Асқабақ өсіру

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Асқабақтың ботаникалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Асқабақтың халық шаруашылығындағы пайдайдасы ... ... ... ... ... ...
2.Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Асқабақты өсірудің агротехникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Асқабақ егістігінде арамшөптерді зерттеу мониторин ... ... ... ... ... ...
2.3 Асқабақтың даму кезеңінің ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Асқабақ егістігінің арамшөптермен ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Топырақ және рельеф өзгешеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.6 Асқабақ арамшөптеріне қарсы кешенді күрес жүргізудің экономикалық тиімділігіне баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3. Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Оңтүстік Қазақстан облысы топырақ -климаттық жағдайы асқабақ өсіру үшін қолайлы. Асқабақ дақылын шеберлікпен өсірсе жоғары өнім береді. Алайда, ұсақ шаруашылық жағдайларында оларды өсіру технологиясының бүзылуына байланысты өнімнің өнімділігі мен сапасы төмендеді.
Кіші шаруашылықтарда жэне агроқүрылымның әртүрлі формаларында асқабақты өсіру технологиясыньщ бүзылуымен бакша дақылдарының егістігінің фитосанитарлык жағдайы нашарлады. Бүл жағдай өнімнің тауарлық сапасын нашарлатып, нарық жағдайында бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.
Мал азығына асқабақтың мал азықтық сорттарының жаңа жиналған жемістері пайдаланылады. Олар бағалы сүт қуғыш азық болып есептеледі. Малазықтық асқабақтың 100 кг-да 10 малазықтық өлшем мен 70г қорытылмалы протеин, ал малазықтық қарбыздың құрамында 9 малазықтық өлшем жэне 40г қорытылмалы протеин болады. Мал азықтык бақша дақылдары жасыл конвейерлер қүрамына жеке буын ретінде кіреді. Бақша дақылдарының түқымдастарынан, әсіресе асқабақ түқымынан тағамдық май алынады.
ТМД елдерінде өндірістік бақша шаруашылығы 19-ғасырдың ортасында пайда болуына байланысты, бақша дақылдары Ресейде, Украинада жэне Орталық Азияда өсіріле бастады. Қазіргі кезде ТМД мемлекеттерінде бақша дақылдары 1 млн гектарға жуық жерлерде өсіріледі. Асқабақ 300-600 ц/га өнім қалыптастырады.
Оңтүстік Қазақстан облысында республикадағы негізгі бақша дақылдарын өсіруші аймак болып табылатындығы белгілі және елдің Солтүстік аймақтарын бақша дақылдармен және асқабақбен қамтамасыз етеді.
Еліміз бүкіл әлемдік сауда үйымына кірудің алдында түрғанда патенттік тауар өндірушілермен бэсекелестікке түсе білу үшін тауарлық жэне дэмдік сапасы жоғары бақша дақылдарын өндіруіміз керек. Сондықтан жаңа үлгідегі гербицидтерді алқаптарда сынау арқылы бақша дақылдарын өсірудің агротехнологиялық тэсілдер кешенін эзірлеу ағрарлы ғылымның өзекті мэселесі болып табылады.
Бақша дақылдар егістігінің фитосанитарлық жағдайын жақсартумен ғылымдар мен практиктердің көбісі айналысты. Асқабақ халық тұрғындарының арасында кең сүранысқа ие, сондықтан себу кезеңіне дейін және шығуы кезеңінде арамшөптермен күресудің кешендік шараларын эзірлеу эсіресе, қүмаймен, мысықкұйрықпен күресу ғылыми қызығушылық тудырады.
Арамшөптердің құрамын асқабақ егістігінде күресу шараларын жетІлдіре отырып зияндылықты анықтау ғылыми қызығушылық тудырады.
Арамшөптер өсімдіктердің қүнарлық элементтерін өзіне алып, топырақтың тығыздығын нашарлатып, топырақтағы ылғалды пайдаланып асқабақды ығыстырып, күн энергиясының түсуін қысқыртып, ауқымды зиян келтіреді. Сондықтан аталған асқабақды себуде арамшөптермен күресудің ғылыми негізделген шараларын эзірлеу Сайрам ауданы үшін аса маңызы ғылыми мэнге

1. Есмахан Н.Ш. Абишова Г.С. «Бақша шаруашылығы» пәнінен курстық жұмысын орындауға арналған әдістемелік нұсқау Шымкент 2012ж
2.М.Жанзақов «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 бет
3.Н.Г.Щепетков, М.Ә.Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011ж 519-529бет
4.Қ.К.Әрінов, Н.И., Можаев Н.А. Шестакова.,М.Ә. Ысқақов, Н.А.Серикбаев «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж 280 бет
5.Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991.
6.Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. Өсімдік «шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7.Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.
8. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті, 2011ж.
9. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қауынның «Береке» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті,125 бет
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж
11.Қ.К.Әрінов,Қ.М.Мұсынов,А.Қ.Апушев,Н.А.Серекпаев Н.А.Шестакова С.С:А
12.К.Ж.Аяпов,К.А.Кампитова, Р.С Мажит ова. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005
13.К.Ж.Аяпов, Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993
14.К.Ж. Аяпов, О.А.Үкібасов, Р.С.Мажитова.Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005
15.Андреев.В.М, Марков В.М Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980
16.К.А.Кампитова. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980
20.Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.14-02

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агротехнология кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ____________________
Пәні_______________________________ ___________________________________ _

Мамандығы ___________________________________ _________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
Орындаған
___________________________________ ____________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші
___________________________________ ___________________

(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс _____________
бағасы

бағасына қорғалды

____ ____________2014 ж.

Норма бақылау

_______________________

қолы, аты-жөні

Комиссия:

_______________________

қолы, аты-жөні

_______________________

қолы, аты-жөні

Шымкент-2014 ж

Ф.7.14-03

М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агротехнология кафедрасы

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі:Елибаева Г.И

_____________ 2014 ж

№ ____ ТАПСЫРМАСЫ

___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс

Студент____________________________ ________ топ __________________

(тегі, аты-жөні)

Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________

___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________

Берілген
мәліметтер:__________________________________ ____________________________

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Аналитикалық шолу
4 Тәжірибелік бөлім
5 Тіршілік кәуіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер

№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1

Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____

Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________

Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__

(қызметі, аты-жөні, қолы)

Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__

(күні,
студенттің қолы)

Ф.7.14-04

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агроөнеркәсіп факультеті

Агротехнология кафедрасы

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі: Елибаева Г.И

__________ 2014 ж.

Курстық жұмыс қорғау

Хаттамасы № ______

___________________________________ _____ пәні

Студент ___________________________________ ________ тобы _______

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ ___________________________________ ____

2.___________________________________ ___________________________________ ____

3.___________________________________ ___________________________________ ____

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,

қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.

Сомалық баллы ______________

Жұмыстың бағасы _____________

Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________

Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________

Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________

Қорғау күні ________________ 2014ж.

Аннотация

Бұл Асқабақ дақылы танаптарындағы арамшөптер,олармен күресу шараларының
ерекшеліктері тақырыбы бойынша АП-11-1к3 тобының студенті Т.Жорабектың
жұмысында алғаш рет Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайында асқабақ өсіру
технологиясы және арамшөптердің түрлік құрамына, санына есеп жүргізу.
Арамшөптермен күресуде жаңа гербицидтерді пайдалана отырып едәуір тиімді
тәсілдері анықталады.
Асқабақ себуде арамшөптермен күресудің агротехникалық және химиялық

тәсілдер кешенін әзірлеумен арамшөптердің
зияндылығы және олармен күресу шараларының ерекшеліктері қарастырылған.
Курстық жұмыста 32 бет, кесте 7 , сурет 1бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі 20.
Түйін сөздер: Асқабақ.Гербицид.Арамшөп. Агротехника. Химия.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
1.1 Асқабақтың ботаникалық сипаттамасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Асқабақтың халық шаруашылығындағы пайдайдасы ... ... ... ... ... ...
2.Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
2.1 Асқабақты өсірудің
агротехникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Асқабақ егістігінде арамшөптерді зерттеу
мониторин ... ... ... ... ... ...
2.3 Асқабақтың даму кезеңінің
ерекшелігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Асқабақ егістігінің арамшөптермен
ластануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5 Топырақ және рельеф
өзгешеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.6 Асқабақ арамшөптеріне қарсы кешенді күрес жүргізудің экономикалық
тиімділігіне баға
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .
3. Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1.Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
2.Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрамлымы және ережелері.
Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат дайындаудың
жалпы талаптары және ережелері;
3. Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 " Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".

Анықтамалар

Агроөнеркәсіптік кешен – азық-түлік өнімдерін өндіруге және ауыл
шаруашылығы шикізаттарынан көпшілік тұтынатын өнеркәсіп тауарларын шығаруға
бағытталған сала.
Аңызақ – далалы-шөлейт аймақтарда жазғытұрым жиі кездесетін және өсімдік
тіршілігіне өте қолайсыз құрғақ та ыстық жел.
Ауыспалы егіс – екпе дақылдар мен жердің ғылыми негізде егіс
танаптарындағы белгілі уақыт аралығында алмасып отыруы.
Егістіктің ылғалмен қамтылуы – танаптағы екпе дақылдардың топырақ
ылғалына талабын қамтамасыз ету.
Жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік – құнарлықты анықтайтын және топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Құрғақшылық – ауаның шамадан тыс температурасы мен аңызақ желдің
салдарынан туындайтын жайсыз құбылыс.
Өнімді ылғал қоры – өнімге тікелей әсері бар топырақтағы өсімдіктер
пайдаланатын ылғал мөлшері.
Өскін – себілген тұқымнан белгілі бір уақытта жер бетіне өсіп шыққан
өсімдік көгі.
Сүрі жер – ауыспалы егістегі ылғал жинайтын және арамшөптермен күрес
жүргізілетін танап.
Сыдыра жырту – топырақты қайырмасыз құралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта – тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты – тыңайтқыш құрамындағы өсімдік сіңіре алатын
элемент мөлшері
Белгі – өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы және тиісті
құралдармен өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл – белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мәдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт – белгілі бір дақылдың тиісті табиғи және өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сұрыпталған және тұқымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша ұқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технология – нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және сапалы
өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде әзірленген белгілі
бір дақылды өсіру тәсілдерінің жиынтығы.

Белгілеулер мен қысқартулар

га гектар
кгга 1 гектардағы келі
м3га 1 гектарда текше метр
мгкг 1 келідегі миллиграмм
м метр
м2 шаршы метр
мм миллиметр
ҒЗИ ғылыми-зерттеу институты
ФАО Ғооd and Agriculture Organization of the United Nations
(ООН-дағы өндірістік ауылшаруашылық ұйымы)
аш ауыл шаруашылығы
см сантиметр
т тонна
мың. га мың гектар
цга 1 гектардағы центнер
°С ауа температурасы
N азот
Р фосфор
К калий
Са кальций
% пайыз
г грамм
л литр

Кіріспе

Оңтүстік Қазақстан облысы топырақ -климаттық жағдайы асқабақ өсіру
үшін қолайлы. Асқабақ дақылын шеберлікпен өсірсе жоғары өнім береді.
Алайда, ұсақ шаруашылық жағдайларында оларды өсіру технологиясының
бүзылуына байланысты өнімнің өнімділігі мен сапасы төмендеді.
Кіші шаруашылықтарда жэне агроқүрылымның әртүрлі формаларында асқабақты
өсіру технологиясыньщ бүзылуымен бакша дақылдарының егістігінің
фитосанитарлык жағдайы нашарлады. Бүл жағдай өнімнің тауарлық сапасын
нашарлатып, нарық жағдайында бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.
Мал азығына асқабақтың мал азықтық сорттарының жаңа жиналған жемістері
пайдаланылады. Олар бағалы сүт қуғыш азық болып есептеледі. Малазықтық
асқабақтың 100 кг-да 10 малазықтық өлшем мен 70г қорытылмалы протеин, ал
малазықтық қарбыздың құрамында 9 малазықтық өлшем жэне 40г қорытылмалы
протеин болады. Мал азықтык бақша дақылдары жасыл конвейерлер қүрамына жеке
буын ретінде кіреді. Бақша дақылдарының түқымдастарынан, әсіресе асқабақ
түқымынан тағамдық май алынады.
ТМД елдерінде өндірістік бақша шаруашылығы 19-ғасырдың ортасында пайда
болуына байланысты, бақша дақылдары Ресейде, Украинада жэне Орталық Азияда
өсіріле бастады. Қазіргі кезде ТМД мемлекеттерінде бақша дақылдары 1 млн
гектарға жуық жерлерде өсіріледі. Асқабақ 300-600 цга өнім қалыптастырады.
Оңтүстік Қазақстан облысында республикадағы негізгі бақша дақылдарын
өсіруші аймак болып табылатындығы белгілі және елдің Солтүстік аймақтарын
бақша дақылдармен және асқабақбен қамтамасыз етеді.
Еліміз бүкіл әлемдік сауда үйымына кірудің алдында түрғанда патенттік
тауар өндірушілермен бэсекелестікке түсе білу үшін тауарлық жэне дэмдік
сапасы жоғары бақша дақылдарын өндіруіміз керек. Сондықтан жаңа үлгідегі
гербицидтерді алқаптарда сынау арқылы бақша дақылдарын өсірудің
агротехнологиялық тэсілдер кешенін эзірлеу ағрарлы ғылымның өзекті мэселесі
болып табылады.
Бақша дақылдар егістігінің фитосанитарлық жағдайын жақсартумен ғылымдар
мен практиктердің көбісі айналысты. Асқабақ халық тұрғындарының арасында
кең сүранысқа ие, сондықтан себу кезеңіне дейін және шығуы кезеңінде
арамшөптермен күресудің кешендік шараларын эзірлеу эсіресе, қүмаймен,
мысықкұйрықпен күресу ғылыми қызығушылық тудырады.
Арамшөптердің құрамын асқабақ егістігінде күресу шараларын жетІлдіре
отырып зияндылықты анықтау ғылыми қызығушылық тудырады.
Арамшөптер өсімдіктердің қүнарлық элементтерін өзіне алып, топырақтың
тығыздығын нашарлатып, топырақтағы ылғалды пайдаланып асқабақды ығыстырып,
күн энергиясының түсуін қысқыртып, ауқымды зиян келтіреді. Сондықтан
аталған асқабақды себуде арамшөптермен күресудің ғылыми негізделген
шараларын эзірлеу Сайрам ауданы үшін аса маңызы ғылыми мэнге

өсіретш өсімдіктердщ өнімділігш арттыру шаралары жүйесшде арамшөптермен
күресу ерекше роль атқарады. Осы шараларды жүзеге асыру үшін асқабақты
себуде арамшөптермен күресуді жақсы жолға қоюдың маңызы зор.
Тамыр жүйесі қуатты арамөптер топырақты тоздырады, кептіреді,
өнімділіктің төмендеуіне альш келеді. Оның үстіне арамшөптер зиянды
жәндіктердің мекендеу орны. Бүдан шығатыны ауылшаруашылығына келетін
ауқымды шығындарды жою өнімді жэне еңбек өнімдІлігін арттырудың ірі резерві
болып табылады.
Соңғы жылдары шаруашылықтың жаңа формаларына өтуге байланысты аграрлық
сектордан бақша дақылдарын өсірудІң қарқынды технологияларынан ауытқуы
байқалуда. Бүл тыңайтқыштарды жэне өсімдікті қорғау қүралдарын пайдаланудың
айтарлықтай төмендеуіне, топырақты өңдеу тәсілдерінің бұзылуынан көрініс
беруде.
Арамшөптер өте өсімтал жэне Оңтүстік Қазақстан облысының табиғи жағдайын
жақсы пайдаланады. Қазіргі кезде бақша дақылдардың арамшөптермен ластануы
жалпы ауқанның 85%-ын жэне жоңышқа себудің 40-45% қүрайды.
Бәрімізге белгілі, арамшөптермен күресте айтарлықтай нәтижені
агротехнологиялық шаралардың кешені қамтамасыз етеді. Олардың элементтері
бақша дақылдары айналымы, топырақты өңдеу жүйесі, бақша дақылдарын өсіру
жэне себу мерзімдері болып табылады. Алайда, бірқатар жағдайларда
арамшөптердің зияндылық деңгейіне дейін оларды төмендету үшін бір ғана
агротехникалық шаралар жеткіліксіз. Сондықтан арамшөптерді едәуір толық жою
үшін оларды химиялық эдістермен үйлестіру керек.
Жаңа арамшөптермен күресу бойынша тиімді үсыныстар жоқтығы Оңтүстік
Қазақстанда өте ауыр жағдайға экеледі. Егер осы арамшөптермен күресудің
тиімді шараларын таппаса, онда олар тек бақша дақылдарын жоңышқаға ғана
емес, басқа ауылшаруашылық өсімдіктеріне де таралып, фитосанитарлы
жағдайдың нашарлап, өнімнің төмендеуіне алып келеді.
Сондықтан арамшөптермен күресуді табысты жүргізу үшін олардьщ өсуіп-
дамуының, пісуінің және көбеюінің биологиялық ерекшелігін зерттеу керек.
Алғаш рет Оңтүстік Қазақстан облысы жағдайында асқабақ өсіруде
арамшөптердің түрлік құрамына, санына есеп жүргізу. Арамшөптермен күресуде
жаңа гербицидтерді пайдалана отырып едәуір тиімді тәсілдері анықталды.
Жұмыстың мақсаты- Асқабақ дақылы танаптарындағы арамшөптер,олармен
күресу шараларының ерекшеліктерін меңгеру.
Жұмыстың міндеттері - Асқабақты өсірудің агротехникасы;
- Асқабақ егістігінде арамшөптерді
зерттеу мониторин;
- Асқабақтың даму кезеңінің
ерекшелігі;
- Асқабақ егістігінің арамшөптермен
ластануы;
- Топырақ және рельеф
өзгешеліктері.

1 Негізгі бөлім

1.1 Асқабақтың ботаникалық сипаттамасы

Асқабақ (Cucurbita) - асқабақ тұқымдасына жататын бір және көп жылдық
шөптесін өсімдік. Асқыбақ біздің заманымыздан бұрын 3 ғасырда Мексикада,
Перуде белгілі болған. 15 ғасырдың ақырында Мысырға әкелінген. Қазакстанда
асқабақтың ірі жемісті, қатты кабықты жөне мускатты түрлсрі, оның ішінде
"Волгалық сұр-92", "Мозолссвтік-10", "Қашғарлық-1644" сорттары өсіріледі.
Ірі жемісті асқабақты мал азығы үшін сгеді. Қатты қабықты асқабақ түріне
кәді мен табақша аскабақ (патиссон) жатады. Олар жас және тұздалған күйінде
тамаққа пайдаланылады.
Мускаттық асқабақ хош иісті, дәмді болады. Асқабақ сабағының ұзындығы
2 — 10 м, жұмыр, түкті, бұтақты, жайыла өседі. Жапырағы — ірі, ұзынша
қалемшелі, бүйрек тәріздес. Гүлі кос жынысты, ірі, сарғыш түсті.
Тарамдалған мұртшалары жанындағы өсімдіктерге шырмалып өседі. Жемісі ірі,
пішіні дөңгелек, сопақша, түсі әр түрлі болады. Шырыны жұмсақ, дәмді. Ірі
жемісті асқабақтың салмағы 40 — 50 кг-ға дейін тартады. Асқабақ жемісінің
құрамында 15 — 18% құрғак заттар, 8 — 10% сахароза, аскорбин қышқылы,
каротин, тиамин, рибофлавин, т.б. болады. Дәнінде 20 — 40% май бар.
Асқабақтын асханалық сорттарын піскен, қуырылған күйінде тамаққа
пайдаланады. Мал азықтық түрінен сүрлем дайындалады.
Бақша өнімдіктерінің негізгі ерекшеліктері – шөптекті бір жылдық
өмсімдіктер. Қазасқтанда асқабақ тұқымдастарға жататын көпжылдық өсімдіктің
бір түрі Қаратау маңында кездеседі. Ол құтырған қияр деп аталады.
Өркендері шырмалып немесе төселіп өседі, яғни олар – жатаған сабақты
өсімдіктер. Бұлардың сабағында мұртшалары бар. Мұртша өзгерген өркен.
Асқабақ тұқымдастар тропиктік, субтропиктік елдерде таралған.
Асқабақ тұқымдастар бақшада өсірілетін мәдени өсімдіктер болып
саналады. Бұлар - жемісі ең ірі өсімдіктерге. Жемісінің салмағы 100
килограмға жететін түрлері де бар.
Асқабақ - ірі жемісті тағамдық, дәрілік, малазықтық жәнс сәндік,
біржылдық шөптекті өсімдік. Оның ұзындығы 5 метрге дейін жететін жатаған
сабағы болады. Бес қырлы сабағына тікенектер өскен. Жай жапырақтарына
қарама-қарсы орналасқан мұртшасы бар. Мұртша түрін өзгерткен өркен,
жатаған сабағы нәзік болғандықтан, жан-жағындағы басқа өсімдікке оралуға
тірек үшін қажет. Жапырағы - ірі, тақтасының жиегі 5 салалы тілімделген жай
жапырақ. Гүлі дара жынысты, бірүйлі, жапырақ қолтығында жеке-жеке өседі.
Аталық гүлдер - ұзын гүлсағақтарда, аналық гүл қысқа гүлсағақтарда болады.
Жатыны үзарып, төмен орналасқан. Сонда аталық гүлінің формуласы:
Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж0, ал аналық гүлдің формуласы: Т(5)К(5)А0Ж(3). Жемісі -
қабақ.
Асқабақтың жабайы түрі табиғатта кездеспейді, Ол жыл санауға дейін 3
000 жыл бұрын Мексикада мәдени дақыл ретінде өсіріле бастаған. Қазір
кәдімгі асқабақ еліміздің барлық аумағында өсіріледі. Кәдімгі асқабақтың
сан алуан іріктемелері (қауақ, бәлішқауақ) бар. Асқабақ тұқымдастар
азықтық, дәрілік және техникалық мақсатта өсіріледі. Бақша дақылдары -
бағалы азықтық жэне диеталық өнім, оларға асқабақ, қауын және асқабақ
жатады. Соның ішінде Сайрам ауданында өсірілетін асқабақцарға тоқталайық.
Асқабақ. Асқабақтың үш түрі белгілі: қатты қабақты, асханалық жұпарлы,
ірі жемісті және оның түр тармағы бөрік тәрізді.
Асқабақтың ірі жемісті түрі кең тараған: өнімі мол және басқа бақша
өсімдіктеріне қарағанда, жылуға талабы азырақ.
Асқабақтың отаны - Оңтүстік жэне Орталық Америка. Асқабақтың тіркемелес
сабағының үзындығы 5-10 м жетеді. Жапырақтары ірі, түксіз. Жекелеген
өсімдіктерінің жапырақ тақтасының беті 20 м жетеді. Тамыр жүйесі өте
қуатты. Асқабақ - бір үйлі, гүлдері айырым жынысты өсімдік.
Бунақденелілермен тозаңданады. Гүлдердің пайда болуы жэне жапырақтарының
көбеюі күзгі суыққа дейін жалғасады.
Асқабақ жемісінің қүрамында қанттар, крахмал (16%-ға дейін), дэрумендер
бар, әсіресе каротинге бай. Тұқымында 58%-ға дейін май, онын қүрамында 140-
155 мг % Е дәрумені болады. Асқабакты пісірілген, бүқтырылған, қоламтаға
көміп пісірілген күйінде пайдалануға, қоймалжың (повидло), пюре дайындауға
болады. Бүл жас балаларға жэне қарттарға ем дэмдік тағам ретінде ұсынылады,
эсіресе бауыр мен бүйрек қызметі бүлінгенде.
Асқабақ - жылу сүйгіш өсімдік. Өскіндері жылылык 14°С төмен болмағанда
пайда бола бастайды. Өсуі үшін оңтайлы температура 25-28°С. Сонымен бірге
шамалы уакыт дымқылды жэне салкын ауа райына шыдайды, ал тамыр жүйесі,
қарбыз бен қауынға қарағанда, біршама төмен темпетературада дами алады.

1.2 Асқабақтың халық шаруашылығындағы пайдайдасы

Асқабақ емдік қасиеті бар бақша дақылы. Асқабақ жемісінде негізінен
полисахаридтен шығатын көміртегі бар. Асқабақтың кейбір сорттарында 20%-
дейін қүрғақ заттар жэне 10%-дейін, эсіресе күзгі қысқы сақтаудан кейін
қант болады. Асқабақтың 100 г шикі салмағында 40мг-ға дейін каротин болады.
Мексика тұрғындары біздің дэуірімізге дейін 3000 жыл бүрын азық еткен.
Асқабақтың жеміс жүмсағында пайдалы заттар көп. Одан В1, В2, ВЗ, В9, С
витаминдері, май, белок, көмірсу, қант, магний, фосфор, мыс, кобальт,
кальций, темір түздары жэне көптеген калий түздары, каротин (А провитамин)
табылған.
Асқабақ ас қорыту процестеріне дүрыс эсер ететін, токсикалық заттар мен
холестеринді шығаруға көмектесетін, оның үстіне бактерицидтік қасиеті бар
пектин заттарына бай. Сондықтан ондағы калий түздары асқабақтан жасалған
тағамдарды, жүрек-тамыр аурулары мен бүйректің эр түрлі аурулары үшін
шипалы етеді. Несеп жүргізуді жақсарту үшін жэне ісінгенде жаңа асқабақ
шырынын тэулігіне 1 жэне 1 -12 стаканнан ішкен жөн. Асқабақтың
калолиялылығы төмен, сондықтан одан жасалған тамақтар семіздіктен зардап
шегушілер мен толысуға икем адамдар үшін пайдалы саналады. Асқабақты
асқазан мүшелері ауырған кезде емдік тағам ретінде пайдаланады, өйткені
онда клечаткамен органикалық қышқылдар аз, ал мүның өзі ішектің шектен тыс
перистальтикасына жол бермейді, ішек пен қарынның шырышты қабығын
түршіктірмейді. Жемісінің шырынын атониялық қатпада сүргі дэруі ретінде
пайдалануға болады.
Асқабақ каротині тері эпителиінің дұрыс жүмыс істеуі үшін қажет.
Денедегі бөрітпеге, безеуге, экземаға, қабыну процестеріне күйік пен үсікке
жас асқабақты не оның үгілген жүмсағын басады. Сондай-ақ, тері ауруларын
емдеуге асқабақ қабығының түнбасын да қолданады. Асқабақ дэндері
энергетикалық заттарға бай, онда 23-41% май, 39% өсімдік белогы, қант, амин
қышқылы, органикалық қышқылдары (салицил, алма қышқылдары), витаминдер (С,В
каротиндер) бар. Оларды ішек қүртына қарсы дэру ретінде пайдаланады.
Дэндерінің қайнатпасын гельминтоздарды емдегенде қолданады.
Мал азықтық асқабақтың мал өнімін арттыруда үлкен маңызы бар. Асқабақта
белок заттар мал азықтық қызылшаға қарағанда 4 есе көп. Асқабақ этникалық
деректер бойынша, басқа да мақсаттарға пайдаланылады. Орта Азия халықтары
асқабақтан тамақ салатын, сүйық қүйатын жеңіл эрі эсем ыдыстар мен сауыттар
жасайды.
Африкада колебас асқабағынан эр алуан формада аспаптар жасайды, бүл
асқабақ үйдің маңында өседі, оның жемісін көк күйінде байлап,қажетті
көлемде өсіреді.
Асқабақ жемісінің пайдасы:
Асқабақта витаминдердің өте көп қоры бар екенін екінің бірі біле бермейді.
Әсіресе, оны жалпы сүтке батырып жейтін болса,
қүрамындағы витаминдері организмге тез сіңеді. Шикі асқабақтың етті
жері қан қысымы көтерілгенде, іші қатып, тоқ ішек, қуық қабынғанда шипасын
береді. Ол организмдегі холестериннің қүрамын азайтатындықтан артық
салмақтан айырылуға, азуға көмек береді жэне бір күнді асқабаққа арнау
керек. Ол үшін күніне 5 рет осы дақылды жеп, осылайша 1,5 кг қайнатылған
жэне қуырылған асқабақты қабылдау керек.
Жүрек ісініп, денеге тұз байланса, ревматизм, зәр қабы және бүйрек аурулары
пайда болса: күніне 4 рет, тамақтанардан жарты сағат бұрын үккіштен
өткізілген 100 г шикі асқабақ жеу немесе жарты стакан асқабақтың жаңа
сусынын ішу керек.
Тері тілмесі қабынса, қосымша ем ретінде: шикі ақабақтың етті жерінен
жүқалап кесіп алып, терінің ауырған жеріне қойып, сыртынан бинтпен орайды.
Күніне 2-3 рет, таңқышты ауыстырып түрады.
Емшек безі қабынса: асқабақтың етті жерін үккіштен өткізіп, күніне 3-4
рет, ауырған жерге 30-40 минут қояды.
Асқазан - ішек ауруларының белгілері байқалса: әсіресе қабынған кезде
буға піскен немесе қайнатылған асқабақты жеу пайдалы, ішектің жұмысын
жақсартып, іштің қатуына жол бермейді. Қайнатылған немесе буға пісірілген
асқабақтың 2-3 қасығын күніне 1 рет, таңертең жеу керек.
Осылайша емделе берсе, бірнеше күннен кейін іштің қатуы, жүректің
айнуы, іштің желденуі мен ауруы басылады. Денсаулығыңыз жақсарған сайын,
жейтін асқабақтың көлемін де көбейтіп, күніне 2-3 рет, тамқтанудан 30 минут
бүрын 150 грамнан жеу керек.
Қант диабеті пайда болса: асқабақты ірі бөліктерге бөліп, духовкада
пісіреді. Соус қосып жейді.
Қаназдықтан (анемия) зардап шексеңіз: күніне 4-5 рет 20 грамм
қайнатылған асқабақ (уақыт өте келе мөлшерін 150 грамға жеткізіңіз) жеу
керек.
Денені күйік шалса, теріге шиқан, экзема шықса: асқабақтың етті жерінен
алып, ауырған жерге басып сыртынан бинтпен орау керек. Жиі ауыстырып түру
керек.
Асқабақ дәнінің пайдасы:
Асқабақ дэндері де асқазан-ішектерді желденуіне қарсы эсер етіп,
бүйректің қызметін жақсартады. Шаштың жылдам өсуіне ықпал жасап,
организмнен қорғасын мен кадмийді шығарады.
Бүйректерге құм тұрып қалса: бір уыз асқабақ дэндеріне (қабығымен
бірге) жарты литр қайнап түрған су қүйып, 8 сағат түндырып, сүзіп алады.
Алынған түнбаны күні бойы аз-аздап ішіп, таусу керек. Емделу уақыты - 2
апта.
Шашқа ерте ақ түсіп, шаш түсе бастаса белгісіздік, ұйқысыздық пайда
болып, атеросклероздан (қан тамыр қабырғаларына майдың тұрып қалуы) зардап
шексеңіз: күніне 2 рет 1 ас қасық асқабақ дәнін жеу керек.
Ішекте аскарида және қатпарша құрттар пайда болса: 300 грамм дэнді (5-7
жастағы балаларға - 100 грамм, 10-12 жас — 150 грамм) қабығынан тазалап,
үстайды. Аздап су қоса отырып қоюланғанша араластыра береді. Қоюланған
асқабақ дэнінің суы көптеу болғаны жөн. Енді оған бір шай қасық эсел қосып,
барлығын бір сағаттың ішінде шай қасықпен жеу керек. Жарты сағаттан кейін
клизма қолдану керек.
Ер адамдар простатиттен зардап шегіп, без ісігі пайда болса: күнделікті
жарты стакан тазаланған асқабақ дэнін жеу немесе күніне екі рет асқабақ
шайын ішу керек. Тазаланған дэндерді үсақтап, соның бір шай қасығын
стаканға салып, үстіне қайнап түрған су қүйып, 5 минут түндыру керек.
Бүйректер ауырып, іш қатып, кепсе, жүректің демікпесі ұстап, қан бір
жерде азайса: бір стакан асқабақ дэндерін үсақтап, үстіне 3 стакан қайнап
түрған су қүйып, 20 минут түндырып, сүзіп алу керек. Күніне 3 рет
тамақтанар алдында жарты стаканнан ішу керек.

2 Технологиялық бөлім

2.1 Асқабақты өсірудің агротехникасы

Зерттеу жұмыстары ОҚО Сайрам ауданының тәжірибелік алқабының бес
танапты айналымда жүргізілді. Тэжірибелік алқаптың топырағы - қара сүр
жер, механикалық қүрамы бойынша орташа сазды, көбіне қабық түзеді. Жырту
қабатындағы азот нитратының қүрамы (NO3) - ЗОЗбмгкг, жылжымалы фосфор
(Р2О5) - 38-45мгкг, калий (К2О)- 280-300мгкг топырақ. Гумустың қүрамы
-1,1-1,3%.
Асқабақ өсірудің агротехникасы Оңтүстік Қазақстан облысында жалпы
қабылданған технология бойынша жүргізілді. Асқабақпың мраморная сортына
тэжірибе жүргізілді. Күзде 25-28см тереңдікке негізгі жырту жүмыстары азот
және фосфор тыңайтқыштарын салумен жүргізілді, көктемде себу алдын өңдеу
жүргізілді, малалау, тырмалау, үсақтау өсімдіктерге күтім жасау кезінде 12
суару, 2 культивация, сондай-ақ зиянкестерден жэне аурулардан қорғау
шаралары, тыңайту жүмыстары жүргізілді.

Кесте 1
Асқабақ себуде арамшөптерге қарсы топырак өңдеу мен пайдаланған
гербицидтердің тэжірибелік үлгісі

Топырақты өңдеу әдісі Гербицидтер Енгізу
мөлшері,
лга
1. Топырақты терең жырту + 1 .Бақылау (гербицидсіз) -
егуден алдын екі рет қопсыту
жэне тырмалау
2. Фронтер - оптима 3
3. Фюзилад-форте 150, КЭ 1
1,5
2
4. Пантера, КЭ (40 гл) 0,8
1Д
1,4
2. Топырақты терең жырту + 1 .Бақылау (гербицидсіз) -
егуден алдын культивация жэне
тырмалау ( Фронтьер Оптима,
КЭ (720 гл) 1,0лга)
2. Фронтер — оптима 3
3. Фюзилад-форте 150, КЭ 1
1,5
2
4. Пантера, КЭ (40 гл) 0,8
1Л
1,4

Зерттеуге алга қойған мақсаттарымызды шешу үшін келесі бақылаулар,
есептер мен анализдер жүргізілді:
- фенологиялық бақылау, көшеттерді отырғызу, бітеу гүл кезеңінің
басталуы, гүлдеу, жемістердің пісуінің басталуы, өнімді жинау;

- көшеттерді отырғызған соң тірі қалғандардың қалыңдығын есептеу және
10 погонды метрде төрт реттік қайтаналудағы өсімдіктердің санын есептеу;
* әрбір нүсқадағы 100 түрақты бөлінген типтік өсімдікте асқабақның
сызықтық өсу динамикасы;
* танаптың арамшөптермен ластануы 1м —дегі арамшөпті төрт реттік
қайталау жолымен сандық - салмақтық әдіспен есептелді;
- гербицидтердің тиімділігін есептеулер 3 мерзімде жүргізілді.
1) біріншісі топырақтың гербицидтерді сынау кезінде өңдеген соң 25
күннен кейін, екіншісі 50 куннен кейін жэне үшіншісі өнімді жинаудың
алдында;
2) гербицидтерді арамшөптерді сынау кезінде, есептер шашуға дейін
жүргізілді, екіншісі - 25 күннен кейін жэне үшіншісі - өнімді жинау
алдында.

* өнімді есептеу бөлінді (жинау науқанында 8-9 жинау);
* зерттеудің мэліметтерін математикалық өңдеу Б.А.Доспеховтың эдісімен
және статистикалық әдіспен жүргізілді.

2.2 Асқабақ егістігінде арамшөптерді зерттеу мониторингі

Eгiс алкаптың фитосанитарлық жағдайын дәл анықтамай түрып өсімдіктерді
корғау мэселесін табысты шешу мүмкін емес. Сондықтан да Оңтүстіктің әртүрлі
табиғи-климаттық аймақтарда орналасқан ауылшаруашылығындағы егістіктерді
тексеріп маршрутты зерттеу жүргізілдІ.
Маусым айының бірінші онкүндігінен бастап егіс алқапта маршрутты
зерттеулер жүргізілді, өйткені тура осы кезде ғана арамшөптердің толық
сипаттамасын алуға болады.
Арамшөптермен күресу тэсілдерін зерттеу кезінде негіз ретінде
арамшөптердің түрлік құрамы және биологиялық ерекшеліктері алынды жэне
осыған сэйкес жаңа гербицидтердің пайдалану қажеттіліктері анықталды.
Зерттеу нәтижесінде арамшөптердің келесі негізгі түрлері анықталды.

Кесте 2
ОҚО асқабақ өсіруде егістікте кездесетін негізгі арамшөптердің түрлері

Қазақша аталуы Орысша аталуы Латынша аталуы
Біржылдық
Ақ тэжігүл Щирица запрокинутая Amaranthus retroflexus
Мысыққұйрық Щетинник сизый Setaria glauca
Жабыскақ қызыл бояу Подмаренник цепкий Jalium aparine
Erie қышасы Горчица полевая Sinapis arvensis
Жабайы бұршақ Горох полевой Pisum arbensis
Таран-шырмауық Горец вьюнковый Poligonum convolvulus
Сары шырмауық Повилика полевая Cuscuta campestris
Қой тікен Дурнишник обыкновен. Xanthium strumarium
Қанат жеміс Ярутка полевая Thlaspi arvesis
Түймедак Ромашка непахучая Matricaria inodera
Жұмыршақ Пастушья сумка Capsella bursa-pastoris
Тауық тары ЬСуриное просо Panicum crusgalli
Бақша қараоты Портулак огородный Portulaca oleracea L.
Ала бота Марь белая Chenopodium album L.
Ит жүзім Паслен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.