Ақпараттық технологияларды ақпараттандыру
Кіріспе
1 Талдау бөлімі
1.1 Ақпараттық ресурстарды анықтайтын негізгі ұғымдары
1.2 Ақпараттық ресурстардың қызметі
1.3 Ақпараттық нарықтың тағайындалуы
1.4 Техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы
2 Жобалау бөлімі
2.1 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
2.2 «Әлем» АҚ.ның техникалық бөлімнің IT.құралдарды есепке алу ақпараттық жүйе құру
3 Еңбек қорғау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
1 Талдау бөлімі
1.1 Ақпараттық ресурстарды анықтайтын негізгі ұғымдары
1.2 Ақпараттық ресурстардың қызметі
1.3 Ақпараттық нарықтың тағайындалуы
1.4 Техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы
2 Жобалау бөлімі
2.1 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
2.2 «Әлем» АҚ.ның техникалық бөлімнің IT.құралдарды есепке алу ақпараттық жүйе құру
3 Еңбек қорғау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымша
Біздің заманымызда адам іс-әрекетінің барлық дерлік аумағы автоматтандырылған. Сонымен қатар ақпараттық технологиялар саласы да бұдан тыс қалмады.
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары деректерді сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан қазіргі кезде деректер базасы үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген мамандықтардың ажырамас компонентіне айналып келеді, мысалы, оқытушының педагогикалық жүктемесін есепке алу да ерекше емес.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден, бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру, жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Қазақстан Республикасының қабылданған «Ақпараттандыру туралы» заңында ақпарат, ақпараттық ресурстарды, жүйелерді, процестер, жасырын мәлімет, құжатталған ақпарат ұғымдары беріледі. Енді сондағы ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді қорғау ұғымына тоқталсақ, ақпаратты алу, көшірмесін түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі іс-әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресурстарға, ақпараттық жүйелерге заңсыз қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешені деп анықтама берілдеді.
Ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті бағдарламалық қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты пайдаланушылардың мүдделігін туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат (ақпараттық деректер базалары).
Сонымен, бұл заңның жарыққа шығуы ақпаратты қорғауға, сақтауға, ақпараттық ресурстар мен жүйелерді дамыту мен қорғауды реттейді, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Мамандардың еңбек нарығында бәсекелестік қабилеті болу үшін, олар ақпараттық технологияны білуі, кәсіби қызметте олардың орның анықтай алуы, ақпараттық инфрақұрылғылармен өзара байланыс жасай алуы қажет.
Ақпараттық ортадағы маманның қолайлы үшін ғылыми-техникалық шығармашылық мәні мен табиғаттын терен білімінін негізінде ақпараттық жүйені құру; ал екінші жағынан маманның ақпараттық мәдениеті - өз қызметінің ауданындағы құжаттық ағымдағы білімнің ерекшелігі; әртүрлі жүйеде ақпаратты іздестіру мүмкіндіктері; әртүрлі мәліметтермен жұмыс істей
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары деректерді сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан қазіргі кезде деректер базасы үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген мамандықтардың ажырамас компонентіне айналып келеді, мысалы, оқытушының педагогикалық жүктемесін есепке алу да ерекше емес.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден, бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру, жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Қазақстан Республикасының қабылданған «Ақпараттандыру туралы» заңында ақпарат, ақпараттық ресурстарды, жүйелерді, процестер, жасырын мәлімет, құжатталған ақпарат ұғымдары беріледі. Енді сондағы ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді қорғау ұғымына тоқталсақ, ақпаратты алу, көшірмесін түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі іс-әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресурстарға, ақпараттық жүйелерге заңсыз қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешені деп анықтама берілдеді.
Ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті бағдарламалық қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты пайдаланушылардың мүдделігін туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат (ақпараттық деректер базалары).
Сонымен, бұл заңның жарыққа шығуы ақпаратты қорғауға, сақтауға, ақпараттық ресурстар мен жүйелерді дамыту мен қорғауды реттейді, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Мамандардың еңбек нарығында бәсекелестік қабилеті болу үшін, олар ақпараттық технологияны білуі, кәсіби қызметте олардың орның анықтай алуы, ақпараттық инфрақұрылғылармен өзара байланыс жасай алуы қажет.
Ақпараттық ортадағы маманның қолайлы үшін ғылыми-техникалық шығармашылық мәні мен табиғаттын терен білімінін негізінде ақпараттық жүйені құру; ал екінші жағынан маманның ақпараттық мәдениеті - өз қызметінің ауданындағы құжаттық ағымдағы білімнің ерекшелігі; әртүрлі жүйеде ақпаратты іздестіру мүмкіндіктері; әртүрлі мәліметтермен жұмыс істей
1 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
2 Бобровский С. Delphi 5: учебный курс - СПб: Питер, 2001. -428с.
3 Тюкачев Н., Свиридов Ю. Delphi 5. Создание мультимедийных приложений. Учебный курс.- СПб.: Питер, 2001..-251с.
4 Архангельский А.Я. 100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999 .-112с.
5 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Delphi - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-91с.
6 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-369с.
7 Архангельский А.Я. Object Pascal в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999. -77с.
8 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2001. -39с.
9 Полянский А. Среда программирования Delphi 5-6: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2001.-114с.
10 Вин Д..Искусство Html-дизайна. Самоучитель - Санкт-Петербург:Питер,2003.-224с.-284с.
11 Смит К., Уотерс К. Html - дизайн: Photoshop & Dreamweaver: Три ключевых этапа. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
12 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office. - Киев: Ирина,2000.-139с.
13 Киселев Ю.Н. Электронная коммерция.- СПб.: ДиаСофтЮп, 2001. -384с.
14 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
15 Белунцов В..Новейший самоучитель по разработке Html-страниц.-М.:ДЕСС-КОМ,2000. - 446с.
16 Л.Л.Босова. Разноуровневые дидактические материалы по информатике. - М.: Образование и Информатика, 2001. - 384с.
17 Экономическая информатика: Учеб. - Санкт-Петербург: Питер, 2001.-556с.
18 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office.- Киев: Ирина, 2000.- 139с.
19 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание и обработка гипертекстов. - М., 1992. - 755 с.
20 Роберт И.В. Современные информационные технологии в образовании: дидактические проблемы; перспективы использования. - М.: «Школа-Пресс»,1994. - 205 с.
21 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
22 Зайнутдинова Л.Х. Создание и применение электронных учебников (на примере общетехнических дисциплин): Монография. - Астрахань: Изд-во «ЦНТЭП», 1999. -251с.
23 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
24 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
25 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
26 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
27 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
28 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
29 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
2 Бобровский С. Delphi 5: учебный курс - СПб: Питер, 2001. -428с.
3 Тюкачев Н., Свиридов Ю. Delphi 5. Создание мультимедийных приложений. Учебный курс.- СПб.: Питер, 2001..-251с.
4 Архангельский А.Я. 100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999 .-112с.
5 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Delphi - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-91с.
6 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-369с.
7 Архангельский А.Я. Object Pascal в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999. -77с.
8 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2001. -39с.
9 Полянский А. Среда программирования Delphi 5-6: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2001.-114с.
10 Вин Д..Искусство Html-дизайна. Самоучитель - Санкт-Петербург:Питер,2003.-224с.-284с.
11 Смит К., Уотерс К. Html - дизайн: Photoshop & Dreamweaver: Три ключевых этапа. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
12 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office. - Киев: Ирина,2000.-139с.
13 Киселев Ю.Н. Электронная коммерция.- СПб.: ДиаСофтЮп, 2001. -384с.
14 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
15 Белунцов В..Новейший самоучитель по разработке Html-страниц.-М.:ДЕСС-КОМ,2000. - 446с.
16 Л.Л.Босова. Разноуровневые дидактические материалы по информатике. - М.: Образование и Информатика, 2001. - 384с.
17 Экономическая информатика: Учеб. - Санкт-Петербург: Питер, 2001.-556с.
18 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office.- Киев: Ирина, 2000.- 139с.
19 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание и обработка гипертекстов. - М., 1992. - 755 с.
20 Роберт И.В. Современные информационные технологии в образовании: дидактические проблемы; перспективы использования. - М.: «Школа-Пресс»,1994. - 205 с.
21 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
22 Зайнутдинова Л.Х. Создание и применение электронных учебников (на примере общетехнических дисциплин): Монография. - Астрахань: Изд-во «ЦНТЭП», 1999. -251с.
23 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
24 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
25 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
26 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
27 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
28 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
29 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Біздің заманымызда адам іс-әрекетінің барлық дерлік аумағы
автоматтандырылған. Сонымен қатар ақпараттық технологиялар саласы да бұдан
тыс қалмады.
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары деректерді
сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан қазіргі кезде
деректер базасы үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген мамандықтардың
ажырамас компонентіне айналып келеді, мысалы, оқытушының педагогикалық
жүктемесін есепке алу да ерекше емес.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны
автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт
үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді
автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден,
бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген
міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс
жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс
істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру,
жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Қазақстан Республикасының қабылданған Ақпараттандыру туралы заңында
ақпарат, ақпараттық ресурстарды, жүйелерді, процестер, жасырын мәлімет,
құжатталған ақпарат ұғымдары беріледі. Енді сондағы ақпараттық ресурстарды,
ақпараттық жүйелерді қорғау ұғымына тоқталсақ, ақпаратты алу, көшірмесін
түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі іс-
әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресурстарға, ақпараттық жүйелерге заңсыз
қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және ұйымдық-
техникалық іс-шаралар кешені деп анықтама берілдеді.
Ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті бағдарламалық
қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты пайдаланушылардың мүдделігін
туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат (ақпараттық деректер
базалары).
Сонымен, бұл заңның жарыққа шығуы ақпаратты қорғауға, сақтауға,
ақпараттық ресурстар мен жүйелерді дамыту мен қорғауды реттейді, жеке және
заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Мамандардың еңбек нарығында бәсекелестік қабилеті болу үшін, олар
ақпараттық технологияны білуі, кәсіби қызметте олардың орның анықтай алуы,
ақпараттық инфрақұрылғылармен өзара байланыс жасай алуы қажет.
Ақпараттық ортадағы маманның қолайлы үшін ғылыми-техникалық шығармашылық
мәні мен табиғаттын терен білімінін негізінде ақпараттық жүйені құру; ал
екінші жағынан маманның ақпараттық мәдениеті - өз қызметінің ауданындағы
құжаттық ағымдағы білімнің ерекшелігі; әртүрлі жүйеде ақпаратты іздестіру
мүмкіндіктері; әртүрлі мәліметтермен жұмыс істей алу мен ақпараттық
қайтадан өңдеудің негіздерін игеру және т.б. болып табылады. Ақпараттық
сервис – халық-шаруашылық мамандарының шығармашылық қызметінің тиімділігін
көтеру кәсіби ақпараттағы қызметкерлермен орындалатын ақпаратты таныту мен
іздестіруді қайта өңдеу немесе сол әрекеттерді дайындауға енетін кәсіби
қызмет ауданы.
Мәліметтер қоры біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Жаңа
есептеуіш жүйелерінің пайда болуы әрбір қосымшаға жеке өзіндік мәліметтер
жиынтықтары анықталып, оларға қолдау жүргізілген мәліметтерді өңдеу
тәсілдерінің орнына барлық мәліметтер орталықтан анықталып, қолдаудан өткен
жаңа әдістердің пайда болуына әкелді. Ал соңғы кездері, Internet пен
мобильді байланыс және сымсыз есептеуіш құралдары, сондай-ақ
“интеллектуалды” құралдардың пайда болуынан желілік байланыс пен мәлімет
алмасу технологияларының тез дамуы жүріп жатыр. Енді осы екі қарама-қайшы
тенденциялардың әсерінен бөлшектелген мәліметтер қорының технологиясы
қайтадан мәліметтерді орталықтан өңдеуден орталықтандырылмаған өңдеуге өтіп
жатыр. МҚБЖ-ның пайда болуы мәліметтер қоры облысындағы ең маңызды
жетістіктердің бірі болып табылады.
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары
мәліметтерді сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан
қазіргі кезде мәліметтер қорлары үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген
мамандықтардың ажырамас компонентіне айналып келеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – IT-құралдарды есепке алу ақпараттық
жүйесімен танысу және соның негізінде техникалық бөлімнің қызметкерлерінің
жұмыс уақытын аутоматтандырылған ақпараттық жүйе арқылы қамтамасыз ету.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесі есептер шешілді:
Delphi бағдарламалау тілінің көмегімен кәсіпорының техникалық бөлімнің
қызмет жүйесінің барлық мүмкін компоненттерді қарастыру;
жүйені тиімді және дұрыс бағытта қолдану;
қолданылған компоненттердің тиімді әдіс қолданысын талдау, олардың
қолайлығын дұрыс бағытта қолдану.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып АҚ Әлем табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Delphi бағдарламалау ортасы
болып табылады. Delphi бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал (RAD - Rapid Application
Development) тобына жататындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлімі, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар.
Дипломның бірінші тарауында басқару объекттің техникалық-экономикалық
аспекттілері сипатталған, мұнда халыққа қызмет көрсету орталығының
қызметінің іс әрекеті, мақсаты мен пәндік аймағы, өндірістік бөлімінің
қызметі, ақпаратты өңдеу мамандардың лауазымдық міндеттері қарастырылған.
Мұнда объектін автоматтандырылыуның ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы берілген.
Екінші бөлімінде АЖ жобалау бөлімі сипатталған. Мұнда жобалынатын
ақпараттық жүйенің есептің қойылымы, ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыздандыруын сипаттаймыз. Сонымен қатар, еңбек қорғау
және қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыздандыру үшін қолданылатын
шаралар туралы сипаттамасы берілген.
Үшінші бөлімінде нақты өз бағдарламамның орындалуы, оның міндеттері мен
талаптары туралы сипатталған.
Төртінші бөлімінде жобаның экономикалық тиімділігін есептеу болып
табылады. Мұнда экономикалық тиімділігін есептеу әдістемесін негіздеу және
оның көрсеткішін есептеу жолдары көрсетілген.
Қорытындысында жұмыстың негізгі нәтижесі сипатталған.
Жобаның өзектілігі, халыққа қызмет көрсету қызметінде мәліметтер қорымен
жұмыс істеу кезінде – енгізу, түзетулер және жазбалардың жойылуы, ескішіл
операциялардың автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Delphi бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда
Delphi бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету үшін қолданылатын
қорлардың байланыстыру шарттары бойынша қолайлы жағдай жасалған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды. Әрине,
техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорына ұқсас бірнеше
технологияларды қолдана отырып, бағдарламалық тілдерідің көмегімен,
қолданбалы пакеттердің көмегімен басқа да базалар жетістігін көрсету
мүмкіншілігін көрсететін бағдарлама жасауға болады.
1 Талдау бөлімі
1.1 Ақпараттық ресурстарды анықтайтын негізгі ұғымдары
Қазақстан Республикасында әрекет ететін “Ақпараттандыру туралы” Заңына
сәйкес ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті
бағдарламалық қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты
пайдаланушылардың мүдделігін туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат
(ақпараттық деректер базалары) [1, 28б.].
Ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді қорғау - ақпаратты алу,
көшірмесін түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі
іс-әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресустарға, ақпараттық жүйелерді
заңсыз қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және
ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешені;
Ақпараттық процестер – ақпараттықтехнологияларды пайдалана отырып,
ақпаратты жасау, жинау, өңдеу, жинақтау, сақтау, іздеу, беру, пайдалану
және тарату процесстері;
Ақпараттық қызметтер көрсету – пайдаланушыларға олардың сұратуы бойынша
немесе тараптардың келісімі бойынша ақпараттық ресустарды, ақпараттық
жүйелерді беру жөніндегі қызмет;
Ақпараттық ресустарды, ақпараттық жүйелерді және ақпараттық қызметтер
көрсетуді пайдаланушы – ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен немесе
тараптардың келісімі бойынша пайдаланатын жеке немесе заңды тұлға,
мемлекеттік орган немесе ұйым;
Ақпараттық жүйелерді иеленуші – ақпараттық жүйелерге меншік құқығын және
(немесе) өзге де құқықтарды иеленетін жеке немесе заңды тұлға, мемлекеттік
орган немесе ұйым;
Ақпараттық ресустарды иеленуші – ақпараттық ресустарға меншік құқығын
және өзге де құқықтарды иеленетін жеке немесе заңды тұлға, мемлекеттік
орган немесе ұйым;
Жасырын мәліметтер – мемлекеттік құпияларды құрамайтын, Қазақстан
Республикасының заңдарына немесе тараптардың келісіміне сәйкес қол жеткізу
шектелген ақпарат:
Құжатталған ақпарат – материалдық жеткізушіде өзін бірдейлендіруге
мүмкіндік беретін реквизиттермен қоса тіркелген ақпарат;
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:
1 ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік реттеу;
2 ақпараттық қызметтер көрсету қорыны қалыптастыру үшін жағдайлар
қамтамасыз етуге;
3 Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңдарын әзірлеуге
және жетілдіруге;
4 мемлекеттік ақпараттық ресустарды, ақпараттық жүйелерді, ақпараттық
желілерді қалыптастыруға және дамытуға, Қазақстан Республикасының біртұтас
ақпараттық кеңістігінде олардың сыйысымдылығын және өзара іс-қимылын
қамтамасыз етуге;
5 мемлекеттік ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді тіркеуді
жүзеге асыруға;
6 электрондық құжат айналымы жүйесін дамыту, электрнодық құжатты және
электрондық цифрлық қолтаңбаны қолдану үшін жағдайлар жасауға;
7 ақпараттандыру саласындағы бірыңғай ғылыми-техникалық саясатты
ақпараттық технологиялар дамуының әлемдік деңгейін ескере отырып
қалыптастыруға және жүзеге асыруға ;
8 мемлекеттік ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді қорғауды
ұйымдастыруға бағытталған.
Ақпараттық ресустар мемлекеттік және мемлекеттік емес болуы мүмкін.
Мемлекеттік ақпараттық ресустарға мемлекеттік органдардың және
мемлекеттік бюджет қаражат есебінен құрылартын (қолдау көрсетілетін),
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен есепке алынуға
және қорғалуға тиіс ақпараттық ресустары жатады.
Мемлекеттік емес ақпараттық ресустарға жеке және заңды тұлғалардың
ақпараттық ресустары жатады.
Ақпараттық ресустарға меншік құқығы мен өзге де құқықтар.
1 Ақпараттық ресустарға меншік құқығы мен өзге де құқықтардың туындауы
және тоқтатылуы үшін негіздер Қазақстан Республикасының заң актілерімен
реттеледі.
2 Жек және заңды тұлғалар мемлекеттік емес ақпараттық ресустарды
иеленушілер болып табылады.
3 Ақпараттық ресустар бір мезгілде бірнеше иеленушіге тиісілі болуы
мүмкін.
4 Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
ақпараттық ресустар тауар болуы мүмкін.
5 Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңдарына сәйкес
мемлекеттік құпияларға жатқызылған мәліметтері бар мемлекеттік емес
ақпараттық ресустарды иеленушілердің оларға өз қалауы бойынша иелік етуге
құқығы жоқ.
Қоршаған ортадағы объектілер мен құбылыстар, олардың көрсеткіштері,
қасиеті мен жағдайы туралы мәліметтегі ақпарат өмір сүру мен жұмыс
үрдісінде ақпараттық жүйелерде шығарылады.
Ұлттық қауіпсіздік пен мемлекет үшін құндылық дәрежесін қамтамасыз ету,
құқықтық, экономикалық және сондай-ақ кәсіпкерлік құрылымдардың мүдделеріне
сәйкес ақпараттық ресурстардың келесі түрлеріне болуы мүмкін: ашық, яғни
жұмыста қандай да бір рұқсатсыз пайдаланылатын, бұқаралық ақпарат
құралдарында жарияланылатын, конференцияларда хабарланатын, сөз сөйлеуде
айтылатын жалпымен қол жеткізіле алынады; қол жеткізу мен пайдалну
шектелген, яғни қандай да бір құпиясы бар және қорғау, байқау, бақылауды
қажет ететін мәліметтерден тұрады.
Ақпараттық ресурстардың жинақтаушылары ақпарат дерегі (иеленушісі) деп
аталады. Олар осы ақпараттың пассивті концентраторын ұсынады және құрамына
төмендегілеренеді:
- ұжым және оның өңдеулері туралы жарияланымдар;
- жарнамалық басылымдар, көрмелік материалдар, құжаттамалар;
- ұжым персоналы мен ұжымны қоршаған адамдар;
- есептеу жұмысын және басқа офистік техниканың, байланыстың әр түрлі
приборлары мен құралдары, сәулеленулер, толқындар, физикалық жолдар.
Ақпарат дерегі ашық және қол жеткізуі шектелген болады. Бір ақпараттық
кеңістіктегі ақпаратты қандай да бір мазмұндық болу мүмкін емес. мысалы,
ашық ақпараттық жүйеленген жиынтығы кешенде қол жеткізілуі шектелген
мәліметтен тұруы мүмкін.
Қол жеткізілу шектелген ақпарат дерегі ретіндегі құжаттамады:
- құнды мәліметтері бар құжаттама, ноу-хау;
- ұйымдық-құқықтық және өнімді құжаттары, жалпыға танымал мәліметтерден
тұратын, ісерлік және ғылыми-техникалық құжаттама кешені;
- қызметкерлердің жұмыс жазбалары, олардың қызметтік күнделіктері, жеке
жұмыс жоспары, өндірістік сұрақтар бойынша хат алмасулар;
- ұжым қызметкерлерінің жеке мұрағаты болуы мүмкін.
Көрсетілген жұмыстың әр қайсысында:
- дәстүрлі қағаз тасымалдаушыдағы құжаттар (қағаз парақтары, ватмат,
фотоқағаз т.б.);
- техникалық тасымалдаушылардағы құжаттар (магнитті, фотогпленкалық және
т.б.);
- электрондық құжаттар, электрондық құжаттар банктері, дисплей
экранындағы құжат бейнелері (бейнеграммалар) болуы мүмкін.
Кез келген ақпарат дерегі басқарулық және өндірістік іс әрекеттерді
орындауда әрқашан сыртқа ортаға тарайды. Осымен қол жеткізуі шектелген,
есепке алу мен бақылаудағы деректердің таралуы мен жарияланудағы қауіп саны
өседі [2, 114б.].
Ақпараттық тарату каналдарының объективті сипаты бар, белсенділігімен
ерекшеленеді және төмендегілер енеді:
- іскерлік, басқарулық, сауда, ғылыми және басқа да коммуникативті
ұсынылған байланыстар;
- ақпараттық желілер;
- сәулелену, түс құру, сәулеленудің табиғи техникалық каналдары.
Ақпаратты тарату каналында бір деректен басқасына мәліметтерді
ауыстырғанда санкцияланған режимде немесе объективті заңды күші бар
жағдайда жүзеге асады. Мысалы: маңызды сұрақты жабық мәжілісте талдау,
бұйым мазмұнын қағазға жазу, потенциалды әріптестермен келіссөздер, ЭЕМ-де
жұмыс және т.б.
Бизнес пен ұжымны басқаруда пайдаланылатын ақпараттық ресурстарды
құжаттау оған маңызды құндылықты ұсынатын оның толығымен немесе жеке
ақпараты болып табылады. Бұл ақпарат кәсіпкердің жеке санаткерлігін
құрайды.
Ақпарат құндылығы бағалық категорияда болуы мүмкін және оны
қолданғандағы пайданың нақты өлшемін және оны жоғалтқандағы шығын өлшемін
сипаттайды. Ақпарат көбінесе түрінен құнды болады, ұжым немесе бизнестің
дамуы үшін оның құқықтың мәні, мысалы: құрылтай құжаттары, бағдарламалар
мен жоспарлар, әріптестермен келісім-шарттар және т.б. Құныдылығы оның
келешекте ғылыми, техникалық немесе технологиялық мәнімен көрініс табуы
мүмкін.
Әдетте, кәсіпкерлер үшін санаткерлік құндылықты ақпараттық екі түрі
болуы мүмкін:
- техникалық, технологиялық: өнімді өңдеу әдістері, бағдарламалық
қамтамасыз ету, өндірістік көрсеткіштер, химиялық формулалар, рецептуралар,
тәжірибе үлгілерін сынау нәтижелері, сапа бағалау мәліметтері және т.б.;
- іскерлік: құндылық көрсеткіштертері, нарықты зерттеунәтижелері,
клиентер тізімі, экономикалық болжаулар, нарыққа іс-әрекет ету стратегиясы
және т.б.
Құнды ақпарат құқық нормаларымен (патенттік, авторлық, аралас құқық және
т.б.), тауарлық белгілермен немесе оның ұжым құпиясын құрайтын ақпарат
категориясына енуімен қорғалады.
Ұжым құпиясын құрайтын ақпарат құндылығымының шынайы құрамын анықтау мен
регламентациялау үрдісі ақпаратты сақтау жүйесінің негізгі құрамдас бөлігі
болып табылады. Осы мәліметтердің құрамы олардың қорғалатын ақпаратына
жататын деректі бекітетін және құпиялылық (яғни, барлығының бірдей қол
жеткізбеуін) кезеңін анықтау, осы мәліметтердің құпиялылық деңгейін
(белгісін), жұмыста осы мәліметтерді пайдалану құқығы берілген, ұжым
қызметкерлерінің тізімі бар арнайы тізбеде бекітіледі. Тізбе негізінде
нақты профильдегі ұжымның қорғалатын мәліметтердің типті құрамы тұр. Тізбе
құпия құжаттама және қауіпсіздік қызметінің, ұжым жетекшілерінің тұрақты
жұмыс материалы болып табылады.
Технологиялық жаңалық, ғылыми және іскерлік идеялар, өндірістік өнім,
жасалатын жұмыс туралы типті және нақты құнды ақпараттың жіктелген тізімін
ұсынады. Тізбеге ұжымның әрбір жұмысы туралы шынайы құнды мәліттер енеді.
Қорғалатын ақпарат көрсетілетін (құжатталатын) құжат тізбесіне қосымша
құрастырылады. Тізбеге көрсетілген ақпараттан тұрмайтын, бірақ ұжым үшін
құндылығы бар, қорғалуға жататын құжаттар енеді. Тізбе бір ұжымға жеке-жеке
арнайы комиссиямен ұсынылуына сәйкес қалыптастырылады және ұжымның бірінші
жетекшісімен бекітіледі. Бұл комиссия ұжыммен орындалатын нақты жұмыстардың
қарқынына сәйкес тізбеге ағымдық өзгерістерді үнемі енгізіп отырады.
Кез келген келісім-шартты құруда әрбір тарап келісімнің шарттарын
орындауда, келіссөздерде алынған құжаттар мен екінші тарапқақұпия ақпаратты
қорғау бойынша өзара жазбаша міндеттемелер лауы керек.
1.2 Ақпараттық ресурстардың қызметі
Ақпараттық ресурстар ақпараттық өнімді құру үшін база болып табылады.
Кез келген ақпаратық өнім оны өндірушінің ақпараттық моделін көрсетеді және
ол құрылған нақты заттық облыс туралы өзіндік пікірді жүзеге асыру.
Ақпараттық өнім адамның интеллектуалды іс-әрекетінің нәтижесі бола отырып,
кез келген физикалық қасиеті құжат, мақала, шолу, бағдарлама, кітап және
т.б. түрде материалдық тасымалдаушыға бекітуі қажет.
Ақпараттық өнім - заттық немесе заттық емес нысанда таратуға арналған
өндірушімен қалыптастырылған мәліметтер жиынтығы.
Ақпараттық өнім кез келген басқа материалды өнім қызмет көмегімен сондай
тәсілде таратылуы мүмкін.
Қызмет көрсету – адам қажеттілігін қанағаттандыру немесе әр түрлі өнімде
пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған кәсіпорынның немесе тұлғаның
өндірістік емес іс-әрекетін нәтижесі. Ақпараттық қызмет көрсету пайдаланушы
өкілеттігінде ақпараттық өнімді алу үшін ұсыну.
Ақпараттық қызмет көрсету тар мағынада компьютер көмегімен алынған
қызмет ретінде қабылданады, бірақ бұл ұғымның аясы біршама кең.
Қызмет көрсетудің алдында қызмет ұсынушы мен пайдаланушы екі тарап
арасында келісім (шарт) жасалынады. Шартты оны пайдалану мерзімі және оған
төлемақы көрсетіледі.
Қызмет көрсету тізбесі ақпараттық ресурстарды пайдалану саласы бойынша
заттық бағдарлау, көлесі, сапасымен және осының негізінде құрылатын
ақпараттық өніммен анықталады.
Кітапханалар елдің ақпараттық ресурсының біршама бөлігін біріктіретін
орын болып табылады. Кітапханалық салаға берілетін, ақпараттық қызмет
көрсетудің негізгі түрлерін көрсетейік:
- құжаттың толық мәтінін, сондай-ақ оларды сипаттау мен орналасқан орны
бойынша анықтама ұсыну;
- ақпаратты (анықтамалар, көрсеткіштер, дайджестер, шолулар және т.б.)
библиографиялық іздеу талдаулық қайта өңдеу нәтижесін беру;
- ақпаратты (анықтамалар, кестелер, ұжымлық мәліметтер) фактографиялық
іздеу мен талдаулық қайта өңдеу нәтижелерін алу;
- ғылыми-техникалық насихат пен жарнамалық іс-әрекетті (жаңа
түскендердің көрмелері, ғылыми-техникалық семинарлар, конфренциялар және
т.б.) ұйымдастыру;
- ақпараттық зерттеу нәтижелерін беру (талдаулық анықтамалары мен
шолулар, есеп берулер, келешектегі бағыттардың айдарлары, коньюктурлық
анықтамалар және т.б.).
Ақпараттық қызмет көрсетулер компьютерлік және компьютерлік емес
нұсқадағы мәліметтер базасы бар болғанда ғана пайда болады.
Мәліметтер базасы – байланысты мәліметтердің жиынтығы, олардың
ұйымдастырылуы мәліметті жалпы сипаттау, сақтау мен манипуляциялауға
негізделген.
Мәліметтер базасы сәйкес келетін қызметтерге ақпараттық қызмет көрсетуде
жартылай фабрикат және дерегі болып табылады. Мәліметтер базасы
компьютерлік кезеңге дейін мұрағат, қор, анықтамалық бюро мен басқа да
ұйымдарда солай аталмаса да, әрекет еткен онда құбылыс, жағдай, объект,
үрдіс, жарияланым және т.б. туралы барлық мүмкін болатын мәліметтер бар.
Компьютердің пайда болуымен сақталатын мәліметтер базасының көлемі өсті
және оған сәйкес ақпараттық қызмет көрсету аясы да кеңеюде.
Ақпараттық қызмет көрсету мен өнімді жүйелеу үшін пайдалану позициясында
мәліметтер базасының топтауын қарастырамыз.
Мәліметтер базасын библиографиялық және библиографиялық емес деп
бөлінеді.
Библиографиялық мәліметтер базасында реферат пен аннотоциясы қосылып
құжат туралы екінші ақпаратттан тұрады.
Библиографиялық емес мәліметтер базасының кқптеген түрлері бар:
- әр түрлі объектілер мен құбылыстар туралы ақпараттан тұратын
анықтамалық, мысалы, мекнжай, қозғалыс кестесі, дүкендердің телефондары
және т.б.
- алғашқы ақпараттан тұратын толық мәтін, мысалы, журналдар, кітапшалар,
мақалалалр және т.б.;
- құбылыстар мен объектілердің сандық сипаттамалары мен көрсеткіштерінен
тұратын сандық, мысалы, химиялық және физикалық мәліметтер, статистикалық
және демографиялық мәліметтер және т.б.;
- объекті суреттеуден және сипаттамасынан тұратын мәтінді-сандық, мысалы
өндірістік өнім, ұжым, ел және т.б. бойынша;
- банк, биржа, ұжым және т.б. ұсынатын қаржы ақпаратынан тұратын,
қаржылық;
- сала, аймақ, ел бойынша құқықтық құжаттардан тұратын заңды.
Ақпараттық басымылымның шығарылуы баспалық өнімді дайындауды білдіреді:
библиографиялық және басқа көрсеткіштер; реферативті жинақтар, шолулық
басылымдар, анықтамалық басылымдар [3, 129б.].
Ақпараттық басылым барлық ақпараттық қызмет көрсету, органдар мен
жүйелерге дайындалады. Бұл басылым мәліметтер базасымен жұмыс негізінде
құрылатын екінші ақпараттан тұрады, жұмыс көрсетудің өзі қызмет болып
табылады.
Ақпаратты ретроселективті іздеу – мәліметтер базасында ақпаратты іздеу
пайдаланушының өнімін электрондық пошта бойынша файл түрінде немесе пошта
бойынша басылып шығарылатын нәтиже болып табылады.
Бірінші деректі ұсыну кітапханалық жұмыстағы дәстүрлі қызмет көрсету
болып табылады. Бұл қызмет тек бірінші деректі беруді қарастырмайды, сондай-
ақ әр түрлі әрекет ету принциптерімен алынған көшірмелерді қарастырады.
Ғылыми-техникалық ақпараттың дәстүрлі қызмет көрсетуі алдын ала тапсырыс
бойынша жүзеге асады және келесілерден тұрады:
- қолжазба түрінде шолулар дайындау;
- мәтінді аударудың дайындау.
Жойылған мәліметтер базасына ќашыќтыќтан ену компьютерлік желінің
диалогті режимінде ұйымдастырылады. Мәліметтер базасына ќашыќтыќтан ену
қызметінің танымалдығы қарқынды өсуде және барлық қызмет көрсету түрлерін
алды, ол келесілерден тұрады:
- компьютерлік желінің коммуникациялықлық ортасынада ақпараттық
технологиялармен жұмыс істейтін пайдаланушылардың көптеген санынан;
- қызмет көрсетудің жоғары жеделдігімен;
- жеке ақпараттық жүйеден бас тарту мүмкіндігінен.
Мәліметтер базасының ќашыќтыќтан ену қызметінің дәстүрлі негізгі
пайдаланушылары ұйымдар болып табылады. Бірақ соңғы жылдары жеке
пайдаланушылар санының өсуі байқалады.
Негізінен бұл қызметтер сыртқы жадысы бірнеше жүздеген мигабайт және
лазер принтермен жабдықталған, мықты ЭЕМ бар, ұжымдық пайдаланылатын,
есептеу орталығы деп аталатын арнайы ұйымдардарға ұсынылады. Мәліметтер
базасына ќашыќтыќтан ену абоненттік ақы негізінде немесе шарт бойынша
жазылу арқылы ұсышылуы мүмкін. Ақы төлеу схемасы әр түрлі болуы мүмкін,
бірақ алынатын ақпарат көлеміне қарай, сағаттық ақы төлеу болып табылады.
Мәліметтер базасына дистанциондық ену қызметін төмендегідей бөлуге
болады:
- мәліметтер базасына тікелей ену пайдаланудың жергілдікті орнынан
коммуникациялық ортадағы жұмысқа үйренгендігінде ғана ұйымдастырылуы
мүмкін. Керісінше жағдайда арнайы ұйымдар ұсынатын қызметіп пайдалануға
тура келеді, олар:
- жанама ену пайдаланушыларды үйрету, жаңалықтар бюллетінін шығару,
анықтамалық қызметті ұйымдастыру, оны қызықтыратын сұрақтарды анықтау үшін
пайдаланушылар кездесулерін ұйымдастыру, пайдаланушыларға сұрақтарды
таратудан тұрады;
- Down loading қызметі іздеу нәтижесін жеке мәліметтер базасы ретінде
әрі қарай өз компьютерінде пайдалауда орталық мәліметтер базасына қосып
бере алады;
- үнемі іздеу бір немесе бірнеше орталық мәліметтер базасы массивінде
іздеуді үнемі жүргізуді қарастырады және оған ыңғайлы уақытта пайдаланушы
терминалына іздеу нәтижесін ұсынады.
Ақпараттық қызметті дайындау мен көрсету: ақпараттық қызмет мәліметтерін
тасымалдау формасында жүзеге асыру үшін ұсынылатын байланыс (телефон,
телекоммникакациялық); есептеу орталықтарында мәліметтерді өңдеу;
бағдарламалық қамтамасыз ету; ақпараттық жүйені өңдеу; ақпараттық
технологияны өңдеу.
1.3 Ақпараттық нарықтың тағайындалуы
Дәстүрлі ресурстар мен өнім түрлерін пайдаланған сияқты, адамдар
келесілерді білуі керек: ақпараттық ресурс қайда болады, қанша тұрады,
оларды кім біледі, кімге олар қажет, оларға қаншалықты енуге болады.
Ақпараттық өнім және қызмет көрсету нарығы (ақпараттық нарық) –
коммерциялық негізде интеллектуалды еңбек өнімінің саудасы бойынша
экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық қатынастар жүйесі.
Қазіргіге қарағанда ақпараттық қызмет көрсету үшін ақпараттың негізгі
түрі мәліметтер базасы болып табылады. Олар ақпараттық қызметті ұсынушылар
мен тұтынушыларды қызықтырады, олардың арасындағы байланыс, ақпараттың
қызметі сату мен сатып алу тәртібімен шарттары.
Ақпараттық өніммен қызметтің ұсынушылары келесілер болып табылады:
- мәліметтер базасы құрылатын және сақталатын, үнемі жинақталып, алдағы
ақпарат редакторланатын орталықтар;
- әр түрлі мәліметтер базасы негізінде ақпаратты белетін орталықтар;
- телекоммуниация және мәліметтер тарату қызметі;
- нақты іс-әрекет саласы бойынша ақпарат келіп түседі, оларды талдау,
жалпыландыру, болжауды арнайы қызметтері, мысалы, консалтинг ұжымлар,
банктер, биржалар;
- коммерциялық формалар;
- ақпараттық брокерлер.
Ақпараттық өнім мен қызметті пайдаланушылар міндеттерді шешетін әр түрлі
заңды және жеке тұлғалар болуы мүмкін.
50 жылдардың ортасында тұрақты ақпараттық қызмет көрсету нарығы
қалыптаса бастады. Ақпараттық қызметтің негізін қалаушылар: академик,
кәсіптік және ғылыми-техникалық қоғам, мемлекеттік мекеме, оқу орындарының
ақпараттық қызметтері болып табылады. Негізгі тұтынушылар ғылым мен техника
саласындағы ғалымдар мен мамандар.
60-шы жылдардың басында ақпараттық қызмет көрсету нарығымен қатар
ақпаратты электрондық өңдеу мен тасымалдау қызметі нарығы қалыптаса
бастады.
60-шы жылдарыдың ортасынан 70-ші жылдардың ортасына дейін кеңінен
компьютерлік техникаларды енгізу нәтижесінде білімнің барлық мүмкін болатын
салалары бойынша әр түрлі ақпараттан тұратын, ақпараттық қызмет көрсетудің
маңызды түрі мәліметтер базасы болды.
70-ші жылдарыдң ортасынан ақпараттық қызметтің жетекші түрі мәліметін
ұлттық және глобальді желілерді тасымалдаудың құрумен мәліметтер базасынан
тыс жердегі пайдалануға диалогті ақпарат іздеу пайда болды.
80-ші жылдардан бастап ақпараттық индустрия қоғамның экономикалық және
әлеуметтік өмірне аса ықпал етуін көңіл аудара бастайды.
Ақпараттық ресурстарды пайдалана алынатын құрал, әдістер мен шарттардың
жиынтығы қоғамның ақпараттық потенциалын құрайды. Бұл ақпаратты өңдеу мен
тасымалдаудағы өндірістің қазіргі құрамы мен әдісінің индустриялды-
технологиялық кешені ғана емес, сондай-ақ қазіргі ақпараттық технология
базасында ақпараттық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін, ғылыми-зерттеу,
оқу, әкімшілік, коммерциялық және басқа ұйымдар.
Қазіргі уақытта Қазақстанда жылдам қарқынмен ақпараттық өнім мен қызмет
көрсету нарығын қалыптастыру жүріп жатыр, маңызды компоненттері келесілер
болып табылады:
1 Техникалық және технологиялық құрастырушы. Бұл қазіргі ақпараттық
құралдар, мықты компьютерлер, дамыған компьютерлік желілер мен оған сәйкес
келетін ақпарат өңдеу технологиялары.
2 Нормативті-құқықтық құрастырушы. Бұл заң құжаттар: ақпаратты нарықта
өркениеттік қатынасты қамтамасыз ететін заңдар, жарлықтар, қаулылар.
3 Ақпараттық құрастырушы. Бұл қажетті ақпаратты іздеуге тигізетін
анықтамалы-жаңалық құралдарын мен құрылымдары.
4 Ұйымдастырушылық құрастырушы. Бұл ақпараттық өнімдер мен қызметтерді
өндірушілер мен таратушылардың өзара әрекеттесуін мемлекеттік реттеу
элементтері.
Біздің елде экономикалық ауысу үрдісі күшінде қоғамның ақпараттануы
басталған, бірақ ақпараттық нарықтың инфрақұрылымына қойылатын бірыңғай
пікір жоқ. Біз сіздерге осы ұғымның келесі талдауын ұсынамыз.
Ақпараттық нарықтың инфрақұрылымы – бірдей ақпараттық өнім мен қызмет
көрсетуді ұсынатын адамадар тобы немесе ұйысдарды біріктіретін секторлардың
жиынтығы.
Берілген анықтамаға сәйкес ақпараттық нарықтың инфрақұрылымына қатысты
жұмыс түрлерін көрсететін танымал ой-пікірлерді жалпыландырып көрсетіп
көрейік. Мысалы, ақпараттық нарықтың инфрақұрылымын бес секторда атат
көрсетеді: әр түрлі салалар бойынша жоба, технологиялық, әдістемелік
өңдеулер түріндегі ғылыми-техникалық өнімдер; мәтін, визиуальды және
аудиоөнім түріндегі көркем мәдениет объетілері; білім қызметтер – барлық
оқыту түрлері; басқарулық мәліметтер мен хабарлар: саяси және шаруашылық
ақпарат, статистикалық мәліметтер, нарық жағдайы туралы мәліметтер,
жарнамалық хабарлар, шешім қабылдау бойынша ұсыныстар мен бағалаулар;
тұрмыстық ақпараттар: жалпы сипаттағы хабарлар, тұтынушы нарығы туралы
мәліметтер, еңбек нарығы бойынша мәліметтер [4, 111б.].
Осы инфрақұрылымда ақпараттық қоғамға қажетті үш негізгі аспектілер жоқ,
олар:
- техникалық-информатиканың барлық аппаратты-техникалық базасы;
- бағдарламалық – информатиканың барлық бағдарламалық өнімдері;
- коммуникативтік – барлық компьютерлер желілерінің ақпарат түрлері мен
тасымалдау бойынша барлық мүмкіндіктері, барлық телефон мен факсимильді
байланыс түрлері.
Сонымен қатар, дистанциондыќ ақпараттық қызмет нарығы секторына бөлуга
қатысты пікірлер бар:
- пайдаланушыға барлық қызмет түрлерініңдегі ақпаратты ұсынатын жоғары
монополизерленген кәсіптік нарық;
- басқарулық шешімді қамтамасыз етуге арналған қызметтер оның жүйелеріне
қатысты сыртқы жағдайлары туралы ақпаратты формада пайдалну мүмкіндігі бар;
- тұрмыстық сипаттағы қызметтерді ұсынатын, үй нарығы, мысалы,
электрондық сатып алу операциялары үшін.
Ақпараттық нарық оның инфрақұрылымына қатысты әр түрлі пікірлер мен
тұжырымдарға қарамастан әрекет етуде және дамуда, яғни ақпараттық өнім,
қызмет бизнесі туралы тек сауда немесе делдалдық қана емес, сондай-ақ
өндіріс ретінде де қарастырылады.
Ақпараттық бизнестің қызметтері [5, 136б.] :
- қаржы басқару мен есеп жүргізу;
- кадр басқару;
- материалды-техникалық жабыдықтау;
- өндірісті ұйымдастыру;
- маркетингтік зерттеу;
- лизинг операциялары;
- кеңестік қызмет көрсету;
- мүлік пен ақпаратты сақтандыру;
- ақпараттық қауіпсіздік қызметін ұйымдастыру;
- сервистік қызмет көрсету.
Ақпараттық нарық өнім, қызмет, оларды ұсыну шарттары мен механизмі,
қызметімен сипатталады. Саудадағы қалыпты материалдарды заттық формасы бар
тауарларды сатуға қарағанда, сату немесе айырбастау заты ақпараттық жүйе,
ақпараттық технология, лицензия, патент, тауарлық белгі, ноу-хау, инженерлі-
техникалық қызмет, әр түрлі ақпарат пен ақпараттық ресустар болып табылады.
1.4 Техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы
Әлем АҚ-ның қызметінде барлық құрылымдық бөлімдер желіге қосылған.
Жұлдызша топологиясы пайдаланылады. Топология немесе ңжелі топологисың
термині компьютерлердін, кабельдердін және басқа да желі компоненттерінін
орналасуын сипаттайды. Топология - мамандар желі құрастыру негізін
бейнелеуде қолданылатын стандартты термині. Бұл терминінен басқа мынадай
анықтамаларда қолданылады: құрастыру, диаграмма, карта. Желі топологиясы
онын сипатына себепші болады. Топология түрін тандауға мыналар әсер етеді:
- қажетті желілік жабдықтау құрамы;
- желілік жабдықтау сипаттамасы;
- желіні кенейту мүмкіндіктері;
- желі басқару әдісі.
Ресурстар мен басқа желі тапсырмаларын орындап, ортақ пайдалану үшін
компьютерлер бір-біріне қосылуы қажет. Желіде бұл мақсат үшін көбіне кабель
қолданылады. Бірақ басқа компьютерді қосып түрған кабельді компьютерге қосу
жеткіліксіз. Әртүрлі кабельдер түріне сәйкесінше әртүрлі желілік тақшамен,
желілік операциялық жүйенің және басқа да компоненттері компьютердін өзара
орналасуын қажет етеді [6, 79б.].
Әрі желі топологиясынын шарттары бар. Мысалы, ол тек кабель түрін ғана
емес, сонымен қатар оны қолдану әдістерін ұсынады.
Топология сонымен қатар, желідегі компьютерлер әрекеттестік тәсілін
анықтайды. Желі құрастырудын әртүрлі тәсілдері бар:
- шина (bus) топологиясы;
- жүлдызша (star) топологиясы;
- сақина (rіng) топологиясы.
Егер компьютерлер тізбектеліп бір кабель бойында орналасатын болса, онда
бұл шина топологиясы және компьютерлерді байланыстыруда коаксиалды кабель
қолданылады.
Концентраторлар немесе бір нүктеден шығатын кабель бөлігіне қосылған
компьютерлер байланысу кестесі жұлдызша топологиясы деп аталады және
компьютерлерді байланыстыруда есулі қос сымды кабель қолданылады (3 сурет).
Егер компьютерлер жалғанған кабель сақина тәрізді оралып келіп қосылса,
онда ол топология сақина топологиясы деп аталады.
Кабель қолданады, желінін барлық компьютерлері осы магистраль бойымен
қосылады. Шина топологиясында компьютердер мәліметтерді электрлі сигнал
түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді.
Шина топологиясында халықаралық Ethernet 10Base-2 и 10Base-5
стандарттары қолданылады. Бұл жерде 10 саны мәліметтер беру жылдамдығын
білдіреді (10 Мбитс), ал 5 - желі түйндер арасындағы жалғауу
қондырғылары сыз максималды ара қашықтықты (жүздеген метр).
Компьютердің шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі
ұғымдарды білу қажет: сигнал беру; сигнал шағылысуы; терминатор.
Мәліметтер электр сигналдар түрінде желінін барлық компьютерлеріне
жіберіледі, бірақ ол мәліметтерді шифрланған мекен-жайына сәйкес компьютер
қабылдайды
Кодталған сигналдарды кабель арқылы беру үшін, екі технология
пайдаланылады: таржолақты және кеңжолақты сигнал беру.
Қазіргі кезде мемлекеттік органдар жақсы дамыған ақпараттық
инфрақұрылымсыэ уақытқа сай жұмыс істей алмайды. Бұл заман талабы. Бірқатар
мемлекетік функцияларды басқару ісінде дәстүрлі қағаз негізден электрондық
салаға көшу өзге де маңызды факторламен қатар табысқа жету шартгарының бірі
болып отыр.
Жарнамалық бөлімінде электрондық кұжат айналымы мәселелерімен шуғылданып
келе жатқанына бірнеше жыл болды.
Электрондық кужат айналымы жүйесін ендіру ісі бірінші кезекте құжаттарды
тіркеу және олардың орындалуын бақылау процөстерін автоматтандыруды,
бөлімшелері арасындағы қағаз негізді ішкі қатынас қағаздарын азайтуды,
нормативтік қуқыктық актілер жобаларын қарау мерзімдерін қысқартуды, ел
басшылығы тапсырмаларының, Үкімет қаулы-ларының, азаматтар мен занды
тұлғалар тарапынан түскен хаттар мен өтініштердің орындалуыи бақылау
жөніндегі жұмыстарды жақсартуды, кұжаттар бойынша ақпараттық талдау
жұмыстары сапасын арттыруды, сон-дайақ электрондық мурағатын құруды талап
етті.
Мәліметтерді өңдеу технологиясы. Іс-жүргізу жұмысының жүйесінде
ақпараттын үлесі, қағаз бетінің тасымалдаушысы болып саналатын, кейінгі
кезде белсенді дамуға байланысты қысқартылған.
Қазіргі технологияның құжаттармен жұмыс істеуі;
Құжаттардың компьютерге жедел енгізудің әдісі (сол сияқты жазбаша
түрінде)
Құжаттарды мәтiн түрде де, графикалық түрде өзгертуге, жаңартулар
енгізуге болады.
Электрондық қызмет арқылы да жұмыс жасауға болады.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жумыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппәратында
бірсыпыра қызмет функцияләрын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атәп айтқанда, мыналар:
- кіріс және шығыс қужаттарын тіркеу;
- ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
- қосалқы жүйеде өнделген қужаттарды сканерлеу және көрініске шығару;
- электрондык ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
- бөлімшелердің кіріс-шығыс құжаттарын тіркеу;
- бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
- мұрағат қужаттарының кірісі мен шығысыавтоматты түрде тіркеледі.
Әлем ЖШС-тың қызметінде аппараттық – бағдарламалық құралдарды қолдану.
Қандай компьютер болса да өзімен бірге аналық плата негізінде біріккен
әртүрлі құрылғылар жиынтығын береді. Сондықтанда аналық плата
мультимедиалық жүйенің негізгі элементі болып табылады және көбіне жүйелік
болып аталады. Аналық плата өзімен өткізгіштер тізімін, chipset және
слоттарды ұсынады. Өткізгіштер тізімі шина деп аталады. Шиналар басқару,
адрестеу және мәліметтерді беру қызметін атқарады
Аналық плата – дербес компьютердің негізгі платасы. Онда мына құрылғылар
орналасады:
- процессор – негізгі микросхема, математикалық және логикалық
операцияларды орындайды;
- микропроцессорлық жыинтық (чипсет) – микросхемалардың жыинтығы,
аналық платаның негізгі функционалдық мүмкіндіктерін анықтайды және
компьютердің ішкі құрылғыларын;
- шиналар – өткізгіштердің жыинтығы, компьютердің ішкі құрылғылардың
арасын байланыстырады;
- оперативті жады (оперативті есте сақтау құрылғы, ОЕҚ) –
микросхемалардың жыинтығы, компьютер істеп тұрған кезде мәліметті уақытша
сақтап қалуға арналған құрылғы;
- ТЕСҚ (тұрақты есте сақтау құрылғы) – микросхема, компьютер өшіріліп
тұрған жағдайда да ұзақ уақыт бойы мәліметтерді сақтап тұрады;
- қосымша құрылғыларды қосу үшін арнайы раземдар (слоты).
Қатты диск – винчестер бұл арнайы жабдықталған қатты қорапшада
орнатылған. Онда екі бетіне де жазу енгізілетін бірнеше дискілердің
қосындысы бар, олардың арасына еніп тұратын, оқып жазатын бас тиегі бар.
Қатты дискі жүйенің барлық бағдарламалары жазылған пластинкалардан тұратын
екі жағына да магнит жабыстырылған құрал. Сол магнитке ток жіберілгенде
электромагнитті өріс пайда болады да сигналдарды өзіне қабылдап алады,
сөйтіп жазбалар пайда болады. Қысқаша айтқанда, қатты дискті бағдарламалар
жабдығы десек те болады [7, 121б.].
CD-ROM компакт-дискінің дисководы. CD-ROM (Compact Disc Read-Only
Memory) қазақша аударғанда компакт-дискінің негізінде тұрақты есте сақтау
құрылғы. Бұл құрылғының жұмыс істеу негізі сандық ақпаратты дискінің
бетінен шағылысатын лазерлік сәуленің оқу негізінде құрылған. Компакт-
дискідегі жазу магниттік дискідегіден мәліметтерді өте тығыз орналастырады
(жазады) және стандартты компакт диск 650 Мбайт көлемдегі ақпаратты сақтай
алады.
Үлкен көлемді ақпарат мультимедиялық ақпаратқа тән (графика, әуен,
видео), сондықтан CD-ROM дисководын мультимедиялық құрылғыларға жатқызады.
Лазерлік дисктарда таралатын бағдарламалық өнімдер мультимедиялық
басылымдарға жатқызады.
Бейнекарта (видеоадаптер) - видеокарта мен монитор дербес компьютердің
видео жүйесін құрайды. Дербес компьютердің пайда болу уақытынан
видеоадаптердің бірнеше стандарты ауыстырылды: MDA (монохромды); CGA (4
түс); EGA (16 түс); VGА (256 түс). Қазіргі уақытта SVGA видеоадаптеры
қолданылады. Ол 16,7 миллион түсті және (640х48; 800х600,1024х768,1152х864;
1280х1024 нүктелер және сол сияқты) экранның рұқсатын өзгертуге мүмкіндік
береді.
Экранның рұқсаты видеожүйесінің ен негізгі өлшемдірінің бірі болып
табылады.
Дыбыс картасы - дыбыс картасы аналық платаның слотының біріне қосылады,
және дыбыс, әуен әңгіме секілді есептердің операцияларын орындайды. Дыбыс
сыртқы колонкалар арқылы шығады олар алдымен дыбыс картасының шығу тісігіне
қосылады. Арнайы разем дыбысты сыртқы күшейткішке жіберуге мүмкіндік
туғызады. Микрофонды қосу үшін оғанда разъем орнатылған, бұл арқылы сөзді
немесе әуенді қатты дискқа жазып оларды кейін өндеге болады. Сигналды
анологтық түрден сандық түрге айналдыру үшін және керісінше істе үшін
биттердің саның анықтайтын және дыбыс картасының негізгі өлшемі разряд
деген ұғым пайда болады. Неғұрлым разряды көп болса солғұрлым ақпаратты
сандық түрге айналдырған оның қателігі аз болады. Рұқсаттылығы ен кіші 16
разрядты, ал кен таралған түрлері 32-разрядты және 64-разрядты құрылғылар
[8, 169б.].
Функциональды перифериялық құралдар мына түрлерге бөлінеді:
- басқару бұйрығының құрылғылары: джойстиктер, геймпадтар және т.б.;
- графикалық берілгендерді енгізу құрылғылары: сканерлер, дигитайзерлер;
- берілгендерді шығару құрылғылары: принтерлер, плоттерлер;
- берілгендерді сақтау құрылғылары: стримерлер;
- берілгендерді алмасу құрылғылары: модемдер.
Графикалық ақпаратты енгізу үшін сканерлер, графикалық (дигитайзерлер)
және сандық фотокамералар қолданылынады. Қызықты жайт, сканер көмегімен
танбалық ақпаратты да енгізуге болады. Осындай жағдайда алғашқы материалды
графикалық түрде енгізіп, арнайы программалық құралымен өнделеді.
Сканерлер – қағаз кµшірмедегі бейнелерді компьютерге енгізу және сандық
түрге айналдыратын құрылғы – бұл компьютер перефериясынын ен ескі түрі.
Қазіргі заманғы сканерлер кµлемді зат пен диапозит (слайд) бейнелерін
сандық түрге айналдыра алады..
Сканерге қолданушы жағынан қоятын негізгі өлшемдірі:
- рұқсат қасиеті;
- өнімділігі;
- динамикалық диапазоны;
- сканерден өткізетін материалдың максимальді өлшемі.
Сканердің түрлері:
- қол сканерлері.
- планшетті сканерлер.
- барабанды сканерлер.
- штрих-сканерлер.
Сканердің басқа түрлері де бар: парақтық, созатын, фотосуреттерге және
слайдтарға арналған арнайы сканерлер және тағы сол сияқты.
Мәліметтерді шығару және мониторға қосымша ретінде қолданылатын құрылғы
принтер деп атыйды. Жұмыс істеу түріне байланысты олар: матрицалық,
лазерлік, светодиодтық және сия бүрткіш принтерлер боп бөлінеді.
Сыртқы жадыларда ақпаратты сақтау жағдайдың тууы екі себебі болады:
- есептеу құрылғысында қатты дискінің есіне қарағанда өте көп
мәліметтерді өндеу керек болған жағдайда;
- мәліметтер өте құнды болғанда және оларды жиы сыртқы сақтау құрылғыда
сақтау керек болған (қатты дисктегі копиясы резервті болып
қарастырылдмайды).
Қазіргі уақатта сыртқы жадыда ақпаратты сақтау бірнеше түрлері бар, олар
магнитті және магниттіоптикалық тасымалдауыштар. Сақтау құрылғыларға
стимерлерді (магнитті касеталардың сыимдылығы – картридждердің – бір неше
жүздік Мбайт болады) жатқызуға болады; ZIP-жинақтауыштар (сыимдылығы
100250 Мбайт); HiFD жинақтауыштар;JAZ жинақтауыштар (сыимдылығы 1 или 2
Гбайт берілгендер).
Модем – құрылғы, алыс орналасқан компьютерлаерді байланыс жүйесі бойынша
ақпаратпен алмасуға арналған құрылғы [9, 271б.]. Сонымен желілер байланысын
физикалық тұрғыдан қарастырады (өткізгіштер, оптоволоконнды, кабельді,
радиосағаттотды), оларды қолдану түрлері (коммутируімді және арнайы) және
мәліметтерді жеткізу түрі бойынша (сандық не аналоктық сигналдар).
Байланысу желінің қабылдау-беру түріне байланысты оларды радиомодем,
кабельді модем және басқалар болып бөлінеді. Ен кен тараған мадемнің түрі
ол телефондық желіге қосылатын.
1.5 Әлем АҚ техникалық бөлімнің ақпараттық жүйесін құру жобасында
қолданылған негізгі компоненттерді сипаттау
Мәліметтер қорын таңдау кезінде қойылған талаптар:
- иілгіш, икемді орта;
- жалпыға ортақ, көпқолданушылық;
- жеңіл, әрі тез құрал;
- реляциялық.
Талаптарға сай келетін мәліметтер қорларының бірі таңдалған Microsoft
Access 2000 мәліметтер қоры.
• Microsoft Access 2000 мәліметтер қоры – Microsoft Windows ортасында
ең көп қолданылатын реляциялық МҚБЖ. Microsoft Access – көптеген
қосымшалар үшін мәліметтерді сақтау, сұрыптау және іздеуді
қамтамасыз ететін дербес компьютерлерге арналған МҚБЖ. Access МҚБЖ-
де кестелер, сұраулар,формалар мен есеп берулер құру үшін
қолданушының графикалық интерфейсі (GUI – Graphical User Interface)
көзделген; мәліметтер қорлары бар бапталатын қосымшалар құру үшін
Microsoft Access макротілін немесе VBA (Microsoft Visual Basic for
Applications) тілін қолданатын саймандық құралдар бар. Одан басқа,
Access МҚБЖ-де қолданушыны сұрау-жауап режиміндегі сұхбаттық
терезелер қатары арқылы өткізетін мәліметтер қорлары бар
қосымшаларды қалыптастыру үрдістерінің көбісін жеңілдететін
шеберлер (Wizards) деп аталатын бағдарламалар көзделген. Access
МҚБЖ-де сонымен қатар қолданушыға синтаксисті дұрыс сөйлемдер,
мысалы SQL тілінің операторлары мен макрокомандаларын
қалыптастыруға көмектесетін конструкторлар (Builders) көзделген.
Access МҚБЖ-сі әртипті SQL мәліметтер қорларына енуге ортақ
интерфейсті қамтамасыз ететін ODBC (Open Database Connectivity –
мәліметтер қорларына енудің ашық интерфейсі) стандартын қолдайды
[10, 178б.].
• Объектілер.
• Қолданушы Microsoft Access-пен әрекеттесуді және мәліметтер
қорларының қосымшаларын жобалауды бірқатар объектілерді қолдану
арқылы жүзеге асырады.
- Кестелер – мәліметтер қорларын құрайтын базистік кестелер.
Термнология бойынша Microsoft кесте (өрістер деп аталатын)
бағандарға және (жазбалар деп аталатын) жолдарға ұйымдастырылған.
- Сұраулар қолданушыға әр түрлі жолдармен мәліметтер қорларын көруге,
өзгертуге және талдауға мүмкіндік береді. Сұраулар сондай-ақ есте
сақталып, формалар, есеп берулер және міліметтерге ену беттерінің
жазбалар көздері ретінде де қолданылуы мүмкін.
- формаларды бірқатар мақсаттарға қолдануға болады. Мысалығ кестеге
мәліметтер енгізу формасын құру үшін.
- есеп берулер мәліметтер қорында мәліметтерді баспаға шығаруға
қажетті түрде көрсетеді.
- беттер (мәліметтерге ену) Internet-тегі немесе локальды корпоративті
желідегі (ішкі жеідегі) мәліметтерді қарау және олармен жұмыс
істеуге арналған Web-беттердің арнайы типі. Мәліметтерге ену беті
сондай-ақ басқа көздердің, мысалы Microsoft Excel-ден мәліметерді
қоса алады.
- макростар – нақты операция орындайтын, мысалы форманы ашу немесе
есеп беруді баспаға шығару жалғыз әрекеті немесе әрекеттер тобы.
Макростар көмегімен стандартты тапсырмаларды автоматтандыруға
болады, мысалы, есеп беруді баспаға шығару қолданушының батырманы
басу нәтижесінде орындалады.
- модульдер – біртұтас ретінде сақталатын VBA тілінің анықтамалары мен
процедураларының жиынтығы.
Microsoft Access МҚБЖ-нің құрылымы. Microsoft AccessМҚБЖ-і автономды
жүйе ретінде бір дербес компьютерде және желіде көпқолданушылық жүйе
ретінде қолданыла алады. Access 2000 МҚБЖ-де мәліметтер қорларының екі
машиналарының таңдау ұсынылады: Jet мәліметтер қоры машинасының бастапқы
версиясы және жаңа – Microsoft Backoffice SQL Server-ге сәйкес келетін
Microsoft Data Engine. Jet мәліметтер қорының машинасы кестелер, индекстер,
сұраулар, формалар, есеп берулер сияқты қосымшаның барлық мәліметтерін ISAM
(Indexed Sequential Access Method – енудің индексті-тізбекті әдісі) әдісін
қолданумен ұйымдастырылған, .mdb кентарауы бар мәліметтер қоры файлында
сақтайды.
Microsoft Access, SQL Server сияқты оның кестелік құрылымдарында
сақталатын мәліметтерді, DOS-тағы қатты диск файлының стандартты кластеріне
сәйкес келетін, яғни 2 килобайтты мәліметтер беттеріне бөледі. Әрбір бет
бір немесе бірнеше жазбаны сақтайды. Жазба бір беттен көп орын ала алмайды,
бірақ, Memo жазбалары және OLE объектілер өрістері жеке беттерде сақталуы
мүмкін. Access МҚБЖ-сі сақтаудың стандартты әдістері түрінде айнымалы
ұзындығы бар жазбаларды қолданады және жазбаларды алғашқы кілттің индексі
көмегімен тәртіпке келтіреді. Айнымалы ұзындықтары бар жазбаларды сақтау
форматын қолдану кезінде әрбір жазба оның нақты мәліметтерін сақтауға
қажетті кеңістікті ғана алады.
Мәліметтер беттерінің байланыстар тізімін құру үшін әрбір бетке тақырып
жолы қосылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біздің заманымызда адам іс-әрекетінің барлық дерлік аумағы
автоматтандырылған. Сонымен қатар ақпараттық технологиялар саласы да бұдан
тыс қалмады.
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары деректерді
сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан қазіргі кезде
деректер базасы үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген мамандықтардың
ажырамас компонентіне айналып келеді, мысалы, оқытушының педагогикалық
жүктемесін есепке алу да ерекше емес.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны
автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт
үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді
автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден,
бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген
міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс
жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс
істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру,
жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Қазақстан Республикасының қабылданған Ақпараттандыру туралы заңында
ақпарат, ақпараттық ресурстарды, жүйелерді, процестер, жасырын мәлімет,
құжатталған ақпарат ұғымдары беріледі. Енді сондағы ақпараттық ресурстарды,
ақпараттық жүйелерді қорғау ұғымына тоқталсақ, ақпаратты алу, көшірмесін
түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі іс-
әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресурстарға, ақпараттық жүйелерге заңсыз
қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және ұйымдық-
техникалық іс-шаралар кешені деп анықтама берілдеді.
Ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті бағдарламалық
қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты пайдаланушылардың мүдделігін
туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат (ақпараттық деректер
базалары).
Сонымен, бұл заңның жарыққа шығуы ақпаратты қорғауға, сақтауға,
ақпараттық ресурстар мен жүйелерді дамыту мен қорғауды реттейді, жеке және
заңды тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Мамандардың еңбек нарығында бәсекелестік қабилеті болу үшін, олар
ақпараттық технологияны білуі, кәсіби қызметте олардың орның анықтай алуы,
ақпараттық инфрақұрылғылармен өзара байланыс жасай алуы қажет.
Ақпараттық ортадағы маманның қолайлы үшін ғылыми-техникалық шығармашылық
мәні мен табиғаттын терен білімінін негізінде ақпараттық жүйені құру; ал
екінші жағынан маманның ақпараттық мәдениеті - өз қызметінің ауданындағы
құжаттық ағымдағы білімнің ерекшелігі; әртүрлі жүйеде ақпаратты іздестіру
мүмкіндіктері; әртүрлі мәліметтермен жұмыс істей алу мен ақпараттық
қайтадан өңдеудің негіздерін игеру және т.б. болып табылады. Ақпараттық
сервис – халық-шаруашылық мамандарының шығармашылық қызметінің тиімділігін
көтеру кәсіби ақпараттағы қызметкерлермен орындалатын ақпаратты таныту мен
іздестіруді қайта өңдеу немесе сол әрекеттерді дайындауға енетін кәсіби
қызмет ауданы.
Мәліметтер қоры біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Жаңа
есептеуіш жүйелерінің пайда болуы әрбір қосымшаға жеке өзіндік мәліметтер
жиынтықтары анықталып, оларға қолдау жүргізілген мәліметтерді өңдеу
тәсілдерінің орнына барлық мәліметтер орталықтан анықталып, қолдаудан өткен
жаңа әдістердің пайда болуына әкелді. Ал соңғы кездері, Internet пен
мобильді байланыс және сымсыз есептеуіш құралдары, сондай-ақ
“интеллектуалды” құралдардың пайда болуынан желілік байланыс пен мәлімет
алмасу технологияларының тез дамуы жүріп жатыр. Енді осы екі қарама-қайшы
тенденциялардың әсерінен бөлшектелген мәліметтер қорының технологиясы
қайтадан мәліметтерді орталықтан өңдеуден орталықтандырылмаған өңдеуге өтіп
жатыр. МҚБЖ-ның пайда болуы мәліметтер қоры облысындағы ең маңызды
жетістіктердің бірі болып табылады.
Қазіргі заманға сай бүкіл әлемнің фирмалары мен компаниялары
мәліметтерді сақтау және өңдеу үшін компьютерлерді қолданады. Сондықтан
қазіргі кезде мәліметтер қорлары үлкен мәнге ие болып отыр. Ол көптеген
мамандықтардың ажырамас компонентіне айналып келеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – IT-құралдарды есепке алу ақпараттық
жүйесімен танысу және соның негізінде техникалық бөлімнің қызметкерлерінің
жұмыс уақытын аутоматтандырылған ақпараттық жүйе арқылы қамтамасыз ету.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесі есептер шешілді:
Delphi бағдарламалау тілінің көмегімен кәсіпорының техникалық бөлімнің
қызмет жүйесінің барлық мүмкін компоненттерді қарастыру;
жүйені тиімді және дұрыс бағытта қолдану;
қолданылған компоненттердің тиімді әдіс қолданысын талдау, олардың
қолайлығын дұрыс бағытта қолдану.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып АҚ Әлем табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Delphi бағдарламалау ортасы
болып табылады. Delphi бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал (RAD - Rapid Application
Development) тобына жататындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлімі, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар.
Дипломның бірінші тарауында басқару объекттің техникалық-экономикалық
аспекттілері сипатталған, мұнда халыққа қызмет көрсету орталығының
қызметінің іс әрекеті, мақсаты мен пәндік аймағы, өндірістік бөлімінің
қызметі, ақпаратты өңдеу мамандардың лауазымдық міндеттері қарастырылған.
Мұнда объектін автоматтандырылыуның ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы берілген.
Екінші бөлімінде АЖ жобалау бөлімі сипатталған. Мұнда жобалынатын
ақпараттық жүйенің есептің қойылымы, ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыздандыруын сипаттаймыз. Сонымен қатар, еңбек қорғау
және қызметкерлердің қауіпсіздігін қамтамасыздандыру үшін қолданылатын
шаралар туралы сипаттамасы берілген.
Үшінші бөлімінде нақты өз бағдарламамның орындалуы, оның міндеттері мен
талаптары туралы сипатталған.
Төртінші бөлімінде жобаның экономикалық тиімділігін есептеу болып
табылады. Мұнда экономикалық тиімділігін есептеу әдістемесін негіздеу және
оның көрсеткішін есептеу жолдары көрсетілген.
Қорытындысында жұмыстың негізгі нәтижесі сипатталған.
Жобаның өзектілігі, халыққа қызмет көрсету қызметінде мәліметтер қорымен
жұмыс істеу кезінде – енгізу, түзетулер және жазбалардың жойылуы, ескішіл
операциялардың автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Delphi бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда
Delphi бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету үшін қолданылатын
қорлардың байланыстыру шарттары бойынша қолайлы жағдай жасалған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды. Әрине,
техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорына ұқсас бірнеше
технологияларды қолдана отырып, бағдарламалық тілдерідің көмегімен,
қолданбалы пакеттердің көмегімен басқа да базалар жетістігін көрсету
мүмкіншілігін көрсететін бағдарлама жасауға болады.
1 Талдау бөлімі
1.1 Ақпараттық ресурстарды анықтайтын негізгі ұғымдары
Қазақстан Республикасында әрекет ететін “Ақпараттандыру туралы” Заңына
сәйкес ақпараттық ресурстар – ақпараттық жүйелерде бар, тиісті
бағдарламалық қамтамасыз етумен біріктірілген және ақпаратты
пайдаланушылардың мүдделігін туғызатын электрондық жүйелендірілген ақпарат
(ақпараттық деректер базалары) [1, 28б.].
Ақпараттық ресурстарды, ақпараттық жүйелерді қорғау - ақпаратты алу,
көшірмесін түсіру, тарату, бұрмалау, жою немесе оған тосқауыл қою жөніндегі
іс-әрекетті қоса алғанда, ақпараттық ресустарға, ақпараттық жүйелерді
заңсыз қол жеткізуді болғызбауға бағытталған құқықтық, экономикалық және
ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешені;
Ақпараттық процестер – ақпараттықтехнологияларды пайдалана отырып,
ақпаратты жасау, жинау, өңдеу, жинақтау, сақтау, іздеу, беру, пайдалану
және тарату процесстері;
Ақпараттық қызметтер көрсету – пайдаланушыларға олардың сұратуы бойынша
немесе тараптардың келісімі бойынша ақпараттық ресустарды, ақпараттық
жүйелерді беру жөніндегі қызмет;
Ақпараттық ресустарды, ақпараттық жүйелерді және ақпараттық қызметтер
көрсетуді пайдаланушы – ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен немесе
тараптардың келісімі бойынша пайдаланатын жеке немесе заңды тұлға,
мемлекеттік орган немесе ұйым;
Ақпараттық жүйелерді иеленуші – ақпараттық жүйелерге меншік құқығын және
(немесе) өзге де құқықтарды иеленетін жеке немесе заңды тұлға, мемлекеттік
орган немесе ұйым;
Ақпараттық ресустарды иеленуші – ақпараттық ресустарға меншік құқығын
және өзге де құқықтарды иеленетін жеке немесе заңды тұлға, мемлекеттік
орган немесе ұйым;
Жасырын мәліметтер – мемлекеттік құпияларды құрамайтын, Қазақстан
Республикасының заңдарына немесе тараптардың келісіміне сәйкес қол жеткізу
шектелген ақпарат:
Құжатталған ақпарат – материалдық жеткізушіде өзін бірдейлендіруге
мүмкіндік беретін реквизиттермен қоса тіркелген ақпарат;
Ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:
1 ақпараттандыру саласындағы мемлекеттік реттеу;
2 ақпараттық қызметтер көрсету қорыны қалыптастыру үшін жағдайлар
қамтамасыз етуге;
3 Қазақстан Республикасының ақпараттандыру туралы заңдарын әзірлеуге
және жетілдіруге;
4 мемлекеттік ақпараттық ресустарды, ақпараттық жүйелерді, ақпараттық
желілерді қалыптастыруға және дамытуға, Қазақстан Республикасының біртұтас
ақпараттық кеңістігінде олардың сыйысымдылығын және өзара іс-қимылын
қамтамасыз етуге;
5 мемлекеттік ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді тіркеуді
жүзеге асыруға;
6 электрондық құжат айналымы жүйесін дамыту, электрнодық құжатты және
электрондық цифрлық қолтаңбаны қолдану үшін жағдайлар жасауға;
7 ақпараттандыру саласындағы бірыңғай ғылыми-техникалық саясатты
ақпараттық технологиялар дамуының әлемдік деңгейін ескере отырып
қалыптастыруға және жүзеге асыруға ;
8 мемлекеттік ақпараттық ресустар мен ақпараттық жүйелерді қорғауды
ұйымдастыруға бағытталған.
Ақпараттық ресустар мемлекеттік және мемлекеттік емес болуы мүмкін.
Мемлекеттік ақпараттық ресустарға мемлекеттік органдардың және
мемлекеттік бюджет қаражат есебінен құрылартын (қолдау көрсетілетін),
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен есепке алынуға
және қорғалуға тиіс ақпараттық ресустары жатады.
Мемлекеттік емес ақпараттық ресустарға жеке және заңды тұлғалардың
ақпараттық ресустары жатады.
Ақпараттық ресустарға меншік құқығы мен өзге де құқықтар.
1 Ақпараттық ресустарға меншік құқығы мен өзге де құқықтардың туындауы
және тоқтатылуы үшін негіздер Қазақстан Республикасының заң актілерімен
реттеледі.
2 Жек және заңды тұлғалар мемлекеттік емес ақпараттық ресустарды
иеленушілер болып табылады.
3 Ақпараттық ресустар бір мезгілде бірнеше иеленушіге тиісілі болуы
мүмкін.
4 Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда,
ақпараттық ресустар тауар болуы мүмкін.
5 Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиялар туралы заңдарына сәйкес
мемлекеттік құпияларға жатқызылған мәліметтері бар мемлекеттік емес
ақпараттық ресустарды иеленушілердің оларға өз қалауы бойынша иелік етуге
құқығы жоқ.
Қоршаған ортадағы объектілер мен құбылыстар, олардың көрсеткіштері,
қасиеті мен жағдайы туралы мәліметтегі ақпарат өмір сүру мен жұмыс
үрдісінде ақпараттық жүйелерде шығарылады.
Ұлттық қауіпсіздік пен мемлекет үшін құндылық дәрежесін қамтамасыз ету,
құқықтық, экономикалық және сондай-ақ кәсіпкерлік құрылымдардың мүдделеріне
сәйкес ақпараттық ресурстардың келесі түрлеріне болуы мүмкін: ашық, яғни
жұмыста қандай да бір рұқсатсыз пайдаланылатын, бұқаралық ақпарат
құралдарында жарияланылатын, конференцияларда хабарланатын, сөз сөйлеуде
айтылатын жалпымен қол жеткізіле алынады; қол жеткізу мен пайдалну
шектелген, яғни қандай да бір құпиясы бар және қорғау, байқау, бақылауды
қажет ететін мәліметтерден тұрады.
Ақпараттық ресурстардың жинақтаушылары ақпарат дерегі (иеленушісі) деп
аталады. Олар осы ақпараттың пассивті концентраторын ұсынады және құрамына
төмендегілеренеді:
- ұжым және оның өңдеулері туралы жарияланымдар;
- жарнамалық басылымдар, көрмелік материалдар, құжаттамалар;
- ұжым персоналы мен ұжымны қоршаған адамдар;
- есептеу жұмысын және басқа офистік техниканың, байланыстың әр түрлі
приборлары мен құралдары, сәулеленулер, толқындар, физикалық жолдар.
Ақпарат дерегі ашық және қол жеткізуі шектелген болады. Бір ақпараттық
кеңістіктегі ақпаратты қандай да бір мазмұндық болу мүмкін емес. мысалы,
ашық ақпараттық жүйеленген жиынтығы кешенде қол жеткізілуі шектелген
мәліметтен тұруы мүмкін.
Қол жеткізілу шектелген ақпарат дерегі ретіндегі құжаттамады:
- құнды мәліметтері бар құжаттама, ноу-хау;
- ұйымдық-құқықтық және өнімді құжаттары, жалпыға танымал мәліметтерден
тұратын, ісерлік және ғылыми-техникалық құжаттама кешені;
- қызметкерлердің жұмыс жазбалары, олардың қызметтік күнделіктері, жеке
жұмыс жоспары, өндірістік сұрақтар бойынша хат алмасулар;
- ұжым қызметкерлерінің жеке мұрағаты болуы мүмкін.
Көрсетілген жұмыстың әр қайсысында:
- дәстүрлі қағаз тасымалдаушыдағы құжаттар (қағаз парақтары, ватмат,
фотоқағаз т.б.);
- техникалық тасымалдаушылардағы құжаттар (магнитті, фотогпленкалық және
т.б.);
- электрондық құжаттар, электрондық құжаттар банктері, дисплей
экранындағы құжат бейнелері (бейнеграммалар) болуы мүмкін.
Кез келген ақпарат дерегі басқарулық және өндірістік іс әрекеттерді
орындауда әрқашан сыртқа ортаға тарайды. Осымен қол жеткізуі шектелген,
есепке алу мен бақылаудағы деректердің таралуы мен жарияланудағы қауіп саны
өседі [2, 114б.].
Ақпараттық тарату каналдарының объективті сипаты бар, белсенділігімен
ерекшеленеді және төмендегілер енеді:
- іскерлік, басқарулық, сауда, ғылыми және басқа да коммуникативті
ұсынылған байланыстар;
- ақпараттық желілер;
- сәулелену, түс құру, сәулеленудің табиғи техникалық каналдары.
Ақпаратты тарату каналында бір деректен басқасына мәліметтерді
ауыстырғанда санкцияланған режимде немесе объективті заңды күші бар
жағдайда жүзеге асады. Мысалы: маңызды сұрақты жабық мәжілісте талдау,
бұйым мазмұнын қағазға жазу, потенциалды әріптестермен келіссөздер, ЭЕМ-де
жұмыс және т.б.
Бизнес пен ұжымны басқаруда пайдаланылатын ақпараттық ресурстарды
құжаттау оған маңызды құндылықты ұсынатын оның толығымен немесе жеке
ақпараты болып табылады. Бұл ақпарат кәсіпкердің жеке санаткерлігін
құрайды.
Ақпарат құндылығы бағалық категорияда болуы мүмкін және оны
қолданғандағы пайданың нақты өлшемін және оны жоғалтқандағы шығын өлшемін
сипаттайды. Ақпарат көбінесе түрінен құнды болады, ұжым немесе бизнестің
дамуы үшін оның құқықтың мәні, мысалы: құрылтай құжаттары, бағдарламалар
мен жоспарлар, әріптестермен келісім-шарттар және т.б. Құныдылығы оның
келешекте ғылыми, техникалық немесе технологиялық мәнімен көрініс табуы
мүмкін.
Әдетте, кәсіпкерлер үшін санаткерлік құндылықты ақпараттық екі түрі
болуы мүмкін:
- техникалық, технологиялық: өнімді өңдеу әдістері, бағдарламалық
қамтамасыз ету, өндірістік көрсеткіштер, химиялық формулалар, рецептуралар,
тәжірибе үлгілерін сынау нәтижелері, сапа бағалау мәліметтері және т.б.;
- іскерлік: құндылық көрсеткіштертері, нарықты зерттеунәтижелері,
клиентер тізімі, экономикалық болжаулар, нарыққа іс-әрекет ету стратегиясы
және т.б.
Құнды ақпарат құқық нормаларымен (патенттік, авторлық, аралас құқық және
т.б.), тауарлық белгілермен немесе оның ұжым құпиясын құрайтын ақпарат
категориясына енуімен қорғалады.
Ұжым құпиясын құрайтын ақпарат құндылығымының шынайы құрамын анықтау мен
регламентациялау үрдісі ақпаратты сақтау жүйесінің негізгі құрамдас бөлігі
болып табылады. Осы мәліметтердің құрамы олардың қорғалатын ақпаратына
жататын деректі бекітетін және құпиялылық (яғни, барлығының бірдей қол
жеткізбеуін) кезеңін анықтау, осы мәліметтердің құпиялылық деңгейін
(белгісін), жұмыста осы мәліметтерді пайдалану құқығы берілген, ұжым
қызметкерлерінің тізімі бар арнайы тізбеде бекітіледі. Тізбе негізінде
нақты профильдегі ұжымның қорғалатын мәліметтердің типті құрамы тұр. Тізбе
құпия құжаттама және қауіпсіздік қызметінің, ұжым жетекшілерінің тұрақты
жұмыс материалы болып табылады.
Технологиялық жаңалық, ғылыми және іскерлік идеялар, өндірістік өнім,
жасалатын жұмыс туралы типті және нақты құнды ақпараттың жіктелген тізімін
ұсынады. Тізбеге ұжымның әрбір жұмысы туралы шынайы құнды мәліттер енеді.
Қорғалатын ақпарат көрсетілетін (құжатталатын) құжат тізбесіне қосымша
құрастырылады. Тізбеге көрсетілген ақпараттан тұрмайтын, бірақ ұжым үшін
құндылығы бар, қорғалуға жататын құжаттар енеді. Тізбе бір ұжымға жеке-жеке
арнайы комиссиямен ұсынылуына сәйкес қалыптастырылады және ұжымның бірінші
жетекшісімен бекітіледі. Бұл комиссия ұжыммен орындалатын нақты жұмыстардың
қарқынына сәйкес тізбеге ағымдық өзгерістерді үнемі енгізіп отырады.
Кез келген келісім-шартты құруда әрбір тарап келісімнің шарттарын
орындауда, келіссөздерде алынған құжаттар мен екінші тарапқақұпия ақпаратты
қорғау бойынша өзара жазбаша міндеттемелер лауы керек.
1.2 Ақпараттық ресурстардың қызметі
Ақпараттық ресурстар ақпараттық өнімді құру үшін база болып табылады.
Кез келген ақпаратық өнім оны өндірушінің ақпараттық моделін көрсетеді және
ол құрылған нақты заттық облыс туралы өзіндік пікірді жүзеге асыру.
Ақпараттық өнім адамның интеллектуалды іс-әрекетінің нәтижесі бола отырып,
кез келген физикалық қасиеті құжат, мақала, шолу, бағдарлама, кітап және
т.б. түрде материалдық тасымалдаушыға бекітуі қажет.
Ақпараттық өнім - заттық немесе заттық емес нысанда таратуға арналған
өндірушімен қалыптастырылған мәліметтер жиынтығы.
Ақпараттық өнім кез келген басқа материалды өнім қызмет көмегімен сондай
тәсілде таратылуы мүмкін.
Қызмет көрсету – адам қажеттілігін қанағаттандыру немесе әр түрлі өнімде
пайдалануды ұйымдастыруға бағытталған кәсіпорынның немесе тұлғаның
өндірістік емес іс-әрекетін нәтижесі. Ақпараттық қызмет көрсету пайдаланушы
өкілеттігінде ақпараттық өнімді алу үшін ұсыну.
Ақпараттық қызмет көрсету тар мағынада компьютер көмегімен алынған
қызмет ретінде қабылданады, бірақ бұл ұғымның аясы біршама кең.
Қызмет көрсетудің алдында қызмет ұсынушы мен пайдаланушы екі тарап
арасында келісім (шарт) жасалынады. Шартты оны пайдалану мерзімі және оған
төлемақы көрсетіледі.
Қызмет көрсету тізбесі ақпараттық ресурстарды пайдалану саласы бойынша
заттық бағдарлау, көлесі, сапасымен және осының негізінде құрылатын
ақпараттық өніммен анықталады.
Кітапханалар елдің ақпараттық ресурсының біршама бөлігін біріктіретін
орын болып табылады. Кітапханалық салаға берілетін, ақпараттық қызмет
көрсетудің негізгі түрлерін көрсетейік:
- құжаттың толық мәтінін, сондай-ақ оларды сипаттау мен орналасқан орны
бойынша анықтама ұсыну;
- ақпаратты (анықтамалар, көрсеткіштер, дайджестер, шолулар және т.б.)
библиографиялық іздеу талдаулық қайта өңдеу нәтижесін беру;
- ақпаратты (анықтамалар, кестелер, ұжымлық мәліметтер) фактографиялық
іздеу мен талдаулық қайта өңдеу нәтижелерін алу;
- ғылыми-техникалық насихат пен жарнамалық іс-әрекетті (жаңа
түскендердің көрмелері, ғылыми-техникалық семинарлар, конфренциялар және
т.б.) ұйымдастыру;
- ақпараттық зерттеу нәтижелерін беру (талдаулық анықтамалары мен
шолулар, есеп берулер, келешектегі бағыттардың айдарлары, коньюктурлық
анықтамалар және т.б.).
Ақпараттық қызмет көрсетулер компьютерлік және компьютерлік емес
нұсқадағы мәліметтер базасы бар болғанда ғана пайда болады.
Мәліметтер базасы – байланысты мәліметтердің жиынтығы, олардың
ұйымдастырылуы мәліметті жалпы сипаттау, сақтау мен манипуляциялауға
негізделген.
Мәліметтер базасы сәйкес келетін қызметтерге ақпараттық қызмет көрсетуде
жартылай фабрикат және дерегі болып табылады. Мәліметтер базасы
компьютерлік кезеңге дейін мұрағат, қор, анықтамалық бюро мен басқа да
ұйымдарда солай аталмаса да, әрекет еткен онда құбылыс, жағдай, объект,
үрдіс, жарияланым және т.б. туралы барлық мүмкін болатын мәліметтер бар.
Компьютердің пайда болуымен сақталатын мәліметтер базасының көлемі өсті
және оған сәйкес ақпараттық қызмет көрсету аясы да кеңеюде.
Ақпараттық қызмет көрсету мен өнімді жүйелеу үшін пайдалану позициясында
мәліметтер базасының топтауын қарастырамыз.
Мәліметтер базасын библиографиялық және библиографиялық емес деп
бөлінеді.
Библиографиялық мәліметтер базасында реферат пен аннотоциясы қосылып
құжат туралы екінші ақпаратттан тұрады.
Библиографиялық емес мәліметтер базасының кқптеген түрлері бар:
- әр түрлі объектілер мен құбылыстар туралы ақпараттан тұратын
анықтамалық, мысалы, мекнжай, қозғалыс кестесі, дүкендердің телефондары
және т.б.
- алғашқы ақпараттан тұратын толық мәтін, мысалы, журналдар, кітапшалар,
мақалалалр және т.б.;
- құбылыстар мен объектілердің сандық сипаттамалары мен көрсеткіштерінен
тұратын сандық, мысалы, химиялық және физикалық мәліметтер, статистикалық
және демографиялық мәліметтер және т.б.;
- объекті суреттеуден және сипаттамасынан тұратын мәтінді-сандық, мысалы
өндірістік өнім, ұжым, ел және т.б. бойынша;
- банк, биржа, ұжым және т.б. ұсынатын қаржы ақпаратынан тұратын,
қаржылық;
- сала, аймақ, ел бойынша құқықтық құжаттардан тұратын заңды.
Ақпараттық басымылымның шығарылуы баспалық өнімді дайындауды білдіреді:
библиографиялық және басқа көрсеткіштер; реферативті жинақтар, шолулық
басылымдар, анықтамалық басылымдар [3, 129б.].
Ақпараттық басылым барлық ақпараттық қызмет көрсету, органдар мен
жүйелерге дайындалады. Бұл басылым мәліметтер базасымен жұмыс негізінде
құрылатын екінші ақпараттан тұрады, жұмыс көрсетудің өзі қызмет болып
табылады.
Ақпаратты ретроселективті іздеу – мәліметтер базасында ақпаратты іздеу
пайдаланушының өнімін электрондық пошта бойынша файл түрінде немесе пошта
бойынша басылып шығарылатын нәтиже болып табылады.
Бірінші деректі ұсыну кітапханалық жұмыстағы дәстүрлі қызмет көрсету
болып табылады. Бұл қызмет тек бірінші деректі беруді қарастырмайды, сондай-
ақ әр түрлі әрекет ету принциптерімен алынған көшірмелерді қарастырады.
Ғылыми-техникалық ақпараттың дәстүрлі қызмет көрсетуі алдын ала тапсырыс
бойынша жүзеге асады және келесілерден тұрады:
- қолжазба түрінде шолулар дайындау;
- мәтінді аударудың дайындау.
Жойылған мәліметтер базасына ќашыќтыќтан ену компьютерлік желінің
диалогті режимінде ұйымдастырылады. Мәліметтер базасына ќашыќтыќтан ену
қызметінің танымалдығы қарқынды өсуде және барлық қызмет көрсету түрлерін
алды, ол келесілерден тұрады:
- компьютерлік желінің коммуникациялықлық ортасынада ақпараттық
технологиялармен жұмыс істейтін пайдаланушылардың көптеген санынан;
- қызмет көрсетудің жоғары жеделдігімен;
- жеке ақпараттық жүйеден бас тарту мүмкіндігінен.
Мәліметтер базасының ќашыќтыќтан ену қызметінің дәстүрлі негізгі
пайдаланушылары ұйымдар болып табылады. Бірақ соңғы жылдары жеке
пайдаланушылар санының өсуі байқалады.
Негізінен бұл қызметтер сыртқы жадысы бірнеше жүздеген мигабайт және
лазер принтермен жабдықталған, мықты ЭЕМ бар, ұжымдық пайдаланылатын,
есептеу орталығы деп аталатын арнайы ұйымдардарға ұсынылады. Мәліметтер
базасына ќашыќтыќтан ену абоненттік ақы негізінде немесе шарт бойынша
жазылу арқылы ұсышылуы мүмкін. Ақы төлеу схемасы әр түрлі болуы мүмкін,
бірақ алынатын ақпарат көлеміне қарай, сағаттық ақы төлеу болып табылады.
Мәліметтер базасына дистанциондық ену қызметін төмендегідей бөлуге
болады:
- мәліметтер базасына тікелей ену пайдаланудың жергілдікті орнынан
коммуникациялық ортадағы жұмысқа үйренгендігінде ғана ұйымдастырылуы
мүмкін. Керісінше жағдайда арнайы ұйымдар ұсынатын қызметіп пайдалануға
тура келеді, олар:
- жанама ену пайдаланушыларды үйрету, жаңалықтар бюллетінін шығару,
анықтамалық қызметті ұйымдастыру, оны қызықтыратын сұрақтарды анықтау үшін
пайдаланушылар кездесулерін ұйымдастыру, пайдаланушыларға сұрақтарды
таратудан тұрады;
- Down loading қызметі іздеу нәтижесін жеке мәліметтер базасы ретінде
әрі қарай өз компьютерінде пайдалауда орталық мәліметтер базасына қосып
бере алады;
- үнемі іздеу бір немесе бірнеше орталық мәліметтер базасы массивінде
іздеуді үнемі жүргізуді қарастырады және оған ыңғайлы уақытта пайдаланушы
терминалына іздеу нәтижесін ұсынады.
Ақпараттық қызметті дайындау мен көрсету: ақпараттық қызмет мәліметтерін
тасымалдау формасында жүзеге асыру үшін ұсынылатын байланыс (телефон,
телекоммникакациялық); есептеу орталықтарында мәліметтерді өңдеу;
бағдарламалық қамтамасыз ету; ақпараттық жүйені өңдеу; ақпараттық
технологияны өңдеу.
1.3 Ақпараттық нарықтың тағайындалуы
Дәстүрлі ресурстар мен өнім түрлерін пайдаланған сияқты, адамдар
келесілерді білуі керек: ақпараттық ресурс қайда болады, қанша тұрады,
оларды кім біледі, кімге олар қажет, оларға қаншалықты енуге болады.
Ақпараттық өнім және қызмет көрсету нарығы (ақпараттық нарық) –
коммерциялық негізде интеллектуалды еңбек өнімінің саудасы бойынша
экономикалық, құқықтық және ұйымдастырушылық қатынастар жүйесі.
Қазіргіге қарағанда ақпараттық қызмет көрсету үшін ақпараттың негізгі
түрі мәліметтер базасы болып табылады. Олар ақпараттық қызметті ұсынушылар
мен тұтынушыларды қызықтырады, олардың арасындағы байланыс, ақпараттың
қызметі сату мен сатып алу тәртібімен шарттары.
Ақпараттық өніммен қызметтің ұсынушылары келесілер болып табылады:
- мәліметтер базасы құрылатын және сақталатын, үнемі жинақталып, алдағы
ақпарат редакторланатын орталықтар;
- әр түрлі мәліметтер базасы негізінде ақпаратты белетін орталықтар;
- телекоммуниация және мәліметтер тарату қызметі;
- нақты іс-әрекет саласы бойынша ақпарат келіп түседі, оларды талдау,
жалпыландыру, болжауды арнайы қызметтері, мысалы, консалтинг ұжымлар,
банктер, биржалар;
- коммерциялық формалар;
- ақпараттық брокерлер.
Ақпараттық өнім мен қызметті пайдаланушылар міндеттерді шешетін әр түрлі
заңды және жеке тұлғалар болуы мүмкін.
50 жылдардың ортасында тұрақты ақпараттық қызмет көрсету нарығы
қалыптаса бастады. Ақпараттық қызметтің негізін қалаушылар: академик,
кәсіптік және ғылыми-техникалық қоғам, мемлекеттік мекеме, оқу орындарының
ақпараттық қызметтері болып табылады. Негізгі тұтынушылар ғылым мен техника
саласындағы ғалымдар мен мамандар.
60-шы жылдардың басында ақпараттық қызмет көрсету нарығымен қатар
ақпаратты электрондық өңдеу мен тасымалдау қызметі нарығы қалыптаса
бастады.
60-шы жылдарыдың ортасынан 70-ші жылдардың ортасына дейін кеңінен
компьютерлік техникаларды енгізу нәтижесінде білімнің барлық мүмкін болатын
салалары бойынша әр түрлі ақпараттан тұратын, ақпараттық қызмет көрсетудің
маңызды түрі мәліметтер базасы болды.
70-ші жылдарыдң ортасынан ақпараттық қызметтің жетекші түрі мәліметін
ұлттық және глобальді желілерді тасымалдаудың құрумен мәліметтер базасынан
тыс жердегі пайдалануға диалогті ақпарат іздеу пайда болды.
80-ші жылдардан бастап ақпараттық индустрия қоғамның экономикалық және
әлеуметтік өмірне аса ықпал етуін көңіл аудара бастайды.
Ақпараттық ресурстарды пайдалана алынатын құрал, әдістер мен шарттардың
жиынтығы қоғамның ақпараттық потенциалын құрайды. Бұл ақпаратты өңдеу мен
тасымалдаудағы өндірістің қазіргі құрамы мен әдісінің индустриялды-
технологиялық кешені ғана емес, сондай-ақ қазіргі ақпараттық технология
базасында ақпараттық қызмет көрсетуді қамтамасыз ететін, ғылыми-зерттеу,
оқу, әкімшілік, коммерциялық және басқа ұйымдар.
Қазіргі уақытта Қазақстанда жылдам қарқынмен ақпараттық өнім мен қызмет
көрсету нарығын қалыптастыру жүріп жатыр, маңызды компоненттері келесілер
болып табылады:
1 Техникалық және технологиялық құрастырушы. Бұл қазіргі ақпараттық
құралдар, мықты компьютерлер, дамыған компьютерлік желілер мен оған сәйкес
келетін ақпарат өңдеу технологиялары.
2 Нормативті-құқықтық құрастырушы. Бұл заң құжаттар: ақпаратты нарықта
өркениеттік қатынасты қамтамасыз ететін заңдар, жарлықтар, қаулылар.
3 Ақпараттық құрастырушы. Бұл қажетті ақпаратты іздеуге тигізетін
анықтамалы-жаңалық құралдарын мен құрылымдары.
4 Ұйымдастырушылық құрастырушы. Бұл ақпараттық өнімдер мен қызметтерді
өндірушілер мен таратушылардың өзара әрекеттесуін мемлекеттік реттеу
элементтері.
Біздің елде экономикалық ауысу үрдісі күшінде қоғамның ақпараттануы
басталған, бірақ ақпараттық нарықтың инфрақұрылымына қойылатын бірыңғай
пікір жоқ. Біз сіздерге осы ұғымның келесі талдауын ұсынамыз.
Ақпараттық нарықтың инфрақұрылымы – бірдей ақпараттық өнім мен қызмет
көрсетуді ұсынатын адамадар тобы немесе ұйысдарды біріктіретін секторлардың
жиынтығы.
Берілген анықтамаға сәйкес ақпараттық нарықтың инфрақұрылымына қатысты
жұмыс түрлерін көрсететін танымал ой-пікірлерді жалпыландырып көрсетіп
көрейік. Мысалы, ақпараттық нарықтың инфрақұрылымын бес секторда атат
көрсетеді: әр түрлі салалар бойынша жоба, технологиялық, әдістемелік
өңдеулер түріндегі ғылыми-техникалық өнімдер; мәтін, визиуальды және
аудиоөнім түріндегі көркем мәдениет объетілері; білім қызметтер – барлық
оқыту түрлері; басқарулық мәліметтер мен хабарлар: саяси және шаруашылық
ақпарат, статистикалық мәліметтер, нарық жағдайы туралы мәліметтер,
жарнамалық хабарлар, шешім қабылдау бойынша ұсыныстар мен бағалаулар;
тұрмыстық ақпараттар: жалпы сипаттағы хабарлар, тұтынушы нарығы туралы
мәліметтер, еңбек нарығы бойынша мәліметтер [4, 111б.].
Осы инфрақұрылымда ақпараттық қоғамға қажетті үш негізгі аспектілер жоқ,
олар:
- техникалық-информатиканың барлық аппаратты-техникалық базасы;
- бағдарламалық – информатиканың барлық бағдарламалық өнімдері;
- коммуникативтік – барлық компьютерлер желілерінің ақпарат түрлері мен
тасымалдау бойынша барлық мүмкіндіктері, барлық телефон мен факсимильді
байланыс түрлері.
Сонымен қатар, дистанциондыќ ақпараттық қызмет нарығы секторына бөлуга
қатысты пікірлер бар:
- пайдаланушыға барлық қызмет түрлерініңдегі ақпаратты ұсынатын жоғары
монополизерленген кәсіптік нарық;
- басқарулық шешімді қамтамасыз етуге арналған қызметтер оның жүйелеріне
қатысты сыртқы жағдайлары туралы ақпаратты формада пайдалну мүмкіндігі бар;
- тұрмыстық сипаттағы қызметтерді ұсынатын, үй нарығы, мысалы,
электрондық сатып алу операциялары үшін.
Ақпараттық нарық оның инфрақұрылымына қатысты әр түрлі пікірлер мен
тұжырымдарға қарамастан әрекет етуде және дамуда, яғни ақпараттық өнім,
қызмет бизнесі туралы тек сауда немесе делдалдық қана емес, сондай-ақ
өндіріс ретінде де қарастырылады.
Ақпараттық бизнестің қызметтері [5, 136б.] :
- қаржы басқару мен есеп жүргізу;
- кадр басқару;
- материалды-техникалық жабыдықтау;
- өндірісті ұйымдастыру;
- маркетингтік зерттеу;
- лизинг операциялары;
- кеңестік қызмет көрсету;
- мүлік пен ақпаратты сақтандыру;
- ақпараттық қауіпсіздік қызметін ұйымдастыру;
- сервистік қызмет көрсету.
Ақпараттық нарық өнім, қызмет, оларды ұсыну шарттары мен механизмі,
қызметімен сипатталады. Саудадағы қалыпты материалдарды заттық формасы бар
тауарларды сатуға қарағанда, сату немесе айырбастау заты ақпараттық жүйе,
ақпараттық технология, лицензия, патент, тауарлық белгі, ноу-хау, инженерлі-
техникалық қызмет, әр түрлі ақпарат пен ақпараттық ресустар болып табылады.
1.4 Техникалық қамтамасыз етудің сипаттамасы
Әлем АҚ-ның қызметінде барлық құрылымдық бөлімдер желіге қосылған.
Жұлдызша топологиясы пайдаланылады. Топология немесе ңжелі топологисың
термині компьютерлердін, кабельдердін және басқа да желі компоненттерінін
орналасуын сипаттайды. Топология - мамандар желі құрастыру негізін
бейнелеуде қолданылатын стандартты термині. Бұл терминінен басқа мынадай
анықтамаларда қолданылады: құрастыру, диаграмма, карта. Желі топологиясы
онын сипатына себепші болады. Топология түрін тандауға мыналар әсер етеді:
- қажетті желілік жабдықтау құрамы;
- желілік жабдықтау сипаттамасы;
- желіні кенейту мүмкіндіктері;
- желі басқару әдісі.
Ресурстар мен басқа желі тапсырмаларын орындап, ортақ пайдалану үшін
компьютерлер бір-біріне қосылуы қажет. Желіде бұл мақсат үшін көбіне кабель
қолданылады. Бірақ басқа компьютерді қосып түрған кабельді компьютерге қосу
жеткіліксіз. Әртүрлі кабельдер түріне сәйкесінше әртүрлі желілік тақшамен,
желілік операциялық жүйенің және басқа да компоненттері компьютердін өзара
орналасуын қажет етеді [6, 79б.].
Әрі желі топологиясынын шарттары бар. Мысалы, ол тек кабель түрін ғана
емес, сонымен қатар оны қолдану әдістерін ұсынады.
Топология сонымен қатар, желідегі компьютерлер әрекеттестік тәсілін
анықтайды. Желі құрастырудын әртүрлі тәсілдері бар:
- шина (bus) топологиясы;
- жүлдызша (star) топологиясы;
- сақина (rіng) топологиясы.
Егер компьютерлер тізбектеліп бір кабель бойында орналасатын болса, онда
бұл шина топологиясы және компьютерлерді байланыстыруда коаксиалды кабель
қолданылады.
Концентраторлар немесе бір нүктеден шығатын кабель бөлігіне қосылған
компьютерлер байланысу кестесі жұлдызша топологиясы деп аталады және
компьютерлерді байланыстыруда есулі қос сымды кабель қолданылады (3 сурет).
Егер компьютерлер жалғанған кабель сақина тәрізді оралып келіп қосылса,
онда ол топология сақина топологиясы деп аталады.
Кабель қолданады, желінін барлық компьютерлері осы магистраль бойымен
қосылады. Шина топологиясында компьютердер мәліметтерді электрлі сигнал
түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді.
Шина топологиясында халықаралық Ethernet 10Base-2 и 10Base-5
стандарттары қолданылады. Бұл жерде 10 саны мәліметтер беру жылдамдығын
білдіреді (10 Мбитс), ал 5 - желі түйндер арасындағы жалғауу
қондырғылары сыз максималды ара қашықтықты (жүздеген метр).
Компьютердің шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі
ұғымдарды білу қажет: сигнал беру; сигнал шағылысуы; терминатор.
Мәліметтер электр сигналдар түрінде желінін барлық компьютерлеріне
жіберіледі, бірақ ол мәліметтерді шифрланған мекен-жайына сәйкес компьютер
қабылдайды
Кодталған сигналдарды кабель арқылы беру үшін, екі технология
пайдаланылады: таржолақты және кеңжолақты сигнал беру.
Қазіргі кезде мемлекеттік органдар жақсы дамыған ақпараттық
инфрақұрылымсыэ уақытқа сай жұмыс істей алмайды. Бұл заман талабы. Бірқатар
мемлекетік функцияларды басқару ісінде дәстүрлі қағаз негізден электрондық
салаға көшу өзге де маңызды факторламен қатар табысқа жету шартгарының бірі
болып отыр.
Жарнамалық бөлімінде электрондық кұжат айналымы мәселелерімен шуғылданып
келе жатқанына бірнеше жыл болды.
Электрондық кужат айналымы жүйесін ендіру ісі бірінші кезекте құжаттарды
тіркеу және олардың орындалуын бақылау процөстерін автоматтандыруды,
бөлімшелері арасындағы қағаз негізді ішкі қатынас қағаздарын азайтуды,
нормативтік қуқыктық актілер жобаларын қарау мерзімдерін қысқартуды, ел
басшылығы тапсырмаларының, Үкімет қаулы-ларының, азаматтар мен занды
тұлғалар тарапынан түскен хаттар мен өтініштердің орындалуыи бақылау
жөніндегі жұмыстарды жақсартуды, кұжаттар бойынша ақпараттық талдау
жұмыстары сапасын арттыруды, сон-дайақ электрондық мурағатын құруды талап
етті.
Мәліметтерді өңдеу технологиясы. Іс-жүргізу жұмысының жүйесінде
ақпараттын үлесі, қағаз бетінің тасымалдаушысы болып саналатын, кейінгі
кезде белсенді дамуға байланысты қысқартылған.
Қазіргі технологияның құжаттармен жұмыс істеуі;
Құжаттардың компьютерге жедел енгізудің әдісі (сол сияқты жазбаша
түрінде)
Құжаттарды мәтiн түрде де, графикалық түрде өзгертуге, жаңартулар
енгізуге болады.
Электрондық қызмет арқылы да жұмыс жасауға болады.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жумыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппәратында
бірсыпыра қызмет функцияләрын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атәп айтқанда, мыналар:
- кіріс және шығыс қужаттарын тіркеу;
- ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
- қосалқы жүйеде өнделген қужаттарды сканерлеу және көрініске шығару;
- электрондык ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
- бөлімшелердің кіріс-шығыс құжаттарын тіркеу;
- бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
- мұрағат қужаттарының кірісі мен шығысыавтоматты түрде тіркеледі.
Әлем ЖШС-тың қызметінде аппараттық – бағдарламалық құралдарды қолдану.
Қандай компьютер болса да өзімен бірге аналық плата негізінде біріккен
әртүрлі құрылғылар жиынтығын береді. Сондықтанда аналық плата
мультимедиалық жүйенің негізгі элементі болып табылады және көбіне жүйелік
болып аталады. Аналық плата өзімен өткізгіштер тізімін, chipset және
слоттарды ұсынады. Өткізгіштер тізімі шина деп аталады. Шиналар басқару,
адрестеу және мәліметтерді беру қызметін атқарады
Аналық плата – дербес компьютердің негізгі платасы. Онда мына құрылғылар
орналасады:
- процессор – негізгі микросхема, математикалық және логикалық
операцияларды орындайды;
- микропроцессорлық жыинтық (чипсет) – микросхемалардың жыинтығы,
аналық платаның негізгі функционалдық мүмкіндіктерін анықтайды және
компьютердің ішкі құрылғыларын;
- шиналар – өткізгіштердің жыинтығы, компьютердің ішкі құрылғылардың
арасын байланыстырады;
- оперативті жады (оперативті есте сақтау құрылғы, ОЕҚ) –
микросхемалардың жыинтығы, компьютер істеп тұрған кезде мәліметті уақытша
сақтап қалуға арналған құрылғы;
- ТЕСҚ (тұрақты есте сақтау құрылғы) – микросхема, компьютер өшіріліп
тұрған жағдайда да ұзақ уақыт бойы мәліметтерді сақтап тұрады;
- қосымша құрылғыларды қосу үшін арнайы раземдар (слоты).
Қатты диск – винчестер бұл арнайы жабдықталған қатты қорапшада
орнатылған. Онда екі бетіне де жазу енгізілетін бірнеше дискілердің
қосындысы бар, олардың арасына еніп тұратын, оқып жазатын бас тиегі бар.
Қатты дискі жүйенің барлық бағдарламалары жазылған пластинкалардан тұратын
екі жағына да магнит жабыстырылған құрал. Сол магнитке ток жіберілгенде
электромагнитті өріс пайда болады да сигналдарды өзіне қабылдап алады,
сөйтіп жазбалар пайда болады. Қысқаша айтқанда, қатты дискті бағдарламалар
жабдығы десек те болады [7, 121б.].
CD-ROM компакт-дискінің дисководы. CD-ROM (Compact Disc Read-Only
Memory) қазақша аударғанда компакт-дискінің негізінде тұрақты есте сақтау
құрылғы. Бұл құрылғының жұмыс істеу негізі сандық ақпаратты дискінің
бетінен шағылысатын лазерлік сәуленің оқу негізінде құрылған. Компакт-
дискідегі жазу магниттік дискідегіден мәліметтерді өте тығыз орналастырады
(жазады) және стандартты компакт диск 650 Мбайт көлемдегі ақпаратты сақтай
алады.
Үлкен көлемді ақпарат мультимедиялық ақпаратқа тән (графика, әуен,
видео), сондықтан CD-ROM дисководын мультимедиялық құрылғыларға жатқызады.
Лазерлік дисктарда таралатын бағдарламалық өнімдер мультимедиялық
басылымдарға жатқызады.
Бейнекарта (видеоадаптер) - видеокарта мен монитор дербес компьютердің
видео жүйесін құрайды. Дербес компьютердің пайда болу уақытынан
видеоадаптердің бірнеше стандарты ауыстырылды: MDA (монохромды); CGA (4
түс); EGA (16 түс); VGА (256 түс). Қазіргі уақытта SVGA видеоадаптеры
қолданылады. Ол 16,7 миллион түсті және (640х48; 800х600,1024х768,1152х864;
1280х1024 нүктелер және сол сияқты) экранның рұқсатын өзгертуге мүмкіндік
береді.
Экранның рұқсаты видеожүйесінің ен негізгі өлшемдірінің бірі болып
табылады.
Дыбыс картасы - дыбыс картасы аналық платаның слотының біріне қосылады,
және дыбыс, әуен әңгіме секілді есептердің операцияларын орындайды. Дыбыс
сыртқы колонкалар арқылы шығады олар алдымен дыбыс картасының шығу тісігіне
қосылады. Арнайы разем дыбысты сыртқы күшейткішке жіберуге мүмкіндік
туғызады. Микрофонды қосу үшін оғанда разъем орнатылған, бұл арқылы сөзді
немесе әуенді қатты дискқа жазып оларды кейін өндеге болады. Сигналды
анологтық түрден сандық түрге айналдыру үшін және керісінше істе үшін
биттердің саның анықтайтын және дыбыс картасының негізгі өлшемі разряд
деген ұғым пайда болады. Неғұрлым разряды көп болса солғұрлым ақпаратты
сандық түрге айналдырған оның қателігі аз болады. Рұқсаттылығы ен кіші 16
разрядты, ал кен таралған түрлері 32-разрядты және 64-разрядты құрылғылар
[8, 169б.].
Функциональды перифериялық құралдар мына түрлерге бөлінеді:
- басқару бұйрығының құрылғылары: джойстиктер, геймпадтар және т.б.;
- графикалық берілгендерді енгізу құрылғылары: сканерлер, дигитайзерлер;
- берілгендерді шығару құрылғылары: принтерлер, плоттерлер;
- берілгендерді сақтау құрылғылары: стримерлер;
- берілгендерді алмасу құрылғылары: модемдер.
Графикалық ақпаратты енгізу үшін сканерлер, графикалық (дигитайзерлер)
және сандық фотокамералар қолданылынады. Қызықты жайт, сканер көмегімен
танбалық ақпаратты да енгізуге болады. Осындай жағдайда алғашқы материалды
графикалық түрде енгізіп, арнайы программалық құралымен өнделеді.
Сканерлер – қағаз кµшірмедегі бейнелерді компьютерге енгізу және сандық
түрге айналдыратын құрылғы – бұл компьютер перефериясынын ен ескі түрі.
Қазіргі заманғы сканерлер кµлемді зат пен диапозит (слайд) бейнелерін
сандық түрге айналдыра алады..
Сканерге қолданушы жағынан қоятын негізгі өлшемдірі:
- рұқсат қасиеті;
- өнімділігі;
- динамикалық диапазоны;
- сканерден өткізетін материалдың максимальді өлшемі.
Сканердің түрлері:
- қол сканерлері.
- планшетті сканерлер.
- барабанды сканерлер.
- штрих-сканерлер.
Сканердің басқа түрлері де бар: парақтық, созатын, фотосуреттерге және
слайдтарға арналған арнайы сканерлер және тағы сол сияқты.
Мәліметтерді шығару және мониторға қосымша ретінде қолданылатын құрылғы
принтер деп атыйды. Жұмыс істеу түріне байланысты олар: матрицалық,
лазерлік, светодиодтық және сия бүрткіш принтерлер боп бөлінеді.
Сыртқы жадыларда ақпаратты сақтау жағдайдың тууы екі себебі болады:
- есептеу құрылғысында қатты дискінің есіне қарағанда өте көп
мәліметтерді өндеу керек болған жағдайда;
- мәліметтер өте құнды болғанда және оларды жиы сыртқы сақтау құрылғыда
сақтау керек болған (қатты дисктегі копиясы резервті болып
қарастырылдмайды).
Қазіргі уақатта сыртқы жадыда ақпаратты сақтау бірнеше түрлері бар, олар
магнитті және магниттіоптикалық тасымалдауыштар. Сақтау құрылғыларға
стимерлерді (магнитті касеталардың сыимдылығы – картридждердің – бір неше
жүздік Мбайт болады) жатқызуға болады; ZIP-жинақтауыштар (сыимдылығы
100250 Мбайт); HiFD жинақтауыштар;JAZ жинақтауыштар (сыимдылығы 1 или 2
Гбайт берілгендер).
Модем – құрылғы, алыс орналасқан компьютерлаерді байланыс жүйесі бойынша
ақпаратпен алмасуға арналған құрылғы [9, 271б.]. Сонымен желілер байланысын
физикалық тұрғыдан қарастырады (өткізгіштер, оптоволоконнды, кабельді,
радиосағаттотды), оларды қолдану түрлері (коммутируімді және арнайы) және
мәліметтерді жеткізу түрі бойынша (сандық не аналоктық сигналдар).
Байланысу желінің қабылдау-беру түріне байланысты оларды радиомодем,
кабельді модем және басқалар болып бөлінеді. Ен кен тараған мадемнің түрі
ол телефондық желіге қосылатын.
1.5 Әлем АҚ техникалық бөлімнің ақпараттық жүйесін құру жобасында
қолданылған негізгі компоненттерді сипаттау
Мәліметтер қорын таңдау кезінде қойылған талаптар:
- иілгіш, икемді орта;
- жалпыға ортақ, көпқолданушылық;
- жеңіл, әрі тез құрал;
- реляциялық.
Талаптарға сай келетін мәліметтер қорларының бірі таңдалған Microsoft
Access 2000 мәліметтер қоры.
• Microsoft Access 2000 мәліметтер қоры – Microsoft Windows ортасында
ең көп қолданылатын реляциялық МҚБЖ. Microsoft Access – көптеген
қосымшалар үшін мәліметтерді сақтау, сұрыптау және іздеуді
қамтамасыз ететін дербес компьютерлерге арналған МҚБЖ. Access МҚБЖ-
де кестелер, сұраулар,формалар мен есеп берулер құру үшін
қолданушының графикалық интерфейсі (GUI – Graphical User Interface)
көзделген; мәліметтер қорлары бар бапталатын қосымшалар құру үшін
Microsoft Access макротілін немесе VBA (Microsoft Visual Basic for
Applications) тілін қолданатын саймандық құралдар бар. Одан басқа,
Access МҚБЖ-де қолданушыны сұрау-жауап режиміндегі сұхбаттық
терезелер қатары арқылы өткізетін мәліметтер қорлары бар
қосымшаларды қалыптастыру үрдістерінің көбісін жеңілдететін
шеберлер (Wizards) деп аталатын бағдарламалар көзделген. Access
МҚБЖ-де сонымен қатар қолданушыға синтаксисті дұрыс сөйлемдер,
мысалы SQL тілінің операторлары мен макрокомандаларын
қалыптастыруға көмектесетін конструкторлар (Builders) көзделген.
Access МҚБЖ-сі әртипті SQL мәліметтер қорларына енуге ортақ
интерфейсті қамтамасыз ететін ODBC (Open Database Connectivity –
мәліметтер қорларына енудің ашық интерфейсі) стандартын қолдайды
[10, 178б.].
• Объектілер.
• Қолданушы Microsoft Access-пен әрекеттесуді және мәліметтер
қорларының қосымшаларын жобалауды бірқатар объектілерді қолдану
арқылы жүзеге асырады.
- Кестелер – мәліметтер қорларын құрайтын базистік кестелер.
Термнология бойынша Microsoft кесте (өрістер деп аталатын)
бағандарға және (жазбалар деп аталатын) жолдарға ұйымдастырылған.
- Сұраулар қолданушыға әр түрлі жолдармен мәліметтер қорларын көруге,
өзгертуге және талдауға мүмкіндік береді. Сұраулар сондай-ақ есте
сақталып, формалар, есеп берулер және міліметтерге ену беттерінің
жазбалар көздері ретінде де қолданылуы мүмкін.
- формаларды бірқатар мақсаттарға қолдануға болады. Мысалығ кестеге
мәліметтер енгізу формасын құру үшін.
- есеп берулер мәліметтер қорында мәліметтерді баспаға шығаруға
қажетті түрде көрсетеді.
- беттер (мәліметтерге ену) Internet-тегі немесе локальды корпоративті
желідегі (ішкі жеідегі) мәліметтерді қарау және олармен жұмыс
істеуге арналған Web-беттердің арнайы типі. Мәліметтерге ену беті
сондай-ақ басқа көздердің, мысалы Microsoft Excel-ден мәліметерді
қоса алады.
- макростар – нақты операция орындайтын, мысалы форманы ашу немесе
есеп беруді баспаға шығару жалғыз әрекеті немесе әрекеттер тобы.
Макростар көмегімен стандартты тапсырмаларды автоматтандыруға
болады, мысалы, есеп беруді баспаға шығару қолданушының батырманы
басу нәтижесінде орындалады.
- модульдер – біртұтас ретінде сақталатын VBA тілінің анықтамалары мен
процедураларының жиынтығы.
Microsoft Access МҚБЖ-нің құрылымы. Microsoft AccessМҚБЖ-і автономды
жүйе ретінде бір дербес компьютерде және желіде көпқолданушылық жүйе
ретінде қолданыла алады. Access 2000 МҚБЖ-де мәліметтер қорларының екі
машиналарының таңдау ұсынылады: Jet мәліметтер қоры машинасының бастапқы
версиясы және жаңа – Microsoft Backoffice SQL Server-ге сәйкес келетін
Microsoft Data Engine. Jet мәліметтер қорының машинасы кестелер, индекстер,
сұраулар, формалар, есеп берулер сияқты қосымшаның барлық мәліметтерін ISAM
(Indexed Sequential Access Method – енудің индексті-тізбекті әдісі) әдісін
қолданумен ұйымдастырылған, .mdb кентарауы бар мәліметтер қоры файлында
сақтайды.
Microsoft Access, SQL Server сияқты оның кестелік құрылымдарында
сақталатын мәліметтерді, DOS-тағы қатты диск файлының стандартты кластеріне
сәйкес келетін, яғни 2 килобайтты мәліметтер беттеріне бөледі. Әрбір бет
бір немесе бірнеше жазбаны сақтайды. Жазба бір беттен көп орын ала алмайды,
бірақ, Memo жазбалары және OLE объектілер өрістері жеке беттерде сақталуы
мүмкін. Access МҚБЖ-сі сақтаудың стандартты әдістері түрінде айнымалы
ұзындығы бар жазбаларды қолданады және жазбаларды алғашқы кілттің индексі
көмегімен тәртіпке келтіреді. Айнымалы ұзындықтары бар жазбаларды сақтау
форматын қолдану кезінде әрбір жазба оның нақты мәліметтерін сақтауға
қажетті кеңістікті ғана алады.
Мәліметтер беттерінің байланыстар тізімін құру үшін әрбір бетке тақырып
жолы қосылады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz