Картоп өсіру

Кіріспе
1.2 Морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Тақырыптың өзектілігі. Еліміз бүкіл әлемдік сауда ұйымына кірудің алдында тұрғанда патенттік тауар өндірушілермен бәсекелестікке түсе білу үшін тауарлық және дәмдік сапасы жоғары ауылшаруашылық тауарларын өндіруіміз керек. Бұл тұрғыда картоп өсірудің агротехнологиялық тәсілдер кешенін әзірлеу аграрлы ғылымның өзекті мәселесі болып табылады.
Картоп өте маңызды ауылшаруашылық дақылы. Картоп түйнегі, ең алдымен кеңінен және әр түрлі тағамға пайдаланылады. Бір килограмм түйнек 840 калорияға дейін береді және адамның сөткелік рационында айтарлықтай орын алады.Картоп түйнегінде 22—25 процент құрғақ зат, оның ішінде 80—85 процент крахмал және 3 процентке дейін белокты заттар болады [ 1 ]. Картоп белогі өзінің биологиялық құндылығы жағынан дәнді дақылдар белогінен анағұрлым жоғары бағаланады, өйткені оның құрамында және жануарлар организімдерінде синтезделмейтін амин қышқылдары (ванилин, лизин, трифтофан, лейцинт. б.) көп.
Картоп егістігінің фитосанитарлық жағдайын жақсартумен ғылымдар мен практиктердің көбісі айналысты. Картоп халық шаруашылығында жоғары сұранысқа ие, сондықтан отырғызу кезеңіне дейін және шығуы кезеңінде арамшөптермен күресудің кешеңдік шараларын әзірлеу әсіресе, құмаймен, мысыққұйрықпен күресу ғылыми қызығушылық тудырады.

Картоп алқа тұқымдастарына жатады- Solanaceae L., Solanum L., тұқымдасына жатады, Тuberarium (Dun) Buk, тобына кіреді, жемісі түйін тұзеді. Картоптың отаны –Оңтүстік Америка болып табылады. Оның бастапқы орталығы Оңтүстік Американың биік таулы аудандары болып табылады. (Перу, Боливия). Екінші бас орталығы жабайы түйнектер түзетін түрлері өсетін Мексиканың таулы бөктері. Ол жерлерде кейбір жабайы диплоидтық түрлері орналасқан , олар экологиялық және басқа да факторлардың әсерінен көптеген басқа түрлердің шығуына әсер етеді. Мәдени түрдегі картоптың шығатын бас орталығы Чили және оның аралдарының жағалаулары болып табылады, бұл жерлерде Solanum tuberosum ssp. chilotanum Buk. et Lechn., және анд тауларының аудандары (Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Солтүстік батыс Аргентина) негізгі егіс аумақтарында S.andigenum Juz. еt. Buk. Түрі өсіріледі. Біздің еліміздегі картоптың системетикасының негізін салушы С.М.Букасов. картоптың (70 түрі белгілі олар 32 серияға біріктірілген. Серия екі географиялық топқа бөлінеді-оңтүстік Америкалық және Солтүстік Америкалық. Түрлердің

1. Ю.Б.Коновалова. Частная селекция польевых культур. М.Изд. ВО Агропромиздат. 1990
2. Т.Н.Нұрғасенов., Ә.Х.Қалиев Генетика, селекция және тұқым шаруашылығы. Алматы.2007
3. Абрамова. З.В., Карминский ОА Руководство к практическимзанятиям по генетике. Изд Колос -Л 1968. -192 с.
4. Бороевич С. Принципы и методы селекции растений -М.: Колос, 1984 -344с.
5. Бутенко Р. Г. Культура изолированных тканей и физиологияморфогенеза растений.М.: Наука, 1964. -272 с.
6. ГужовЮ, Фукс А. Валичек П. Селекция и семеноводствокультурных растений. - М.: "Агропромиздат" 1991 -464 с.
7. Калинин Ф.Л., Сарнацкая В.В., Полищук BE. Методы культуры
тканей в физиологии и биохимии растений. М.: Киев: Наукова думка,
1980. -488 с.
8. Нұрышев М. X., Нұрышева А.М. Цитология.Ы.Алтынсарин
атындағы Қазақтың білімакадемиясыныңРеспубликалықбаспа кабинеті.Алматы. 1999. -181 б.
9. Практические задачи генетики в сельском хозяйстве. М. Изд.
Наука 1971. -384 с.
10. Практикум по селекции и семеноводству полевых культур. М.
Агропромиздат. 1987.-368 с.
11. И.В.Мичурин. Сочинения. Т.І.М.Сельхозгиз, 1948.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Еліміз бүкіл әлемдік сауда ұйымына кірудің алдында тұрғанда патенттік тауар өндірушілермен бәсекелестікке түсе білу үшін тауарлық және дәмдік сапасы жоғары ауылшаруашылық тауарларын өндіруіміз керек. Бұл тұрғыда картоп өсірудің агротехнологиялық тәсілдер кешенін әзірлеу аграрлы ғылымның өзекті мәселесі болып табылады.
Картоп өте маңызды ауылшаруашылық дақылы. Картоп түйнегі, ең алдымен кеңінен және әр түрлі тағамға пайдаланылады. Бір килограмм түйнек 840 калорияға дейін береді және адамның сөткелік рационында айтарлықтай орын алады.Картоп түйнегінде 22 -- 25 процент құрғақ зат, оның ішінде 80 -- 85 процент крахмал және 3 процентке дейін белокты заттар болады [ 1 ]. Картоп белогі өзінің биологиялық құндылығы жағынан дәнді дақылдар белогінен анағұрлым жоғары бағаланады, өйткені оның құрамында және жануарлар организімдерінде синтезделмейтін амин қышқылдары (ванилин, лизин, трифтофан, лейцин т. б.) көп.
Картоп егістігінің фитосанитарлық жағдайын жақсартумен ғылымдар мен практиктердің көбісі айналысты. Картоп халық шаруашылығында жоғары сұранысқа ие, сондықтан отырғызу кезеңіне дейін және шығуы кезеңінде арамшөптермен күресудің кешеңдік шараларын әзірлеу әсіресе, құмаймен, мысыққұйрықпен күресу ғылыми қызығушылық тудырады.

Картоп алқа тұқымдастарына жатады- Solanaceae L., Solanum L., тұқымдасына жатады, Тuberarium (Dun) Buk, тобына кіреді, жемісі түйін тұзеді. Картоптың отаны - Оңтүстік Америка болып табылады. Оның бастапқы орталығы Оңтүстік Американың биік таулы аудандары болып табылады. (Перу, Боливия). Екінші бас орталығы жабайы түйнектер түзетін түрлері өсетін Мексиканың таулы бөктері. Ол жерлерде кейбір жабайы диплоидтық түрлері орналасқан , олар экологиялық және басқа да факторлардың әсерінен көптеген басқа түрлердің шығуына әсер етеді. Мәдени түрдегі картоптың шығатын бас орталығы Чили және оның аралдарының жағалаулары болып табылады, бұл жерлерде Solanum tuberosum ssp. chilotanum Buk. et Lechn., және анд тауларының аудандары (Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия, Солтүстік батыс Аргентина) негізгі егіс аумақтарында S.andigenum Juz. еt. Buk. Түрі өсіріледі. Біздің еліміздегі картоптың системетикасының негізін салушы С.М.Букасов. картоптың (70 түрі белгілі олар 32 серияға біріктірілген. Серия екі географиялық топқа бөлінеді-оңтүстік Америкалық және Солтүстік Америкалық. Түрлердің басым бөлігі (21) Оңтүстік америкада өседі. Тuberosа сериясы қызығушылық тудырады. Құрамына S.tuberosum кіреді, алтосы кезге дейін бұл түрдің эпидемалық сорты өседі. S tuberosum-ның шығу тегі (С.М.Букосов бойынша) оған жақын болып келетін тетраплоидтық S. Leptostigma Juz. және S. molinae Juz. Түрлері табылды. Оңтүстік Америкалық сериялар үш топқа бірігеді, ал Солтүстік Америкалықтар - екі секция тармағына бөлінеді. Солтүстік америкалық сериялар қызықты және өте көп, Demissa және Longipedicellate соларға жатады, бұлар фитофторозаға және басқа да ауруларға төзімді болады.

Сурет 1. Картоп

Картоптың осыншама көп түрінен мәдени түрде негізінен S. tuberosum пайдаланылады. Барлық селекциялық сорттар Оңтүстік Америкадан әкелінге сорттарды бірнеше рет будандастыру әдісімен шығарылады. S tuberosum-ды өз арасында және S.andigenum-ның мәдени түрімен будандастыру арқылы алынады. Олардың түрінен S tuberosum-ның басымдылығы байқалып тұрады. Сорттардың бұл тобы S. tuberosum ssp. evropaeum Buk. деп аталады. S.demissum Lindl және басқа да жабайы және мәдени түрлердің қатысуымен шығарылған картоп түрлері қосылып S.tuberosum ssp. hybridum Buk.түр тармағы түзеді. Селекциялық сорттардың көптеген түрлерін жинақтап алып оларды сорттардың ерекше белгілеріне қарап бөледі [3].

1.2 Морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері

Картоп - көпжылдық шөптесін өсімдік, дақыл ретінде біржылдық болып саналады, себебі оның даму циклі вегетативтік кезеңде өтеді. Картоп түйнек арқылы көбейеді, оның бөліктерімен, өркендерімен кесінділерімен көбейеді, ал селекциялық жұмыста тұқым арқылы көбейеді.
Морфологиялық белгілері. Картоптың тамыры шашақты болып келеді және топыраққа терең бойламайды. Сабағы тік немесе бір жағына жантайып тұрады. Биіктігі 45-тен 120 см-ге дейін барады. Бұтақтары алты-сегіз, жапырақты сабақтардан тұрады, жылдам пісетін сорттарда тармақтанбайды, кеш пісетін сорттарында тармақтанып жатады. Ішкі бүршіктерінен сабақ бойымен жер асты бұтақтары түзіледі, оларды столондар дап атайды, олардың ұшынан түйнектер пайда болады. картоптың мәдени түрлерінің және сорттарының столондарының ұзындығы 10 см болады, ал жабайы түрлерінде 50 см-ден асады. Түйнегі- жуанданған, қысқа сабақ. Оның бетінде спиралды түрде көзшелер орнаасқан әрбірінде үш бүршіктен болады. түйнек өзінің биіктігіне қарай өседі, сондықтан оның жоғарғы бөлігіндегі көзшелер үлкен және олар бір-біріне, төменгі бөліктермен салыстырғанда жақын орналасады. Түйнектердің формасы және түстері әртүрлі болады. Олар, ірі басты, домалақ, сопақша-домалақ, ақ, қызғыш, қызыл күлгін болып келеді олқабығының және ішіндегі жұмсағының түсіне байланысты болады. Көптеген сорттардың жұмсағының түсі ақ, аздап сарығыш, сұоғылт болып келеді. жапырақтары үзік-үзәк жұпсыз қанаттты шашыраңқы болып келеді.Олар үш-жеті жұп бүйірлік жапырақтан тұрады, олардың арасына бөліктер және бөлшекшелер орналадсады. Гүлдері дөңгелек тәріздес болады, гүл шоғырына бұйраланып орналасады. Гүл тәжінің түсі ақ, көк, қызыл және көкшіл күлгін болады. Гүлдерінде 5 аталық және ол конус тәріздес болады, аналық түйіннен бағаннан және аналық аузынан тұрады. Жемісі - екі қяшықтан көп тұқымды жидек. Тұқымы майда, жалпақ, ақшыл-қоңыр болады. 1000 тұқымнның массасы 0,5-0,7 грамм.
Морфологиялық белгілері. Картоптағы тұқым қуалатын белгілерге гүлдерінң түсі, түйнектері және өскіндері жатады. Фенотиптік жөнінен ақ, қызыл және көк түсті түйнектерді, гүлдерді көзшелерді ажыратады. Көк түс қызылдан басым болады, ол екеуі ақтан басым болады. түстерді екі топтағы комплементарлық бір-біріне әсер беретін гендер бақылап отырады: негізгі гендер P және R және пайда болатын гендер D,E,F және S. P гені көк-күлгін түске себепші болады, R-гені қызыл-күлгін түсті бақылайды. Гендердің әсері өсімдіктегі барлық пигменттенуді қамитды (түйнек, өркендер, гүлді, жапырақ сағағын және басқа органдарды) комплементарлық гендердің қатысуына байланысты пайда болатын: D-гені түйнектер үшін, E-гені барлық түйнектер үшін, оған көзшелерде қосылады, F және S-гендері гүлдер үшін пайда болды, бұл гендердің комбинациясы гүлдердің түсін береді, түйнектердің және көзшелердің түсін береді. Мысалы: PRD және RD- қызыл түйнектерді, ал P,R,D секілді бір ғана гені немесе рецессивті pr гені ғана болатын өсімдікте-ақ түсті түйнек болады. өскіндердің пигменттелуі гендердің негізіне байланысты болады. Барлық гендердің серіктері болады, оны картоптың тетраплоидтық қасиеті дәлелдеп отыр. Көптеген сорттарда симплекстік генотип басым болады, бұл белгілерге сәйкес мына түрлерді көрсетуге болады, мысалы: Pppp, Rrrr және т.б. квадриплекстерде негізгі гендерге қарай немесе екінші комплиментарлық ген жоқ болса да гүлдердің түсі ашық түсті болады. бұл жағдай, олардың тұқымында ақ түйнекті ата-аналық формалардың бар екендігін көрсетеді. Гендерге қарап сорттардың генотипіне анықтауды будандастыру анализінің негізінде анализдейтін будандастыруды немесе сорттармен будандастырудағы симплекстік жағдайдағы доминанттық гені бар сорттар арқылы анықтайды. Мынадай сорттардың генотиптері белгілі: Элла (p4r4d4e4), Альма (Dd3) т.б. көптеген будандастырулардың нәтижесінде, түйнектің жұмсағыгның түсі сары түсі ақ түс басым болғанда болады және бір доминанттық генмен және полигенамен басқаларды, олардың мөлшері оның қарқындылығына байланысты болады. Жұмсақтың қызыл және көк түсті болуы екі комплементарлық генмен анықталады C және Y, олар антоцианның және Z геномының түзілуіне себепші болады. Түйнектердің домалақ формасы домалақ-сопақша, сопақ және ұзынша формаларынан басым болады, олар бірнеше гендермен бақыланады. Көзшелердің терең болып орналасқан туралы тұқым қуалаушылық ақпараты жоқ, бұл белгілері бірнеше гендер арқылы жасалады.

Сурет 2. Картоп түйнегі

Крахмал мөлшері. Бұл өте күрделі сандық белгілерге жатады, және ол картопты өсіру жағдайына байланысты болады (топырақ, климат). Бұл полигендік белгіге жатады, ол аддитивтік түрде тұқым қуалайды. Сорттарды будандастырғанда трансгерссиялық себебінен, ата-аналық компененттерге қарағанда, көп мөлшерде немесе аз мөлшерде құрамында крахмалы болатын формалар бөлінеді (ыдырайды). Құрамындағы крахмал мөлшеріне қарап ыдырауды зерттегенде, селекциялық сорттардың тозаңданудан немесе будандастырылудан болатындығын картоп шаруашылығы ҒЗИ-да зерттеп одан мынандай нәтиже көрінеді: бұлар дуплекстік генотиптерге тән тетрасомин типіндегі жолмен жүреді (A2a 2 А4B2b2 және т.б.). ұрықтағы варициялық қатардың класстары арасындағы сандық қатынастар 1:8:18:8:1 болады. Генетикалық анализ ата-аналық формадан 6 тәуелсіз доминаттық аллелдерді тапты (генотип А4B2b2). Құрамындағы крахмал мөлшері 24-26% болатын гибридтерде А4B4 генотип болды, крахмалдылығы 21-23% болғанда сегіз доминаттық аллелдер болды А4B3b, 18-20% А4B2b2, 14-17%- А4Bb3, крахмал мөлшері төмен-12-14%- А4b4 болды. Крахмалдылығына қарай ыдырау заңдылығы мынаны көрсетеді, крахмал мөлшерінің жоғарлылығын зерттейтін селекцияда негізгі жағдай крахмалдылығы жоғары формаларды бөліп алуға сұрыптау жасау және оларды бір-бірінен будандастыру болып табылады.
Ақуыз құрамы, мөлшері. Бұлда полигендік белгі болып табылады бірнеше аллелдік емес гендердің бірігіп әсер етуінен анықталады, олардың санынан, олардың пайда болу қарқындылығы көрінді.
Биологиялық ерекшеліктері. Картоп барлық жерде егіледі бірақ, салыстырмалы климаттық аумақтарда көптеп таралған. Оның вегетативтік кезеңі сортына және өсірілетін аумағына байланысты болады және 50-120 күн болады. Осындай ерекшеліктеріне қарай картопты ерте пісетін, орташа ерте, орташа пісетін, кеш пісетін деп бөледі. Картоп төменгі температураға да жоғары температураға да сезімтал болады. қысқа мерзімдік аяздарда 1,5-2°С-де картоп өлмейді, себебі, бұл кезде оның жапрырақтарына қант жиналып қалады, олар қорғаныс рөлін атқарады. Түйнектері -1°С-де өліп қалады, бұл жағдай оның құрамындағы судың молдығына байанысты болады. топырақ температурасы 7°С-нен төмен болмаған жағдайда картоп тамыр түзе бастайды. Түйнек түзген уақыты түйіндеу фазасымен сәйкес келеді. бұл кездегі топырақ температурасы 16-19°С болады, ауа температурасы 21-25°С болады. температура 30°С-ге дейін көтерілсе түйнектердің өсуі тоқталады. Картоп - ылғалды жақсы көретін дақыл, әсіресе оны гүлдей бастағанда суару керек. Бұл кезде ылғал жеткіліксіз болса түйіндерінің түсуіне әкеледі, одан соң өнімнің түсімі төмендейді. Түйнектердің жетілу кезеңі қысқа күнде жақсы болады (12 сағаттың).
Гүлдеу биологиясы. Картоп өздігінен тозаңданатын өсімдік. Кейбір түрлері мен сорттары стерилді болады. Тазалық геннен беріледі бірақ оның пайда болу дәрежесіне экологиялық факторлар әсер етеді. Камераз және Подмосковье сорттары вегетатциялық кезеңнің жағдайында жидек болуы мүмкін немесе тұқым байлайды, кейде екеуін де түзбейді. Памирда картоптың барлық түрі жеміс береді. Картоптың гүлдеуі оны еккеннен соң 30-35 күннен кейін басталады. Бір гүлдің гүлдеу уақыты 3-7 күн болады, барлығының гүлдей бастауы 15-40, өсімдіктің бүтіндей гүлдеуі 20-50 күнге созылады. Аналық аузы тозаңдаықтан 2-3 күн бұрын жетіледі. Көптеген сорттарда аталықтың тазалығына байланысты жемістер түзілмейді, көптеген сорттары тіпті гүлдемейді, кейбіреуінде түсіп қалған түйіндер болады. картоптың гүлдеуі үшін қолайлы температура 16-22°С болады [5].

Картоптың қазіргі сорттары оларға артатын талапты толығымен орнындай алмайды. Олардың сыртқы ортаның әсеріне өнімділігі төмендеп кетеді,сонымен қатар ауруларға шалдығады, зиянкестер әсер етеді. Осыған байланысты селекцияға бірқатар міндеттер жүктелді, оларды жалпы, регионалдық және ерекше деп бөлуге болады. селекцияның жалпы міндеті- экологияға ббиімді, жоғары өнімділіктегі, ауруларға төзімді, зиянкестерге және ауа райының қолайсыздығына төзімді, пісу мерзімі әртүрлі, құнаолығы жоғары және дәмді механикалық өңдеуге жарамды жақсы картоп түрлерін шығару болып табылады. Регионалдық міндеттің біреуі-фитофторға тұрақты сорттарды, ауру түрлері жыл сайын үлкен шығын келтіретін жерлерге егу болып табылады. Екінші мәселе-еліміздің оңтүстік өңірлеріне құрғақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.