Майлардың қорытылуы мен сіңірілуі

1. Майлардың қорытылуы мен сіңірілуі
2. Майлардың деполануы мен мобилизациясы
3. Майлардың мобилизациясы (липолиз). Майлар мобилизациясының гормональдық реттелуі.

Майлардың қорытылуы – бұл панкреаттық липаза ферменті әсерінен майлардың гидролиздену процесі. Ересек адамдарда майлардың қорытылуы тек ішекте келесі схема бойынша өтеді: «өттің бөлінуі майлардың эмульгирленуі панкреаттық липазаның әсері». Бұл ферменттің әсері үшін келесі жағдайлар қажет: бейтарапқа жақын рН мәні, колипаза белогы. Колипаза панкреаттық липазамен бірге, ұйқы безінде синтезделіп, секреттеледі. Қажетті рН мәні (асқазаннан түскен қышқылдың құрамы) ұйқы безінен бөлінетін бикарбонатпен бейтараптанады.
Липидтердің ыдырауы 12 елі ішекте өтеді. Ол ұйқы безі сөлінен түсетін липаза және өт құрамындағы коньюгирленген өт қышқылдары қатысуымен атқарылады.

Өт. Өт – бұл жасыл-сары түсті, бауыр жасушаларында өндірілетін мицеллалар компоненті құрамды, тұтқыр сұйық. Өт бауырдағы өт қапшығында жиналады. Өттің маңызды компоенттері: өт қышқылдары – 6,2%, өт пигменттері (гем ыдырау өнімдері) – 3,2%, холестерин – 0,5%, фосфолипидтер – 0,5%.
Өттің негізгі қызметі – липидтердің қорытылуы мен сіңірілуіне қатысуы. Өт қышқылдары майларды эмульгирлейді және сондықтан панкреаттық липазаның майларының гидролизін атқаруына мүмкіндік береді. Өттің секреттелуі ағзадан холестериннің артық мөлшерінің шығарылуының негізгі жолы болып табылады. Ол өт қышқылдары (холестериннен бауырда синтезделетін) түрінде де, бос холестерин түрінде де шығарылады. Холестерин гирофобтық зат, сондықтан оны өт қышқылдары өт мицеллалары түрінде ерітілген қалыпта ұсталыып тұрады. Өт қышқылдары мен холестериннің қатынасы 12:1 жуық болады.
Бауырда түзілетін холь және хенодезоксихоль қышқылдары бірінші ретті өт қышқылдары деп аталады. Олар глицин және тауринмен эфирленіп, жұп немесе конъюгирленген өт қышқылына айналады да, сол формада секреттеледі. Бұл олардың гидрофильділігінің артуына әкеледі. Гликохоль қышқылының гидрофильдік бөлігі глицин қалдығы, таурахоль қышқылынікі таурин қалдығы болып табылады. Гидрофобтық бөлігі холестериннің туындылары болып табылады.
Өт қышқылдары синтезінің негізгі реттеуші ферменті, бұл 7-α-гидроксилаза. Оның активтілігі фосфорлану және дефосфорлану, фермент мөлшерінің өзгерістері арқылы реттеледі. Холестерин бұл ферменттің генінің транскрипциясын индуцирлейді, өт қышқылдары оны тежейді. Бұл ферменттің синтезінің активаторына қалқанша безінің Т3 және Т4 гормондары, ал корепрессоры эстрогендер болып табылады. Бұл құбылыс әйелдердегі өт тасы ауруларының ерлерге қарағанда, 3-4 есе жиі кездесетінін түсіндіре алады.
Ішектерде конъюгирленген өт қышқылдары таурин мен глицинді жоғалтып, екінші ретті өт қышқылдарына дезокихоль, литохольға айналады. Адамда ішекке түсетін өт қышқылдарының 95%-ы ішектер арқылы сіңіріліп, қанмен қайтадан бауырға түседі де, өт қапшығына жиналады. Бауырдағы өт қышқылынан өт қышқылдарының ішекке түсіп сіңіріліп, бауырға қан арқылы қайтарылу процесі – энтерогепатикалық айналым деп аталады.
Майлардың эмульгирленуі – бұл қорытылудың міндетті жағдайы, себебі, гидрофобтық субстратты суда ерітілген тамшыға айналдырып, гидролиттік ферменттер липаза әсеріне тартымды етеді. Эмульгирлену өт қышқылдарының қатысуымен, олардың амфофилді болғандықтан, май тамшыларын қоршап күрделі мицеллаларды түзілдіруімен өтеді.
Майлардың гидролизі панкреаттық липаза әсерімен атқарылады. Ол май тамшыларының бетіне сорбтеліп, триацилглицериндердегі (ТАГ) эфирлік байланыстарды ыдыратады. Бұл фермент аса активті емес. Оның активтілігі ұйқы безінде өндірілетін және сөлдің құрамында ішекке түсетін колипаза әсерінен жоғарылайды. Колипаза активсіз проколипазадан ішекте трипсин арқылы түзіледі. Колипаза классикалық активатор емес, ол тек субстратты байланыстырып және оны липазаның активті орталығына жақындатады.
Алғашқыда α-жағдайдағы май қышқылдары бөлінеді. Нәтижесінде, диацилглицерин, сонан кейін фермент әсерінен β-моноглицерин, гидролиздің негізгі өнімі түзіледі. Липидтердің эстеразасы әсерінен моноглицеридтердің бір бөлігі глицерин мен май қышқылдарына бөлініп