Нарықтық экономика туралы

Кіріспе

1. Нарықтық экономиканың басты принципі

2. Нарықтық бәсекелестік түсінігі

3. Монополистік, жетілмеген бәсеке. Бәсекенің формалары

4. Монополияға тән сипатты белгілер немесе оның шарттары

5. Түрлендіру стратегиясы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Бәсеке - ортақ ресурсты пайдаланудағы жүйелердің немесе программалардың өзара таласушылығы; қандай жұмыс бекетінің арнаға қатынас құра алатынын анықтауға мүмкіндік беретін ұстаным. Бәсеке дегеніміз, бір жағынан, іс-қимыл жасайтын салада ұнамды нәтижеге жету үшін жүріп отыратын экономикалық жарыс, шаруашылық жүргізудің қолайлы жағдайына ие болу үшін,пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің бір-бірімен күресі. Екінші жағынан, ол нарық субъектілерінің өнімді өндіру мен оны өткізудегі және капиталды қолдану сферасындағы ара қатынастары. Форма жағынан бәсеке ұйымдастырудың нормалары мен ережелерінің, мемлекеттік және жеке құрылымдардың директивалары мен іс-қимыл әдістерінің жүйесі.

1. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А Жанандаров Экономикалық теория.

2. Жалпы экономикалық теория. Оқулық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов, Б.А. Жүнісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Комягин.

3. Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев, т.б. Экономикалық теория негіздері. Оқулық. – Алматы, «Санат», 1998

4. Ғабит Ж.Х. Экономикалық теория: оқу-әдістемелік кешен. – Астана: 2006, 248 б.

5. Нарматов С.Р., Нарматова А.С. Экономикалық теория. Лекциялар курсы. (Оқу құралы). – Алматы: «Эверо»

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе

1. Нарықтық экономиканың басты принципі

2. Нарықтық бәсекелестік түсінігі

3. Монополистік, жетілмеген бәсеке. Бәсекенің формалары

4. Монополияға тән сипатты белгілер немесе оның шарттары

5. Түрлендіру стратегиясы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Бәсеке - ортақ ресурсты пайдаланудағы жүйелердің немесе программалардың өзара таласушылығы; қандай жұмыс бекетінің арнаға қатынас құра алатынын анықтауға мүмкіндік беретін ұстаным. Бәсеке дегеніміз, бір жағынан, іс-қимыл жасайтын салада ұнамды нәтижеге жету үшін жүріп отыратын экономикалық жарыс, шаруашылық жүргізудің қолайлы жағдайына ие болу үшін,пайданы мол алу үшін тауар өндірушілердің бір-бірімен күресі. Екінші жағынан, ол нарық субъектілерінің өнімді өндіру мен оны өткізудегі және капиталды қолдану сферасындағы ара қатынастары. Форма жағынан бәсеке ұйымдастырудың нормалары мен ережелерінің, мемлекеттік және жеке құрылымдардың директивалары мен іс-қимыл әдістерінің жүйесі.

Бәсекені экономикалық процесс ретінде шаруашылық жүргізуші субъектердің белгілі әрекеттерінің жиынтығының түрі деп тануға болады. Осы әрекеттер экономикалық цикл ретінде жинақталады. Осыған бірте-бірте жүріп отыратын төменде аталған ұдайы өндірістік процестер жатады: өндіріс және еңбек ұжымдарының материалдық-заттық элементтерін қалыптастыру; өндірісті ұйымдастыру, оны шикізатпен, материалдармен, жартылай фабрикаттармен жабдықтау және өндірістік, несие-қаржылық және жобалау мекемелерінің бір-біріне әсер етуі; бәсекеге төзімді өнім өндіру; өнімді сату. Бұл үшін оның саны анықталады, өткізілетін орны мен уақыты белгіленеді; пайда есебінен инвестициялық қор жасау және оны өндірісті кеңейту үшін пайдалану. Өнімнің өмір сүру циклі бәсекелік күрес дәрежесіне елеулі әсер етеді. Өнімнің өмір сүру цикліне оның шығарыла бастауынан өндірілуі тоқтағанша жүріп отыратын мерзімі, өмірі жатады. Бұл цикл төрт фазадан тұрады: жаңа өнімді игеріп, өндіріске енгізіп орналастыру. Бұл арада сату көлемі көп емес, шығарылған өнімнің бағасы жоғары болады. өндірістің өсуі - өндірістің масштабы өседі, сұраныс өседі, жоғары баға сақталады. Өндіріс көлемі ең жоғары дәрежеге жетеді, сұраныс толық қанағаттанады, өндіріс қарқыны бәсеңдейді, бәсеке шиеленіседі, баға төмендей бастайды. Бұл фазада сұраныс төменгі шегіне жетеді, өндіру азаяды. Бәсеке сайысы сөне бастайды. Өнімнің басым көбінің өндірілуі тоқталады, жаңа өнім өндіру басталады.Бәсекелік сайыста шаруашылық жүргізуші субъектер өз бәсекелесіне мардымсыз әрекеттер қолданады. Мұндай әрекеттерді бейниетті бәсеке деп атауға болады:
бәсекелес туралы өтірік немесе қате мәліметтер тарату; тауардың сапасы туралы және оның сипаттамасы, жасау әдісі мен жасалған орны туралы жалған ақпарат тарату; бәсекелестің тауарлық белгісін, оның фирмасының атын, маркировкасын заңсыз пайдалану; тауардың сапасы туралы дұрыс түсінік бермейтін жарнама жасау, бәсекелестің тауарын жамандап көрсететін салыстырмалар қолдану, келісім бойынша өздері ғана білуіне тиісті салаға жататын конфиденциялық ғылыми-техникалық өндірістік және басқадай информацияны таратып жіберу.

Нарықтық экономиканың басты принципі

Нарықтық экономиканың басты принципі - тауар өндірушілердің еркін бәсекелестігі. Бәсекелестік - бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.Нарық жүйесінде бәсекелестік тұтынушылар үшін сайыс. Бұл нарықтағы өзіне лайықты орын алу үшін күрес, ол тауардың сапасы мен арзандығына байланысты. Мұндай нарық сұраныс пен ұсыныс негізінде бағаның ауытқуымен байланысты болды. Ол тұтынушылардың талабымен есептесіп, тауардың сапасын жақсартуға, еңбек өнімділігін арттыруға, өндірісті ұлғайтуға, өнім бірлігіне шығынды азайтуға ынталандырды. Территориялық белгілеріне қарай нарық мынадай түрлерге бөлінеді: дүниежүзілік нарық, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тауарлар еларалық бірлестіктер нарығы деп, экономикалық айырбастың ерекше формалары ұлттық нарық бір елдің мемлекеттік шекарасының аумағымен шектелгенАймақтық нарық - бұл бөлек тереториялық бөлімше нарығы жергілікті оқшауланған нарық - кейбір елді пунктердің жиынтығы. Нарықтық қатынастардың жетілу шамасына қарай нарықты-дамыған кемелденген. Қазіргі заманда қолданылатын нарықтық үлгілердің бірнешесін атап өтуге болады.Американдық үлгі. Бұл үлгі капитализмнің либералдық мемлекеттің экономикадағы реттеуші рөлі өтекәсіпкерлікті барынша қолдау халықтың бай, кедей болып әйгілі жалақы айырмашылығының тым жетімді түрде қамтамасыз жарамды дәрежеде. Монополиялық бәсеке және оның басқа рыноктардан ерекшелігі. Монополия жағдайында тұтынушының алдында бiр ғана iрi өндiрушi. Берiлген тауарды өндiретiн тек бiр ғана жеке фирма егер нарықта жеке өндiрушiнiң монополиялық билiгi орнықса, онда бiрақ монополиялы рыноктың жалпы қызмет етуiнiң негiзгi шарты өндiрiстiң басты ресурстарын жалғыз фирманың иемденуi.Мұндай жағдайда сол фирма рыноктағы монополист фирмаға айналады. Рынок құрылымындағы жетiлген бәсеке мен таза монополия-нарықтыңосы құрылымы нақты өмiрде жиi кездеседi. Монополистiк бәсеке жағдайында рынокқа ену кедергiлерi: лицензия; патент; фирма және кәсiпорын белгiлерi; сауда белгiсi. Монополиялық бәсеке рыногы қызмет етуi үшiн төмендегiдей тауарды өндіруде, сатуда көбінесе ұсақ фирмалар жұмыс істейді. Олигополия мен монополиялық бәсеке бiр-бiрiне қарама-қайшы рынок құрылымдары.
Нарықты монополиялаудың екі негізгі белгісі бар. Олар мыналар:
бір фирманың қолында нарықтың үлкен бөлігінің шоғырлануы; ірі фирмалардың бәсекелестерімен байланысы.

Нарықтық бәсекелестік түсінігі

Қазіргі замаңғы өмірдің экономикалық жағдайлары олардың неғұрлым күрделі сипатына қарамастан бірқатар қатынастарда өткен жылдармен салыстырғанда аян болып табылады. Шаруашылық іс-әрекет іс-әрекеттің басқа түрлерінен ерекшеленеді., жеке адамдардың басқа адаимдарға және барлық қоғамға қатысты құқықтары анықталған, сонымен қатар қазіргі қоғамда әдет-ғұрыптар билігінен еркін болуы және шаруашылық іскерлігінің еркіндігі кеңеюі, адамдадың жорамалдығы алуан түрлі мотивтердің аянуына әкеп соқтырады. Жиі айтылатын пікір бойынша, индустриалды өмірдің қазіргі замаңғы формалары ескілерден негізгі айырмашылығы - олар неғұрлым бәсекелестікке ұшырайды. Бәсекелестік түсінігінің тұрақты мәні яғни стау немесе сатып алу барысында бір адамның екінші адаммен бәсекелеске түсуді білдіреді.Қазіргі зманада бәсекелестіктің осы түрі кең таралған, дегенмен ол индустриалды өмірдің түпкілікті ерекшеліктерінде екінші қатарлы салдары болып табылады. Сол сияқты ерекшеліктерді қажетті түрде ашатын арнайы түсінік жоқ. Оның табиғаты келсесіде - кез келген адамның белгілі дербестігі, өзіндік жолды таңдауға деген талпынынстары, келешектегі мақсаттарын есепке алу барысында келешекті болжамдылық, сонымен қатар өз күшіне деген сенімділік, шешімдер қабылдауда жылдамдылық болы табылады.Сол сияқты факторлар адамдарды бір-бірімен бәсекелестікке түсуге итермелейді, қазіргі заманда бәсеклелестік орнатқан кезде адамдар бір-бірімен пайдалы қарым-қатынас орнатуға тырысады. Сол сияқты ұжымдық меншікке және ұжымдық іс-әрекетке деген талпыныстар өткендерден енғұрлым ерекшеленеді, себебі олар күштердің пассивті түрде бірлесуі емес кез келген жеке адамның алдын ала ойластырылған және өзне пайдалы болып көрінетін тұрмысты бір түрі ретінде танылады. Яғни қазіргі заманда бәсеклелестікті саналы түрдегі есеп анықтайды. Заманымыз әрине сауда саласында айырбас үшін жаңа мүмкіншіліктер тудырды. Білімдердің прогрессі жасанды (оригинал емес) бұйымдар, фальсификациялар жасауға мүмкіншілік берді. Өндірушінің енді соңғы тұтынушы арасындағы ара қашықтық өсе түсті. Яғни алаяқтық үшін жазаны тарту да жедел түрде орындалмайды, сондықтан алаяқтық үшін барлық мүмкіншіліктер бар. дегенмен адамдар сол сиқтя тәсілдерді бұрыңғы заманға қарағанда неғұрлым жиі және орынды пайдаланады деген дәлел жоқ. Керісінше, сауданың қазіргі замаңғы әдістері бір жағынан принципке айналған сенімділік сезімдерін, екінші жағынан - алдауға деген әдептен бас тартушылық тән. Қарапайым шындылық және жеке адамдардың адалдылығы кез келген елдерде бар, дегенмен артта қалған елде кәсіпкерлікті құруымен айнлысқандар жиі жағдайда сеніділікті қажет ететін лауазымдарға, жұмыстарға жергілікті тұрындардың сенімділігіне сенбейді, сондықтан да моралды сапаларды қажет ететін жұмыстарда жұмысшыларды экспорты деген құбылыс туады.

Алаяқтық және алдаушылық ортағасырларда кеңінен орын алды.
Өркениеттің барлық салаларында, кезеңдерінде ақшаның билігі орнатылған. Дегенмен материалды алтынның кері жақтары және салдары айқын көрінді.
Ішкі салалық бәсекелестік ірі кәсіпорындардың әлсіреуі нәтижесінде олардың ортақтануын тудырды. Сол сияқты бірлестіктердің қызметінің негізгі мақсаты және нәтижесі олардың кәспорындары арасында бәсекелестікті жою болып таыблады. Дегенмен олардың үстемдігі бәсекелестіктің заңды қызметіне кері әсерін тудырады, еркін нарықтық баға құрылысының негіздерін шайқатады, қоғам үшін өндірістің нәтижелерін және экономикалық ресурстарын біркелкі емес әлеуметтік және экономикалық реттеуді қамтамасыз етеді. Мемлекет төмеңгі позицияға түсіп кеткен және белсенді қызмет ететін тауарлық және нарықтық шаруашылықтың механизмініің негізі ретінде танылатын, өндірістің тиімділігінің адапторы ролін атқаратын бәсекелестікті қалпына келтірді.
Сол сияқты нарықтық жағдайлар басқа кәсіпорындардың қарқынды дамуына кедергі жасап, мемлекетте әлеуметтік проблемаларды шиеленістіреді. Себебі, орта және ұсақ кәсіпкерлік кез келген капиталистік мелмкеттің экономикалық негізін құрайды да экономикалық балансты қамтамасыз етеді Нарықта жетілген бәсекелестікті тудыру мақсатында мемлекет бірқата қадамдар жасайды:
-өндіргіш күштердің өндірістік құрал-жабдықтарға деген жеке меншік шеңберінен тыс шығу, ол қоғамдық қайта өндеудің негізгі жағдайларын қамтамасыз ете алмауда, жеке меншік негізінде ғана маңызды қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыра алмауда көрініс табады;
-әлемдік экономикада капиталистік елдер топтарының арасында бәселестіктің пайда болуы;
капиталистік елдерде тауар өндіру және тауар сату ісінде еркін кәсіпкерлер тобының қатарын кеңейту. Көптеген жағдайда бәсекелестіктің қоғамға қарсы формалары анық көрсетіледі. Себебі, саудагерлер немесе өндірушілер нарықта неғұлым арзан бағаға тауарды сататын бәсекелесті адамды көрген жағдайда оғна наразылық білдіреді, дегенмен неғұрлым арзан киімдерді сатып алған адамдар қанағат болады.
Сонымен нарықтық дамудың қозғаушы күші бәсекелестіктің алатын орны және маңызы жөнінде көптеген сауалдар туындайды. Бәсекелестік субъективті сипат алған, себебі кейіреулері үшін ол пайдалы, басқалары үшін тиімсіз болып табылады. Дегенмен экономикалық теориялардың дәлелі және экономикалық заңдылықтар ашық көрсеткендей тек қана сау бәсекелестік жағдайында нарықтық механизм қарқынды және табиғи түрде дамып көптеген жетістіктерге қол жеткізеді.

Монополистік, жетілмеген бәсеке. Бәсекенің формалары.

Монополистік, жетілмеген бәсеке үнемі болып тұрған. Ал XIX ғасыр басында монополиялардын, пайда болуымен байланысты, ол шиеленісе түскен. Осы мерзімде капиталдын. Шоғырлануы басталған, акционерлік қоғамдар пайда болған, табиғи, материалдық және қаржы ресурстарын пайдалануға бақылау қойылған. Жарнаманың көмегімен монополиялар сұраныстың қалыптасуына қаржылық байланыстар бағыттары арқылы тапсырыс берушілер контрагенттерге әсер етеді.Монополия деген термин сөзбе-сөз мағынасында тауардың жалғыз сатушысы деген ұғым береді. Монополизмнің негізгі көрсеткішіне монополиялық баға және монополиялық пайда жатады.Фирманың қарамағында сирек кездесетін, ұдайы өндірілмейтін ресурстары болса, оның монополистік болмысы табиғи болады. Ал егер осы фирма өзі ұйымдастырудың әр түрлі әдістерін ұтымды пайдаланып, монополия құрған болса, фирманын, монополиялық болмысы жасанды болады. XX ғасыр дейін монополиялар шектелген сфераларда болған.Кейін монополиялану процестері заңдылыққа айналды.
Монополияланудың бірнеше формалары болады - картельдік келісімдер, синдикаттау, біріктіру мен жұтып қою, парасаттылық келісімдер, тағы басқа. Осылардың негізінде монополистік бәсекенің бірнеше түрлері туады: монопсония, олигополия,олигопсония, дуополия, билатеральдік монополия.

Монопсония -- (ағылшынша monopsony - азық-түлікті жеке-дара сатып алу) - белгілі бір игілікті (тауарды не көрсетілетін қызметті) бірден-бір ықтимал сатып алушы болып табылатын фирма (кәсіпорын, ұйым, т.б.), осы игілікке деген сұранысты толық бақылауында ұстайтын нарықтық құрылым тұрпаты. "Монопсония" ұғымы "монополия" ұғымымен мәндес, тармақтас. "Монопсониялық билік" - сатып алушы-фирманың тауар бағасына ықпал ете алуы. Мысалы, өз рыногінде Монопсониялық билік жүргізетін ірі кәсіпорын ұсақ тұтынушылардың төлеуіне тура келетін бағадан анағұрлым төмен бағаға қол жеткізе алады. Шын мәнінде монополиялық билік бағаны тауардың шекті құны деңгейіне жақындаттырса, Монопсониялық билік бағаны осы тауарды өндіруге жұмсалған шекті шығын деңгейіне дейін түсіртеді.Белгілі тауарды сатып алуға жалғыз сатып алушының монополиясы болуымен сипатталатын нарық құрылымының типі. Өзінің сатып алуын шектей отырып, сатып алушы сатушы табыстарының есебінен монополдық пайдаға ие болады. Монопсония жетілмеген бәсекенің құрамды бөлігі болып табылады.
Олигопсония -- белгілі тауарларды сатып алушы топтары болатын нарық құрылымының типі. Осылар сатып алуын шектей отырып, сатушы табыстарының есебінен өздеріне монополдық пайда түсіреді.
Олигополия -- (гр. olіgos - аздаған және poleo - сатамын‚ сауда жасаймын) - рынокта аздаған ірі компаниялар мен бірқатар шағын фирмалар әрекет ететін жағдай. Олардың әрқайсысының өнімі ұқсас үрдісте болады‚ сондықтан жеке жеткізушілер сатып алушыны тарту үшін өнімге айрықша сипат беруге күш салады. Мұның өзі саралау деп аталады. Мұндай рынокқа басқа фирмалардың (компаниялардың) кіруі әдетте қиын болады‚ ал бағаны бақылау олардың бір-біріне тәуелділігі себепті шектелген‚ онда бағадан тыс күшті бәсеке әрекет етеді. Олигополия рыноктың қайсыбір тұрақтылығын туғызады. Жеткізуші бағаны төмендетпейді‚ өйткені оның бәсекелестері дереу бағаны түсіреді. Бұдан сатып алушы ұтады. Бағаны көтерудің де мәні жоқ - рыноктан айырылып қалуы мүмкін. Бәсеке бағадан тыс салада - жарнамада‚ өткізімді ынталандыруда‚ сатып алудан кейінгі қызмет көрсетуде‚ кепілдіктер мен несие беруде пайда болады. Рыноктағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.