Бизнес-процесстерді модельдейтін ақпараттық жүйе құру
Кіріспе
1 Талдау бөлімі
1.1 Нарық жағдайында бизнес жоспар құру қажеттілігі және оның маңызы
1.2 «Магнум плюс» ЖШС.тың бизнес.процесстерді анықтау және моделдеу
1.3 Техникалық қамтамасыз ету
1.4 «Магнум плюс» ЖШС.тың акпараттық жүйесін құру жобасында қолданылған негізгі компоненттерді сипаттау
2 Жобалау бөлімі
2.1 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
2.2 «Магнум плюс» ЖШС.тың бизнес.процесстерді моделдейтін ақпараттық жүйе құру
3 Еңбек қорғау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1 Талдау бөлімі
1.1 Нарық жағдайында бизнес жоспар құру қажеттілігі және оның маңызы
1.2 «Магнум плюс» ЖШС.тың бизнес.процесстерді анықтау және моделдеу
1.3 Техникалық қамтамасыз ету
1.4 «Магнум плюс» ЖШС.тың акпараттық жүйесін құру жобасында қолданылған негізгі компоненттерді сипаттау
2 Жобалау бөлімі
2.1 Бағдарламалық қамтамасыздандыру
2.2 «Магнум плюс» ЖШС.тың бизнес.процесстерді моделдейтін ақпараттық жүйе құру
3 Еңбек қорғау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалык қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі - менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік кызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттык заңдармен реттеледі.
«Кәсіпорын экономикасы» бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және оның мәні мынада:
- фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына
қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының
экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында
фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық
шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының
деңгейіне байланысты болады;
- нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылык
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа
нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-
жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. кажет етеді.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны - бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі - менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік кызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттык заңдармен реттеледі.
«Кәсіпорын экономикасы» бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және оның мәні мынада:
- фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына
қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының
экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында
фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық
шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының
деңгейіне байланысты болады;
- нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылык
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа
нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-
жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. кажет етеді.
1 Акулина С.Б. Основы моделирования бизнес-процессов предприятия. -М.: Финансы и статистика, 2008. - 368с.
2 Бобровский С. Delphi 5: учебный курс - СПб: Питер, 2001. -428с.
3 Тюкачев Н., Свиридов Ю. Delphi 5. Создание мультимедийных приложений. Учебный курс.- СПб.: Питер, 2001.-251с.
4 Архангельский А.Я. 100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999 .-112с.
5 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Delphi - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-91с.
6 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-369с.
7 Архангельский А.Я. Object Pascal в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999. -77с.
8 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2001. -39с.
9 Полянский А. Среда программирования Delphi 5-6: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2001.-114с.
10 Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний. Самоучитель - Санкт-Петербург: Питер,2009.-284с.
11 Смит К., Уотерс К. Программируем в Дельфи. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
12 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office. - Киев: Ирина,2000.-139с.
13 Киселев Ю.Н. Электронная коммерция.- СПб.: ДиаСофтЮп, 2001. -384с.
14 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
15 Белунцов В..Новейший самоучитель по разработке Html-страниц.-М.:ДЕСС-КОМ,2000. - 446с.
16 Л.Л.Босова. Разноуровневые дидактические материалы по информатике. - М.: Образование и Информатика, 2001. - 384с.
17 Экономическая информатика: Учеб. - Санкт-Петербург: Питер, 2001.-556с.
18 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office.- Киев: Ирина, 2000.- 139с.
19 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание и обработка гипертекстов. - М., 1992. - 755 с.
20 Роберт И.В. Современные информационные технологии в образовании: дидактические проблемы; перспективы использования. - М.: «Школа-Пресс»,1994. - 205 с.
21 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
22 Зайнутдинова Л.Х. Создание и применение электронных учебников (на примере общетехнических дисциплин): Монография. - Астрахань: Изд-во «ЦНТЭП», 1999. -251с.
23 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
24 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
25 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
26 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
27 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
28 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
29 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
2 Бобровский С. Delphi 5: учебный курс - СПб: Питер, 2001. -428с.
3 Тюкачев Н., Свиридов Ю. Delphi 5. Создание мультимедийных приложений. Учебный курс.- СПб.: Питер, 2001.-251с.
4 Архангельский А.Я. 100 компонентов общего назначения библиотеки Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999 .-112с.
5 Архангельский А.Я. Интегрированная среда разработки Delphi - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-91с.
6 Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999.-369с.
7 Архангельский А.Я. Object Pascal в Delphi 5 - М.: ЗАО «Издательство БИНОМ», 1999. -77с.
8 Симонович С.В., Евсеев Г.А. Занимательное программирование: Delphi. - М.: АСТ-ПРЕСС: КНИГА: Инфорком-Пресс, 2001. -39с.
9 Полянский А. Среда программирования Delphi 5-6: Справочное пособие. - М.: Познавательная книга плюс, 2001.-114с.
10 Неверова Е.Г. Технология проектирования баз дан¬ных и знаний. Самоучитель - Санкт-Петербург: Питер,2009.-284с.
11 Смит К., Уотерс К. Программируем в Дельфи. -М.: КУДИЦА-ОБРАЗ, 2004.-264с.
12 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office. - Киев: Ирина,2000.-139с.
13 Киселев Ю.Н. Электронная коммерция.- СПб.: ДиаСофтЮп, 2001. -384с.
14 Попов В.Б. Основы компьютерных технологий. -М.: Финансы и статистика, 2002. - 457с.
15 Белунцов В..Новейший самоучитель по разработке Html-страниц.-М.:ДЕСС-КОМ,2000. - 446с.
16 Л.Л.Босова. Разноуровневые дидактические материалы по информатике. - М.: Образование и Информатика, 2001. - 384с.
17 Экономическая информатика: Учеб. - Санкт-Петербург: Питер, 2001.-556с.
18 Гетц К., Джилберт М.Программирование в Microsoft Office.- Киев: Ирина, 2000.- 139с.
19 Субботин М.М. Новая информационная технология: Создание и обработка гипертекстов. - М., 1992. - 755 с.
20 Роберт И.В. Современные информационные технологии в образовании: дидактические проблемы; перспективы использования. - М.: «Школа-Пресс»,1994. - 205 с.
21 Демушкин А.С. и др. Компьютерные обучающие программы// Информатика и образование. - 1995. - № 3. - С. 15-21.
22 Зайнутдинова Л.Х. Создание и применение электронных учебников (на примере общетехнических дисциплин): Монография. - Астрахань: Изд-во «ЦНТЭП», 1999. -251с.
23 ellington J.J. Children, Computers and the Curriculum: An Introduction to Information Technology and Education. L., 1985. - 410с.
24 Монахов В.М. Что такое новая информационная технология обучения //Математика в школе. - 1990. - № 2. - С. 47-52.
25 Chu G.C., Shramm W. Learning From Television: What the ResearchSays. - Washington, D.C., 1969. - 83 p.
26 Conklin J. Hypertext: An Introduction & Survey// Computer. - V. 20. - № 9. - September. - 1987. - pp. 17-41.
27 Ротмистров Н.Ю. Мультимедиа в образовании//Информатика и образование. - 1994. - № 4. - С. 89-96.
28 Джонассен ДэвидX. Компьютеры как инструменты познания: изучение с помощью технологии, а не из технологии//Информатика и образование. - № 4. - 1996. - С. 117-131.
29 Софронова Н.В. Разработка обучающих программ на основе инструментальных средств. - Чебоксары, 1995. - 141 с.
30 Денисенко В.И. Охрана труда. - М.: Изд-во «Школа-пресс», 2008.-244-276с.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін
ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалык қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің,
қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны - бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді
сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-
жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі -
менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі
объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала
отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен
қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды
іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына
объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде
экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің
қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы,
мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік
кызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен
қатынасы негізінде ұлттык заңдармен реттеледі.
Кәсіпорын экономикасы бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін
тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және
оның мәні мынада:
фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына
қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының
экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында
фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық
шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының
деңгейіне байланысты болады;
нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылык
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа
нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-
жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. кажет етеді.
Қандай да бір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың
мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Ақпараттық жүйе (АЖ) - экономикалық объектіні басқаруға кажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі.
АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен (АЕЖ)
тұратын күрделі жүйе. Ақпараттық жүйе жобасы деп - ақпараттық жүйе тұрғызу
мен жұыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты
есептеу жүйесі АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық
кешен деп түсінуге болады.
Нарықтық экономиканың функционалды кұрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс кұжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Біздің заманымызда адам іс-әрекетінің барлық дерлік аумағы
автоматтандырылған. Сонымен қатар ақпараттық технологиялар саласы да бұдан
тыс қалмады.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны
автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт
үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді
автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден,
бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген
міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс
жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс
істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру,
жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Магнум плюс ТОО-ның бизнес-процесстерді
автоматтандыратын ақпараттық жүйесін құру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесі есептер шешілді:
Delphi бағдарламалау тілінің көмегімен кәсіпорының менеджелердің қызмет
жүйесінің барлық мүмкін компоненттерді қарастыру;
жүйені тиімді және дұрыс бағытта қолдану;
қолданылған компоненттердің тиімді әдіс қолданысын талдау, олардың
қолайлығын дұрыс бағытта қолдану.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып ТОО Магнум плюс табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Delphi бағдарламалау ортасы
болып табылады. Delphi бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал (RAD - Rapid Application
Development) тобына жататындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлімі, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар.
Дипломның бірінші тарауында басқару объекттің техникалық-экономикалық
аспекттілері сипатталған, мұнда Магнум плюс ТОО-ның қызметінің іс
әрекеті, мақсаты мен пәндік аймағы, өндірістік бөлімінің қызметі, ақпаратты
өңдеу мамандардың лауазымдық міндеттері қарастырылған. Мұнда объектін
автоматтандырылыуның ақпараттық, бағдарламалық және техникалық қамтамасыз
етудің сипаттамасы берілген.
Екінші бөлімінде АЖ жобалау бөлімі сипатталған. Мұнда жобалынатын
ақпараттық жүйенің есептің қойылымы, ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыздандыруын сипаттаймыз. Сонымен қатар, нақты өз
бағдарламамның орындалуы, оның міндеттері мен талаптары туралы сипатталған.
Үшінші бөлімінде еңбек қорғау және қызметкерлердің қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру үшін қолданылатын шаралар туралы сипаттамасы берілген.
Қорытындысында жұмыстың негізгі нәтижесі сипатталған.
Жобаның өзектілігі, Магнум плюс ТОО-ның менеджерлердің қызметінде
мәліметтер қорымен жұмыс істеу кезінде – енгізу, түзетулер және жазбалардың
жойылуы, ескішіл операциялардың автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Delphi бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда
Delphi бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету үшін қолданылатын
қорлардың байланыстыру шарттары бойынша қолайлы жағдай жасалған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды.
1 Талдау бөлімі
1.1 Нарық жағдайында бизнес жоспар құру қажеттілігі және оның
маңызы
Бизнес-жоспар инвестицияны негіздейтін қорытынды құжаттардың бірі, ол
жоспарланған өнім номенклатурасы және өнім шығару көлемі туралы, өнім
өткізу және шикізат базасының сипаттамысы туралы, жер, әнергетика және
еңбек ресурстары туралы деректерді қамтиды, сондай-ақ, қарастырылатын
жобаның коммерциялық, бюджеттік және әкономикалық тиімділігі туралы көрініс
береді және ең біріншіден, жобаның инвесторлары үшін салынатын
инвестицияның тиімділігін негіздейді.
Бизнес-жоспар интеллектуалдық меншік объектісі, коммерциялық құпия пәні
болып табылады және сәйкес қорғауды қажет етеді.
Қазіргі нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы әкономикалық жағдай
кәсіпорындарға ішкі фирмалық жоспарлауға жаңа тәсілімдеме қолдануды талап
етеді. Жоспарлау болашақта әрекет етуді көздейтін кез-келген ұйымға қажет.
Кәсіпорындар барынша тиімді шешім қабылдауға мүмкіндік беретіндей жоспарлау
нысандары мен модельдерін іздеуге мәжбүр болады. Мұндай шешімдерге қол
жеткізудін, оптималды варианты -бизнес-жоспар болып табылады [1].
Бизнестің табысты дамуының шешуші әлементі - сауатты басқару және
жоспарлау. Жоспарлау - табысқа қол жеткізудің қажетті шарты, алайда ол
жеткіліксіз. өздерінің іс-әрекеттерін жоспарлайтын көптеген кәсіпорындар
сәтсіздікке ұшырайды, сондықтан жоспарлаудың өзіне де ұтымды көзқараспен
қарау керек.
Жоспарлау - болашақта, белгілі бір уақыт мерзімінде болатын оқиғалардың
барынша нақты сандық сипаттамасы. Әрине, бизнес дамыған сайын, уақыт
өтісімен ақпарат та өзгеріп отырады, өйткені әкономикалық жағдайлар
өзгеріске ұшырайды. Алайда бизнесті қоршаған ортаның өзгерісі ақпаратқа
өзгерістер әкелгенімен, жоспарлау - қажетсіз күш-жігер мен уақыт жоғалту
деп санауға болмайды. Егер жоспарлау дұрыс жүргізіліп, болып жатқан
оқиғаларға сәйкес келсе, ол бизнесмен әлсіз және күшті жақтарын сенуге,
қоршаған ортаның бизнеске тигізетін әсерін бағалауға мүмкіндік беретін
құрал бола алады. Сонымен қоса, бизнес-жоспар банктерге салынған
инвестицияның пайдалану тиімділігін бақылауды күшейтуге және мүмкін болатын
проблемаларды алдын-ала айқындауға мүмкіндік беретін маңызды құжат.
Бизнес-жоспар коммерциялық кәсіпорынның барлық негізгі аспектілерін
қамтитын құжат, ол алда тұрған мүмкін болатын проблемаларды талдайды, осы
проблемаларды шешу тәсілдерін анықтайды.
Сонымен, бизнес-жоспар - бұл бизнестегі қол жеткізуді көздеген мақсаттың
қағаз жүзіндегі жазылған моделі және осы алға қойған
мақсаттарға қол жеткізу үшін барлық ресурстарды тиімді пайдалануға жағдай
жасайтын кұрал.
Жақсы құрылған бизнес-жоспар - жоспарланған іс-әрекеттерінің схемасы. Ол
бизнестің болашақ жай-күйін айқындауға көмектеседі. Алға қойылған
мақсаттарды белгілеуден бастап, ол м ақсатттарға қол жеткізуге қажетті
барлық ресурстар мен кезеңдерді қамтиды [2].
Бизнес-жоспарды құру өнерін меңгеру бүгінде себептерге байланысты қажет:
- әкономикаға қазір кәсіпкерлердің жаңа ұрпағы келіп жатыр.,
олардың көпшілігі бұрын коммерциялық құрылымдарды басқарып
көрген емес, сондықтан нарықтық әкономиа жағдайында оларды
күтетін проблемалардың барлық шеңберін олар алдын-ала көріп
біле алмайды;
- шаруашылық проблемалар үнемі өзгеріп тұрады және тәжірибелі
жетекшілердің алдында болашақтағы шараларын жаңаша
көзқараспен қарау қажеттілігін тудырады;
- инвестиция алу және әкономиканы көтеру үшін инвесторларға
жоспарлардың өміршендігін және тиімділігін дәлеледеу керек.
Бизнес жоспардың мақсаты – кәсіпорын басқармасына келесі негізгі
міндеттерді шешуге көмектесу:
- болашақ өткізу нарығының сыйымдылығын және даму
перспективасын айқындау;
- осы нарыққа қажетті өнімді өндіруге қажетті шығындарды
бағалау және оларды товарды қолайлы бағамен сатудан түсетін
түсіммен салыстыру арқылы жоспарланған істің табыстылығн
анықтау;
- өнімді өткізу алдында кезедсуі мүмкін кедергілерді алдын ала
айқындау;
- өндіріс көлемінің көтерілуі мен құлдырауын анықтауға мүмкіндік
беретін бақылау көрсеткіштерін анықтау;
- бизнес-жоспар қазіргі нарықтық әкономикада кәсіпкерлік көлеміне,
қызмет ету өрісіне және формасына байланыссыз қолданылатын менеджменттің
арнайы құралы.
Батыс елдерімен салыстырғанда Қазақстандағы іскерлік жоспарлаудың
бірқатар ерекшелігі бар. Қазақстандық заңдылық бойынша қазіргі кезде бизнес
жоспарды құру міндетті емес. Ол көптеген қазақстандық кәсіпорындар үшін
жаңа құжат. Бизнес-жоспарды құруға кіріспес бұрын, ең алдымен, қажетті
ақпарат кешенімен жабдықталып алу керек.
Бизнес-жоспардың қажеттілігін дәлелдейтін бірнеше аргумент:
1 Бизнес-жоспар құру арқылы бизнесменге батыл назарды айналысқалы
отырған ісіне шоғырлануға мүмкіндік береді, бұл жекеленген ұсақ
аспектілерге көңіл аудармауға жағдай жасады. Бизнес әлеміне ұшпас бұрын,
кәсіпкер өз бизнесіне әсер ететін барлық маңызды шарттарды көзден таса
қалдырып алмас үшін, болашақтағы іс-әрекеттің қоршаған ортамен үйлестіріп
қарастыруы керек.
2 Бизнес-жоспар жаңа кәсіпкерлік идеяны нақты бағалауға
көмектеседі. Егер бизнес жоспар жақсы құрылса, ол идеяның жүзеге
асырылуына негіз болады.
3 Бизнес-жоспар істі жүргізуге көмектесетін құрал болып табылады.
Кәсіпорынды жоспарсыз басқару машинаны құралсыз жөңдеумен
тең. Жоспардың болмағанынан болғаны жақсы.
4 Бизнес-жоспар фирманың бизнес-идеяларын фирмадан тыс
тұлғаларға жеткізіділеді, бұл қаржыландырылған көздерін тарту
немесе бірлескен кәсіпорын құру үшін қажет.
5. Бизнес-жоспар құру арқылы жүзеге асырылатын істер жоспарсыз
оқиғаларға жауап беру арқылы жүзеге асырғанға қарағанда
табысқа әкеледі. Өйткені бизнес-жоспар басты мақсатқа зер
салуды, соған қол жеткізу үшін қажетті міндеттерге басты назарды
шоғырландыруға мүмкіндік береді [3].
Бизнес-жоспардың құрылымы оның мазмұнының ұқсастығына қарамастан ол әр
елде, әр салада әртүрлі құрылады. Алайда халықаралық деңгейде жасалатын
инвестициялық жобаларды қүру ЮНИДО-ның ұсынған стандарттары бойынша
жүргізіледі. Соның құрылымын қарастырайық. Негізгі тараулар келесідей:
- жобаның қысқаша сипаттамасы (мақсаттары мен бизнес
стратегиясын анықтау). Құрал-жабдықты қою және орналастыру
мерзімдері;
- жобаның алғы шарттары және идеясы;
- нарықты талдау және маркетинг концепциясы (баға белгілеу
стратегиясы). Нарықтағы сұранысты бағалау;
- жобаның орналасуы, құрылыс участкесі және қоршаған орта;
- техникалық жабдықтау және технология. Жобаның базалық
технологиясы;
- өндірісті ұйымдастыр және басқару. Өндірістік процесс. Өндіріс
көлемі. Өнімнің стандарттаы мен технологиясы;
- қаржылық жоспар және инвестиция тиімділігін бағалау.
Қаржылық бағалау негіздері.
Жобаның қысқаша сипаттамасы. Бүл тауарда жобаны ұсынып отырған компания
туралы, оның құрылтайшылары, атқаратын қызмет түрлері, заңгерлік тіркелген
және орналасқан жері, ұйымдастырушылық-құқықтық формасы, жарғылық қорының
мөлшері, құрылтайшылық құжаттарында келтіретін бірқатар маңызды деректер
беріледі. Сондай-ақ жобаның қатысушыларына, ұсынылып отырған инвестициялық
жобаға қысқаша сипаттама беріледі. Жобаны жүзеге асыру мерзімі, оның құны
және қаржыландыру көздері, жобаны жүзге асыру кестесі т.с.с. мәліметтер осы
тарауда көрсетіледі.
Қажетті ақша құралдарына деген қажеттілікте 2 бағанға бөліп көрсеткен
дүрыс: ақша қүралдарын қолдану және оларды қаржыландыру көздері. Бүл екі
көрсеткіш арасындағы айырмашылық қажетті ақша құралдарының мөлшерін анықтап
қана бермейді, сонымен бірге жетпей тұрған қаржы ресурстарының пайдалану
бағытын анықтайды. Қаржыландыру мен қарыз құралдарын қайтару формаларына
ерекше көңіл бөлу қажет. Потенциалдық инвесторларға салынған қарыз
құралдарының формасының және шамасының инвестициялық тәуекелді толық
ақтайтындығына көз жеткізу қажет.
Жобаның алгышарттары және идеясы. Бүл тарауда үсынып отырған жобаны
жүзеге асыру үшін қажетті алғышарттар қарастырылады. Компанияның бизнесіне
қатысты қазіргі және потенциалдық мүмкіндіктерді келтіріп, оларды қалай
жүзеге асыру ниетін көрсету керек. Жобаның басты идеясы қысқа әрі айқын
түрде тұжырымдалуы керек. Сондай-ақ, жобаны жүзеге асырудағы компанияның
алдына қойға, мақсаты негізделеді. Бұл бизнес-жоспардың ең бастапқы негізін
құрайды. өйткені потенциалдық инвесторлар үшін қазіргі және болашақтағы
бизнестің соңғы нәтижесін нақты сандық көрсеткішпен бейнелеу керек.
Қаншалықты ұсынылып отырған товар немесе қызмет түрінің бизнестегі
компангияның мақсатарына қол жеткізуге жағдай жасайтындығы туралы айту
керек.
Мақсат дегеніміз - бір уақыт аралығында қол жеткізуді көздеп отырған
қызмет нәтижесі. Міндет - бірқатар сандық және сапалық параметрлерімен
сипатталатын, берілген уақыт мерзімі ішінде қол жеткізілетін қажетті қазмет
нәтижесі [4].
Компанияның бизнес-жоба алдында қойған мақсаттары оның қол жеткізуді
көздеп отырған жетістіктері ретінде белгілі бір иерархиялық тізбекте болуы
мүмкін, нгемесе басымдықты мақсат бөлініп көрсетілуі мүмкін, немесе
компания қызметінің әр бағыты бойынша жеке-жеке мақсаттар тармағы берілуі
мүмкін. Осы тарауда сондай-ақ, өндірілетін өнім ассортименті, жобаның
жүзеге асырылатын жері, экономикалық тиімділігі, оның заңгерлік рәсімделуі,
мемлекеттің жүргізіп отырған жалпы экономикалық саясатпен үйлесімділігі
туралы қысқаша мағлұматтар беріледі.
Нарьқтьщ талдау және маркентинг конңепңиясы. Бұл тарау потенциалдық
инвесторларға компанияның нарықтағы жағдйы жақсы білетіндігін көрсетуге
бағытталған: нарық сыйымдылығы, ондағы бәсекелестер туралы ақпарат,
маркетинг тәсілдері және т.б.
Маркетинг жоспары фирма қызметін ішкі ұйымдастыру үшін, сондай-ақ
серіктестер және инвесторлармен келіссөздер жүргізу кезінде қажетті
құралдар болып табылады.
Бизнес-жоспардың бұл тарауы болашақ серіктестермен өзара арақатынастар
негізнде қалыптастырады, оның мақсатты товарды бөліп тарату схемасы туралы,
баға белгілеу, мен өткізудің ынталандыру әдістері туралы анық көрініс беру.
Бұл тарауда, сондай-ақ компанияның қолданылатын баға белгілеу
стратегиясы, нарықтық мақсатты сегменттеріне таңдау, сату болжамдары,
товарды бөліп тарату схемасы, клиеттерген сатудан кейін де қызмет көрсету,
жарнама, нарықтағы сұранысты зерттеу нәтижелері, дайын өнімді немесе
товарды өткізу каналдары туралы ақпарат беріледі. Сонымен қатар,
компанияның товарды нарыққа жылжытуда, тасымалдауда, өткізуді ынталандыруда
қолданылатын маркентингтік тәсілдері көрсетіледі. Жалпы маркетингтік
концепциясына сипаттама беріледі.
Компания бұл тарауда потенциалдық инвесторларға өзінің нарыктағы алатын
үлесін және ролін көрсетуі қажет. Жобаны жүзеге асыру нәтижесінде
өндірілетін товар немесе қызметті өткізу тұрғысынында қолданылатын
маркентингтік әдістер мен тәсілдер кешені және бәсеклестермен күресу
техникасы қажетті нарық үлесін жаулап алуға және анқты уақыт мезетіне
өткізу көлемін нақты сандық шамаға жеткізуді қамтамасыз ете алатындығын
дәлелдеуі керек.
Жобаның орналасуы, цүрылыс учаскесі және цоршаган орта. Бұл тарауда
жобаны жүзеге асыру үшін жерді таңдау туралы шешімді қабылдау негізделеді.
Өнімді өндіру ісі жүзеге асырылатын қүрылыс үйлері, жер учаскелері қандай
қағидаға сүйеніп алынғаны көрсетіледі [5].
Техникалық жабдықтау және технология. Жоба шеңберінде қарастырылған
ұсынылып отырған тауар немесе қызмет өндірудің технологиясы мен техникалық
сипаттамалары келтіріледі. Жобаның базалық технологиясы, оның
артықшылықтары мен кемшіліктері көрсетіледі.
Таңдап алынған құралдардың техникалық сипаттамасы, олардың өндірушілер
туралы, құрал-жабдықтың жұмыс істеу режимі, техникалық-технологиялық линия
жұмысы туралы мағлұматтар беріледі.
Өндірісті ұйымдастыру және басқару, ұйымдастырушылық жоспар және
менеджмент - бұл фирманың іскерлік кестесі, қызметінің құқықтық қамтамасыз
ету сұрақтары, кәсіпорында басқаруды ұйымдастыру, персоналды басқаруды
ұйымдастыру, компанияның құрылымдық бөлімшелері мен қызметтерінің өзара
қызметін үйлестіру.
Іскерлік кесте - бизнес-жоспардың қажетті бөлігі. Мұнда өнімді өндіру,
нарықты талдау, сатуларды ұйымдастыру сияқты шешуші іс-әрекеттердің уақыт
кестесін бекіту қажет. Істі табыстылыққа жеткізетін мейлінше маңызды
тапсырмаларды, оқиғаларды жазуға болады.
Басқару құрылымын қалыптастыруда мынаны есте сақтаған жөн:
ұйымдастырушылық құрылымды қалыптастырудың техникалық шешім қабылдаудың
ерекшелігі сол, компания қызметінің барлық кезеңінде адам факторы маңызды
рөл атқарады. Жеке-дара және топтық мүдделер, тәжірибе және
дәстүр, жетекшілер мен мамандардың біліктілік және әлеуметтік-психологиялық
сипаттамаларын жобаны құрудың алғашқы кезеңдерінде ескеру қажет. Егер
компания көлемі жағынан өте үлкен болмаса, шешуші мамандар мен жетекшілерді
компанияны тарту үжымының тиімді жүмыс істеуіне кепілдік береді.
Сондай-ақ, өндіріс процесін ұйымдастыру ерекшеліктері, өндіріс көлемі,
шығарылатын дайын өнімнің стандарттары мен технологиясы туралы ақпарат
беріледі.
Қаржылық жоспар және инвестиция тиімділігін бағалау. Қаржылық багалау
негізі. Қаржылық жоспарлаудың негізгі міндеті ағымдық және ұзақ мерзімді
сипаттағы қаржылық ресурстарға деген қажеттілікті анықтау болып табылады.
Бұл жұмыс компанияның қолда бар экономикалық потенциалын анықтаудан, яғни
оның шамасын, активтерінің көлемін және олардың қаржыландыру көздерін
анықтаудан басталады.
Қаржылық жопарлаудың объектілері болып мыналар табылады: өнімді
өткізуден түскен түсім, пайданың қалыптасуы және қолданылуы, шығындарды
жабу көздері, бюджетпен, банктермен, сақтандыру және инвестициялық
компаниялармен арадағы қарым-қатынастар.
Жылдық қаржылық жоспардың табыс бөлігінде жоспарланған пайда, әр
тоқсанға есептелген тозу құны, баланстан шығарылған мүлікті сатудан түскен
түсімдер және т.с.с табыстар көрініс тапса, шығындар бөлігінде-салықтық
төлемдер, несие үшін төленетін проценттер, сақтандыру шығындары, таза
пайданы қорлануға жұмсау, резервтік қорлар бейнеленеді [6].
Кез-келген экономикалық есептеулер нәтижесі компанияны қоршаған ортадағы
көптеген факторлардың әсерінен өзгеруі мүмкін екендігі белгілі, яғни алуан
түрлі ішкі және сыртқы тәуекелдер болады. Сондықтан қаржылық жоспарды кұру
кезінде жасалатын есептеулер бірқатар шарттарға сүйеніп жүргізіледі.
Экономика математика сияқты дәл ғылым емес, абстрактілі ғылым екені
белгілі, сондықтан кез-келген экономикалық құбылысты қатып қалған дәл
формула арқылы бағалау дұрыс емес, сондықтан экономикалық есептерді шешу
кезінде математикалық әдістерді қолдану бірқатар пайымдауларға неғізделеді.
Осы пайымдаулар ЮНИОДО үсыныстарында ІКРІІТ деп аталады. Ол жобаның
негізделген мынадай параметрлерін қамтиды: өнімнің бағасы, салық ставкасы,
инфляция деңгейі, несие бойынша проценттік ставка, дисконттау ставкасы,
оптимистік және пессимистік варианттар бойынша өндірістің көлемі, тұрақты
және өзгермелі шығындар арақатынасы, жарнама шығындарының мөлшері, жөндеу
шығындарыньщ мөлшері, амортизация ставкасы және т.с.с.
Жобаның ел экологиясына және экономикасына тигізетін әсерін анықтау. Бұл
тарауда үсынылып отырған жобаның ел экономикасы және экологиясына тигізетін
әсері негізделеді. Яғни жобаның барлық қатысушылар үшін әкелетін пайдасы
қарастырылады, жобаны жүзеге асыру шешімін қабылдаған потенциалдық
инвесторларға келетін үтыс дәлелденеді. Сондай-ақ, жобаның қоршаған ортаға
әкелетін салдары көрсетіледі. Егер өндірістің табиғатқа теріс салдары
болса, оларды жою немесе кері салдарын мейлінше төмендету шаралары,
бұл шараларды қаржыландыру көлемі сияқты мәселелері де осы тарауда
бейнеленеді.
1.2 Магнум плюс ЖШС-тың бизнес-процесстерді анықтау және моделдеу
Магнум плюс ТОО ның іс әрекетін талдап және жоба алдындағы зерттеуді
жасап, мен дүкеннің үш негізгі бизнес-процесстерді выделил:
1. Тапсырысты қабылдау;
2. Тапсырысты орындау;
3. Тапсырысты сатып алушыға жеткізіп
беру.
және төрт көмекші бизнес-процесстерді:
4. Тапсырыстың технологиялық өңдеу;
5. Тауарларды қоймадан алып келу;
6. Қойманың жұмысы;
7. Бухгалтерияның жұмысы.
Тапсырысты қабылдау бизнес-процесі.
Дүкенде тапсырысты менеджер қабылдайды. Сатыпалушылар тауардың түрін
және комплектациясын таңдай алады. Менеджер тапсырыс туралы келісім шартты
жасайды және төлем ақысын қабылдайды;
Тапсырысты орындау бизнес-процесі.
Бұл бизнес-процесстің құрамына екі көмекші бизнес-процесстер кіреді -
Тапсырыстың технологиялық өңдеу және Тауарларды қоймадан әкелу.
Директор тапсырысты менеджерге береді. Қоймадан технологиялық құжаттарды
және қажетті тауарларды қоймадан алғаннан кейін тапсырысты дайындауы
басталады.
Тапсырысты жеткізу бизнес-процесі (1 сурет).
Бұл бизнесцесс Тапсырысты орындау бизнес-процестен кейін іске
асырылады. Тапсырыстың дайын болғаны туралы ақпарат дүкенге жеткізіледі.
Менеджер тапсырысты алуға құжаттарды және гарантия талонды жасайды. Қолдары
қойылған құжаттар бухгалтерияға жіберіледі.
1 сурет Тапсырысты жеткізу бизнес-процесі
Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процесі (2 сурет).
Бұл этапта тауарлардың тізімі және олардың нақты саны анықталады. Содан
кейін Тауарларды қоймадан алу бизнес-процесі басталады.
2 сурет Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процесі
Тауарларды қоймадан алып келу бизнес-процесі (3 сурет).
Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процестің орындағаннан кейін
басталады. Тауарды алуға құжаттар қоймаға жіберіледі. Егер қоймада тауар
болса, онда олар құжаттарымен бірге дүкенге жіберіледі. Егер қажетті тауар
қоймада болмаса, директорға бұл тауарды сатып алуға құжаттар жіберіледі.
Бұл бизнес-процесстің Тауардың бар жоғын анықтау технологиялық операциясы
Қойманың жұмысы көмекші бизнес-процесстің технологиялық операция болып
табылады.
3 сурет Тауарларды қоймадан алу бизнес-процесі
Бухгалтерияның жұмысы бизнес-процессі(4 сурет).
Бухгалтерияның жұмысы келісілерден тұрады:
– материалдық-құжаттық бақылау;
– қажетті ақпаратты директорға беру (шарттар, шоттар, есеп берулер
және т.б.);
– қызметкерлердің еңбек ақысын есептеу;
– муниципалдық қызметтерге төлемдерді жіберу (зейнетақы фонд,
коммуналдық қызметтер, салықтық комитет және т.б.).
4 сурет Бухгалтерияның жұмысы бизнес-процессі
Қойманың жұмысы бизнес-процессі (5 сурет).
Жетпеген тауар қоймаға алып келінеді, содан соң сатылу үшін дүкенге
жіберіледі. Бұл бизнес-процесстің құрамына Тауарды қоймадан алып келу
бизнес-процесстің Тауардың бар жоғын анықтау технологиялық операциясы
кіреді. Бұл бизнес-процесстің технологиялық операциялар бір-бірімен өзара
байланыспаған.
5 сурет Қойманың жұмысы бизнес-процессі
1.3 Техникалық қамтамасыз ету
Магнум плюс ТОО-ның қызметінде барлық құрылымдық бөлімдер желіге
қосылған. Жұлдызша топологиясы пайдаланылады. Топология немесе желі
топологиясың термині компьютерлердің, кабельдердің және басқа да желі
компоненттерінің орналасуын сипаттайды. Топология - мамандар желі құрастыру
негізін бейнелеуде қолданылатын стандартты термині. Бұл терминінен басқа
мынадай анықтамаларда қолданылады: құрастыру, диаграмма, карта. Желі
топологиясы онын сипатына себепші болады. Топология түрін тандауға мыналар
әсер етеді:
- қажетті желілік жабдықтау құрамы;
- желілік жабдықтау сипаттамасы;
- желіні кенейту мүмкіндіктері;
- желі басқару әдісі.
Ресурстар мен басқа желі тапсырмаларын орындап, ортақ пайдалану үшін
компьютерлер бір-біріне қосылуы қажет. Желіде бұл мақсат үшін көбіне кабель
қолданылады. Бірақ басқа компьютерді қосып түрған кабельді компьютерге қосу
жеткіліксіз. Әртүрлі кабельдер түріне сәйкесінше әртүрлі желілік тақшамен,
желілік операциялық жүйенің және басқа да компоненттері компьютердін өзара
орналасуын қажет етеді [7].
Әрі желі топологиясынын шарттары бар. Мысалы, ол тек кабель түрін ғана
емес, сонымен қатар оны қолдану әдістерін ұсынады.
Топология сонымен қатар, желідегі компьютерлер әрекеттестік тәсілін
анықтайды. Желі құрастырудын әртүрлі тәсілдері бар:
- шина (bus) топологиясы;
- жүлдызша (star) топологиясы;
- сақина (rіng) топологиясы.
Егер компьютерлер тізбектеліп бір кабель бойында орналасатын болса, онда
бұл шина топологиясы және компьютерлерді байланыстыруда коаксиалды кабель
қолданылады.
Концентраторлар немесе бір нүктеден шығатын кабель бөлігіне қосылған
компьютерлер байланысу кестесі жұлдызша топологиясы деп аталады және
компьютерлерді байланыстыруда есулі қос сымды кабель қолданылады (3 сурет).
Егер компьютерлер жалғанған кабель сақина тәрізді оралып келіп қосылса,
онда ол топология сақина топологиясы деп аталады.
Кабель қолданады, желінін барлық компьютерлері осы магистраль бойымен
қосылады. Шина топологиясында компьютердер мәліметтерді электрлі сигнал
түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді.
Шина топологиясында халықаралық Ethernet 10Base-2 и 10Base-5
стандарттары қолданылады. Бұл жерде 10 саны мәліметтер беру жылдамдығын
білдіреді (10 Мбитс), ал 5 - желі түйндер арасындағы жалғауу
қондырғылары сыз максималды ара қашықтықты (жүздеген метр).
Компьютердің шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі
ұғымдарды білу қажет: сигнал беру; сигнал шағылысуы; терминатор.
Мәліметтер электр сигналдар түрінде желінін барлық компьютерлеріне
жіберіледі, бірақ ол мәліметтерді шифрланған мекен-жайына сәйкес компьютер
қабылдайды
Кодталған сигналдарды кабель арқылы беру үшін, екі технология
пайдаланылады: таржолақты және кеңжолақты сигнал беру.
Қазіргі кезде мемлекеттік органдар жақсы дамыған ақпараттық
инфрақұрылымсыэ уақытқа сай жұмыс істей алмайды. Бұл заман талабы. Бірқатар
мемлекетік функцияларды басқару ісінде дәстүрлі қағаз негізден электрондық
салаға көшу өзге де маңызды факторламен қатар табысқа жету шартгарының бірі
болып отыр.
Жарнамалық бөлімінде электрондық кұжат айналымы мәселелерімен шуғылданып
келе жатқанына бірнеше жыл болды.
Электрондық кужат айналымы жүйесін ендіру ісі бірінші кезекте құжаттарды
тіркеу және олардың орындалуын бақылау процөстерін автоматтандыруды,
бөлімшелері арасындағы қағаз негізді ішкі қатынас қағаздарын азайтуды,
нормативтік қуқыктық актілер жобаларын қарау мерзімдерін қысқартуды, ел
басшылығы тапсырмаларының, Үкімет қаулы-ларының, азаматтар мен занды
тұлғалар тарапынан түскен хаттар мен өтініштердің орындалуыи бақылау
жөніндегі жұмыстарды жақсартуды, кұжаттар бойынша ақпараттық талдау
жұмыстары сапасын арттыруды, сон-дайақ электрондық мурағатын құруды талап
етті.
Мәліметтерді өңдеу технологиясы. Іс-жүргізу жұмысының жүйесінде
ақпараттын үлесі, қағаз бетінің тасымалдаушысы болып саналатын, кейінгі
кезде белсенді дамуға байланысты қысқартылған.
Қазіргі технологияның құжаттармен жұмыс істеуі;
Құжаттардың компьютерге жедел енгізудің әдісі (сол сияқты жазбаша
түрінде)
Құжаттарды мәтiн түрде де, графикалық түрде өзгертуге, жаңартулар
енгізуге болады.
Электрондық қызмет арқылы да жұмыс жасауға болады.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жумыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппәратында
бірсыпыра қызмет функцияләрын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атәп айтқанда, мыналар:
- кіріс және шығыс қужаттарын тіркеу;
- ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
- қосалқы жүйеде өнделген қужаттарды сканерлеу және көрініске шығару;
- электрондык ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
- бөлімшелердің кіріс-шығыс құжаттарын тіркеу;
- бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
- мұрағат қужаттарының кірісі мен шығысыавтоматты түрде тіркеледі.
Магнум плюс ТОО-тың қызметінде аппараттық – бағдарламалық құралдарды
қолдану.
Қандай компьютер болса да өзімен бірге аналық плата негізінде біріккен
әртүрлі құрылғылар жиынтығын береді. Сондықтанда аналық плата
мультимедиалық жүйенің негізгі элементі болып табылады және көбіне жүйелік
болып аталады. Аналық плата өзімен өткізгіштер тізімін, chipset және
слоттарды ұсынады. Өткізгіштер тізімі шина деп аталады. Шиналар басқару,
адрестеу және мәліметтерді беру қызметін атқарады
Аналық плата – дербес компьютердің негізгі платасы. Онда мына құрылғылар
орналасады:
- процессор – негізгі микросхема, математикалық және логикалық
операцияларды орындайды;
- микропроцессорлық жыинтық (чипсет) – микросхемалардың жыинтығы,
аналық платаның негізгі функционалдық мүмкіндіктерін анықтайды және
компьютердің ішкі құрылғыларын;
- шиналар – өткізгіштердің жыинтығы, компьютердің ішкі құрылғылардың
арасын байланыстырады;
- оперативті жады (оперативті есте сақтау құрылғы, ОЕҚ) –
микросхемалардың жыинтығы, компьютер істеп тұрған кезде мәліметті уақытша
сақтап қалуға арналған құрылғы;
- ТЕСҚ (тұрақты есте сақтау құрылғы) – микросхема, компьютер өшіріліп
тұрған жағдайда да ұзақ уақыт бойы мәліметтерді сақтап тұрады;
- қосымша құрылғыларды қосу үшін арнайы раземдар (слоты).
Қатты диск – винчестер бұл арнайы жабдықталған қатты қорапшада
орнатылған. Онда екі бетіне де жазу енгізілетін бірнеше дискілердің
қосындысы бар, олардың арасына еніп тұратын, оқып жазатын бас тиегі бар.
Қатты дискі жүйенің барлық бағдарламалары жазылған пластинкалардан тұратын
екі жағына да магнит жабыстырылған құрал. Сол магнитке ток жіберілгенде
электромагнитті өріс пайда болады да сигналдарды өзіне қабылдап алады,
сөйтіп жазбалар пайда болады. Қысқаша айтқанда, қатты дискті бағдарламалар
жабдығы десек те болады [8].
CD-ROM компакт-дискінің дисководы. CD-ROM (Compact Disc Read-Only
Memory) қазақша аударғанда компакт-дискінің негізінде тұрақты есте сақтау
құрылғы. Бұл құрылғының жұмыс істеу негізі сандық ақпаратты дискінің
бетінен шағылысатын лазерлік сәуленің оқу негізінде құрылған. Компакт-
дискідегі жазу магниттік дискідегіден мәліметтерді өте тығыз орналастырады
(жазады) және стандартты компакт диск 650 Мбайт көлемдегі ақпаратты сақтай
алады.
Үлкен көлемді ақпарат мультимедиялық ақпаратқа тән (графика, әуен,
видео), сондықтан CD-ROM дисководын мультимедиялық құрылғыларға жатқызады.
Лазерлік дисктарда таралатын бағдарламалық өнімдер мультимедиялық
басылымдарға жатқызады.
Бейнекарта (видеоадаптер) - видеокарта мен монитор дербес компьютердің
видео жүйесін құрайды. Дербес компьютердің пайда болу уақытынан
видеоадаптердің бірнеше стандарты ауыстырылды: MDA (монохромды); CGA (4
түс); EGA (16 түс); VGА (256 түс). Қазіргі уақытта SVGA видеоадаптеры
қолданылады. Ол 16,7 миллион түсті және (640х48; 800х600,1024х768,1152х864;
1280х1024 нүктелер және сол сияқты) экранның рұқсатын өзгертуге мүмкіндік
береді.
Экранның рұқсаты видеожүйесінің ен негізгі өлшемдірінің бірі болып
табылады.
Дыбыс картасы - дыбыс картасы аналық платаның слотының біріне қосылады,
және дыбыс, әуен әңгіме секілді есептердің операцияларын орындайды. Дыбыс
сыртқы колонкалар арқылы шығады олар алдымен дыбыс картасының шығу тісігіне
қосылады. Арнайы разем дыбысты сыртқы күшейткішке жіберуге мүмкіндік
туғызады. Микрофонды қосу үшін оғанда разъем орнатылған, бұл арқылы сөзді
немесе әуенді қатты дискқа жазып оларды кейін өндеге болады. Сигналды
анологтық түрден сандық түрге айналдыру үшін және керісінше істе үшін
биттердің саның анықтайтын және дыбыс картасының негізгі өлшемі разряд
деген ұғым пайда болады. Неғұрлым разряды көп болса солғұрлым ақпаратты
сандық түрге айналдырған оның қателігі аз болады. Рұқсаттылығы ен кіші 16
разрядты, ал кен таралған түрлері 32-разрядты және 64-разрядты құрылғылар.
Функциональды перифериялық құралдар мына түрлерге бөлінеді:
- басқару бұйрығының құрылғылары: джойстиктер, геймпадтар және т.б.;
- графикалық берілгендерді енгізу құрылғылары: сканерлер, дигитайзерлер;
- берілгендерді шығару құрылғылары: принтерлер, плоттерлер;
- берілгендерді сақтау құрылғылары: стримерлер;
- берілгендерді алмасу құрылғылары: модемдер.
Графикалық ақпаратты енгізу үшін сканерлер, графикалық (дигитайзерлер)
және сандық фотокамералар қолданылынады. Қызықты жайт, сканер көмегімен
танбалық ақпаратты да енгізуге болады. Осындай жағдайда алғашқы материалды
графикалық түрде енгізіп, арнайы программалық құралымен өнделеді.
Сканерлер – қағаз кµшірмедегі бейнелерді компьютерге енгізу және сандық
түрге айналдыратын құрылғы – бұл компьютер перефериясынын ен ескі түрі.
Қазіргі заманғы сканерлер кµлемді зат пен диапозит (слайд) бейнелерін
сандық түрге айналдыра алады..
Сканерге қолданушы жағынан қоятын негізгі өлшемдірі:
- рұқсат қасиеті;
- өнімділігі;
- динамикалық диапазоны;
- сканерден өткізетін материалдың максимальді өлшемі.
Сканердің түрлері:
- қол сканерлері.
- планшетті сканерлер.
- барабанды сканерлер.
- штрих-сканерлер.
Сканердің басқа түрлері де бар: парақтық, созатын, фотосуреттерге және
слайдтарға арналған арнайы сканерлер және тағы сол сияқты.
Мәліметтерді шығару және мониторға қосымша ретінде қолданылатын құрылғы
принтер деп атыйды. Жұмыс істеу түріне байланысты олар: матрицалық,
лазерлік, светодиодтық және сия бүрткіш принтерлер боп бөлінеді.
Сыртқы жадыларда ақпаратты сақтау жағдайдың тууы екі себебі болады:
- есептеу құрылғысында қатты дискінің есіне қарағанда өте көп
мәліметтерді өндеу керек болған жағдайда;
- мәліметтер өте құнды болғанда және оларды жиы сыртқы сақтау құрылғыда
сақтау керек болған (қатты дисктегі копиясы резервті болып
қарастырылдмайды).
Қазіргі уақатта сыртқы жадыда ақпаратты сақтау бірнеше түрлері бар, олар
магнитті және магниттіоптикалық тасымалдауыштар. Сақтау құрылғыларға
стимерлерді (магнитті касеталардың сыимдылығы – картридждердің – бір неше
жүздік Мбайт болады) жатқызуға болады; ZIP-жинақтауыштар (сыимдылығы
100250 Мбайт); HiFD жинақтауыштар;JAZ жинақтауыштар (сыимдылығы 1 или 2
Гбайт берілгендер).
Модем – құрылғы, алыс орналасқан компьютерлаерді байланыс жүйесі бойынша
ақпаратпен алмасуға арналған құрылғы [9]. Сонымен желілер байланысын
физикалық тұрғыдан қарастырады (өткізгіштер, оптоволоконнды, кабельді,
радиосағаттотды), оларды қолдану түрлері (коммутируімді және арнайы) және
мәліметтерді жеткізу түрі бойынша (сандық не аналоктық сигналдар).
Байланысу желінің қабылдау-беру түріне байланысты оларды радиомодем,
кабельді модем және басқалар болып бөлінеді. Ен кен тараған мадемнің түрі
ол телефондық желіге қосылатын.
1.4 Магнум плюс ЖШС-тың акпараттық жүйесін құру жобасында қолданылған
негізгі компоненттерді сипаттау
Мәліметтер қорын таңдау кезінде қойылған талаптар:
- иілгіш, икемді орта;
- жалпыға ортақ, көпқолданушылық;
- жеңіл, әрі тез құрал;
- реляциялық.
Талаптарға сай келетін мәліметтер қорларының бірі таңдалған Microsoft
Access 2000 мәліметтер қоры.
• Microsoft Access 2000 мәліметтер қоры – Microsoft Windows ортасында
ең көп қолданылатын реляциялық МҚБЖ. Microsoft Access – көптеген
қосымшалар үшін мәліметтерді сақтау, сұрыптау және іздеуді
қамтамасыз ететін дербес компьютерлерге арналған МҚБЖ. Access МҚБЖ-
де кестелер, сұраулар,формалар мен есеп берулер құру үшін
қолданушының графикалық интерфейсі (GUI – Graphical User Interface)
көзделген; мәліметтер қорлары бар бапталатын қосымшалар құру үшін
Microsoft Access макротілін немесе VBA (Microsoft Visual Basic for
Applications) тілін қолданатын саймандық құралдар бар. Одан басқа,
Access МҚБЖ-де қолданушыны сұрау-жауап режиміндегі сұхбаттық
терезелер қатары арқылы өткізетін мәліметтер қорлары бар
қосымшаларды қалыптастыру үрдістерінің көбісін жеңілдететін
шеберлер (Wizards) деп аталатын бағдарламалар көзделген. Access
МҚБЖ-де сонымен қатар қолданушыға синтаксисті дұрыс сөйлемдер,
мысалы SQL тілінің операторлары мен макрокомандаларын
қалыптастыруға көмектесетін конструкторлар (Builders) көзделген.
Access МҚБЖ-сі әртипті SQL мәліметтер қорларына енуге ортақ
интерфейсті қамтамасыз ететін ODBC (Open Database Connectivity –
мәліметтер қорларына енудің ашық интерфейсі) стандартын қолдайды
[10].
• Объектілер.
• Қолданушы Microsoft Access-пен әрекеттесуді және мәліметтер
қорларының қосымшаларын жобалауды бірқатар объектілерді қолдану
арқылы жүзеге асырады.
- Кестелер – мәліметтер қорларын құрайтын базистік кестелер. Термнология
бойынша Microsoft кесте (өрістер деп аталатын) бағандарға және
(жазбалар деп аталатын) жолдарға ұйымдастырылған.
- Сұраулар қолданушыға әр түрлі жолдармен мәліметтер қорларын көруге,
өзгертуге және талдауға мүмкіндік береді. Сұраулар сондай-ақ есте
сақталып, формалар, есеп берулер және міліметтерге ену беттерінің
жазбалар көздері ретінде де қолданылуы мүмкін.
- формаларды бірқатар мақсаттарға қолдануға болады. Мысалығ кестеге
мәліметтер енгізу формасын құру үшін.
- есеп берулер мәліметтер қорында мәліметтерді баспаға шығаруға қажетті
түрде көрсетеді.
- беттер (мәліметтерге ену) Internet-тегі немесе локальды корпоративті
желідегі (ішкі жеідегі) мәліметтерді қарау және олармен жұмыс істеуге
арналған Web-беттердің арнайы типі. Мәліметтерге ену беті сондай-ақ
басқа көздердің, мысалы Microsoft Excel-ден мәліметерді қоса алады.
- макростар – нақты операция орындайтын, мысалы форманы ашу немесе есеп
беруді баспаға шығару жалғыз әрекеті немесе әрекеттер тобы. Макростар
көмегімен стандартты тапсырмаларды автоматтандыруға болады, мысалы,
есеп беруді баспаға шығару қолданушының батырманы басу нәтижесінде
орындалады.
- модульдер – біртұтас ретінде сақталатын VBA тілінің анықтамалары мен
процедураларының жиынтығы.
Microsoft Access МҚБЖ-нің құрылымы. Microsoft AccessМҚБЖ-і автономды
жүйе ретінде бір дербес компьютерде және желіде көпқолданушылық жүйе
ретінде қолданыла алады. Access 2000 МҚБЖ-де мәліметтер қорларының екі
машиналарының таңдау ұсынылады: Jet мәліметтер қоры машинасының бастапқы
версиясы және жаңа – Microsoft Backoffice SQL Server-ге сәйкес келетін
Microsoft Data Engine. Jet мәліметтер қорының машинасы кестелер, индекстер,
сұраулар, формалар, есеп берулер сияқты қосымшаның барлық мәліметтерін ISAM
(Indexed Sequential Access Method – енудің индексті-тізбекті әдісі) әдісін
қолданумен ұйымдастырылған, .mdb кентарауы бар мәліметтер қоры файлында
сақтайды.
Microsoft Access, SQL Server сияқты оның кестелік құрылымдарында
сақталатын мәліметтерді, DOS-тағы қатты диск файлының стандартты кластеріне
сәйкес келетін, яғни 2 килобайтты мәліметтер беттеріне бөледі. Әрбір бет
бір немесе бірнеше жазбаны сақтайды. Жазба бір беттен көп орын ала алмайды,
бірақ, Memo жазбалары және OLE объектілер өрістері жеке беттерде сақталуы
мүмкін. Access МҚБЖ-сі сақтаудың стандартты әдістері түрінде айнымалы
ұзындығы бар жазбаларды қолданады және жазбаларды алғашқы кілттің индексі
көмегімен тәртіпке келтіреді. Айнымалы ұзындықтары бар жазбаларды сақтау
форматын қолдану кезінде әрбір жазба оның нақты мәліметтерін сақтауға
қажетті кеңістікті ғана алады.
Мәліметтер беттерінің байланыстар тізімін құру үшін әрбір бетке тақырып
жолы қосылады. Тақырып жолы екі көрсеткішті қамтиды: алдыңғы және келесі
бетке көрсеткіш. Егер индектер қолданылмаса, жаңа мәліметтер кестенің соңғы
бетіне бет толмағанша қосылады, ал одан кейін соңына тағы бір бет қосылады.
Өзідік тақырып жолдары бар мәліметтер беттерінің артықшылықтарының бірі
кесте мәліметтерінің беттері индекстелген түрде сақталуы мүмкін, яғни қажет
болған жағдайда файл құрылымының өзі емес, беттердің тақырып жолдарындағы
көрсеткіштер өзгереді.
Көпқолданушылық режимінің жұмысын қамтамасыз етудің құралдары:
- файлсервердің іске асырылуы. Access мәліметтер қоры желіде
қолданушылар оны бірге қолдана алатындай етіп орналасады. Бұл жағдайда
әрбір жұмыс станциясында Access қосымшасының жеке көшірмесі
қолданылады.
- клиентсерверді жүзеге асыру. Access МҚБЖ-ң ертерек версияларында
осыған қол жеткізу үшін SQL Server сияқты мәліметтер қорымен байланысу
үшін ODBC драйверін қолданған байланысқан кестелерді қолдану қажет
болды. Access 2000 да локальды түрде формалар, есеп берулер,
макрокомандалар мен VBA модульдері сақталатын және кестелермен,
көрсетулермен, байланыс және сақталатын процедуралармен жұмыс істеуге
және көрсетуге арналған OLE DB технологиясын қолдану арқылы SQL Server
алшақталған мәліметтер қорымен байланыса алатын .adp (Access Project
File) кентерауы бар файл құрыла алады.
- мәліметтер қорын репликациялау негізінде жүзеге асыру. Бұл жүзеге
асыру мәліметтердегі немесе мәліметтер қорының жобаларындағы
өзгерістердің желілердің әртүрлі хосттарындағы Access мәліметтер
қорының әр түрлі көшірмелері бойынша таралуын қамтамасыз етеді. Бүкіл
толық мәліметтер қорының көшірмеін берудің қажеті жоқ. Репликация
ұғымы жобалы эталон (Design Master) деп аталатын бастапқы
біріктірілген мәліметтер қорының нақты көшірмесі (replica) деп
аталатын бір немесе бірнеше көшірменің құрылуын білдіреді. Жобалы
эталон мен оның нақты көшірмелері бірігіп нақты көшірмелер жиынтығы
(replica set) деп аталады. Объектілер жобасындағы өзгерістер тек
жобалы эталонда ғана, бірақ мәліметтерге өзгерістерді нақты көшірмелер
жиынтығының кез келген элементінен енгізуге болады.
- Web негізінде мәліметтер қорларын жүзеге асыру. Браузер бірігіп
қолданылатын Access немесе SQL Server мәліметтер қорларымен
динамикалық түрде байланысатын мәліметтерге енудің бір немесе бірнеше
беттерін көрсетеді.
Егер мәліметтер қоры үнемі файлдық серверде сақталса, онда кесте
жазбасын модификациялау кезінде беттерге блокировка қою үшін операциялық
жүйенің тыйым салушылық примитивтері қолданылады [11].
Бағдарламада мәліметтер қорын қолдану Microsoft Access көмегімен ж.зеге
асырылды. Бұл қосымшада жобада қолданылатын кестелер құрылды. Кестелердің
қалай құрылатынын қарастырайық.
Кестенің сипатталуы
Microsoft Access жаңа (бос) кестені құрудың 5 әдісін ұсынады:
- мәліметтер қорына қажетті бүкіл кестелер, формалар мен есеп берулерді
бір операцияда құру үшін Database Wizard шеберін қолдану. Database
Wizard шебері жаңа мәліметтер қорын құруға арналған, бірақ ол бар
мәліметер қорына жаңа кестелер, формалар мен есеп берулерді қоса
алмайды.
- алдын ала анықталған кестелер қатарынан кеснің өрістерін таңдау үшін
Table Wizard шеберін қолдану.
- мәліметтерді тікелей бос (datasheet – мәліметтер кестесі деп аталатын)
кестеге енгізу. Жаңа мәліметтер кестесін сақтағаннан кейін Access МҚБЖ-
сі мәліметтерді талдайды және әрбір өріс үшін автоматты түрде сәйкес
мәліметтер типін және форматын береді.
- басынан бастап кестенің бәрін толығымен анықтау үшін Design View
(Конструктор) көрсетуін қолдану.
- SQL View көрсетуінде CREATE TABLE (кесте құру) операторын қолдану.
Microsoft Access-те Design View көрсетудің құралдарымен бос кестені
құру.
6-суретте Design View құралдарымен card_plan_ped_load_day_10 кестенің
құрылуы көрсетілген. Кестенің құрылу әдісіне қарамастан Design View
көрсетуінің кестесі оның кейінгі баптауына қолданыла алады, мысалы, жаңа
өрістер қосу, мәндерді үнсіздік бойынша қою немесе маскалар құру.
6 сурет Design View құралдарымен кестенің құрылуы
Microsoft Access Design View көрсетулер кестесінің Field Properties
тарауы көмегімен кестеге шектейтін шарттарды қосуға мүмкіндік береді. Әрбір
өрістің мәліметтерді сақтау, басқару немесе көрсету тәсілдерін таңдау үшін
қолданылатын қасиеттер жиынтығына ие. Мысалы, Field Size (өріс көлемі)
қасиетін орнату арқылы мәтіндік өріске енгізіле алатын символдардың
максималды санын басқаруға болады. Өрістің мәліметтер типі осы өріске
тиәсті қасиеттерді анықтайды. Design View көрсетуіндегі өрістер қасиеттерін
орнату формалар мен есеп берулерді қалыптастыруда қарама-қайшы емес
орнатушылық параметрлерге ие болатынын кепілдейді.
Өрістердің қасиеттерін қарастырайық:
Field Size қасиеті.
Field Size қасиеті мәтіндік (text), сандық (Number) типті және
счетчиктік (AutoNumber) өрістерінде сақталатын мәліметтердің максималды
көлемін орнату үшін қолданылады. Байттардан басқа сандық тип келесі
мәндерге ие бола алады:
- Integer (бүтін сан) – 16-разрядты бүтін сан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін
ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалык қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің,
қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны - бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді
сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-
жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі -
менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі
объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала
отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен
қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды
іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына
объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде
экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің
қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы,
мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік
кызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен
қатынасы негізінде ұлттык заңдармен реттеледі.
Кәсіпорын экономикасы бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін
тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және
оның мәні мынада:
фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына
қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының
экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында
фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық
шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының
деңгейіне байланысты болады;
нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылык
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа
нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-
жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. кажет етеді.
Қандай да бір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан - өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан - өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың
мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Ақпараттық жүйе (АЖ) - экономикалық объектіні басқаруға кажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі.
АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен (АЕЖ)
тұратын күрделі жүйе. Ақпараттық жүйе жобасы деп - ақпараттық жүйе тұрғызу
мен жұыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал ақпаратты
есептеу жүйесі АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру техникалық
кешен деп түсінуге болады.
Нарықтық экономиканың функционалды кұрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс кұжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Біздің заманымызда адам іс-әрекетінің барлық дерлік аумағы
автоматтандырылған. Сонымен қатар ақпараттық технологиялар саласы да бұдан
тыс қалмады.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі міндеттері бұл ең алдымен қолданушыны
автоматты түрде іске асыруға болатын қарапайым жұмыстан босату және уақыт
үнемдеу. Екіншіден, ай, жарты жыл және жыл сайын жасалатын есеп берулерді
автоматты түрде есептеп шығару. Үшіншіден, ақпаратты қорғау. Төртіншіден,
бүкіл мәліметтерді бір орталыққа жинақтау да, бақылау жүргізу.
Бағдарламаны жобалаудың негізгі мақсаттары: жоғарыда келтірілген
міндеттерді орындау үрдісінде бағдарламаны ендіру, бағдарламаның дұрыс
жүзеге асырылуын қадағалау, қолданушылармен кері байланыс орнату, жұмыс
істеу үрдісінде кемшіліктерді анықтау және жою, бағдарламаны толықтыру,
жаңа функцияларды енгізу және жалпы орындалуын бақылау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – Магнум плюс ТОО-ның бизнес-процесстерді
автоматтандыратын ақпараттық жүйесін құру.
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесі есептер шешілді:
Delphi бағдарламалау тілінің көмегімен кәсіпорының менеджелердің қызмет
жүйесінің барлық мүмкін компоненттерді қарастыру;
жүйені тиімді және дұрыс бағытта қолдану;
қолданылған компоненттердің тиімді әдіс қолданысын талдау, олардың
қолайлығын дұрыс бағытта қолдану.
Дипломдық жұмыстың объектісі болып ТОО Магнум плюс табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыратын Delphi бағдарламалау ортасы
болып табылады. Delphi бағдарламасы қазіргі кезде ең көп тараған бағдарлама
құру жүйесіне жатады. Оның басты ерекшеліктерінің бірі – ол арқылы құрылған
бағдарламалар Windows басқаруында жұмыс істеп қана қоймай, оның өзі
бағдарламаларды жылдам құратын аспаптық құрал (RAD - Rapid Application
Development) тобына жататындығында.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: кіріспе, үш бөлімі, қорытынды, қолданылған
әдебиеттер тізімі, қосымшалар.
Дипломның бірінші тарауында басқару объекттің техникалық-экономикалық
аспекттілері сипатталған, мұнда Магнум плюс ТОО-ның қызметінің іс
әрекеті, мақсаты мен пәндік аймағы, өндірістік бөлімінің қызметі, ақпаратты
өңдеу мамандардың лауазымдық міндеттері қарастырылған. Мұнда объектін
автоматтандырылыуның ақпараттық, бағдарламалық және техникалық қамтамасыз
етудің сипаттамасы берілген.
Екінші бөлімінде АЖ жобалау бөлімі сипатталған. Мұнда жобалынатын
ақпараттық жүйенің есептің қойылымы, ақпараттық, бағдарламалық және
техникалық қамтамасыздандыруын сипаттаймыз. Сонымен қатар, нақты өз
бағдарламамның орындалуы, оның міндеттері мен талаптары туралы сипатталған.
Үшінші бөлімінде еңбек қорғау және қызметкерлердің қауіпсіздігін
қамтамасыздандыру үшін қолданылатын шаралар туралы сипаттамасы берілген.
Қорытындысында жұмыстың негізгі нәтижесі сипатталған.
Жобаның өзектілігі, Магнум плюс ТОО-ның менеджерлердің қызметінде
мәліметтер қорымен жұмыс істеу кезінде – енгізу, түзетулер және жазбалардың
жойылуы, ескішіл операциялардың автоматтандыруымен қортындыланады.
Дипломдық жұмыс практикалық тұрғыдан алып қарағанда өз құндылығын
жоймайды. Себебі:
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорының негізгі
жүйесі Delphi бағдарламалау тілінің барлық компоненттері тиімді қолданыспен
жасалған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етудің қорын толықтыруда
Delphi бағдарламалау тілінде бірнеше версиясы қарастырылып, тиімдісі
ортақтандырылған;
- техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету үшін қолданылатын
қорлардың байланыстыру шарттары бойынша қолайлы жағдай жасалған.
Дипломдық жұмыстың негізінде орындалған бағдарламаның апробациясы болып,
дипломдық жұмыста нақты берілген барлық тапсырмалары орындалды.
1 Талдау бөлімі
1.1 Нарық жағдайында бизнес жоспар құру қажеттілігі және оның
маңызы
Бизнес-жоспар инвестицияны негіздейтін қорытынды құжаттардың бірі, ол
жоспарланған өнім номенклатурасы және өнім шығару көлемі туралы, өнім
өткізу және шикізат базасының сипаттамысы туралы, жер, әнергетика және
еңбек ресурстары туралы деректерді қамтиды, сондай-ақ, қарастырылатын
жобаның коммерциялық, бюджеттік және әкономикалық тиімділігі туралы көрініс
береді және ең біріншіден, жобаның инвесторлары үшін салынатын
инвестицияның тиімділігін негіздейді.
Бизнес-жоспар интеллектуалдық меншік объектісі, коммерциялық құпия пәні
болып табылады және сәйкес қорғауды қажет етеді.
Қазіргі нарықтық қатынастардың даму жағдайындағы әкономикалық жағдай
кәсіпорындарға ішкі фирмалық жоспарлауға жаңа тәсілімдеме қолдануды талап
етеді. Жоспарлау болашақта әрекет етуді көздейтін кез-келген ұйымға қажет.
Кәсіпорындар барынша тиімді шешім қабылдауға мүмкіндік беретіндей жоспарлау
нысандары мен модельдерін іздеуге мәжбүр болады. Мұндай шешімдерге қол
жеткізудін, оптималды варианты -бизнес-жоспар болып табылады [1].
Бизнестің табысты дамуының шешуші әлементі - сауатты басқару және
жоспарлау. Жоспарлау - табысқа қол жеткізудің қажетті шарты, алайда ол
жеткіліксіз. өздерінің іс-әрекеттерін жоспарлайтын көптеген кәсіпорындар
сәтсіздікке ұшырайды, сондықтан жоспарлаудың өзіне де ұтымды көзқараспен
қарау керек.
Жоспарлау - болашақта, белгілі бір уақыт мерзімінде болатын оқиғалардың
барынша нақты сандық сипаттамасы. Әрине, бизнес дамыған сайын, уақыт
өтісімен ақпарат та өзгеріп отырады, өйткені әкономикалық жағдайлар
өзгеріске ұшырайды. Алайда бизнесті қоршаған ортаның өзгерісі ақпаратқа
өзгерістер әкелгенімен, жоспарлау - қажетсіз күш-жігер мен уақыт жоғалту
деп санауға болмайды. Егер жоспарлау дұрыс жүргізіліп, болып жатқан
оқиғаларға сәйкес келсе, ол бизнесмен әлсіз және күшті жақтарын сенуге,
қоршаған ортаның бизнеске тигізетін әсерін бағалауға мүмкіндік беретін
құрал бола алады. Сонымен қоса, бизнес-жоспар банктерге салынған
инвестицияның пайдалану тиімділігін бақылауды күшейтуге және мүмкін болатын
проблемаларды алдын-ала айқындауға мүмкіндік беретін маңызды құжат.
Бизнес-жоспар коммерциялық кәсіпорынның барлық негізгі аспектілерін
қамтитын құжат, ол алда тұрған мүмкін болатын проблемаларды талдайды, осы
проблемаларды шешу тәсілдерін анықтайды.
Сонымен, бизнес-жоспар - бұл бизнестегі қол жеткізуді көздеген мақсаттың
қағаз жүзіндегі жазылған моделі және осы алға қойған
мақсаттарға қол жеткізу үшін барлық ресурстарды тиімді пайдалануға жағдай
жасайтын кұрал.
Жақсы құрылған бизнес-жоспар - жоспарланған іс-әрекеттерінің схемасы. Ол
бизнестің болашақ жай-күйін айқындауға көмектеседі. Алға қойылған
мақсаттарды белгілеуден бастап, ол м ақсатттарға қол жеткізуге қажетті
барлық ресурстар мен кезеңдерді қамтиды [2].
Бизнес-жоспарды құру өнерін меңгеру бүгінде себептерге байланысты қажет:
- әкономикаға қазір кәсіпкерлердің жаңа ұрпағы келіп жатыр.,
олардың көпшілігі бұрын коммерциялық құрылымдарды басқарып
көрген емес, сондықтан нарықтық әкономиа жағдайында оларды
күтетін проблемалардың барлық шеңберін олар алдын-ала көріп
біле алмайды;
- шаруашылық проблемалар үнемі өзгеріп тұрады және тәжірибелі
жетекшілердің алдында болашақтағы шараларын жаңаша
көзқараспен қарау қажеттілігін тудырады;
- инвестиция алу және әкономиканы көтеру үшін инвесторларға
жоспарлардың өміршендігін және тиімділігін дәлеледеу керек.
Бизнес жоспардың мақсаты – кәсіпорын басқармасына келесі негізгі
міндеттерді шешуге көмектесу:
- болашақ өткізу нарығының сыйымдылығын және даму
перспективасын айқындау;
- осы нарыққа қажетті өнімді өндіруге қажетті шығындарды
бағалау және оларды товарды қолайлы бағамен сатудан түсетін
түсіммен салыстыру арқылы жоспарланған істің табыстылығн
анықтау;
- өнімді өткізу алдында кезедсуі мүмкін кедергілерді алдын ала
айқындау;
- өндіріс көлемінің көтерілуі мен құлдырауын анықтауға мүмкіндік
беретін бақылау көрсеткіштерін анықтау;
- бизнес-жоспар қазіргі нарықтық әкономикада кәсіпкерлік көлеміне,
қызмет ету өрісіне және формасына байланыссыз қолданылатын менеджменттің
арнайы құралы.
Батыс елдерімен салыстырғанда Қазақстандағы іскерлік жоспарлаудың
бірқатар ерекшелігі бар. Қазақстандық заңдылық бойынша қазіргі кезде бизнес
жоспарды құру міндетті емес. Ол көптеген қазақстандық кәсіпорындар үшін
жаңа құжат. Бизнес-жоспарды құруға кіріспес бұрын, ең алдымен, қажетті
ақпарат кешенімен жабдықталып алу керек.
Бизнес-жоспардың қажеттілігін дәлелдейтін бірнеше аргумент:
1 Бизнес-жоспар құру арқылы бизнесменге батыл назарды айналысқалы
отырған ісіне шоғырлануға мүмкіндік береді, бұл жекеленген ұсақ
аспектілерге көңіл аудармауға жағдай жасады. Бизнес әлеміне ұшпас бұрын,
кәсіпкер өз бизнесіне әсер ететін барлық маңызды шарттарды көзден таса
қалдырып алмас үшін, болашақтағы іс-әрекеттің қоршаған ортамен үйлестіріп
қарастыруы керек.
2 Бизнес-жоспар жаңа кәсіпкерлік идеяны нақты бағалауға
көмектеседі. Егер бизнес жоспар жақсы құрылса, ол идеяның жүзеге
асырылуына негіз болады.
3 Бизнес-жоспар істі жүргізуге көмектесетін құрал болып табылады.
Кәсіпорынды жоспарсыз басқару машинаны құралсыз жөңдеумен
тең. Жоспардың болмағанынан болғаны жақсы.
4 Бизнес-жоспар фирманың бизнес-идеяларын фирмадан тыс
тұлғаларға жеткізіділеді, бұл қаржыландырылған көздерін тарту
немесе бірлескен кәсіпорын құру үшін қажет.
5. Бизнес-жоспар құру арқылы жүзеге асырылатын істер жоспарсыз
оқиғаларға жауап беру арқылы жүзеге асырғанға қарағанда
табысқа әкеледі. Өйткені бизнес-жоспар басты мақсатқа зер
салуды, соған қол жеткізу үшін қажетті міндеттерге басты назарды
шоғырландыруға мүмкіндік береді [3].
Бизнес-жоспардың құрылымы оның мазмұнының ұқсастығына қарамастан ол әр
елде, әр салада әртүрлі құрылады. Алайда халықаралық деңгейде жасалатын
инвестициялық жобаларды қүру ЮНИДО-ның ұсынған стандарттары бойынша
жүргізіледі. Соның құрылымын қарастырайық. Негізгі тараулар келесідей:
- жобаның қысқаша сипаттамасы (мақсаттары мен бизнес
стратегиясын анықтау). Құрал-жабдықты қою және орналастыру
мерзімдері;
- жобаның алғы шарттары және идеясы;
- нарықты талдау және маркетинг концепциясы (баға белгілеу
стратегиясы). Нарықтағы сұранысты бағалау;
- жобаның орналасуы, құрылыс участкесі және қоршаған орта;
- техникалық жабдықтау және технология. Жобаның базалық
технологиясы;
- өндірісті ұйымдастыр және басқару. Өндірістік процесс. Өндіріс
көлемі. Өнімнің стандарттаы мен технологиясы;
- қаржылық жоспар және инвестиция тиімділігін бағалау.
Қаржылық бағалау негіздері.
Жобаның қысқаша сипаттамасы. Бүл тауарда жобаны ұсынып отырған компания
туралы, оның құрылтайшылары, атқаратын қызмет түрлері, заңгерлік тіркелген
және орналасқан жері, ұйымдастырушылық-құқықтық формасы, жарғылық қорының
мөлшері, құрылтайшылық құжаттарында келтіретін бірқатар маңызды деректер
беріледі. Сондай-ақ жобаның қатысушыларына, ұсынылып отырған инвестициялық
жобаға қысқаша сипаттама беріледі. Жобаны жүзеге асыру мерзімі, оның құны
және қаржыландыру көздері, жобаны жүзге асыру кестесі т.с.с. мәліметтер осы
тарауда көрсетіледі.
Қажетті ақша құралдарына деген қажеттілікте 2 бағанға бөліп көрсеткен
дүрыс: ақша қүралдарын қолдану және оларды қаржыландыру көздері. Бүл екі
көрсеткіш арасындағы айырмашылық қажетті ақша құралдарының мөлшерін анықтап
қана бермейді, сонымен бірге жетпей тұрған қаржы ресурстарының пайдалану
бағытын анықтайды. Қаржыландыру мен қарыз құралдарын қайтару формаларына
ерекше көңіл бөлу қажет. Потенциалдық инвесторларға салынған қарыз
құралдарының формасының және шамасының инвестициялық тәуекелді толық
ақтайтындығына көз жеткізу қажет.
Жобаның алгышарттары және идеясы. Бүл тарауда үсынып отырған жобаны
жүзеге асыру үшін қажетті алғышарттар қарастырылады. Компанияның бизнесіне
қатысты қазіргі және потенциалдық мүмкіндіктерді келтіріп, оларды қалай
жүзеге асыру ниетін көрсету керек. Жобаның басты идеясы қысқа әрі айқын
түрде тұжырымдалуы керек. Сондай-ақ, жобаны жүзеге асырудағы компанияның
алдына қойға, мақсаты негізделеді. Бұл бизнес-жоспардың ең бастапқы негізін
құрайды. өйткені потенциалдық инвесторлар үшін қазіргі және болашақтағы
бизнестің соңғы нәтижесін нақты сандық көрсеткішпен бейнелеу керек.
Қаншалықты ұсынылып отырған товар немесе қызмет түрінің бизнестегі
компангияның мақсатарына қол жеткізуге жағдай жасайтындығы туралы айту
керек.
Мақсат дегеніміз - бір уақыт аралығында қол жеткізуді көздеп отырған
қызмет нәтижесі. Міндет - бірқатар сандық және сапалық параметрлерімен
сипатталатын, берілген уақыт мерзімі ішінде қол жеткізілетін қажетті қазмет
нәтижесі [4].
Компанияның бизнес-жоба алдында қойған мақсаттары оның қол жеткізуді
көздеп отырған жетістіктері ретінде белгілі бір иерархиялық тізбекте болуы
мүмкін, нгемесе басымдықты мақсат бөлініп көрсетілуі мүмкін, немесе
компания қызметінің әр бағыты бойынша жеке-жеке мақсаттар тармағы берілуі
мүмкін. Осы тарауда сондай-ақ, өндірілетін өнім ассортименті, жобаның
жүзеге асырылатын жері, экономикалық тиімділігі, оның заңгерлік рәсімделуі,
мемлекеттің жүргізіп отырған жалпы экономикалық саясатпен үйлесімділігі
туралы қысқаша мағлұматтар беріледі.
Нарьқтьщ талдау және маркентинг конңепңиясы. Бұл тарау потенциалдық
инвесторларға компанияның нарықтағы жағдйы жақсы білетіндігін көрсетуге
бағытталған: нарық сыйымдылығы, ондағы бәсекелестер туралы ақпарат,
маркетинг тәсілдері және т.б.
Маркетинг жоспары фирма қызметін ішкі ұйымдастыру үшін, сондай-ақ
серіктестер және инвесторлармен келіссөздер жүргізу кезінде қажетті
құралдар болып табылады.
Бизнес-жоспардың бұл тарауы болашақ серіктестермен өзара арақатынастар
негізнде қалыптастырады, оның мақсатты товарды бөліп тарату схемасы туралы,
баға белгілеу, мен өткізудің ынталандыру әдістері туралы анық көрініс беру.
Бұл тарауда, сондай-ақ компанияның қолданылатын баға белгілеу
стратегиясы, нарықтық мақсатты сегменттеріне таңдау, сату болжамдары,
товарды бөліп тарату схемасы, клиеттерген сатудан кейін де қызмет көрсету,
жарнама, нарықтағы сұранысты зерттеу нәтижелері, дайын өнімді немесе
товарды өткізу каналдары туралы ақпарат беріледі. Сонымен қатар,
компанияның товарды нарыққа жылжытуда, тасымалдауда, өткізуді ынталандыруда
қолданылатын маркентингтік тәсілдері көрсетіледі. Жалпы маркетингтік
концепциясына сипаттама беріледі.
Компания бұл тарауда потенциалдық инвесторларға өзінің нарыктағы алатын
үлесін және ролін көрсетуі қажет. Жобаны жүзеге асыру нәтижесінде
өндірілетін товар немесе қызметті өткізу тұрғысынында қолданылатын
маркентингтік әдістер мен тәсілдер кешені және бәсеклестермен күресу
техникасы қажетті нарық үлесін жаулап алуға және анқты уақыт мезетіне
өткізу көлемін нақты сандық шамаға жеткізуді қамтамасыз ете алатындығын
дәлелдеуі керек.
Жобаның орналасуы, цүрылыс учаскесі және цоршаган орта. Бұл тарауда
жобаны жүзеге асыру үшін жерді таңдау туралы шешімді қабылдау негізделеді.
Өнімді өндіру ісі жүзеге асырылатын қүрылыс үйлері, жер учаскелері қандай
қағидаға сүйеніп алынғаны көрсетіледі [5].
Техникалық жабдықтау және технология. Жоба шеңберінде қарастырылған
ұсынылып отырған тауар немесе қызмет өндірудің технологиясы мен техникалық
сипаттамалары келтіріледі. Жобаның базалық технологиясы, оның
артықшылықтары мен кемшіліктері көрсетіледі.
Таңдап алынған құралдардың техникалық сипаттамасы, олардың өндірушілер
туралы, құрал-жабдықтың жұмыс істеу режимі, техникалық-технологиялық линия
жұмысы туралы мағлұматтар беріледі.
Өндірісті ұйымдастыру және басқару, ұйымдастырушылық жоспар және
менеджмент - бұл фирманың іскерлік кестесі, қызметінің құқықтық қамтамасыз
ету сұрақтары, кәсіпорында басқаруды ұйымдастыру, персоналды басқаруды
ұйымдастыру, компанияның құрылымдық бөлімшелері мен қызметтерінің өзара
қызметін үйлестіру.
Іскерлік кесте - бизнес-жоспардың қажетті бөлігі. Мұнда өнімді өндіру,
нарықты талдау, сатуларды ұйымдастыру сияқты шешуші іс-әрекеттердің уақыт
кестесін бекіту қажет. Істі табыстылыққа жеткізетін мейлінше маңызды
тапсырмаларды, оқиғаларды жазуға болады.
Басқару құрылымын қалыптастыруда мынаны есте сақтаған жөн:
ұйымдастырушылық құрылымды қалыптастырудың техникалық шешім қабылдаудың
ерекшелігі сол, компания қызметінің барлық кезеңінде адам факторы маңызды
рөл атқарады. Жеке-дара және топтық мүдделер, тәжірибе және
дәстүр, жетекшілер мен мамандардың біліктілік және әлеуметтік-психологиялық
сипаттамаларын жобаны құрудың алғашқы кезеңдерінде ескеру қажет. Егер
компания көлемі жағынан өте үлкен болмаса, шешуші мамандар мен жетекшілерді
компанияны тарту үжымының тиімді жүмыс істеуіне кепілдік береді.
Сондай-ақ, өндіріс процесін ұйымдастыру ерекшеліктері, өндіріс көлемі,
шығарылатын дайын өнімнің стандарттары мен технологиясы туралы ақпарат
беріледі.
Қаржылық жоспар және инвестиция тиімділігін бағалау. Қаржылық багалау
негізі. Қаржылық жоспарлаудың негізгі міндеті ағымдық және ұзақ мерзімді
сипаттағы қаржылық ресурстарға деген қажеттілікті анықтау болып табылады.
Бұл жұмыс компанияның қолда бар экономикалық потенциалын анықтаудан, яғни
оның шамасын, активтерінің көлемін және олардың қаржыландыру көздерін
анықтаудан басталады.
Қаржылық жопарлаудың объектілері болып мыналар табылады: өнімді
өткізуден түскен түсім, пайданың қалыптасуы және қолданылуы, шығындарды
жабу көздері, бюджетпен, банктермен, сақтандыру және инвестициялық
компаниялармен арадағы қарым-қатынастар.
Жылдық қаржылық жоспардың табыс бөлігінде жоспарланған пайда, әр
тоқсанға есептелген тозу құны, баланстан шығарылған мүлікті сатудан түскен
түсімдер және т.с.с табыстар көрініс тапса, шығындар бөлігінде-салықтық
төлемдер, несие үшін төленетін проценттер, сақтандыру шығындары, таза
пайданы қорлануға жұмсау, резервтік қорлар бейнеленеді [6].
Кез-келген экономикалық есептеулер нәтижесі компанияны қоршаған ортадағы
көптеген факторлардың әсерінен өзгеруі мүмкін екендігі белгілі, яғни алуан
түрлі ішкі және сыртқы тәуекелдер болады. Сондықтан қаржылық жоспарды кұру
кезінде жасалатын есептеулер бірқатар шарттарға сүйеніп жүргізіледі.
Экономика математика сияқты дәл ғылым емес, абстрактілі ғылым екені
белгілі, сондықтан кез-келген экономикалық құбылысты қатып қалған дәл
формула арқылы бағалау дұрыс емес, сондықтан экономикалық есептерді шешу
кезінде математикалық әдістерді қолдану бірқатар пайымдауларға неғізделеді.
Осы пайымдаулар ЮНИОДО үсыныстарында ІКРІІТ деп аталады. Ол жобаның
негізделген мынадай параметрлерін қамтиды: өнімнің бағасы, салық ставкасы,
инфляция деңгейі, несие бойынша проценттік ставка, дисконттау ставкасы,
оптимистік және пессимистік варианттар бойынша өндірістің көлемі, тұрақты
және өзгермелі шығындар арақатынасы, жарнама шығындарының мөлшері, жөндеу
шығындарыньщ мөлшері, амортизация ставкасы және т.с.с.
Жобаның ел экологиясына және экономикасына тигізетін әсерін анықтау. Бұл
тарауда үсынылып отырған жобаның ел экономикасы және экологиясына тигізетін
әсері негізделеді. Яғни жобаның барлық қатысушылар үшін әкелетін пайдасы
қарастырылады, жобаны жүзеге асыру шешімін қабылдаған потенциалдық
инвесторларға келетін үтыс дәлелденеді. Сондай-ақ, жобаның қоршаған ортаға
әкелетін салдары көрсетіледі. Егер өндірістің табиғатқа теріс салдары
болса, оларды жою немесе кері салдарын мейлінше төмендету шаралары,
бұл шараларды қаржыландыру көлемі сияқты мәселелері де осы тарауда
бейнеленеді.
1.2 Магнум плюс ЖШС-тың бизнес-процесстерді анықтау және моделдеу
Магнум плюс ТОО ның іс әрекетін талдап және жоба алдындағы зерттеуді
жасап, мен дүкеннің үш негізгі бизнес-процесстерді выделил:
1. Тапсырысты қабылдау;
2. Тапсырысты орындау;
3. Тапсырысты сатып алушыға жеткізіп
беру.
және төрт көмекші бизнес-процесстерді:
4. Тапсырыстың технологиялық өңдеу;
5. Тауарларды қоймадан алып келу;
6. Қойманың жұмысы;
7. Бухгалтерияның жұмысы.
Тапсырысты қабылдау бизнес-процесі.
Дүкенде тапсырысты менеджер қабылдайды. Сатыпалушылар тауардың түрін
және комплектациясын таңдай алады. Менеджер тапсырыс туралы келісім шартты
жасайды және төлем ақысын қабылдайды;
Тапсырысты орындау бизнес-процесі.
Бұл бизнес-процесстің құрамына екі көмекші бизнес-процесстер кіреді -
Тапсырыстың технологиялық өңдеу және Тауарларды қоймадан әкелу.
Директор тапсырысты менеджерге береді. Қоймадан технологиялық құжаттарды
және қажетті тауарларды қоймадан алғаннан кейін тапсырысты дайындауы
басталады.
Тапсырысты жеткізу бизнес-процесі (1 сурет).
Бұл бизнесцесс Тапсырысты орындау бизнес-процестен кейін іске
асырылады. Тапсырыстың дайын болғаны туралы ақпарат дүкенге жеткізіледі.
Менеджер тапсырысты алуға құжаттарды және гарантия талонды жасайды. Қолдары
қойылған құжаттар бухгалтерияға жіберіледі.
1 сурет Тапсырысты жеткізу бизнес-процесі
Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процесі (2 сурет).
Бұл этапта тауарлардың тізімі және олардың нақты саны анықталады. Содан
кейін Тауарларды қоймадан алу бизнес-процесі басталады.
2 сурет Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процесі
Тауарларды қоймадан алып келу бизнес-процесі (3 сурет).
Тапсырыстың технологиялық өңдеу бизнес-процестің орындағаннан кейін
басталады. Тауарды алуға құжаттар қоймаға жіберіледі. Егер қоймада тауар
болса, онда олар құжаттарымен бірге дүкенге жіберіледі. Егер қажетті тауар
қоймада болмаса, директорға бұл тауарды сатып алуға құжаттар жіберіледі.
Бұл бизнес-процесстің Тауардың бар жоғын анықтау технологиялық операциясы
Қойманың жұмысы көмекші бизнес-процесстің технологиялық операция болып
табылады.
3 сурет Тауарларды қоймадан алу бизнес-процесі
Бухгалтерияның жұмысы бизнес-процессі(4 сурет).
Бухгалтерияның жұмысы келісілерден тұрады:
– материалдық-құжаттық бақылау;
– қажетті ақпаратты директорға беру (шарттар, шоттар, есеп берулер
және т.б.);
– қызметкерлердің еңбек ақысын есептеу;
– муниципалдық қызметтерге төлемдерді жіберу (зейнетақы фонд,
коммуналдық қызметтер, салықтық комитет және т.б.).
4 сурет Бухгалтерияның жұмысы бизнес-процессі
Қойманың жұмысы бизнес-процессі (5 сурет).
Жетпеген тауар қоймаға алып келінеді, содан соң сатылу үшін дүкенге
жіберіледі. Бұл бизнес-процесстің құрамына Тауарды қоймадан алып келу
бизнес-процесстің Тауардың бар жоғын анықтау технологиялық операциясы
кіреді. Бұл бизнес-процесстің технологиялық операциялар бір-бірімен өзара
байланыспаған.
5 сурет Қойманың жұмысы бизнес-процессі
1.3 Техникалық қамтамасыз ету
Магнум плюс ТОО-ның қызметінде барлық құрылымдық бөлімдер желіге
қосылған. Жұлдызша топологиясы пайдаланылады. Топология немесе желі
топологиясың термині компьютерлердің, кабельдердің және басқа да желі
компоненттерінің орналасуын сипаттайды. Топология - мамандар желі құрастыру
негізін бейнелеуде қолданылатын стандартты термині. Бұл терминінен басқа
мынадай анықтамаларда қолданылады: құрастыру, диаграмма, карта. Желі
топологиясы онын сипатына себепші болады. Топология түрін тандауға мыналар
әсер етеді:
- қажетті желілік жабдықтау құрамы;
- желілік жабдықтау сипаттамасы;
- желіні кенейту мүмкіндіктері;
- желі басқару әдісі.
Ресурстар мен басқа желі тапсырмаларын орындап, ортақ пайдалану үшін
компьютерлер бір-біріне қосылуы қажет. Желіде бұл мақсат үшін көбіне кабель
қолданылады. Бірақ басқа компьютерді қосып түрған кабельді компьютерге қосу
жеткіліксіз. Әртүрлі кабельдер түріне сәйкесінше әртүрлі желілік тақшамен,
желілік операциялық жүйенің және басқа да компоненттері компьютердін өзара
орналасуын қажет етеді [7].
Әрі желі топологиясынын шарттары бар. Мысалы, ол тек кабель түрін ғана
емес, сонымен қатар оны қолдану әдістерін ұсынады.
Топология сонымен қатар, желідегі компьютерлер әрекеттестік тәсілін
анықтайды. Желі құрастырудын әртүрлі тәсілдері бар:
- шина (bus) топологиясы;
- жүлдызша (star) топологиясы;
- сақина (rіng) топологиясы.
Егер компьютерлер тізбектеліп бір кабель бойында орналасатын болса, онда
бұл шина топологиясы және компьютерлерді байланыстыруда коаксиалды кабель
қолданылады.
Концентраторлар немесе бір нүктеден шығатын кабель бөлігіне қосылған
компьютерлер байланысу кестесі жұлдызша топологиясы деп аталады және
компьютерлерді байланыстыруда есулі қос сымды кабель қолданылады (3 сурет).
Егер компьютерлер жалғанған кабель сақина тәрізді оралып келіп қосылса,
онда ол топология сақина топологиясы деп аталады.
Кабель қолданады, желінін барлық компьютерлері осы магистраль бойымен
қосылады. Шина топологиясында компьютердер мәліметтерді электрлі сигнал
түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді.
Шина топологиясында халықаралық Ethernet 10Base-2 и 10Base-5
стандарттары қолданылады. Бұл жерде 10 саны мәліметтер беру жылдамдығын
білдіреді (10 Мбитс), ал 5 - желі түйндер арасындағы жалғауу
қондырғылары сыз максималды ара қашықтықты (жүздеген метр).
Компьютердің шина арқылы әрекеттестік процесін түсіну үшін, келесі
ұғымдарды білу қажет: сигнал беру; сигнал шағылысуы; терминатор.
Мәліметтер электр сигналдар түрінде желінін барлық компьютерлеріне
жіберіледі, бірақ ол мәліметтерді шифрланған мекен-жайына сәйкес компьютер
қабылдайды
Кодталған сигналдарды кабель арқылы беру үшін, екі технология
пайдаланылады: таржолақты және кеңжолақты сигнал беру.
Қазіргі кезде мемлекеттік органдар жақсы дамыған ақпараттық
инфрақұрылымсыэ уақытқа сай жұмыс істей алмайды. Бұл заман талабы. Бірқатар
мемлекетік функцияларды басқару ісінде дәстүрлі қағаз негізден электрондық
салаға көшу өзге де маңызды факторламен қатар табысқа жету шартгарының бірі
болып отыр.
Жарнамалық бөлімінде электрондық кұжат айналымы мәселелерімен шуғылданып
келе жатқанына бірнеше жыл болды.
Электрондық кужат айналымы жүйесін ендіру ісі бірінші кезекте құжаттарды
тіркеу және олардың орындалуын бақылау процөстерін автоматтандыруды,
бөлімшелері арасындағы қағаз негізді ішкі қатынас қағаздарын азайтуды,
нормативтік қуқыктық актілер жобаларын қарау мерзімдерін қысқартуды, ел
басшылығы тапсырмаларының, Үкімет қаулы-ларының, азаматтар мен занды
тұлғалар тарапынан түскен хаттар мен өтініштердің орындалуыи бақылау
жөніндегі жұмыстарды жақсартуды, кұжаттар бойынша ақпараттық талдау
жұмыстары сапасын арттыруды, сон-дайақ электрондық мурағатын құруды талап
етті.
Мәліметтерді өңдеу технологиясы. Іс-жүргізу жұмысының жүйесінде
ақпараттын үлесі, қағаз бетінің тасымалдаушысы болып саналатын, кейінгі
кезде белсенді дамуға байланысты қысқартылған.
Қазіргі технологияның құжаттармен жұмыс істеуі;
Құжаттардың компьютерге жедел енгізудің әдісі (сол сияқты жазбаша
түрінде)
Құжаттарды мәтiн түрде де, графикалық түрде өзгертуге, жаңартулар
енгізуге болады.
Электрондық қызмет арқылы да жұмыс жасауға болады.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін ендіру және оны жетілдіру
бағытында жүргізілген жумыстар нәтижесі арқылы ұжым орталық аппәратында
бірсыпыра қызмет функцияләрын толығымен электронды түрде жүзеге асыруға
мүмкіндік туды. Олар, атәп айтқанда, мыналар:
- кіріс және шығыс қужаттарын тіркеу;
- ұжым басшылығы тапсырмаларының орындалуын бақылау;
- қосалқы жүйеде өнделген қужаттарды сканерлеу және көрініске шығару;
- электрондык ақпараттарды орталық аппаратқа жіберу;
- бөлімшелердің кіріс-шығыс құжаттарын тіркеу;
- бөлімшелер басшылығы тапсырмаларының орындалуын қадағалау;
- мұрағат қужаттарының кірісі мен шығысыавтоматты түрде тіркеледі.
Магнум плюс ТОО-тың қызметінде аппараттық – бағдарламалық құралдарды
қолдану.
Қандай компьютер болса да өзімен бірге аналық плата негізінде біріккен
әртүрлі құрылғылар жиынтығын береді. Сондықтанда аналық плата
мультимедиалық жүйенің негізгі элементі болып табылады және көбіне жүйелік
болып аталады. Аналық плата өзімен өткізгіштер тізімін, chipset және
слоттарды ұсынады. Өткізгіштер тізімі шина деп аталады. Шиналар басқару,
адрестеу және мәліметтерді беру қызметін атқарады
Аналық плата – дербес компьютердің негізгі платасы. Онда мына құрылғылар
орналасады:
- процессор – негізгі микросхема, математикалық және логикалық
операцияларды орындайды;
- микропроцессорлық жыинтық (чипсет) – микросхемалардың жыинтығы,
аналық платаның негізгі функционалдық мүмкіндіктерін анықтайды және
компьютердің ішкі құрылғыларын;
- шиналар – өткізгіштердің жыинтығы, компьютердің ішкі құрылғылардың
арасын байланыстырады;
- оперативті жады (оперативті есте сақтау құрылғы, ОЕҚ) –
микросхемалардың жыинтығы, компьютер істеп тұрған кезде мәліметті уақытша
сақтап қалуға арналған құрылғы;
- ТЕСҚ (тұрақты есте сақтау құрылғы) – микросхема, компьютер өшіріліп
тұрған жағдайда да ұзақ уақыт бойы мәліметтерді сақтап тұрады;
- қосымша құрылғыларды қосу үшін арнайы раземдар (слоты).
Қатты диск – винчестер бұл арнайы жабдықталған қатты қорапшада
орнатылған. Онда екі бетіне де жазу енгізілетін бірнеше дискілердің
қосындысы бар, олардың арасына еніп тұратын, оқып жазатын бас тиегі бар.
Қатты дискі жүйенің барлық бағдарламалары жазылған пластинкалардан тұратын
екі жағына да магнит жабыстырылған құрал. Сол магнитке ток жіберілгенде
электромагнитті өріс пайда болады да сигналдарды өзіне қабылдап алады,
сөйтіп жазбалар пайда болады. Қысқаша айтқанда, қатты дискті бағдарламалар
жабдығы десек те болады [8].
CD-ROM компакт-дискінің дисководы. CD-ROM (Compact Disc Read-Only
Memory) қазақша аударғанда компакт-дискінің негізінде тұрақты есте сақтау
құрылғы. Бұл құрылғының жұмыс істеу негізі сандық ақпаратты дискінің
бетінен шағылысатын лазерлік сәуленің оқу негізінде құрылған. Компакт-
дискідегі жазу магниттік дискідегіден мәліметтерді өте тығыз орналастырады
(жазады) және стандартты компакт диск 650 Мбайт көлемдегі ақпаратты сақтай
алады.
Үлкен көлемді ақпарат мультимедиялық ақпаратқа тән (графика, әуен,
видео), сондықтан CD-ROM дисководын мультимедиялық құрылғыларға жатқызады.
Лазерлік дисктарда таралатын бағдарламалық өнімдер мультимедиялық
басылымдарға жатқызады.
Бейнекарта (видеоадаптер) - видеокарта мен монитор дербес компьютердің
видео жүйесін құрайды. Дербес компьютердің пайда болу уақытынан
видеоадаптердің бірнеше стандарты ауыстырылды: MDA (монохромды); CGA (4
түс); EGA (16 түс); VGА (256 түс). Қазіргі уақытта SVGA видеоадаптеры
қолданылады. Ол 16,7 миллион түсті және (640х48; 800х600,1024х768,1152х864;
1280х1024 нүктелер және сол сияқты) экранның рұқсатын өзгертуге мүмкіндік
береді.
Экранның рұқсаты видеожүйесінің ен негізгі өлшемдірінің бірі болып
табылады.
Дыбыс картасы - дыбыс картасы аналық платаның слотының біріне қосылады,
және дыбыс, әуен әңгіме секілді есептердің операцияларын орындайды. Дыбыс
сыртқы колонкалар арқылы шығады олар алдымен дыбыс картасының шығу тісігіне
қосылады. Арнайы разем дыбысты сыртқы күшейткішке жіберуге мүмкіндік
туғызады. Микрофонды қосу үшін оғанда разъем орнатылған, бұл арқылы сөзді
немесе әуенді қатты дискқа жазып оларды кейін өндеге болады. Сигналды
анологтық түрден сандық түрге айналдыру үшін және керісінше істе үшін
биттердің саның анықтайтын және дыбыс картасының негізгі өлшемі разряд
деген ұғым пайда болады. Неғұрлым разряды көп болса солғұрлым ақпаратты
сандық түрге айналдырған оның қателігі аз болады. Рұқсаттылығы ен кіші 16
разрядты, ал кен таралған түрлері 32-разрядты және 64-разрядты құрылғылар.
Функциональды перифериялық құралдар мына түрлерге бөлінеді:
- басқару бұйрығының құрылғылары: джойстиктер, геймпадтар және т.б.;
- графикалық берілгендерді енгізу құрылғылары: сканерлер, дигитайзерлер;
- берілгендерді шығару құрылғылары: принтерлер, плоттерлер;
- берілгендерді сақтау құрылғылары: стримерлер;
- берілгендерді алмасу құрылғылары: модемдер.
Графикалық ақпаратты енгізу үшін сканерлер, графикалық (дигитайзерлер)
және сандық фотокамералар қолданылынады. Қызықты жайт, сканер көмегімен
танбалық ақпаратты да енгізуге болады. Осындай жағдайда алғашқы материалды
графикалық түрде енгізіп, арнайы программалық құралымен өнделеді.
Сканерлер – қағаз кµшірмедегі бейнелерді компьютерге енгізу және сандық
түрге айналдыратын құрылғы – бұл компьютер перефериясынын ен ескі түрі.
Қазіргі заманғы сканерлер кµлемді зат пен диапозит (слайд) бейнелерін
сандық түрге айналдыра алады..
Сканерге қолданушы жағынан қоятын негізгі өлшемдірі:
- рұқсат қасиеті;
- өнімділігі;
- динамикалық диапазоны;
- сканерден өткізетін материалдың максимальді өлшемі.
Сканердің түрлері:
- қол сканерлері.
- планшетті сканерлер.
- барабанды сканерлер.
- штрих-сканерлер.
Сканердің басқа түрлері де бар: парақтық, созатын, фотосуреттерге және
слайдтарға арналған арнайы сканерлер және тағы сол сияқты.
Мәліметтерді шығару және мониторға қосымша ретінде қолданылатын құрылғы
принтер деп атыйды. Жұмыс істеу түріне байланысты олар: матрицалық,
лазерлік, светодиодтық және сия бүрткіш принтерлер боп бөлінеді.
Сыртқы жадыларда ақпаратты сақтау жағдайдың тууы екі себебі болады:
- есептеу құрылғысында қатты дискінің есіне қарағанда өте көп
мәліметтерді өндеу керек болған жағдайда;
- мәліметтер өте құнды болғанда және оларды жиы сыртқы сақтау құрылғыда
сақтау керек болған (қатты дисктегі копиясы резервті болып
қарастырылдмайды).
Қазіргі уақатта сыртқы жадыда ақпаратты сақтау бірнеше түрлері бар, олар
магнитті және магниттіоптикалық тасымалдауыштар. Сақтау құрылғыларға
стимерлерді (магнитті касеталардың сыимдылығы – картридждердің – бір неше
жүздік Мбайт болады) жатқызуға болады; ZIP-жинақтауыштар (сыимдылығы
100250 Мбайт); HiFD жинақтауыштар;JAZ жинақтауыштар (сыимдылығы 1 или 2
Гбайт берілгендер).
Модем – құрылғы, алыс орналасқан компьютерлаерді байланыс жүйесі бойынша
ақпаратпен алмасуға арналған құрылғы [9]. Сонымен желілер байланысын
физикалық тұрғыдан қарастырады (өткізгіштер, оптоволоконнды, кабельді,
радиосағаттотды), оларды қолдану түрлері (коммутируімді және арнайы) және
мәліметтерді жеткізу түрі бойынша (сандық не аналоктық сигналдар).
Байланысу желінің қабылдау-беру түріне байланысты оларды радиомодем,
кабельді модем және басқалар болып бөлінеді. Ен кен тараған мадемнің түрі
ол телефондық желіге қосылатын.
1.4 Магнум плюс ЖШС-тың акпараттық жүйесін құру жобасында қолданылған
негізгі компоненттерді сипаттау
Мәліметтер қорын таңдау кезінде қойылған талаптар:
- иілгіш, икемді орта;
- жалпыға ортақ, көпқолданушылық;
- жеңіл, әрі тез құрал;
- реляциялық.
Талаптарға сай келетін мәліметтер қорларының бірі таңдалған Microsoft
Access 2000 мәліметтер қоры.
• Microsoft Access 2000 мәліметтер қоры – Microsoft Windows ортасында
ең көп қолданылатын реляциялық МҚБЖ. Microsoft Access – көптеген
қосымшалар үшін мәліметтерді сақтау, сұрыптау және іздеуді
қамтамасыз ететін дербес компьютерлерге арналған МҚБЖ. Access МҚБЖ-
де кестелер, сұраулар,формалар мен есеп берулер құру үшін
қолданушының графикалық интерфейсі (GUI – Graphical User Interface)
көзделген; мәліметтер қорлары бар бапталатын қосымшалар құру үшін
Microsoft Access макротілін немесе VBA (Microsoft Visual Basic for
Applications) тілін қолданатын саймандық құралдар бар. Одан басқа,
Access МҚБЖ-де қолданушыны сұрау-жауап режиміндегі сұхбаттық
терезелер қатары арқылы өткізетін мәліметтер қорлары бар
қосымшаларды қалыптастыру үрдістерінің көбісін жеңілдететін
шеберлер (Wizards) деп аталатын бағдарламалар көзделген. Access
МҚБЖ-де сонымен қатар қолданушыға синтаксисті дұрыс сөйлемдер,
мысалы SQL тілінің операторлары мен макрокомандаларын
қалыптастыруға көмектесетін конструкторлар (Builders) көзделген.
Access МҚБЖ-сі әртипті SQL мәліметтер қорларына енуге ортақ
интерфейсті қамтамасыз ететін ODBC (Open Database Connectivity –
мәліметтер қорларына енудің ашық интерфейсі) стандартын қолдайды
[10].
• Объектілер.
• Қолданушы Microsoft Access-пен әрекеттесуді және мәліметтер
қорларының қосымшаларын жобалауды бірқатар объектілерді қолдану
арқылы жүзеге асырады.
- Кестелер – мәліметтер қорларын құрайтын базистік кестелер. Термнология
бойынша Microsoft кесте (өрістер деп аталатын) бағандарға және
(жазбалар деп аталатын) жолдарға ұйымдастырылған.
- Сұраулар қолданушыға әр түрлі жолдармен мәліметтер қорларын көруге,
өзгертуге және талдауға мүмкіндік береді. Сұраулар сондай-ақ есте
сақталып, формалар, есеп берулер және міліметтерге ену беттерінің
жазбалар көздері ретінде де қолданылуы мүмкін.
- формаларды бірқатар мақсаттарға қолдануға болады. Мысалығ кестеге
мәліметтер енгізу формасын құру үшін.
- есеп берулер мәліметтер қорында мәліметтерді баспаға шығаруға қажетті
түрде көрсетеді.
- беттер (мәліметтерге ену) Internet-тегі немесе локальды корпоративті
желідегі (ішкі жеідегі) мәліметтерді қарау және олармен жұмыс істеуге
арналған Web-беттердің арнайы типі. Мәліметтерге ену беті сондай-ақ
басқа көздердің, мысалы Microsoft Excel-ден мәліметерді қоса алады.
- макростар – нақты операция орындайтын, мысалы форманы ашу немесе есеп
беруді баспаға шығару жалғыз әрекеті немесе әрекеттер тобы. Макростар
көмегімен стандартты тапсырмаларды автоматтандыруға болады, мысалы,
есеп беруді баспаға шығару қолданушының батырманы басу нәтижесінде
орындалады.
- модульдер – біртұтас ретінде сақталатын VBA тілінің анықтамалары мен
процедураларының жиынтығы.
Microsoft Access МҚБЖ-нің құрылымы. Microsoft AccessМҚБЖ-і автономды
жүйе ретінде бір дербес компьютерде және желіде көпқолданушылық жүйе
ретінде қолданыла алады. Access 2000 МҚБЖ-де мәліметтер қорларының екі
машиналарының таңдау ұсынылады: Jet мәліметтер қоры машинасының бастапқы
версиясы және жаңа – Microsoft Backoffice SQL Server-ге сәйкес келетін
Microsoft Data Engine. Jet мәліметтер қорының машинасы кестелер, индекстер,
сұраулар, формалар, есеп берулер сияқты қосымшаның барлық мәліметтерін ISAM
(Indexed Sequential Access Method – енудің индексті-тізбекті әдісі) әдісін
қолданумен ұйымдастырылған, .mdb кентарауы бар мәліметтер қоры файлында
сақтайды.
Microsoft Access, SQL Server сияқты оның кестелік құрылымдарында
сақталатын мәліметтерді, DOS-тағы қатты диск файлының стандартты кластеріне
сәйкес келетін, яғни 2 килобайтты мәліметтер беттеріне бөледі. Әрбір бет
бір немесе бірнеше жазбаны сақтайды. Жазба бір беттен көп орын ала алмайды,
бірақ, Memo жазбалары және OLE объектілер өрістері жеке беттерде сақталуы
мүмкін. Access МҚБЖ-сі сақтаудың стандартты әдістері түрінде айнымалы
ұзындығы бар жазбаларды қолданады және жазбаларды алғашқы кілттің индексі
көмегімен тәртіпке келтіреді. Айнымалы ұзындықтары бар жазбаларды сақтау
форматын қолдану кезінде әрбір жазба оның нақты мәліметтерін сақтауға
қажетті кеңістікті ғана алады.
Мәліметтер беттерінің байланыстар тізімін құру үшін әрбір бетке тақырып
жолы қосылады. Тақырып жолы екі көрсеткішті қамтиды: алдыңғы және келесі
бетке көрсеткіш. Егер индектер қолданылмаса, жаңа мәліметтер кестенің соңғы
бетіне бет толмағанша қосылады, ал одан кейін соңына тағы бір бет қосылады.
Өзідік тақырып жолдары бар мәліметтер беттерінің артықшылықтарының бірі
кесте мәліметтерінің беттері индекстелген түрде сақталуы мүмкін, яғни қажет
болған жағдайда файл құрылымының өзі емес, беттердің тақырып жолдарындағы
көрсеткіштер өзгереді.
Көпқолданушылық режимінің жұмысын қамтамасыз етудің құралдары:
- файлсервердің іске асырылуы. Access мәліметтер қоры желіде
қолданушылар оны бірге қолдана алатындай етіп орналасады. Бұл жағдайда
әрбір жұмыс станциясында Access қосымшасының жеке көшірмесі
қолданылады.
- клиентсерверді жүзеге асыру. Access МҚБЖ-ң ертерек версияларында
осыған қол жеткізу үшін SQL Server сияқты мәліметтер қорымен байланысу
үшін ODBC драйверін қолданған байланысқан кестелерді қолдану қажет
болды. Access 2000 да локальды түрде формалар, есеп берулер,
макрокомандалар мен VBA модульдері сақталатын және кестелермен,
көрсетулермен, байланыс және сақталатын процедуралармен жұмыс істеуге
және көрсетуге арналған OLE DB технологиясын қолдану арқылы SQL Server
алшақталған мәліметтер қорымен байланыса алатын .adp (Access Project
File) кентерауы бар файл құрыла алады.
- мәліметтер қорын репликациялау негізінде жүзеге асыру. Бұл жүзеге
асыру мәліметтердегі немесе мәліметтер қорының жобаларындағы
өзгерістердің желілердің әртүрлі хосттарындағы Access мәліметтер
қорының әр түрлі көшірмелері бойынша таралуын қамтамасыз етеді. Бүкіл
толық мәліметтер қорының көшірмеін берудің қажеті жоқ. Репликация
ұғымы жобалы эталон (Design Master) деп аталатын бастапқы
біріктірілген мәліметтер қорының нақты көшірмесі (replica) деп
аталатын бір немесе бірнеше көшірменің құрылуын білдіреді. Жобалы
эталон мен оның нақты көшірмелері бірігіп нақты көшірмелер жиынтығы
(replica set) деп аталады. Объектілер жобасындағы өзгерістер тек
жобалы эталонда ғана, бірақ мәліметтерге өзгерістерді нақты көшірмелер
жиынтығының кез келген элементінен енгізуге болады.
- Web негізінде мәліметтер қорларын жүзеге асыру. Браузер бірігіп
қолданылатын Access немесе SQL Server мәліметтер қорларымен
динамикалық түрде байланысатын мәліметтерге енудің бір немесе бірнеше
беттерін көрсетеді.
Егер мәліметтер қоры үнемі файлдық серверде сақталса, онда кесте
жазбасын модификациялау кезінде беттерге блокировка қою үшін операциялық
жүйенің тыйым салушылық примитивтері қолданылады [11].
Бағдарламада мәліметтер қорын қолдану Microsoft Access көмегімен ж.зеге
асырылды. Бұл қосымшада жобада қолданылатын кестелер құрылды. Кестелердің
қалай құрылатынын қарастырайық.
Кестенің сипатталуы
Microsoft Access жаңа (бос) кестені құрудың 5 әдісін ұсынады:
- мәліметтер қорына қажетті бүкіл кестелер, формалар мен есеп берулерді
бір операцияда құру үшін Database Wizard шеберін қолдану. Database
Wizard шебері жаңа мәліметтер қорын құруға арналған, бірақ ол бар
мәліметер қорына жаңа кестелер, формалар мен есеп берулерді қоса
алмайды.
- алдын ала анықталған кестелер қатарынан кеснің өрістерін таңдау үшін
Table Wizard шеберін қолдану.
- мәліметтерді тікелей бос (datasheet – мәліметтер кестесі деп аталатын)
кестеге енгізу. Жаңа мәліметтер кестесін сақтағаннан кейін Access МҚБЖ-
сі мәліметтерді талдайды және әрбір өріс үшін автоматты түрде сәйкес
мәліметтер типін және форматын береді.
- басынан бастап кестенің бәрін толығымен анықтау үшін Design View
(Конструктор) көрсетуін қолдану.
- SQL View көрсетуінде CREATE TABLE (кесте құру) операторын қолдану.
Microsoft Access-те Design View көрсетудің құралдарымен бос кестені
құру.
6-суретте Design View құралдарымен card_plan_ped_load_day_10 кестенің
құрылуы көрсетілген. Кестенің құрылу әдісіне қарамастан Design View
көрсетуінің кестесі оның кейінгі баптауына қолданыла алады, мысалы, жаңа
өрістер қосу, мәндерді үнсіздік бойынша қою немесе маскалар құру.
6 сурет Design View құралдарымен кестенің құрылуы
Microsoft Access Design View көрсетулер кестесінің Field Properties
тарауы көмегімен кестеге шектейтін шарттарды қосуға мүмкіндік береді. Әрбір
өрістің мәліметтерді сақтау, басқару немесе көрсету тәсілдерін таңдау үшін
қолданылатын қасиеттер жиынтығына ие. Мысалы, Field Size (өріс көлемі)
қасиетін орнату арқылы мәтіндік өріске енгізіле алатын символдардың
максималды санын басқаруға болады. Өрістің мәліметтер типі осы өріске
тиәсті қасиеттерді анықтайды. Design View көрсетуіндегі өрістер қасиеттерін
орнату формалар мен есеп берулерді қалыптастыруда қарама-қайшы емес
орнатушылық параметрлерге ие болатынын кепілдейді.
Өрістердің қасиеттерін қарастырайық:
Field Size қасиеті.
Field Size қасиеті мәтіндік (text), сандық (Number) типті және
счетчиктік (AutoNumber) өрістерінде сақталатын мәліметтердің максималды
көлемін орнату үшін қолданылады. Байттардан басқа сандық тип келесі
мәндерге ие бола алады:
- Integer (бүтін сан) – 16-разрядты бүтін сан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz