Астықты және өнімдерді қайта өңдеудің физикалық қасиеттері
I. Кіріспе 2
1.1 Астық массасына жалпы сипаттама
II. Физикалық қасиеттері
2.1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы 4
2.2. Астық массасының қуыстылығы 7
2.3. Астық массасының сорбциялық қасиеттері 8
2.4. Астық массасының жылулық.физикалық және масса айырбастау қасиеттері 11
2.5. Тепе.теңдік ылдғалдылығы 13
2.6. Ұн мен жарманың физикалық қасиеттері 17
ІІІ. Қорытынды 19
Пайдаланылған әдебиеттер
1.1 Астық массасына жалпы сипаттама
II. Физикалық қасиеттері
2.1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы 4
2.2. Астық массасының қуыстылығы 7
2.3. Астық массасының сорбциялық қасиеттері 8
2.4. Астық массасының жылулық.физикалық және масса айырбастау қасиеттері 11
2.5. Тепе.теңдік ылдғалдылығы 13
2.6. Ұн мен жарманың физикалық қасиеттері 17
ІІІ. Қорытынды 19
Пайдаланылған әдебиеттер
Астық массасы деп - әртүрлі қажеттілікке пайдаланылатын кез-келген тұқымдас дақылды айтады.
Астық қорының толық сақталуы дәннің күйіне көп тәуелді. Астық дайындаушы мекемелерге алуан түрлі дақылдардың астық топтары әр түрлі сапа көрсеткіштерімен келіп түседі: мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес, немесе шектеу кондициясының деңгейінде, немесе одан жоғары мөлшерде ауытқулармен болуы мүскін. Қоймада орналастыру, егін мақсатты пайдалану т.б. түскен астық топтарының сапасына байланысты өзгереді. Астық егін алқабында қалыптастырылады және көптеген факторларға-сорттық ерекшеліктеріне, өсімдіктердің даму жағдайлары мен дәннің қалыптасуына, егін жинау ерекшеліктеріне, егін жинағаннан кейінгі алғашқы кезеңде, астықтың сақталу жағдайларына тәуелді болып табылады.
Қабылдау мекемелеріне түсетін әр түрлі дақылдардың астық массасы құрамы бойынша біркелкі болмайды және түрлі-түрлі құрауыштардың жиынтығын құрайды.
Негізгі құрауыш – астық тобы деп аталған дақылдың /бидай, арпа т.б./ дәндері немесе тұқымы. Астық массасының әрбір дәнінің өзіне тән морфологиялық және физиологилық айырмашылықтары болады. Әр топтың көптеген қасиеттері бір-бірімен тығыз байланысты. Олар аналық өсімдіктер мен масақта әркелкі орналасады, толысу кезеңі де әр мезгілде жүреді.
Егін жинағанда астық массасында уатылған дәндер, басқа дақылдар мен арамшөптердің тұқымдары, сабақ пен масақ білігінің бөліктері, масақша қауыздары, қылтықтары, құм, шаң т.б. да ұшырысады. Астық массасы әрқашанда микроорганизмдерден де тұрады. Жекелеген дәндер, тұқымдар мен астық массасының қоспалары пішіні мен көлемі бойынша біркелкі болмайды және қоймаға тығыз орналаспайды. Астық пен қоспалардың әртүрлі (конфигурациясы) пішін үйлесімі мен көлемі, оларды қоймаларға орналастырғанда ауамен толтырылған бос аралықтардың пайда болуына әкеліп соғады. Бұл астық массасының барлық бөліктеріне әсерін тигізеді және түрін өзгертеді, құрамымен, температурасымен, тіпті қысымымен ерекшелене алады. Осыған байланысты дәнаралық кеңістіктегі ауаны астық массасын құрайтын бөліктерінің біріне жатқызады. Залалданған астық массасында зиянкестер (жәндіктер, кенелер) болуы ықтимал. Демек, кез-келген астық массасын сақтар алдында, оны ең алдымен тірі организм ретінде жақсылап тексерген жөн.
Ұсақ микроорганизмдер – астық массасының тұрақты және маңызды бөлігі. Оның 1 гр. ондаған, жүз мыңдай, тіпті миллиондаған микробиологиялық әлемнің өкілдерін табуға болады.
Өсімдіктердің дамуы мен өсуі, оларда жеміс пен тұқымның қалыптасуы ұсақ микроорганизмдерге толы ортада өтетіндіктен, олардың бір бөлігі ризосферадан топыраққа өтеді.
Астық қорының толық сақталуы дәннің күйіне көп тәуелді. Астық дайындаушы мекемелерге алуан түрлі дақылдардың астық топтары әр түрлі сапа көрсеткіштерімен келіп түседі: мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес, немесе шектеу кондициясының деңгейінде, немесе одан жоғары мөлшерде ауытқулармен болуы мүскін. Қоймада орналастыру, егін мақсатты пайдалану т.б. түскен астық топтарының сапасына байланысты өзгереді. Астық егін алқабында қалыптастырылады және көптеген факторларға-сорттық ерекшеліктеріне, өсімдіктердің даму жағдайлары мен дәннің қалыптасуына, егін жинау ерекшеліктеріне, егін жинағаннан кейінгі алғашқы кезеңде, астықтың сақталу жағдайларына тәуелді болып табылады.
Қабылдау мекемелеріне түсетін әр түрлі дақылдардың астық массасы құрамы бойынша біркелкі болмайды және түрлі-түрлі құрауыштардың жиынтығын құрайды.
Негізгі құрауыш – астық тобы деп аталған дақылдың /бидай, арпа т.б./ дәндері немесе тұқымы. Астық массасының әрбір дәнінің өзіне тән морфологиялық және физиологилық айырмашылықтары болады. Әр топтың көптеген қасиеттері бір-бірімен тығыз байланысты. Олар аналық өсімдіктер мен масақта әркелкі орналасады, толысу кезеңі де әр мезгілде жүреді.
Егін жинағанда астық массасында уатылған дәндер, басқа дақылдар мен арамшөптердің тұқымдары, сабақ пен масақ білігінің бөліктері, масақша қауыздары, қылтықтары, құм, шаң т.б. да ұшырысады. Астық массасы әрқашанда микроорганизмдерден де тұрады. Жекелеген дәндер, тұқымдар мен астық массасының қоспалары пішіні мен көлемі бойынша біркелкі болмайды және қоймаға тығыз орналаспайды. Астық пен қоспалардың әртүрлі (конфигурациясы) пішін үйлесімі мен көлемі, оларды қоймаларға орналастырғанда ауамен толтырылған бос аралықтардың пайда болуына әкеліп соғады. Бұл астық массасының барлық бөліктеріне әсерін тигізеді және түрін өзгертеді, құрамымен, температурасымен, тіпті қысымымен ерекшелене алады. Осыған байланысты дәнаралық кеңістіктегі ауаны астық массасын құрайтын бөліктерінің біріне жатқызады. Залалданған астық массасында зиянкестер (жәндіктер, кенелер) болуы ықтимал. Демек, кез-келген астық массасын сақтар алдында, оны ең алдымен тірі организм ретінде жақсылап тексерген жөн.
Ұсақ микроорганизмдер – астық массасының тұрақты және маңызды бөлігі. Оның 1 гр. ондаған, жүз мыңдай, тіпті миллиондаған микробиологиялық әлемнің өкілдерін табуға болады.
Өсімдіктердің дамуы мен өсуі, оларда жеміс пен тұқымның қалыптасуы ұсақ микроорганизмдерге толы ортада өтетіндіктен, олардың бір бөлігі ризосферадан топыраққа өтеді.
1. «Хранения и технология сельскохозяйственных продуктов» Л.А. Трисловский. 1993 Москва (Колос)
2. «Технология и оборудование мукамольно – крупяного и комбикормого производства»
Г. А. Егоров, Е. М. Мельников 1979
3. Технология приемки, хранения и переработки зерна
Б. Е. Мельник, В. Б. Лебедев, Г. А. Веников, 1990 москва
4. Хранение зерна – Н. П. Нозьминой, 1975 Москва, «Колос»
5. Обработка и хранение семян – М. А Пиленганор, В. С. Уналов
1980ж. Москва, «Колос»
6. Методы оценки качества зерна – Е. Д. Казанов, 1987
Москва «Агропромиздат»
7.Технология послеуборочной обработки и хранения зерна
Б.А.Нарпов, 1987 Москва «Агропромиздат»
8. Обработка и хранение семян – М. А.Укалов, И. И. Кузьмин
1980ж «Колос»
9. Технология приема обработки, хранения зерна, и продуктов его
переработки – Л. А. Перисвянский Б. Е. Мельник 1983 Москва,
«Колос»
10. Хранение зерна – Л. А. Перисвянский, 1986 Москва
«Агропромиздат»
2. «Технология и оборудование мукамольно – крупяного и комбикормого производства»
Г. А. Егоров, Е. М. Мельников 1979
3. Технология приемки, хранения и переработки зерна
Б. Е. Мельник, В. Б. Лебедев, Г. А. Веников, 1990 москва
4. Хранение зерна – Н. П. Нозьминой, 1975 Москва, «Колос»
5. Обработка и хранение семян – М. А Пиленганор, В. С. Уналов
1980ж. Москва, «Колос»
6. Методы оценки качества зерна – Е. Д. Казанов, 1987
Москва «Агропромиздат»
7.Технология послеуборочной обработки и хранения зерна
Б.А.Нарпов, 1987 Москва «Агропромиздат»
8. Обработка и хранение семян – М. А.Укалов, И. И. Кузьмин
1980ж «Колос»
9. Технология приема обработки, хранения зерна, и продуктов его
переработки – Л. А. Перисвянский Б. Е. Мельник 1983 Москва,
«Колос»
10. Хранение зерна – Л. А. Перисвянский, 1986 Москва
«Агропромиздат»
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Такырыбы: “Астықты және өнімдерді қайта өңдеудің физикалық қасиеттері ”
Тексерген:
Орындаған:
Алматы, 2015
Жоспар:
I. Кіріспе 2
1.1 Астық массасына жалпы сипаттама
II. Физикалық қасиеттері
2.1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы 4
2.2. Астық массасының қуыстылығы 7
2.3. Астық массасының сорбциялық қасиеттері 8
2.4. Астық массасының жылулық-физикалық және масса айырбастау қасиеттері 11
2.5. Тепе-теңдік ылдғалдылығы 13
2.6. Ұн мен жарманың физикалық қасиеттері 17
ІІІ. Қорытынды 19
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Астық массасы деп - әртүрлі қажеттілікке пайдаланылатын кез-келген
тұқымдас дақылды айтады.
Астық қорының толық сақталуы дәннің күйіне көп тәуелді. Астық
дайындаушы мекемелерге алуан түрлі дақылдардың астық топтары әр түрлі сапа
көрсеткіштерімен келіп түседі: мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес,
немесе шектеу кондициясының деңгейінде, немесе одан жоғары мөлшерде
ауытқулармен болуы мүскін. Қоймада орналастыру, егін мақсатты пайдалану
т.б. түскен астық топтарының сапасына байланысты өзгереді. Астық егін
алқабында қалыптастырылады және көптеген факторларға-сорттық
ерекшеліктеріне, өсімдіктердің даму жағдайлары мен дәннің қалыптасуына,
егін жинау ерекшеліктеріне, егін жинағаннан кейінгі алғашқы кезеңде,
астықтың сақталу жағдайларына тәуелді болып табылады.
Қабылдау мекемелеріне түсетін әр түрлі дақылдардың астық массасы
құрамы бойынша біркелкі болмайды және түрлі-түрлі құрауыштардың жиынтығын
құрайды.
Негізгі құрауыш – астық тобы деп аталған дақылдың бидай, арпа т.б.
дәндері немесе тұқымы. Астық массасының әрбір дәнінің өзіне тән
морфологиялық және физиологилық айырмашылықтары болады. Әр топтың көптеген
қасиеттері бір-бірімен тығыз байланысты. Олар аналық өсімдіктер мен масақта
әркелкі орналасады, толысу кезеңі де әр мезгілде жүреді.
Егін жинағанда астық массасында уатылған дәндер, басқа дақылдар мен
арамшөптердің тұқымдары, сабақ пен масақ білігінің бөліктері, масақша
қауыздары, қылтықтары, құм, шаң т.б. да ұшырысады. Астық массасы әрқашанда
микроорганизмдерден де тұрады. Жекелеген дәндер, тұқымдар мен астық
массасының қоспалары пішіні мен көлемі бойынша біркелкі болмайды және
қоймаға тығыз орналаспайды. Астық пен қоспалардың әртүрлі (конфигурациясы)
пішін үйлесімі мен көлемі, оларды қоймаларға орналастырғанда ауамен
толтырылған бос аралықтардың пайда болуына әкеліп соғады. Бұл астық
массасының барлық бөліктеріне әсерін тигізеді және түрін өзгертеді,
құрамымен, температурасымен, тіпті қысымымен ерекшелене алады. Осыған
байланысты дәнаралық кеңістіктегі ауаны астық массасын құрайтын
бөліктерінің біріне жатқызады. Залалданған астық массасында зиянкестер
(жәндіктер, кенелер) болуы ықтимал. Демек, кез-келген астық массасын сақтар
алдында, оны ең алдымен тірі организм ретінде жақсылап тексерген жөн.
Ұсақ микроорганизмдер – астық массасының тұрақты және маңызды бөлігі.
Оның 1 гр. ондаған, жүз мыңдай, тіпті миллиондаған микробиологиялық әлемнің
өкілдерін табуға болады.
Өсімдіктердің дамуы мен өсуі, оларда жеміс пен тұқымның қалыптасуы
ұсақ микроорганизмдерге толы ортада өтетіндіктен, олардың бір бөлігі
ризосферадан топыраққа өтеді.
Өсімдіктердің жоғарғы қабатында эпифиттік деп аталатын
ұсақорганизмдер болады. Өсімдіктерде тұқым мен жеміс пайда болғаннан кейін
эпифиттер олардың жоғарғы қабатына орналасады.
Әдеттегі жағдайда нағыз эпифиттер, сау өсімдіктерде дами отырып, оның
жамылғы клеткаларына зиянын тигізбейді.Олар күнделікті өмірдегі өсімдік
клеткаларының өнімдерімен қоректенеді.
Бізді қызықтыратын эпифиттік микрофлораның (көзге көрінбейтін
өсімдік) құрамы біркелкі және ол тек бактерияардан ғана тұрады. Астықтың
кішкене ғана құрамында далалық аталған көгерген саңылауқұлақтар мен
ашытқыларды кездестіруге болады.
Астықта микроорганизмдердің көбеюі егін жинаған кезде пайда болады.
Астықты бастыру, өсімдіктерді шабу кезінде, органикалық, минералды
бөліктермен, арамшөп тұқымдары және өсімдіктердің басқа да бөлігімен бірге
топырақта болатын сапрофиттік микроорганизмдер (бактериялар, көгерген
саңырауқұлақтардың ұрығы, т.б.) ұшырасады.
Астық массасына топырақтан немесе ауру жануарлардан жұғатын адам мен
мал ауруларын (сапа, сібір язвасы, бруцеллез т.б.) тудыратын қоздырғыш
заттар тап болуы мүмкін.
Тұқым мен жемістің жоғарғы қабатында микроорганизмдердің көбеюі
олардың морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Осыған орай астық
массасының микрофлорасы эпифиттікпен қатар сапрофиттік, фитопатогендік және
патогендік адамдар мен жануарларға арналған микроорганизмдерден тұрады.
Микрофлораның басым бөлігі – сапрофиттерден оның ішінде эпифиттік
бактериялардан тұрады. Жаңа астық массасында, егінді дұрыс жинаған кезде
бактериялардың саны 96...99% құрайды. Қалғандары - ашытқылар, көгерген
саңырауқұлақтар мен актиномицеттер. Мұндай микрофлоралар жүгері собығына
тән.
Жеміс пен тұқымның ұсақ саңылаулы қабығы микробтарға клетканың
әртүрлі қабатына енуге мүмкіндік береді.
Осыдан кейін тұқымдарда субэпидермалдық микрофора пайда болады. Оның
көбеюіне тұқымның пісіп жетілу кезінде ауа ылғалдығының жоғарылығы мен
белгілі мөлшердегі жауын-шашын әсер етеді. Сақталған астық өнімдерінің
жойылуы мұндағы жәндіктер мен кенелердің көбеюінің кесірінен болады.
Барлық астық топтары, дақылына қарамай, мынадай физикалық
қасиеттерімен ерекшеленеді: сусымалылығымен, өздігінен сұрыпталынуымен,
қуыстылығымен, газдар мен булардың сорбциясы және десорбциясы, жылылық-
физикалық және масса алмасу қасиеттерімен. Астық массасының қасиеттерін
ескермей астық сақтау, өндірістік үлкен шығындарға ұрындырады.
1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы
Астық және астық массасының горизонталь жазықтыққа бұрыш жасай
орналасқан бетте жылжуын олардың сусымалылығы деп атайды. Астық массасы
жақсы сусымалылығымен ерекшеленеді. Масса өздігінен негізінде ұсақ қатты
бөлшектерден - негізгі дәнді дақылдан және әртүрлі қоспалардан тұрады.
Мысалы, 1т. бидай мен тары астық массасында 30...40, 150...190 млн-ға жуық
дән бар.
Астық массасының жақсы сусымалылығының практикалық маңызы өте зор.
Бұл қасиетті дұрыс пайдалана отырып, және керекті механизмдерді қолданса
қолмен жұмыс істеу шығынын жояды. Астық массасын әртүрлі транспорттық
құралдарға (автомобильдер, вагондар) тиеу арқылы оңай ауыстыруға болады.
Сонымен қатар, олар өз бетімен қозғала алады. Бұл қасиетті қоймаларда
сақтауда, астық массасын өңдеуде, жүкті тиеу және жүкті түсіру кезінде
қолданылады және бұл элеваторларда, ұн, жарма, құрама жем зауыттарында
шанақтар мен силостарда ең төменгі иілу бұрышын (еңкіштігін) анықтайды, оны
астық қоймаларының беріктігін ж.б. есептегенде ескереді.
Элеватордың немесе ұн заводының жоғарғы қабатына нория құралымен
көтерілген астық массасы, өз бетімен ағу арқылы төменге түседі, және оны
жол-жөнекей әртүрлі машиналарда өңдейді.
Өз бетімен қозғалу сонымен қатар астықты тиегенде және түсіргенде
пайдаланылады. Астық қоймаларының толтырылуы оның сусымалылығына
байланысты: ол неғұрлым көп болса, бункер соғұрлым оңай әрі тез
толтырылады.
Әдетте астық массасының сусымалылығын үйкеліс және табиғи көлбеу
бұрышыны өлшеу жолымен анықталатын, сыртқы және ішкі үйкеліс
коэффициенттерімен сипаттайды.
Астық массасының сусымалылығы үйкеліс бұрышымен ерекшеленеді. Үйкеліс
бұрышы деп - астық массасының белгілі бір жазықтық бетінен жылжи бастайтын
ең төменгі бұрышын айтамыз. Бұл көрсеткіштерден басқа, тағы астық
массасының үйкеліс коэффициенттері бар.
Табиғи көлбеу бұрышы деп астық массасының горизонталь жазықтыққа,
мәселен қойма еденіне еркін түсу нәтижесінде пайда болатын конус диаметрі
мен табанының арасындағы бұрышты атайды. Астық массасының сусымалылығына
көп факторлар әсер етеді: түйіршікті құрамы мен түйіршіктілік сипаттамасы,
дән бетінің күйі мен сипаттамасы (пішіні, көлемі, ылғалдылығы, қоспалардың
мөлшері және олардың құрамы, дән ағатын құбырдың материалы, пішіні мен оның
бетінің күйі).
Пішіні шар тәрізді, жылтыр бетті дәндерден тұратын астық топтары
(тары, май бұршақ, ас бұршақ) барынша сусымалы. Бұл пішіннен ауытқығанда
астықтың сусмалылығы баяулайды. Ұзынша келген, жұқа, әжімді қабықшалары
немесе гүл қауыздары бар дәндердің (астық массасының) сусымалылығы шамалы.
Жеңіл және ұсақ, немесе беттері кедір-бұдырлы қоспалар астық массасының
артық тығыздалуы да сусымалдылықты төмендетеді және мұндай астық массасын
қайта тазалаудан өткізбей қоймаларға тиеуге тыйым салады. Сонымен қатар,
астық массасының көп мөлешерде ылғандануы да оның сусымалылығын
төмендетуіне әсерін тигізеді. Бұл құбылыс барлық дәнді дақылдарға тән.
Астық массасының сусымалылығы белгілі бір мөлшерде тербелісте тұрады.
1-кестеде әр түрлі астық массасының табиғи көлбеу бұрыштарының
мөлшері жөніндегі деректер келтірілген (Л.А.Трисвятский бойынша,
1991).
1-кесте. Астық массаларының табиғи көлбеу бұрышы
Дақыл Табиғи көлбеу бұрышы,Дақыл Табиғи көлбеу бұрышы,
град. град.
Бидай 23-28 Арпа 28-45
Қара бидай 23-28 Жүгері 30-40
Тары 20-27 Күнбағыс 31-45
Ас бұршақ 24-31 Күріш 27-48
Май бұршақ 25-32 Сұлы 31-54
Сиыр жоңышқа 28-33 Эспарцет 39-57
Қозғалыста ұшырағанда (желпігенже) астық массасының жеңіл қарауыштары
(жеңіл қоспалар, ұсақ және семген дәндер ж.б.) жоғарғы, ал ауырлары төменгі
қабаттарға жылжиды, басқаша айтқанда астық топтарының біркелкі құрамы
бұзылады.
Силостарды толтырғанда өздігінен сұрыпталу барынша көп байқалады.
Бұған қозғалыстағы бөліктерге көрсететін ауа кедергісі мүмкіндік береді.
Ірі, ауыр дәндер және жоғары тығыздықтағы басқа бөліктер жеңілдеріне
қарағанда силосқа тігінен, әрі үлкен жылдамдықпен түседі. Олар силостың
орта бөлігін толтырады. Ұсақ, ұрылған, семген дәндер және жеңіл қоспалар
құйындатқан ауа ағынымен силос қабырғаларына қарай әкетіледі, немесе астық
массасын түзілетін конус бетімен сырғиды.
Өздігінен сорттаудың нәтижесінде силостың әр түрлі бөліктерінде астық
сапасы біркелкі болмайды: силостың ортасында шөпшармен аз ластанған,
натурасы (көлемдік массасы) жоғары, құнды астық шоғырланады; силостың
қабырғаларына таяу маңда ылғалдылығы жоғары, жеңіл органикалық қоспалар,
шаң, тозаң, арамшөптердің тұқымдары, семген, уаиылған дәндер жинақталады
да, силостың бұл бөлігіндегі астықтың сапасы нашарлау болады. Силостан
астық массасын қотару оны толтыру кезіндегі өздігінен сұрыпталудың
зардаптарын жоя алмайды. Астықтың силостан ағып шығу сипаты астықтың
араласуына мүмкіндік береді.
Сонымен, астық массасының өздігінен сұрыпталуы-қолайсыз құбылыс.
Қоймалардағы астық топтарының біркелкілігінің бұзылуы силостағы және ондағы
астықты жөнелткенде, астық сапасын дұрыс бағалауды қиындатады, сонымен
бірге жоғары тіршілікті құрауыштар шоғырланған үйінді бөліктерінде әр түрлі
физиологиялық және микробиологиялық процестердің дамуына мүмкіндік жасайды.
Мұның өзі астық массасында өздігінен қызу, басылып қалу т.б. алғы шарты
болып табылады.
2. Астық массасының қуыстылығы
Қоймаларға немесе силостарға орналастырғанда астық массасы тығыз
масса түзбейді: оның қатты құрауыштарының аралықтарында ауамен толтырылған
бос аралықтар (қуыстар) болады. Дән және басқа қатты бөліктер мен қоспалар,
басқа мәдени өсімдіктердің тұқымдары т.б. толтырылған астық массасы
көлемінің бір бөлігі астықтың орналасу тығыздығын сипаттайды. Астық
массасының ауамен толтырылған бөлігін қуыстылық деп атайды. Астықтың
орналасу тығыздығы мен қуыстылығын жалпы көлеміне пайыз мөлшерімен
көрсетеді.
Астық массасында қуыстылық пен ауаның болуы қуыстылықтың іс-саналық
маңызын айғақтайды. Ауаның қуыстарымен қозғалуы конвенция жолымен жылудың
тарауына, астық массасында ылғалдың бу түрінде ауысуна мүмкіндік жасайды.
Сақтау кезеңінде астық массасының ылғалдылығы мен температурасы өзгереді.
Астық массасындағы физиологиялық және микробиологиялық процестердің сипаты
дәнаралық кеңістіктегі ауаның мөлшері мен құрамына тәуелді. Қуыстылықтң
арқасында астықты кептіруге, белсенді желдетуге және газация жасауға
мүмкіндік туады.
Астық массасының қоймаларда орналасуының қуыстылығы мен тығыздығы
астық массасының қатты құрауыштарының пішінінің серпімділігіне, мөлшеріне
және бетінің күйіне, ондағы қоспалардың шамасы мен түріне, астық тобының
массасына және ылғалдылығына, қойманың пішіні мен сыйымдылығына, сақтау
мерзімінің ұзақтығына байланысты.
Ірі, ұсақ, жіңішке және қысқа дәндерден, әрі басқа бөліктерден
тұратын астық массасы тығыз орналасады., әрі басқа жағдайлар бірдей
болғанда, құрғақ астықпен қимасы үлкен қоймада, кішіміне қарағанда
тығыздырақ орналасады. Сақтау мерзімі ұзарған сайын астық массасының
тығыздығы артады да, қуыстылығы төмендейді. Сонымен астық массасының
қуыстылық мөлшері мен орналасу тығыздығы айтарлықтай деңгейде өзгеріске
ұшырай алады.
3. Астық массасының сорбциясының қасиеттері.
Дәнді дақылдар өте жақсы сорбенттер болып табылады. Олар қоршаған
ортадан әртүрлі заттардың булары мен газдарды жұтып алады. Белгілі
жағдайларға байланысты осы кезде қайтымды процесс жүріп жатады, яғни осы
заттар қоршаған ортаға кері бөлінеді. Дәнді дақылдар массасында мынадай
сорбциялық құбылыстар: абсорбция, адсорбция, қылтүтіктік конденсация және
хемосорбция жүреді. Дәнді дақылдарда жүретін сорбция процесі дақыл немесе
дәннің қылтүтікті - тесікті коллоидты құрылымына және дақылдың
тұтқырлығына байланысты. Астық массасында сорбциялық құбылыстың барлық
түрлері байқалады және оларды жеке –жеке бөліп қарастыру көбінесе қиынға
соғады. Сондықтан адсорбцияның, капилярлық конденсацияның, хемосорбциясының
жиынтық нәтижесін сорбция,ал астық массасынан әр түрлі жағдайларда бу мен
газдарды сіңіру қабілетінің деңгейін сорбциялық сыйымдылық деп атайды.
Белгілі бір жағдайларда астық массасынан қоршаған орта кеңістігіне бу мен
газдың толық немесе бір бөлігінің булануы байқалады, мұны десорбция деп
атайды.
Астық массасынан айтарлықтай ... жалғасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Такырыбы: “Астықты және өнімдерді қайта өңдеудің физикалық қасиеттері ”
Тексерген:
Орындаған:
Алматы, 2015
Жоспар:
I. Кіріспе 2
1.1 Астық массасына жалпы сипаттама
II. Физикалық қасиеттері
2.1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы 4
2.2. Астық массасының қуыстылығы 7
2.3. Астық массасының сорбциялық қасиеттері 8
2.4. Астық массасының жылулық-физикалық және масса айырбастау қасиеттері 11
2.5. Тепе-теңдік ылдғалдылығы 13
2.6. Ұн мен жарманың физикалық қасиеттері 17
ІІІ. Қорытынды 19
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Астық массасы деп - әртүрлі қажеттілікке пайдаланылатын кез-келген
тұқымдас дақылды айтады.
Астық қорының толық сақталуы дәннің күйіне көп тәуелді. Астық
дайындаушы мекемелерге алуан түрлі дақылдардың астық топтары әр түрлі сапа
көрсеткіштерімен келіп түседі: мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес,
немесе шектеу кондициясының деңгейінде, немесе одан жоғары мөлшерде
ауытқулармен болуы мүскін. Қоймада орналастыру, егін мақсатты пайдалану
т.б. түскен астық топтарының сапасына байланысты өзгереді. Астық егін
алқабында қалыптастырылады және көптеген факторларға-сорттық
ерекшеліктеріне, өсімдіктердің даму жағдайлары мен дәннің қалыптасуына,
егін жинау ерекшеліктеріне, егін жинағаннан кейінгі алғашқы кезеңде,
астықтың сақталу жағдайларына тәуелді болып табылады.
Қабылдау мекемелеріне түсетін әр түрлі дақылдардың астық массасы
құрамы бойынша біркелкі болмайды және түрлі-түрлі құрауыштардың жиынтығын
құрайды.
Негізгі құрауыш – астық тобы деп аталған дақылдың бидай, арпа т.б.
дәндері немесе тұқымы. Астық массасының әрбір дәнінің өзіне тән
морфологиялық және физиологилық айырмашылықтары болады. Әр топтың көптеген
қасиеттері бір-бірімен тығыз байланысты. Олар аналық өсімдіктер мен масақта
әркелкі орналасады, толысу кезеңі де әр мезгілде жүреді.
Егін жинағанда астық массасында уатылған дәндер, басқа дақылдар мен
арамшөптердің тұқымдары, сабақ пен масақ білігінің бөліктері, масақша
қауыздары, қылтықтары, құм, шаң т.б. да ұшырысады. Астық массасы әрқашанда
микроорганизмдерден де тұрады. Жекелеген дәндер, тұқымдар мен астық
массасының қоспалары пішіні мен көлемі бойынша біркелкі болмайды және
қоймаға тығыз орналаспайды. Астық пен қоспалардың әртүрлі (конфигурациясы)
пішін үйлесімі мен көлемі, оларды қоймаларға орналастырғанда ауамен
толтырылған бос аралықтардың пайда болуына әкеліп соғады. Бұл астық
массасының барлық бөліктеріне әсерін тигізеді және түрін өзгертеді,
құрамымен, температурасымен, тіпті қысымымен ерекшелене алады. Осыған
байланысты дәнаралық кеңістіктегі ауаны астық массасын құрайтын
бөліктерінің біріне жатқызады. Залалданған астық массасында зиянкестер
(жәндіктер, кенелер) болуы ықтимал. Демек, кез-келген астық массасын сақтар
алдында, оны ең алдымен тірі организм ретінде жақсылап тексерген жөн.
Ұсақ микроорганизмдер – астық массасының тұрақты және маңызды бөлігі.
Оның 1 гр. ондаған, жүз мыңдай, тіпті миллиондаған микробиологиялық әлемнің
өкілдерін табуға болады.
Өсімдіктердің дамуы мен өсуі, оларда жеміс пен тұқымның қалыптасуы
ұсақ микроорганизмдерге толы ортада өтетіндіктен, олардың бір бөлігі
ризосферадан топыраққа өтеді.
Өсімдіктердің жоғарғы қабатында эпифиттік деп аталатын
ұсақорганизмдер болады. Өсімдіктерде тұқым мен жеміс пайда болғаннан кейін
эпифиттер олардың жоғарғы қабатына орналасады.
Әдеттегі жағдайда нағыз эпифиттер, сау өсімдіктерде дами отырып, оның
жамылғы клеткаларына зиянын тигізбейді.Олар күнделікті өмірдегі өсімдік
клеткаларының өнімдерімен қоректенеді.
Бізді қызықтыратын эпифиттік микрофлораның (көзге көрінбейтін
өсімдік) құрамы біркелкі және ол тек бактерияардан ғана тұрады. Астықтың
кішкене ғана құрамында далалық аталған көгерген саңылауқұлақтар мен
ашытқыларды кездестіруге болады.
Астықта микроорганизмдердің көбеюі егін жинаған кезде пайда болады.
Астықты бастыру, өсімдіктерді шабу кезінде, органикалық, минералды
бөліктермен, арамшөп тұқымдары және өсімдіктердің басқа да бөлігімен бірге
топырақта болатын сапрофиттік микроорганизмдер (бактериялар, көгерген
саңырауқұлақтардың ұрығы, т.б.) ұшырасады.
Астық массасына топырақтан немесе ауру жануарлардан жұғатын адам мен
мал ауруларын (сапа, сібір язвасы, бруцеллез т.б.) тудыратын қоздырғыш
заттар тап болуы мүмкін.
Тұқым мен жемістің жоғарғы қабатында микроорганизмдердің көбеюі
олардың морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Осыған орай астық
массасының микрофлорасы эпифиттікпен қатар сапрофиттік, фитопатогендік және
патогендік адамдар мен жануарларға арналған микроорганизмдерден тұрады.
Микрофлораның басым бөлігі – сапрофиттерден оның ішінде эпифиттік
бактериялардан тұрады. Жаңа астық массасында, егінді дұрыс жинаған кезде
бактериялардың саны 96...99% құрайды. Қалғандары - ашытқылар, көгерген
саңырауқұлақтар мен актиномицеттер. Мұндай микрофлоралар жүгері собығына
тән.
Жеміс пен тұқымның ұсақ саңылаулы қабығы микробтарға клетканың
әртүрлі қабатына енуге мүмкіндік береді.
Осыдан кейін тұқымдарда субэпидермалдық микрофора пайда болады. Оның
көбеюіне тұқымның пісіп жетілу кезінде ауа ылғалдығының жоғарылығы мен
белгілі мөлшердегі жауын-шашын әсер етеді. Сақталған астық өнімдерінің
жойылуы мұндағы жәндіктер мен кенелердің көбеюінің кесірінен болады.
Барлық астық топтары, дақылына қарамай, мынадай физикалық
қасиеттерімен ерекшеленеді: сусымалылығымен, өздігінен сұрыпталынуымен,
қуыстылығымен, газдар мен булардың сорбциясы және десорбциясы, жылылық-
физикалық және масса алмасу қасиеттерімен. Астық массасының қасиеттерін
ескермей астық сақтау, өндірістік үлкен шығындарға ұрындырады.
1. Астық массасының сусымалылығы мен өздігінен сұрыпталынуы
Астық және астық массасының горизонталь жазықтыққа бұрыш жасай
орналасқан бетте жылжуын олардың сусымалылығы деп атайды. Астық массасы
жақсы сусымалылығымен ерекшеленеді. Масса өздігінен негізінде ұсақ қатты
бөлшектерден - негізгі дәнді дақылдан және әртүрлі қоспалардан тұрады.
Мысалы, 1т. бидай мен тары астық массасында 30...40, 150...190 млн-ға жуық
дән бар.
Астық массасының жақсы сусымалылығының практикалық маңызы өте зор.
Бұл қасиетті дұрыс пайдалана отырып, және керекті механизмдерді қолданса
қолмен жұмыс істеу шығынын жояды. Астық массасын әртүрлі транспорттық
құралдарға (автомобильдер, вагондар) тиеу арқылы оңай ауыстыруға болады.
Сонымен қатар, олар өз бетімен қозғала алады. Бұл қасиетті қоймаларда
сақтауда, астық массасын өңдеуде, жүкті тиеу және жүкті түсіру кезінде
қолданылады және бұл элеваторларда, ұн, жарма, құрама жем зауыттарында
шанақтар мен силостарда ең төменгі иілу бұрышын (еңкіштігін) анықтайды, оны
астық қоймаларының беріктігін ж.б. есептегенде ескереді.
Элеватордың немесе ұн заводының жоғарғы қабатына нория құралымен
көтерілген астық массасы, өз бетімен ағу арқылы төменге түседі, және оны
жол-жөнекей әртүрлі машиналарда өңдейді.
Өз бетімен қозғалу сонымен қатар астықты тиегенде және түсіргенде
пайдаланылады. Астық қоймаларының толтырылуы оның сусымалылығына
байланысты: ол неғұрлым көп болса, бункер соғұрлым оңай әрі тез
толтырылады.
Әдетте астық массасының сусымалылығын үйкеліс және табиғи көлбеу
бұрышыны өлшеу жолымен анықталатын, сыртқы және ішкі үйкеліс
коэффициенттерімен сипаттайды.
Астық массасының сусымалылығы үйкеліс бұрышымен ерекшеленеді. Үйкеліс
бұрышы деп - астық массасының белгілі бір жазықтық бетінен жылжи бастайтын
ең төменгі бұрышын айтамыз. Бұл көрсеткіштерден басқа, тағы астық
массасының үйкеліс коэффициенттері бар.
Табиғи көлбеу бұрышы деп астық массасының горизонталь жазықтыққа,
мәселен қойма еденіне еркін түсу нәтижесінде пайда болатын конус диаметрі
мен табанының арасындағы бұрышты атайды. Астық массасының сусымалылығына
көп факторлар әсер етеді: түйіршікті құрамы мен түйіршіктілік сипаттамасы,
дән бетінің күйі мен сипаттамасы (пішіні, көлемі, ылғалдылығы, қоспалардың
мөлшері және олардың құрамы, дән ағатын құбырдың материалы, пішіні мен оның
бетінің күйі).
Пішіні шар тәрізді, жылтыр бетті дәндерден тұратын астық топтары
(тары, май бұршақ, ас бұршақ) барынша сусымалы. Бұл пішіннен ауытқығанда
астықтың сусмалылығы баяулайды. Ұзынша келген, жұқа, әжімді қабықшалары
немесе гүл қауыздары бар дәндердің (астық массасының) сусымалылығы шамалы.
Жеңіл және ұсақ, немесе беттері кедір-бұдырлы қоспалар астық массасының
артық тығыздалуы да сусымалдылықты төмендетеді және мұндай астық массасын
қайта тазалаудан өткізбей қоймаларға тиеуге тыйым салады. Сонымен қатар,
астық массасының көп мөлешерде ылғандануы да оның сусымалылығын
төмендетуіне әсерін тигізеді. Бұл құбылыс барлық дәнді дақылдарға тән.
Астық массасының сусымалылығы белгілі бір мөлшерде тербелісте тұрады.
1-кестеде әр түрлі астық массасының табиғи көлбеу бұрыштарының
мөлшері жөніндегі деректер келтірілген (Л.А.Трисвятский бойынша,
1991).
1-кесте. Астық массаларының табиғи көлбеу бұрышы
Дақыл Табиғи көлбеу бұрышы,Дақыл Табиғи көлбеу бұрышы,
град. град.
Бидай 23-28 Арпа 28-45
Қара бидай 23-28 Жүгері 30-40
Тары 20-27 Күнбағыс 31-45
Ас бұршақ 24-31 Күріш 27-48
Май бұршақ 25-32 Сұлы 31-54
Сиыр жоңышқа 28-33 Эспарцет 39-57
Қозғалыста ұшырағанда (желпігенже) астық массасының жеңіл қарауыштары
(жеңіл қоспалар, ұсақ және семген дәндер ж.б.) жоғарғы, ал ауырлары төменгі
қабаттарға жылжиды, басқаша айтқанда астық топтарының біркелкі құрамы
бұзылады.
Силостарды толтырғанда өздігінен сұрыпталу барынша көп байқалады.
Бұған қозғалыстағы бөліктерге көрсететін ауа кедергісі мүмкіндік береді.
Ірі, ауыр дәндер және жоғары тығыздықтағы басқа бөліктер жеңілдеріне
қарағанда силосқа тігінен, әрі үлкен жылдамдықпен түседі. Олар силостың
орта бөлігін толтырады. Ұсақ, ұрылған, семген дәндер және жеңіл қоспалар
құйындатқан ауа ағынымен силос қабырғаларына қарай әкетіледі, немесе астық
массасын түзілетін конус бетімен сырғиды.
Өздігінен сорттаудың нәтижесінде силостың әр түрлі бөліктерінде астық
сапасы біркелкі болмайды: силостың ортасында шөпшармен аз ластанған,
натурасы (көлемдік массасы) жоғары, құнды астық шоғырланады; силостың
қабырғаларына таяу маңда ылғалдылығы жоғары, жеңіл органикалық қоспалар,
шаң, тозаң, арамшөптердің тұқымдары, семген, уаиылған дәндер жинақталады
да, силостың бұл бөлігіндегі астықтың сапасы нашарлау болады. Силостан
астық массасын қотару оны толтыру кезіндегі өздігінен сұрыпталудың
зардаптарын жоя алмайды. Астықтың силостан ағып шығу сипаты астықтың
араласуына мүмкіндік береді.
Сонымен, астық массасының өздігінен сұрыпталуы-қолайсыз құбылыс.
Қоймалардағы астық топтарының біркелкілігінің бұзылуы силостағы және ондағы
астықты жөнелткенде, астық сапасын дұрыс бағалауды қиындатады, сонымен
бірге жоғары тіршілікті құрауыштар шоғырланған үйінді бөліктерінде әр түрлі
физиологиялық және микробиологиялық процестердің дамуына мүмкіндік жасайды.
Мұның өзі астық массасында өздігінен қызу, басылып қалу т.б. алғы шарты
болып табылады.
2. Астық массасының қуыстылығы
Қоймаларға немесе силостарға орналастырғанда астық массасы тығыз
масса түзбейді: оның қатты құрауыштарының аралықтарында ауамен толтырылған
бос аралықтар (қуыстар) болады. Дән және басқа қатты бөліктер мен қоспалар,
басқа мәдени өсімдіктердің тұқымдары т.б. толтырылған астық массасы
көлемінің бір бөлігі астықтың орналасу тығыздығын сипаттайды. Астық
массасының ауамен толтырылған бөлігін қуыстылық деп атайды. Астықтың
орналасу тығыздығы мен қуыстылығын жалпы көлеміне пайыз мөлшерімен
көрсетеді.
Астық массасында қуыстылық пен ауаның болуы қуыстылықтың іс-саналық
маңызын айғақтайды. Ауаның қуыстарымен қозғалуы конвенция жолымен жылудың
тарауына, астық массасында ылғалдың бу түрінде ауысуна мүмкіндік жасайды.
Сақтау кезеңінде астық массасының ылғалдылығы мен температурасы өзгереді.
Астық массасындағы физиологиялық және микробиологиялық процестердің сипаты
дәнаралық кеңістіктегі ауаның мөлшері мен құрамына тәуелді. Қуыстылықтң
арқасында астықты кептіруге, белсенді желдетуге және газация жасауға
мүмкіндік туады.
Астық массасының қоймаларда орналасуының қуыстылығы мен тығыздығы
астық массасының қатты құрауыштарының пішінінің серпімділігіне, мөлшеріне
және бетінің күйіне, ондағы қоспалардың шамасы мен түріне, астық тобының
массасына және ылғалдылығына, қойманың пішіні мен сыйымдылығына, сақтау
мерзімінің ұзақтығына байланысты.
Ірі, ұсақ, жіңішке және қысқа дәндерден, әрі басқа бөліктерден
тұратын астық массасы тығыз орналасады., әрі басқа жағдайлар бірдей
болғанда, құрғақ астықпен қимасы үлкен қоймада, кішіміне қарағанда
тығыздырақ орналасады. Сақтау мерзімі ұзарған сайын астық массасының
тығыздығы артады да, қуыстылығы төмендейді. Сонымен астық массасының
қуыстылық мөлшері мен орналасу тығыздығы айтарлықтай деңгейде өзгеріске
ұшырай алады.
3. Астық массасының сорбциясының қасиеттері.
Дәнді дақылдар өте жақсы сорбенттер болып табылады. Олар қоршаған
ортадан әртүрлі заттардың булары мен газдарды жұтып алады. Белгілі
жағдайларға байланысты осы кезде қайтымды процесс жүріп жатады, яғни осы
заттар қоршаған ортаға кері бөлінеді. Дәнді дақылдар массасында мынадай
сорбциялық құбылыстар: абсорбция, адсорбция, қылтүтіктік конденсация және
хемосорбция жүреді. Дәнді дақылдарда жүретін сорбция процесі дақыл немесе
дәннің қылтүтікті - тесікті коллоидты құрылымына және дақылдың
тұтқырлығына байланысты. Астық массасында сорбциялық құбылыстың барлық
түрлері байқалады және оларды жеке –жеке бөліп қарастыру көбінесе қиынға
соғады. Сондықтан адсорбцияның, капилярлық конденсацияның, хемосорбциясының
жиынтық нәтижесін сорбция,ал астық массасынан әр түрлі жағдайларда бу мен
газдарды сіңіру қабілетінің деңгейін сорбциялық сыйымдылық деп атайды.
Белгілі бір жағдайларда астық массасынан қоршаған орта кеңістігіне бу мен
газдың толық немесе бір бөлігінің булануы байқалады, мұны десорбция деп
атайды.
Астық массасынан айтарлықтай ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz