Кәсіпорын клиенттер мәлімдемелерін есепке алу үшін веб серверлер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Web.сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 «Клиент.сервер» технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10 2 Жобаны жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және таңдау
2.1 Web.серверді таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Web.программалау тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
3 Веб серверді құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
1 Web.сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 «Клиент.сервер» технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10 2 Жобаны жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және таңдау
2.1 Web.серверді таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Web.программалау тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 25
3 Веб серверді құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30
Қазіргі кезде шығарылып жатқан жаңа ақпараттық технологиялар денсаулық сақтау және білім беру салаларындағы және де айналадағы орта үшін маңызы аса зор.
Білім беру жүйесі Қазақстан республикамыздың даму қажеттіліктеріне сәйкес келтірілуі керек. Бірақ осы өзгерістердің барлығы білім берудің ескі әдістемесімен, әлемдік білім кеңістігіне еліміздің білім беру жүйесі кезеңдік енуіне жеткіліксіз құрылымдар мен мазмұндармен жүргізілуде.
Жоғары білім экономиканың барлық салаларын жоғары мамандандырылған кадрлармен қамтамасыз етеді. Жоғары білім жүйесінің дамуына елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы мен кейінгі тұрақты экономикалық даму мүмкіндігі тәуелді. Жоғары білім дамуының негізгі тенденциясы мамандарды дайындау сапасының жоғарлауына, интенсивті ғылыми-зерттеу әрекеттілігімен біріккен инновациялы білімнің дамуына, әлеуметтік сфера мен экономика талаптарымен жоғары білім беру ордаларымен тікелей байланысына, білім беру және ақпараттық технологиялардың дамуына септігін тигізеді.
Қазіргі таңда ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқытушыларды, білімгерлерді және оқу процесін ұйымдастырушыларын оқыту, жоғары білім беру мекемелерінде құжаттардың электронды айналымын ендіру, жаңа оқу жоспарлары бойынша оқу процесін өңдеу білім беру аумағындағы ең маңызды мәселесі болып табылады.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы көпкөлемді жұмыстардың автоматтандыруын анықтайды. Жаңа техналогиялардың дамуы қоғамның интеллектуальды потенциалына байланысты, демек, елдегі білім берудің дамуы деңгейіне де. Білім сапасы мен мазмұнының сұрақтары қоғамда әрқашан да басты орындарда еді.
Барлық дамыған және дамушы елдердің көбісінде білім беру ақпараттандыруының активті процестері байқалуда. Сонымен қатар, жалпы білім сапасын арттыру жолдары қарастырылуда, жаңа ақпараттық технологияларды іздеуге үлкен қаражат жұмсалуда. Біздің өмір сүру ғасырымыз – жоғары технологиялар ғасыры адамзат тұрмысына көптеген өзгерістер әкелді. Қазіргі таңда біреуді «Интернет» және «Мәліметтер қоры»(МҚ) терминтерімен таң қалдыра алмайсың. Компьютерлік мәліметтер қорын, мәліметтер қорын басқару жүйелерін қолданып, басқа ұйымдармен мәліметтермен алмасушы ұйымдар көбеюде. Күн сайын Интернет желісін қолданушылар саны және локальды компьютерлер мен желілерде МҚ-ң саны артып жатыр. Қолданушылар web-түйіндерде желі мүмкіндіктерін МҚ ресурстарымен байланыстыруда. Глобальді Интернет желісінің қарқынды дамуы адамзат әрекетінің көптеген салаларына аса зор әсерін тигізеді. Интернет программалық қамсыздандыру индустриясына жаңашыл өзгерістер әкелді.
Білім беру жүйесі Қазақстан республикамыздың даму қажеттіліктеріне сәйкес келтірілуі керек. Бірақ осы өзгерістердің барлығы білім берудің ескі әдістемесімен, әлемдік білім кеңістігіне еліміздің білім беру жүйесі кезеңдік енуіне жеткіліксіз құрылымдар мен мазмұндармен жүргізілуде.
Жоғары білім экономиканың барлық салаларын жоғары мамандандырылған кадрлармен қамтамасыз етеді. Жоғары білім жүйесінің дамуына елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы мен кейінгі тұрақты экономикалық даму мүмкіндігі тәуелді. Жоғары білім дамуының негізгі тенденциясы мамандарды дайындау сапасының жоғарлауына, интенсивті ғылыми-зерттеу әрекеттілігімен біріккен инновациялы білімнің дамуына, әлеуметтік сфера мен экономика талаптарымен жоғары білім беру ордаларымен тікелей байланысына, білім беру және ақпараттық технологиялардың дамуына септігін тигізеді.
Қазіргі таңда ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқытушыларды, білімгерлерді және оқу процесін ұйымдастырушыларын оқыту, жоғары білім беру мекемелерінде құжаттардың электронды айналымын ендіру, жаңа оқу жоспарлары бойынша оқу процесін өңдеу білім беру аумағындағы ең маңызды мәселесі болып табылады.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы көпкөлемді жұмыстардың автоматтандыруын анықтайды. Жаңа техналогиялардың дамуы қоғамның интеллектуальды потенциалына байланысты, демек, елдегі білім берудің дамуы деңгейіне де. Білім сапасы мен мазмұнының сұрақтары қоғамда әрқашан да басты орындарда еді.
Барлық дамыған және дамушы елдердің көбісінде білім беру ақпараттандыруының активті процестері байқалуда. Сонымен қатар, жалпы білім сапасын арттыру жолдары қарастырылуда, жаңа ақпараттық технологияларды іздеуге үлкен қаражат жұмсалуда. Біздің өмір сүру ғасырымыз – жоғары технологиялар ғасыры адамзат тұрмысына көптеген өзгерістер әкелді. Қазіргі таңда біреуді «Интернет» және «Мәліметтер қоры»(МҚ) терминтерімен таң қалдыра алмайсың. Компьютерлік мәліметтер қорын, мәліметтер қорын басқару жүйелерін қолданып, басқа ұйымдармен мәліметтермен алмасушы ұйымдар көбеюде. Күн сайын Интернет желісін қолданушылар саны және локальды компьютерлер мен желілерде МҚ-ң саны артып жатыр. Қолданушылар web-түйіндерде желі мүмкіндіктерін МҚ ресурстарымен байланыстыруда. Глобальді Интернет желісінің қарқынды дамуы адамзат әрекетінің көптеген салаларына аса зор әсерін тигізеді. Интернет программалық қамсыздандыру индустриясына жаңашыл өзгерістер әкелді.
1 Акулина С.Б. Основы программирования на Си#. -М.: Финансы и статистика, 2008. - 368с.
2 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Си# - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2009.-91с.
3 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Си# 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2009.-369с.
4 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Си#. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2011. -39с.
5 Полянский А. Среда программирования Си#: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2011.-114с.
6 Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний. Самоучитель - Санкт-Петербург: Питер,2009.-284с.
7 Смит К., Уотерс К. Программируем в Си#. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
8 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Си#. - Киев: Ирина,2000.-139с.
9 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
10 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание клиент-серверных приложений. - М., 2012. - 755 с.
11 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
12 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
13 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
14 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
15 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
16 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
17 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
18 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
19 Емельянов И.С. Разработка Web-приложений.– СПб: БХВ - Петербург, 2011. – 528 с.
20 Скотт Хокинс. Администрирование веб-сервера Apache и руководство по электронной коммерции = Apache Web Server Administration and e-Commerce Handbook. - М.: Вильямс, 2001. -336 с.
21 Кевин Мельтцер, Брент Михальски. Разработка CGI-приложений на Perl = Writing CGI Application with Perl. - М.: «Вильямс», 2001. -С. -400.
22 Томсон Л., Веллинг Л. Разработка Web-приложений на PHP и MySQL. - К.: "ДиаСофт", 2001. - 672 с.
23 Фигурнов “IBM для пользователя”,М,1994г
24 Кузнецов С.Д. “Безопасность и целостность или, Худший враг себе - это ты сам”, СПб., 2008
25 Гайдамакин Н.А. «Автоматизированные информационные системы, базы и банки данных». Москва, 2006
26 Емелина Е.И. «Основы web-программирования». М., 2007
27 Канонов В. В., «Си# Учебный курс», М: Нолидж, 2010г., 400с
28 Дейтел Г. «Разработка клиент-серверных приложений», М.,2007.
29 Варжепетян А.Г., Глушенко В.В. «Системы управления». Москва, 2000
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
2 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Си# - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2009.-91с.
3 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Си# 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 2009.-369с.
4 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Си#. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2011. -39с.
5 Полянский А. Среда программирования Си#: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2011.-114с.
6 Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний. Самоучитель - Санкт-Петербург: Питер,2009.-284с.
7 Смит К., Уотерс К. Программируем в Си#. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
8 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Си#. - Киев: Ирина,2000.-139с.
9 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
10 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание клиент-серверных приложений. - М., 2012. - 755 с.
11 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
12 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
13 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
14 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
15 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
16 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
17 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
18 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
19 Емельянов И.С. Разработка Web-приложений.– СПб: БХВ - Петербург, 2011. – 528 с.
20 Скотт Хокинс. Администрирование веб-сервера Apache и руководство по электронной коммерции = Apache Web Server Administration and e-Commerce Handbook. - М.: Вильямс, 2001. -336 с.
21 Кевин Мельтцер, Брент Михальски. Разработка CGI-приложений на Perl = Writing CGI Application with Perl. - М.: «Вильямс», 2001. -С. -400.
22 Томсон Л., Веллинг Л. Разработка Web-приложений на PHP и MySQL. - К.: "ДиаСофт", 2001. - 672 с.
23 Фигурнов “IBM для пользователя”,М,1994г
24 Кузнецов С.Д. “Безопасность и целостность или, Худший враг себе - это ты сам”, СПб., 2008
25 Гайдамакин Н.А. «Автоматизированные информационные системы, базы и банки данных». Москва, 2006
26 Емелина Е.И. «Основы web-программирования». М., 2007
27 Канонов В. В., «Си# Учебный курс», М: Нолидж, 2010г., 400с
28 Дейтел Г. «Разработка клиент-серверных приложений», М.,2007.
29 Варжепетян А.Г., Глушенко В.В. «Системы управления». Москва, 2000
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Кәсіпорын клиенттер мәлімдемелерін есепке алу үшін веб серверлер
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070400 – Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы
Астана 2015
Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Есептеу техникасы
кафедрасының меңгерушісі
Кәсіпорын клиенттер мәлімдемелерін есепке алу үшін веб серверлер
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070400 – Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы
бойынша
Орындаған
Ғылыми жетекшісі
Т,ғ.
Астана 2015
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Web-сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 Клиент-сервер технологиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 2 Жобаны
жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және таңдау
2.1 Web-серверді таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 14
2.2 Мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Web-программалау тілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 25
3 Веб серверді
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 30
Кіріспе
Қазіргі кезде шығарылып жатқан жаңа ақпараттық технологиялар денсаулық
сақтау және білім беру салаларындағы және де айналадағы орта үшін маңызы
аса зор.
Білім беру жүйесі Қазақстан республикамыздың даму қажеттіліктеріне
сәйкес келтірілуі керек. Бірақ осы өзгерістердің барлығы білім берудің ескі
әдістемесімен, әлемдік білім кеңістігіне еліміздің білім беру жүйесі
кезеңдік енуіне жеткіліксіз құрылымдар мен мазмұндармен жүргізілуде.
Жоғары білім экономиканың барлық салаларын жоғары мамандандырылған
кадрлармен қамтамасыз етеді. Жоғары білім жүйесінің дамуына елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуы мен кейінгі тұрақты экономикалық даму
мүмкіндігі тәуелді. Жоғары білім дамуының негізгі тенденциясы мамандарды
дайындау сапасының жоғарлауына, интенсивті ғылыми-зерттеу әрекеттілігімен
біріккен инновациялы білімнің дамуына, әлеуметтік сфера мен экономика
талаптарымен жоғары білім беру ордаларымен тікелей байланысына, білім беру
және ақпараттық технологиялардың дамуына септігін тигізеді.
Қазіргі таңда ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқытушыларды,
білімгерлерді және оқу процесін ұйымдастырушыларын оқыту, жоғары білім беру
мекемелерінде құжаттардың электронды айналымын ендіру, жаңа оқу жоспарлары
бойынша оқу процесін өңдеу білім беру аумағындағы ең маңызды мәселесі болып
табылады.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы көпкөлемді жұмыстардың
автоматтандыруын анықтайды. Жаңа техналогиялардың дамуы қоғамның
интеллектуальды потенциалына байланысты, демек, елдегі білім берудің дамуы
деңгейіне де. Білім сапасы мен мазмұнының сұрақтары қоғамда әрқашан да
басты орындарда еді.
Барлық дамыған және дамушы елдердің көбісінде білім беру
ақпараттандыруының активті процестері байқалуда. Сонымен қатар, жалпы білім
сапасын арттыру жолдары қарастырылуда, жаңа ақпараттық технологияларды
іздеуге үлкен қаражат жұмсалуда. Біздің өмір сүру ғасырымыз – жоғары
технологиялар ғасыры адамзат тұрмысына көптеген өзгерістер әкелді. Қазіргі
таңда біреуді Интернет және Мәліметтер қоры(МҚ) терминтерімен таң
қалдыра алмайсың. Компьютерлік мәліметтер қорын, мәліметтер қорын басқару
жүйелерін қолданып, басқа ұйымдармен мәліметтермен алмасушы ұйымдар
көбеюде. Күн сайын Интернет желісін қолданушылар саны және локальды
компьютерлер мен желілерде МҚ-ң саны артып жатыр. Қолданушылар web-
түйіндерде желі мүмкіндіктерін МҚ ресурстарымен байланыстыруда. Глобальді
Интернет желісінің қарқынды дамуы адамзат әрекетінің көптеген салаларына
аса зор әсерін тигізеді. Интернет программалық қамсыздандыру индустриясына
жаңашыл өзгерістер әкелді. Интернет үшін арнайы өңделген және Web
серверлерінің ерекшеліктерін ескеретін қосымшалардың жаңа категориясы
шығарылды.
Әрбір сервер-бағдарламаның типі үшін өзіндік клиент-бағдарламасы бар.
Осылай, Web-клиент Web-серверге, пошталық клиент – пошталық серверге хабар
береді және т.б. Серверлік бағдарлама әрқашан сұранысты орындауға дайын
болу керек және сондықтан да сервер-бағдарлама жұмыс жасайтын
компьютерлерге сенімділікке және өнімділігіне байланысты жоғары шарттар
қойылады. Клиенттік компьютердің жұмысының тұрақтылығы бір адамның жұмысына
әсер ететіндіктен, олардың жұмысына сенімділігіне байланысты аз талаптар
қойылады, ал аппаратты сервердің жұмысының сенімділігіне байланысты
көптеген клиенттердің жұмысының жүргізілуі тәуелді болады. Жоғарыда
көрсетілген тәсіл (клиент-серверлік архитектура) дербес компьютердің
қолданушысына өзінің жұмыс үстелінен Интернетке қосылған миллиондаған
серверлердің ресурстарына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Көптеген Word Wide Web қосымшалары web серверімен басқарылатын ішкі
программаларды қолдануыңа негізделген. Берілген программаларды қолдану
динамикалық жаңару мәліметтерімен web қосымшасын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасында сақталған немесе шешілетін тапсырмалардың бизнес
ережелеріне бағынышты генерилданатын. Web серверімен және шақырылатын
программалар арасындағы байланыс үшін CGI кеңінен қолданылады, Windows
программасы үшін сондай-ақ Unix ортасындағы функционалданатын қосымшалардың
нақтылығы бар.CGI, HTTP, Web сервер типтерінің ақпараттық серверімен ішкі
қолданбалы программасының интерфейстің стандарты болып табылады. Әдетте,
www серверінен гипертексті документтер статикалық мәліметтерден тұрады.
CGI-дің көмегімен CGI программаларын құруға болады, олар шлюз деп
аталып қолданбалы жүйелер, мәліметтер базасын басқару жүйесі, электрондық
кесте жұмыстық графика тағы да басқалардың қарым – қатынасы экранға
қолданушының динамикалық ақпаратын шығара алады.
Клиент жұмыстың принципін сервердің ішкі алгоритмдік іске асырылуын
білмейді, білуі тиіс де емес, ал сервер клиенттің жұмыстарына араласпайды.
Бұл бөліктердің ара қатынасы үшін арнайы протокол шығарылған (бұл жағдайда
HTTP протоколы), және де сервермен клиент арасындағы қарым – қатынасты осы
протокол ішінде іске асырылады. Браузерге бәрібір серверде қандай
программалық қамтамасыздандыру тұрғаны, онда қандай операциялық жүйенің
болуы, серверде сұраныс құжаттары қай жерде жатқаны (жалпы жатыр ма, олар
арнайы программалармен лезде генералдануы мүмкін). Сервер сіздің
браузеріңіздің жұмысына араласпайды, клиент берілген ақпаратпен не істейді,
қалай көрсетеді, дискі де сақтайды ма, әлде сақтамайды ма серверге бәрібір.
Әдетте, серверге сұраныстан деп түсіндіріледі (бұл сервердегі мәліметтердің
унифицилданған тапсырыстың пішіні).
Web серверлерінің ерекшеліктерін ескеретін қосымшалар негізгі рөлді
атқарады, сондықтан да Интернетке арналған программаларды кеңінен Web
қосымшалары деп атайды. Бұл көптеген Интернет-дүкендер, нақты уақыттағы
Интернет-телефониясы мен хабарламалармен алмасу үшін іздеуге арналған және
анықтамалық жүйелер, Интернет арқылы видеоны жіберу жүйелері. Әрекетіне
байланысты web қосымшалар статикалық HTML парақтарға мүлдем ұқсамайды. Web
серверінің қатысымен олар түрлі активті объектілерге, сервистерге және
жүйелерге қатынаса алады, мысалға мәліметтер сияқты. Сөйтіп, браузер
терезесінде қолданушымен жіберілген сұранысқа web сервер есеп беруді
даярлап, оны сол терезеде бейнелей алады. Мұнда мәліметтерді алу үшін web
сервер мәліметтер қорында сұранысты өңдейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – корпоративті деректер қорының серверін
ұйымдастыру. Серверді ұйымдастыру – тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы
кәсіпорынның мысалында қарастырылды. Осы мақсатта келесідей мәселелер
қарастырылады:
— деректер қорының web-серверін тағайындауды және құру кезеңдерін
анықтау;
— web-серверді ұйымдастыруға қажеттті программалық өнімдерді
қарастыру;
— программалық интерфейсті құру;
— экономикалық эффективтілікті есептеу;
— еңбекті қорғау және тіршілік әрекетінің қауіпсіздік ережелерін
ұйымдастыру шаралары келтіру.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Си# бағдарламалау ортасы
болып табылады. Си# бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал тобына жататындығында.
Жобаның өзектілігі, ЖКХ қызметінде клиенттермен жұмыс істеу кезінде –
сервер мен клиенттің арасындағы сұхбат автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Си# бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда Си#
бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды. Әрине,
техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорына ұқсас бірнеше
технологияларды қолдана отырып, бағдарламалық тілдерідің көмегімен,
қолданбалы пакеттердің көмегімен басқа да базалар жетістігін көрсету
мүмкіншілігін көрсететін бағдарлама жасауға болады.
1 Web-сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 Клиент-сервер технологиясы
Интернетке қосылған барлық компьютерлерді екі типке бөледі, олар
серверлер және клиенттер. Бір компьютерде серверді де және клиентті де
орнату мағынасында бөлу онша қатаң жүргізілмейді. Жергілікті компьютерде
Web-сервер орнатылуы мүмкін және осыған қарамастан, дәл осы компьютерде
браузермен және пошталық клиентпен де жұмыс жасауға болады. Басқа
компьютерлерге анықталған сервис ұсынатын компьютерлерді серверлер (ағыл.,
to serve – қызмет көрсету) деп атайды, ал осы сервисті қолданатындар —
клиенттер(сурет 1). Көп жағдайларда үйдегі клиенттік компьютерлерде әр
уақытта Интернетке кіруге мүмкіндігі болмайды, сондықтан желіге тек керек
уақытта ғана қосылады. Керісінше, компьютер-серверлер мәліметтерді берудің
жоғары жылдамдықты арналары арқылы Интернетпен байланысқан, сондықтан
оларға сұраныс арқылы хабарласуға болады.
Сурет 1. Веб сервер көрінісі
Компьютерлерді серверлер мен клиенттер деп атағаннан гөрі, оларды
бағдарламалық қамсыздандыру деңгейіндегі клиенттер немесе серверлер деп
атаған жөн. Бір бағдарлама клиент есебінде, ал екіншісі сервер есебінде
іске қосылатын қосымшалардың өзара байланысы клиент-сервер архитектурасы
деп аталады. Сервердің басты тапсырмасы – сервиске қайсыбір клиент сұраныс
жібермейінше әр кезде жұмыс жасап және күту жағдайында болу болып табылады.
Серверде сұраныстардың көптігінен оның жұмысы баяулап және белгілі бір
сұраныстарға қызмет көрсетуді тежейді. Серверге сұраныс белгілі бір
протокол шегінде болады – бұл желіде компьютерлер арасында байланысты
қамтамасыз ететін стандарттар жиыны. Серверлік бағдарламалар клиенттік
бағдарламаларға қызмет көрсету үшін компьютердің аппаратты ресурстарын
қолданады. Клиент-бағдарлама сұраныс құрып, оны желі арқылы белгілі бір
адреске жібереді және алдын ала белгіленген протокол арқылы сервер-
бағдарламамен өзара байланысады. Сол бір компьютерде бірнеше серверлік
бағдарламалар орналаса алады. Клиенттік қосымша серверлік қосымша
орналасқан компьютерде де, сонымен қатар, серверден керегінше жойылған
компьютерде де орналаса алады, бірақ олар желімен байланысса, бұл
айырмашылық тек уақыт бойынша жауаптың кідіруіне сәйкестеледі.
Әрбір сервер-бағдарламаның типі үшін өзіндік клиент-бағдарламасы бар.
Осылай, Web-клиент Web-серверге, пошталық клиент – пошталық серверге хабар
береді және т.б. Серверлік бағдарлама әрқашан сұранысты орындауға дайын
болу керек және сондықтан да сервер-бағдарлама жұмыс жасайтын
компьютерлерге сенімділікке және өнімділігіне байланысты жоғары шарттар
қойылады. Клиенттік компьютердің жұмысының тұрақтылығы бір адамның жұмысына
әсер ететіндіктен, олардың жұмысына сенімділігіне байланысты аз талаптар
қойылады, ал аппаратты сервердің жұмысының сенімділігіне байланысты
көптеген клиенттердің жұмысының жүргізілуі тәуелді болады. Жоғарыда
көрсетілген тәсіл (клиент-серверлік архитектура) дербес компьютердің
қолданушысына өзінің жұмыс үстелінен Интернетке қосылған миллиондаған
серверлердің ресурстарына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Көптеген Word Wide Web қосымшалары web серверімен басқарылатын ішкі
программаларды қолдануыңа негізделген. Берілген программаларды қолдану
динамикалық жаңару мәліметтерімен web қосымшасын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасында сақталған немесе шешілетін тапсырмалардың бизнес
ережелеріне бағынышты генерилданатын. Web серверімен және шақырылатын
программалар арасындағы байланыс үшін CGI кеңінен қолданылады, Windows
программасы үшін сондай-ақ Unix ортасындағы функционалданатын қосымшалардың
нақтылығы бар.CGI, HTTP, Web сервер типтерінің ақпараттық серверімен ішкі
қолданбалы программасының интерфейстің стандарты болып табылады. Әдетте,
www серверінен гипертексті документтер статикалық мәліметтерден тұрады.
CGI-дің көмегімен CGI программаларын құруға болады, олар шлюз деп
аталып қолданбалы жүйелер, мәліметтер базасын басқару жүйесі, электрондық
кесте жұмыстық графика тағы да басқалардың қарым – қатынасы экранға
қолданушының динамикалық ақпаратын шығара алады.
Шлюз программасы WWW серверінің нақты масштаб уақытында іске
асырылады. WWW сервер қолданушының шлюз тапсырмасын қамтамасыз етеді, ал ол
өз кезегінде қолданбалы жүйелік ортаны қолдана отырып, қолданушының
экранына өңделген сұраныс нәтижесін қайтарады. Программа-шлюз CC++,
Fortran, Perl, TCL, Unix Schell, Visual Basic, Apple Script тілдерінде
кодталған болуы мүмкін. Ол әдетте, директорияда cgi-bin www сервер атымен
орындалатын модуль сияқты болып жазылады. Бүкіл интернет және www-дің
кейбір бөліктері клиент-сервер технологиясы бойынша жұмыс істейді, яғни
барлық программалық қамтамасыздандыру клиенттік және серверлік бөліктерге
бөлінеді. Сондай – ақ олардың арасында функцияналдық міндеттер ажыратылған.
Клиент жұмыстың принципін сервердің ішкі алгоритмдік іске асырылуын
білмейді, білуі тиіс де емес, ал сервер клиенттің жұмыстарына араласпайды.
Бұл бөліктердің ара қатынасы үшін арнайы протокол шығарылған (бұл жағдайда
HTTP протоколы), және де сервермен клиент арасындағы қарым – қатынасты осы
протокол ішінде іске асырылады. Браузерге бәрібір серверде қандай
программалық қамтамасыздандыру тұрғаны, онда қандай операциялық жүйенің
болуы, серверде сұраныс құжаттары қай жерде жатқаны (жалпы жатыр ма, олар
арнайы программалармен лезде генералдануы мүмкін). Сервер сіздің
браузеріңіздің жұмысына араласпайды, клиент берілген ақпаратпен не істейді,
қалай көрсетеді, дискі де сақтайды ма, әлде сақтамайды ма серверге бәрібір.
Әдетте, серверге сұраныстан деп түсіндіріледі (бұл сервердегі мәліметтердің
унифицилданған тапсырыстың пішіні).
Сервермен байланысты орнату кезінде алдымен www IP адресіндегі
www.siemens.com секілді символдық аттардың трансляциясы болады, ал
кейін TCPIP - IP мәліметтерімен қосылуы іске асырылады. Серверге HTTP
мәліметтеріне сұранысы жіберілген кезде клиент жауап келгенін күтеді.
Клиенттен сұраныс болғанша HTTP сервері сұранысты күтіп, ұйықтап
жатады. Клиент байланыс орнатқан кезде сервер оянады және бірілген
сұранысты қабылдап, оларды өңдеуге кіріседі. Сервердің сұранысымен не
істейтіні-сервердің өзіне ғана белгілі. Барлық монупуляциялардың жалғыз
нәтижесі - ол клиенттің күтіп отырған жауабы болып табылады. Сервер жауап
қайтарғаннан кейін ол байланысты үзіп қайтадан ұйқыға түседі және қателік
шыққан кезде HTTP транзакциясы әр аптада аяқталуы мүмкін. Егер құжаттар
табылмаған жағдайда немесе сізде оларға құқығыңыз болмаса (ресурсқа кіру
шектеуші болуы мүмкін) немесе қателік коды беріледі. Ал егер барлығы дұрыс
болса, құжатта сақталған ақпарат, типі жөніндегі мәліметтерді қоса отырып,
жауап ретінде қайтарылып отырылады.
CGI секілді ISAPI спецификациясы web сервермен және қосымша
программалармен арасындағы қарым қатынас ережелерін анықтайды. Серверде
орындалатын программаны құру үшін альтернативтік тілтабысу неге керек
екенін түсіну үшін, CGI стандартының артықшылықтары мен кемшіліктерін
қарастыру керрек. CGI-дің сөзсіз артықшылығы болып оның универсалдылығы
болып табылады. CGI әр тілде жазылуы және компьютерде әр түрлі
архитектурада орындалуы мүмкін.
Егер сценариді жазған кезде барлық ережелерді ескерген болсаңыз, ол
кезде сіздің құрған программаңыз кез-келген web серверімен дұрыс қарым
қатынаста болатынына сенімді болуыңызға болады. CGF-дің қарапайымдылығы бұл
стандарттың кең таралуына мүмкіндік береді. Бірақ бұл жетістіктермен қатар
CGI сценариясында кейбір кемшіліктер де кездеседі. Олардың ең бастысы болып
ресурстардың тиімсіз қолданылуы болып табылады.
Сценариді шақыруды ұсынатын клиенттің әр сұранысы компьютер -серверде
бөлек процесс туындатады.
Процестің құрамындағы жұмысты орындауға қарағанда тәуелсіз процесті
орындау көбірекресурсты талап етеді.
Ресурстың өндірістігін жоғарлату және шығынды азайтуға ұмтылу
корпоративтік шығуына әкеліп соқты. Ең атақтысы NSAPI және ISАPI болып
табылады. NSAPI программасының CGI сценарисынан басты айырмашылығы болып,
ISАPI программасының орындалмайтынын файлды емес динамикалық кітапхана
(DDL) болып табылады. Осының арқасында программаны жеке процесс ретінде
емес, ал web сервердің бір тұтас ағыны ретінде программаны іске қосу
мүмкіндігі туды. Тәуелсіз поцесс жұмысын орындауға өарағанда тұтас ағын
жұмысын орындауға аз ресурс жұмсалады. Тұтас ағын оның процесін туындатқан
мекенжайлық кеңістікті қолданады және жеке процеске қарағанда тезірек жұмыс
істейді. Процестің аяқталу кезінде жадыдан шығады, ал келесі сұраныс түскен
кезде дискіге қайта жүктеледі. Бұл CGI-дің тиімді жұмыс істеуіне кері
әсерін тигізеді. Сұраныстың қарқынды түсуі кезінде дискіні әрдайым ауыстыру
қажеттілігі серверде қосымша жүк пайда болады.
CGI-сценариасына қарағанда ISАPI программасы жұмысын аяқтағаннан кейін
жадыда резиденттік болып қалады және келесі сұраныстарды өңдеуде
қолданылады. Бірақта ISАPI программасының артықшылығы кейде кемшіліктерге
айналып кетеді. Егер CGI-сценариасының әмбебабы үшін жеткіліксіз
өндірістілікпен төлеу керек болса, ол кезде жоғары өндірістілік үшін ISАPI
программасының негізін салушылар универсалдылығымен төлейді. ISАPI
программасының негізін қалаушылардың тілдер арсеналы CGI -сценараисының
негізін қалаушыларға қарағанда аз болып келеді. ISАPI программасында
неғұрлым көп жазғысы келетін адамға С++-тан басқа амал жоқ. ISАPI
программасының екінші кемшілігі біріншісіне қараңанда әлде қайда
күрделірек. Берілген типтегі программа серверде туындалған тұтас ағын
ретінде орындалады, ол сервердің мекен жайлық кеңістігін қоланады. Соған
байланысты ISАPI программасының ұателігі авариалық аяқталуды ғана емес,
сонымен қатар серверді істен шығаруы мүмкін. ISАPI спецификациясын
қолданатын программалар екі категорияларға бөлінеді:
– кеңейтілу. Функционалды түрде CGI-сценариасынан олардың
айырмашылығы аз. CGI-сценариасы сияқты кеңейтілу web серверінде
қосымша мүмкіндіктерді іске асырады, бірақ мүлде өзгеше құрылады.
ISАPI кеңейтілуіне осы бөлім арналған;
– фильтірлер. Бұл программаның өзгеше класы. Кеңейтілу web сервердің
мүмкіндіктерін көбейтетін болса, фильтірлер оның жұмыс тәртібін
қзгертеді. ISАPI кеңейтілуі оның жұмысы кезінде web серверімен
байланысқан динамикалық кітапхананы (DDL) танытады.
ISАPI кеңейтілуі орындау кезінде негізі болып және берілген типтегі
программаның CGI-сценариасынан айырмашылығын ажыратудың оңай тәсілі –
кеңейтілудің шақыру процедурасын қарастыру және де жоғарыда көрсетілген
функциялар мен параметрлердің міндеті боып табылады. Клиенттің сұранысы
нақты URL программасын шақырған кезде ғана болатын кеңейтілуге қарағанда,
ISАPI фильтірлері клиенттің серверге әр сұраныс жіберу кезінде басқара
алады. web серверді іске қосқанда программалық-фильтір жадыда жүктеледі
және сервердің жұмыс уақыты аяқталғанға дейін резидентті боып қалады.
Сценарилер көмегімен серверде сақталған мәліметтер базасына және басқа
да ресурстарға файлға кіруге, рұқсат алуға болады, және де сервердің
орталықтандырылған ресурстарына, электрондық почта, факс қызметі сияқты.
Серверде орындалатын сценарилердің тағы бір артықшылығы болып,
қарсылық тудырмайтын және басқарылатын ортаның функциялануы сіздің кодыңыз
көп нұсқалы браузер емес, ал бір нұсқалы серверде орындалады.
Бірақ сервер жағындағы сценариларды қолдану кезінде 3 негізгі кедергі
бар:
– сервердегі скрипті енгізу web мастерден жүйелік
администратордан арнайы рұқсат алуды талап етеді;
– серверде орындалатын сценарилармен өзара қарым қатынастар болу
үшін қолданушы тышқанмен ссылкіде немесе беттегі кнопканы шерту
керек, содан кейін сценариді орындағанын және жауап қайтаруын
күтеді. Динамикалық HTML мен қарым – қатынасты қоданумен тез
орындалады;
– сценариді тестілеу үшін серверге өз арнайы www сервері болуы
керек, типі өндірістік нұсқа түрінде болуы жөн;
– Кең спектрлі тапсырманы шешу үшін қазіргі уақытта ең негізгі
шарт болып сервер жағындағы пограммалау болып табылады. Ол
рұқсат етеді:
– пішін көмегімен қолданушымен енгізілген сервердегі мәліметтерді
алу және өңдеу;
– платформаға, браузер клиентке тәуелсіз
динамикалық web документтер құру;
– мәліметтер базасының серверінің, яғни серверде орналасқан
мәліметтерге динамикалық рұқсатпен қамтамасыз ету (мұндай рұқсат
тәсілінде серверде сақталған мәліметтер өзгерген кезде HTML
документі автоматты түрде өзгереді);
– типтік тапсырмаларды орындауға арналған сервердің
компоненттерді қолдану (мысалғы, мынадай жарнамалық баннерлердің
циклдік ауысуы және т.б.)
– қолданушының аутентификациясын жүзеге асыру;
– клиенттің браузері жөнінде мәліметтер алу;
– клиенттің жағынан кілттерді құрастыру және оқу.
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы
Ақпараттық жүйенің (АЖ) тиімді қызмет етуі көп жағдайда оның
архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент-сервер архитектурасының
болашағы зор болып отыр. Оның жеткілікті түрде таралған нұсқасында
компьютерлік желі мен үлестірілген мәліметтер қоры болады, соңғысында
корпоративтік мәліметтер қоры (КМҚ) мен дербес мәліметтер қоры (ДМҚ)
орналасады. КМҚ компьютер-серверде орналасады, ДМҚ корпоративтік МҚ клиенті
болып табылатын бөлімдер қызметкерлердің компьютерлерінде орналасады.
Компьютерлік желідегі белгілі бір ресурстың сервері деп осы ресурсты
басқаратын компьютер (программа) аталады, ал клиент деп осы ресурсты
пайдаланатын компьютер (программа) аталады. Компьютерлік желінің ресурсы
ретінде мысалы, мәліметтер қоры, файлдық жүйелер, баспа қызметтері, пошта
қызметтері алынады. Сервердің типі ол басқаратын ресурстың түрімен
анықталады. Мысалы, егер басқарылатын ресурс мәліметтер қоры болып табылса,
онда сәйкес сервер мәліметтер қорының сервері деп аталады. Ақпараттық
жүйені клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы
пайдаланушылардың дербес ақпаратпен жеке түрде жұмыс істеуімен
орталықтандырылған түрде сақтау, қызмет көрсету және жалпы корпоративтік
ақпаратқа ұжымдық түрде қол жеткізуді сәтті түрде үйлестіру болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасында оны жүзеге асырудың түрлі нұсқаларына жол
беріледі.
Тарихи тұрғыдан алғашқы болып файл-серверін қолданумен үлестірілген АЖ-
лар пайда болды (сурет 1). Мұндай АЖ-ларда пайдаланушылардың сұраныстары
бойынша мәліметтер қорының файлдары дербес компьютерлерге (ДК) беріледі, ол
жерде олар өңдеуден өткізіледі. Архитектураның бұл нұсқасының кемшілігі
өңдеуден өткізілетін мәліметтерді берудің жоғары қарқындылығы. Оның үстіне
көбінесе артық мәліметтер беріледі: пайдаланушыға мәліметтер қорындағы
жазбалардың қаншасы қажет екендігіне тәуелсіз мәліметтер қорының файлдары
тұтастай беріледі.
Мәліметтер қорының серверін пайдалану арқылы клиент-сервер
архитектурасы бойынша құрылған үлестірілген АЖ-ның құрылымы (сурет 2)
келтірілген. Мұндай архитектура болғанда мәліметтер қорының сервері
мәліметтерді өңдеуден өткізудің басым бөлігінің орындалуын қамтамасыз
етеді. Пайдаланушы немесе қосымша құрастыратын сұраныстар МҚ серверіне SQL
тілінің нұсқаулықтары түрінде келіп түседі. Мәліметтер қорының сервері
керекті мәліметтерді іздестіріп, іріктеп алады, содан кейін олар
пайдаланушының компьютеріне беріледі. Бұл тәсілдің алдыңғымен
салыстырғандағы артықшылығы берілетін мәліметтер көлемінің едәуір мөлшерде
азаюы.
Сурет 2. Файл-сервері бар АЖ құрылымы
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі
нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады.
Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару
үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының
Paradoxтәрізді МҚБЖ-лары қолданылады.
Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft SQLServer немесе Oracle Server
тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып, қолданылады, қызмет етеді.
Сурет 3. Мәліметтер қоры сервері бар АЖ құрылымы
Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай
ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
– корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер;
– ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер;
– ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер.
Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму
барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында
кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу
орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін
төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы
мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы –
мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл
пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен
мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б.
айналыспауға мүмкіндік береді.
Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық
(пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік
кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің
логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін
(түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз
етіледі.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер
архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізін МҚ-ны басқару кезінде
клиент мен сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды.
МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына
сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін
пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге
жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік,
оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған
қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп
санайық. Бұлретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын
барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз.
Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда
МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады:
- қордағы мәліметтерді басқару;
- қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу;
- пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір
программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі
сұлба бойынша шақыртылады.
МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша
үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері
үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және
т.б. модельдерге бөлуге болады.
Екі буындық модельдер МҚБЖ қызметтерін желінің екі торабының арасында
үлестірілуіне сәйкес келеді. Өзіндеміндетті түрде мәліметтерді басқару
қызметі болатын компьютерді (желінің торабын) компьютер-сервер деп атайық.
Пайдаланушыға жақын және ақпараттыкейіптеу мәселелерімен міндетті түрде
айналысатын компьютерді компьютер-клиент деп атайық. Компьютер-сервер мен
компьютер-клиенттіңарасында қызметтерді үлестірудің аса типтік нұсқалары (4
а, б-сурет) келесілер болып табылады:
- үлестірілген түрдегі ұсыну;
- қашықтан ұсыну;
- үлестірілген қызмет;
- мәліметтерге қашықтан қол жеткізу;
- үлестірілген МҚ.
Үлестірілген Қашықтан ұсыну
Үлестірілген түрдегі ұсыну қызмет
2.6а-сурет. Екібуындық модельдер.
2.6б-сурет. Екібуындық модельдер.
Клиент-сервер архитектурасы бар жүйелерде қызметтерін үлестірудің
аталған әдістері әр түрлі нұсқаларды көрсетеді: қуатты сервер – бұл
жағдайда барлық жұмыс сонда орындалады, қуатты клиент-қызметтердің басым
бөлігі жұмыс станциясында орындалады, ал сервер желі арқылы соған келіп
түсіп жатқан SQL-шақыртуларды өңдеуден өткізеді.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу мен қашықтан ұсыну модельдерінде
компьютер-клиент пен компьютер-сервердің арасында қызметтер қатаң түрде
үлестіріледі. Басқа модельдерде бір мезгілде екі компьютерде мәліметтерді
басқару (үлестірілген МҚ моделі), ақпаратты өңдеуден өткізу (үлестірілген
қызмет моделі), ақпаратты ұсыну (үлестірілген ұсыну моделі) қызметтерінің
біреуі орындалады.
Алдымен аса кең тараған трүлері ретінде мәліметтерге қол жеткізу мен
қашықтан ұсыну (МҚ серверін) модельдерін қарастырып кетейік.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу моделінде (Remote Data Access –
RDA), ақпаратты ұсыну қызметтері мен қолданбалы өңдеудің логикасын жүзеге
асыратын программалар біріктірілген компьютер-клиенте орындалады.
Мәліметтерді басқару сервисіне жүгіну ісі операторлардың көмегімен SQL
тілінің операторлары арқылы немесе API (Application Programming Interface –
қолданбалы программалау интерфейсы) арнайы кітапхананың қызметтерін шақырту
арқылы орындалады.
RDA-моделінің негізгі артықшылығы – SQL-интерфейстері бар дайын МҚБЖ-
лардың көптеп болуы және клиенттік бөлік программаларының жылдам түрде
құрылуын қамтамасыз ететін аспаптық құралдардың болуы. Жасау құралдары
көбінесе MS Windows-те пайдаланушының графикалық интерфейсін, ODBC
интерфейсінің стандартты мен кодты автоматты түрде генерациялау құралдарын
қолдайды. Жасау құралдарының басым көпшілігі төртінші буынның тілдерін
пайдаланады.
RDA-моделінің кемшіліктері біріншіден, барлық логика қосымшада
шоғырланып, өңдеуден өткізілетін мәліметтер қашықтағы торапта
орналасқандықтан мәліметтерді беру жүйесі жоғары дәрежеде жүктемеленгендігі
болып табылады. Қосымшалардың жұмыс істеуі кезінде желі арқылы әдетте
тұтастай МҚ-лар беріледі.
Екіншіден, RDA моделіне негізделуімен құрылған жүйелер өздерін жасау,
өзгерту және ілесе жүру жағынан ыңғайсыз болып келеді. Оның негізгі себебі
– алынатын қосымшаларда қолданбалы қызметтер мен ұсыну қызметтері өзара
тығыз байланысқан. Сол себептен жүйенің қызметі шамалы ғана өзгергеннің
өзінде оның бүкіл қолданбалы бөлігін өзгерту қажет болады, бұл жүйені жасау
мен модификациялауды қиындатады.
МҚ серверінің моделінің (DataBase Server – DBS) алдыңғы модельден
айырмашылығы – компьютер-клиенттің қызметтері ақпаратты кейіптеу
қызметтерімен шектеледі, ал қолданбалы қызметтер компьютер-серверде
орналасқан қосымшамен қамтамасыз етіледі. Бұл модель RDA-модельге қарағанда
аса технологиялық болып табылады және Ingress мен Oracle тәрізді МҚБЖ-ларда
қолданылады. Бұл жағдайда қосымшалар сақталатын процедуралар түрінде
орындалады.
Процедуралар әдетте МҚ сөздігінде сақталады және оларды бірнеше
клиенттер бөліседі. Жалпы жағдайда сақталатын процедуралар компиляция мен
интерпретациялау режимдерінде орындалады.
DBS моделінің артықшылығы жасау, ілесе жүру және модификациялау
кезеңдерінде қосымшаларды орталықтандырылған түрде жақсы әкімшілік ету
мүмкіндігі, сондай-ақ есептеу және коммуникациялық ресурстарды тиімді
пайдалану болып табылады. Соңғысына программаларды ұжымдық пайдалану
режимінде орындау ісінің мәліметтерді желімен жіберуге едәуір аз шығындарды
қажет ететінімен қол жеткізіледі.
DBS моделі кемшіліктерінің бірі – сақталатын процедураларды жасау
құралдарын шектеумен байланысты. Негізгі шектеу – операторлардың сақталатын
процедураларды нақтыМҚБЖ-ға күштілеп байланыстыруы. Сақталатын
процедураларды жазу тілі SQL тілінің процедуралық кеңейтілуі болып табылады
және өзінің мағыналық құралдары мен қызметтік мүмкіндіктері бойынша С және
Pascal тәрізді үшінші буындағы дәстүрлі тілдермен бәсекелесе алмайды.
Сонымен қатар көптеген МҚБЖ-ларда сақталатын процедураларды баптап реттеу
мен тестілеудің қанағаттанарлық құралдары жоқ, бұл олардың механизмін
қауіпті құралға айналдырады – реттелмеген программалар МҚ-ның қателесуіне,
жүйенің жұмысы кезінде серверлік және клиенттік программалардың текке тұрып
қалуына және т.б. әкеп соқтыруы мүмкін.
DBS-моделінің тағы бір кемшілігі – ЭЕМ-ның есептеу ресурстарын
пайдалану тиімділігінің төмен болуы, себебі компьютер-сервердің
программаларына қатысты сұраныстардың кіру ағынын басқару ісін
ұйымдастыруды, сондай-ақ процедуралардың өзге компьютер-серверлерге ауысуды
қамтамасыз ету мүмкін емес.
Үлестірілген түрде ұсыну моделінде қуатты компьютер-сервер бар, ал
жүйенің клиенттік бөлігі төмендеп кеткен. Клиенттік бөліктің қызметі жай
ғана ақпаратты монитордың экранында көрсету және негізгі компьютермен
жергілікті желі арқылы байланысы болып табылады.
Осы тектес МҚБЖ-лар бұлайша айтқанда Х-терминалдардың жұмысын
қолдайтын желілерде орын алуы мүмкін. Оларда негізгі компьютер (хост-
машина) бірнеше Х-терминалдарға қызмет көрсету үшін жеткілікті мөлшердегі
қуаттылыққа ие болуы тиіс. Х-терминалдың да жеткілікті дәрежеде жылдам
жұмыс істейтін процессоры және жеткілікті мөлшердегі жедел жады болуы тиіс
(дискілік жинақтағыштары жоқ). Көбінесе Х-терминалдарды RISC-компьютерлер
(restricted [reduced] instruction set computer)-командалардың қысқартылған
жинағынан тұратын компьтерлер негізінде құрылады. Бүкіл программалық
қамтамасыз ету хост-машинада орналасқан. Ұсынуды басқару қызметтерімен
желілік қызметтерді орындайтын Х-терминалды программалық қамтамасыз ету Х-
терминал қосылған кезде желі арқылы серверден жүктеледі.
Үлестірілген түрде ұсыну моделі кіші, орташа және үлкен ЭЕМ-дарда
жұмыс істеген алғашқы буындағы МҚБЖ-ларға ие болған болатын. Х-терминалдар
рөлінде дисплейлік станциялар мен абоненттік пунктер (жергілікті және
қашықтағы) қызмет етті. Бұл жағдайда ақпаратты ұсыну қызметтерінің негізгі
бөлігін МҚБЖ-лардың өздері орындады, ал пайдаланушының терминалдарында
бейнелерді соңғы деңгейде құрастыру ісі шеткі құрылғыларда орындалды.
Үлестірілген ұсыну моделі бойынша МҚ пайдаланушыларына гетерогендік
(біртекті емес) ортада қызмет көрсету жүйелері құрылған. Мұндай жүйелердің
серверлік бөлігі әдетте қандай да бірегейлендірілген интерфейсті қамтамасыз
етеді, ал клиенттік бөліктері шеткі құрал-жабдықтың ерекшелігін немесе
ақпаратты ұсынудың бір форматын өзге бір форматқа түрлендіру ерекшелігін
ескеру қызметтерін орындайды. Үлестірілген ұсыну моделі есептеу ресурстарын
басқарудың орталықтандырылған сызбасын жүзеге асырады. Осыдан оның басты
артықшылықтары шығады – жүйеде қызмет көрсету мен соған қол жеткізуді
басқару ісінің қарапайымдылығы және салыстырмалы түрде арзан (шеткі
терминалдардың бағасы онша жоғары болмағандықтан) болуы. Модельдің
кемшіліктері – орталық тораптың сенімділігі онша жоғары болмауынан жүйенің
осалдығы, сондай-ақ клиенттердің саны көп болғанда сервердің өнімділігіне
қатысты қойылатын жоғары талаптар.
Үлестірілген қызмет моделінде мәліметтерді өңдеуден өткізудің логикасы
екі торап бойынша таратылған. Мұндай модель өздерінде қолданбалы
қызметтердің жалпы бөлігі компьютер-серверде, ал ақпаратты өңдеудің арнайы
қызметтері компьютер-клиентте орындалатын АЖ-ларда болуы мүмкін. Жалпы
сипаттағы қызметтерге мәліметтердің тұтастығын стандартты түрде, мысалы,
сақталатын процедуралар түрінде қамтамасыз ету ісі жатуы мүмкін, ал қалған
қолданбалы қызметтер арнайы қолданбалы өңдеуді орындайды. Осыған ұқсас
модельге сонымен қатар бірнеше біртекті емес МҚ-лардағы ақпаратты
қолданатын АЖ-лар ие болады.
Үлестірілген МҚ моделі қуатты компьютер-клиентті пайдалануды қажет
етеді, бұл ретте мәліметтер компьютер-клиентте және компьютер-серверде
сақталады. Екі мәліметтер қорының өзара байланысы екі түрде болуы мүмкін:
а) біртұтас МҚ-ның жекелеген бөліктері жергілікті және қашықтағы қорларда
сақталады; б) жергілікті және қашықтағы МҚ өзара үйлестірілген көшірмелер
болып табылады.
Үлестірілген МҚ моделінің артықшылығы – соның негізінде құрылатын АЖ-
лардың икемділігі, олар компьютер-клиентке жергілікті және қашықтағы МҚ-
ларды өңдеуден өткізуге мүмкіндік береді. Көшірмелердің сәйкестігін
үйлестіру механизмдері болған жағдайда жүйе тұтастай алғанда жоғары
дәрежедегі өміршендігіне ие болады, себебі клиент пен сервердің өзара
қосылысының үзілуі жүйенің күйреуіне әкелмейді, оның жұмысы қосылыс қайта
жасалғаннан кейін қалпына келуі мүмкін. Моделдің кемшіліктеріне компьютер-
клиенттерде саны көп бірдей қосымшаларды орындау кезіндегі артық шығындарды
жатқызуға болады.
Қызметтерді үлестірудің үш буындық моделі қосымшаның үш қызметінің
әрқайсысы жекелеген компьютерде орындалатын типтік нұсқа болып табылады.
Қосымшалардың қызметтерін компьютерлердің көптеген санына үлестірудің
нұсқалары болуы мүмкін, алайда олар сирек қолданылатын болғандықтан,
қарастырылмайды.
Біз қарастырып отырған модель қосымшалар сервері немесе AS-
модель(Application Server) деп аталады және 5 суретте көрсетілген.
5-сурет. Үшбуынды модель
Ақырғы пайдаланушымен сұхбат жүргізуге жауап беретін үш буындық AS-
моделге сәйкес, аталған процесс, әдетте, ақпаратты ұсыну қызметтерін
орындайды және қосымшаның компонентімен DBS моделіндегіге ұқсас түрде
әрекеттеседі. Қосымшаның компоненті жеке компьютерде орналасып өз кезегінде
RDA моделіне ұқсас түрде мәліметтерді басқару компонентімен байланысты
болады.
AS-моделінің орталық буыны қосымшалар сервері болып табылады.
Қосымшалар серверінде бірнеше қолданбалы қызметтер орындалады, олардың
әрқайсысы оны қажет ететін программалардың барлығына қызмет көрсету қызметі
ретінде рәсімделген. Қосымшалар серверлерінің бірнешеуі болуы мүмкін,
олардың әрқайсысы өз қызметін ұсынады. Қосымшалар серверінен қызмет
көрсетуін сұраған кез келген программа ол үшін клиент болып табылады.
Клиенттерден серверлерге келіп түскен сұраныстар кезекке тұрады, олар ол
жерден қандай да бір пәнге байланысты, мысалы, басымдылықтары бойынша
іріктеліп алынады.
Ұсыну қызметтерін орындайтын және қосымшалар сервері үшін клиент болып
табылатын компонент бұл модельге әдеттегіден кеңірек түсіндіріледі. Ол
ақырға пайдаланушы бар интерфейсті ұйымдастыру үшін қызмет етуі,
құрылғылардан, мысалы, сигнал бергіштерден мәліметтерді қабылдауды
қамтамасыз етуі, немесе еркін түрдегі программа болуы мүмкін.
AS-модельдің артықшылығы – қосымшаның қызметтері өзара тәуелсіз үш
бөлікке бөлінгендіктен, оның икемділігі мен әмбебаптығы болып табылады.
Көптеген жағдайларда бұл модель екі буындық модельмен салыстырғанда
тиімдірек болады. Модельдің негізгі кемшілігі – қосымшаның компоненттерінің
арасында ақпаратпен алмасуға жұмсалатын компьютердің ресурстары екі буындық
модельмен салыстырғанда көбірек жұмсалатындығы.
Қосымшалардың компьютер-серверлерінде қосымшалардың қызмет ету ортасын
жүзеге асыратын программалық өнімдердің мысалы ретінде BEA WebLogic Server
(BEA Systems Corp.), Inprise Application Server (Inprise Corp) және IBM
WebSphere Application Server (IBM Corp.) атауға болады.
Мәліметтер қоры және Интернет
Интернет пен Интереттегі ақпараттар көзі мәліметтер қорлары болған
жағдайда Web-серверлер МҚБЖ компоненттерінің өзара әсері орын алады.
Мәліметтер қорларын пайдаланатын программалық компоненттердің жұмыс істеуін
ұйымдастырудың үш түрін ажыратады:
a) клиент жағында;
b) Web-сервер жағында;
с) Қосымшалар сервері жағында.
Клиент жағындағы мәліметтер қорына қол жеткізу кезінде Javа тілі
клиент пен сервердің өзара әсерінің негізгі құралы болады. Бұл жағдайда
HTML тілінің мүмкіндіктерін кеңейтетін JavaScript, Jscript, VBScript
сценарийлер тілдері пайдалануы мүмкін. Өзара әсерлер схемалары келесі 6-
суретте көрсетілген.
6-сурет. Клиент пен сервердің өзара әсерлер схемасы
МҚ серверіне жүгіну үшін Java – программаларының ішінен жұмыс
принципі ODBC ұқсас JDBC хаттамасы пайдаланылады.
Web-сервер жағындағы МҚ қол жеткізу SQL тілінде МҚ өзара әсер ететін
Web-сервердің сыртқы программаларын шақыру арқылы жүзеге асырылады, ол
келесі 7-суретте келтірілген.
7-сурет. Web-сервер жағынан МҚ-на қол жеткізу.
Келесі 8- суретте қосымшалар сервері жағындағы мәліметтер қорына қол
жеткізу мүмкіндігі көрсетілген.
8-сурет. Қосымшалар сервері жағынан мәліметтер қорына қол жеткізу.
Таратылған қосымшаларды жасаудың негізгі тілі – Java тілі болып
табылады.
70-80 жылдардан бері қолданылып келе жатқан әзірленген жүйені және
қабылданып жатқан техникалық шешімдерді сипаттаудың ресмиленген әдістері
уақыт өткен сайын көп еңбекті қажет етеді.
Соның нәтижесінде CASE-технологиясын жүзеге асыратын CASE-құралдары
деп аталатын программалық-технологиялық құралдар пайда болды. CASE
(Computer Aided Software Engineering) терминін компьютердің көмегімен
программалық қамтуды жасау деп аударуға болады.
CASE-құралдары дегеніміз – бұл ақпараттың жүйелерді құрастыру және
оларға ілесе жүру үдерістерін қолдайтын программалық құралдар, оларға
келесілер жатады: талаптарды талдаудан өткізу және тұжырымдау, мәліметтер
қоры мен қосымшаларды жобалау, кодты генерациялау, тестілеу, сапаны
қамтамасыз ету, конфигурацияны басқару және т.б. CASE-құралдарын келесі
негізгі түрлерін атап көрсетуге болады:
- пәндік саланы құрастыру мен талдауға арналған талдау
құралдары. Оларға DesignIDEF, Bpwin жатады;
- жобалық арналымдарды құруды қамтамасыз ететін талдау мен
жобалау құралдары, мысалы, Vantage Team Builder, Silverrun,
PRO-IV;
- мәліметтер қорын модельдеп, сұлбаларды жасауға мүмкіндік
беретін мәліметтер қорын жобалау құралдары. Оларға Erwin, S-
designot, DataBase Designer жатады;
- қосымшаларды жасау құралдары, мысалы, Uniface, JAM,
PowerBuilder, Developer2000, New Ero, SQL Windows.
Кейбір CASE-құралдары нақты бір CASE-тің құрамына кірмейтін автономдық
жүйелер түрінде жеткізіледі. Мұндай тәуелсіз CASE-жүйелердің қатарына S-
Designer, Erwin, Silverrun жатады. МҚБЖ ішіне орнатылған CASE-құралы –
Oracle құрамына кіретін Designer2000 болып табылады.
CASE-жүйе белгілі қызметтік мақсаты бар және біртұтас программалық
өнім шеңберінде орындалған CASE-құралдардың жинағы болып келеді.
CASE-жүйелері мен құралдарының негізгі мақсаты – программалық
қамтамасыз етудің жобалануын, оны кодтау мен кейінгі жасау кезеңдерінен
бөліп алу, сондай-ақ программалық жүйелерді құрудың бүкіл үдерісін
автоматтандыру болып табылады.
CASE-технология ақпараттық жүйелерді жобалаудың әдіснамасы ретінде
көрсетіледі. CASE-технологиясы дегеніміз – бұл сонымен қатар тақырыптық
саланы үлгілеуге, оның үлгісін ақпараттық жүйені әзірлеу мен оған ілесе
жүрудің барлық кезеңдерінде талдаудан өткізіп отыруға және пайдаланушыларға
арнап қосымшаны жасауға мүмкіндік беретін саймандық құралдар.
Сонымен, WWW үшін интерактивтік интерфейс анықтамасын төмендегі түрде
анықтауға болады, яғни тұтынушының интерактивті интерфейсі ретінде
статикалық немесе динамикалық түрде құрылған, деректер алмасуға арналған
HTML-құжаттар тізбегі айтылады. Іс жүзінде клиенттік компьютер мен сервер
арасында деректер алмасатын кез-келген HTML-құжат интерактивтік интерфейс
құрумен байланысты. Интерактивтік интерфейс мәселеріне ретінде SQL-
сервермен байланысу, деректер қорына кіру, перифериялық құрылғылырдан
ақпарат алу, клиентпен қарым-қатынас орнату т.с.с. жатады. Бұл
айтылғандардың барлығы CGI-программалау технологиясы арқылы орындалады.
CGI (Common Gateway Interface) WWW-сервермен байланыс орнатушы
қолданбалы программаның стандарт интерфейсі болып есептеледі. Тұтынышының
интерактивтік интерфейс құру үрдісі екі бөлімнен тұрады (сурет):
- клиенттік;
- серверлік.
9-сурет. Тұтынушының интерактивтік интерфейсі
Клиенттік бөлімді ұйымдастыру тэгтері. Интерактивтік интерфейстің
клиенттік бөлімін құру үшін тұтынушы интерфейсі сипатталған HTML-құжат құру
қажет. Ол HTML тілінде қалыпты құру тэгінен пайдаланамыз. Әдетте қалыптан
тұтынушыны тіркеуде, әр-түрлі мәліметтер жинауда, сұранысты қабылдауда
пайдаланады. Қалып тұтынушыға арнайы тек толтыруға рұқсат етілген өрістерге
деректер енгізуді ұсынады. Енгізілген деректерді WWW-сервердегі арнайы
программа (cgi-модуль) өңдейді. HTML 4.0 тілінің қалыптармен жұмыс істейтін
тэгтерін қарастырайық. Оларға төмендегі тэгтер жатады:
form
textarea (text area)
select
option
input
form тэгі қалып құрушы негізгі тэг. Тэг form тэгімен жабылады.
Тэгтің ішінде HTML тілінің көптеген тэгтерінен пайдалануға болады.
textarea тэгі қалыпта мәтіндік аймақты анықтайды. Тэг form тэгінің
ішінде жазылып, textarea тэгімен жабылады.
select тэгі қалыпта мәзірді анықтайды. Тұтынушы мәзір ішінен
қажеттісін таңдай алады. Тэг form тэгінің ішінде жазылып, select
тэгімен жабылады. Тэг ішінде бірнеше option тэгі жазылуы тиіс.
option тэгі қалыптағы мәзірдің тақырыптарын анықтайды. Тэг select
тэгінің ішінде жазылып, жабылу тэгі болмайды.
input тэгі қалыптың өрісін анықтайды. Өрістің мазмұнын тұтынушы
анықтайды немесе орындауға жібереді. Тэг form тэгінің ішінде жазылып,
жабылу тэгі болмайды.
Серверлік бөлім. Серверлік бөлім клиенттік бөлімнен түсетін деректерді
өңдеу сұранысын орындаушы модульден тұрады. Ол HTML тілінде жауапты
өңдейді. Мұндай модуль cgi-модуль деп аталады. HTML-құжат WWW-сервермен
клиент-сервер байланыста болуы үшін, олардың өзара қандай НТТР әдісті
пайдалануын анықтау қажет. Жалпы алғанда, сұраныс – бұл клиенттің серверге
жіберген хабарлары.
WWW-сервер – бұл желі тұтынушыларына серверде орналасқан гипермәтіндік
құжаттарды пайдалану мүмкіндігін беретін бүкіләлемдік немесе корпоративтік
желінің бір бөлігі. Тұтынушы WWW-сервермен байланысу үшін арнайы бағдарлама
- браузер қажет.
Web–браузерлер HTML тілінде Internet желісіне арнап жазылған Web-
сайттар мен Web-құжаттарды парақтап көру, оқу мүмкіндігін береді.
Web–браузерлер ішінде ең көп таралғандары Internet Explorer (Microsoft),
Opera (Opera Software ASA) және Mozilla FireFox (Mozilla Corporation).
cgi-модуль құру әдістері. CGI (Common Gateway Interface) WWW-сервермен
байланыс орнатушы қолданбалы программаның стандарт интерфейсі болып
есептеледі. Тұтынышының интерактивтік интерфейс құру үрдісі екі бөлімнен
тұрады:
- клиенттік;
- серверлік.
WWW-сервердің жұмыс үрдісі. Енді WWW-сервердің жұмыс үрдісін қарап
шығайық. Ол төменде көрсетілген:
Пайдаланушы браyзерді жұмысқа қосады. Ол төмендегі іс-әрекеттерді
орындайды:
- сервермен байланыс жасайды;
- қажетті HTML-құжатты іздейді;
- табылған HTML-құжатты браузер терезесінде бейнелейді;
- тұтынушының HTML-құжатқа іс-әрекеттерін орындайды;
- тұтынушыға сервистік қызметтер ұсынады;
- WWW-серверге тұтынушы сұранысын жібереді (сурет 10).
10-сурет. Клиенттен серверге сұраныс жіберу
WWW-сервер тұтынушы сұранысын орындап, сұраныс бойынша нәтижені
браузерге қайтарады (сурет 11).
11-сурет. Серверден клиентке нәтижені қайтару
2 Жобаны жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және
таңдау
2.1 Web-серверді таңдау
IDE(Integrated Development Enviroment- интегрированная среда
разработки)- бағдарламаны жазу ортасы. Көбіне сайттар құрғанда Блокнот,
тексттік редакторла қолданылады.
РНР скрипттік тілдер тобына жатады, яғни РНР командалары бар файл
серверде тексттік файл түрінде сақталады, ал арнайы интерпретатор
программасы оны әрбір шақырған кезде өңдеп отырады. Мұның артықшылығы: кез-
келген уақытта тексттік файлды ашып, оны түзетуге болады. Windows үшін 2
веб-сервер болады: Internet Information Server(IIS) немесе Apache.
Internet Information Server(IIS) – Windows-қа тез интерпретацияланады,
бірақ тек Windows Server-де ғана жұмыс істейді.
Apache- бүкіл әлемге тараған ашық кодты веб-сервер. Ол кез-келген ОЖ-
ге қойылады, библиоткелар саны көп, алғашқы орнату қарапайымдығы. Apache
Denwer пакетінде болады. Denwer-ді орнатқанда ол автоматты түрде өзі
орнатады. Компьютерлердің біріндегі мәліметті екіншісіне беру керек
болғанда желілік технология өте қажет. Желілік технологиялар қаржы мен
уақытты үнемдеуге өте үлкен мүмкіндіктер береді. Сондықтан компьютерлік
желілерді пайдалану туралы қысқаша мағлұмат берейік.
Жергілікті желілер – бір-бірімен қатар орналасқан компьютерді
біріктіретін жүйелер. Мұндайда компьютерлерді байланыстыру осы мекеменің
өздеріне бөлінген байланыс каналдары арқылы жүргізіледі. Ал компьютерлік
ауқымды желіге келетін болсақ, онда олардың ара қашықтығына ешбір шек
қойылмайды. Әр түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Кәсіпорын клиенттер мәлімдемелерін есепке алу үшін веб серверлер
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070400 – Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы
Астана 2015
Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Есептеу техникасы
кафедрасының меңгерушісі
Кәсіпорын клиенттер мәлімдемелерін есепке алу үшін веб серверлер
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В070400 – Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы
бойынша
Орындаған
Ғылыми жетекшісі
Т,ғ.
Астана 2015
Мазмұны
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Web-сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 Клиент-сервер технологиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 2 Жобаны
жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және таңдау
2.1 Web-серверді таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 14
2.2 Мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.3 Web-программалау тілдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.. 25
3 Веб серверді
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 30
Кіріспе
Қазіргі кезде шығарылып жатқан жаңа ақпараттық технологиялар денсаулық
сақтау және білім беру салаларындағы және де айналадағы орта үшін маңызы
аса зор.
Білім беру жүйесі Қазақстан республикамыздың даму қажеттіліктеріне
сәйкес келтірілуі керек. Бірақ осы өзгерістердің барлығы білім берудің ескі
әдістемесімен, әлемдік білім кеңістігіне еліміздің білім беру жүйесі
кезеңдік енуіне жеткіліксіз құрылымдар мен мазмұндармен жүргізілуде.
Жоғары білім экономиканың барлық салаларын жоғары мамандандырылған
кадрлармен қамтамасыз етеді. Жоғары білім жүйесінің дамуына елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуы мен кейінгі тұрақты экономикалық даму
мүмкіндігі тәуелді. Жоғары білім дамуының негізгі тенденциясы мамандарды
дайындау сапасының жоғарлауына, интенсивті ғылыми-зерттеу әрекеттілігімен
біріккен инновациялы білімнің дамуына, әлеуметтік сфера мен экономика
талаптарымен жоғары білім беру ордаларымен тікелей байланысына, білім беру
және ақпараттық технологиялардың дамуына септігін тигізеді.
Қазіргі таңда ақпараттық технологияларды қолдану арқылы оқытушыларды,
білімгерлерді және оқу процесін ұйымдастырушыларын оқыту, жоғары білім беру
мекемелерінде құжаттардың электронды айналымын ендіру, жаңа оқу жоспарлары
бойынша оқу процесін өңдеу білім беру аумағындағы ең маңызды мәселесі болып
табылады.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды дамуы көпкөлемді жұмыстардың
автоматтандыруын анықтайды. Жаңа техналогиялардың дамуы қоғамның
интеллектуальды потенциалына байланысты, демек, елдегі білім берудің дамуы
деңгейіне де. Білім сапасы мен мазмұнының сұрақтары қоғамда әрқашан да
басты орындарда еді.
Барлық дамыған және дамушы елдердің көбісінде білім беру
ақпараттандыруының активті процестері байқалуда. Сонымен қатар, жалпы білім
сапасын арттыру жолдары қарастырылуда, жаңа ақпараттық технологияларды
іздеуге үлкен қаражат жұмсалуда. Біздің өмір сүру ғасырымыз – жоғары
технологиялар ғасыры адамзат тұрмысына көптеген өзгерістер әкелді. Қазіргі
таңда біреуді Интернет және Мәліметтер қоры(МҚ) терминтерімен таң
қалдыра алмайсың. Компьютерлік мәліметтер қорын, мәліметтер қорын басқару
жүйелерін қолданып, басқа ұйымдармен мәліметтермен алмасушы ұйымдар
көбеюде. Күн сайын Интернет желісін қолданушылар саны және локальды
компьютерлер мен желілерде МҚ-ң саны артып жатыр. Қолданушылар web-
түйіндерде желі мүмкіндіктерін МҚ ресурстарымен байланыстыруда. Глобальді
Интернет желісінің қарқынды дамуы адамзат әрекетінің көптеген салаларына
аса зор әсерін тигізеді. Интернет программалық қамсыздандыру индустриясына
жаңашыл өзгерістер әкелді. Интернет үшін арнайы өңделген және Web
серверлерінің ерекшеліктерін ескеретін қосымшалардың жаңа категориясы
шығарылды.
Әрбір сервер-бағдарламаның типі үшін өзіндік клиент-бағдарламасы бар.
Осылай, Web-клиент Web-серверге, пошталық клиент – пошталық серверге хабар
береді және т.б. Серверлік бағдарлама әрқашан сұранысты орындауға дайын
болу керек және сондықтан да сервер-бағдарлама жұмыс жасайтын
компьютерлерге сенімділікке және өнімділігіне байланысты жоғары шарттар
қойылады. Клиенттік компьютердің жұмысының тұрақтылығы бір адамның жұмысына
әсер ететіндіктен, олардың жұмысына сенімділігіне байланысты аз талаптар
қойылады, ал аппаратты сервердің жұмысының сенімділігіне байланысты
көптеген клиенттердің жұмысының жүргізілуі тәуелді болады. Жоғарыда
көрсетілген тәсіл (клиент-серверлік архитектура) дербес компьютердің
қолданушысына өзінің жұмыс үстелінен Интернетке қосылған миллиондаған
серверлердің ресурстарына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Көптеген Word Wide Web қосымшалары web серверімен басқарылатын ішкі
программаларды қолдануыңа негізделген. Берілген программаларды қолдану
динамикалық жаңару мәліметтерімен web қосымшасын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасында сақталған немесе шешілетін тапсырмалардың бизнес
ережелеріне бағынышты генерилданатын. Web серверімен және шақырылатын
программалар арасындағы байланыс үшін CGI кеңінен қолданылады, Windows
программасы үшін сондай-ақ Unix ортасындағы функционалданатын қосымшалардың
нақтылығы бар.CGI, HTTP, Web сервер типтерінің ақпараттық серверімен ішкі
қолданбалы программасының интерфейстің стандарты болып табылады. Әдетте,
www серверінен гипертексті документтер статикалық мәліметтерден тұрады.
CGI-дің көмегімен CGI программаларын құруға болады, олар шлюз деп
аталып қолданбалы жүйелер, мәліметтер базасын басқару жүйесі, электрондық
кесте жұмыстық графика тағы да басқалардың қарым – қатынасы экранға
қолданушының динамикалық ақпаратын шығара алады.
Клиент жұмыстың принципін сервердің ішкі алгоритмдік іске асырылуын
білмейді, білуі тиіс де емес, ал сервер клиенттің жұмыстарына араласпайды.
Бұл бөліктердің ара қатынасы үшін арнайы протокол шығарылған (бұл жағдайда
HTTP протоколы), және де сервермен клиент арасындағы қарым – қатынасты осы
протокол ішінде іске асырылады. Браузерге бәрібір серверде қандай
программалық қамтамасыздандыру тұрғаны, онда қандай операциялық жүйенің
болуы, серверде сұраныс құжаттары қай жерде жатқаны (жалпы жатыр ма, олар
арнайы программалармен лезде генералдануы мүмкін). Сервер сіздің
браузеріңіздің жұмысына араласпайды, клиент берілген ақпаратпен не істейді,
қалай көрсетеді, дискі де сақтайды ма, әлде сақтамайды ма серверге бәрібір.
Әдетте, серверге сұраныстан деп түсіндіріледі (бұл сервердегі мәліметтердің
унифицилданған тапсырыстың пішіні).
Web серверлерінің ерекшеліктерін ескеретін қосымшалар негізгі рөлді
атқарады, сондықтан да Интернетке арналған программаларды кеңінен Web
қосымшалары деп атайды. Бұл көптеген Интернет-дүкендер, нақты уақыттағы
Интернет-телефониясы мен хабарламалармен алмасу үшін іздеуге арналған және
анықтамалық жүйелер, Интернет арқылы видеоны жіберу жүйелері. Әрекетіне
байланысты web қосымшалар статикалық HTML парақтарға мүлдем ұқсамайды. Web
серверінің қатысымен олар түрлі активті объектілерге, сервистерге және
жүйелерге қатынаса алады, мысалға мәліметтер сияқты. Сөйтіп, браузер
терезесінде қолданушымен жіберілген сұранысқа web сервер есеп беруді
даярлап, оны сол терезеде бейнелей алады. Мұнда мәліметтерді алу үшін web
сервер мәліметтер қорында сұранысты өңдейді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – корпоративті деректер қорының серверін
ұйымдастыру. Серверді ұйымдастыру – тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы
кәсіпорынның мысалында қарастырылды. Осы мақсатта келесідей мәселелер
қарастырылады:
— деректер қорының web-серверін тағайындауды және құру кезеңдерін
анықтау;
— web-серверді ұйымдастыруға қажеттті программалық өнімдерді
қарастыру;
— программалық интерфейсті құру;
— экономикалық эффективтілікті есептеу;
— еңбекті қорғау және тіршілік әрекетінің қауіпсіздік ережелерін
ұйымдастыру шаралары келтіру.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Си# бағдарламалау ортасы
болып табылады. Си# бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал тобына жататындығында.
Жобаның өзектілігі, ЖКХ қызметінде клиенттермен жұмыс істеу кезінде –
сервер мен клиенттің арасындағы сұхбат автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Си# бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда Си#
бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды. Әрине,
техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорына ұқсас бірнеше
технологияларды қолдана отырып, бағдарламалық тілдерідің көмегімен,
қолданбалы пакеттердің көмегімен басқа да базалар жетістігін көрсету
мүмкіншілігін көрсететін бағдарлама жасауға болады.
1 Web-сервер түсінігі және оны ұйымдастыру кезеңдері
1.1 Клиент-сервер технологиясы
Интернетке қосылған барлық компьютерлерді екі типке бөледі, олар
серверлер және клиенттер. Бір компьютерде серверді де және клиентті де
орнату мағынасында бөлу онша қатаң жүргізілмейді. Жергілікті компьютерде
Web-сервер орнатылуы мүмкін және осыған қарамастан, дәл осы компьютерде
браузермен және пошталық клиентпен де жұмыс жасауға болады. Басқа
компьютерлерге анықталған сервис ұсынатын компьютерлерді серверлер (ағыл.,
to serve – қызмет көрсету) деп атайды, ал осы сервисті қолданатындар —
клиенттер(сурет 1). Көп жағдайларда үйдегі клиенттік компьютерлерде әр
уақытта Интернетке кіруге мүмкіндігі болмайды, сондықтан желіге тек керек
уақытта ғана қосылады. Керісінше, компьютер-серверлер мәліметтерді берудің
жоғары жылдамдықты арналары арқылы Интернетпен байланысқан, сондықтан
оларға сұраныс арқылы хабарласуға болады.
Сурет 1. Веб сервер көрінісі
Компьютерлерді серверлер мен клиенттер деп атағаннан гөрі, оларды
бағдарламалық қамсыздандыру деңгейіндегі клиенттер немесе серверлер деп
атаған жөн. Бір бағдарлама клиент есебінде, ал екіншісі сервер есебінде
іске қосылатын қосымшалардың өзара байланысы клиент-сервер архитектурасы
деп аталады. Сервердің басты тапсырмасы – сервиске қайсыбір клиент сұраныс
жібермейінше әр кезде жұмыс жасап және күту жағдайында болу болып табылады.
Серверде сұраныстардың көптігінен оның жұмысы баяулап және белгілі бір
сұраныстарға қызмет көрсетуді тежейді. Серверге сұраныс белгілі бір
протокол шегінде болады – бұл желіде компьютерлер арасында байланысты
қамтамасыз ететін стандарттар жиыны. Серверлік бағдарламалар клиенттік
бағдарламаларға қызмет көрсету үшін компьютердің аппаратты ресурстарын
қолданады. Клиент-бағдарлама сұраныс құрып, оны желі арқылы белгілі бір
адреске жібереді және алдын ала белгіленген протокол арқылы сервер-
бағдарламамен өзара байланысады. Сол бір компьютерде бірнеше серверлік
бағдарламалар орналаса алады. Клиенттік қосымша серверлік қосымша
орналасқан компьютерде де, сонымен қатар, серверден керегінше жойылған
компьютерде де орналаса алады, бірақ олар желімен байланысса, бұл
айырмашылық тек уақыт бойынша жауаптың кідіруіне сәйкестеледі.
Әрбір сервер-бағдарламаның типі үшін өзіндік клиент-бағдарламасы бар.
Осылай, Web-клиент Web-серверге, пошталық клиент – пошталық серверге хабар
береді және т.б. Серверлік бағдарлама әрқашан сұранысты орындауға дайын
болу керек және сондықтан да сервер-бағдарлама жұмыс жасайтын
компьютерлерге сенімділікке және өнімділігіне байланысты жоғары шарттар
қойылады. Клиенттік компьютердің жұмысының тұрақтылығы бір адамның жұмысына
әсер ететіндіктен, олардың жұмысына сенімділігіне байланысты аз талаптар
қойылады, ал аппаратты сервердің жұмысының сенімділігіне байланысты
көптеген клиенттердің жұмысының жүргізілуі тәуелді болады. Жоғарыда
көрсетілген тәсіл (клиент-серверлік архитектура) дербес компьютердің
қолданушысына өзінің жұмыс үстелінен Интернетке қосылған миллиондаған
серверлердің ресурстарына қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Көптеген Word Wide Web қосымшалары web серверімен басқарылатын ішкі
программаларды қолдануыңа негізделген. Берілген программаларды қолдану
динамикалық жаңару мәліметтерімен web қосымшасын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер базасында сақталған немесе шешілетін тапсырмалардың бизнес
ережелеріне бағынышты генерилданатын. Web серверімен және шақырылатын
программалар арасындағы байланыс үшін CGI кеңінен қолданылады, Windows
программасы үшін сондай-ақ Unix ортасындағы функционалданатын қосымшалардың
нақтылығы бар.CGI, HTTP, Web сервер типтерінің ақпараттық серверімен ішкі
қолданбалы программасының интерфейстің стандарты болып табылады. Әдетте,
www серверінен гипертексті документтер статикалық мәліметтерден тұрады.
CGI-дің көмегімен CGI программаларын құруға болады, олар шлюз деп
аталып қолданбалы жүйелер, мәліметтер базасын басқару жүйесі, электрондық
кесте жұмыстық графика тағы да басқалардың қарым – қатынасы экранға
қолданушының динамикалық ақпаратын шығара алады.
Шлюз программасы WWW серверінің нақты масштаб уақытында іске
асырылады. WWW сервер қолданушының шлюз тапсырмасын қамтамасыз етеді, ал ол
өз кезегінде қолданбалы жүйелік ортаны қолдана отырып, қолданушының
экранына өңделген сұраныс нәтижесін қайтарады. Программа-шлюз CC++,
Fortran, Perl, TCL, Unix Schell, Visual Basic, Apple Script тілдерінде
кодталған болуы мүмкін. Ол әдетте, директорияда cgi-bin www сервер атымен
орындалатын модуль сияқты болып жазылады. Бүкіл интернет және www-дің
кейбір бөліктері клиент-сервер технологиясы бойынша жұмыс істейді, яғни
барлық программалық қамтамасыздандыру клиенттік және серверлік бөліктерге
бөлінеді. Сондай – ақ олардың арасында функцияналдық міндеттер ажыратылған.
Клиент жұмыстың принципін сервердің ішкі алгоритмдік іске асырылуын
білмейді, білуі тиіс де емес, ал сервер клиенттің жұмыстарына араласпайды.
Бұл бөліктердің ара қатынасы үшін арнайы протокол шығарылған (бұл жағдайда
HTTP протоколы), және де сервермен клиент арасындағы қарым – қатынасты осы
протокол ішінде іске асырылады. Браузерге бәрібір серверде қандай
программалық қамтамасыздандыру тұрғаны, онда қандай операциялық жүйенің
болуы, серверде сұраныс құжаттары қай жерде жатқаны (жалпы жатыр ма, олар
арнайы программалармен лезде генералдануы мүмкін). Сервер сіздің
браузеріңіздің жұмысына араласпайды, клиент берілген ақпаратпен не істейді,
қалай көрсетеді, дискі де сақтайды ма, әлде сақтамайды ма серверге бәрібір.
Әдетте, серверге сұраныстан деп түсіндіріледі (бұл сервердегі мәліметтердің
унифицилданған тапсырыстың пішіні).
Сервермен байланысты орнату кезінде алдымен www IP адресіндегі
www.siemens.com секілді символдық аттардың трансляциясы болады, ал
кейін TCPIP - IP мәліметтерімен қосылуы іске асырылады. Серверге HTTP
мәліметтеріне сұранысы жіберілген кезде клиент жауап келгенін күтеді.
Клиенттен сұраныс болғанша HTTP сервері сұранысты күтіп, ұйықтап
жатады. Клиент байланыс орнатқан кезде сервер оянады және бірілген
сұранысты қабылдап, оларды өңдеуге кіріседі. Сервердің сұранысымен не
істейтіні-сервердің өзіне ғана белгілі. Барлық монупуляциялардың жалғыз
нәтижесі - ол клиенттің күтіп отырған жауабы болып табылады. Сервер жауап
қайтарғаннан кейін ол байланысты үзіп қайтадан ұйқыға түседі және қателік
шыққан кезде HTTP транзакциясы әр аптада аяқталуы мүмкін. Егер құжаттар
табылмаған жағдайда немесе сізде оларға құқығыңыз болмаса (ресурсқа кіру
шектеуші болуы мүмкін) немесе қателік коды беріледі. Ал егер барлығы дұрыс
болса, құжатта сақталған ақпарат, типі жөніндегі мәліметтерді қоса отырып,
жауап ретінде қайтарылып отырылады.
CGI секілді ISAPI спецификациясы web сервермен және қосымша
программалармен арасындағы қарым қатынас ережелерін анықтайды. Серверде
орындалатын программаны құру үшін альтернативтік тілтабысу неге керек
екенін түсіну үшін, CGI стандартының артықшылықтары мен кемшіліктерін
қарастыру керрек. CGI-дің сөзсіз артықшылығы болып оның универсалдылығы
болып табылады. CGI әр тілде жазылуы және компьютерде әр түрлі
архитектурада орындалуы мүмкін.
Егер сценариді жазған кезде барлық ережелерді ескерген болсаңыз, ол
кезде сіздің құрған программаңыз кез-келген web серверімен дұрыс қарым
қатынаста болатынына сенімді болуыңызға болады. CGF-дің қарапайымдылығы бұл
стандарттың кең таралуына мүмкіндік береді. Бірақ бұл жетістіктермен қатар
CGI сценариясында кейбір кемшіліктер де кездеседі. Олардың ең бастысы болып
ресурстардың тиімсіз қолданылуы болып табылады.
Сценариді шақыруды ұсынатын клиенттің әр сұранысы компьютер -серверде
бөлек процесс туындатады.
Процестің құрамындағы жұмысты орындауға қарағанда тәуелсіз процесті
орындау көбірекресурсты талап етеді.
Ресурстың өндірістігін жоғарлату және шығынды азайтуға ұмтылу
корпоративтік шығуына әкеліп соқты. Ең атақтысы NSAPI және ISАPI болып
табылады. NSAPI программасының CGI сценарисынан басты айырмашылығы болып,
ISАPI программасының орындалмайтынын файлды емес динамикалық кітапхана
(DDL) болып табылады. Осының арқасында программаны жеке процесс ретінде
емес, ал web сервердің бір тұтас ағыны ретінде программаны іске қосу
мүмкіндігі туды. Тәуелсіз поцесс жұмысын орындауға өарағанда тұтас ағын
жұмысын орындауға аз ресурс жұмсалады. Тұтас ағын оның процесін туындатқан
мекенжайлық кеңістікті қолданады және жеке процеске қарағанда тезірек жұмыс
істейді. Процестің аяқталу кезінде жадыдан шығады, ал келесі сұраныс түскен
кезде дискіге қайта жүктеледі. Бұл CGI-дің тиімді жұмыс істеуіне кері
әсерін тигізеді. Сұраныстың қарқынды түсуі кезінде дискіні әрдайым ауыстыру
қажеттілігі серверде қосымша жүк пайда болады.
CGI-сценариасына қарағанда ISАPI программасы жұмысын аяқтағаннан кейін
жадыда резиденттік болып қалады және келесі сұраныстарды өңдеуде
қолданылады. Бірақта ISАPI программасының артықшылығы кейде кемшіліктерге
айналып кетеді. Егер CGI-сценариасының әмбебабы үшін жеткіліксіз
өндірістілікпен төлеу керек болса, ол кезде жоғары өндірістілік үшін ISАPI
программасының негізін салушылар универсалдылығымен төлейді. ISАPI
программасының негізін қалаушылардың тілдер арсеналы CGI -сценараисының
негізін қалаушыларға қарағанда аз болып келеді. ISАPI программасында
неғұрлым көп жазғысы келетін адамға С++-тан басқа амал жоқ. ISАPI
программасының екінші кемшілігі біріншісіне қараңанда әлде қайда
күрделірек. Берілген типтегі программа серверде туындалған тұтас ағын
ретінде орындалады, ол сервердің мекен жайлық кеңістігін қоланады. Соған
байланысты ISАPI программасының ұателігі авариалық аяқталуды ғана емес,
сонымен қатар серверді істен шығаруы мүмкін. ISАPI спецификациясын
қолданатын программалар екі категорияларға бөлінеді:
– кеңейтілу. Функционалды түрде CGI-сценариасынан олардың
айырмашылығы аз. CGI-сценариасы сияқты кеңейтілу web серверінде
қосымша мүмкіндіктерді іске асырады, бірақ мүлде өзгеше құрылады.
ISАPI кеңейтілуіне осы бөлім арналған;
– фильтірлер. Бұл программаның өзгеше класы. Кеңейтілу web сервердің
мүмкіндіктерін көбейтетін болса, фильтірлер оның жұмыс тәртібін
қзгертеді. ISАPI кеңейтілуі оның жұмысы кезінде web серверімен
байланысқан динамикалық кітапхананы (DDL) танытады.
ISАPI кеңейтілуі орындау кезінде негізі болып және берілген типтегі
программаның CGI-сценариасынан айырмашылығын ажыратудың оңай тәсілі –
кеңейтілудің шақыру процедурасын қарастыру және де жоғарыда көрсетілген
функциялар мен параметрлердің міндеті боып табылады. Клиенттің сұранысы
нақты URL программасын шақырған кезде ғана болатын кеңейтілуге қарағанда,
ISАPI фильтірлері клиенттің серверге әр сұраныс жіберу кезінде басқара
алады. web серверді іске қосқанда программалық-фильтір жадыда жүктеледі
және сервердің жұмыс уақыты аяқталғанға дейін резидентті боып қалады.
Сценарилер көмегімен серверде сақталған мәліметтер базасына және басқа
да ресурстарға файлға кіруге, рұқсат алуға болады, және де сервердің
орталықтандырылған ресурстарына, электрондық почта, факс қызметі сияқты.
Серверде орындалатын сценарилердің тағы бір артықшылығы болып,
қарсылық тудырмайтын және басқарылатын ортаның функциялануы сіздің кодыңыз
көп нұсқалы браузер емес, ал бір нұсқалы серверде орындалады.
Бірақ сервер жағындағы сценариларды қолдану кезінде 3 негізгі кедергі
бар:
– сервердегі скрипті енгізу web мастерден жүйелік
администратордан арнайы рұқсат алуды талап етеді;
– серверде орындалатын сценарилармен өзара қарым қатынастар болу
үшін қолданушы тышқанмен ссылкіде немесе беттегі кнопканы шерту
керек, содан кейін сценариді орындағанын және жауап қайтаруын
күтеді. Динамикалық HTML мен қарым – қатынасты қоданумен тез
орындалады;
– сценариді тестілеу үшін серверге өз арнайы www сервері болуы
керек, типі өндірістік нұсқа түрінде болуы жөн;
– Кең спектрлі тапсырманы шешу үшін қазіргі уақытта ең негізгі
шарт болып сервер жағындағы пограммалау болып табылады. Ол
рұқсат етеді:
– пішін көмегімен қолданушымен енгізілген сервердегі мәліметтерді
алу және өңдеу;
– платформаға, браузер клиентке тәуелсіз
динамикалық web документтер құру;
– мәліметтер базасының серверінің, яғни серверде орналасқан
мәліметтерге динамикалық рұқсатпен қамтамасыз ету (мұндай рұқсат
тәсілінде серверде сақталған мәліметтер өзгерген кезде HTML
документі автоматты түрде өзгереді);
– типтік тапсырмаларды орындауға арналған сервердің
компоненттерді қолдану (мысалғы, мынадай жарнамалық баннерлердің
циклдік ауысуы және т.б.)
– қолданушының аутентификациясын жүзеге асыру;
– клиенттің браузері жөнінде мәліметтер алу;
– клиенттің жағынан кілттерді құрастыру және оқу.
1.2 Ақпараттық жүйенің архитектурасы
Ақпараттық жүйенің (АЖ) тиімді қызмет етуі көп жағдайда оның
архитектурасына байланысты. Қазіргі уақытта клиент-сервер архитектурасының
болашағы зор болып отыр. Оның жеткілікті түрде таралған нұсқасында
компьютерлік желі мен үлестірілген мәліметтер қоры болады, соңғысында
корпоративтік мәліметтер қоры (КМҚ) мен дербес мәліметтер қоры (ДМҚ)
орналасады. КМҚ компьютер-серверде орналасады, ДМҚ корпоративтік МҚ клиенті
болып табылатын бөлімдер қызметкерлердің компьютерлерінде орналасады.
Компьютерлік желідегі белгілі бір ресурстың сервері деп осы ресурсты
басқаратын компьютер (программа) аталады, ал клиент деп осы ресурсты
пайдаланатын компьютер (программа) аталады. Компьютерлік желінің ресурсы
ретінде мысалы, мәліметтер қоры, файлдық жүйелер, баспа қызметтері, пошта
қызметтері алынады. Сервердің типі ол басқаратын ресурстың түрімен
анықталады. Мысалы, егер басқарылатын ресурс мәліметтер қоры болып табылса,
онда сәйкес сервер мәліметтер қорының сервері деп аталады. Ақпараттық
жүйені клиент-сервер архитектурасы бойынша ұйымдастырудың артықшылығы
пайдаланушылардың дербес ақпаратпен жеке түрде жұмыс істеуімен
орталықтандырылған түрде сақтау, қызмет көрсету және жалпы корпоративтік
ақпаратқа ұжымдық түрде қол жеткізуді сәтті түрде үйлестіру болып табылады.
Клиент-сервер архитектурасында оны жүзеге асырудың түрлі нұсқаларына жол
беріледі.
Тарихи тұрғыдан алғашқы болып файл-серверін қолданумен үлестірілген АЖ-
лар пайда болды (сурет 1). Мұндай АЖ-ларда пайдаланушылардың сұраныстары
бойынша мәліметтер қорының файлдары дербес компьютерлерге (ДК) беріледі, ол
жерде олар өңдеуден өткізіледі. Архитектураның бұл нұсқасының кемшілігі
өңдеуден өткізілетін мәліметтерді берудің жоғары қарқындылығы. Оның үстіне
көбінесе артық мәліметтер беріледі: пайдаланушыға мәліметтер қорындағы
жазбалардың қаншасы қажет екендігіне тәуелсіз мәліметтер қорының файлдары
тұтастай беріледі.
Мәліметтер қорының серверін пайдалану арқылы клиент-сервер
архитектурасы бойынша құрылған үлестірілген АЖ-ның құрылымы (сурет 2)
келтірілген. Мұндай архитектура болғанда мәліметтер қорының сервері
мәліметтерді өңдеуден өткізудің басым бөлігінің орындалуын қамтамасыз
етеді. Пайдаланушы немесе қосымша құрастыратын сұраныстар МҚ серверіне SQL
тілінің нұсқаулықтары түрінде келіп түседі. Мәліметтер қорының сервері
керекті мәліметтерді іздестіріп, іріктеп алады, содан кейін олар
пайдаланушының компьютеріне беріледі. Бұл тәсілдің алдыңғымен
салыстырғандағы артықшылығы берілетін мәліметтер көлемінің едәуір мөлшерде
азаюы.
Сурет 2. Файл-сервері бар АЖ құрылымы
Клиент-сервер архитектурасы бойынша үлестірілген МҚ-ны құрудың негізгі
нұсқалары Клиент-сервер архитектурасы бөлімінде қарастырылатын болады.
Дербес МҚ-лар мен олармен жұмыс істейтін қосымшаларды құру және басқару
үшін Microsoft фирмасының Access және Visual FoxPro, Borland фирмасының
Paradoxтәрізді МҚБЖ-лары қолданылады.
Корпоративтік МҚ, мысалы Microsoft SQLServer немесе Oracle Server
тәрізді МҚ серверінің басқаруымен құрылып, қолданылады, қызмет етеді.
Сурет 3. Мәліметтер қоры сервері бар АЖ құрылымы
Шешілетін міндеттерді ұйымдастыру мөлшері мен ерекшеліктеріне қарай
ақпараттық жүйе келесі конфигурациялардың біріне ие болуы мүмкін:
– корпоративтік және дербес қорлардан тұратын компьютер-сервер;
– ДМҚ бар компьютер-сервер мен дербес компьютерлер;
– ДМҚ бар бірнеше компьютер-серверлер мен дербес компьютерлер.
Клиент-сервер архитектурасын пайдалану біріншіден, кәсіпорынның даму
барысында, екіншіден, ақпараттық жүйенің өзінің дамуы барысында
кәсіпорынның ақпараттық жүйесін біртіндеп ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жалпы МҚ-ны корпоративтік МҚ мен дербес МҚ-ларға бөлу
орталықтандырылған нұсқасымен салыстырғанда МҚ-ны жобалаудың күрделілігін
төмендетуге, сол арқылы жобалау кезінде қателер жіберіп алудың ықтималдығы
мен жобалаудың бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
МҚ-ларды ақпараттық жүйелерде қолданудың аса маңызды артықшылығы –
мәліметтердің қолданбалы программаларға тәуелсіздігін қамтамасыз ету. Бұл
пайдаланушыларға физикалық деңгейде мәліметтерді кейіптеу мәселелерімен
мәліметтерді жадыда орналастыру, оларға қол жеткізу әдістері және т.б.
айналыспауға мүмкіндік береді.
Мұндай тәуелсіздікке МҚБЖ-мен колдау көрсетілетін МҚ-да логикалық
(пайдаланушылық) және физикалық деңгейлерде мәліметтерді көп деңгейлік
кейіптеу арқылы қол жеткізіледі. МҚБЖ мен мәліметтерді кейіптеудің
логикалық деңгейінің болуы арқасында МҚ-ның тұғырнамалық моделін
(түсініктік) оның ЭЕМ жадында физикалық кейіптеуден бөліп алу қамтамасыз
етіледі.
Клиент-сервер архитектурасының модельдері.
МҚ-мен жұмыс істейтін үлестірілген АЖ-ларды құрған кезде клиент-сервер
архитектурасы кең түрде қолданылады. Оның негізін МҚ-ны басқару кезінде
клиент мен сервердің өзара әрекеттесуін ұйымдастыру ұстанымдары құрайды.
МҚ-ны басқару процестерінің өзара әрекеттесуінің негізгі сұлбаларына
сипаттама беру үшін OSI ашық жүйелер архитектурасының Эталондық моделін
пайдаланайық. Бұл модельге сәйкес МҚ-ны басқару қызметі қолданбалы деңгейге
жатады.
Жоғарғы екі деңгейге тоқталып кетейік: қолданбалы және өкілдік,
оларға жасаушы мен пайдаланушы тарапынан аса үлкен көңіл бөлінеді. Қалған
қызметтерді алғашқыекеуін жүзеге асыруға қажетті байланысқан қызметтер деп
санайық. Бұлретте МҚБЖ термині ретінде МҚ-дағы ақпараттың пайдаланатын
барлық программалық жүйелердің кең түрдегі түсінігін ұстанатын боламыз.
Пайдаланушымен интерфейсті қолдайтын программа ретінде жалпы жағдайда
МҚБЖ келесі негізгі қызметтерді жүзеге асырады:
- қордағы мәліметтерді басқару;
- қолданбалы программалардың көмегімен ақпаратты өңдеу;
- пайдаланушы үшін ыңғайлы болатын түрде ақпаратты бейнелеу.
Егер де жүйе бір ЭЕМ-де орналасса, онда барлық қызметтер бір
программаға жинақталған және 1-бөлімде қарастырылған сұлбаға ұқсас түрдегі
сұлба бойынша шақыртылады.
МҚБЖ-ны желіде орналастыру кезінде қызметтерді тораптар бойынша
үлестірудің түрлі нұсқалары болады. Өздерінің арасында МҚБЖ қызметтері
үлестірілетін тораптардың санына байланысты екі буындық, үш буындық және
т.б. модельдерге бөлуге болады.
Екі буындық модельдер МҚБЖ қызметтерін желінің екі торабының арасында
үлестірілуіне сәйкес келеді. Өзіндеміндетті түрде мәліметтерді басқару
қызметі болатын компьютерді (желінің торабын) компьютер-сервер деп атайық.
Пайдаланушыға жақын және ақпараттыкейіптеу мәселелерімен міндетті түрде
айналысатын компьютерді компьютер-клиент деп атайық. Компьютер-сервер мен
компьютер-клиенттіңарасында қызметтерді үлестірудің аса типтік нұсқалары (4
а, б-сурет) келесілер болып табылады:
- үлестірілген түрдегі ұсыну;
- қашықтан ұсыну;
- үлестірілген қызмет;
- мәліметтерге қашықтан қол жеткізу;
- үлестірілген МҚ.
Үлестірілген Қашықтан ұсыну
Үлестірілген түрдегі ұсыну қызмет
2.6а-сурет. Екібуындық модельдер.
2.6б-сурет. Екібуындық модельдер.
Клиент-сервер архитектурасы бар жүйелерде қызметтерін үлестірудің
аталған әдістері әр түрлі нұсқаларды көрсетеді: қуатты сервер – бұл
жағдайда барлық жұмыс сонда орындалады, қуатты клиент-қызметтердің басым
бөлігі жұмыс станциясында орындалады, ал сервер желі арқылы соған келіп
түсіп жатқан SQL-шақыртуларды өңдеуден өткізеді.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу мен қашықтан ұсыну модельдерінде
компьютер-клиент пен компьютер-сервердің арасында қызметтер қатаң түрде
үлестіріледі. Басқа модельдерде бір мезгілде екі компьютерде мәліметтерді
басқару (үлестірілген МҚ моделі), ақпаратты өңдеуден өткізу (үлестірілген
қызмет моделі), ақпаратты ұсыну (үлестірілген ұсыну моделі) қызметтерінің
біреуі орындалады.
Алдымен аса кең тараған трүлері ретінде мәліметтерге қол жеткізу мен
қашықтан ұсыну (МҚ серверін) модельдерін қарастырып кетейік.
Мәліметтерге қашықтан қол жеткізу моделінде (Remote Data Access –
RDA), ақпаратты ұсыну қызметтері мен қолданбалы өңдеудің логикасын жүзеге
асыратын программалар біріктірілген компьютер-клиенте орындалады.
Мәліметтерді басқару сервисіне жүгіну ісі операторлардың көмегімен SQL
тілінің операторлары арқылы немесе API (Application Programming Interface –
қолданбалы программалау интерфейсы) арнайы кітапхананың қызметтерін шақырту
арқылы орындалады.
RDA-моделінің негізгі артықшылығы – SQL-интерфейстері бар дайын МҚБЖ-
лардың көптеп болуы және клиенттік бөлік программаларының жылдам түрде
құрылуын қамтамасыз ететін аспаптық құралдардың болуы. Жасау құралдары
көбінесе MS Windows-те пайдаланушының графикалық интерфейсін, ODBC
интерфейсінің стандартты мен кодты автоматты түрде генерациялау құралдарын
қолдайды. Жасау құралдарының басым көпшілігі төртінші буынның тілдерін
пайдаланады.
RDA-моделінің кемшіліктері біріншіден, барлық логика қосымшада
шоғырланып, өңдеуден өткізілетін мәліметтер қашықтағы торапта
орналасқандықтан мәліметтерді беру жүйесі жоғары дәрежеде жүктемеленгендігі
болып табылады. Қосымшалардың жұмыс істеуі кезінде желі арқылы әдетте
тұтастай МҚ-лар беріледі.
Екіншіден, RDA моделіне негізделуімен құрылған жүйелер өздерін жасау,
өзгерту және ілесе жүру жағынан ыңғайсыз болып келеді. Оның негізгі себебі
– алынатын қосымшаларда қолданбалы қызметтер мен ұсыну қызметтері өзара
тығыз байланысқан. Сол себептен жүйенің қызметі шамалы ғана өзгергеннің
өзінде оның бүкіл қолданбалы бөлігін өзгерту қажет болады, бұл жүйені жасау
мен модификациялауды қиындатады.
МҚ серверінің моделінің (DataBase Server – DBS) алдыңғы модельден
айырмашылығы – компьютер-клиенттің қызметтері ақпаратты кейіптеу
қызметтерімен шектеледі, ал қолданбалы қызметтер компьютер-серверде
орналасқан қосымшамен қамтамасыз етіледі. Бұл модель RDA-модельге қарағанда
аса технологиялық болып табылады және Ingress мен Oracle тәрізді МҚБЖ-ларда
қолданылады. Бұл жағдайда қосымшалар сақталатын процедуралар түрінде
орындалады.
Процедуралар әдетте МҚ сөздігінде сақталады және оларды бірнеше
клиенттер бөліседі. Жалпы жағдайда сақталатын процедуралар компиляция мен
интерпретациялау режимдерінде орындалады.
DBS моделінің артықшылығы жасау, ілесе жүру және модификациялау
кезеңдерінде қосымшаларды орталықтандырылған түрде жақсы әкімшілік ету
мүмкіндігі, сондай-ақ есептеу және коммуникациялық ресурстарды тиімді
пайдалану болып табылады. Соңғысына программаларды ұжымдық пайдалану
режимінде орындау ісінің мәліметтерді желімен жіберуге едәуір аз шығындарды
қажет ететінімен қол жеткізіледі.
DBS моделі кемшіліктерінің бірі – сақталатын процедураларды жасау
құралдарын шектеумен байланысты. Негізгі шектеу – операторлардың сақталатын
процедураларды нақтыМҚБЖ-ға күштілеп байланыстыруы. Сақталатын
процедураларды жазу тілі SQL тілінің процедуралық кеңейтілуі болып табылады
және өзінің мағыналық құралдары мен қызметтік мүмкіндіктері бойынша С және
Pascal тәрізді үшінші буындағы дәстүрлі тілдермен бәсекелесе алмайды.
Сонымен қатар көптеген МҚБЖ-ларда сақталатын процедураларды баптап реттеу
мен тестілеудің қанағаттанарлық құралдары жоқ, бұл олардың механизмін
қауіпті құралға айналдырады – реттелмеген программалар МҚ-ның қателесуіне,
жүйенің жұмысы кезінде серверлік және клиенттік программалардың текке тұрып
қалуына және т.б. әкеп соқтыруы мүмкін.
DBS-моделінің тағы бір кемшілігі – ЭЕМ-ның есептеу ресурстарын
пайдалану тиімділігінің төмен болуы, себебі компьютер-сервердің
программаларына қатысты сұраныстардың кіру ағынын басқару ісін
ұйымдастыруды, сондай-ақ процедуралардың өзге компьютер-серверлерге ауысуды
қамтамасыз ету мүмкін емес.
Үлестірілген түрде ұсыну моделінде қуатты компьютер-сервер бар, ал
жүйенің клиенттік бөлігі төмендеп кеткен. Клиенттік бөліктің қызметі жай
ғана ақпаратты монитордың экранында көрсету және негізгі компьютермен
жергілікті желі арқылы байланысы болып табылады.
Осы тектес МҚБЖ-лар бұлайша айтқанда Х-терминалдардың жұмысын
қолдайтын желілерде орын алуы мүмкін. Оларда негізгі компьютер (хост-
машина) бірнеше Х-терминалдарға қызмет көрсету үшін жеткілікті мөлшердегі
қуаттылыққа ие болуы тиіс. Х-терминалдың да жеткілікті дәрежеде жылдам
жұмыс істейтін процессоры және жеткілікті мөлшердегі жедел жады болуы тиіс
(дискілік жинақтағыштары жоқ). Көбінесе Х-терминалдарды RISC-компьютерлер
(restricted [reduced] instruction set computer)-командалардың қысқартылған
жинағынан тұратын компьтерлер негізінде құрылады. Бүкіл программалық
қамтамасыз ету хост-машинада орналасқан. Ұсынуды басқару қызметтерімен
желілік қызметтерді орындайтын Х-терминалды программалық қамтамасыз ету Х-
терминал қосылған кезде желі арқылы серверден жүктеледі.
Үлестірілген түрде ұсыну моделі кіші, орташа және үлкен ЭЕМ-дарда
жұмыс істеген алғашқы буындағы МҚБЖ-ларға ие болған болатын. Х-терминалдар
рөлінде дисплейлік станциялар мен абоненттік пунктер (жергілікті және
қашықтағы) қызмет етті. Бұл жағдайда ақпаратты ұсыну қызметтерінің негізгі
бөлігін МҚБЖ-лардың өздері орындады, ал пайдаланушының терминалдарында
бейнелерді соңғы деңгейде құрастыру ісі шеткі құрылғыларда орындалды.
Үлестірілген ұсыну моделі бойынша МҚ пайдаланушыларына гетерогендік
(біртекті емес) ортада қызмет көрсету жүйелері құрылған. Мұндай жүйелердің
серверлік бөлігі әдетте қандай да бірегейлендірілген интерфейсті қамтамасыз
етеді, ал клиенттік бөліктері шеткі құрал-жабдықтың ерекшелігін немесе
ақпаратты ұсынудың бір форматын өзге бір форматқа түрлендіру ерекшелігін
ескеру қызметтерін орындайды. Үлестірілген ұсыну моделі есептеу ресурстарын
басқарудың орталықтандырылған сызбасын жүзеге асырады. Осыдан оның басты
артықшылықтары шығады – жүйеде қызмет көрсету мен соған қол жеткізуді
басқару ісінің қарапайымдылығы және салыстырмалы түрде арзан (шеткі
терминалдардың бағасы онша жоғары болмағандықтан) болуы. Модельдің
кемшіліктері – орталық тораптың сенімділігі онша жоғары болмауынан жүйенің
осалдығы, сондай-ақ клиенттердің саны көп болғанда сервердің өнімділігіне
қатысты қойылатын жоғары талаптар.
Үлестірілген қызмет моделінде мәліметтерді өңдеуден өткізудің логикасы
екі торап бойынша таратылған. Мұндай модель өздерінде қолданбалы
қызметтердің жалпы бөлігі компьютер-серверде, ал ақпаратты өңдеудің арнайы
қызметтері компьютер-клиентте орындалатын АЖ-ларда болуы мүмкін. Жалпы
сипаттағы қызметтерге мәліметтердің тұтастығын стандартты түрде, мысалы,
сақталатын процедуралар түрінде қамтамасыз ету ісі жатуы мүмкін, ал қалған
қолданбалы қызметтер арнайы қолданбалы өңдеуді орындайды. Осыған ұқсас
модельге сонымен қатар бірнеше біртекті емес МҚ-лардағы ақпаратты
қолданатын АЖ-лар ие болады.
Үлестірілген МҚ моделі қуатты компьютер-клиентті пайдалануды қажет
етеді, бұл ретте мәліметтер компьютер-клиентте және компьютер-серверде
сақталады. Екі мәліметтер қорының өзара байланысы екі түрде болуы мүмкін:
а) біртұтас МҚ-ның жекелеген бөліктері жергілікті және қашықтағы қорларда
сақталады; б) жергілікті және қашықтағы МҚ өзара үйлестірілген көшірмелер
болып табылады.
Үлестірілген МҚ моделінің артықшылығы – соның негізінде құрылатын АЖ-
лардың икемділігі, олар компьютер-клиентке жергілікті және қашықтағы МҚ-
ларды өңдеуден өткізуге мүмкіндік береді. Көшірмелердің сәйкестігін
үйлестіру механизмдері болған жағдайда жүйе тұтастай алғанда жоғары
дәрежедегі өміршендігіне ие болады, себебі клиент пен сервердің өзара
қосылысының үзілуі жүйенің күйреуіне әкелмейді, оның жұмысы қосылыс қайта
жасалғаннан кейін қалпына келуі мүмкін. Моделдің кемшіліктеріне компьютер-
клиенттерде саны көп бірдей қосымшаларды орындау кезіндегі артық шығындарды
жатқызуға болады.
Қызметтерді үлестірудің үш буындық моделі қосымшаның үш қызметінің
әрқайсысы жекелеген компьютерде орындалатын типтік нұсқа болып табылады.
Қосымшалардың қызметтерін компьютерлердің көптеген санына үлестірудің
нұсқалары болуы мүмкін, алайда олар сирек қолданылатын болғандықтан,
қарастырылмайды.
Біз қарастырып отырған модель қосымшалар сервері немесе AS-
модель(Application Server) деп аталады және 5 суретте көрсетілген.
5-сурет. Үшбуынды модель
Ақырғы пайдаланушымен сұхбат жүргізуге жауап беретін үш буындық AS-
моделге сәйкес, аталған процесс, әдетте, ақпаратты ұсыну қызметтерін
орындайды және қосымшаның компонентімен DBS моделіндегіге ұқсас түрде
әрекеттеседі. Қосымшаның компоненті жеке компьютерде орналасып өз кезегінде
RDA моделіне ұқсас түрде мәліметтерді басқару компонентімен байланысты
болады.
AS-моделінің орталық буыны қосымшалар сервері болып табылады.
Қосымшалар серверінде бірнеше қолданбалы қызметтер орындалады, олардың
әрқайсысы оны қажет ететін программалардың барлығына қызмет көрсету қызметі
ретінде рәсімделген. Қосымшалар серверлерінің бірнешеуі болуы мүмкін,
олардың әрқайсысы өз қызметін ұсынады. Қосымшалар серверінен қызмет
көрсетуін сұраған кез келген программа ол үшін клиент болып табылады.
Клиенттерден серверлерге келіп түскен сұраныстар кезекке тұрады, олар ол
жерден қандай да бір пәнге байланысты, мысалы, басымдылықтары бойынша
іріктеліп алынады.
Ұсыну қызметтерін орындайтын және қосымшалар сервері үшін клиент болып
табылатын компонент бұл модельге әдеттегіден кеңірек түсіндіріледі. Ол
ақырға пайдаланушы бар интерфейсті ұйымдастыру үшін қызмет етуі,
құрылғылардан, мысалы, сигнал бергіштерден мәліметтерді қабылдауды
қамтамасыз етуі, немесе еркін түрдегі программа болуы мүмкін.
AS-модельдің артықшылығы – қосымшаның қызметтері өзара тәуелсіз үш
бөлікке бөлінгендіктен, оның икемділігі мен әмбебаптығы болып табылады.
Көптеген жағдайларда бұл модель екі буындық модельмен салыстырғанда
тиімдірек болады. Модельдің негізгі кемшілігі – қосымшаның компоненттерінің
арасында ақпаратпен алмасуға жұмсалатын компьютердің ресурстары екі буындық
модельмен салыстырғанда көбірек жұмсалатындығы.
Қосымшалардың компьютер-серверлерінде қосымшалардың қызмет ету ортасын
жүзеге асыратын программалық өнімдердің мысалы ретінде BEA WebLogic Server
(BEA Systems Corp.), Inprise Application Server (Inprise Corp) және IBM
WebSphere Application Server (IBM Corp.) атауға болады.
Мәліметтер қоры және Интернет
Интернет пен Интереттегі ақпараттар көзі мәліметтер қорлары болған
жағдайда Web-серверлер МҚБЖ компоненттерінің өзара әсері орын алады.
Мәліметтер қорларын пайдаланатын программалық компоненттердің жұмыс істеуін
ұйымдастырудың үш түрін ажыратады:
a) клиент жағында;
b) Web-сервер жағында;
с) Қосымшалар сервері жағында.
Клиент жағындағы мәліметтер қорына қол жеткізу кезінде Javа тілі
клиент пен сервердің өзара әсерінің негізгі құралы болады. Бұл жағдайда
HTML тілінің мүмкіндіктерін кеңейтетін JavaScript, Jscript, VBScript
сценарийлер тілдері пайдалануы мүмкін. Өзара әсерлер схемалары келесі 6-
суретте көрсетілген.
6-сурет. Клиент пен сервердің өзара әсерлер схемасы
МҚ серверіне жүгіну үшін Java – программаларының ішінен жұмыс
принципі ODBC ұқсас JDBC хаттамасы пайдаланылады.
Web-сервер жағындағы МҚ қол жеткізу SQL тілінде МҚ өзара әсер ететін
Web-сервердің сыртқы программаларын шақыру арқылы жүзеге асырылады, ол
келесі 7-суретте келтірілген.
7-сурет. Web-сервер жағынан МҚ-на қол жеткізу.
Келесі 8- суретте қосымшалар сервері жағындағы мәліметтер қорына қол
жеткізу мүмкіндігі көрсетілген.
8-сурет. Қосымшалар сервері жағынан мәліметтер қорына қол жеткізу.
Таратылған қосымшаларды жасаудың негізгі тілі – Java тілі болып
табылады.
70-80 жылдардан бері қолданылып келе жатқан әзірленген жүйені және
қабылданып жатқан техникалық шешімдерді сипаттаудың ресмиленген әдістері
уақыт өткен сайын көп еңбекті қажет етеді.
Соның нәтижесінде CASE-технологиясын жүзеге асыратын CASE-құралдары
деп аталатын программалық-технологиялық құралдар пайда болды. CASE
(Computer Aided Software Engineering) терминін компьютердің көмегімен
программалық қамтуды жасау деп аударуға болады.
CASE-құралдары дегеніміз – бұл ақпараттың жүйелерді құрастыру және
оларға ілесе жүру үдерістерін қолдайтын программалық құралдар, оларға
келесілер жатады: талаптарды талдаудан өткізу және тұжырымдау, мәліметтер
қоры мен қосымшаларды жобалау, кодты генерациялау, тестілеу, сапаны
қамтамасыз ету, конфигурацияны басқару және т.б. CASE-құралдарын келесі
негізгі түрлерін атап көрсетуге болады:
- пәндік саланы құрастыру мен талдауға арналған талдау
құралдары. Оларға DesignIDEF, Bpwin жатады;
- жобалық арналымдарды құруды қамтамасыз ететін талдау мен
жобалау құралдары, мысалы, Vantage Team Builder, Silverrun,
PRO-IV;
- мәліметтер қорын модельдеп, сұлбаларды жасауға мүмкіндік
беретін мәліметтер қорын жобалау құралдары. Оларға Erwin, S-
designot, DataBase Designer жатады;
- қосымшаларды жасау құралдары, мысалы, Uniface, JAM,
PowerBuilder, Developer2000, New Ero, SQL Windows.
Кейбір CASE-құралдары нақты бір CASE-тің құрамына кірмейтін автономдық
жүйелер түрінде жеткізіледі. Мұндай тәуелсіз CASE-жүйелердің қатарына S-
Designer, Erwin, Silverrun жатады. МҚБЖ ішіне орнатылған CASE-құралы –
Oracle құрамына кіретін Designer2000 болып табылады.
CASE-жүйе белгілі қызметтік мақсаты бар және біртұтас программалық
өнім шеңберінде орындалған CASE-құралдардың жинағы болып келеді.
CASE-жүйелері мен құралдарының негізгі мақсаты – программалық
қамтамасыз етудің жобалануын, оны кодтау мен кейінгі жасау кезеңдерінен
бөліп алу, сондай-ақ программалық жүйелерді құрудың бүкіл үдерісін
автоматтандыру болып табылады.
CASE-технология ақпараттық жүйелерді жобалаудың әдіснамасы ретінде
көрсетіледі. CASE-технологиясы дегеніміз – бұл сонымен қатар тақырыптық
саланы үлгілеуге, оның үлгісін ақпараттық жүйені әзірлеу мен оған ілесе
жүрудің барлық кезеңдерінде талдаудан өткізіп отыруға және пайдаланушыларға
арнап қосымшаны жасауға мүмкіндік беретін саймандық құралдар.
Сонымен, WWW үшін интерактивтік интерфейс анықтамасын төмендегі түрде
анықтауға болады, яғни тұтынушының интерактивті интерфейсі ретінде
статикалық немесе динамикалық түрде құрылған, деректер алмасуға арналған
HTML-құжаттар тізбегі айтылады. Іс жүзінде клиенттік компьютер мен сервер
арасында деректер алмасатын кез-келген HTML-құжат интерактивтік интерфейс
құрумен байланысты. Интерактивтік интерфейс мәселеріне ретінде SQL-
сервермен байланысу, деректер қорына кіру, перифериялық құрылғылырдан
ақпарат алу, клиентпен қарым-қатынас орнату т.с.с. жатады. Бұл
айтылғандардың барлығы CGI-программалау технологиясы арқылы орындалады.
CGI (Common Gateway Interface) WWW-сервермен байланыс орнатушы
қолданбалы программаның стандарт интерфейсі болып есептеледі. Тұтынышының
интерактивтік интерфейс құру үрдісі екі бөлімнен тұрады (сурет):
- клиенттік;
- серверлік.
9-сурет. Тұтынушының интерактивтік интерфейсі
Клиенттік бөлімді ұйымдастыру тэгтері. Интерактивтік интерфейстің
клиенттік бөлімін құру үшін тұтынушы интерфейсі сипатталған HTML-құжат құру
қажет. Ол HTML тілінде қалыпты құру тэгінен пайдаланамыз. Әдетте қалыптан
тұтынушыны тіркеуде, әр-түрлі мәліметтер жинауда, сұранысты қабылдауда
пайдаланады. Қалып тұтынушыға арнайы тек толтыруға рұқсат етілген өрістерге
деректер енгізуді ұсынады. Енгізілген деректерді WWW-сервердегі арнайы
программа (cgi-модуль) өңдейді. HTML 4.0 тілінің қалыптармен жұмыс істейтін
тэгтерін қарастырайық. Оларға төмендегі тэгтер жатады:
form
textarea (text area)
select
option
input
form тэгі қалып құрушы негізгі тэг. Тэг form тэгімен жабылады.
Тэгтің ішінде HTML тілінің көптеген тэгтерінен пайдалануға болады.
textarea тэгі қалыпта мәтіндік аймақты анықтайды. Тэг form тэгінің
ішінде жазылып, textarea тэгімен жабылады.
select тэгі қалыпта мәзірді анықтайды. Тұтынушы мәзір ішінен
қажеттісін таңдай алады. Тэг form тэгінің ішінде жазылып, select
тэгімен жабылады. Тэг ішінде бірнеше option тэгі жазылуы тиіс.
option тэгі қалыптағы мәзірдің тақырыптарын анықтайды. Тэг select
тэгінің ішінде жазылып, жабылу тэгі болмайды.
input тэгі қалыптың өрісін анықтайды. Өрістің мазмұнын тұтынушы
анықтайды немесе орындауға жібереді. Тэг form тэгінің ішінде жазылып,
жабылу тэгі болмайды.
Серверлік бөлім. Серверлік бөлім клиенттік бөлімнен түсетін деректерді
өңдеу сұранысын орындаушы модульден тұрады. Ол HTML тілінде жауапты
өңдейді. Мұндай модуль cgi-модуль деп аталады. HTML-құжат WWW-сервермен
клиент-сервер байланыста болуы үшін, олардың өзара қандай НТТР әдісті
пайдалануын анықтау қажет. Жалпы алғанда, сұраныс – бұл клиенттің серверге
жіберген хабарлары.
WWW-сервер – бұл желі тұтынушыларына серверде орналасқан гипермәтіндік
құжаттарды пайдалану мүмкіндігін беретін бүкіләлемдік немесе корпоративтік
желінің бір бөлігі. Тұтынушы WWW-сервермен байланысу үшін арнайы бағдарлама
- браузер қажет.
Web–браузерлер HTML тілінде Internet желісіне арнап жазылған Web-
сайттар мен Web-құжаттарды парақтап көру, оқу мүмкіндігін береді.
Web–браузерлер ішінде ең көп таралғандары Internet Explorer (Microsoft),
Opera (Opera Software ASA) және Mozilla FireFox (Mozilla Corporation).
cgi-модуль құру әдістері. CGI (Common Gateway Interface) WWW-сервермен
байланыс орнатушы қолданбалы программаның стандарт интерфейсі болып
есептеледі. Тұтынышының интерактивтік интерфейс құру үрдісі екі бөлімнен
тұрады:
- клиенттік;
- серверлік.
WWW-сервердің жұмыс үрдісі. Енді WWW-сервердің жұмыс үрдісін қарап
шығайық. Ол төменде көрсетілген:
Пайдаланушы браyзерді жұмысқа қосады. Ол төмендегі іс-әрекеттерді
орындайды:
- сервермен байланыс жасайды;
- қажетті HTML-құжатты іздейді;
- табылған HTML-құжатты браузер терезесінде бейнелейді;
- тұтынушының HTML-құжатқа іс-әрекеттерін орындайды;
- тұтынушыға сервистік қызметтер ұсынады;
- WWW-серверге тұтынушы сұранысын жібереді (сурет 10).
10-сурет. Клиенттен серверге сұраныс жіберу
WWW-сервер тұтынушы сұранысын орындап, сұраныс бойынша нәтижені
браузерге қайтарады (сурет 11).
11-сурет. Серверден клиентке нәтижені қайтару
2 Жобаны жүзеге асыруға арналған программалық қамсыздандыруды талқылау және
таңдау
2.1 Web-серверді таңдау
IDE(Integrated Development Enviroment- интегрированная среда
разработки)- бағдарламаны жазу ортасы. Көбіне сайттар құрғанда Блокнот,
тексттік редакторла қолданылады.
РНР скрипттік тілдер тобына жатады, яғни РНР командалары бар файл
серверде тексттік файл түрінде сақталады, ал арнайы интерпретатор
программасы оны әрбір шақырған кезде өңдеп отырады. Мұның артықшылығы: кез-
келген уақытта тексттік файлды ашып, оны түзетуге болады. Windows үшін 2
веб-сервер болады: Internet Information Server(IIS) немесе Apache.
Internet Information Server(IIS) – Windows-қа тез интерпретацияланады,
бірақ тек Windows Server-де ғана жұмыс істейді.
Apache- бүкіл әлемге тараған ашық кодты веб-сервер. Ол кез-келген ОЖ-
ге қойылады, библиоткелар саны көп, алғашқы орнату қарапайымдығы. Apache
Denwer пакетінде болады. Denwer-ді орнатқанда ол автоматты түрде өзі
орнатады. Компьютерлердің біріндегі мәліметті екіншісіне беру керек
болғанда желілік технология өте қажет. Желілік технологиялар қаржы мен
уақытты үнемдеуге өте үлкен мүмкіндіктер береді. Сондықтан компьютерлік
желілерді пайдалану туралы қысқаша мағлұмат берейік.
Жергілікті желілер – бір-бірімен қатар орналасқан компьютерді
біріктіретін жүйелер. Мұндайда компьютерлерді байланыстыру осы мекеменің
өздеріне бөлінген байланыс каналдары арқылы жүргізіледі. Ал компьютерлік
ауқымды желіге келетін болсақ, онда олардың ара қашықтығына ешбір шек
қойылмайды. Әр түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz