Депозит нарығы туралы

1.Депозит нарығының экономикалық мәні мен рөлі
2. Депозиттердің түрлері
3.Қазақстан Республикасы депозит нарығының құрылымы

Бүгіндері коммерциялық банктер әр түрлі депозиттің түрін ұсынады. Қазақстанның банктік тәжірибесінде олардың мынадай түрлері бар:
1. Талап етілгенге дейінгі депозиттер немесе чек депозиттері – салымшыға міндетті өтеуге жататын чекті жазып беруіне құқық береді. Чек депозиттері қымбат тұратын есептік операциялар мен өткізулерді жүзеге асыруды қажет етеді, сондықтан де банктердің көбісі осы қызмет көрсетулер үшін белгілі бір төлемді белгілейді. Оның мөлшерінің өзгеруі бір айдың ішінде жазылған чектер санының және депозиттер мөлшерінің өзгеруімен қатар жүреді.
Чек депозитінің негізгі типтерінің біріне өз ерекшелігі бар талап етілгенге дейінгі салым жатады:
• Жарнаны және ақшаны өндіріп алу қандай да бір шектеусіз, кез келген уақытта бөлшек немесе толықтай жүзеге асырылады;
• Ақша шоттан қолма-қол ақша түрінде немесе чектің көмегімен алынуы мүмкін.
• Банк комиссиялық сыйықаны пайдаланғаны үшін шот иесіне нақты бір айлық мөлшерлемеде немесе әрбір жазылған чек үшін белгілейді;
• Шот иесінің шотындағы қалдықтың бұрын ескертілген орташа мөлшерін клиенттің қолдау шартымен шотты пайдаланғаны үшін клиенттен комиссияны өндіріп алудан бас тартудың формасында оған «жасырын» пайыз төленеді, алайда салымшы бұл шартты бұзатын болса, ол шотты жүргізумен және әрбір чекті өндірумен байланысты банктің барлық операцияларық шығындарын төлейді.
• Талап етілгенге дейінгі депозит бойынша банк ең аз шамадағы резервті орталық банкке мердімді депозитке қарағанда үлкен пропорцияда сақтауға міндетті.
Талап етілгенге дейінгі салымдағы несие қалдығын ең аз шамаға жеткізудің басқа да, яғни қаражатты ATS-шотқа – автоматты аудару шотына орналастыру болып табылатын әдісі бар. Бұл депозит түрі пайыз әкелетін ақша қорларын сақтаушы шоттан чектерді өтеуге арналған чектік депозиттерге автоматты түрде аударуға мүмкіндік береді.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің бір түрі контокоррент болып табылады. Контокоррент – банктің клиентпен болатын барлық операциялары ескерілетін және клиенттің тапсырмасы бойынша шоттан алынатын барлық төлемдер де, шотқа аударма, салым және т.б түрінде түсетін барлық қаражат та банк ссудасы ретінде көрініс табатын біріңғай шот. Бұл шот қолданылуына байланысты активті-пассивті деп аталады.
Талап етілгенге дейінгі депозиттердің тағы бір түрі – банк пен клиент арасындағы келісімнің негізінде қаражат қалдығының шамасынан белгілі бір мөлшерде шот бойынша есептен шығару сомасын арттырудағы овердрафтқа құрылған ағымдағы шот.

1.Смагулова А.Б. Қаржы нарығы, Алматы, 1998 ж

2.Қаржы нарығы және делдалдары Ұ.М. Искаков, Д.Т. Бохаев, Э.А. Рузиева, Алматы, 2008ж.

3. Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық.-Алматы: Жеті жарғы, 2009. – 552 бет