Ашық экономикадағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1. Мемлекеттің ақша.несие саясатының мәні, мақсаттары
2. Ашық экономикадағы ақша.несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
1. Мемлекеттің ақша.несие саясатының мәні, мақсаттары
2. Ашық экономикадағы ақша.несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға өтуге байланысты елдің экономикасында, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық салаларында терең әрі ауқымды өзгерістер көрініс тапты. Яғни екі деңгейлі банк жүйесінің қалыптасуы және сыртқы экономикалық іс-әрекеттердің либерализациялануы көптеген ірі және шағын экспортерлар мен импортерлардың пайда болуына, сондай-ақ жекешелендірудің нәтижесінде коммерциялық шаруашылықтардың жеке объектілерімен қоса ірі өндірістік кәсіпорындар жеке меншікке иелігіне өтті.
Ашық экономикадағы өзгерістердің оң нәтижелерімен қатар кері нәтижелері де болып отырды. Яғни ұлттық экономиканың құрылымдарындағы ірі диспропорциялар, шаруашылық байланыстардың тоқтауы, инфляция, “көлеңкелі экономика” масштабының өсуі т. б.
Қазіргі экономисттердің көпшілігі ақша - несие саясатын үкіметтің шамадан тыс үстеміне және дербес индивидумдардың шаруашылық дербестігінің азаюына тудырмайтын демократиялық қоғамдағы ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеу құралы деп қарайды.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының ең ақырғы мақсаты бағалардың тұрақтылығын, толық жұмыс бастылықты және ВНП-ның нақты көлемінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының негізінде жалпы экономиканың хал-ахуалына ақшалардың және ақша - несие саясатының әсер ету процесін зерттейтін ақша теориясы жатады.
Монетарлық саясаттың бағыттары мен тактикалық мақсаттары ұлттық экономиканың күй-жағдайымен анықталады. Тәуелсіздік алуынан кейін Қазақстан Республикасы өзіне инфляциясы өсіп бара жатқан, құлдыраған экономиканы мұраға алды. Бұдан былай бұл процестер тек әрі қарай күшейді. Қазіргі кезде Ұлттық банктің жігерінің арқасында, сауатты ақша-несие саясатын жүргізуінің арқасында жағдай тұрақтандырылған болатын.
Біздің өмірімізге, Қазақстанның жаңа тарихына қарап біз ақша-несие саясатын зерттеудің өзектілігіне көзімізді жеткізе аламыз. Қазақстанның ақша-несие саясаты, табиғи америкалық, ағылшын немесе қандай болмасын басқа да монетарлық саясатын жүргізуші нарықтық экономикасы дамыған елдердегідей болуы мүмкін емес, демек бұл тақырып тағы ұзақ зерттеуді талап етеді. Ақша-несие саясатының теориясы жеткілікті толық өңделген, бірақ ол қазақстандық экономика реалияларына бейімделуге мұқтаж екені анық. Осы өзектілік себептен, біз осы тақырыпты таңдадық.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ақша-несие саясаты тақырыбын толық ашып көрсету болып табылады. Негізгі мақсаттарға сәйкес келесі міндеттерді ашып көрсету алға қойылған:
- ақша-несие саясатының теориялық ілімдерінің негізін қарастыру;
- ақша-несие саясатының мәнін, механизмдерін, элементтерін қарастыру;
- ақша-несие саясатын қолданғанда пайдаланатын құралдарды қарастыру;
- Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан бері ақша-несие саясатын талдау;
- қазіргі уақыттағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі прблемаларды қарастыру;
- Қазақстан Ұлттық Банкінің алға қойылған бағыттарын қарастыру;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыстың таңдалған тақырыптың көкейкестілігі негізделген, зерттеу процесінде шешуге қажетті мақсаттар мен міндеттер анықталған, жұмыстың құрылымдық мазмұны берілген.
Сонымен қатар заңдық, нормативтік базалар, оқу-әдістемелік құралдар, шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың монографиялары, периодикалық баспаның материалдары, интернет-сайтының материалдары пайдаланылды.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға өтуге байланысты елдің экономикасында, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық салаларында терең әрі ауқымды өзгерістер көрініс тапты. Яғни екі деңгейлі банк жүйесінің қалыптасуы және сыртқы экономикалық іс-әрекеттердің либерализациялануы көптеген ірі және шағын экспортерлар мен импортерлардың пайда болуына, сондай-ақ жекешелендірудің нәтижесінде коммерциялық шаруашылықтардың жеке объектілерімен қоса ірі өндірістік кәсіпорындар жеке меншікке иелігіне өтті.
Ашық экономикадағы өзгерістердің оң нәтижелерімен қатар кері нәтижелері де болып отырды. Яғни ұлттық экономиканың құрылымдарындағы ірі диспропорциялар, шаруашылық байланыстардың тоқтауы, инфляция, “көлеңкелі экономика” масштабының өсуі т. б.
Қазіргі экономисттердің көпшілігі ақша - несие саясатын үкіметтің шамадан тыс үстеміне және дербес индивидумдардың шаруашылық дербестігінің азаюына тудырмайтын демократиялық қоғамдағы ұлттық экономиканы мемлекеттік реттеу құралы деп қарайды.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының ең ақырғы мақсаты бағалардың тұрақтылығын, толық жұмыс бастылықты және ВНП-ның нақты көлемінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының негізінде жалпы экономиканың хал-ахуалына ақшалардың және ақша - несие саясатының әсер ету процесін зерттейтін ақша теориясы жатады.
Монетарлық саясаттың бағыттары мен тактикалық мақсаттары ұлттық экономиканың күй-жағдайымен анықталады. Тәуелсіздік алуынан кейін Қазақстан Республикасы өзіне инфляциясы өсіп бара жатқан, құлдыраған экономиканы мұраға алды. Бұдан былай бұл процестер тек әрі қарай күшейді. Қазіргі кезде Ұлттық банктің жігерінің арқасында, сауатты ақша-несие саясатын жүргізуінің арқасында жағдай тұрақтандырылған болатын.
Біздің өмірімізге, Қазақстанның жаңа тарихына қарап біз ақша-несие саясатын зерттеудің өзектілігіне көзімізді жеткізе аламыз. Қазақстанның ақша-несие саясаты, табиғи америкалық, ағылшын немесе қандай болмасын басқа да монетарлық саясатын жүргізуші нарықтық экономикасы дамыған елдердегідей болуы мүмкін емес, демек бұл тақырып тағы ұзақ зерттеуді талап етеді. Ақша-несие саясатының теориясы жеткілікті толық өңделген, бірақ ол қазақстандық экономика реалияларына бейімделуге мұқтаж екені анық. Осы өзектілік себептен, біз осы тақырыпты таңдадық.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ақша-несие саясаты тақырыбын толық ашып көрсету болып табылады. Негізгі мақсаттарға сәйкес келесі міндеттерді ашып көрсету алға қойылған:
- ақша-несие саясатының теориялық ілімдерінің негізін қарастыру;
- ақша-несие саясатының мәнін, механизмдерін, элементтерін қарастыру;
- ақша-несие саясатын қолданғанда пайдаланатын құралдарды қарастыру;
- Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан бері ақша-несие саясатын талдау;
- қазіргі уақыттағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі прблемаларды қарастыру;
- Қазақстан Ұлттық Банкінің алға қойылған бағыттарын қарастыру;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыстың таңдалған тақырыптың көкейкестілігі негізделген, зерттеу процесінде шешуге қажетті мақсаттар мен міндеттер анықталған, жұмыстың құрылымдық мазмұны берілген.
Сонымен қатар заңдық, нормативтік базалар, оқу-әдістемелік құралдар, шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың монографиялары, периодикалық баспаның материалдары, интернет-сайтының материалдары пайдаланылды.
ЖОСПАР
Кіріспе
1. Мемлекеттің ақша-несие саясатының мәні, мақсаттары
2. Ашық экономикадағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға өтуге байланысты елдің
экономикасында, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық
салаларында терең әрі ауқымды өзгерістер көрініс тапты. Яғни екі деңгейлі
банк жүйесінің қалыптасуы және сыртқы экономикалық іс-әрекеттердің
либерализациялануы көптеген ірі және шағын экспортерлар мен импортерлардың
пайда болуына, сондай-ақ жекешелендірудің нәтижесінде коммерциялық
шаруашылықтардың жеке объектілерімен қоса ірі өндірістік кәсіпорындар жеке
меншікке иелігіне өтті.
Ашық экономикадағы өзгерістердің оң нәтижелерімен қатар кері
нәтижелері де болып отырды. Яғни ұлттық экономиканың құрылымдарындағы ірі
диспропорциялар, шаруашылық байланыстардың тоқтауы, инфляция, “көлеңкелі
экономика” масштабының өсуі т. б.
Қазіргі экономисттердің көпшілігі ақша - несие саясатын үкіметтің
шамадан тыс үстеміне және дербес индивидумдардың шаруашылық дербестігінің
азаюына тудырмайтын демократиялық қоғамдағы ұлттық экономиканы мемлекеттік
реттеу құралы деп қарайды.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының ең ақырғы мақсаты
бағалардың тұрақтылығын, толық жұмыс бастылықты және ВНП-ның нақты
көлемінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының негізінде жалпы
экономиканың хал-ахуалына ақшалардың және ақша - несие саясатының әсер ету
процесін зерттейтін ақша теориясы жатады.
Монетарлық саясаттың бағыттары мен тактикалық мақсаттары ұлттық
экономиканың күй-жағдайымен анықталады. Тәуелсіздік алуынан кейін Қазақстан
Республикасы өзіне инфляциясы өсіп бара жатқан, құлдыраған экономиканы
мұраға алды. Бұдан былай бұл процестер тек әрі қарай күшейді. Қазіргі
кезде Ұлттық банктің жігерінің арқасында, сауатты ақша-несие саясатын
жүргізуінің арқасында жағдай тұрақтандырылған болатын.
Біздің өмірімізге, Қазақстанның жаңа тарихына қарап біз ақша-несие
саясатын зерттеудің өзектілігіне көзімізді жеткізе аламыз. Қазақстанның
ақша-несие саясаты, табиғи америкалық, ағылшын немесе қандай болмасын басқа
да монетарлық саясатын жүргізуші нарықтық экономикасы дамыған елдердегідей
болуы мүмкін емес, демек бұл тақырып тағы ұзақ зерттеуді талап етеді. Ақша-
несие саясатының теориясы жеткілікті толық өңделген, бірақ ол қазақстандық
экономика реалияларына бейімделуге мұқтаж екені анық. Осы өзектілік
себептен, біз осы тақырыпты таңдадық.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ақша-несие саясаты тақырыбын
толық ашып көрсету болып табылады. Негізгі мақсаттарға сәйкес келесі
міндеттерді ашып көрсету алға қойылған:
- ақша-несие саясатының теориялық ілімдерінің негізін қарастыру;
- ақша-несие саясатының мәнін, механизмдерін, элементтерін қарастыру;
- ақша-несие саясатын қолданғанда пайдаланатын құралдарды қарастыру;
- Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан бері ақша-несие
саясатын талдау;
- қазіргі уақыттағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі
прблемаларды қарастыру;
- Қазақстан Ұлттық Банкінің алға қойылған бағыттарын қарастыру;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыстың таңдалған
тақырыптың көкейкестілігі негізделген, зерттеу процесінде шешуге қажетті
мақсаттар мен міндеттер анықталған, жұмыстың құрылымдық мазмұны берілген.
Сонымен қатар заңдық, нормативтік базалар, оқу-әдістемелік құралдар,
шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың монографиялары, периодикалық
баспаның материалдары, интернет-сайтының материалдары пайдаланылды.
Мемлекеттің ақша-несие саясатының мәні мен мақсаттары
Ақша-несие саясаты салық, инвестициялық, құрылымдық және т.б. сияқты
кез келген дамыған қоғамның экономикалық саясатының бір бөлімі болып
келеді. Ақша-несие саясаты мәнінде монетарлы өкіметтердің ақша-несие
сферасындағы конъюктура және қайта даму процесін жөнге салуы мақсатындағы
өзара байланысқан шаралардың кешенін түсіну керек. Шаралар кешенінің мінез-
құлқы және мазмұны қоғамның экономикалық стратегиясымен және жалпы
шаруашылық жағдаймен анықталады. Ақша-несие саясатының әрекеттілігі оның
мүмкіншіліктерімен шектеледі, осы шектерді анықтау экономикалық теорияның
аса күрделі мақсаты болып табылады.
Ақша-несие саясатының негізгі әсер ету объектісі ақша айналымы болып
келеді. Ақша айналымы өз алдына қолма-қол және қолма-қол емес ақшалардың
толассыз қозғалысын құрайды. Ақша айналымының кеңейтілген түсінігі оның
құрылу принциптерін түбірінен өзгертеді. Осы анықтамаға сәйкес ақша
айналымын реттеу ақша массасы, ақша массасының агрегаттары, орталық банкі
ақшалары, несие мультипликаторы, ақша сұранысы және ұсынысы және т.б.
сондай жаңа ұғымдардың негізінде жүзеге асады. Өз кезегінде түсінік
аппаратын жаңарту кейнсиандық және монетарлық ақша айналымын реттеу
концепцияларын зерттеу қажеттілігіне әкеледі, өйткені бұл теориялық
құрылыстардың негізінде Маркстің ақша айналымының өзгертілген құрылымды
заңы жатыр. Ақша айналымы заңы құн заңынан шығады. Демек айналымға қажет
ақша массасын анықтағанда тек қана тауар айналымының көлемі мен құрылымын
қарастыру жеткіліктісіз, мұнда табыстың мөлшері мен құрылымын, ақшаға
ұсыныс пен сұраныстың арақатынасын ескеру керек.
Ақша-несие саясатын негіздеу, оның стратегиясы мен тактикасын анықтау
ең алдымен теориялық принциптердің айқындалуын және оның ішкі
механизмдерінің ашылғанын талап етеді. Ақша-несие саясатының теориясы
бойынша жүйелі түрде екі ірі мектепті бөліп көрсеткені өзімізге белгілі –
кейнсиандық және монетарлық мектептер. Егер де кейнсиандықтар ақша - несие
саясатын рольді бюджеттіктердің пайдасына, немесе табыстардың үстінен
бақылауға беретін болса, онда монетаристтер ақша-несие саясатын жоғары
бағалауды нақты қолдайды. Олардын арасындағы келіспеушілік әртүрлі
методологиямен шартталған – біріншілері саясаттың әрбір жеке оқиға
негізінде тиімділігі туралы айтса, екіншілері – барлық нәтижелер кешенінің
негізіндегі тиімділік туралы айтады.
Ақша-несие саясатының нәтижелі жұмыс жасауына институционалдық негіз
болып келетін екі деңгейлік банкілік жүйе және ақша-несие сферасындағы
нарықтық жүйе.
Банкілік секторды қарастырғанда, монетарлық саясатты табысты орындау
мақсатында жаңа банкілерді, олардың барлық деңгейдегі филиалдары мен
бөлімдерін жасау, экономикалық мақсаттылық және нәтижелілік принцибімен
банкілік қызмет бағыттарын таңдау, ерекше экономикалық әдістермен
банкілердің мінез-құлқын реттеуді қамсыздандыру процесі
демократизациялануға тиісті. Екі деңгейлік құрылымның нәтижелі жұмыс
жасауына сенімді кепіл пассивтер, клиентура, қорлардың пайдалы
орналастырылуы үшін бәсекелес шарттарының теңдігі болып табылады. Орталық
банкі (бірінші деңгей) бірыңғай ақша-несие саясатын жасап, ақша айналымын
және екінші деңгей банкілерінің қызметін белгілі дүниежүзілік тәжірибедегі
әдістердің көмегімен реттейді. Ол клиентураға несие-есеп айырысатын
қызметтерді көрсетумен шұғылданбайды, оның клиенттері тек қана банкілерден
тұрады. Сайып келгенде, әңгіме иілгіш құрылым шектерінде жүйенің тұрақты
эволюциясының жүріп жатқаны туралы айтылады.
Банкілік мекемелердің әр түрлілігі мен аса көптігіне, олардың әр түрлі
елдерде түрлі үйлесушілігіне қарамастан, екі деңгейлік құрылымның болғаны
орталық банкіге экономикалық әдістердің жиынымен екінші деңгейдегі
банкілердің мінез-құлығын жөнге салуға және қайта өңдеу процесіне әсер
етуге мүмкіндік береді. Банкілер арасындағы іскерлік бәсекенің болуы барлық
елдерде олардың нәтижелі жұмыс жасауының негізгі шарты деп қаралады.
Қазіргі ақша-несие саясатының институционалдық негіздеріне нарықтық
жүйе кіреді. Ақша-несие сферасындағы нарықтық жүйесіз екі деңгейлік
банкілік жүйелердің нәтижелі жұмыс жасауын ұғыну қиынға соғады. Ол
экономиканы ақша-несиелік реттеудің нарықтық үлгілерінің маңызды буыны
болып келеді: мұнда несиелердің әртүрлі мезгілдерге сұранысы және ұсынысы
шоғырланады, монетарлық саясаттың өте маңызды айнымалысы – пайыздық
ставкалар қалыптасады.
Ақша-несие сферасында нарықтық класификациялаудың негізінде ең алдымен
үш белгі жатады: келісім объектісі, уақыт арасындағы қатысушылардың құрамы
және келісімдердің ұзақтығы. Осыған қарап нарықтың екі тобын айырып
көрсетеді: несие және қаражаттық, олардың өз алдына нақтылы бір түрлері
бар. Егер келісім несие нарығында 24 сағаттан бір жыл мезгілге жасалса,
қаражаттық нарықта ұзақ мезгілдік келісімдермен сипатталады.
Несие нарықтары банкаралық және ақшалай болып бөлінген. Күнделікті
банкілердің мезгіл бойынша активті және пассивті операцияларының теңелетін
банкаралық нарыққа тек қана банкілердің қатысуға мүмкіндігі бар.
Қатысушылар мен келісім объектілерінің құрамы көбірек болатын ақша нарығы
болып табылады. Оған банкілерден басқа кәсіпорындар, қаржы мекемелер,
сақтандыру компаниялары және зейнетақылық қорлар қатыса алады. Ұзақ
мерзімге ақша қорларын сатып алу және сату келісімдері алғашқы және екінші
қаржы нарықтарында жүргізіледі. Алғашқыларға облигациялардың және
акциялардың эмиссиясы жатады, ал екіншіге – қор биржа.
Ақша-несие саясаты экономикалық саясаттың тек бір элементі болып
келеді. Демек, оның стратегиялық мақсаттары елдің жоғарғы органдарымен
анықталатын глобальды стратегияның бір бөлімі болып келеді. Жүйенің бір
элементі болып ақша-несие саясаты тек қана анықталған жалпы мақсатқа жетуге
жағдай жасайды. Өз алдына ол қажетті нәтижелерге жеткізуге мүмкіндігі жоқ.
Ақша несие саясатының стратегиясын жасау екі кезеңді ұсынады: оның ең
маңызды ақырғы мақсатын анықтау; монетарлы өкіметтерге делегирленген аралық
мақсат пен өкілеттіктерді анықтау.
Мемлекеттік органдардың басты мақсаты белгілі бір саясатты таңдап және
оны орындап жоғарғы тұрақтылыққа жету және сол тұрақтылықты ұзақ дәуір
ағымына сақтау болып табылады. Жалпы экономикалық тұрақтылық ұғымы
негізінен макроэканомикалық параметрлердің күй-жағдайының айқын болуын
көрсетеді, атап айтқанда: өндірістің тұрақты өсуі, тұрақты бағалар, жұмысшы
күшінің толық жұмыс бастылығы және төлем балансының дұрыс сальдосы.
Ақша-несие саясатының мақсаттары оның стратегиясы болып көрсетіліп,
былай класифмкацияланады: іс-әрекет шегімен – ішкі және сыртқылар, іс-
әрекет уақытымен – аралық және ақырғы. Ішкі және сыртқы, аралық және ақырғы
мақсаттардың шектелуі олардың абсолютті қарама-қарсы қойып салыстырылмай
қабылдануға тиісті. Негізінен олардың арасындағы байланыстарының бар
болғанын шамалайтын жалпы ақша-несие саясаты ғана болып отыр.
Ақырғы мақсаттар. Ақырғы мақсаттарды анықтағанда сиқыршылық төрт
бұрыш туралы жиі сөйлейді, оның шектері макроэкономикалық көрсеткіштер
схемасында көрсетілген. Экономикалық саясаттың мәні осы параметрлердің
оптималды үйлестіруінде жатыр.
Ақырғы мақсаттар арасында бір мақсат бар, оны орындау орталық банкінің
жауапкершілігінде жүктеледі: күрес ұлттық валютаның ішкі және сыртқы құнын
сақтау үшін инфляциямен. Бұл мақсат ақша активтерінің эмиссиялауында емес,
жинақтардың тұрақты артуына айрықша жағдай жасайтын инвестициялық
қаржыландырудың нарықтық механизмдерінің даму жолымен шешіледі. Ақша-несие
саясаты инфляцияның ақшасыз себептерімен күресе алмайтыны айдан анық.
Құрылымдық және әлеуметтік факторлар экономикалық саясаттың басқа
құралдарымен жойылуға тиісті (табыстар саясатымен, сауда-өнеркәсіптік
құрылымдар саясатымен және т.б.)
Аралық мақсаттар. Орталық банкілер аралық ретінде ақырғы мақсаттардың
орындалуына қолайлы мақсаттар анықтайды. Аралық мақсаттардың анықтамасы
бірнеше болжамдардың қатарында құрылады. Аралық мақсаттар (мысалы, ақша
массасы) мен ақырғы мақсаттар (мысалы, бағалар) арасында біршама байланыс
бар. Басқаша айтқанда, ақша-несие саясатының аралық мақсаттан ақырғыға
трансмиссия процесі тұрақты және жеткілікті түрде көрсетілген. Орталық банк
оның бұйрығында бар құралдарға байланысты мақсаттардың бірлігін көрсете
білуі тиіс.
Календарлық жылға ұсынылған аралық мақсаттарды ресми жариялай отырып
орталық банк, болжауға арналған негізгі нүктені орнатып, сөйте тұра
құлағдар ету күшті әсерін іске асыра алады. Оған қоса, ақша-несие саясаты
табыстар саясатына қарағанда аса жеңіл өткізіледі, сонымен қатар
экономикаға азырақ ауырғыш әсер көрсетеді.
Орталық банкі аралық мақсаттардың екеуінің біреуін ғана таңдау
мүмкіншілігіне ие: пайыздық ставка немесе ақша массасы, немесе екі мақсатты
бірге таңдайды. Бұл дегеніміз, ақша-несие саясатының стратегиясы сандық
мақсаттардың екі категориясымен көрсетіледі: ақшалардың санынымен және
несиелердің көлемімен.
Экономикасы дамыған елдердің орталық банкілері экономикаға әсер етудің
белгілі бір әдістеріне ие. Оларға дәстүрлі түрде мыналар жатады: минималды
резервтер саясаты; депозиттық саясат; есептік және кепілдік саясатын
қосатын ұлттық несие жүйесін қайта қаржыландыру; ашық нарықтағы
операциялар; валюталық саясат. орталық банк ақша-несие саясатының
стратегиялық концепциясын жасайды, ол мақсаттарға жету үшін құралдар
қолданылады. Сонымен қатар құралдардың белгілі бір құралдарын қолдануда
реттелетін экономика күй-жағдайы ғана емес, сонымен қатар орталық банкінің
банкілік жүйемен өзара қатынастарындағы дәстүрлері үлкен роль ойнайды.
Кейбір елдерде ақша-несиелік реттеудің негізгі түрлері заңмен
бекітілген. Мысалға, Австрия мен Германияны айтуға болады, онда орталық
банкілер құралдардың стандартты түрлерін қолданады. Англияның орталық
банкісінің жүргізетін саясаты мүлдем заңмен реттелмейді, және әрбір нақтылы
кезеңде Англия Банкісі ақша нарығына әсер етудің жаңа әдістерін қолданады.
Сондықтан да Англия Банкісінің қолданылатын ақша саясатының негізгі
құралдарын ерекшелеп көрсету жеткілікті түрде қиын, өйткені олардың жиыны
саяси режимге аса тәуелді болады, яғни билік басында консервативті немесе
лейбористтік өкіметтің ауысып отыруы жиі болып тұрады. Неміс федералдық
банкісі заңмен көрсетілген құралдарды модернизациялау жолын ұстанып отыр.
Сөйте тұра неміс федералдық банкісі ақша-несие саясатының түрлі
механизмдерін қолданады.
Ақша-несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
Ақша-кредит саясатының механизмі. Ұлттық Банк инфляция бойынша
мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері қысқа мерзімді ноталар шығару,
банктердің депозиттерін тарту, ашық рынок операцияларын жүргізу, сондай-ақ
ең төменгі резервтік талаптар тетігі болатын артық өтімділікті алу бойынша
операциялар жүргізді. Ақша базасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Мемлекеттің ақша-несие саясатының мәні, мақсаттары
2. Ашық экономикадағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға өтуге байланысты елдің
экономикасында, сондай-ақ тұтастай алғанда халық шаруашылығының барлық
салаларында терең әрі ауқымды өзгерістер көрініс тапты. Яғни екі деңгейлі
банк жүйесінің қалыптасуы және сыртқы экономикалық іс-әрекеттердің
либерализациялануы көптеген ірі және шағын экспортерлар мен импортерлардың
пайда болуына, сондай-ақ жекешелендірудің нәтижесінде коммерциялық
шаруашылықтардың жеке объектілерімен қоса ірі өндірістік кәсіпорындар жеке
меншікке иелігіне өтті.
Ашық экономикадағы өзгерістердің оң нәтижелерімен қатар кері
нәтижелері де болып отырды. Яғни ұлттық экономиканың құрылымдарындағы ірі
диспропорциялар, шаруашылық байланыстардың тоқтауы, инфляция, “көлеңкелі
экономика” масштабының өсуі т. б.
Қазіргі экономисттердің көпшілігі ақша - несие саясатын үкіметтің
шамадан тыс үстеміне және дербес индивидумдардың шаруашылық дербестігінің
азаюына тудырмайтын демократиялық қоғамдағы ұлттық экономиканы мемлекеттік
реттеу құралы деп қарайды.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының ең ақырғы мақсаты
бағалардың тұрақтылығын, толық жұмыс бастылықты және ВНП-ның нақты
көлемінің өсуін қамтамасыз ету болып табылады.
Ашық экономикадағы ақша - несие саясатының негізінде жалпы
экономиканың хал-ахуалына ақшалардың және ақша - несие саясатының әсер ету
процесін зерттейтін ақша теориясы жатады.
Монетарлық саясаттың бағыттары мен тактикалық мақсаттары ұлттық
экономиканың күй-жағдайымен анықталады. Тәуелсіздік алуынан кейін Қазақстан
Республикасы өзіне инфляциясы өсіп бара жатқан, құлдыраған экономиканы
мұраға алды. Бұдан былай бұл процестер тек әрі қарай күшейді. Қазіргі
кезде Ұлттық банктің жігерінің арқасында, сауатты ақша-несие саясатын
жүргізуінің арқасында жағдай тұрақтандырылған болатын.
Біздің өмірімізге, Қазақстанның жаңа тарихына қарап біз ақша-несие
саясатын зерттеудің өзектілігіне көзімізді жеткізе аламыз. Қазақстанның
ақша-несие саясаты, табиғи америкалық, ағылшын немесе қандай болмасын басқа
да монетарлық саясатын жүргізуші нарықтық экономикасы дамыған елдердегідей
болуы мүмкін емес, демек бұл тақырып тағы ұзақ зерттеуді талап етеді. Ақша-
несие саясатының теориясы жеткілікті толық өңделген, бірақ ол қазақстандық
экономика реалияларына бейімделуге мұқтаж екені анық. Осы өзектілік
себептен, біз осы тақырыпты таңдадық.
Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты ақша-несие саясаты тақырыбын
толық ашып көрсету болып табылады. Негізгі мақсаттарға сәйкес келесі
міндеттерді ашып көрсету алға қойылған:
- ақша-несие саясатының теориялық ілімдерінің негізін қарастыру;
- ақша-несие саясатының мәнін, механизмдерін, элементтерін қарастыру;
- ақша-несие саясатын қолданғанда пайдаланатын құралдарды қарастыру;
- Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан бері ақша-несие
саясатын талдау;
- қазіргі уақыттағы ақша-несие саясатын жүзеге асырудағы негізгі
прблемаларды қарастыру;
- Қазақстан Ұлттық Банкінің алға қойылған бағыттарын қарастыру;
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және
әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде дипломдық жұмыстың таңдалған
тақырыптың көкейкестілігі негізделген, зерттеу процесінде шешуге қажетті
мақсаттар мен міндеттер анықталған, жұмыстың құрылымдық мазмұны берілген.
Сонымен қатар заңдық, нормативтік базалар, оқу-әдістемелік құралдар,
шетелдік және отандық экономист-ғалымдардың монографиялары, периодикалық
баспаның материалдары, интернет-сайтының материалдары пайдаланылды.
Мемлекеттің ақша-несие саясатының мәні мен мақсаттары
Ақша-несие саясаты салық, инвестициялық, құрылымдық және т.б. сияқты
кез келген дамыған қоғамның экономикалық саясатының бір бөлімі болып
келеді. Ақша-несие саясаты мәнінде монетарлы өкіметтердің ақша-несие
сферасындағы конъюктура және қайта даму процесін жөнге салуы мақсатындағы
өзара байланысқан шаралардың кешенін түсіну керек. Шаралар кешенінің мінез-
құлқы және мазмұны қоғамның экономикалық стратегиясымен және жалпы
шаруашылық жағдаймен анықталады. Ақша-несие саясатының әрекеттілігі оның
мүмкіншіліктерімен шектеледі, осы шектерді анықтау экономикалық теорияның
аса күрделі мақсаты болып табылады.
Ақша-несие саясатының негізгі әсер ету объектісі ақша айналымы болып
келеді. Ақша айналымы өз алдына қолма-қол және қолма-қол емес ақшалардың
толассыз қозғалысын құрайды. Ақша айналымының кеңейтілген түсінігі оның
құрылу принциптерін түбірінен өзгертеді. Осы анықтамаға сәйкес ақша
айналымын реттеу ақша массасы, ақша массасының агрегаттары, орталық банкі
ақшалары, несие мультипликаторы, ақша сұранысы және ұсынысы және т.б.
сондай жаңа ұғымдардың негізінде жүзеге асады. Өз кезегінде түсінік
аппаратын жаңарту кейнсиандық және монетарлық ақша айналымын реттеу
концепцияларын зерттеу қажеттілігіне әкеледі, өйткені бұл теориялық
құрылыстардың негізінде Маркстің ақша айналымының өзгертілген құрылымды
заңы жатыр. Ақша айналымы заңы құн заңынан шығады. Демек айналымға қажет
ақша массасын анықтағанда тек қана тауар айналымының көлемі мен құрылымын
қарастыру жеткіліктісіз, мұнда табыстың мөлшері мен құрылымын, ақшаға
ұсыныс пен сұраныстың арақатынасын ескеру керек.
Ақша-несие саясатын негіздеу, оның стратегиясы мен тактикасын анықтау
ең алдымен теориялық принциптердің айқындалуын және оның ішкі
механизмдерінің ашылғанын талап етеді. Ақша-несие саясатының теориясы
бойынша жүйелі түрде екі ірі мектепті бөліп көрсеткені өзімізге белгілі –
кейнсиандық және монетарлық мектептер. Егер де кейнсиандықтар ақша - несие
саясатын рольді бюджеттіктердің пайдасына, немесе табыстардың үстінен
бақылауға беретін болса, онда монетаристтер ақша-несие саясатын жоғары
бағалауды нақты қолдайды. Олардын арасындағы келіспеушілік әртүрлі
методологиямен шартталған – біріншілері саясаттың әрбір жеке оқиға
негізінде тиімділігі туралы айтса, екіншілері – барлық нәтижелер кешенінің
негізіндегі тиімділік туралы айтады.
Ақша-несие саясатының нәтижелі жұмыс жасауына институционалдық негіз
болып келетін екі деңгейлік банкілік жүйе және ақша-несие сферасындағы
нарықтық жүйе.
Банкілік секторды қарастырғанда, монетарлық саясатты табысты орындау
мақсатында жаңа банкілерді, олардың барлық деңгейдегі филиалдары мен
бөлімдерін жасау, экономикалық мақсаттылық және нәтижелілік принцибімен
банкілік қызмет бағыттарын таңдау, ерекше экономикалық әдістермен
банкілердің мінез-құлқын реттеуді қамсыздандыру процесі
демократизациялануға тиісті. Екі деңгейлік құрылымның нәтижелі жұмыс
жасауына сенімді кепіл пассивтер, клиентура, қорлардың пайдалы
орналастырылуы үшін бәсекелес шарттарының теңдігі болып табылады. Орталық
банкі (бірінші деңгей) бірыңғай ақша-несие саясатын жасап, ақша айналымын
және екінші деңгей банкілерінің қызметін белгілі дүниежүзілік тәжірибедегі
әдістердің көмегімен реттейді. Ол клиентураға несие-есеп айырысатын
қызметтерді көрсетумен шұғылданбайды, оның клиенттері тек қана банкілерден
тұрады. Сайып келгенде, әңгіме иілгіш құрылым шектерінде жүйенің тұрақты
эволюциясының жүріп жатқаны туралы айтылады.
Банкілік мекемелердің әр түрлілігі мен аса көптігіне, олардың әр түрлі
елдерде түрлі үйлесушілігіне қарамастан, екі деңгейлік құрылымның болғаны
орталық банкіге экономикалық әдістердің жиынымен екінші деңгейдегі
банкілердің мінез-құлығын жөнге салуға және қайта өңдеу процесіне әсер
етуге мүмкіндік береді. Банкілер арасындағы іскерлік бәсекенің болуы барлық
елдерде олардың нәтижелі жұмыс жасауының негізгі шарты деп қаралады.
Қазіргі ақша-несие саясатының институционалдық негіздеріне нарықтық
жүйе кіреді. Ақша-несие сферасындағы нарықтық жүйесіз екі деңгейлік
банкілік жүйелердің нәтижелі жұмыс жасауын ұғыну қиынға соғады. Ол
экономиканы ақша-несиелік реттеудің нарықтық үлгілерінің маңызды буыны
болып келеді: мұнда несиелердің әртүрлі мезгілдерге сұранысы және ұсынысы
шоғырланады, монетарлық саясаттың өте маңызды айнымалысы – пайыздық
ставкалар қалыптасады.
Ақша-несие сферасында нарықтық класификациялаудың негізінде ең алдымен
үш белгі жатады: келісім объектісі, уақыт арасындағы қатысушылардың құрамы
және келісімдердің ұзақтығы. Осыған қарап нарықтың екі тобын айырып
көрсетеді: несие және қаражаттық, олардың өз алдына нақтылы бір түрлері
бар. Егер келісім несие нарығында 24 сағаттан бір жыл мезгілге жасалса,
қаражаттық нарықта ұзақ мезгілдік келісімдермен сипатталады.
Несие нарықтары банкаралық және ақшалай болып бөлінген. Күнделікті
банкілердің мезгіл бойынша активті және пассивті операцияларының теңелетін
банкаралық нарыққа тек қана банкілердің қатысуға мүмкіндігі бар.
Қатысушылар мен келісім объектілерінің құрамы көбірек болатын ақша нарығы
болып табылады. Оған банкілерден басқа кәсіпорындар, қаржы мекемелер,
сақтандыру компаниялары және зейнетақылық қорлар қатыса алады. Ұзақ
мерзімге ақша қорларын сатып алу және сату келісімдері алғашқы және екінші
қаржы нарықтарында жүргізіледі. Алғашқыларға облигациялардың және
акциялардың эмиссиясы жатады, ал екіншіге – қор биржа.
Ақша-несие саясаты экономикалық саясаттың тек бір элементі болып
келеді. Демек, оның стратегиялық мақсаттары елдің жоғарғы органдарымен
анықталатын глобальды стратегияның бір бөлімі болып келеді. Жүйенің бір
элементі болып ақша-несие саясаты тек қана анықталған жалпы мақсатқа жетуге
жағдай жасайды. Өз алдына ол қажетті нәтижелерге жеткізуге мүмкіндігі жоқ.
Ақша несие саясатының стратегиясын жасау екі кезеңді ұсынады: оның ең
маңызды ақырғы мақсатын анықтау; монетарлы өкіметтерге делегирленген аралық
мақсат пен өкілеттіктерді анықтау.
Мемлекеттік органдардың басты мақсаты белгілі бір саясатты таңдап және
оны орындап жоғарғы тұрақтылыққа жету және сол тұрақтылықты ұзақ дәуір
ағымына сақтау болып табылады. Жалпы экономикалық тұрақтылық ұғымы
негізінен макроэканомикалық параметрлердің күй-жағдайының айқын болуын
көрсетеді, атап айтқанда: өндірістің тұрақты өсуі, тұрақты бағалар, жұмысшы
күшінің толық жұмыс бастылығы және төлем балансының дұрыс сальдосы.
Ақша-несие саясатының мақсаттары оның стратегиясы болып көрсетіліп,
былай класифмкацияланады: іс-әрекет шегімен – ішкі және сыртқылар, іс-
әрекет уақытымен – аралық және ақырғы. Ішкі және сыртқы, аралық және ақырғы
мақсаттардың шектелуі олардың абсолютті қарама-қарсы қойып салыстырылмай
қабылдануға тиісті. Негізінен олардың арасындағы байланыстарының бар
болғанын шамалайтын жалпы ақша-несие саясаты ғана болып отыр.
Ақырғы мақсаттар. Ақырғы мақсаттарды анықтағанда сиқыршылық төрт
бұрыш туралы жиі сөйлейді, оның шектері макроэкономикалық көрсеткіштер
схемасында көрсетілген. Экономикалық саясаттың мәні осы параметрлердің
оптималды үйлестіруінде жатыр.
Ақырғы мақсаттар арасында бір мақсат бар, оны орындау орталық банкінің
жауапкершілігінде жүктеледі: күрес ұлттық валютаның ішкі және сыртқы құнын
сақтау үшін инфляциямен. Бұл мақсат ақша активтерінің эмиссиялауында емес,
жинақтардың тұрақты артуына айрықша жағдай жасайтын инвестициялық
қаржыландырудың нарықтық механизмдерінің даму жолымен шешіледі. Ақша-несие
саясаты инфляцияның ақшасыз себептерімен күресе алмайтыны айдан анық.
Құрылымдық және әлеуметтік факторлар экономикалық саясаттың басқа
құралдарымен жойылуға тиісті (табыстар саясатымен, сауда-өнеркәсіптік
құрылымдар саясатымен және т.б.)
Аралық мақсаттар. Орталық банкілер аралық ретінде ақырғы мақсаттардың
орындалуына қолайлы мақсаттар анықтайды. Аралық мақсаттардың анықтамасы
бірнеше болжамдардың қатарында құрылады. Аралық мақсаттар (мысалы, ақша
массасы) мен ақырғы мақсаттар (мысалы, бағалар) арасында біршама байланыс
бар. Басқаша айтқанда, ақша-несие саясатының аралық мақсаттан ақырғыға
трансмиссия процесі тұрақты және жеткілікті түрде көрсетілген. Орталық банк
оның бұйрығында бар құралдарға байланысты мақсаттардың бірлігін көрсете
білуі тиіс.
Календарлық жылға ұсынылған аралық мақсаттарды ресми жариялай отырып
орталық банк, болжауға арналған негізгі нүктені орнатып, сөйте тұра
құлағдар ету күшті әсерін іске асыра алады. Оған қоса, ақша-несие саясаты
табыстар саясатына қарағанда аса жеңіл өткізіледі, сонымен қатар
экономикаға азырақ ауырғыш әсер көрсетеді.
Орталық банкі аралық мақсаттардың екеуінің біреуін ғана таңдау
мүмкіншілігіне ие: пайыздық ставка немесе ақша массасы, немесе екі мақсатты
бірге таңдайды. Бұл дегеніміз, ақша-несие саясатының стратегиясы сандық
мақсаттардың екі категориясымен көрсетіледі: ақшалардың санынымен және
несиелердің көлемімен.
Экономикасы дамыған елдердің орталық банкілері экономикаға әсер етудің
белгілі бір әдістеріне ие. Оларға дәстүрлі түрде мыналар жатады: минималды
резервтер саясаты; депозиттық саясат; есептік және кепілдік саясатын
қосатын ұлттық несие жүйесін қайта қаржыландыру; ашық нарықтағы
операциялар; валюталық саясат. орталық банк ақша-несие саясатының
стратегиялық концепциясын жасайды, ол мақсаттарға жету үшін құралдар
қолданылады. Сонымен қатар құралдардың белгілі бір құралдарын қолдануда
реттелетін экономика күй-жағдайы ғана емес, сонымен қатар орталық банкінің
банкілік жүйемен өзара қатынастарындағы дәстүрлері үлкен роль ойнайды.
Кейбір елдерде ақша-несиелік реттеудің негізгі түрлері заңмен
бекітілген. Мысалға, Австрия мен Германияны айтуға болады, онда орталық
банкілер құралдардың стандартты түрлерін қолданады. Англияның орталық
банкісінің жүргізетін саясаты мүлдем заңмен реттелмейді, және әрбір нақтылы
кезеңде Англия Банкісі ақша нарығына әсер етудің жаңа әдістерін қолданады.
Сондықтан да Англия Банкісінің қолданылатын ақша саясатының негізгі
құралдарын ерекшелеп көрсету жеткілікті түрде қиын, өйткені олардың жиыны
саяси режимге аса тәуелді болады, яғни билік басында консервативті немесе
лейбористтік өкіметтің ауысып отыруы жиі болып тұрады. Неміс федералдық
банкісі заңмен көрсетілген құралдарды модернизациялау жолын ұстанып отыр.
Сөйте тұра неміс федералдық банкісі ақша-несие саясатының түрлі
механизмдерін қолданады.
Ақша-несие саясатын жүзеге асырудың механизмі
Ақша-кредит саясатының механизмі. Ұлттық Банк инфляция бойынша
мақсаттарға қол жеткізу үшін негізгілері қысқа мерзімді ноталар шығару,
банктердің депозиттерін тарту, ашық рынок операцияларын жүргізу, сондай-ақ
ең төменгі резервтік талаптар тетігі болатын артық өтімділікті алу бойынша
операциялар жүргізді. Ақша базасының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz