Мемлекеттің ұғымы мен белгілері
Мемлекет туралы ұғым. Мемлекет — басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне, сондай-ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканын дамытудың, әлеуметтік-саяси, рухани, ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына белсенді түрде әсер ете алады.
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті анықтауда өзінің керінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделігігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес және бірнеше "қабатты" қамтиды. Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы дамуының маңызды кезендеріне тән саяси ұйым:
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың, таптардың және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау, олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі және биліктің ұйымдастырушылық-күш құрлдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулық басқару ұйымынан басты айырмашылығы сол, онда арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу аппаратының болуымен немесе, оқу және монографиялық әдебиеттерде атайтындай, "жария-биліктің" болуы тән.
Бұл жердегі әңгіме қоғамнан бөлініп шыққан, басқару негізгі жұмысына, кәсібіне, мамандыгына айналған, қатары біртіндеп көбейе бастаған адамдар туралы.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүруі үшін халықтан салық жинауға мәжбүр болуы. Салық - бұл Мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының жетіспеуінен немесе болмауынан оның бүкіл тіршілігі
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті анықтауда өзінің керінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделігігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес және бірнеше "қабатты" қамтиды. Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы дамуының маңызды кезендеріне тән саяси ұйым:
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың, таптардың және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау, олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі және биліктің ұйымдастырушылық-күш құрлдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулық басқару ұйымынан басты айырмашылығы сол, онда арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу аппаратының болуымен немесе, оқу және монографиялық әдебиеттерде атайтындай, "жария-биліктің" болуы тән.
Бұл жердегі әңгіме қоғамнан бөлініп шыққан, басқару негізгі жұмысына, кәсібіне, мамандыгына айналған, қатары біртіндеп көбейе бастаған адамдар туралы.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүруі үшін халықтан салық жинауға мәжбүр болуы. Салық - бұл Мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының жетіспеуінен немесе болмауынан оның бүкіл тіршілігі
МЕМЛЕКЕТТІҢ ҰҒЫМЫ МЕН БЕЛГІЛЕРІ
Мемлекет туралы ұғым. Мемлекет — басқару функциясын орындайтын және
соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті
жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың
айрықша нысаны. Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне, сондай-ақ өзіндегі
аса мол мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканын дамытудың, әлеуметтік-
саяси, рухани, ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың
маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына
белсенді түрде әсер ете алады.
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті
анықтауда өзінің керінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың
күрделігігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес
және бірнеше "қабатты" қамтиды. Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы
дамуының маңызды кезендеріне тән саяси ұйым:
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың, таптардың
және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау,
олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі
және биліктің ұйымдастырушылық-күш құрлдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері
қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулық басқару ұйымынан
басты айырмашылығы сол, онда арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу
аппаратының болуымен немесе, оқу және монографиялық әдебиеттерде
атайтындай, "жария-биліктің" болуы тән.
Бұл жердегі әңгіме қоғамнан бөлініп шыққан, басқару негізгі жұмысына,
кәсібіне, мамандыгына айналған, қатары біртіндеп көбейе бастаған адамдар
туралы.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүруі үшін халықтан
салық жинауға мәжбүр болуы. Салық - бұл Мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік
етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының
жетіспеуінен немесе болмауынан оның бүкіл тіршілігі қиындайды. Салықты
Мемлекеттің барлық азаматтары, соларға қоса шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да төлейді; халықтың шамалы ғана салық төлеуден босатылады.
Мемлекет салықтан түскен қаржыны басқару және мәжбүрлеу аппаратының орасан
зор армиясын ұстауға, мемлекеттің жүргізетін ішкі саяси және сыртқы саяси
шараларын қаржылан-дыруға, медицинаны, білім беру, ғылым, мэдениет
салаларын қол-дауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, қоғамдық
қауіпсіздікті, құқық тәртібін және қылмыс пен құқық бұзушылықпен күресті
қамтамасыз етуге пайдаланады.
Мемлекеттің ерекше белгілерінің біріне оның өз азаматтарын аумақтық
принцип бойынша бөлетіндігі жатады, ал алғашы - рулық басқару ұйымының
негізі мүлдем басқаша - қандас туысқандардың байланысы мен қарым-
қатынасынан құралады. Енді соңғысы бұрынғы маңызын жойды, басқару ісіне
басым болудан қалды. Керісінше, мемлекет азаматтарға өздеріне тиесілі
құқықтарын бөліп, оларға міндеттер жүктеу туралы мәселені шешкен кезде,
оларды басқару, ұйымдастыру және басқа да шараларға тарту кезінде ең
алдымен олардың аумақтық тиістілігін, тұрғылықты жерін ескереді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар
мемлекеттік-құқықтық институттармен тұтас алғанда жанама түрде байланыс
орната алды, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен
толықтыруға бағытталған еді.
Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиесілілігі бекітілген
азаматтық институты ерекшеленеді. Басқа тұлғалардың бәрі шетелдіктер немесе
азаматтығы жоқ тұлғалар болып танылады. Азаматтардың мәртебесіндегі
айырмашылықтарының, сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардың
арқасында мемлекет халықты "өзіміздікі" және "өзіміздік емес" деп
дифференциялайды. Сыртқы (мемлекеттер арасындағы) және ішкі (автономиялық
және әкімшілік-аумақтық бөліністер арасындағы) шекаралар институтының
маңызы айтарлықтай. Олардың көмегімен мемлекеттік биліктің кеңістіктегі
шегі, сондай-ақ мемлекеттің егемендігінің құрамдас бөлігі болып табылатын
аумақтық билік ету институты анықталады.
Мемлекет басқа ұйымдардан қоғамда әрекет ететін құрылымдарымен және
институттарымен, егемендік сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Бұл қасиет
мемлекетті басқа ұйымдардан, қоғамның құрылымдары мен институттарынан
жоғары қойып, оған өзіндік басымдық, қайталанбас ерекшелік береді.
Егемендіктің екі құрамдас бөлігі бар: үстемдік және тәуелсіздік.
Мемлекеттік биліктің үстемдігі деп өз аумағындағы ең жоғары билікті айтады.
Аумағындағы жұмыс істеп тұрған барлық ұйымдар, бірлестіктер, құрылымдар мен
тұлғалар мемлекеттің басымдық ролін мойындайды, өздерін оның мәртебесі мен
маңызынан төмен қояды. Олар мемлекеттік биліктің бұйрығын орындауға,
мемлекеттің белгілеген тәртібін сақтауға міндетті. Мемлекетке тиесілі
аумақта бірде бір ұйым, бірлестік немесе құрылым мемлекетке қарсы келе
алмайды. Егемендіктің екінші бір құрамдас бөлігі болып саналатын
тәуелсіздік дегеніміздің мәнісі, мемлекет өзінің – билігін дербес
жүргізеді, өзінің стратегиялық бағыты мен тактикалық жолын өзі таңдайды, өз
ісіне ешкімді араластырмай, ішкі және сыртқы саясатын өзі жасайды, басқаның
үстемдігіне жол бермейді. Тәуелсіздік ұғымының ішкі аспектісі мемлекеттің
ішінде жұмыс істейтін бірде-бір ұйымның, бірлестіктің және құрылымның
мемлекеттік биліктің дербестігіне қол сұға алмайтындығына ерекше көңіл
аударуға міндеттейді. Ал тәуелсіздіктің сыртқы аспектісі, егемен мемлекет
басқа мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен дербес қарым-қатынасты
сақтайды дегенді білдіреді.
Мемлекет - қоғамның, елдің, халықтың ресми өкілі. Қоғамның, елдің,
халықтың мүддесін ол толығымен көздей алды ма, жоқ па, қоғам, ел, халық
оған өкілеттік берді ме, жоқ па, оған қарамастан бұл мәселснің дұрыс жауабы
алдын ала түйінделіп қойған. Қоғамда, елде, халықтың арасыңда жұмыс істеп
жатқан басқа бірде бір ұйым (бірлестік, құрылым) қоғамның, елдің, халықтың
еркі мен мүддесін білдіруші екендігін, барлық деңгейде және барлық жағдайда
оларды көресете аламын деп мәлімдеуге батылдық білдіре алмайды. Бұған
үміткер болуға мемлекеттің ғана негізі бар. Мемлекеттің мұндай
қасиеттерінің молдығына дау жоқ.
Мемлекеттің басқарудың құқыктық нысаның, реттеуді және ықпал етуді
пайдалануы оның міндетті белгісі болып табылады. Олардың алдында тұрған
міндетті мемлекет құқықсыз шеше алмайды. Егер мемлекеттің аумағында
орналасып, жұмыс істеп тұрған басқа ұйымдар, бірлестіктер мен құылымдар
құқық шеңберінде әрекет етіп, Құқық тәртібін сақтауы, заңдар мен басқа да
құқықтық нұсқауларды орындауы қажет болса, онда құқық аясындағы мемлекеттің
Қызметі мүлде басқаша, маңызды ерекшелігімен сипатталады және әр алуан: бұл
айтылғандардан басқа, мемлекеттің құқықшығармашылық монополиясы, сондай-ақ
құқық қорғау, -бақылау, қамтамасыз етіп-кепілдік беретін функциялары бар:
Мемлекет қоғамдағы негізгі өзара қарым-қатынаста өзінің қызметіндегі басты
демеу болып отырған құқық бастауына сүйенеді.
Мемлекетте ішкі және сырткы функциялардың жиынтығы болуы және оларды
органдар, мекемелер мен билік құралдарының жүйесімен жүзеге асыруға
бейімделуі (бұл мәселелер төменде егжей-тегжейлі қарастырылатын болады)
мемлекеттің айрықша белгісі болып табылады.
Осыған дейін айтылып келген, мемлекеттің ерекшелік белгілерінен басқа,
мемлекеттің элементтері туралы да айту керек, ол отандық оқу және
монографиялық әдебиетте халық пен аумақты меңзейді. Ол тіршілік ету және
даму процесінде мемлекет сүйенетін объективті тірек ретінде түсіндірілуі
керек. Халықсыз және аумақсыз мемлекет жоқ және болмайды да: соңғысын
табиғи факторға немесе мемлекеттің материалдық құрамдас бөлігіне жатқызу
керек.
БАСҚАРУ НЫСАНЫ
Басқару нысанынын ұғымы. Басқару нысаны мемлекет нысаны түсінігінің
анағұрлым кең мағынадағы маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол
биліктің жоғары органдарының жүйесіне, олардың арасындағы құзыретті бөлісу
мен өзара әрекеттестік принциптеріне баса назар аударады. Басқару нысаны
мемлекетті сипаттайтын басты көрсеткіштердің қатарына; жатады.
Басқару нысанын анықтау кезінде мына төмендегі мәселелер ескеріледі:
• мемлекетте қандай органдар және лауазымды тұлғалар жоғары билікті
бейнелейді;
• олар қандай принциптер мен бастамаларда қалыптасады және олардың
арасындағы өзара әрекеттестікте тежемелік пен тепе-теңдік механизмі
қолданыла ма;
• олардың арасындағы мемлекеттік өмірдің негізгі саласын басқару
жөніндегі құзырет қалай бөлінеді;
• жоғары биліктің төменгі тұрған органдар мен халық үшін ашықтық
дәрежесі қандай.
Осы сұрақтардың жауабына қарап басқарудың монархиялық және
республиқалық нысан екендігін айырады.
Монархия басқарудың нысаны ретінде мемлекетте бір адамның - монархтың
қолында жоғары биліктің реалды шоғырлануымен немесе жоғары прерогативтің
(шексіз құқықтың) тек кейбір нақтылы тиістілігімен сипатталады. Монархияның
ерекшеліктерінің қатарына монархтың таққа көп жағдайда мүрагерлік жолымен
немесе туысқандық құқығымен, кейде — сайлау жолымен келетіндігі жатады,
монархтық міндетті атқарудың белгілі бір мерзімі жоқ, ол өмір бойы
атқарылады.
Монархия мемлекеттіліктің дамуының пайда болған кезінен күні бүгінге
дейін мемлекетпен бірге келе жатыр. Ол аз болса, алғашқы қауымдық-рулық
басқару жүйесінің негізінде құрылған көптеген мемлекттерде монархияның
нысаны болды.
Ежелгі монархиялар (шығыс деспотиясы, ежелге рим монархиясы) бір басқа
да, ортағасырлық монархиялар және, ақырында, олардың мүлдем басқаша бүгінгі
күннің монархиясы — бір басқа. Тіпті ежелгі рим монархиясының әр кезенде әр
түрлі айырмашылықтары болды: принципат кезеңіне тән республикалық және
монархиялық институгтардың үйлесімділігі монархтың шексіз билігі үстемдік
құрған кезде, доминат кезеңінде толық жойылды. Ортағасырлық монархиялар
үшін абсолютті және шектелуі деп болу дәлірек келеді. Абсолютті монархтың
рөлі басшылық ету болды, көбінесе — шектен тыс, тіпті қалыптан тыс басшылық
деуге болады: өзі жүзеге асырған жоғары биліктің шексіз құқығы мен
өкілеттігін ешкіммен бөліспей, жеке дара иемденді.
Қазіргі кезеңде басқарудың монархиялық нысаны кеңінен тараған. Англия,
Швеция, Жапония, Бельгия, Нидерланды, Норвегия сынды алдыңғы қатарлы елдер
монархиялық мемлекеттер қатарында саналады. Оларда конституциялық монархия
жұмыс істейді, ол монархтың билігі шынайы емес. номинальды болып
табылатындығымен ерекшеленеді.
Бүгінгі күндері монархиялық басқару нысанын кеңінен пайдалану,
басқарудың осы нысанындағы көптеген елдердің демократияны дамытудағы
табыстары монархияның пайдалы потенциалы әлі де бар екендігін және ол
халықтың белгілі бір тобының қолдауына ие болып келе жатқаныдығын
дәлелдейді.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе басқару нысаны ретінде
монархияға мына төмендегідей қоғамдық-саяси және мемлекеттік-құқықтық
ерекшеліктер тән деп қорытынды жасауғаболады:
• монарх (король, император, патша, хан, шах) бейнесінде мемлекеттің
дара басышысының болуы;
• монарх өзінің функциясын мұралық жолмен, туыстық құқығы жолымен,
кейде — сайлау жолымен алуы;
• монархтың өз қызметін мерзімсіз, яғни өмір бойы атқаруы;
• монархтың ішкі және сыртқы қатынастарда мемлекеттің кепілдік
(мандат) бойынша емес, өз құқығы бойынша көрсетуі;
• монархтың өзінің әрекеті мен қылығына заңмен көзделген
жауаптылығының болмауы.
Республика үшін басқару нысаны ретінде мемлекеттегі жоғарғы биліктің
заңмен белгіленген мерзім ішінде қызмет ететін бір немесе бірнеше сайлау
органдарының қолына шоғырлануы тән. Олар әдетте жоғары заң шығару органы
(парламент, конгресс, ұлттық жиналыс) және мемлекет басшысы (президент,
тераға, кейде алқалы президиум) болып табылады.
Республиканың, тұтастай алғанда мемлекеттіліктің өзі сияқты, тарихы
ұзақ, алайда ол мемлекеттік-ұйымдасқан қоғамның алғашқы кезеңідерінде кең
тарала алмады, басқарудың басқа нысаны монархияға жол берді.
Парламенттік республикада жоғары билік органдары жүйесіндегі түйінді
орындардың бірін парламент иемденеді, ол заңдар қабылдайды және жалпы
мемлекеттік маңызды мәселелерді шешеді. Ол елдің мемлекеттік бюджетін
бекітеді, өзінің алдында жауап беретін Үкімет қызметін бақылап отырады.
Президенттік республиканың айырықша ерекшелігі — мемлекет басшысының
өте күшті билігі болып табылады. Мұнда президент парламенттен тек премьер-
министрді (кейде үкіметтің басқа да кейбір маңызды мүшелерін) тағайындауға
келісімін ала отырып үкіметті тағайындайды.
Үкіметті құру кезінде мемлекет басшысы парламенттік республикалар үшін
міндетті болып саналатын, оған тек парламентте басым болған партия өкілдері
ғана кіретін ережелерді сақтамайды.
Осылайша, республиканың қоғамдық-саяси және мемлекеттік-құқықтық
ерекшеліктерімен мына төмендегі жағдайлар басқару нысаны болып табылады:
• мемлекеттің жоғарғы органдарының сайланатындығы;
• бұл органдардың қызметінің дәл мезгілдік параметрлермен (мерзіммен)
шектелуі;
• мемлекет басшысының кейбір әрекеттеріне жауапкершілік белгілеу;
• мемлекеттің жоғарғы органдарындағы билікті жеке құқығы бойынша
емес, халықтың тапсыруы бойынша жүзеге асыру;
• азаматтардың мемлекет алдындағы және мемлекеггің аза-маттар алдындағы
екі жақтан жауапкершілік.
МЕМЛЕКЕТТІҢ ФУНКЦИЯСЫ
Мемлекет функциясының ұғымы. Өзінің бағытына сәйкес мемлекет, әдетте,
өз қызметін белсенді атқарады, яғни қоғамдық өмірдің маңызды салаларындағы
істердің жағдайына белгілі дәрежеде ықпал етеді. Осындай тіршілік ететін
неғұрлым тұрақты және салыстырмалы түрдегі дербес бағыт мемлекет функциясын
құрады.
Ең алдымен функцияның мағынасы туралы, яғни мемлекеттің қоғамдық
қатынастың қандай да бір саласына белсенді және мақсатты ықпалы туралы айту
керек. Мұндай ықпалдың процесінде мемлекет бір қатынасты бекітіп, дамытып,
жетілдіруге тырысса, екіншісін бейтараптандырып немесе тіпті жеңіп шығады,
үшіншісінің - жаңадан пайда болуына мүмкіндік тудырады және т.б.
Фунқцияның нақты мағынасы өзіне лайық нысанға ие болуға мұқтаж. Нысан
түсінігі көп мағыналы, оның құрамына функцияны жүзеге асыру жүктелген
мемлекеттік органдардың жүйесі сияқты, онымен құқықпен байланысты қызмет те
(құқықшығармашылығы, құқықты жүзеге асыру және құқық қорғау) кіреді.
Осылайша, функцияның құрамына мемлекет қызметінің негізгі бағыттарының
бірі ретінде мағынасынан (өзінің басты компонентінен) басқа, жүктелген
міндеттерді шешудің нысандары (ұйымдастыру, кадр және құқықтық) мен
әдістері, сондай-ақ мемлекеттік ықпал ету объектілері (қоғамдық
қатынастардың қандай да бір түрлері) жатады.
Функциялар теориясы а) мемлекеттің іс-әрекеті жағын сипаттайды, оның
ролін, мәнін, даму перспективасын ашады, басқа жақтармен қатысын анықтайды;
б) мемлекеттің қызметін өзінің бағыты бойынша бөлуге, реттеуге мүмкіндік
береді; в) соңғысын олардың мүмкіндігіне, мәніне, іс жүзіндегі
нәтижелілігіне қарай, олардың орындалу кезегі бойынша пікір қалыптастыра
отырып, бағалауға мүмкіндік береді. Сөйте тұра ол саясаткерлерді
мемлекеттік қызметті дәл осы күндері қалыптасқан нақты жағдайдың
ерекшеліктерімен творчестволық үйлестіруге және оның түрлі бағыттарына дер
кезінде өзгертілер енгізудің қажеттігіне бағыттайды.
Мемлекеттің функциясында мемлекеттің сипаты мен қоғамдық-саяси
табиғаты, оның маңызды әлеуметтіқ мәні бейнеленген. Мемлекет өзінің
функциясын жүзеге асырмай тұрғанда және қимыл-әрекетсіз болғанда, ол туралы
айту да қиын.
Мемлекет функциясының сипаттамасы. Мемлекет функцияларын түрлі
негіздер бойынша топтастыруға болады. Функцияларды қоғамдық өмірдің
салаларына байланысты топтастыру неғұрлым кең тараған. Егер мұндай саланы
ең ірі түрінде (қоғам мен мемлекеттің ішкі және сыртқы саладағы өмір
тіршілігі) алатын болсақ, онда мұндай жағдайда мемлекеттің барлық
функцияларын ішкі және сыртқы деп топтастыруға болады.
Мемлекеттің ішкі функцияларына қоғамның ішкі өмірінің ірі салаларына
мемлекеттік ықпал ету немесе мемлекеттік басқару бағыттарын жатқызуға
болады.
Адамдардың өндіріс, орйаластыру және алмастыру саласындағы
қатынастарын қамтитын мемлекеттің экономикалық функциясы жетекші орындардың
бірін алады. Экономикалық функцияның көлемі, масштабы және өрісі түрлі
мемлекеттерде әр түрлі болады. Алайда қандай жағдайда да мемлекет мына
төмендегі жағдайларға ықпал ете алады және, әдетте, ықпал етеді де: 1)
экономиканы дамытудың сара жолын тандау (мысалы, нарықтық, директивалық-
жоспарлы немесе аралас экономиканы тандау); 2) мемлекеттік реттеу дәрежесі,
оның жетекші салаларын ынталандыру және қолдау; 3) экономикалық дамудың
неғұрлым перспективалы бағыттары үшін жайлы жағдай тудыру; 4) жеке
меншіктің түрлі нысандары мен шаруашылық қызметіңің түрлі субъектілерінің
мәртебесін анықтау; 5) экономикалық инфрақұрылым құралдарын (шаруашылық
басқарудың қаржы-ақша құралдары, несие беру, заем беру, инвестициялық
саясат) пайдалану. Салық саясаты экономикалық функцияның айырықша
компоненті болып табылады, өйткені мемлекет бюджетінің құралуы, мемлекеттің
кірістері мен шығыстарының балансталуы осыған тікелей байланысты.
Кеңес кезеңінде мемлекет экономиканың код саласын өз қарауына алғысы
келді. Соның әсерінен экономиканың көпшілік бөлігі мемлекет қарауына өтіп
кетті, қасаң бюрократиялық шеңберге салынып, тиіміділігін жоғалтты. Соңғы
кездері экономикалық функция күрделі өзгерістерді басынан еткерді: меншікті
жекешелендіру және мүлікті мемлекет меншігінен тартып алу шаралары
жүргізілді, мемлекеттік реттеудің, экономиканың дамуына ықпал ету мен
бақылау жасаудың нысандары мен әдістері өзгерді.
Адамдардың, әсіресе қысымға ұшыраған адамдардың материалдық және
рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, халықты әлеуметтік жағынан
қорғауды қамтамасыз етуге, олар үшін тіршілік етудің қалыпты жағдайын
жасауға бағытталған мемлекеттің әлеумеггік функциясының маңызы артып
келеді. Азаматтарға медициналық, тұрмыстық-коммуналдық, көлік қызметін
көрсету, оларға мәдени-тұрмыстық, білім беру және басқа да қызмет көрсету
түрлерінің бір бөлігін мемлекет өз мойына алып отыр. Мемлекет коммерциялық
және басқа да мемлекеттік емес ұйымдардың халықтың тұрмысы төмен тобына
әлеуметтік қызмет көрсеткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекет туралы ұғым. Мемлекет — басқару функциясын орындайтын және
соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті
жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың
айрықша нысаны. Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне, сондай-ақ өзіндегі
аса мол мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканын дамытудың, әлеуметтік-
саяси, рухани, ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың
маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына
белсенді түрде әсер ете алады.
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті
анықтауда өзінің керінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың
күрделігігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес
және бірнеше "қабатты" қамтиды. Мемлекет дегеніміз бұл — адамзат қоғамы
дамуының маңызды кезендеріне тән саяси ұйым:
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың, таптардың
және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау,
олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі
және биліктің ұйымдастырушылық-күш құрлдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық суъбектілері
қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулық басқару ұйымынан
басты айырмашылығы сол, онда арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу
аппаратының болуымен немесе, оқу және монографиялық әдебиеттерде
атайтындай, "жария-биліктің" болуы тән.
Бұл жердегі әңгіме қоғамнан бөлініп шыққан, басқару негізгі жұмысына,
кәсібіне, мамандыгына айналған, қатары біртіндеп көбейе бастаған адамдар
туралы.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүруі үшін халықтан
салық жинауға мәжбүр болуы. Салық - бұл Мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік
етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының
жетіспеуінен немесе болмауынан оның бүкіл тіршілігі қиындайды. Салықты
Мемлекеттің барлық азаматтары, соларға қоса шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да төлейді; халықтың шамалы ғана салық төлеуден босатылады.
Мемлекет салықтан түскен қаржыны басқару және мәжбүрлеу аппаратының орасан
зор армиясын ұстауға, мемлекеттің жүргізетін ішкі саяси және сыртқы саяси
шараларын қаржылан-дыруға, медицинаны, білім беру, ғылым, мэдениет
салаларын қол-дауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, қоғамдық
қауіпсіздікті, құқық тәртібін және қылмыс пен құқық бұзушылықпен күресті
қамтамасыз етуге пайдаланады.
Мемлекеттің ерекше белгілерінің біріне оның өз азаматтарын аумақтық
принцип бойынша бөлетіндігі жатады, ал алғашы - рулық басқару ұйымының
негізі мүлдем басқаша - қандас туысқандардың байланысы мен қарым-
қатынасынан құралады. Енді соңғысы бұрынғы маңызын жойды, басқару ісіне
басым болудан қалды. Керісінше, мемлекет азаматтарға өздеріне тиесілі
құқықтарын бөліп, оларға міндеттер жүктеу туралы мәселені шешкен кезде,
оларды басқару, ұйымдастыру және басқа да шараларға тарту кезінде ең
алдымен олардың аумақтық тиістілігін, тұрғылықты жерін ескереді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар
мемлекеттік-құқықтық институттармен тұтас алғанда жанама түрде байланыс
орната алды, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен
толықтыруға бағытталған еді.
Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиесілілігі бекітілген
азаматтық институты ерекшеленеді. Басқа тұлғалардың бәрі шетелдіктер немесе
азаматтығы жоқ тұлғалар болып танылады. Азаматтардың мәртебесіндегі
айырмашылықтарының, сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардың
арқасында мемлекет халықты "өзіміздікі" және "өзіміздік емес" деп
дифференциялайды. Сыртқы (мемлекеттер арасындағы) және ішкі (автономиялық
және әкімшілік-аумақтық бөліністер арасындағы) шекаралар институтының
маңызы айтарлықтай. Олардың көмегімен мемлекеттік биліктің кеңістіктегі
шегі, сондай-ақ мемлекеттің егемендігінің құрамдас бөлігі болып табылатын
аумақтық билік ету институты анықталады.
Мемлекет басқа ұйымдардан қоғамда әрекет ететін құрылымдарымен және
институттарымен, егемендік сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Бұл қасиет
мемлекетті басқа ұйымдардан, қоғамның құрылымдары мен институттарынан
жоғары қойып, оған өзіндік басымдық, қайталанбас ерекшелік береді.
Егемендіктің екі құрамдас бөлігі бар: үстемдік және тәуелсіздік.
Мемлекеттік биліктің үстемдігі деп өз аумағындағы ең жоғары билікті айтады.
Аумағындағы жұмыс істеп тұрған барлық ұйымдар, бірлестіктер, құрылымдар мен
тұлғалар мемлекеттің басымдық ролін мойындайды, өздерін оның мәртебесі мен
маңызынан төмен қояды. Олар мемлекеттік биліктің бұйрығын орындауға,
мемлекеттің белгілеген тәртібін сақтауға міндетті. Мемлекетке тиесілі
аумақта бірде бір ұйым, бірлестік немесе құрылым мемлекетке қарсы келе
алмайды. Егемендіктің екінші бір құрамдас бөлігі болып саналатын
тәуелсіздік дегеніміздің мәнісі, мемлекет өзінің – билігін дербес
жүргізеді, өзінің стратегиялық бағыты мен тактикалық жолын өзі таңдайды, өз
ісіне ешкімді араластырмай, ішкі және сыртқы саясатын өзі жасайды, басқаның
үстемдігіне жол бермейді. Тәуелсіздік ұғымының ішкі аспектісі мемлекеттің
ішінде жұмыс істейтін бірде-бір ұйымның, бірлестіктің және құрылымның
мемлекеттік биліктің дербестігіне қол сұға алмайтындығына ерекше көңіл
аударуға міндеттейді. Ал тәуелсіздіктің сыртқы аспектісі, егемен мемлекет
басқа мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен дербес қарым-қатынасты
сақтайды дегенді білдіреді.
Мемлекет - қоғамның, елдің, халықтың ресми өкілі. Қоғамның, елдің,
халықтың мүддесін ол толығымен көздей алды ма, жоқ па, қоғам, ел, халық
оған өкілеттік берді ме, жоқ па, оған қарамастан бұл мәселснің дұрыс жауабы
алдын ала түйінделіп қойған. Қоғамда, елде, халықтың арасыңда жұмыс істеп
жатқан басқа бірде бір ұйым (бірлестік, құрылым) қоғамның, елдің, халықтың
еркі мен мүддесін білдіруші екендігін, барлық деңгейде және барлық жағдайда
оларды көресете аламын деп мәлімдеуге батылдық білдіре алмайды. Бұған
үміткер болуға мемлекеттің ғана негізі бар. Мемлекеттің мұндай
қасиеттерінің молдығына дау жоқ.
Мемлекеттің басқарудың құқыктық нысаның, реттеуді және ықпал етуді
пайдалануы оның міндетті белгісі болып табылады. Олардың алдында тұрған
міндетті мемлекет құқықсыз шеше алмайды. Егер мемлекеттің аумағында
орналасып, жұмыс істеп тұрған басқа ұйымдар, бірлестіктер мен құылымдар
құқық шеңберінде әрекет етіп, Құқық тәртібін сақтауы, заңдар мен басқа да
құқықтық нұсқауларды орындауы қажет болса, онда құқық аясындағы мемлекеттің
Қызметі мүлде басқаша, маңызды ерекшелігімен сипатталады және әр алуан: бұл
айтылғандардан басқа, мемлекеттің құқықшығармашылық монополиясы, сондай-ақ
құқық қорғау, -бақылау, қамтамасыз етіп-кепілдік беретін функциялары бар:
Мемлекет қоғамдағы негізгі өзара қарым-қатынаста өзінің қызметіндегі басты
демеу болып отырған құқық бастауына сүйенеді.
Мемлекетте ішкі және сырткы функциялардың жиынтығы болуы және оларды
органдар, мекемелер мен билік құралдарының жүйесімен жүзеге асыруға
бейімделуі (бұл мәселелер төменде егжей-тегжейлі қарастырылатын болады)
мемлекеттің айрықша белгісі болып табылады.
Осыған дейін айтылып келген, мемлекеттің ерекшелік белгілерінен басқа,
мемлекеттің элементтері туралы да айту керек, ол отандық оқу және
монографиялық әдебиетте халық пен аумақты меңзейді. Ол тіршілік ету және
даму процесінде мемлекет сүйенетін объективті тірек ретінде түсіндірілуі
керек. Халықсыз және аумақсыз мемлекет жоқ және болмайды да: соңғысын
табиғи факторға немесе мемлекеттің материалдық құрамдас бөлігіне жатқызу
керек.
БАСҚАРУ НЫСАНЫ
Басқару нысанынын ұғымы. Басқару нысаны мемлекет нысаны түсінігінің
анағұрлым кең мағынадағы маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол
биліктің жоғары органдарының жүйесіне, олардың арасындағы құзыретті бөлісу
мен өзара әрекеттестік принциптеріне баса назар аударады. Басқару нысаны
мемлекетті сипаттайтын басты көрсеткіштердің қатарына; жатады.
Басқару нысанын анықтау кезінде мына төмендегі мәселелер ескеріледі:
• мемлекетте қандай органдар және лауазымды тұлғалар жоғары билікті
бейнелейді;
• олар қандай принциптер мен бастамаларда қалыптасады және олардың
арасындағы өзара әрекеттестікте тежемелік пен тепе-теңдік механизмі
қолданыла ма;
• олардың арасындағы мемлекеттік өмірдің негізгі саласын басқару
жөніндегі құзырет қалай бөлінеді;
• жоғары биліктің төменгі тұрған органдар мен халық үшін ашықтық
дәрежесі қандай.
Осы сұрақтардың жауабына қарап басқарудың монархиялық және
республиқалық нысан екендігін айырады.
Монархия басқарудың нысаны ретінде мемлекетте бір адамның - монархтың
қолында жоғары биліктің реалды шоғырлануымен немесе жоғары прерогативтің
(шексіз құқықтың) тек кейбір нақтылы тиістілігімен сипатталады. Монархияның
ерекшеліктерінің қатарына монархтың таққа көп жағдайда мүрагерлік жолымен
немесе туысқандық құқығымен, кейде — сайлау жолымен келетіндігі жатады,
монархтық міндетті атқарудың белгілі бір мерзімі жоқ, ол өмір бойы
атқарылады.
Монархия мемлекеттіліктің дамуының пайда болған кезінен күні бүгінге
дейін мемлекетпен бірге келе жатыр. Ол аз болса, алғашқы қауымдық-рулық
басқару жүйесінің негізінде құрылған көптеген мемлекттерде монархияның
нысаны болды.
Ежелгі монархиялар (шығыс деспотиясы, ежелге рим монархиясы) бір басқа
да, ортағасырлық монархиялар және, ақырында, олардың мүлдем басқаша бүгінгі
күннің монархиясы — бір басқа. Тіпті ежелгі рим монархиясының әр кезенде әр
түрлі айырмашылықтары болды: принципат кезеңіне тән республикалық және
монархиялық институгтардың үйлесімділігі монархтың шексіз билігі үстемдік
құрған кезде, доминат кезеңінде толық жойылды. Ортағасырлық монархиялар
үшін абсолютті және шектелуі деп болу дәлірек келеді. Абсолютті монархтың
рөлі басшылық ету болды, көбінесе — шектен тыс, тіпті қалыптан тыс басшылық
деуге болады: өзі жүзеге асырған жоғары биліктің шексіз құқығы мен
өкілеттігін ешкіммен бөліспей, жеке дара иемденді.
Қазіргі кезеңде басқарудың монархиялық нысаны кеңінен тараған. Англия,
Швеция, Жапония, Бельгия, Нидерланды, Норвегия сынды алдыңғы қатарлы елдер
монархиялық мемлекеттер қатарында саналады. Оларда конституциялық монархия
жұмыс істейді, ол монархтың билігі шынайы емес. номинальды болып
табылатындығымен ерекшеленеді.
Бүгінгі күндері монархиялық басқару нысанын кеңінен пайдалану,
басқарудың осы нысанындағы көптеген елдердің демократияны дамытудағы
табыстары монархияның пайдалы потенциалы әлі де бар екендігін және ол
халықтың белгілі бір тобының қолдауына ие болып келе жатқаныдығын
дәлелдейді.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе басқару нысаны ретінде
монархияға мына төмендегідей қоғамдық-саяси және мемлекеттік-құқықтық
ерекшеліктер тән деп қорытынды жасауғаболады:
• монарх (король, император, патша, хан, шах) бейнесінде мемлекеттің
дара басышысының болуы;
• монарх өзінің функциясын мұралық жолмен, туыстық құқығы жолымен,
кейде — сайлау жолымен алуы;
• монархтың өз қызметін мерзімсіз, яғни өмір бойы атқаруы;
• монархтың ішкі және сыртқы қатынастарда мемлекеттің кепілдік
(мандат) бойынша емес, өз құқығы бойынша көрсетуі;
• монархтың өзінің әрекеті мен қылығына заңмен көзделген
жауаптылығының болмауы.
Республика үшін басқару нысаны ретінде мемлекеттегі жоғарғы биліктің
заңмен белгіленген мерзім ішінде қызмет ететін бір немесе бірнеше сайлау
органдарының қолына шоғырлануы тән. Олар әдетте жоғары заң шығару органы
(парламент, конгресс, ұлттық жиналыс) және мемлекет басшысы (президент,
тераға, кейде алқалы президиум) болып табылады.
Республиканың, тұтастай алғанда мемлекеттіліктің өзі сияқты, тарихы
ұзақ, алайда ол мемлекеттік-ұйымдасқан қоғамның алғашқы кезеңідерінде кең
тарала алмады, басқарудың басқа нысаны монархияға жол берді.
Парламенттік республикада жоғары билік органдары жүйесіндегі түйінді
орындардың бірін парламент иемденеді, ол заңдар қабылдайды және жалпы
мемлекеттік маңызды мәселелерді шешеді. Ол елдің мемлекеттік бюджетін
бекітеді, өзінің алдында жауап беретін Үкімет қызметін бақылап отырады.
Президенттік республиканың айырықша ерекшелігі — мемлекет басшысының
өте күшті билігі болып табылады. Мұнда президент парламенттен тек премьер-
министрді (кейде үкіметтің басқа да кейбір маңызды мүшелерін) тағайындауға
келісімін ала отырып үкіметті тағайындайды.
Үкіметті құру кезінде мемлекет басшысы парламенттік республикалар үшін
міндетті болып саналатын, оған тек парламентте басым болған партия өкілдері
ғана кіретін ережелерді сақтамайды.
Осылайша, республиканың қоғамдық-саяси және мемлекеттік-құқықтық
ерекшеліктерімен мына төмендегі жағдайлар басқару нысаны болып табылады:
• мемлекеттің жоғарғы органдарының сайланатындығы;
• бұл органдардың қызметінің дәл мезгілдік параметрлермен (мерзіммен)
шектелуі;
• мемлекет басшысының кейбір әрекеттеріне жауапкершілік белгілеу;
• мемлекеттің жоғарғы органдарындағы билікті жеке құқығы бойынша
емес, халықтың тапсыруы бойынша жүзеге асыру;
• азаматтардың мемлекет алдындағы және мемлекеггің аза-маттар алдындағы
екі жақтан жауапкершілік.
МЕМЛЕКЕТТІҢ ФУНКЦИЯСЫ
Мемлекет функциясының ұғымы. Өзінің бағытына сәйкес мемлекет, әдетте,
өз қызметін белсенді атқарады, яғни қоғамдық өмірдің маңызды салаларындағы
істердің жағдайына белгілі дәрежеде ықпал етеді. Осындай тіршілік ететін
неғұрлым тұрақты және салыстырмалы түрдегі дербес бағыт мемлекет функциясын
құрады.
Ең алдымен функцияның мағынасы туралы, яғни мемлекеттің қоғамдық
қатынастың қандай да бір саласына белсенді және мақсатты ықпалы туралы айту
керек. Мұндай ықпалдың процесінде мемлекет бір қатынасты бекітіп, дамытып,
жетілдіруге тырысса, екіншісін бейтараптандырып немесе тіпті жеңіп шығады,
үшіншісінің - жаңадан пайда болуына мүмкіндік тудырады және т.б.
Фунқцияның нақты мағынасы өзіне лайық нысанға ие болуға мұқтаж. Нысан
түсінігі көп мағыналы, оның құрамына функцияны жүзеге асыру жүктелген
мемлекеттік органдардың жүйесі сияқты, онымен құқықпен байланысты қызмет те
(құқықшығармашылығы, құқықты жүзеге асыру және құқық қорғау) кіреді.
Осылайша, функцияның құрамына мемлекет қызметінің негізгі бағыттарының
бірі ретінде мағынасынан (өзінің басты компонентінен) басқа, жүктелген
міндеттерді шешудің нысандары (ұйымдастыру, кадр және құқықтық) мен
әдістері, сондай-ақ мемлекеттік ықпал ету объектілері (қоғамдық
қатынастардың қандай да бір түрлері) жатады.
Функциялар теориясы а) мемлекеттің іс-әрекеті жағын сипаттайды, оның
ролін, мәнін, даму перспективасын ашады, басқа жақтармен қатысын анықтайды;
б) мемлекеттің қызметін өзінің бағыты бойынша бөлуге, реттеуге мүмкіндік
береді; в) соңғысын олардың мүмкіндігіне, мәніне, іс жүзіндегі
нәтижелілігіне қарай, олардың орындалу кезегі бойынша пікір қалыптастыра
отырып, бағалауға мүмкіндік береді. Сөйте тұра ол саясаткерлерді
мемлекеттік қызметті дәл осы күндері қалыптасқан нақты жағдайдың
ерекшеліктерімен творчестволық үйлестіруге және оның түрлі бағыттарына дер
кезінде өзгертілер енгізудің қажеттігіне бағыттайды.
Мемлекеттің функциясында мемлекеттің сипаты мен қоғамдық-саяси
табиғаты, оның маңызды әлеуметтіқ мәні бейнеленген. Мемлекет өзінің
функциясын жүзеге асырмай тұрғанда және қимыл-әрекетсіз болғанда, ол туралы
айту да қиын.
Мемлекет функциясының сипаттамасы. Мемлекет функцияларын түрлі
негіздер бойынша топтастыруға болады. Функцияларды қоғамдық өмірдің
салаларына байланысты топтастыру неғұрлым кең тараған. Егер мұндай саланы
ең ірі түрінде (қоғам мен мемлекеттің ішкі және сыртқы саладағы өмір
тіршілігі) алатын болсақ, онда мұндай жағдайда мемлекеттің барлық
функцияларын ішкі және сыртқы деп топтастыруға болады.
Мемлекеттің ішкі функцияларына қоғамның ішкі өмірінің ірі салаларына
мемлекеттік ықпал ету немесе мемлекеттік басқару бағыттарын жатқызуға
болады.
Адамдардың өндіріс, орйаластыру және алмастыру саласындағы
қатынастарын қамтитын мемлекеттің экономикалық функциясы жетекші орындардың
бірін алады. Экономикалық функцияның көлемі, масштабы және өрісі түрлі
мемлекеттерде әр түрлі болады. Алайда қандай жағдайда да мемлекет мына
төмендегі жағдайларға ықпал ете алады және, әдетте, ықпал етеді де: 1)
экономиканы дамытудың сара жолын тандау (мысалы, нарықтық, директивалық-
жоспарлы немесе аралас экономиканы тандау); 2) мемлекеттік реттеу дәрежесі,
оның жетекші салаларын ынталандыру және қолдау; 3) экономикалық дамудың
неғұрлым перспективалы бағыттары үшін жайлы жағдай тудыру; 4) жеке
меншіктің түрлі нысандары мен шаруашылық қызметіңің түрлі субъектілерінің
мәртебесін анықтау; 5) экономикалық инфрақұрылым құралдарын (шаруашылық
басқарудың қаржы-ақша құралдары, несие беру, заем беру, инвестициялық
саясат) пайдалану. Салық саясаты экономикалық функцияның айырықша
компоненті болып табылады, өйткені мемлекет бюджетінің құралуы, мемлекеттің
кірістері мен шығыстарының балансталуы осыған тікелей байланысты.
Кеңес кезеңінде мемлекет экономиканың код саласын өз қарауына алғысы
келді. Соның әсерінен экономиканың көпшілік бөлігі мемлекет қарауына өтіп
кетті, қасаң бюрократиялық шеңберге салынып, тиіміділігін жоғалтты. Соңғы
кездері экономикалық функция күрделі өзгерістерді басынан еткерді: меншікті
жекешелендіру және мүлікті мемлекет меншігінен тартып алу шаралары
жүргізілді, мемлекеттік реттеудің, экономиканың дамуына ықпал ету мен
бақылау жасаудың нысандары мен әдістері өзгерді.
Адамдардың, әсіресе қысымға ұшыраған адамдардың материалдық және
рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, халықты әлеуметтік жағынан
қорғауды қамтамасыз етуге, олар үшін тіршілік етудің қалыпты жағдайын
жасауға бағытталған мемлекеттің әлеумеггік функциясының маңызы артып
келеді. Азаматтарға медициналық, тұрмыстық-коммуналдық, көлік қызметін
көрсету, оларға мәдени-тұрмыстық, білім беру және басқа да қызмет көрсету
түрлерінің бір бөлігін мемлекет өз мойына алып отыр. Мемлекет коммерциялық
және басқа да мемлекеттік емес ұйымдардың халықтың тұрмысы төмен тобына
әлеуметтік қызмет көрсеткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz