер Атакама, Койпаса,Уюни және т.б
қалыптасқан. Пунадан Шығысқа қарай биік нүктесі Анкоума 6550м жететін,
қазіргі қалың мұздықтармен ерекшеленетін Реал- Кордильера тауы орналасқан.
Реал-Кордильера тауымен Алтиплано үстіртінің аралығында, биіктігі 3700м
жерде, дүние жүзіндегі ең биікте орналасқан Ла-Пас (Бохивия)қаласы орын
тепкен.
Реал-Кордильерден Шығысқа қарай 23о.е. дейінгі аралықта
Субандылыққатпарлы Жота Шығыс Кордильера кездеседі. Реал-Кордильерадің
оңтүстік жалғасы, бірнеше жақпарлы массивтермен, Орталық Кордильера.(Биік
нүктесі Әль-Либертадор тауы 6720м).Пунаның батысы Интрузивті шыңдар мен
көптеген жанартаулы шыңдары бар Батыс Кордильера тауымен шектеліп жатыр.
(Схема 6700м, Льюльяильяко 6723м Сан-Педро 6159м, Мисти 5821м және т.б.).
Бұл жанартаулар тізбегі Анд тауының екінші жанартаулық облысы болып
есептелінеді.
Батыс Кордильердің батыс беткейі 19 о.е оңтүстігінде тектоникалық
ойыс беткейлік аңғарға дейін жетеді. Оның оңтүстігінде Атакама шөлі жатыр.
Беткейлік аңғардың арағында – аридті мүсінді жер бедері тән, биіктігі 1500
м дейін жететін интрузиялы Жағалық Пуна және Орталық Андының батыс
бөлігінде қар сызығы өте биікте (6500м жоғары) орналасқан. Соған орай қар
жамылғысы биіктегі жанартаулық конустарда кездескенімен мұздықтар тек қана
Охос-дель-Саладо массивінде ұшырасады(биіктігі 6880м).
Оңтүстік Анд тауы, 28 о.е оңтүстікке қарай созылып, Солтүстік
(Чили-Аргентина немесе Субтропиктік Анд) және Оңтүстік (Патогония Андысы)
Анд тауы деп екіге бөлінген. Чили-Аргентина Анд тауы оңтүстігі 39 о.е
пен 42 о.е аралығына дейін созылған, оңтүстігі біртіндеп жіңішкеріп
үшке бөлініп кетеді.
Негізгі Кордильера Фронталь-Кордильера жотасында Анд тауының ең биік
шыңы Аконкагуа 6960м, және Тупунгато 6800м, Мерседарио 6770м шыңдары бар.
Бұл аймақтарда қар шегінің биіктігі өте жоғары. (6000м дейін жетеді).
Кордильера фронтальдан Шығысқа қарай –ежелгі Кордильераалды жотасы
орналасқан.
Оңтүстігінде 33-52о.е аралығында үшінші жанартаулық облыс
кездеседі. Бұл аймақтарда сөнбеген жанартаулар жеткілікті, әсіресе Негізгі
Кордильерде, арасында Тупунгато, Майпа, Льймо және т.б. Сөнген
жанартауларда бар. Анд тауы Оңтүстікке созылған сайын қар шегінің биіктігі
төмендей береді. 51о.е маңында 1460м дейін төмендейді. Биік жоталары
альпілік сипат алып, мұздықтардың көлемі көбейіп, көптеген мұздықтар пайда
болған. Оңтүстігінде 40о.е бастап Чили-Аргентина Анд тауына қарағанда
аласалы Патагония Андысы басталады. Биік нүктесі Сан-Валентин тауы (4058м),
Солтүстік жағында Жанартаудың белсенділігі жоғары. 52о.е маңында күшті
тілімденген
Жағалық Кордильера біртіндеп мұхит суларына батып кеткен. Су астындағы
таудың биік нүктелері су бетіне шығып жартасты аралдармен архипелагтар
тізбегін қалыптастырған. Беткейлік аңғар, Магеллан бұғазына дейін тірелетін
бұғаздар жүйесін қалыптастырған.Магеллан бұғазы маңында Анд тауы Отты жер
Андысы деп аталып, шығысқа қарай бұрылады.
Патагония Андысында қар сызығы 1500м шамасында болса, оңтүстігінде 300-
700м дейін төмендейді., ал 40 30 о.е. жеткенде мұхит деңгейіне
дейін түседі. Жер бедерінде мұздық рельеф формасы басым, шығыс беткейдің
кейбір аңғарлық мұздықтары үлкен көлдерге барып тіреледі.48о.е.
маңындағы Патагония мұздық қалқанының ауданы 20мың км2 дейін жетеді. Таудың
теңіз жағалауы фьордтармен күшті тілімделген және жас жанартаулық төбелер
(Корковада және т.б.) көтерілген.
Отты жердің Солтүстігінде Анд тауының жоталарына қарағанда Отты жер
Андысы салыстырмалы түрде соншалықты биік емес, (2469м).
Шығысында Патагониямен шектесетін Анд тау жүйесінің оңтүстік бөлігі.
42о.е бастап Анд тауының биіктігі төмендей бастайды. Жағалық
Кордильера жотасы, беткейлік тектоникалық депрессияда пайда болған
шығанақтар мен бұғаздардан тұратын Чили архипелагымен жалғасып кетеді.
Жағалау бойы Патагония Андысының аумағы .Чили және Аргентина мемлекеттеріне
тиесілі. Белсенді жанартаулық процестердің болуы тау түзілу әлі
аяқталмағандығын көрсетіп тұр. Негізгі (Патагония) Кордильера күшті
тілімделіп үгітілген, биіктігі 2000-2500 аралығында, 3000м биік жерлері өте
сирек. Тау жеке массивтер тізбегінен тұрып, мұздық морфомүсіндер кеңінен
таралған. Жағалау сызығы Оңтүстік Америкаға онша тән емес, мұздық-
тектоникалық жолмен пайда болған фьордтар. Патагония Кордильерінде сөнген
және сөнбеген жанартаулар көптеп кездеседі
Чили-Аргентина Андысы - Андының бұл бөлігі 27- 28 және
42о.е. аралығында орналасқан. Тау жүйесі бұл жерде біршама жіңішкеріп
биік Негізгі Кордильерден (Батыс Кордильердің жалғасы) және аласа үздік-
үздік Жағалық Кордильерден тұрады. Бұлардың арасында тектоникалық депрессия
беткейлік (орталық) аңғар орналасқан. Атакама ойысын жалғастырады.
Аймақтың қиыр батыс Аргентина жерінде, қалғаны түгелімен Чили жерінде.
Аймақ құрамындағы жіңішке Негізгі Кордильера өзінің ең биік жеріне жетіп,
бүкіл Анд тауының биік шыңы Аконкагуа (6960м) орналасқан. Жағалық
Кордильера тізбектелген төрткүл Үстірттер тұрып, биіктігі 800-1000м жетеді.
Негізгі Кордильера-бөлшектенген мезозой және жанартаулық жыныстардан
құрылған біртұтас таулы аймақ. Беткейлік аңғардың табанының биіктігі 100-
200м оңтүстігінде, 700м дейін солтүстігінде жететін, үстінде жанартаулық
конустары бар төбелі жазық. Аймақ түгелімен жанартаулар атқылайтын және
күшті жер сілкінісі болатын зона.
2АНД ТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ КЛИМАТЫ ЖӘНЕ ОРГАНИКАЛЫҚ ДҮНИЕСІНЕ СИПАТТАМА
1.4Анд тау жүйесінің климаттық аудандастыру
Солтүстік Анд.Анд тауының солтүстігі солтүстік жарты шардың
субэкваторлық белдеуінде орналасқан; оңтүстіктің субэкваторлық белдеуі
сияқты бұл жердеде маусым ылғалды және құрғақ деп екіге бөлінеді. Жауын-
шашын мамыр-қараша айларының аралығында түседі, қиыр солтүстік бөлігінде
ылғалды кезеңнің уақыты біршама аз(3-сурет).
3-сурет. Анд тауының биіктік белдеуі
Шығыс беткейлерінде жауын шашынның мөлшері 1000мм дейін жетіп, батыс
беткейіне қарағанда біршама көп түседі. Ылғал көбінесе жаз айларына тән.
Тропиктік және Субэкваторлық белдеулерінің шекарасында орналасқан. Кариб
Андысында жыл бойы Тропиктік ауа массасының әсері басым. Соған байланысты
жауын-шашын 500мм жетпейді, өзендері қысқа және толысу кезеңі жаз
айларында.
Экваторлық белдеуде маусымдық ауытқу байқалмайды.Эквадордың астанасы
Кито қаласында орташа температурасындағы айырмашылық бар жоғы 0,4
Жауын-шашынның мөлшері субэкваторлық белдеуге қарағанда беткейлерде
бірқалыпты түседі. Орташа мөлшері 2500-7000 мм болса кейбір жылдары
10 000мм дейін жетеді. Биіктік белдеу анық байқалады. Таудың етегінде ыстық
және ылғалды климат қалыптасан, жауын-шашын күнде түсуіне байланысты төмен
майысқан жерлерде батпақтар көп.
Ылғал мөлшері биіктеген сайын азаяды, бірақ қардың қалыңдығы арта
түседі. 2500-3000м биіктіктерде температурадағы ауытқу көп байқалмайды,
15төмен түспейді. Алайда тәулік ішіндегі температура 20дейін
жетуі мүмкін. 3500-3800м биіктікте тәуліктік температурадағы ауытқу 10
шамасында. Бұдан жоғарыда климат қатаң қарлы борандар болып тұрады. Күндіз
температура нөлден жоғары болғанымен, түнде үсік түседі. Климат құрғақ,
буланушылықтың жоғары болуынан ылғал аз түседі. 4500м жоғарыда мәңгі қар
белдеуі басталады. Аймақ тұрақты ылғалды және ыстық климатымен
ерекшелінеді. Тынық мұхитқа қараған жағындағы беткейлеріне жылына 8000-
10000мм ылғал түседі. Мұхиттың экваторлық ендігіндегі жылы ағыстың үстінде
қалыптасатын тұрақсыз жылы, ылғалды ауа жыл бойы бұл аймаққа әсер етеді.
Жотаның беткейімен жоғары көтерілген сайын ылғал нөсер жаңбыр ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz