Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1.Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
2.2. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
2.3.Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
2. Негізгі бөлім
2.1.Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
2.2. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
2.3.Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Балабақшадағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Тәрбиеші - ұстаздардың ортақ мақсаты – жеке тұлғаны қалыптастыру болса, баланың бойынан табылатын жақсы қасиеттердің бәрі ұстаздың бойында болу керек құрылған ұжым. Олай болса мектепке дейінгі балалардың танымдық процестерін дамыту, оқыту дағдыларын қалыптастыру баланың даму ортасына байланысты.Қазіргі қоғам жан-жақты білімді де білікті, мәдени ой-өрісі өсіп жетілген, ұлттық салт-сананы бойына сіңіріп өскен жаңа адамды тәрбиелеуді бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кірудің маңызды алғы шарттарының бірі ретінде қарастыруда. Бұл өз кезегінде отбасы мен балабақша қызметкерлеріне орасан зор жауапкершілік жүктеп отыр.
Сондықтан да баланы мектепке дейінгі мекемелерде даярлау үздіксіз білім беру жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады. Мектепке дейінгі мекемелердегі топ тәрбиешісінің балалармен қарым-қатынасы тұлғалық бағдар негізіне құрылуға тиіс, ол әр баланы құрметтеу және адамгершілікпен қарым-қатынас жасауды көздейді. Мақсаты - баланың тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ету. Тәрбиеші балалардың оң мінезі мен әрекетін қолдай отырып, бір-біріне жағымды қатынасты ұйымдастыру, топта өзін-өзі емін-еркін сезінуіне жағдай жасау қажет. Олардың бойындағы өзіндік бейім қабілеттеріне сүйене отырып, мектепке оқуға қажет болатын дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруды, дамытуды мақсат етеді. Ол үшін мынандай жұмыс формаларын пайдалануға болады:
- сабақтарды шағын топтармен өткізу;
- әр баламен жеке жұмыс жүргізуге басым көңіл бөлу;
- ерекше қабілетті және бұрын балабақшаға қамтылған балалармен арнайы жұмыс жүргізу;
- тәрбиешінің балалармен пікір алмасуы (баланың өз көзқарасын, пікірін батыл айта білуіне, өз шешімінің дұрыстығын дәлелдеуіне мүмкіндік туғызу мақсатында);
- балалардың іс-әрекетін қатаң шектеуден бас тарту;
- педагог пен балалар арасындағы қарым-қатынастың құқылы серіктестікке құрылуы және т.б. [1].
Тәрбиеші тәрбие арқылы баланың түрлі іс-әрекеттерін тиімді етіп, оның жақсы дамуына қажетті материалдарды іріктеп алады, айналадағы табиғи және әлеуметтік ортаға көзқарасын дамытады.
Тәрбиеші - ұстаздардың ортақ мақсаты – жеке тұлғаны қалыптастыру болса, баланың бойынан табылатын жақсы қасиеттердің бәрі ұстаздың бойында болу керек құрылған ұжым. Олай болса мектепке дейінгі балалардың танымдық процестерін дамыту, оқыту дағдыларын қалыптастыру баланың даму ортасына байланысты.Қазіргі қоғам жан-жақты білімді де білікті, мәдени ой-өрісі өсіп жетілген, ұлттық салт-сананы бойына сіңіріп өскен жаңа адамды тәрбиелеуді бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кірудің маңызды алғы шарттарының бірі ретінде қарастыруда. Бұл өз кезегінде отбасы мен балабақша қызметкерлеріне орасан зор жауапкершілік жүктеп отыр.
Сондықтан да баланы мектепке дейінгі мекемелерде даярлау үздіксіз білім беру жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады. Мектепке дейінгі мекемелердегі топ тәрбиешісінің балалармен қарым-қатынасы тұлғалық бағдар негізіне құрылуға тиіс, ол әр баланы құрметтеу және адамгершілікпен қарым-қатынас жасауды көздейді. Мақсаты - баланың тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ету. Тәрбиеші балалардың оң мінезі мен әрекетін қолдай отырып, бір-біріне жағымды қатынасты ұйымдастыру, топта өзін-өзі емін-еркін сезінуіне жағдай жасау қажет. Олардың бойындағы өзіндік бейім қабілеттеріне сүйене отырып, мектепке оқуға қажет болатын дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруды, дамытуды мақсат етеді. Ол үшін мынандай жұмыс формаларын пайдалануға болады:
- сабақтарды шағын топтармен өткізу;
- әр баламен жеке жұмыс жүргізуге басым көңіл бөлу;
- ерекше қабілетті және бұрын балабақшаға қамтылған балалармен арнайы жұмыс жүргізу;
- тәрбиешінің балалармен пікір алмасуы (баланың өз көзқарасын, пікірін батыл айта білуіне, өз шешімінің дұрыстығын дәлелдеуіне мүмкіндік туғызу мақсатында);
- балалардың іс-әрекетін қатаң шектеуден бас тарту;
- педагог пен балалар арасындағы қарым-қатынастың құқылы серіктестікке құрылуы және т.б. [1].
Тәрбиеші тәрбие арқылы баланың түрлі іс-әрекеттерін тиімді етіп, оның жақсы дамуына қажетті материалдарды іріктеп алады, айналадағы табиғи және әлеуметтік ортаға көзқарасын дамытады.
1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. - Астана, 2007.
2. Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқына жолдауы».
3. Изучаем казахский язык, әдістемелік құрал
4. А.М.Бородич «Методика развития речи детей» Москва, 1981г.
5. О.Ушакова «Развитие речи детей»
6. «Отбасы және балабақша» журналдары
7. Мақал - Мәтелдер жинағы
8. Е. Өтетілеуов «Дидактикалық ойындар мектеп жасына дейінгі басқа ұлт балаларына арналған»
9. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. ¬– М., 1992.
2. Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқына жолдауы».
3. Изучаем казахский язык, әдістемелік құрал
4. А.М.Бородич «Методика развития речи детей» Москва, 1981г.
5. О.Ушакова «Развитие речи детей»
6. «Отбасы және балабақша» журналдары
7. Мақал - Мәтелдер жинағы
8. Е. Өтетілеуов «Дидактикалық ойындар мектеп жасына дейінгі басқа ұлт балаларына арналған»
9. Артемова Л.В. Дидактикалық ойындар. ¬– М., 1992.
Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
2.2. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
2.3. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Балабақшадағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Тәрбиеші - ұстаздардың ортақ мақсаты - жеке тұлғаны қалыптастыру болса, баланың бойынан табылатын жақсы қасиеттердің бәрі ұстаздың бойында болу керек құрылған ұжым. Олай болса мектепке дейінгі балалардың танымдық процестерін дамыту, оқыту дағдыларын қалыптастыру баланың даму ортасына байланысты. Қазіргі қоғам жан-жақты білімді де білікті, мәдени ой-өрісі өсіп жетілген, ұлттық салт-сананы бойына сіңіріп өскен жаңа адамды тәрбиелеуді бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кірудің маңызды алғы шарттарының бірі ретінде қарастыруда. Бұл өз кезегінде отбасы мен балабақша қызметкерлеріне орасан зор жауапкершілік жүктеп отыр.
Сондықтан да баланы мектепке дейінгі мекемелерде даярлау үздіксіз білім беру жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады. Мектепке дейінгі мекемелердегі топ тәрбиешісінің балалармен қарым-қатынасы тұлғалық бағдар негізіне құрылуға тиіс, ол әр баланы құрметтеу және адамгершілікпен қарым-қатынас жасауды көздейді. Мақсаты - баланың тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ету. Тәрбиеші балалардың оң мінезі мен әрекетін қолдай отырып, бір-біріне жағымды қатынасты ұйымдастыру, топта өзін-өзі емін-еркін сезінуіне жағдай жасау қажет. Олардың бойындағы өзіндік бейім қабілеттеріне сүйене отырып, мектепке оқуға қажет болатын дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруды, дамытуды мақсат етеді. Ол үшін мынандай жұмыс формаларын пайдалануға болады:
- сабақтарды шағын топтармен өткізу;
- әр баламен жеке жұмыс жүргізуге басым көңіл бөлу;
- ерекше қабілетті және бұрын балабақшаға қамтылған балалармен арнайы жұмыс жүргізу;
- тәрбиешінің балалармен пікір алмасуы (баланың өз көзқарасын, пікірін батыл айта білуіне, өз шешімінің дұрыстығын дәлелдеуіне мүмкіндік туғызу мақсатында);
- балалардың іс-әрекетін қатаң шектеуден бас тарту;
- педагог пен балалар арасындағы қарым-қатынастың құқылы серіктестікке құрылуы және т.б. [1].
Тәрбиеші тәрбие арқылы баланың түрлі іс-әрекеттерін тиімді етіп, оның жақсы дамуына қажетті материалдарды іріктеп алады, айналадағы табиғи және әлеуметтік ортаға көзқарасын дамытады.
Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым- қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде тәрбиешінің:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет саналады.
Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында Ойнай білмеген, ойлай да білмейді, Ойында озган, өмірде де озады деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым- қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады, дүние сырын ашады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың көңіл-күйін анықтап, психологиялық мотивтерді туындатып, жағымды мінез- құлық дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы үлкендермен және достарымен қарым- қатынас мәдениетіне тәрбиелеп, өз пікірлерін айтып жеткізе білуге көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең алдымен не нәрсенің болсын жөн бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да ойын бала бойындағы қандай да бір өнердің бастауы деп білеміз.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді., таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл- ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық- саусақ ойыны. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан- жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді бейнелей алады.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзеті- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.
Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік шақтан бастаған дұрыс. Омыраудағы баланың өзіне саусақтағы бас миымен байланысқан
активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Ерте жаста және
мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар өзіне -өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, т.б. Ал ересек топтағы балалар үшін ұсақ моториканы дамыту және қолдың икемділігін арттыруға арналған жаттығулар мектепке дайындықтың яғни, жазу, сызуға үйренудің маңыздысы болып саналады.
Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.
Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата - аналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру. Баланы қызықтыруда және жаңа хабарларды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қойған мақсатына жетуін, тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып, аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан да баланы мәжбүрлеуге болмайды.
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата - аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек?
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады екен. Ойлап көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина.
Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында көптеген озат тәжірибелі тәрбиешілердің біліктілігі мен тәжірибесіне назар салып, олардан тұжырымды ой қорытып, жақсы жақтарын практикада қолдану өте тиімді.
Осы жұмысты жазу барысында озат тәрбиешілердің тәжірбиесіне талдау жасадық. Алматы қаласының №64 балабақшаның тәрбиешісі Ж. Мырзахметованың Қысқы табиғат белгілері атты жүргізген сабағына тоқтала кетейі
Бұл сабақта қысқа тән негізгі белгілерді, қыстағы табиғат көріністерін, бұл мезгілдегі ойын түрлерін атау, сурет бойынша әңгіме құрап, өз ойын толық жеткізе білуге, жүйелі әңгімелеуге үйрету, бұған дейін алған білімдерін тиянақтау, адамгершілікке, бір-біріне жанашырлық сезіммен қарауға баулу мақсаты көзделеді.
Көрнекілікке қыс көріністерінің суреттері, фланеграф, үн таспа, ойын түрлеріне сәйкес құралдардың суреті пайдаланылады.
Әңгімелеу, түсіндіру, көрсету, сұрақ-жауап әдіс-тәсілдері қолданылады.
Сабақта балалар үшін жаңа (шана, шаңғы, із, аяз, үскірік) сөздердің мәні түсіндіріледі.
Сабақ ұйымдастыру кезеңінен басталады.
Шеңбер жасап тұрған балалардың назары сабаққа аударылады.
Тәрбиеші: Ал, балалар, қысқы ауа-райының белгілерін білеміз бе?
Балалар: Үскірік аяз болады, гуілдеп боран соғады.
- Ендеше, боран соққанын қимылмен қалай көрсетеміз?
- Балалар қолдарын жоғары көтеріп, әрі-бері шайқалып, ауыздарымен
гуілдеп дыбыс шығарып көрсетеді.
- Үскірік аяз болып, тоңғанда не істейді?
- Балалар қолдарын қуыстырып, аяқтарын тыпырлатады.
- Ал күн шыққанда не істейсіңдер?
- Алақай! - деп қуанып, қолымызды жоғары көтереміз.
Олай болса, сендер де қуанып, қолдарыңды жоғары көтеріңдер.
Енді бәріміз орнымызға жайғасып отырып, мына суретке мұқият қарайық.
- Балалар бұл суретке қарап және айналадағы табиғат құбылыстарын
бақылай отырып, қыс мезгілін бейнелеп айтып беріңдерші.
- Қар жауып тұр. Күн суық. Аспанды бұлт басқан. Аяз болып тұр.
Адамдар жылы киінген. Су қатып, мұзға айналған. Ағаштардың бәрі ақ тон киген. Торғай, сауысқан, қарға, суық торғай қыстап қалыпты. Балалар шанамен, шаңғымен ойнап жүр. Қардан аққала тұрғызып жатыр, тағы сол сияқты.
- Өте жақсы балалар. Енді осы қысқы көріністерді фланелеграфқа өз
бетімізше бейнелеп көрсетейік. Алдарыңда қыс көрінісін бейнелейтін суреттер бар. (Шырша, қар, үйлер, шанамен ойнаған балалар тағы басқа.) Соны фланелеграфқа түсіріп орналастырамыз.
- Өте жақсы. Сендер бәрін дұрыс орындадыңдар. Қыс мезгілі сендерге
ұнай ма?
- Ұнайды.
Балалар құстармен қатар қыста аңдарда өзгеше тіршілік болады.
Мысалы, аю қыста ұйқыға кетеді, қояндардың түсі ақ болып өзгереді, қасқырлардың да түсі сұр болады. Сендермен бірге аңдардың қардағы ізін көреміз. Енді оны тамашаламас бұрын бойымызды сергітіп алайық.
Қыр үстінде қар-қар,
Шырша үстінде қар-қар.
Қыр астында ақ аю,
Ұйықтайды екен ай-ай.
Тыныш-тыныш балақай,
Шулаймыз біз бұлай.
(Теледидарды қосып, ормандағы аңдар тіршілігінен көрініс көрсетемін. Ондағы аңдардың атын, түсін, ізін жеке-жеке айтып түсіндіремін).
Балалар, сендерге ойын ойнау ұнайды ғой. Олай болса, Кімнің жүрісі деген ойын ойналық.
Ойын шарты: Мен қазір бір аңның немесе құстың қимылын жасаймын сендер ненің жүрісі екенін айтып, қимылмен жасап көрсетіңдер.
(Үнтаспадан әдемі әуен ойналып тұрады. Тәрбиеші өзі ортаға шығып, қимылдарды көрсетеді. Аюға ұқсап қорбаңдайды, қоянға ұқсап секірді, борсыққа ұқсап бүрісіп ұйықтайды тағы сол сияқты. Балалар оны тауып, қайталап көрсетеді).
- Қалай, балалар, ойын сендерге ұнады ма? (Балалар жауабы).
- Балалар, қардың түсі қандай?
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
2.1. Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
2.2. Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
2.3. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
3. Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Балабақшадағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Тәрбиеші - ұстаздардың ортақ мақсаты - жеке тұлғаны қалыптастыру болса, баланың бойынан табылатын жақсы қасиеттердің бәрі ұстаздың бойында болу керек құрылған ұжым. Олай болса мектепке дейінгі балалардың танымдық процестерін дамыту, оқыту дағдыларын қалыптастыру баланың даму ортасына байланысты. Қазіргі қоғам жан-жақты білімді де білікті, мәдени ой-өрісі өсіп жетілген, ұлттық салт-сананы бойына сіңіріп өскен жаңа адамды тәрбиелеуді бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кірудің маңызды алғы шарттарының бірі ретінде қарастыруда. Бұл өз кезегінде отбасы мен балабақша қызметкерлеріне орасан зор жауапкершілік жүктеп отыр.
Сондықтан да баланы мектепке дейінгі мекемелерде даярлау үздіксіз білім беру жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады. Мектепке дейінгі мекемелердегі топ тәрбиешісінің балалармен қарым-қатынасы тұлғалық бағдар негізіне құрылуға тиіс, ол әр баланы құрметтеу және адамгершілікпен қарым-қатынас жасауды көздейді. Мақсаты - баланың тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ету. Тәрбиеші балалардың оң мінезі мен әрекетін қолдай отырып, бір-біріне жағымды қатынасты ұйымдастыру, топта өзін-өзі емін-еркін сезінуіне жағдай жасау қажет. Олардың бойындағы өзіндік бейім қабілеттеріне сүйене отырып, мектепке оқуға қажет болатын дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруды, дамытуды мақсат етеді. Ол үшін мынандай жұмыс формаларын пайдалануға болады:
- сабақтарды шағын топтармен өткізу;
- әр баламен жеке жұмыс жүргізуге басым көңіл бөлу;
- ерекше қабілетті және бұрын балабақшаға қамтылған балалармен арнайы жұмыс жүргізу;
- тәрбиешінің балалармен пікір алмасуы (баланың өз көзқарасын, пікірін батыл айта білуіне, өз шешімінің дұрыстығын дәлелдеуіне мүмкіндік туғызу мақсатында);
- балалардың іс-әрекетін қатаң шектеуден бас тарту;
- педагог пен балалар арасындағы қарым-қатынастың құқылы серіктестікке құрылуы және т.б. [1].
Тәрбиеші тәрбие арқылы баланың түрлі іс-әрекеттерін тиімді етіп, оның жақсы дамуына қажетті материалдарды іріктеп алады, айналадағы табиғи және әлеуметтік ортаға көзқарасын дамытады.
Балалардың сөздік қорларды меңгерудегі тәрбиешінің міндеттері
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым- қатынас жасай білуге үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде тәрбиешінің:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет саналады.
Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында Ойнай білмеген, ойлай да білмейді, Ойында озган, өмірде де озады деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым- қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық әдептерін бекітуіне әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады, дүние сырын ашады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың көңіл-күйін анықтап, психологиялық мотивтерді туындатып, жағымды мінез- құлық дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы үлкендермен және достарымен қарым- қатынас мәдениетіне тәрбиелеп, өз пікірлерін айтып жеткізе білуге көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін қолданылады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын, байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең алдымен не нәрсенің болсын жөн бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да ойын бала бойындағы қандай да бір өнердің бастауы деп білеміз.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді., таным белсенділіктері қалыптаса түсіп, ақыл- ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени шығармашылық- саусақ ойыны. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан- жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді бейнелей алады.
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде бұлшық етінің қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзеті- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.
Ұсақ моториканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік шақтан бастаған дұрыс. Омыраудағы баланың өзіне саусақтағы бас миымен байланысқан
активті нүктелеріне әсер ете отырып массаж жасау керек. Ерте жаста және
мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар өзіне -өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, т.б. Ал ересек топтағы балалар үшін ұсақ моториканы дамыту және қолдың икемділігін арттыруға арналған жаттығулар мектепке дайындықтың яғни, жазу, сызуға үйренудің маңыздысы болып саналады.
Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз.
Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата - аналарға ұсақ моториканы дамыту ойындарының маңыздылығын ұғындыру. Баланы қызықтыруда және жаңа хабарларды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қойған мақсатына жетуін, тапсырманы орындауда қиындыққа кездессе мойымауына үйрете отырып, аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан да баланы мәжбүрлеуге болмайды.
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата - аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек?
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады екен. Ойлап көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина.
Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады: егер тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында тәрбиешілердің рөлі
Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту барысында көптеген озат тәжірибелі тәрбиешілердің біліктілігі мен тәжірибесіне назар салып, олардан тұжырымды ой қорытып, жақсы жақтарын практикада қолдану өте тиімді.
Осы жұмысты жазу барысында озат тәрбиешілердің тәжірбиесіне талдау жасадық. Алматы қаласының №64 балабақшаның тәрбиешісі Ж. Мырзахметованың Қысқы табиғат белгілері атты жүргізген сабағына тоқтала кетейі
Бұл сабақта қысқа тән негізгі белгілерді, қыстағы табиғат көріністерін, бұл мезгілдегі ойын түрлерін атау, сурет бойынша әңгіме құрап, өз ойын толық жеткізе білуге, жүйелі әңгімелеуге үйрету, бұған дейін алған білімдерін тиянақтау, адамгершілікке, бір-біріне жанашырлық сезіммен қарауға баулу мақсаты көзделеді.
Көрнекілікке қыс көріністерінің суреттері, фланеграф, үн таспа, ойын түрлеріне сәйкес құралдардың суреті пайдаланылады.
Әңгімелеу, түсіндіру, көрсету, сұрақ-жауап әдіс-тәсілдері қолданылады.
Сабақта балалар үшін жаңа (шана, шаңғы, із, аяз, үскірік) сөздердің мәні түсіндіріледі.
Сабақ ұйымдастыру кезеңінен басталады.
Шеңбер жасап тұрған балалардың назары сабаққа аударылады.
Тәрбиеші: Ал, балалар, қысқы ауа-райының белгілерін білеміз бе?
Балалар: Үскірік аяз болады, гуілдеп боран соғады.
- Ендеше, боран соққанын қимылмен қалай көрсетеміз?
- Балалар қолдарын жоғары көтеріп, әрі-бері шайқалып, ауыздарымен
гуілдеп дыбыс шығарып көрсетеді.
- Үскірік аяз болып, тоңғанда не істейді?
- Балалар қолдарын қуыстырып, аяқтарын тыпырлатады.
- Ал күн шыққанда не істейсіңдер?
- Алақай! - деп қуанып, қолымызды жоғары көтереміз.
Олай болса, сендер де қуанып, қолдарыңды жоғары көтеріңдер.
Енді бәріміз орнымызға жайғасып отырып, мына суретке мұқият қарайық.
- Балалар бұл суретке қарап және айналадағы табиғат құбылыстарын
бақылай отырып, қыс мезгілін бейнелеп айтып беріңдерші.
- Қар жауып тұр. Күн суық. Аспанды бұлт басқан. Аяз болып тұр.
Адамдар жылы киінген. Су қатып, мұзға айналған. Ағаштардың бәрі ақ тон киген. Торғай, сауысқан, қарға, суық торғай қыстап қалыпты. Балалар шанамен, шаңғымен ойнап жүр. Қардан аққала тұрғызып жатыр, тағы сол сияқты.
- Өте жақсы балалар. Енді осы қысқы көріністерді фланелеграфқа өз
бетімізше бейнелеп көрсетейік. Алдарыңда қыс көрінісін бейнелейтін суреттер бар. (Шырша, қар, үйлер, шанамен ойнаған балалар тағы басқа.) Соны фланелеграфқа түсіріп орналастырамыз.
- Өте жақсы. Сендер бәрін дұрыс орындадыңдар. Қыс мезгілі сендерге
ұнай ма?
- Ұнайды.
Балалар құстармен қатар қыста аңдарда өзгеше тіршілік болады.
Мысалы, аю қыста ұйқыға кетеді, қояндардың түсі ақ болып өзгереді, қасқырлардың да түсі сұр болады. Сендермен бірге аңдардың қардағы ізін көреміз. Енді оны тамашаламас бұрын бойымызды сергітіп алайық.
Қыр үстінде қар-қар,
Шырша үстінде қар-қар.
Қыр астында ақ аю,
Ұйықтайды екен ай-ай.
Тыныш-тыныш балақай,
Шулаймыз біз бұлай.
(Теледидарды қосып, ормандағы аңдар тіршілігінен көрініс көрсетемін. Ондағы аңдардың атын, түсін, ізін жеке-жеке айтып түсіндіремін).
Балалар, сендерге ойын ойнау ұнайды ғой. Олай болса, Кімнің жүрісі деген ойын ойналық.
Ойын шарты: Мен қазір бір аңның немесе құстың қимылын жасаймын сендер ненің жүрісі екенін айтып, қимылмен жасап көрсетіңдер.
(Үнтаспадан әдемі әуен ойналып тұрады. Тәрбиеші өзі ортаға шығып, қимылдарды көрсетеді. Аюға ұқсап қорбаңдайды, қоянға ұқсап секірді, борсыққа ұқсап бүрісіп ұйықтайды тағы сол сияқты. Балалар оны тауып, қайталап көрсетеді).
- Қалай, балалар, ойын сендерге ұнады ма? (Балалар жауабы).
- Балалар, қардың түсі қандай?
- ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz