Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу
Кіріспе 3
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу 5
1.1 Ойын . оқыту әдісі 5
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері
7
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық . дактикалық ойындарды пайдалану 10
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы дамыту
14
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру
14
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын технологиясын пайдаланудың ерекшелігі
17
2.3 Ойын технологиялары негізінде мұғалім жұмысының мазмұны 21
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану тәсілдері
26
3.1 Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабағында қолданылатын ойындар және олардың қасиеттері
26
3.2 Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру ойындарын ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері
27
Қорытынды 32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 34
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу 5
1.1 Ойын . оқыту әдісі 5
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері
7
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық . дактикалық ойындарды пайдалану 10
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы дамыту
14
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру
14
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын технологиясын пайдаланудың ерекшелігі
17
2.3 Ойын технологиялары негізінде мұғалім жұмысының мазмұны 21
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану тәсілдері
26
3.1 Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабағында қолданылатын ойындар және олардың қасиеттері
26
3.2 Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру ойындарын ұйымдастырудың кейбір ерекшеліктері
27
Қорытынды 32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 34
Білім беру – аса күрделі әлеуметтік-экономикалық механизм. Оны реформалаудың мәселелері де сан қырлы. Қазіргі кездегі республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саланың экономикалық – ұйымдық, құқықтық, құрылымдық жақтарын түбегейлі өзгертуге бағытталған біртұтас кешенді шаралармен тығыз байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мән-мағынасы, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті факторлар:
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің түрлі пішімдерін дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына арналған Жолдауында “біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ержетеді. Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,олар бейбіт,абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады” деп көрсетілгеніндей,ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш-білім нәрі.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты, саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды болуы оқу-тәрбие жүйесінің үлесіне тиетінін ескерсек, жас жеткіншектердің білімді, білікті болуында ойынның алатын орны ерекше.
Қазіргі кезде “ойын” ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен мәдениеттің түрлі салаларын қамтуда. Бұрын балалар ойыны мен актер ойыны педагогика мен өнертанудың ғана зерттеу нысандары болып келсе, қазіргі таңда ойын проблемасы психология, әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану, т.б. салалардың көкейтесті мәселесіне айналып отыр. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып тұлғаны дамуын қалыптастыруға болады.
Ойын – оқытуда жаңа технологияның маңызды бөлігі болып табылады. «Ойын »ұғымына түсініктеме берсек – бұл адамның мінез- құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізінде әс-әрекеттің бір түрі. Ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
˗ Ойын – сауық;
˗ Коммуникативтік немесе қарым-қатынастық;
˗ Диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану);
˗ Коррекциялық (өзін-өзі түзету);
˗ Әлеуметтендіру.
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің түрлі пішімдерін дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына арналған Жолдауында “біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ержетеді. Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,олар бейбіт,абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады” деп көрсетілгеніндей,ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш-білім нәрі.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты, саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды болуы оқу-тәрбие жүйесінің үлесіне тиетінін ескерсек, жас жеткіншектердің білімді, білікті болуында ойынның алатын орны ерекше.
Қазіргі кезде “ойын” ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен мәдениеттің түрлі салаларын қамтуда. Бұрын балалар ойыны мен актер ойыны педагогика мен өнертанудың ғана зерттеу нысандары болып келсе, қазіргі таңда ойын проблемасы психология, әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану, т.б. салалардың көкейтесті мәселесіне айналып отыр. Ойын арқылы оқушы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып тұлғаны дамуын қалыптастыруға болады.
Ойын – оқытуда жаңа технологияның маңызды бөлігі болып табылады. «Ойын »ұғымына түсініктеме берсек – бұл адамның мінез- құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар негізінде әс-әрекеттің бір түрі. Ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
˗ Ойын – сауық;
˗ Коммуникативтік немесе қарым-қатынастық;
˗ Диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану);
˗ Коррекциялық (өзін-өзі түзету);
˗ Әлеуметтендіру.
1. «Казахские детские игры» кітабы авторы: Молдагаринов Аскар, Алма-Ата «Жалын» 1987 ж.
2. «Қазақстан мектебі» журналы № 9-10 2005 ж.
3. «Қазақтың ұлттық ойындары» кітабы авторы: Базарбек Төтенаев, Алматы «Қайнар» баспасы 1994 ж.
4. «Шынашақ» кітабы. Құрастырушылар – М. Әлімбаев, Қ. Баянбаев, Алматы «Балауса» 1992 ж.
5. А.О.Пинт. Ата-аналар сіздер үшін. - Алматы, 1990.
6. Выготский А.С. Игра и ее роль в психическом развитие ревенка. //Вопросы психологии. 1966.
7. Дандыбаева А.С., Н.И.Сабанбаев Педагогикалық технологияларды топтастыру жолдары 2012 ж.
8. Крупская Н.К. Таңдамалы педагогикалық шығармалары. Алматы. 1973.
9. Қ.Жарыңбаев, Ж.Базарбаевт.б. Инабат. - Алматы, 1995.
10. Қ.Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. -Алматы, 1995.
11. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. -Алматы, 1994.
12. Қалиев, Майғаранова Ш. Нысанбаева Г. Бейсенбаева А. Т.б. «Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері».- А., Білім, 2001.
13. Қалниязова, А. Білім берудегі ойындық оқыту технологиясының алатын орны // ҚазҰУ:Филология сер. - 2003. -N5. - 27-29б.
14. Қоянғазина Б. Сабақта ойын ұйымдастырудың маңызы. //Бастауыш мектеп. 2001 ж. №9. Б 15-19
15. Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер. - Алматы, 1991.
16. Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1991.
17. С.Қалиев, т.б. Қазақтың салт-дәстүрлері. - Алматы, 1994.
18. Сәдуахасова Р. «Жаңа технологияны пайдалан білейік».- А., 2004.
19. Тәрбие құралы 2004 № 1
20. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. Москва. 1969.
2. «Қазақстан мектебі» журналы № 9-10 2005 ж.
3. «Қазақтың ұлттық ойындары» кітабы авторы: Базарбек Төтенаев, Алматы «Қайнар» баспасы 1994 ж.
4. «Шынашақ» кітабы. Құрастырушылар – М. Әлімбаев, Қ. Баянбаев, Алматы «Балауса» 1992 ж.
5. А.О.Пинт. Ата-аналар сіздер үшін. - Алматы, 1990.
6. Выготский А.С. Игра и ее роль в психическом развитие ревенка. //Вопросы психологии. 1966.
7. Дандыбаева А.С., Н.И.Сабанбаев Педагогикалық технологияларды топтастыру жолдары 2012 ж.
8. Крупская Н.К. Таңдамалы педагогикалық шығармалары. Алматы. 1973.
9. Қ.Жарыңбаев, Ж.Базарбаевт.б. Инабат. - Алматы, 1995.
10. Қ.Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. -Алматы, 1995.
11. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. -Алматы, 1994.
12. Қалиев, Майғаранова Ш. Нысанбаева Г. Бейсенбаева А. Т.б. «Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамытудың педагогикалық негіздері».- А., Білім, 2001.
13. Қалниязова, А. Білім берудегі ойындық оқыту технологиясының алатын орны // ҚазҰУ:Филология сер. - 2003. -N5. - 27-29б.
14. Қоянғазина Б. Сабақта ойын ұйымдастырудың маңызы. //Бастауыш мектеп. 2001 ж. №9. Б 15-19
15. Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер. - Алматы, 1991.
16. Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1991.
17. С.Қалиев, т.б. Қазақтың салт-дәстүрлері. - Алматы, 1994.
18. Сәдуахасова Р. «Жаңа технологияны пайдалан білейік».- А., 2004.
19. Тәрбие құралы 2004 № 1
20. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. Москва. 1969.
Жоспар
Кіріспе 3
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу 5
1.1 Ойын - оқыту әдісі 5
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу
мен ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері 7
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық - дактикалық ойындарды пайдалану 10
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы
дамыту 14
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын
қалыптастыру 14
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын
технологиясын пайдаланудың ерекшелігі 17
2.3 Ойын технологиялары негізінде мұғалім жұмысының мазмұны 21
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану
тәсілдері 26
3.1 Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабағында қолданылатын ойындар
және олардың қасиеттері 26
3.2 Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру ойындарын ұйымдастырудың
кейбір ерекшеліктері 27
Қорытынды 32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Білім беру – аса күрделі әлеуметтік-экономикалық механизм. Оны
реформалаудың мәселелері де сан қырлы. Қазіргі кездегі республикамызда
қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саланың экономикалық –
ұйымдық, құқықтық, құрылымдық жақтарын түбегейлі өзгертуге бағытталған
біртұтас кешенді шаралармен тығыз байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа
үрдістің мән-мағынасы, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті
факторлар:
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің түрлі пішімдерін
дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына арналған
Жолдауында “біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ержетеді. Олар бабаларының игі
дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында
жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,олар
бейбіт,абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз
елінің патриоттары болады” деп көрсетілгеніндей,ертеңгі келер күннің
бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын
құдіретті күш-білім нәрі.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты,
саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды
болуы оқу-тәрбие жүйесінің үлесіне тиетінін ескерсек, жас жеткіншектердің
білімді, білікті болуында ойынның алатын орны ерекше.
Қазіргі кезде “ойын” ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен мәдениеттің
түрлі салаларын қамтуда. Бұрын балалар ойыны мен актер ойыны педагогика мен
өнертанудың ғана зерттеу нысандары болып келсе, қазіргі таңда ойын
проблемасы психология, әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану, т.б.
салалардың көкейтесті мәселесіне айналып отыр. Ойын арқылы оқушы білім
алуға, оқуға қызықтыра отырып тұлғаны дамуын қалыптастыруға болады.
Ойын – оқытуда жаңа технологияның маңызды бөлігі болып табылады. Ойын
ұғымына түсініктеме берсек – бұл адамның мінез- құлқын өзі басқарумен
анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар
негізінде әс-әрекеттің бір түрі. Ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
˗ Ойын – сауық;
˗ Коммуникативтік немесе қарым-қатынастық;
˗ Диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану);
˗ Коррекциялық (өзін-өзі түзету);
˗ Әлеуметтендіру.
Оқушыларды ұлттық болмысқа тәрбиелеу. Бұл төмендегі жұмыстар бойынша
жүргізіледі:
а) дидактикалық ойындарды ұлттық тәлім-тәрбие көздерімен ұштастыруда
жұмбақтарды, мақал-мәтелдерді, халықтың даналық, өсиет сөздерін оқыту
барысында ойындар арқылы кеңінен қолдану;
ә) көркем шығармаларды дидактикалық ойын түрінде беру арқылы
оқушылардың ұлттық мәдениет пен әдебиетке дұрыс көзқарасын қалыптастыру;
б) дидактикалық ойындар арқылы оқушыларға шешендік сөздерді үйретіп,
олардың тіл мәдениетін жетілдіру керек.
Сонымен қатар қазақ халқының ұлттық ойындары балалардың ой-өрісін
қалыптастыратын, білгірлікке шындайтын бірден-бір құрал болып есептеледі.
Ол балалардың бос уақытын көңілді өткізіп, денсаулықтарын шындай түсуімен
бірге халықтың салт-дәстүрін, тілін дамытуға көмегін тигізеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының танымдық
үрдістерін ойын арқылы дамыту жолдарын айқындап көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті:
1. Оқушының тұлғалық қалыптасуында ойынның психологиялық-педагогикалық
мәнін талдау, саралау;
2. Танымдық белсенділікті қалыптастыруындағы ойынның түрлері мен
психологиялық ерекшеліктерін айқындау;
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану
жолдарын көрсету;
4. Оқушылардың логикалық ойын дамытудағы ойынның рөлін көрсету.
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу
1.1 Ойын - оқыту әдісі
Оқыту мақсатында қолданылатын ойындардың түрлері көп. Ойын - қанағат
алу үшін жасалатын іс-әрекет. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың іс-
әрекетінің негізгі түрі, ал оқушылар мен ересектер ойынды сабақтан және
жұмыстан қолы бос кездерінде ойнайды. Бірақ оқуда да, еңбекте де ойын
элементтерін қолдануға болады. Ойын туралы көптеген теориялар бар. Солардың
бірін алғаш рет жасаған Ф.Врубель. Ол ойын арқылы бала өзін-өзі көрсеткісі
келеді дейді. М.Лазарус жұмыстан кейін демалу теориясын, Г.Спенсер ойын
арқылы денедегі артық энергияны шығару, К.Крус тіршілік үшін күреске
әзірлеу ойындарының, С.Л.Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының
теорияларын жасады. Ойын туралы қазіргі көзқарастар оның көптеген қызметін
анықтап отыр. Ол баланың қажеттіліктерін, қызығушылықтарын қанағаттандырып,
оның өмірге бейімделуін жеңілдетеді (Д.Б.Эльконин), болмысты тануға
көмектеседі. Ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды
құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес,
ұтуға тырысады. Оқушылар ертегілерді, аңыздарды, әдеби шығармаларды,
өмірден алынған оқиғаларды сахнаға лайықтап қойып, өздері түрлі рөлдерде
ойнайды.
Симулятивтік ойындар кезінде оқушылар өз бетімен күрделі мәселелерді
шешеді. Бұл ойындар алғаш рет әскери училищелерде кескілескен шайқастарды
бейнелеу үшін қолданылған. XX ғасырдың 60 жылдарының басында көптеген
елдердің білім беру ұйымдарында іскерлік ойындар қолданыла бастады.
Іскерлік ойындар арқылы бала түрлі оқиғаларға қатысып, еңбек,
отбасылық, қоғамдық қатынастарға енуге әзірленеді. Енді отбасындағы өмірді
түсінуге көмектесетін іскерлік ойыннан үзінділер келтірейік.
Бірінші кезең "Жас отбасының бюджеті" деген жағдаят. Жоғары сынып оқушылары
"отбасыларына" бөлінеді, әр отбасында жас жұбайлар мен олардың туысқандары
тұрады. Эксперттер құрамына мұғалімдер, ата-аналар, жоғары сынып оқушылары
енеді. Эксперттердің міндеті - ойыншыларға "тұрмысқа" керекті қаржы,
құқықтық мәселелер жөнінде кеңес беру.
Мысалы, бір жұп тамаққа күніне 200 теңге жұмсаймыз дейді. Ал эксперттер
оған қандай тамақтың түрлерін сатып алатындығын айтуын сұрайды. Азық-
түлікті сатып алған соң, ойынның екінші кезеңі басталады. Ойынға
қатысушылар бір-бірімен пікір таластыра бастайды. Қалған ақшаға "әйелі"
өзіне киім алғысы келеді, ал "ері" жинақтау қорына салғысы келеді.
"Ата-аналары" нені сатып алу жөнінде ақыл айтып, жас жұбайларға ақшалай
көмек беретіндіктерін айтады. Эксперттер оларға өздерінің мүмкіндіктерінді
ескердіңдер ме? Балаларыңыз сендерге неге көмектеспейді? "Масылдарды
тәрбиелеу жақсылыққа әкелмейді" деген пікірлер айтады.
Кейін жоғары сынып оқушыларының келісімімен ойынға ата-аналар қатысады.
Бұл ойын болғанмен, ондағы жағдаят өмірде болатын жағдайға жақын. Ойында
оқушылар түрлі шешімдерге келіп, әрекет жасайды. Олар үшін отбасылық
экономика, отбасындағы психологиялық ахуал деген ұғымдар анық бола
бастайды. Бұл мысалдан іскерлік ойында нақты жағдай көрсетілетінін білдік.
Біз отбасылық өмірдің бір сәтінен үзінді келтірдік. Ойын барысында жасалған
шартты үлгі өмірде болатын жағдайлар.
Осылайша тарихи оқиғаларды балаларға іскерлік ойындар арқылы меңгертуге
болады.
Ғалымдар зерттеуі іскерлік ойындардың оқушылардың оқу үлгеріміне жақсы
әсер ететін дәлелдеп отыр. Іскерлік ойындар оқытудың тиімді, үнемді,
негізгі әдістерінің бірі. Олар оқушыны ңысым жасамай оқытуға мүмкіндік
береді, оқушының оқиғаны терең толғаныстармен түсінуіне себепші болады.
Мұғалімдер көптеген танымдық ойындар өткізеді. Ойын түрінде болатын
саяхат, электрлендірілген викториналар арқылы белгілі бір ауданның
жануарлар дүниесі, ұшақ, корабльдердің түрлері оқылады.
Алуан түрлі ребустар, сөзжұмбақтар, құпияхаттар, сөзтуымдар, логикалық
есептер білім береді және оқушыларды ынталандырады. Математикада "Кім
жылдам", "Ең үздік есепші", "Хоккей" ойындары тез санауға үйретеді.
"Бағдаршам", "Дым білмес"ойындары арқылы жол жүру ережелері қайталанады. Ал
"ғарышкерлер" ойыны ғылым жетістіктерімен, "Футбол", "Хоккей" ойындары
еліміздің спорт шеберлерінің жетістіктерімен таныстырады. "Ағашты кім тез
отырғызады" ойыны табиғатты күтіп ұстауға тәрбиелейді. Іскерлік ойындар
ойнағанда бала нақты оқиғалардың куәгері болып еңбек етуге отбасылық
өмірге, қоғамдық қатынастарға әзірленеді.
Идеялар банкі. Бұл әдіс ой майданы деп аталады. Топтық алдына бір міндет
қойылады, осы міндетті шешу үшін топ мүмкіндігінше жаңа, тың ұсыныстар айту
керек. Барлық ұсыныстарды топ жинап алып, оларға баға береді. Бұл әдіс
арқылы проблемалық жағдаят жасалып, оны шешу туралы ұсыныстар айтылып, ол
ұсыныстар тексеріліп, бағаланады және ең жақсы ұсыныстар таңдалып алынады.
Ой майданы әдісін 1939 жылы А.Ф.Осборн бірінші рет қолданған. Ол
балаларға ұнаған, себебі олар өздеріне қызықты мәселелерді шешіп отырған.
Ой майданының ұзақтығы 1-2 сағатқа созылған. Бұл әдіс арқылы өткен сабақтың
нәтижелі болуы мұғалімнің біліктілігіне, топтың даму деңгейіне байланысты.
Топта он адам болғаны жақсы, бірақ топ мүшелерінің санын көбейтугеболады.
Бұл әдіс арқылы педагогикалық бөлімнің студенттері шағын топтарға
бөлініп, мектеп оқулығынан бір тақырыпқа әзірленіп 5-20 минут сабақ береді,
содан кейін сабақ талқыланады, бағаланады, оны келесіде жақсы өткізу
жолдары белгіленеді. Сабақты түгел бейне жазбаға жазу оны талдауды
жеңілдетеді. Бұл әдіс мұғалімдік жұмысқа дағдыландырады. Оны шет тілін
оқытуда пайдалануға болады.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр.
Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа нысандары мен
тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша маңыз
беріледі.
Алайда, оқыту әдісін таңдау - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді
қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Әр тақырып
оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Соңдықтан, оқытуда әр
түрлі әдістерді қолдану қажет.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатына, оқу материалының мазмұны мен көлеміне,
оқушылардың дайындық дәрежесіне сәйкес, сабақтың құрылысы мен оқу әдісін
ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілеп, өзі таңдап алады.
Оқыту әдісін таңдауға ықпал ететін шарттар:
1. Оқыту әдістерін оның мақсат-міндеттеріне, оқушылардың жас және таным
әрекетінің ерекшеліктеріне сай қолдану;
2. Мектептің материалдық - техникалық негізін ескеру;
3. Мектептің орналасқан жерін ескеру. Мысалы, қала мектептерінде
оқушыларды өндіріс орындарына экскурсияға, ауыл мектептерінде мектеп
жанындағы учаскелерге, табиғатқа, ауылшаруашылық өндірісіне апару;
4. Мұғалімнің шығармашылығы және шеберлігі. Оқытудың нәтижелі өтуіне
негіз болатын сабақ мақсатының айқындығы. Себебі оқу материалын баяндауда
негізгі идеясын немесе оқушылардың іс-әрекетін анықтап алмай, оқыту
мақсатына жету мүмкін емес.
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны
қолдануға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орын алады. Ойын – балалар әрекетінің
бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мақсатындағы қарым-қатынастың
әдісі мен құралы.Ойын әрекеті естің, ойлау мен қиялға, барлық таным
процесіне әсерін тигізеді.
Н.К.Крупская Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді - дейді.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың
тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын
үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады дегенді
айтуда ғалымдар.
Н.Ф.Талызина Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте-бірте
ойыннан кейін оқу әрекеті орын алады - деген пікір айтты.
В.В.Давыдов оқушыларда танымдақ проблемалық міндеттерді шештірудің
жолдарын іздестіру арқылы шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни
соның нәтижесінде білім-білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды
көздейді.
Н.К.Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор екенін
көрсеткен.
Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға, ұйымшылдыққа,
еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы уақытта ғана
көрінетін дәлелдер.
Психолог А.С.Выготский: бала ойнау барысында өзінің кішкентай екеніне
қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам сияқты
көрінеді - дейді.
Я.А.Каменский ойынды рухани және дененің даму қозғалысы - деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді.
Жоғарыда айтылған мәселелерді теория және практика жүзінде ұлы педагог
Сухомлинский В.А. терең және жан-жақты қарастырған.
Қазіргі таңда оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендірудің тиімді жолдары мынандай:
1. Танымдық дидактикалық ойындар.
2. Сұрақ-жауап, тапқырлар клубы, викторина, қызықты математика.
3. Пәндік олимпиада апталығы.
4. Көрнекіліктер.
5. Ғылымның, өнердің, мәдениеттің жаңалықтары өтетін сабақтар.
6. Қызықты газет, журналдар, әдеби кітаптар оқуға жағдай туғызу.
7. Педагогикалық технологиялар.
Оқыту әдістерінің үш міндеті бар.
1. Дидактикалық міндет.
2. Танымдық қабілетін арттыру.
3. Оқудың тиімділігін арттыру.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда жүргізілетін жеке
жұмыстар әр пән бойынша жүргізіледі. Домбыра үйрету арқылы музыка үйрету,
әртүрлі қызықты әңгіме оқу арқылы оқуға қызығушылығын ояту. Бастауыш сынып
оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірибелерді қолдана отырып, міндеттерді
шешуге сүйенеді. Сондай-ақ оқушының танымы тек таным қызметінде ғана емес,
сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және қоғамдық қызметтерде орын
алады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс тәсілдері оқушының оқу барысында
қабілетін арттуымен танымдық қызығушылықтың кеңеюіне әсерін тигізеді.
Осыдан келіп оқушылардың қызығушылық, сұрақтар қою, қажеттіліктер, білімге
деген құштарлық пайда болып, олардың жалпы дамуына әсерін тигізеді. Оқушы
мен мұғалім қызметіндегі қызығушылық мынаған сүйенеді.
- Сабақтың шығармашылық бастамасы.
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы.
- Сабақ түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға талаптануы.
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыру жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
- Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер.
- Білім мазмұнының көлемі, маңызы.
- Білімді меңгеру деңгейі.
- Білімді қабылдауы.
- Білімді қолдана білуі.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттығулар орындап, оқумен жаттығады
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсырмаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды ізденуге, жеңіске жетуге ынталандырып бұдан оларды тез
қимылдауға, тез ойлауға, тез шешім қабылдауға және тапсырманы нақты
орындауға әкеледі. Әрине, бұл жерде ойын ережесі сақталуы керек.
Жарыс элементі ойында әрқашанда маңызды болып келеді. Жарыста
балалардың белсенділігі, жеңіске жету еркіндігі жоғарлай түседі.
Я.А.Каменский: ойында рухани және дененің даму қозғалысын көреміз,
оларды саналы түрде пайда келтіретіндей жүргізуіміз керек. Ойын- жасына
және халықтық ғұрпына сәйкес болуы керек - деп аттап көрсетеді.
Ойынды таңдау кезінде оқушылардың техникалық деңгейін, сапасына қарай
белгілі бір жүйеде жүргізілуін есте ұстаған дұрыс.
Ұлы класик педагогтар Я.А.Каменский, И.Песталоцци, А.Макаренко,
Н.К.Крупская, В.А.Сухомлинский және қазақ халқының ағартушы педагогтары
А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар, ойынның маңызын айта келе, ойын
дегеніміз -айқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне,
ойын тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы
қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, өмір тынысы дейді.
Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап күні бүгінге дейін
қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді.
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық - дактикалық ойындарды пайдалану
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс - әрекетінде халық ойындарын
дидактикалық мақсатта қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері С.А.Ұзақбаева,
Е.Сағындықов, С.Елубаев, С.Елубаева, А.К.Айтпаева, Г.Р.Бахтиярова
еңбектерінде ашып көрсетілді. Бұл еңбектерде халық ойындарының білімдік,
тәрбиелік және дамытушылық мәні айқындалып, оларды пайдаланудың жолдары мен
әдіс – тәсілдері беріледі.
Халық ойындары педагогиканың дәстүрлі құралдары болып саналады. Ол бала
өмірінің табиғи серігі, көңіл – күінің бұлағы. Онда ежелден адам өмірінің
бейнесі, тұрмысы, салт – дәстүрі, еңбегі, халықтық намыс, ерлік, батылдық
туралы көзқарастары, жылдамдық, тездік, шеберлік пен әдемі де әсем
қимылдарды меңгеру тілектері, шығармашылық тұрғыда ойлау қабілеті,
ұстамдылыққа, ептілікке, тапқырлыққа, жеңіске жету талпынысы айқын
қамтылған. Халық ойындары баланың көркемдік – эстетикалық, дене тәрбиесінің
бөлінбейтін бір бөлігі болып саналады. Ойын кезіндегі қуанышты көңіл – күй
мен әсем қимылдар баланың рухани байлығымен үйлеседі. Сөйтіп оларда туған
елдің мәдениетіне деген қызығушылық, сүйіспеншілік, сыйласымдық сезімі
қалыптасады. Халық ойындарының қайсыбірі болмасын мазмұны жағынан балаға
түсінікті, әсерлі және ықшамды. Олар ойлау қабілетінің белсенді дамуына, ой
- өрісіеің кеңеюіне, қоршаған ортаны дұрыс түсініп меңгеруге, психикалық
процестерді жетілдіруге ықпал етеді.
Ұлттық ойындар атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып
отыпған көне халықтың дәстүрлері, шаруашылық мәдени, өмір тіршілігінің
жиынтық белгісі болған. Әрине, ойын өнер ретінде әдебиет пен мәдениеттің
сан алуан түрлерімен қабысып, астасып келіп, бірін бірі толықтырып байыта
түседі.
Ойын бар өнердің бастауы, шынында да көне мәдениетпен әдеби туындылар
сол халықтың жиналған уақытта, ойын той үстінде дүниеге келіп, көптің
игілігіне айналған.
Қазақтың ұлттық ойындарының бір ерекшелігі оған өлең сөздің араласып
келіп келіп отырғанында. Егер ойын барысында өлең тақпақ жолдары
кездеспесе, онда ойында жеңіліп, өз ұпайын өтеушілер орындайды.
Сөйтіп бүгінгі және болашақ ұрпақтың ұлттық ойындары адам еңбегінің
жемісі. Халықтың фантастикалық ой құбылысының көрінісі, дүниені танып –
білу талпынысына нышаныретінде өмірге келген халықтың әлеуметтік –
экономикалық айналасы екенін білеміз.
М.О.Әуезов біздің халқымыз өмір кешкен ұзақ жылдарында, өздері
қызықтаған алуан өнері бар, Ойын көңіл көтеру, жұрттың көзін қуанту,
көңіл шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше мағыналары болғанын айтады.Бұл
пікір өзі өмір сүрген ортаның шындығынан туындаса керек. Қазақтың тарихи
көне жылдарының эпостары мен лироэпостарының қай – қайсысын алып қарасақ
та, оның өн бойына халықтың ұлттық ойындарының, әдет – ғұрыптары
салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Негізгі кейіпкерлері – баланың ел
қорғаушы батыр, жауынгер, халық қайраткері ойын үстінде көрінеді, сол ойын
арқылы шынығып, өзінің бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі.
1 жастан 7-ге дейін баланы халқымыз нәресте немесе ойын баласы деп
атаған. Халық неше алуан ойынды туғызып, оны іс жүзінде қолданып оның
тәрбиелік, білімділік жақтарын көре білген. Бала ойынмен өседі деген
өмірлік қорытынды жасап, оны өздерінің бала тәрбиесіне тиек еткен.
Балалармен ойнайды,
Ойнап жүріп ол бала,
Кеудеде ақыл ойлайды - деген өлең жолдары да осының дәлелі. Ойын
баласы ғой, бүгін ойнамай үйде отыр, селсоқ ауырып қалды ау! деген пікір
айтқан баланың денсаулығын бағдарлайтын халқымыз. Ойын баланың алдынан
өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне
ұштасады.
В.А.Сухомлинскийдің сөзімен: Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы да жоқ
және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен терезе іспетті,
ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған
дүние туралы түсінік алады. Ойын – дегеніміз ұшқын, білімге құмарлық пен
еліктеудің маздап жанар оты - деп ойынның зор маңызын түйіндесек, ұлттық
ойындарды ойнату, сабақта пайдаланудың маңызы сөзсіз зор.
Оқушының білімінің саналы болуы сабақ жүйесіне, әр сабақтың ішкі
мүмкіндігіне, оларды ұлттық дәстүрмен ұштастырып, оқушылардың
шығармашылықпен жұмыс істеуін, білімдерін, дағдыларын,іскерлікпен дамытуға
байланысты.
Ойынның атқаратын қызметі сан алуан болады. Атқарылатын қызметіне
қарай ойын жұмбақ, жаңылтпаш, ермек , айтыс, құрақ, оралым, ою-өрнек,
мозайка, шытырман, жарыс, дұзақ, есеп, сұрақ, алмастыру, қозғалыс, жаттығу
болып бөліне береді. Ойын тек баланың дене күш-қуатын молайтып, оны
шапшаңдыққа, дәлдікке және т.б. тәрбиелеп қоймай, оның ақыл-ойының
толысуына, есейіп өсуіне де пайдасын тигізеді. Баланың әртүрлі ойынмен
ойнауы және өзі туып өскен, өмір сүрген ортасына байланысты алған әсерлері
мен түйсіктері олардың қиялын қозғап, творчестволық шабытын оятып, алғашқы
іс-әрекетке жетелеуге, осы арқылы баланың өзін қоршаған дүниені танып
білуіне алғашқы қадам жасауға мүмкіндік береді.
Оқушының бой жүйесін босататын, жан қуаттарын (ойлауын, қабылдауын,
елестетуін, есін, зейінін) өрбітетін ойын, Абай сөзімен айтсақ дүниенің
көрінетін һәм көрінбейтін сырын түгендеу арқылы жүргізілуі тиіс.Басқаша
айтқанда,ойын нақтылық пен дерексіздік,индукция мен дидукция, талдау мен
жинақтау, ұқсастыру, салыстыру, бақылау мен тәжірибе арқылы жүргізілуі
тиіс. Оқушыларды ой қорытындысын жасай білуге үйрету үшін, осы таным
әдістеріне баулуымыз қажет. Сонда ғана тәлім - әрі сәнді, әрі мәнді болады.
Балаға әрбір ойынның алдына қоятын мақсаттары айтыла отырылып, ойын
ережесі түсіндіріледі. Сондай-ақ пайдаланылатын құрал-жабдықтары айтылады.
Халық ойындары қолға түскен қарапайым заттармен ойнала береді. Олай болса,
оның дидактиқалық құралдарын даярлау онша күрделі емес, оны әрбір мұғалім
даярлай алады.
Халық ойынының келелі бір мақсаты – баланы жан-жақты тәрбиелеу
болғандықтан, бір ойын түрліше ойналуы мүмкін, сондай-ақ, ойлануға берілген
сұрақтың түрліше жауабы болуы мүмкін.
Ойын ережелерінде тәрбиенің үлкен маңызы жатыр. Олар ойынның барысын
белгілейді, балалардың тәртібі мен әрекеттерін, олардың қарым-қатынасын
бақылайды, жігерінің қалыптасуына ықпал етеді. Мысалы: Қоғи көк ойыныда
қаздар тек кемпірдің: Олай болса, сендердің біріңді алып қаламын деген
сөзінен ғана тізбегін жазбай кемпірден қаша жөнелуі керек.Ойын ықыластықты,
шыдамдылықты, ептілікті, кең жерге тез үйрене білуді, ұжымдық сезімін
көрсетуді, дер кезінде бір-біріне көмектесуді (бірі-бәрі үшін және бәрі
– бірі үшін - қаздар), жауапкершілікті, батылдықты, тапқырлықты (кемпір)
талап етеді.
Ойынға қызығуы үшін ойын өмірмен ұштастырыла алынып, оның қажеттілігін
бала сезінуі тиіс. Сондай-ақ, ойын тұжырымы әдеттегіден бөлектеу, түсінуге
жеңіл, мақсаты айқын болуымен бірге, есептеуі аз, ойлану арқылы тез
табылатын болуы қажет. Әрбір ойын ойналып болғаннан кейін, қорытындыланып
отырылса пайдалы болады.
Ұлттық - дидактикалық ойындарды оқыту мен тәрбие құралына айналдыру
үшін бір қатар әдістемелік талаптардың қатаң сақталуы тиіс:
Тәрбиеші ұлттық дидактикалық ойындардың неғұрлым көп түрін білуі тиіс.
Ұлттық дидактикалық ойындарын балалардың жас ерекшеліктеріне және
қызығушылығына байланысты іріктей білу.
Ойын ережесін өзі жете біліп, балаларға да түсінікті етіп жеткізе білу.
Барлық ойындардың тәрбиелік мақсатын анықтап алу.
Ойын барысында ережені сақтауды қатаң түрде қадағалау.
Ойынға арналған құрал-саймандарды даярлау. Қажет болған жағдайда өз
қолымен даярлау немесе басқа құралдармен алмастыру.
Бұл жерде атап айтатын бір нәрсе, дидактикалық ұлттық ойындарды бүгінгі
педагогикалық ілім талаптарына сай іріктеп, ретті қолдана білсек, онда ол
сабақтың сапасын көтеріп, тиімділігін арттырады, сыныптан тыс тәрбие
жұмыстарын жандандыра түседі.
Ұлы Абайдың Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірінен
бала өмірінде ойынның маңыздылығын көруге болады. Бастауыш сынып
оқушыларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы
туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен. (Ж.Аймауытұлы,
М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, Т.Тәжібаев т.б.)
Педагогикалық үрдісті жетілдіру ойынның алар орны жөнінде қазақстандық
ғалым Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті
негізгі іс - әрекет және өмірі деп дәлелденген. Н.Құлжанованың айтуы
бойынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа пайдалану – болашақ өміріне
түзу жол салу, үлкендерге еліктеу және өмірдің талаптарына сай бейімдеу деп
түсіндірген.
Сонымен бірге бастауыш сынып оқушыларының назарын аударатын ойын
түрлерінің бірі – ұлттық ойындар. Бұл ойын түрі берілген тапсырманы
орындаумен қатар баланың денсаулығын нығайтып, т.б көптеген қасиеттерін
дамытады.
Бастауыш сынып оқушыларының негізгі әрекеті – оқу, қарым-қатынас, ойын
және еңбек болса, бұлардың әрқайсысы негізгі функцияларды атқарып, баланы
дамытады. Оқу – білім алу мен білік, дағдыны қалыптастырса, қарым-қатынас –
бұл балалардың бірін-бірі дұрыс қабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын
арттырады. Ойын - пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай
білуге дағдыландырады. Ал еңбек – қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық
кеңестік және көрнекі ойлауын жетілдіреді. Балалардың мұндай әрекеттерге
белсене қатысуы олардың психикалық дамуын арттырады.
Ойынның негізгі мақсаты баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту
болса, мұғалімнің міндеті – сол ойын түрлерін пайдалана отырып, оқушыларды
өздігімен жұмыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлығын арттыра
түсуге түрлі дағды мен шеберлікті меңгертуге қол жеткізу.
Оқу үрдісіне ойын түрлерін пайдалану – бағдарламада анықталған білім,
білік, және дағдыларды қалыптсатыру,тиянақтау, бекіту немесе тексеру болып
табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын түрлерін балалардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіре отырып, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген
материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни
сабақтың кез – келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға
болады.
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы дамыту
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру
Адамзаттың көптеген жылдар бойғы ойнау тәжірибесі ойынның білімдік
құндылығын дәлелдеді. Ойынның шығу сырын ғалымдар жүздеген жылдар бойы
зерттеп келеді. Оның шығу тарихы жайлы көптеген пікірлер бар.
Көп тұжырымдардың бірі бойынша ойын қоғамның діни, әлеуметтік-
экономикалық және мәдени дамуы кезіндегі бос уақыт пен демалысты өткізу
мәселесінен туындаған. Ерте заманда ойын қоғамдық өмірдің бір бөлігі болып,
оған діни-саяси маңыз берілген. Ерте гректер ойынды Құдайлар қолдаған десе,
Қытайда мерекелік ойындарды император ашып, өзі де қатысқан.
Ойын өмірде пайдасыз көрінгенмен аса қажетті көрініс-құбылыс.
Сабақта тиімді қолданылған ойын түрлері — мұғалімнің түсіндіріп отырған
материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті, сапалы
меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Өйткені, кіші жастағы оқушылар жас
ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар тез сергіп,
тапсырмаларды тез, әрі қызығып орындайтын болады.
Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын
арттырудағы басты құрал. Ойын барысында балалардың белсенділігі,
шығармашылығы дамиды.
Ал мұғалімнің міндеті — балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен
қатысуын қамтамасыз ету.
Ойын мен адам мәдениетінің өзара байланысы ғылыми түрде анықталды.
Олардың тұлғаны дамытудағы маңызы анықталды, оның психологиялық және
әлеуметтік факторлармен келісімі жөнінде кең қарастырылуда. Ойын
технологиялары әлі де білім беру саласында жаңа инновация болып табылады.
Педагогикалық технология ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін
педагогикалық процесте әдістер мен тәсілдердің кең көлемді топтарын
біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының
қойылуымен және оның оқу-танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған
педагогикалық нәтижесіне сай анықталады. Сабақ барысындағы ойын әдістері
оқушыларды оқу қызметіне ынталандыру құралы ретінде ойын әдістері мен
жағдайларының көмегі арқылы құрылады. Сабақ барысында ойын әдістері мен
жағдайларын өткізу мынадай негізгі бағыттарда жүргізіледі:
Сабақ процесінде пайдаланатын ойындардың бірнеше түрлерін атап
көрсетуге болады.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің оқу– тәрбие жұмысының негізгі саласы
сабақ. Сабақ үстінде оқушылардың біліктілігі, іскерлігі, дағдысы,
дүниетанымы дамиды. Негізгі бетбұрыс оқушы білімінің сапасын арттыру, ол
дегеніміз түпкі нәтижені көре білу, яғни окушыға берген біліміміздің
қайтарымын көру. Ол үшін сабаққа сыныптағы оқушының барлығын қызықтыра
отырып қатыстыру қажет. Бес саусақ бірдей емес, яғни әр оқушының сабаққа
қызығушылығы, дүниетанымы, даму ерекшеліктері әртүрлі. Сондықтан
оқушылардың осы топтарына әртүрлі деңгейде талап қоюға тура келеді. Ал ойын
элементтері кез-келген оқушының қызығушылығын тудырады. Тіпті нашар оқитын
оқушының өзі ойын арқылы берілген тапсырмаларды асқан қызығушылықпен,
белсенділікпен орындайды. Оқушылардың қызығушылықтарын туғызатын ойындардың
бірі — дидактикалық ойындар.
Ойын элементтерін қолдана отырып мұғалім оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын, зейінін арттыру мақсатында әртүрлі әдіс-тәсілдерді
қолданады. Атап айтқанда, мұғалім ойын жағдаяттарын туғыза отырып, әртүрлі
заттарды қолдану арқылы сұрақтар қойып, затты көрсетіп, түсіндіріп ойын
сюжетін құрастырады.
Бастауыш сыныптардың тіл сабақтарында дидактикалық ойындарды жаңа
тақырыпты түсіндіру барысында, қайталау, пысықтау, жаттығу сабақтарында да
пайдалануға болады. Бастауыш сынып оқушылары әлі де ойын баласы, сондықтан
мұғалім оларды жалықтырмай әртүрлі ойын түрлерімен сабақты қызықты өткізуге
тырысуы қажет.
Ойындар оқушылардың ой — өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен
қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен
әсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін
жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды.
Оқушылар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның
қандай мағынада қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен
тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді.
Ойын арқылы оқушы нені меңгереді:
1. Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.
2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын
мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.
3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік
береді.
4. Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.
5. Уақытты үнемдеуге үйретеді.
6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды.
7. Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап
етеді.
8. Оқушылар үшін қауіпсіз.
9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін
алады.
10. Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда
күрделірек.
11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі.
12. Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері, алған білімі, дағдысы
жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек
әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды
іріктей білуге үйренеді.
Ойын әрекеті балалардың бағалы өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ
маңызды ор Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі ұлт ойындары.
Ойынға тек ойын деп қарамай халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы,
бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп қарау керек. Ұлт ойындары
отбасы тәрбиесінен бастап, мектептегі жеке пәндерді оқыту барысында қосымша
материал үшін, баланың сол пәнге қызығушылығын арттыру үшін пайдалануға
болады.
Сабақта ойын түрлерін пайдалану сабақ түрлері мен әдістерін жетілдіру
жолындағы ізденістердің маңызды бір буыны. Ойын түрлерін оқу процесін
пысықтау, жаңа сабақты қорытындылау кезеңдерінде, қайталау сабақтарында
пайдалануға болады. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен
мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса, оның танымдылық маңызы да арта түседі.
Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдығын күшейтеді,
оқушылардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады.
Ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаларға көңілді, жеңіл келеді.
Ойынды іріктеп алуға нақтылы сабақтың мақсаты, мүмкіндіктері мен
жағдайларын ескеруге ерекше назар аударған жөн. Ойыннан басталады,-
десек, баланың ойын жетілдіріп, сабаққа қызығушылығын, белсенділігін
арттыру үшін бастауыш сынып мұғалімінің басты қолданатын тәсілі — ойын.
Педагогикалық ойынның маңызы зор. Ойын біріншіден, білу жTне үйрену,
екіншіден, адамның ойнай отырып, өзіндік білім алуы өмір тәжірбесін
жинақтауға көмектеседі. Ойынның кәсіптік, әуестену, оқу-жаттығу ойындары
сияқты түрлері бар. Ол дем алу, көңіл көтеру бола тұра оқуға,
шығармашылыққа, емдеуге, адам қарым-қатынасының типтерінің модельдеріне,
еңбекте көрініс табады.
Ойынды ерте заманнан үлкендердің іс-тәжірибесін жеткіншек ұрпаққа
жеткізу үшін пайдаланған. Ойын халық педагогикасында, мектепке дейінгі және
мектептен тыс мекемелерде кеңінен пайдаланылады. Қазіргі мектепте ойын
әрекеті ойын пәнінің тарауын және тақырыбын түсіну үшін өздік технология
ретінде, жалпы технологияның элементі ретінде, сабақ немесе оның бір бөлігі
ретінде, сыныптан тыс жұмыстың технологиясы ретінде қолданылады.
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын
технологиясын пайдаланудың ерекшелігі
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту
формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы
бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне
оңтайлы нұсқаны қолдануға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орын алады. Ойын – балалар әрекетінің
бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мақсатындағы қарым-қатынастың
әдісі мен құралы.Ойын әрекеті естің, ойлау мен қиялға, барлық таным
процесіне әсерін тигізеді.
Адам әрекетінің еңбек, оқу сияқты негізгі түрлерінің бірі – бұл ойын.
Ойын – бұл жағдаят жағдайында қоғамдық тәжірибені игеру және қайта туғызуға
бағытталған әрекет түрі. Ойын барысында тұлғаның мінез құлқын өзі басқаруы
жетіліп, қалыптасады. Отандық педагогика және психология ғылымдары
саласында ойындық әрекет бағдарламасын К.Ушинский, А.С.Выготский,
Я.А.Каменский, В.А Сухомлинский, Н.К.Крупская, Н.Ф.Талызина, П.Блонский,
С.Рубинштейн, Д.Эльконин, шетелде З.Фрейд, Ж.Пиаже және т.б.жасады. Олардың
еңбектерінде тұлғаның даму сатыларында, негізгі психикалық қызметтері
дамуындағы, тұлғаның өзін-өзі басқаруы,өзін-өзі билеуіндегі, әлеуметтену
үрдісінде – адамның қоғамдық тәжірибені пайдалану және игерудегі ойынның
рөлі зерттеліп, негізделген.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те.
Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға өмірде
кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды,
ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады дегенді айтуда ғалымдар.
Ойын технологиясы бойынша ағартушы педагог-ғалымдардың ой пікірлері:
Н.К.Крупская Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді - дейді.
Н.Ф.Талызина Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте-бірте
ойыннан кейін оқу әрекеті орын алады - деген пікір айтты.
В.В.Давыдов оқушыларда танымдақ проблемалық міндеттерді шештірудің
жолдарын іздестіру арқылы шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни
соның нәтижесінде білім-білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды
көздейді.
Н.К.Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор екенін
көрсеткен. Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға,
ұйымшылдыққа, еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы
уақытта ғана көрінетін дәлелдер.
Педагог-психолог А.С.Выготский: бала ойнау барысында өзінің кішкентай
екеніне қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам
сияқты көрінеді - дейді.
Я.А.Коменский ойынды рухани және дененің даму қозғалысы - деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді.
Бастауыш сынып оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірибелерді қолдана
отырып, міндеттерді шешуге сүйенеді. Сондай-ақ оқушының танымы тек таным
қызметінде ғана емес, сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және
қоғамдық қызметтерде орын алады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс
тәсілдері оқушының оқу барысында қабілетін арттуымен танымдық
қызығушылықтың кеңеюіне әсерін тигізеді. Осыдан келіп оқушылардың
қызығушылық, сұрақтар қою, қажеттіліктер, білімге деген құштарлық пайда
болып, олардың жалпы дамуына әсерін тигізеді. Оқушы мен мұғалім
қызметіндегі қызығушылық мынаған сүйенеді.
- Сабақтың шығармашылық бастамасы.
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы.
- Сабақ түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға талаптануы.
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыру жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
-Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер.
-Білім мазмұнының көлемі, маңызы.
- Білімді меңгеру деңгейі.
- Білімді қабылдауы.
-Білімді қолдана білуі.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттығулар орындап, оқумен жаттығады
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсырмаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды пәнге деген қызығушылықтарын оятып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу 5
1.1 Ойын - оқыту әдісі 5
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу
мен ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері 7
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық - дактикалық ойындарды пайдалану 10
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы
дамыту 14
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын
қалыптастыру 14
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын
технологиясын пайдаланудың ерекшелігі 17
2.3 Ойын технологиялары негізінде мұғалім жұмысының мазмұны 21
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану
тәсілдері 26
3.1 Бастауыш сыныпта дене шынықтыру сабағында қолданылатын ойындар
және олардың қасиеттері 26
3.2 Бастауыш сыныптарда дене шынықтыру ойындарын ұйымдастырудың
кейбір ерекшеліктері 27
Қорытынды 32
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 34
Кіріспе
Білім беру – аса күрделі әлеуметтік-экономикалық механизм. Оны
реформалаудың мәселелері де сан қырлы. Қазіргі кездегі республикамызда
қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы саланың экономикалық –
ұйымдық, құқықтық, құрылымдық жақтарын түбегейлі өзгертуге бағытталған
біртұтас кешенді шаралармен тығыз байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа
үрдістің мән-мағынасы, сипаты мен бағыт-бағдарын айқындаушы дәйекті
факторлар:
- Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
- Экономиканың нарықтық моделін ұсынып, меншіктің түрлі пішімдерін
дамыту;
- Ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кіруі болып отыр.
Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына арналған
Жолдауында “біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ержетеді. Олар бабаларының игі
дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайында
жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді,олар
бейбіт,абат, жылдам өркендету үстіндегі, күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз
елінің патриоттары болады” деп көрсетілгеніндей,ертеңгі келер күннің
бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын
құдіретті күш-білім нәрі.
Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан-жақты дамыған, сауатты,
саналы азамат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Мұндай мақсаттың баянды
болуы оқу-тәрбие жүйесінің үлесіне тиетінін ескерсек, жас жеткіншектердің
білімді, білікті болуында ойынның алатын орны ерекше.
Қазіргі кезде “ойын” ұғымының мағынасы кеңейіп, тұрмыс пен мәдениеттің
түрлі салаларын қамтуда. Бұрын балалар ойыны мен актер ойыны педагогика мен
өнертанудың ғана зерттеу нысандары болып келсе, қазіргі таңда ойын
проблемасы психология, әлеуметтану, мәдениеттану, әдебиеттану, т.б.
салалардың көкейтесті мәселесіне айналып отыр. Ойын арқылы оқушы білім
алуға, оқуға қызықтыра отырып тұлғаны дамуын қалыптастыруға болады.
Ойын – оқытуда жаңа технологияның маңызды бөлігі болып табылады. Ойын
ұғымына түсініктеме берсек – бұл адамның мінез- құлқын өзі басқарумен
анықталатын қоғамдық тәжірибені қалыптастыруға арналған жағдаяттар
негізінде әс-әрекеттің бір түрі. Ойын әрекеті мынадай қызметтерді атқарады:
˗ Ойын – сауық;
˗ Коммуникативтік немесе қарым-қатынастық;
˗ Диагностикалық (ойын барысында өзін-өзі тану);
˗ Коррекциялық (өзін-өзі түзету);
˗ Әлеуметтендіру.
Оқушыларды ұлттық болмысқа тәрбиелеу. Бұл төмендегі жұмыстар бойынша
жүргізіледі:
а) дидактикалық ойындарды ұлттық тәлім-тәрбие көздерімен ұштастыруда
жұмбақтарды, мақал-мәтелдерді, халықтың даналық, өсиет сөздерін оқыту
барысында ойындар арқылы кеңінен қолдану;
ә) көркем шығармаларды дидактикалық ойын түрінде беру арқылы
оқушылардың ұлттық мәдениет пен әдебиетке дұрыс көзқарасын қалыптастыру;
б) дидактикалық ойындар арқылы оқушыларға шешендік сөздерді үйретіп,
олардың тіл мәдениетін жетілдіру керек.
Сонымен қатар қазақ халқының ұлттық ойындары балалардың ой-өрісін
қалыптастыратын, білгірлікке шындайтын бірден-бір құрал болып есептеледі.
Ол балалардың бос уақытын көңілді өткізіп, денсаулықтарын шындай түсуімен
бірге халықтың салт-дәстүрін, тілін дамытуға көмегін тигізеді.
Курстық жұмыстың мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының танымдық
үрдістерін ойын арқылы дамыту жолдарын айқындап көрсету.
Курстық жұмыстың міндеті:
1. Оқушының тұлғалық қалыптасуында ойынның психологиялық-педагогикалық
мәнін талдау, саралау;
2. Танымдық белсенділікті қалыптастыруындағы ойынның түрлері мен
психологиялық ерекшеліктерін айқындау;
3. Ойын элементтерін пайдалану тиімділігі, ойын түрлерін қолдану
жолдарын көрсету;
4. Оқушылардың логикалық ойын дамытудағы ойынның рөлін көрсету.
1. Бастауыш сынып оқушыларын ойын әдісі арқылы тәрбиелеу
1.1 Ойын - оқыту әдісі
Оқыту мақсатында қолданылатын ойындардың түрлері көп. Ойын - қанағат
алу үшін жасалатын іс-әрекет. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың іс-
әрекетінің негізгі түрі, ал оқушылар мен ересектер ойынды сабақтан және
жұмыстан қолы бос кездерінде ойнайды. Бірақ оқуда да, еңбекте де ойын
элементтерін қолдануға болады. Ойын туралы көптеген теориялар бар. Солардың
бірін алғаш рет жасаған Ф.Врубель. Ол ойын арқылы бала өзін-өзі көрсеткісі
келеді дейді. М.Лазарус жұмыстан кейін демалу теориясын, Г.Спенсер ойын
арқылы денедегі артық энергияны шығару, К.Крус тіршілік үшін күреске
әзірлеу ойындарының, С.Л.Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының
теорияларын жасады. Ойын туралы қазіргі көзқарастар оның көптеген қызметін
анықтап отыр. Ол баланың қажеттіліктерін, қызығушылықтарын қанағаттандырып,
оның өмірге бейімделуін жеңілдетеді (Д.Б.Эльконин), болмысты тануға
көмектеседі. Ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды
құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес,
ұтуға тырысады. Оқушылар ертегілерді, аңыздарды, әдеби шығармаларды,
өмірден алынған оқиғаларды сахнаға лайықтап қойып, өздері түрлі рөлдерде
ойнайды.
Симулятивтік ойындар кезінде оқушылар өз бетімен күрделі мәселелерді
шешеді. Бұл ойындар алғаш рет әскери училищелерде кескілескен шайқастарды
бейнелеу үшін қолданылған. XX ғасырдың 60 жылдарының басында көптеген
елдердің білім беру ұйымдарында іскерлік ойындар қолданыла бастады.
Іскерлік ойындар арқылы бала түрлі оқиғаларға қатысып, еңбек,
отбасылық, қоғамдық қатынастарға енуге әзірленеді. Енді отбасындағы өмірді
түсінуге көмектесетін іскерлік ойыннан үзінділер келтірейік.
Бірінші кезең "Жас отбасының бюджеті" деген жағдаят. Жоғары сынып оқушылары
"отбасыларына" бөлінеді, әр отбасында жас жұбайлар мен олардың туысқандары
тұрады. Эксперттер құрамына мұғалімдер, ата-аналар, жоғары сынып оқушылары
енеді. Эксперттердің міндеті - ойыншыларға "тұрмысқа" керекті қаржы,
құқықтық мәселелер жөнінде кеңес беру.
Мысалы, бір жұп тамаққа күніне 200 теңге жұмсаймыз дейді. Ал эксперттер
оған қандай тамақтың түрлерін сатып алатындығын айтуын сұрайды. Азық-
түлікті сатып алған соң, ойынның екінші кезеңі басталады. Ойынға
қатысушылар бір-бірімен пікір таластыра бастайды. Қалған ақшаға "әйелі"
өзіне киім алғысы келеді, ал "ері" жинақтау қорына салғысы келеді.
"Ата-аналары" нені сатып алу жөнінде ақыл айтып, жас жұбайларға ақшалай
көмек беретіндіктерін айтады. Эксперттер оларға өздерінің мүмкіндіктерінді
ескердіңдер ме? Балаларыңыз сендерге неге көмектеспейді? "Масылдарды
тәрбиелеу жақсылыққа әкелмейді" деген пікірлер айтады.
Кейін жоғары сынып оқушыларының келісімімен ойынға ата-аналар қатысады.
Бұл ойын болғанмен, ондағы жағдаят өмірде болатын жағдайға жақын. Ойында
оқушылар түрлі шешімдерге келіп, әрекет жасайды. Олар үшін отбасылық
экономика, отбасындағы психологиялық ахуал деген ұғымдар анық бола
бастайды. Бұл мысалдан іскерлік ойында нақты жағдай көрсетілетінін білдік.
Біз отбасылық өмірдің бір сәтінен үзінді келтірдік. Ойын барысында жасалған
шартты үлгі өмірде болатын жағдайлар.
Осылайша тарихи оқиғаларды балаларға іскерлік ойындар арқылы меңгертуге
болады.
Ғалымдар зерттеуі іскерлік ойындардың оқушылардың оқу үлгеріміне жақсы
әсер ететін дәлелдеп отыр. Іскерлік ойындар оқытудың тиімді, үнемді,
негізгі әдістерінің бірі. Олар оқушыны ңысым жасамай оқытуға мүмкіндік
береді, оқушының оқиғаны терең толғаныстармен түсінуіне себепші болады.
Мұғалімдер көптеген танымдық ойындар өткізеді. Ойын түрінде болатын
саяхат, электрлендірілген викториналар арқылы белгілі бір ауданның
жануарлар дүниесі, ұшақ, корабльдердің түрлері оқылады.
Алуан түрлі ребустар, сөзжұмбақтар, құпияхаттар, сөзтуымдар, логикалық
есептер білім береді және оқушыларды ынталандырады. Математикада "Кім
жылдам", "Ең үздік есепші", "Хоккей" ойындары тез санауға үйретеді.
"Бағдаршам", "Дым білмес"ойындары арқылы жол жүру ережелері қайталанады. Ал
"ғарышкерлер" ойыны ғылым жетістіктерімен, "Футбол", "Хоккей" ойындары
еліміздің спорт шеберлерінің жетістіктерімен таныстырады. "Ағашты кім тез
отырғызады" ойыны табиғатты күтіп ұстауға тәрбиелейді. Іскерлік ойындар
ойнағанда бала нақты оқиғалардың куәгері болып еңбек етуге отбасылық
өмірге, қоғамдық қатынастарға әзірленеді.
Идеялар банкі. Бұл әдіс ой майданы деп аталады. Топтық алдына бір міндет
қойылады, осы міндетті шешу үшін топ мүмкіндігінше жаңа, тың ұсыныстар айту
керек. Барлық ұсыныстарды топ жинап алып, оларға баға береді. Бұл әдіс
арқылы проблемалық жағдаят жасалып, оны шешу туралы ұсыныстар айтылып, ол
ұсыныстар тексеріліп, бағаланады және ең жақсы ұсыныстар таңдалып алынады.
Ой майданы әдісін 1939 жылы А.Ф.Осборн бірінші рет қолданған. Ол
балаларға ұнаған, себебі олар өздеріне қызықты мәселелерді шешіп отырған.
Ой майданының ұзақтығы 1-2 сағатқа созылған. Бұл әдіс арқылы өткен сабақтың
нәтижелі болуы мұғалімнің біліктілігіне, топтың даму деңгейіне байланысты.
Топта он адам болғаны жақсы, бірақ топ мүшелерінің санын көбейтугеболады.
Бұл әдіс арқылы педагогикалық бөлімнің студенттері шағын топтарға
бөлініп, мектеп оқулығынан бір тақырыпқа әзірленіп 5-20 минут сабақ береді,
содан кейін сабақ талқыланады, бағаланады, оны келесіде жақсы өткізу
жолдары белгіленеді. Сабақты түгел бейне жазбаға жазу оны талдауды
жеңілдетеді. Бұл әдіс мұғалімдік жұмысқа дағдыландырады. Оны шет тілін
оқытуда пайдалануға болады.
Оқыту әдістерін жетілдіру бүгінгі күннің басты мәселесі болып отыр.
Оқыту әдістерінің тиімділігін арттырып, оқытудың жаңа нысандары мен
тәсілдерін меңгеру қажеттігіне педагогикалық зерттеулерде айрықша маңыз
беріледі.
Алайда, оқыту әдісін таңдау - күрделі процестің бірі. Кейбір әдістерді
қолдануда біржақты асыра сілтеушілікке жол бермеу керек. Әр тақырып
оқытудың ерекше тәсілдері мен жолдарын талап етеді. Соңдықтан, оқытуда әр
түрлі әдістерді қолдану қажет.
Сабақтың тақырыбы мен мақсатына, оқу материалының мазмұны мен көлеміне,
оқушылардың дайындық дәрежесіне сәйкес, сабақтың құрылысы мен оқу әдісін
ұдайы толықтырып отыруды мұғалім өзі белгілеп, өзі таңдап алады.
Оқыту әдісін таңдауға ықпал ететін шарттар:
1. Оқыту әдістерін оның мақсат-міндеттеріне, оқушылардың жас және таным
әрекетінің ерекшеліктеріне сай қолдану;
2. Мектептің материалдық - техникалық негізін ескеру;
3. Мектептің орналасқан жерін ескеру. Мысалы, қала мектептерінде
оқушыларды өндіріс орындарына экскурсияға, ауыл мектептерінде мектеп
жанындағы учаскелерге, табиғатқа, ауылшаруашылық өндірісіне апару;
4. Мұғалімнің шығармашылығы және шеберлігі. Оқытудың нәтижелі өтуіне
негіз болатын сабақ мақсатының айқындығы. Себебі оқу материалын баяндауда
негізгі идеясын немесе оқушылардың іс-әрекетін анықтап алмай, оқыту
мақсатына жету мүмкін емес.
1.2 Бастауыш мектепте оқыту процесінде ойын технологиясын өткізу мен
ұйымдастырудың маңызы мен кейбір ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген. Бұл
білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны
қолдануға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орын алады. Ойын – балалар әрекетінің
бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мақсатындағы қарым-қатынастың
әдісі мен құралы.Ойын әрекеті естің, ойлау мен қиялға, барлық таным
процесіне әсерін тигізеді.
Н.К.Крупская Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді - дейді.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың
тәсілі. Ойын балаларға өмірде кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын
үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады дегенді
айтуда ғалымдар.
Н.Ф.Талызина Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте-бірте
ойыннан кейін оқу әрекеті орын алады - деген пікір айтты.
В.В.Давыдов оқушыларда танымдақ проблемалық міндеттерді шештірудің
жолдарын іздестіру арқылы шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни
соның нәтижесінде білім-білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды
көздейді.
Н.К.Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор екенін
көрсеткен.
Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға, ұйымшылдыққа,
еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы уақытта ғана
көрінетін дәлелдер.
Психолог А.С.Выготский: бала ойнау барысында өзінің кішкентай екеніне
қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам сияқты
көрінеді - дейді.
Я.А.Каменский ойынды рухани және дененің даму қозғалысы - деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді.
Жоғарыда айтылған мәселелерді теория және практика жүзінде ұлы педагог
Сухомлинский В.А. терең және жан-жақты қарастырған.
Қазіргі таңда оқыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық
іс-әрекетін белсендірудің тиімді жолдары мынандай:
1. Танымдық дидактикалық ойындар.
2. Сұрақ-жауап, тапқырлар клубы, викторина, қызықты математика.
3. Пәндік олимпиада апталығы.
4. Көрнекіліктер.
5. Ғылымның, өнердің, мәдениеттің жаңалықтары өтетін сабақтар.
6. Қызықты газет, журналдар, әдеби кітаптар оқуға жағдай туғызу.
7. Педагогикалық технологиялар.
Оқыту әдістерінің үш міндеті бар.
1. Дидактикалық міндет.
2. Танымдық қабілетін арттыру.
3. Оқудың тиімділігін арттыру.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда жүргізілетін жеке
жұмыстар әр пән бойынша жүргізіледі. Домбыра үйрету арқылы музыка үйрету,
әртүрлі қызықты әңгіме оқу арқылы оқуға қызығушылығын ояту. Бастауыш сынып
оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірибелерді қолдана отырып, міндеттерді
шешуге сүйенеді. Сондай-ақ оқушының танымы тек таным қызметінде ғана емес,
сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және қоғамдық қызметтерде орын
алады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс тәсілдері оқушының оқу барысында
қабілетін арттуымен танымдық қызығушылықтың кеңеюіне әсерін тигізеді.
Осыдан келіп оқушылардың қызығушылық, сұрақтар қою, қажеттіліктер, білімге
деген құштарлық пайда болып, олардың жалпы дамуына әсерін тигізеді. Оқушы
мен мұғалім қызметіндегі қызығушылық мынаған сүйенеді.
- Сабақтың шығармашылық бастамасы.
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы.
- Сабақ түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға талаптануы.
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыру жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
- Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер.
- Білім мазмұнының көлемі, маңызы.
- Білімді меңгеру деңгейі.
- Білімді қабылдауы.
- Білімді қолдана білуі.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттығулар орындап, оқумен жаттығады
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсырмаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды ізденуге, жеңіске жетуге ынталандырып бұдан оларды тез
қимылдауға, тез ойлауға, тез шешім қабылдауға және тапсырманы нақты
орындауға әкеледі. Әрине, бұл жерде ойын ережесі сақталуы керек.
Жарыс элементі ойында әрқашанда маңызды болып келеді. Жарыста
балалардың белсенділігі, жеңіске жету еркіндігі жоғарлай түседі.
Я.А.Каменский: ойында рухани және дененің даму қозғалысын көреміз,
оларды саналы түрде пайда келтіретіндей жүргізуіміз керек. Ойын- жасына
және халықтық ғұрпына сәйкес болуы керек - деп аттап көрсетеді.
Ойынды таңдау кезінде оқушылардың техникалық деңгейін, сапасына қарай
белгілі бір жүйеде жүргізілуін есте ұстаған дұрыс.
Ұлы класик педагогтар Я.А.Каменский, И.Песталоцци, А.Макаренко,
Н.К.Крупская, В.А.Сухомлинский және қазақ халқының ағартушы педагогтары
А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, М.Жұмабаевтар, ойынның маңызын айта келе, ойын
дегеніміз -айқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты. Міне,
ойын тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы
қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, өмір тынысы дейді.
Оқытудың ойындық әдісі ерте кезден бастап күні бүгінге дейін
қолданылып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді.
1.3 Бастауыш сыныпта ұлттық - дактикалық ойындарды пайдалану
Бастауыш сынып оқушыларының оқу іс - әрекетінде халық ойындарын
дидактикалық мақсатта қолданудың педагогикалық мүмкіндіктері С.А.Ұзақбаева,
Е.Сағындықов, С.Елубаев, С.Елубаева, А.К.Айтпаева, Г.Р.Бахтиярова
еңбектерінде ашып көрсетілді. Бұл еңбектерде халық ойындарының білімдік,
тәрбиелік және дамытушылық мәні айқындалып, оларды пайдаланудың жолдары мен
әдіс – тәсілдері беріледі.
Халық ойындары педагогиканың дәстүрлі құралдары болып саналады. Ол бала
өмірінің табиғи серігі, көңіл – күінің бұлағы. Онда ежелден адам өмірінің
бейнесі, тұрмысы, салт – дәстүрі, еңбегі, халықтық намыс, ерлік, батылдық
туралы көзқарастары, жылдамдық, тездік, шеберлік пен әдемі де әсем
қимылдарды меңгеру тілектері, шығармашылық тұрғыда ойлау қабілеті,
ұстамдылыққа, ептілікке, тапқырлыққа, жеңіске жету талпынысы айқын
қамтылған. Халық ойындары баланың көркемдік – эстетикалық, дене тәрбиесінің
бөлінбейтін бір бөлігі болып саналады. Ойын кезіндегі қуанышты көңіл – күй
мен әсем қимылдар баланың рухани байлығымен үйлеседі. Сөйтіп оларда туған
елдің мәдениетіне деген қызығушылық, сүйіспеншілік, сыйласымдық сезімі
қалыптасады. Халық ойындарының қайсыбірі болмасын мазмұны жағынан балаға
түсінікті, әсерлі және ықшамды. Олар ойлау қабілетінің белсенді дамуына, ой
- өрісіеің кеңеюіне, қоршаған ортаны дұрыс түсініп меңгеруге, психикалық
процестерді жетілдіруге ықпал етеді.
Ұлттық ойындар атадан балаға, үлкеннен кішіге мұра болып жалғасып
отыпған көне халықтың дәстүрлері, шаруашылық мәдени, өмір тіршілігінің
жиынтық белгісі болған. Әрине, ойын өнер ретінде әдебиет пен мәдениеттің
сан алуан түрлерімен қабысып, астасып келіп, бірін бірі толықтырып байыта
түседі.
Ойын бар өнердің бастауы, шынында да көне мәдениетпен әдеби туындылар
сол халықтың жиналған уақытта, ойын той үстінде дүниеге келіп, көптің
игілігіне айналған.
Қазақтың ұлттық ойындарының бір ерекшелігі оған өлең сөздің араласып
келіп келіп отырғанында. Егер ойын барысында өлең тақпақ жолдары
кездеспесе, онда ойында жеңіліп, өз ұпайын өтеушілер орындайды.
Сөйтіп бүгінгі және болашақ ұрпақтың ұлттық ойындары адам еңбегінің
жемісі. Халықтың фантастикалық ой құбылысының көрінісі, дүниені танып –
білу талпынысына нышаныретінде өмірге келген халықтың әлеуметтік –
экономикалық айналасы екенін білеміз.
М.О.Әуезов біздің халқымыз өмір кешкен ұзақ жылдарында, өздері
қызықтаған алуан өнері бар, Ойын көңіл көтеру, жұрттың көзін қуанту,
көңіл шаттандыру ғана емес, ойынның өзінше мағыналары болғанын айтады.Бұл
пікір өзі өмір сүрген ортаның шындығынан туындаса керек. Қазақтың тарихи
көне жылдарының эпостары мен лироэпостарының қай – қайсысын алып қарасақ
та, оның өн бойына халықтың ұлттық ойындарының, әдет – ғұрыптары
салттарының алуан түрлерін кездестіреміз. Негізгі кейіпкерлері – баланың ел
қорғаушы батыр, жауынгер, халық қайраткері ойын үстінде көрінеді, сол ойын
арқылы шынығып, өзінің бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі.
1 жастан 7-ге дейін баланы халқымыз нәресте немесе ойын баласы деп
атаған. Халық неше алуан ойынды туғызып, оны іс жүзінде қолданып оның
тәрбиелік, білімділік жақтарын көре білген. Бала ойынмен өседі деген
өмірлік қорытынды жасап, оны өздерінің бала тәрбиесіне тиек еткен.
Балалармен ойнайды,
Ойнап жүріп ол бала,
Кеудеде ақыл ойлайды - деген өлең жолдары да осының дәлелі. Ойын
баласы ғой, бүгін ойнамай үйде отыр, селсоқ ауырып қалды ау! деген пікір
айтқан баланың денсаулығын бағдарлайтын халқымыз. Ойын баланың алдынан
өмірдің есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятып, бүкіл өміріне
ұштасады.
В.А.Сухомлинскийдің сөзімен: Ойынсыз ақыл – ойдың қалыпты дамуы да жоқ
және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен терезе іспетті,
ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған
дүние туралы түсінік алады. Ойын – дегеніміз ұшқын, білімге құмарлық пен
еліктеудің маздап жанар оты - деп ойынның зор маңызын түйіндесек, ұлттық
ойындарды ойнату, сабақта пайдаланудың маңызы сөзсіз зор.
Оқушының білімінің саналы болуы сабақ жүйесіне, әр сабақтың ішкі
мүмкіндігіне, оларды ұлттық дәстүрмен ұштастырып, оқушылардың
шығармашылықпен жұмыс істеуін, білімдерін, дағдыларын,іскерлікпен дамытуға
байланысты.
Ойынның атқаратын қызметі сан алуан болады. Атқарылатын қызметіне
қарай ойын жұмбақ, жаңылтпаш, ермек , айтыс, құрақ, оралым, ою-өрнек,
мозайка, шытырман, жарыс, дұзақ, есеп, сұрақ, алмастыру, қозғалыс, жаттығу
болып бөліне береді. Ойын тек баланың дене күш-қуатын молайтып, оны
шапшаңдыққа, дәлдікке және т.б. тәрбиелеп қоймай, оның ақыл-ойының
толысуына, есейіп өсуіне де пайдасын тигізеді. Баланың әртүрлі ойынмен
ойнауы және өзі туып өскен, өмір сүрген ортасына байланысты алған әсерлері
мен түйсіктері олардың қиялын қозғап, творчестволық шабытын оятып, алғашқы
іс-әрекетке жетелеуге, осы арқылы баланың өзін қоршаған дүниені танып
білуіне алғашқы қадам жасауға мүмкіндік береді.
Оқушының бой жүйесін босататын, жан қуаттарын (ойлауын, қабылдауын,
елестетуін, есін, зейінін) өрбітетін ойын, Абай сөзімен айтсақ дүниенің
көрінетін һәм көрінбейтін сырын түгендеу арқылы жүргізілуі тиіс.Басқаша
айтқанда,ойын нақтылық пен дерексіздік,индукция мен дидукция, талдау мен
жинақтау, ұқсастыру, салыстыру, бақылау мен тәжірибе арқылы жүргізілуі
тиіс. Оқушыларды ой қорытындысын жасай білуге үйрету үшін, осы таным
әдістеріне баулуымыз қажет. Сонда ғана тәлім - әрі сәнді, әрі мәнді болады.
Балаға әрбір ойынның алдына қоятын мақсаттары айтыла отырылып, ойын
ережесі түсіндіріледі. Сондай-ақ пайдаланылатын құрал-жабдықтары айтылады.
Халық ойындары қолға түскен қарапайым заттармен ойнала береді. Олай болса,
оның дидактиқалық құралдарын даярлау онша күрделі емес, оны әрбір мұғалім
даярлай алады.
Халық ойынының келелі бір мақсаты – баланы жан-жақты тәрбиелеу
болғандықтан, бір ойын түрліше ойналуы мүмкін, сондай-ақ, ойлануға берілген
сұрақтың түрліше жауабы болуы мүмкін.
Ойын ережелерінде тәрбиенің үлкен маңызы жатыр. Олар ойынның барысын
белгілейді, балалардың тәртібі мен әрекеттерін, олардың қарым-қатынасын
бақылайды, жігерінің қалыптасуына ықпал етеді. Мысалы: Қоғи көк ойыныда
қаздар тек кемпірдің: Олай болса, сендердің біріңді алып қаламын деген
сөзінен ғана тізбегін жазбай кемпірден қаша жөнелуі керек.Ойын ықыластықты,
шыдамдылықты, ептілікті, кең жерге тез үйрене білуді, ұжымдық сезімін
көрсетуді, дер кезінде бір-біріне көмектесуді (бірі-бәрі үшін және бәрі
– бірі үшін - қаздар), жауапкершілікті, батылдықты, тапқырлықты (кемпір)
талап етеді.
Ойынға қызығуы үшін ойын өмірмен ұштастырыла алынып, оның қажеттілігін
бала сезінуі тиіс. Сондай-ақ, ойын тұжырымы әдеттегіден бөлектеу, түсінуге
жеңіл, мақсаты айқын болуымен бірге, есептеуі аз, ойлану арқылы тез
табылатын болуы қажет. Әрбір ойын ойналып болғаннан кейін, қорытындыланып
отырылса пайдалы болады.
Ұлттық - дидактикалық ойындарды оқыту мен тәрбие құралына айналдыру
үшін бір қатар әдістемелік талаптардың қатаң сақталуы тиіс:
Тәрбиеші ұлттық дидактикалық ойындардың неғұрлым көп түрін білуі тиіс.
Ұлттық дидактикалық ойындарын балалардың жас ерекшеліктеріне және
қызығушылығына байланысты іріктей білу.
Ойын ережесін өзі жете біліп, балаларға да түсінікті етіп жеткізе білу.
Барлық ойындардың тәрбиелік мақсатын анықтап алу.
Ойын барысында ережені сақтауды қатаң түрде қадағалау.
Ойынға арналған құрал-саймандарды даярлау. Қажет болған жағдайда өз
қолымен даярлау немесе басқа құралдармен алмастыру.
Бұл жерде атап айтатын бір нәрсе, дидактикалық ұлттық ойындарды бүгінгі
педагогикалық ілім талаптарына сай іріктеп, ретті қолдана білсек, онда ол
сабақтың сапасын көтеріп, тиімділігін арттырады, сыныптан тыс тәрбие
жұмыстарын жандандыра түседі.
Ұлы Абайдың Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма? деген пікірінен
бала өмірінде ойынның маңыздылығын көруге болады. Бастауыш сынып
оқушыларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы
туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен. (Ж.Аймауытұлы,
М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердіұлы, С.Торайғыров, Т.Тәжібаев т.б.)
Педагогикалық үрдісті жетілдіру ойынның алар орны жөнінде қазақстандық
ғалым Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті
негізгі іс - әрекет және өмірі деп дәлелденген. Н.Құлжанованың айтуы
бойынша ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа пайдалану – болашақ өміріне
түзу жол салу, үлкендерге еліктеу және өмірдің талаптарына сай бейімдеу деп
түсіндірген.
Сонымен бірге бастауыш сынып оқушыларының назарын аударатын ойын
түрлерінің бірі – ұлттық ойындар. Бұл ойын түрі берілген тапсырманы
орындаумен қатар баланың денсаулығын нығайтып, т.б көптеген қасиеттерін
дамытады.
Бастауыш сынып оқушыларының негізгі әрекеті – оқу, қарым-қатынас, ойын
және еңбек болса, бұлардың әрқайсысы негізгі функцияларды атқарып, баланы
дамытады. Оқу – білім алу мен білік, дағдыны қалыптастырса, қарым-қатынас –
бұл балалардың бірін-бірі дұрыс қабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын
арттырады. Ойын - пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай
білуге дағдыландырады. Ал еңбек – қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық
кеңестік және көрнекі ойлауын жетілдіреді. Балалардың мұндай әрекеттерге
белсене қатысуы олардың психикалық дамуын арттырады.
Ойынның негізгі мақсаты баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту
болса, мұғалімнің міндеті – сол ойын түрлерін пайдалана отырып, оқушыларды
өздігімен жұмыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлығын арттыра
түсуге түрлі дағды мен шеберлікті меңгертуге қол жеткізу.
Оқу үрдісіне ойын түрлерін пайдалану – бағдарламада анықталған білім,
білік, және дағдыларды қалыптсатыру,тиянақтау, бекіту немесе тексеру болып
табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын түрлерін балалардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіре отырып, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген
материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни
сабақтың кез – келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға
болады.
2. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық үдерістерін ойын арқылы дамыту
2.1 Ойын технологиясы арқылы оқушылардың шығармашылығын қалыптастыру
Адамзаттың көптеген жылдар бойғы ойнау тәжірибесі ойынның білімдік
құндылығын дәлелдеді. Ойынның шығу сырын ғалымдар жүздеген жылдар бойы
зерттеп келеді. Оның шығу тарихы жайлы көптеген пікірлер бар.
Көп тұжырымдардың бірі бойынша ойын қоғамның діни, әлеуметтік-
экономикалық және мәдени дамуы кезіндегі бос уақыт пен демалысты өткізу
мәселесінен туындаған. Ерте заманда ойын қоғамдық өмірдің бір бөлігі болып,
оған діни-саяси маңыз берілген. Ерте гректер ойынды Құдайлар қолдаған десе,
Қытайда мерекелік ойындарды император ашып, өзі де қатысқан.
Ойын өмірде пайдасыз көрінгенмен аса қажетті көрініс-құбылыс.
Сабақта тиімді қолданылған ойын түрлері — мұғалімнің түсіндіріп отырған
материалын оқушылардың аса зор ілтипатпен тыңдап, жемісті, сапалы
меңгеруіне сенімді көмекші бола алады. Өйткені, кіші жастағы оқушылар жас
ерекшеліктеріне байланысты ойынға өте ынталы келеді. Балалар тез сергіп,
тапсырмаларды тез, әрі қызығып орындайтын болады.
Ойын балалардың оқуға, еңбекке деген белсенділігін, қызығушылығын
арттырудағы басты құрал. Ойын барысында балалардың белсенділігі,
шығармашылығы дамиды.
Ал мұғалімнің міндеті — балаларды ойынға өз қызығушылығымен, ынтасымен
қатысуын қамтамасыз ету.
Ойын мен адам мәдениетінің өзара байланысы ғылыми түрде анықталды.
Олардың тұлғаны дамытудағы маңызы анықталды, оның психологиялық және
әлеуметтік факторлармен келісімі жөнінде кең қарастырылуда. Ойын
технологиялары әлі де білім беру саласында жаңа инновация болып табылады.
Педагогикалық технология ұғымы түрлі педагогикалық ойын түрлерін
педагогикалық процесте әдістер мен тәсілдердің кең көлемді топтарын
біріктіреді, оның жалпы ойындардан ерекшелігі оқытуда нақты мақсатының
қойылуымен және оның оқу-танымдық бағыты сипатталған, негізі салынған
педагогикалық нәтижесіне сай анықталады. Сабақ барысындағы ойын әдістері
оқушыларды оқу қызметіне ынталандыру құралы ретінде ойын әдістері мен
жағдайларының көмегі арқылы құрылады. Сабақ барысында ойын әдістері мен
жағдайларын өткізу мынадай негізгі бағыттарда жүргізіледі:
Сабақ процесінде пайдаланатын ойындардың бірнеше түрлерін атап
көрсетуге болады.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің оқу– тәрбие жұмысының негізгі саласы
сабақ. Сабақ үстінде оқушылардың біліктілігі, іскерлігі, дағдысы,
дүниетанымы дамиды. Негізгі бетбұрыс оқушы білімінің сапасын арттыру, ол
дегеніміз түпкі нәтижені көре білу, яғни окушыға берген біліміміздің
қайтарымын көру. Ол үшін сабаққа сыныптағы оқушының барлығын қызықтыра
отырып қатыстыру қажет. Бес саусақ бірдей емес, яғни әр оқушының сабаққа
қызығушылығы, дүниетанымы, даму ерекшеліктері әртүрлі. Сондықтан
оқушылардың осы топтарына әртүрлі деңгейде талап қоюға тура келеді. Ал ойын
элементтері кез-келген оқушының қызығушылығын тудырады. Тіпті нашар оқитын
оқушының өзі ойын арқылы берілген тапсырмаларды асқан қызығушылықпен,
белсенділікпен орындайды. Оқушылардың қызығушылықтарын туғызатын ойындардың
бірі — дидактикалық ойындар.
Ойын элементтерін қолдана отырып мұғалім оқушылардың сабаққа деген
қызығушылығын, зейінін арттыру мақсатында әртүрлі әдіс-тәсілдерді
қолданады. Атап айтқанда, мұғалім ойын жағдаяттарын туғыза отырып, әртүрлі
заттарды қолдану арқылы сұрақтар қойып, затты көрсетіп, түсіндіріп ойын
сюжетін құрастырады.
Бастауыш сыныптардың тіл сабақтарында дидактикалық ойындарды жаңа
тақырыпты түсіндіру барысында, қайталау, пысықтау, жаттығу сабақтарында да
пайдалануға болады. Бастауыш сынып оқушылары әлі де ойын баласы, сондықтан
мұғалім оларды жалықтырмай әртүрлі ойын түрлерімен сабақты қызықты өткізуге
тырысуы қажет.
Ойындар оқушылардың ой — өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттырумен
қатар, үйретілген, өтілген тақырыптарды саналы да берік меңгеруге үлкен
әсер етеді. Ойындар оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін
жетілдірумен қатар, сөздік қорларын молайтып, сауатты жазуға да баулиды.
Оқушылар ойын ойнау барысында үйренген сөздерін айтып қана қоймай, оның
қандай мағынада қолданылатынын да біледі. Ойын оқу пәндерінің мазмұнымен
тығыз байланыста жүргізілгенде ғана дұрыс нәтижелер береді.
Ойын арқылы оқушы нені меңгереді:
1. Оқушылар нақты қызмет тәжірибесін меңгереді.
2. Оқушылар тек бақылаушы ғана емес, өздері қатыса отырып қиын
мәселелерді өз бетінше шеше білуге үйретеді.
3. Оқу процесінде алған білімді нақты істе қолдана білуге мүмкіндік
береді.
4. Оқушы әрекетіне негізделген оқу көлемін басқарады.
5. Уақытты үнемдеуге үйретеді.
6. Оқушылар үшін психологиялық жағымды.
7. Ойын барысында шешім қабылдау оқушылардан аса жауапкершілікті талап
етеді.
8. Оқушылар үшін қауіпсіз.
9. Кейде қарапайым оқу қызметімен салыстырғанда көп уақыт мөлшерін
алады.
10. Ойын материалдары дәстүрлі оқу материалдарымен салыстырғанда
күрделірек.
11. Кейбір ойын түрлерінде қатысушылардың саны шектеулі.
12. Ойын нәтижесі, өз жетістіктері, әсерлері, алған білімі, дағдысы
жөнінде оқушылар ата-аналарымен, өзге балалармен, мұғалімдермен көбірек
әңгімелеседі, кітапханада өз бетімен іздене білуге, қажетті материалдарды
іріктей білуге үйренеді.
Ойын әрекеті балалардың бағалы өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ
маңызды ор Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі ұлт ойындары.
Ойынға тек ойын деп қарамай халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы,
бір жүйеге келтірілген тамаша тәрбие құралы деп қарау керек. Ұлт ойындары
отбасы тәрбиесінен бастап, мектептегі жеке пәндерді оқыту барысында қосымша
материал үшін, баланың сол пәнге қызығушылығын арттыру үшін пайдалануға
болады.
Сабақта ойын түрлерін пайдалану сабақ түрлері мен әдістерін жетілдіру
жолындағы ізденістердің маңызды бір буыны. Ойын түрлерін оқу процесін
пысықтау, жаңа сабақты қорытындылау кезеңдерінде, қайталау сабақтарында
пайдалануға болады. Ойын түрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен
мазмұнына неғұрлым сәйкес алынса, оның танымдылық маңызы да арта түседі.
Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдығын күшейтеді,
оқушылардың сабаққа ынтасы мен қызығушылығын арттырады.
Ойынмен ұйымдастырылған сабақ балаларға көңілді, жеңіл келеді.
Ойынды іріктеп алуға нақтылы сабақтың мақсаты, мүмкіндіктері мен
жағдайларын ескеруге ерекше назар аударған жөн. Ойыннан басталады,-
десек, баланың ойын жетілдіріп, сабаққа қызығушылығын, белсенділігін
арттыру үшін бастауыш сынып мұғалімінің басты қолданатын тәсілі — ойын.
Педагогикалық ойынның маңызы зор. Ойын біріншіден, білу жTне үйрену,
екіншіден, адамның ойнай отырып, өзіндік білім алуы өмір тәжірбесін
жинақтауға көмектеседі. Ойынның кәсіптік, әуестену, оқу-жаттығу ойындары
сияқты түрлері бар. Ол дем алу, көңіл көтеру бола тұра оқуға,
шығармашылыққа, емдеуге, адам қарым-қатынасының типтерінің модельдеріне,
еңбекте көрініс табады.
Ойынды ерте заманнан үлкендердің іс-тәжірибесін жеткіншек ұрпаққа
жеткізу үшін пайдаланған. Ойын халық педагогикасында, мектепке дейінгі және
мектептен тыс мекемелерде кеңінен пайдаланылады. Қазіргі мектепте ойын
әрекеті ойын пәнінің тарауын және тақырыбын түсіну үшін өздік технология
ретінде, жалпы технологияның элементі ретінде, сабақ немесе оның бір бөлігі
ретінде, сыныптан тыс жұмыстың технологиясы ретінде қолданылады.
2.2 Оқушыларға математика және дене тәрбиесі пәндерінде ойын
технологиясын пайдаланудың ерекшелігі
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту
формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы
бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына өзіне
оңтайлы нұсқаны қолдануға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте оқыту процесінде дидактикалық ойындар әрі оқу, әрі
ойын қызметін қатар атқарумен ерекше орын алады. Ойын – балалар әрекетінің
бір түрі. Оқушыларды оқыту және тәрбиелеу мақсатындағы қарым-қатынастың
әдісі мен құралы.Ойын әрекеті естің, ойлау мен қиялға, барлық таным
процесіне әсерін тигізеді.
Адам әрекетінің еңбек, оқу сияқты негізгі түрлерінің бірі – бұл ойын.
Ойын – бұл жағдаят жағдайында қоғамдық тәжірибені игеру және қайта туғызуға
бағытталған әрекет түрі. Ойын барысында тұлғаның мінез құлқын өзі басқаруы
жетіліп, қалыптасады. Отандық педагогика және психология ғылымдары
саласында ойындық әрекет бағдарламасын К.Ушинский, А.С.Выготский,
Я.А.Каменский, В.А Сухомлинский, Н.К.Крупская, Н.Ф.Талызина, П.Блонский,
С.Рубинштейн, Д.Эльконин, шетелде З.Фрейд, Ж.Пиаже және т.б.жасады. Олардың
еңбектерінде тұлғаның даму сатыларында, негізгі психикалық қызметтері
дамуындағы, тұлғаның өзін-өзі басқаруы,өзін-өзі билеуіндегі, әлеуметтену
үрдісінде – адамның қоғамдық тәжірибені пайдалану және игерудегі ойынның
рөлі зерттеліп, негізделген.
Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те.
Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ойын балаларға өмірде
кездесетін қиыншылықтарды жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды,
ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады дегенді айтуда ғалымдар.
Ойын технологиясы бойынша ағартушы педагог-ғалымдардың ой пікірлері:
Н.К.Крупская Қандай ойын болмасын баланы бір нәрсеге үйретеді. Ең
бастысы, баланы мұқияттылыққа, еңбекке, жолдасымен ынтымақты болуға
үйретеді - дейді.
Н.Ф.Талызина Алты жасарлар ойнай отырып, логикалық қабылдау арқылы
оқуды және математиканы таным қызығушылығын меңгереді. Бұдан бірте-бірте
ойыннан кейін оқу әрекеті орын алады - деген пікір айтты.
В.В.Давыдов оқушыларда танымдақ проблемалық міндеттерді шештірудің
жолдарын іздестіру арқылы шығармашылық тәжірибені меңгертуге болады, яғни
соның нәтижесінде білім-білік, дағды дүниеге көзқарасын қалыптастыруды
көздейді.
Н.К.Крупская өз еңбектерінде бала өмірінде ойынның маңызының зор екенін
көрсеткен. Балалар бір-бірімен ойнау арқылы қарым-қатынас жасауға,
ұйымшылдыққа, еңбекке, мұқиятшылдық жағдайы ойын мазмұнына қарай шамалы
уақытта ғана көрінетін дәлелдер.
Педагог-психолог А.С.Выготский: бала ойнау барысында өзінің кішкентай
екеніне қарамастан оның ойлауы, іс-әрекеттері көп жағдайда ересек адам
сияқты көрінеді - дейді.
Я.А.Коменский ойынды рухани және дененің даму қозғалысы - деді.
Ойындар баланың жасына, халықтың әдет-ғұрпына сәйкес болу керектігін айтты.
К.Д.Ушинский сабақ үйрету барысында ойын элементтерін орынды қолдану
оқушылардың білім алу процессін жеңілдетеді – деді.
Бастауыш сынып оқушылары ғылыми зерттеулерді іс-тәжірибелерді қолдана
отырып, міндеттерді шешуге сүйенеді. Сондай-ақ оқушының танымы тек таным
қызметінде ғана емес, сонымен бірге еңбек ойын әрекетінде, әдеби және
қоғамдық қызметтерде орын алады. Әрекеттердің әртүрлілігі мен әдіс
тәсілдері оқушының оқу барысында қабілетін арттуымен танымдық
қызығушылықтың кеңеюіне әсерін тигізеді. Осыдан келіп оқушылардың
қызығушылық, сұрақтар қою, қажеттіліктер, білімге деген құштарлық пайда
болып, олардың жалпы дамуына әсерін тигізеді. Оқушы мен мұғалім
қызметіндегі қызығушылық мынаған сүйенеді.
- Сабақтың шығармашылық бастамасы.
- Дұрыс ұйымдастырылған сабақтардың тақырыбы.
- Сабақ түрлері, өз бетімен жасалатын жұмыстар мен мәтіндердің
әртүрлілігі, маңызды жолдарды іздестіре отырып, оқушының оқуға талаптануы.
Осы жолдарды, әдістерді қолдана отырып, оқушылардың білімге қызығуына,
зерттеуіне атмосфера туғызу қажет, жоғарыда айтылған қызығушылықты
қалыптастыру жолдары мен әдістерін қолдану үшін төмендегідей жағдайларды
ескеру керек.
-Оқу процесіндегі сабаққа қойылатын дидактикалық міндеттер.
-Білім мазмұнының көлемі, маңызы.
- Білімді меңгеру деңгейі.
- Білімді қабылдауы.
-Білімді қолдана білуі.
Ойын үстінде оқушылар өзі үшін жаттығулар орындап, оқумен жаттығады
және ойын үстінде салыстыру арқасында тапсырмаларды орындауға тырысады,
ойын оқушыларды пәнге деген қызығушылықтарын оятып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz