Ауыл шаруашылық дақылдардың аурулары
Нормативтік сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Пестицидтер және олардың классификациясы
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Бақша дақылдарының аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Бактериалық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Вирустық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары ... ... ... ... .
2.5 Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары ... ... ... ... ...
2.6 Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері ... ... ... ... ... ... .
2.7 Оңтүстік Қазақстан топырақ . климаттық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..
Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Пестицидтер және олардың классификациясы
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Бақша дақылдарының аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Бактериалық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Вирустық аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары ... ... ... ... .
2.5 Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары ... ... ... ... ...
2.6 Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері ... ... ... ... ... ... .
2.7 Оңтүстік Қазақстан топырақ . климаттық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ..
Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Фитосанитарлық диагностиканың міндетіне танаптарды, екпелерді жэне ауылшаруашылық егістерін, аурулардың пайда болуына байланысты тексеру, аурулардың жағдайын, егіс пен екпелердің жағдайын бағалау, алынған мэлімет бойынша олардың өзара байланысын талдау жатады.
Бақша дақылдарының ауруларының таралуы мен дамуын болжау - жалпы мемлекеттік жэне аймақтық өсімдік қорғауды жоспарлаудың негізі. Аурулардың фенологиясын зерттеу, сондай-ақ олардын зияндылығын болжау, олармен күресудің тиімді мерзімін белгілеу мен өсімдік қорғау препараттарын ұтымды пайдаланудың негізі болып табылады. Жоғарыда аталған мақсаттарды шешу үшін бақша өсімдіктерінің ауруларын айқындау жэне есептеу әдістерін жете меңгеруі керек. Фитосанитарлық мониторинг мэліметтері негізінде ауылшаруашылық дақылдарының егісіндегі аурулардың популяциясының тығыздығы бойынша өсімдікті қорғау жүйесінің тиімді эдісін дұрыс таңдай білу қажет.
Бақша дақылдарын қорғау бойынша фитосанитарлық диагностика мен болжау қызметінің жэне басқа да мекемелердің мамандары аурулардың сан мөлшерін және таралуын есептеуде, олардың зияндылығьтн анықтауДа, басты аурулардың сан мөлшері, бакылаудың осы заманғы әдістемелерін меңгерулері аса қажет.
«Өсімдікті зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау» пэні, қүрылымы жэне міндеті, оның басқа агрономиялық пәндермен байланысы. «Өсімдік карантині туралы» Қазақстан Республикасының заңы. «Өсімдік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының заңы. Республика, облыс, район жэне шаруашылық деңгейінде бақша дақылдарын қорғаудың қүрылымы, міндеті жэне қызметі. Пәннің жалпы теориялық жэне қолданбалы сипаты. Бақша дақылдарын зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау туралы осы заманның үсынылымы.
Аурулардың биологиясын, аурудың даму сатысьш, зияндылығын білуге байланысты және өсімдікті интегралды жүйеде қорғаудың тиімді элементін таңдай білу аурулардан қорғау шараларының жетістігі. Бақша дақылдарын аурулардан интегралды жүйеде қорғаудың негізгі элементтері.
Жұмыстың мақсаты - бақша дақылдарының аса қауіпті ауруларының жаппай көбеюі мен таралуының алдын алу және оларға қарсы күрес, олардың залалын болдырмау жэне республиканың аумағында қолайлы фитосанитариялық жағдай қалыптастыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады.
Жұмыстың міндеттері
- Бақша дақылдарының аурулары
- Бактериалық және Вирустық аурулар
- Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары
- Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары
- Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері
Бақша дақылдарының ауруларының таралуы мен дамуын болжау - жалпы мемлекеттік жэне аймақтық өсімдік қорғауды жоспарлаудың негізі. Аурулардың фенологиясын зерттеу, сондай-ақ олардын зияндылығын болжау, олармен күресудің тиімді мерзімін белгілеу мен өсімдік қорғау препараттарын ұтымды пайдаланудың негізі болып табылады. Жоғарыда аталған мақсаттарды шешу үшін бақша өсімдіктерінің ауруларын айқындау жэне есептеу әдістерін жете меңгеруі керек. Фитосанитарлық мониторинг мэліметтері негізінде ауылшаруашылық дақылдарының егісіндегі аурулардың популяциясының тығыздығы бойынша өсімдікті қорғау жүйесінің тиімді эдісін дұрыс таңдай білу қажет.
Бақша дақылдарын қорғау бойынша фитосанитарлық диагностика мен болжау қызметінің жэне басқа да мекемелердің мамандары аурулардың сан мөлшерін және таралуын есептеуде, олардың зияндылығьтн анықтауДа, басты аурулардың сан мөлшері, бакылаудың осы заманғы әдістемелерін меңгерулері аса қажет.
«Өсімдікті зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау» пэні, қүрылымы жэне міндеті, оның басқа агрономиялық пәндермен байланысы. «Өсімдік карантині туралы» Қазақстан Республикасының заңы. «Өсімдік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының заңы. Республика, облыс, район жэне шаруашылық деңгейінде бақша дақылдарын қорғаудың қүрылымы, міндеті жэне қызметі. Пәннің жалпы теориялық жэне қолданбалы сипаты. Бақша дақылдарын зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау туралы осы заманның үсынылымы.
Аурулардың биологиясын, аурудың даму сатысьш, зияндылығын білуге байланысты және өсімдікті интегралды жүйеде қорғаудың тиімді элементін таңдай білу аурулардан қорғау шараларының жетістігі. Бақша дақылдарын аурулардан интегралды жүйеде қорғаудың негізгі элементтері.
Жұмыстың мақсаты - бақша дақылдарының аса қауіпті ауруларының жаппай көбеюі мен таралуының алдын алу және оларға қарсы күрес, олардың залалын болдырмау жэне республиканың аумағында қолайлы фитосанитариялық жағдай қалыптастыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады.
Жұмыстың міндеттері
- Бақша дақылдарының аурулары
- Бактериалық және Вирустық аурулар
- Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары
- Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары
- Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері
1. Есмахан Н.Ш. Абишова Г.С. «Бақша шаруашылығы» пәнінен курстық жұмысын орындауға арналған әдістемелік нұсқау Шымкент 2012ж
2.М.Жанзақов «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 бет
3.Н.Г.Щепетков, М.Ә.Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011ж 519-529бет
4.Қ.К.Әрінов, Н.И., Можаев Н.А. Шестакова.,М.Ә. Ысқақов, Н.А.Серикбаев «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж 280 бет
5.Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991.
6.Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. Өсімдік «шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7.Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.
8. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті, 2011ж.
9. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қауынның «Береке» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті,125 бет
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж
11.Қ.К.Әрінов,Қ.М.Мұсынов,А.Қ.Апушев,Н.А.Серекпаев Н.А.Шестакова С.С:А
12.К.Ж.Аяпов,К.А.Кампитова, Р.С Мажит ова. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005
13.К.Ж.Аяпов, Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993
14.К.Ж. Аяпов, О.А.Үкібасов, Р.С.Мажитова.Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005
15.Андреев.В.М, Марков В.М Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980
16.К.А.Кампитова. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980
20.Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980
2.М.Жанзақов «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 бет
3.Н.Г.Щепетков, М.Ә.Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011ж 519-529бет
4.Қ.К.Әрінов, Н.И., Можаев Н.А. Шестакова.,М.Ә. Ысқақов, Н.А.Серикбаев «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж 280 бет
5.Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991.
6.Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. Өсімдік «шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7.Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.
8. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті, 2011ж.
9. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қауынның «Береке» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті,125 бет
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж
11.Қ.К.Әрінов,Қ.М.Мұсынов,А.Қ.Апушев,Н.А.Серекпаев Н.А.Шестакова С.С:А
12.К.Ж.Аяпов,К.А.Кампитова, Р.С Мажит ова. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005
13.К.Ж.Аяпов, Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993
14.К.Ж. Аяпов, О.А.Үкібасов, Р.С.Мажитова.Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005
15.Андреев.В.М, Марков В.М Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980
16.К.А.Кампитова. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980
20.Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980
Ф.7.14-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ____________________
Пәні_______________________________ ___________________________________ _
Мамандығы ___________________________________ _________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
Орындаған
___________________________________ ____________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші
___________________________________ ___________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________2014 ж.
Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні
_______________________
қолы, аты-жөні
Шымкент-2014 ж
Ф.7.14-03
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі:Елибаева Г.И
_____________ 2014 ж
№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі, аты-жөні)
Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
Берілген
мәліметтер:__________________________________ ____________________________
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Аналитикалық шолу
4 Тәжірибелік бөлім
5 Тіршілік кәуіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер
№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1
Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________
Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__
(қызметі, аты-жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__
(күні,
студенттің қолы)
Ф.7.14-04
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіп факультеті
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі: Елибаева Г.И
__________ 2014 ж.
Курстық жұмыс қорғау
Хаттамасы № ______
___________________________________ _____ пәні
Студент ___________________________________ ________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,
қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.
Сомалық баллы ______________
Жұмыстың бағасы _____________
Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Қорғау күні ________________ 2014ж.
Аннотация
Бұл Бақша дақылдарын аурулардан қорғау және алдын ала күрес шараларын
жүргізу тақырыбы бойынша АП-11-1к3 тобының студенті Ж.Сабырдың жұмысында
ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері және
өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары, шаруашылықтағы табиғи
– климаттық жағдайлары, өсіп жетілу кезеңіндегі күтіп – баптау, өсірілген
өнімді оңтайлы да, қысқа мерзімде жинап алу үшін алқаптарды даярлау
жөніндегі еңбекті дұрыс ұйымдастыру әдісі қарастырылған және Бақша
дақылдарын аурулардан қорғау және алдын ала күрес шараларын жүргізу
мәлімделген.
Курстық жұмыста бет, кесте , сурет бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі .
Түйін сөздер: Қауын дақылы. Пестицидт. Ауру. Бактериалық ауру. Вирустық.
Мазмұны
Нормативтік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы
маңызы ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Пестицидтер және олардың классификациясы
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.1 Бақша дақылдарының
аурулары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
2.2 Бактериалық
аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
2.3 Вирустық
аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.4 Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу
шаралары ... ... ... ... .
2.5 Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық
шаралары ... ... ... ... ...
2.6 Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына
әсері ... ... ... ... ... ... .
2.7 Оңтүстік Қазақстан топырақ - климаттық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . .
Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1.Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
2.Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрамлымы және ережелері.
Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат дайындаудың
жалпы талаптары және ережелері;
3. Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 " Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".
Белгілеулер мен қысқартулар
га гектар
кгга 1 гектардағы келі
м3га 1 гектарда текше метр
мгкг 1 келідегі миллиграмм
м метр
м2 шаршы метр
мм миллиметр
ҒЗИ ғылыми-зерттеу институты
ФАО Ғооd and Agriculture Organization of the United Nations
(ООН-дағы өндірістік ауылшаруашылық ұйымы)
аш ауыл шаруашылығы
см сантиметр
т тонна
мың. га мың гектар
цга 1 гектардағы центнер
°С ауа температурасы
N азот
Р фосфор
К калий
Са кальций
% пайыз
г грамм
л литр
Анықтамалар
Осы курстық жүмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
пайдаланылған:
Жалпы өнім - белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік - құнарлықты анықтайтын жэне топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Сыдыра жырту - топырақты қайырмасыз қүралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта - тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты - тыңайтқыш қүрамындағы өсімдік сіңІре алатын
элемент мөлшері
Белгі - өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы жэне тиісті құралдармен
өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл - белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мэдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт - белгілі бір дақылдың тиісті табиғи жэне өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сүрьшталған жэне түкымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша үқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технолоғия - нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде жэне сапалы
өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде эзірленген белгілі
бір дақылды өсіру тэсілдерінің жиынтығы.
Инфекция {mx.infectio — жүғу) - аурудың қоздырғышының ие ағзаға өтуі.
Карантин - аудан, облыс, аумақ, мемлекетке кауіпті, карантинді
аурулардың қоздырғыштарының,зиянкестерінің, сорлы өсімдіктердің түспеуі
мақсатында жургізілетін шаралар жүйесі.
Карантинді аурулар - берілген территорияда кездеспейтін, алайда
кездейсоқ немесе арнайы экелінуі, аурудың қоздырғышының немесе
зиянкестерінің түсуі, тез таралуы, көбеюі және эпифитотиялар мен
эпизотиялардың пайда болуы мүмкіндігі салдарынан үлкен қауіп келтіретін
аурулар. Карантинді шаралар қолданылады.
Ауру - қалыпты физиологиялық функциялардың бүзылуына экелетін
патологиялық үрдіс. Қоздырғыш немесе зиянды биотикалық факторлар эсерінен
пайда болады.
Аурудың залалдығы — ауру нәтижесіндегі өсімдіктің сапалық жағдайы
-өнімнің аздығы, түқым мөлшерінің төмендеуі, олардың сапасының төмендеуі.
Ауру типі - ауру өсімдікте болатын анатомиялық жэне физиологиялық
ауытқулар кшені. Ең көп тараған типтері: шіріктер, ісіктер, қурау, жапырақ
теңбілдігі, жаралар, деформация, мыстан сыпырытқылары, дақтар, қастауыш,
ақүнтақ, т.б.
Ауруды жазу - ауруды барлық дамуы бойына зерттеу. Маршруттық зерттеулер
стационарлы бөліктерде 10 күн сайн, вегетация кезінде 3 рет өткізіледі,
мұнда зерттеу аурудың таралуы, өсімдіктердің зақымдалу деңгейі, аурудың
индексі мен дамуы сияқты сүрақтарды қамтиды.
КІРІСПЕ
Фитосанитарлық диагностиканың міндетіне танаптарды, екпелерді жэне
ауылшаруашылық егістерін, аурулардың пайда болуына байланысты тексеру,
аурулардың жағдайын, егіс пен екпелердің жағдайын бағалау, алынған мэлімет
бойынша олардың өзара байланысын талдау жатады.
Бақша дақылдарының ауруларының таралуы мен дамуын болжау - жалпы
мемлекеттік жэне аймақтық өсімдік қорғауды жоспарлаудың негізі. Аурулардың
фенологиясын зерттеу, сондай-ақ олардын зияндылығын болжау, олармен
күресудің тиімді мерзімін белгілеу мен өсімдік қорғау препараттарын ұтымды
пайдаланудың негізі болып табылады. Жоғарыда аталған мақсаттарды шешу үшін
бақша өсімдіктерінің ауруларын айқындау жэне есептеу әдістерін жете
меңгеруі керек. Фитосанитарлық мониторинг мэліметтері негізінде
ауылшаруашылық дақылдарының егісіндегі аурулардың популяциясының тығыздығы
бойынша өсімдікті қорғау жүйесінің тиімді эдісін дұрыс таңдай білу қажет.
Бақша дақылдарын қорғау бойынша фитосанитарлық диагностика мен болжау
қызметінің жэне басқа да мекемелердің мамандары аурулардың сан мөлшерін
және таралуын есептеуде, олардың зияндылығьтн анықтауДа, басты аурулардың
сан мөлшері, бакылаудың осы заманғы әдістемелерін меңгерулері аса қажет.
Өсімдікті зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау пэні,
қүрылымы жэне міндеті, оның басқа агрономиялық пәндермен байланысы.
Өсімдік карантині туралы Қазақстан Республикасының заңы. Өсімдік қорғау
туралы Қазақстан Республикасының заңы. Республика, облыс, район жэне
шаруашылық деңгейінде бақша дақылдарын қорғаудың қүрылымы, міндеті жэне
қызметі. Пәннің жалпы теориялық жэне қолданбалы сипаты. Бақша дақылдарын
зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау туралы осы заманның
үсынылымы.
Аурулардың биологиясын, аурудың даму сатысьш, зияндылығын білуге
байланысты және өсімдікті интегралды жүйеде қорғаудың тиімді элементін
таңдай білу аурулардан қорғау шараларының жетістігі. Бақша дақылдарын
аурулардан интегралды жүйеде қорғаудың негізгі элементтері.
Жұмыстың мақсаты - бақша дақылдарының аса қауіпті ауруларының жаппай
көбеюі мен таралуының алдын алу және оларға қарсы күрес, олардың залалын
болдырмау жэне республиканың аумағында қолайлы фитосанитариялық жағдай
қалыптастыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру болып
табылады.
Жұмыстың міндеттері
- Бақша дақылдарының аурулары
- Бактериалық және Вирустық аурулар
- Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары
- Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары
- Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері
Негізгі бөлім
1. Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы маңызы
Бақша өсімдіктері - бағалы азықтық және диеталық өнім, оларға
қарбыз, қауын және асқабақ жатады.
Қарбыз - ыстыққа төзімді, жарық сүйгіш, шөлге шыдамды, біржылдық
өсімдік. Қарбыз жемісі құрамында көмірсутегі көп мөлшерде' болады,
басымырағы - қант (8-14%). Бұдан басқа жемісте 1,5 %-ға дейін ұлпа өзектері
мен гемицеллюлозалар, А, В, С, РР дәрумендері болады. Қарбыз жемісін
негізінен жаңа піскен күйінде және көп жағдайда қарбыз балын, повидло,
кондитерлік өнімдер, цукаттар, кэмпиттер жэне т.б. дайындау үшін, сондай-ақ
тұздау үшін қолданады. Қүрамында 50 %-ға дейін май болатын дэндерінен
жоғары сапалы тағамдық май дайындайды.
Қауын - ыстыққа төзімді, жарықсүйгіш, шөлге шыдамды, біржылдық өсімдік.
Дэрумендер мен қант құрамы бойынша қауын тіпті қарбыздан да асып кетеді.
Қауынды да жаңа піскен күйінде жеңсік ас ретінде қолданады. Жемістері қайта
өңделген күйде кеңінен қолданылады. Қауыннан бал, цукаттар, тосап, мармелад
дайындайды. Оларды кептІреді жэне қақтайды. Қақталған қауындарды қауынқақ
деп атайды, олар үзақ уақыт бойы сақталады. Дэндерінен жоғары сапалы
тағамдық май өндіреді. Қауын халық медицинасында белгілі бір мағынаға ие.
Оның қүрамында фолий қышқылы болатындықтан, қан аздық ауруларында кеңінен
қолданады. Жемістерін туберкулез, бронхит, ревматизм ауруларында қолданады
және жүрек-қантамыр ауруларында, бүйрек пен бауырдың дерттерінде қолдану
ұсынылады. Ежелден-ақ қауын шырынын ішек қүрттарына қарсы ем ретінде, тамақ
аурулары мен созылмалы жөтелге қарсы қолданады.
Асқабак ~ бір және көпжылдық шырмауық түқымдастардың асқабақтар отбасына
жатады. Олардың 20-ға жуық түрі бар, соның ішінде 3-еуі бақша өсімдіктеріне
жатады: іріжемісті асқабақ, тығызқабықты асқабак (қарапайым асқабақ) және
бұлардың бір түріне кәдІ мен патиссондар жататын жұпар иісті асқабақ болып
табылады, Асқабақ сабағының үзындығы 5 метрге дейін жетеді, жапырақтары -
ірі, жалпақтау болып келеді, гүлдері - сарғылт-қызыл түсті, бөлек жынысты
болып келеді. Асқабақ жемісі өзінің тіл үйірер .дәмімен, қүрамында
көмірсутегінің көп болуымен жэне емдік-диеталық қасиеттерімен бағаланады.
Оның құрамында ақуыздар, каротин, С, Bl, B2, РР дәрумендері, пектиндер өте
көп. Пайдалы қасиеттері мен дэмін жоғалтпай, бір жьтлға дейін сақталады
[1].
Өсіру технолоғиясы. Қарбызға арналған жер суық желден қорғалған болуы
керек. Өсімдік органикалық заттарға бай қүмды жэне қүмайт топырақты
жерлерде жақсы өседі. Жерді егін егуден 7-10 күн бүрын дайындайды. Егілетін
аймақ 10 гектардан кем болмауы керек.
Қарбыз бен қауын өсіруге арналған жерлерді асқабақтық өсімдіктерді
өсіруге арналған жер секілді дайындайды. Жоғары көлемде өнім жинаудың
міндетті шарттарының бірі - жерді терең жырту (немесе қазу). Жерді
тереңірек
өңдеу өсімдіктщ жақсы өсуі мен олардың жемісті мол салуына мүмкшдік береді.
Қарбыз бен қауынды Қазақстанның оңтүстік аймағының қолайлы климаттық
жағдайында өсіреді. Тұқым отырғызуды 8-10 см тереңдіктегі топырақ 15 - 17°
С-ге дейін қызған кезде сэуір айының соңына қарай бастайды (кеш түсуі
мүмкін көктемгі үсік есепке алынады). Жекелеген кішігірім, желден жақсы
қорғалған, күн түсетін учаскелерде жэне аулаларда түқым отырғызуды 5 - 6
күн ерте бастауға болады[2].
Ашық учаскелерде түқым егуді кулиспен отырғызған дұрыс. Қарбыз беы
қауынды бұлай отырғызу барлық аймақтарда мол өнім алуға мүмкіндік береді.
Кулистік өсімдіктердің жүптасқан қатарын (жүгері, қонақ жүгері) әрбір 10-15
мсайын басым болатын желдің бағытына көлденең отырғызады.
Қарбыз бен қауын өсіру үшін 2-3 жыл сақталған түқымды пайдаланған дүрыс.
Былтырғы егіннен қалған ^рықты 2 сағат бойы 40 - 50° С. қыздырып барып
отырғызады. Егінді кеш еккен кезде оны көктетіп барып отырғызған жөн.
Үрықты термикалық өңдеуден өткізеді. Ол үшін үрықтарды ыстық суға (60-65°С)
3-4 минутқа салады, одан кейін 3-4 күн бойы 25°С температурада мақталы
төсеніште, ылғалды жабын астында үстайды. Қарбызды дәннің үрығы пленкалы
қабығынан оңай бөлінетін болғанда, ал түқым жарнағы оны жеңіл үйкеген кезде
түсіп қалатындай болған кезде отырғыза бастайды[3].
Түқым отырғызуды рілық тәсілмен, бір ұяшыққа 5-6 үрықтан сала отырып
егеді. Үяшықты сортына қарай қарбыз үшін 2 х0,3 м. қауын үшін 1,5 хО,3 м.
болатындай етіп отырғызады. Егу нормасы тиісінше гектарына 4-5 және 3-4 кг.
Тұқым жерді жарып шыққаннан кейін эр ұяда тек бір ғана мықты әрі жақсы
дамыған өсімдікті қалдырады.
Нағыз егіндік жапырақтары шыққаннан кейін көшеттер көтеріледі.
Қатараралық өңдеуді кетпенмен немесе көпсіткішпен іске асырады. Өсімдікті
көпсіте отырып, оны көпсіген ылғал топырақпен жабады.
Кеберсіген топырақты 2-3 рет суғарады. Алғашқы суғаруды тұкымның өсуі
алдында не тұқым шыға салысымен жүзеге асырады, екіншісін -сабақтары шыққан
кезде, үшіншісін - жеміс пісуінің алдында. Суғару жыртылған жер жанында
өсіп жатқан өсімдіктер бойынша жасалады, алайда судың көп мөлшерде болмауын
қадағалау керек.
Қарбыз бен қауынды ыстық күндері піскендерІн Іріктеп жинайды. Дақылдарды
жинауды ауа-райы суымай тұрғанға дейін аяқтайды.
Қарбыздар мен қауындарды қолайлы жағдай жасай отырып, қоймаларда,
қораларда, гараждарда сақтауға болады.
Асқабаққа тоқталатын болсақ, ол кез-келген құнарлы заттары жеткілікті
топырақта өсе береді. Учаскенің көлеңкелі не жарық түскІш болғанына мән
берілмейд. Олар барлық жерде бірдей өседі.
Асқабақтарды сәуір айының ортасында отырғызады. Тұқымды 10 см
тереңдіктегі куысқа 3-5 данадан салады. Әр қуысқа суперфосфат тыңайтқышын
топырақпен араластырып 7-9 грамнан салады. Алғашқы жапырақтар шыққан кезде,
эр қуыста бір-бір өсімдіктен қалдырып, сирету жасайды. Ал дақылды жинауға
дейінгі қалған уақытта отау мен топырақты қопсытумен айналысады.
Жеміс піскен кезде жинауды бастайды. Ауа-райы суымай түрғанда, асқабақтарды
жинап алу шарт, өйткені аз да болса үсіген асқабақтар сақтауға жарамсыз
болып қалады[4].
1.2 Пестицидтер жэне олардың классификациясы
Пестицидтер (дат. pesfo -жұқпалы ауру, cido-өлтіремін) - өсімдік
зиянкестері мен ауруларына, арамшөптерге, мақта, жүн, теріден жасалғаы
бұйым зиянкестеріне, жануарлар экопаразиттеріне, адам мен жануарларға ауру
тарататын организмдерге қарсы қолданылатын химиялық заттар. Химиялық
табиғаты жэне патогендік қасиетіне байланысты пестицидтердің бірнеше:
гигиеналық, химиялык., өнеркэсіптік классификациясы бар. Пестицидтер улылық
дэрежелерінің эртүрлі болуымен ерекшеленеді. Улылығын бағалау үшін
тэжірибеге алынған жануарлардың 50% өлетін дозаны, яғни орташа өлтіру
дозасын (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 мөлшеріне байланысты пестицидтерді: кушті
әсер ететін улы заттар, улылығы жоғары, улыльтғы орташа,жэне улылығы төмен
деп бөледі[5].
Тұрақтылығына байланысты пестицидтерді: өте түрақты (ыдырау уақыты 2
жылдан көп); түрақ ты (0,5-1 жыл); салыстырмалы тұрақты (1-6 ай);
тұрақтылығы аз (Іай) деп бөледі. Көбіне хлорорганикалық, фосфорорганикалық
және сынапорганикалық пестицидтер жиі қолданылады. Әсер ету обьектісіне
(арамшөптер, зиянды жэндіктер, жылы қаыды жануарлар) жэне химиялық
табиғатына байланысты пестицидтер мынадай топтарға бөлінеді:
* акарецидтер - кенелермен күресу үшін;
* альггщидтер - балдырлар мен басқа да су өсімдіктерін
құрту үшін;
* антисептиктер - бейметалл материалдарды
микроорганизмдерден қорғау үшін;
• бактерицидтер - өсімдіктердің бактериалды ауруларымен
жэне бактериялармен күресу үшін;
* зооцидтер - кемірушілермен күрес үшін;
* инсектицидтер - зиянды жәндіктермен күресу үшін;
* лимаг^идтер - эртүрлі моллюскалармен күресу үшін;
* нематоцидтер - жұмыр қүрттармен күресу үшін;
* фунгицидтер - топырақтағы саңырауқұлақтармен күресу үшін.
Сондай-ақ пестицидтерге өсімдіктердің жапырақтарын жою үшін
пайдаланатын - дефолианттар, өсімдіктің артық гүлдерін күрту үшІн
-дефлоранттар, өсімдіктің дамуы мен өсуің реттейтін - химиялық заттар,
арамшөптерді жою үшін _ гербицидтер, жэндіктер, кемірушілер жэне басқа да
жануарларды үркіту үшін қолданылатын химиялық заттар - репелленттер, жою
үшін алдымен жәндіктерді еліктіретін - аттрактанттар, жәндіктерді жыныстық
стерилдеу үшің қолданатын - стерилизаторларды жатқызады. Пестицидтерді
пайдалану ауыл шаруашылығы мен , ормаң шаруашылығының өнімдерін
арттырғанымен топыраққа, қоршаған ортаға
зиянды. Пестицидтердің ішінде - дихлордифенилтрихлорэтан (ДДТ) көп
қолданылады. Кезінде дуние жүзінде жыл сайын осы пестицидтің 100 мың тонна
мөлшері шығарылып отырған. Соңғы жылдары АҚШ, ТМД елдерінде, Венгрияда,
Швеңияда, Нидерландыда жэне т.б. елдерде ДДТ-ның шығарылуы тоқтатылған.
Себебі ауыл шаруашылығына тигізетін пайдасынан экологиялық түрғыдан
зияндылығы асып түскен. Жартылай ыдырау мерзімі 50 жылдан артық
болғандықтан, қоршаған орта обьектілерінде жинақталған ДДТ қоректік тізбек
арқылы адамдар мен жануарлардың денесіне өткен. Осы жағдайдың салдарынан
әсіресе балалар өлімі, тұрғындардың арасында басқа да ауру түрлері
көбейген. ДДТ- ның биосферада көп таралғаны соншалықты, Антарктидадағы
пингвиндердің бауырынан да табылған.
Сондықтан қоршаған ортаның пестиңидтермен ластануын азайту үшін
өсімдіктерді қорғаудың биологиялық эдістерін кеңінен колдану керек.
Табиғатты қорғаудың басты механизмдерінің бірі гигиеналық және санитарлық-
техникалық (немесе экологиялық) нормативтер негізінде санитарлық бақылауды
жүргізу жэне ауа атмосферасы, су, топырак, сапасын нормалау болып табылады.
Нормалау - Бүл ластанудың адамдардың түрмыс-тіршілігі мен денсаулығына
эсерінің қауіпсіз деңгейлерін сипаттайтын жэне қоршаған орта обьектілерінде
олардың сандық көрсеткіштерін анықтау болып табылады. Адам организмінде
қайтымсыз өзгерістер болдырмау үшін медик-гигиенистер жағымсыз факторлардың
организм тіршілігі үшін шекті мөлшерлі деңгейін белгілейді. Қоршаған
ортаның нормалайтын факторына байланысты: Шекті мөлшерлі децгей (ШМД) -
орғанизмге эсері (жеке фактор өзі немесе басқа факторлармен бірге),
организмге немесе онын ұрпағында биологиялық өзгерістерге, әртүрлі аурулар
мен психологиялық өзгерістерғе (интеллектуалдық жэне эмоционалдық
қабілетінің төмендеуі, ақыл-ой жұмысының қабілеті) алып келмейтін жағымсыз
фактордың жоғарғы мэні. Жағымсыз факторлар химиялық топтарға жататын болса,
Мүндай жағдайда шекті мөлшерлі деңгей - шекті мөлшерлі концентрация (ШМК)
деп аталады. Шекті мөлшерлі төгінді (ШМТ) - су сапасының нормасын
қамтамасыз ету үшін белгілі бір уақыт ішінде су обьектіне төгілетін ақпа
сулардағы рүқсат етілген ең жоғарғы заттар салмағы.
Ауылшаруашылық дақылдарының жүқпалы ауруларының пайда болуы мен даму
жағдайы. Аурулардың эпифитотиялы даму шарты. Ие-өсімдіктің ролі.
Патологиялық үрдіске өсімдік реакциясының сорттық ерекшеліктері. Сорттық
біркелкіліктегі аурудың даму қарқындылығы. Ауру қоздырғыштың ролі.
Қоздырғыштардың бейімделуі жэне паразиттік деңгейі. Патогендік қасиеттің
маңызы. Эпифитотиялық үрдістердің жылдамдығына, сыртқы орта факторларының
текелей жэне қосымша эсер етуіндегі ролі.
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
Болжау түрлері: көпжылдық үзақ мерзімді (жылдық пен маусымдық ) қысқа
мерзімді. Көп жылдық болжау: көп жылдық болжауды қүрудың маңызы, критериі.
Қысқа мерзімді болжаудың негізгі мақсаты. Агроценозда қорғау шараларын
жүргізудің қолайлы мерзімдерінің ескертулері. Ескерту әдістері: қорғалатын
дақылдың жағдайы бойынша; зиянкестің фенологиясын тікелей бақылау, сан-
мөлшерінің динамикасын стациалды бөлінуін; зиянкестерді белгілі даму
фазасын айқындау үшін арнайы бөліктерінде бақылау; фенологиялық күнтізбе
мен фенологиялық ескертуді пайдалану; тиімді температураның жиынтығы
бойынша және температуралық-фенологиялық номограмманың көмегімен
мерзімдерді анықтау; феромондық, түрлі-түсті аулағыштарды жэне басқа
эдістерді қолдану[6].
Ауру қоздырғыштардың көп жылдық болжауы және оның маңызы. Мэдени өсімдік
ауруларына көпжылдық болжау үшін негізгі қажетті мәліметтер. Өсімдік
ауруларының ұзақ мерзімді болжауы және оның белгіленуі. ¥зақ мерзімді
маусымдық болжамдар үшін, қажетті негізгі ақпараттар мен мэліметтер.
Өсімдік ауруларының дамуы туралы көпжылдық мәліметтерді жинау, өңдеу жэне
сыртқы ортаның түрлі факторларымен корреляциялық байланыс. Көпжылық болжау
құруда ауру қоздырғыштардың биоэкологиялық ерекшеліктеріне жэне патолоияық
үрдістің ерекшеліктеріне байланысты метерологиялық жағдайдың эсерін
есептеу. Қысқа мерзімді болжау жэне оның міндеті. Қысқа мерзімді болжауды
қүруда жүмыстың және бақылаудың негізгі этаптары. Қысқа мерзімді болжау
құруда қажетті ауа-райының факторлары. Өсімдік ауруларының қоздырғыштары
үшін төменгі жэне жоғарғы температура шектері. Тиімді температура.
Инкубациялық кезеңнің үзақтығын есептеу әдістері.
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу эдістері
Ауылшаруашылық дақылдардың егістері мен екпелерін бағыттық тексеру
арқылы ауруларды есептеу әдістері. Стационарлық учаскелерде өсімдік
ауруларының дамуын бақылау. Өсімдік ауруларын есептеудің негізін құрайтын
бөліктері: өсімдіктің даму фенофазасы; ортаны үлгі алудың бағыты мен
қатары; есеп жүргізу үшін үлгі алудың сандық мөлшері. Есептеу зелементтері.
Аурудың таралуы мен даму қарқындылығын есептеу эдістемесі. Шаруашылық
район, болыс бойынша аурудың таралуы мен дамудың орташа өлшемдеріы есептеу.
Өсімдік ауруларынан өнімінің жойылуын есептеу.
Дәнді дақылдардың қара күйе ауруларымен залалдануын есептеу. Қара
күйелермен өыімінің жойылуын есептеу. Дэнді дақылдарда таттың жеке түрлерін
есептеу. Дэнді дақылдардың татпен залалдануын есептеу кезінде өсімдіктің
даму фенофазасы. Есеп жүргізудегі орташа үлгіні іріктеп алу. Есептеу
шкалалары. Есептеу нэтижелерІн жазу. ДәндІ дақылдарда урединиоспоралардың
аумақ шамасының артылуын есептеу. Тат ауруларынан дэнді дақылдар өнімІнің
жойылуын болжау. Тат ауруларынан өнімінің жойылуын номограмма мен кестелер
мәліметтерін қолдану. Астық дақылдарының тат ауруларына қысқа мерзімді
болжау. Дэнді дақылдардың тат қоздырғыштарының бастапқы инфекциясын
айқындау тәсілдері: аралық өсімдіктерді бақылау; дэндІ дақылдардың татпен
залалдануын есептеу; спора аулағыштарды орнату. Татпен залалдану
мүмкіндігін есептеу жолымен және номограмманың көмегімен анықтау
метеорологиялык мәліметтерді жинау. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығын есептеу
жэне урединий ұрпағының аяқталу мезгілін белгілеу,
Дэнді астық дақылдарының ақ ұнтақпен залалдануын есептеу. Астық
дақылдарьшың дақ түзетін ауру түрлерімен (септориоз гельминтоспориоз жэне
т.б.) залалдануын есептеу. Дэнді дақылдардың ақ үнтақ және дақ түзетін
ауруларымен залалдану дәрежесін есептеу үшін иллюстрациялық шкаланы
қолдану. Дэнді дақылдардың ақ үнтақ және дақ түзетін ауруларынан өнімінің
жойылуын болжау және есептеу. Дэнді дақылдардың тамыр шіріктерімен
залалдануын есептеу. Зияндылық шкаласы мен корреляциялық деңгейін қолдану
арқылы әртүрлі шірік түрлерінен өнімнің жойылуын болжау және есептеу.
Техникалық, көкөніс, бақша дақылдарымен картоп ауруларын есептеу эдісі
мәдени өсімдіктердің жоғарғы, орта жэне төменгі қабаттарына ярустарына
жүргізіледі. Жапырақтың, сабақтың, түйнектің. Тамыржемістің жэне жемістің
залалдану дэрежесі арнайы шкаламен есептеледі. Фитофтороздан картоп
өнімінің төмендеуін корреляциялык моделдердің көмегімен уақытысынан үш күн
бүрын даму дэрежесі туралы мэліметтер негізінде есептеу.
Шекілдеуікті жеміс дақылдарының жапырақтары мен жемістерінің таз-қотырьш
есептеу. Таз-қотырдың пайда болуы мен дамуының ұзақ мерзімді жэне қысқа
мерзімді болжамдары. Жүзім сабағының милдьюін есептеу. Милдьюдің
инкубациялық кезеңнің үзақтығын есептеу жолымен және сызбалар көмегімен
есептеу.
2 Тәжірибелік бөлім
2.1 Бақша дақылдарының аурулары
Ақ ұнтақ. Саңырауқүлақтар қоздыратын аурулар. Қарбыздың жер үсті
ағзалары залалданады. Ауру бастапқы кезде жапырақтың үстіңгі жағында ақ
үнтақ дақ түрінде пайда болады, кейін ала оның көлемі жылдам ұлғайа
бастайды. Содан соң дақтар жапырақтың астыңғы жағында, сағақтарында жэне
сабағында да пайда болады. Залалданған жапырақтар қурайды. Аурудың
өршуінетемператураныңауытқуы, ауа ылғалдылығыныңжоғары болуы жэне мол
шықтүсуі жағдай жасайды. өсіп даму кезеңінде ауру өсімдіктерден сауларына
желмен, суару жэне күтіп баптау кезінде спораларының жүғуы арқылы инфекция
таралады. Ауру қоздырғыш өсімдік қалдықтарында сақталып қалады[7].
Сурет 1. Асқабақтың ақ ұнтақ ауруы
Қарсы күресу шаралары. Дақылдардың ауыспалы егісі, мүнда қарбыздың
бүрынғы егілген жеріне кем дегенде 3-4 жылдан кейін қайта оралуға болады.
Күзғі терең сүдігер жырту. Ауруга шалдыққан жапырақ, өсімдік қалдықтарын
жэне арамшептерді жою. Егер деауруәрі қарайтаралаберсе, өсімдіктерді 0,3 %-
дық каллоидтық күкіртпен бүрку немесе 100 шаршы метр аумаққа 300 г есебімен
үнтақталған күкірт үнтағын шашу керек. Күту мерзімі - 1 күн. Ауру күшті
белең алған жағдайда бүркудІ 7-8 күннен кейін кайталайды.
Қи бекпесінің (навозная жижа) немесе пішен қикымының түнбасын қолдануға
болады. Түнба дайындау үшін қидың бөкпесінің немесе пішен қиқымының бір
болігіне судың үш бөлІгін күяды да, үш күн бойы түндырады, қолдану алдында
сүзеді, үш есе коп су күяды жэне оның 10 литріне тотыяйынның (медный
купорос) 5 грамын қосады. Өсімдіктерді кешқүрын немесе бүлтты ауа-райында
бүркиді, жапырақтың екі жағын да залалсыздандырады. Өсімдіктерді сүтпен
бүрку (1 л сүтке 10 л су) аурудың
таралуын шектейді жэне онын зиянды эсерін төмендетеді. Ашық топырақ
жағдайында ақ үнтақ ауруына карсы биологиялық күресуде трихотецин
препаратымен (10 м -ге 2 г) аралығы 7-8 күн етіп бірнеше қайтара бүркуге
болады. Күту мерзімі — 3 күн.
Антракноз. Қарбыздың барлық жастағы өсімдіктері шалдығады. Жапырағы мен
дэн жарнағында ірі дөңгелек немесе сопақ пішінді сары-қоңыр дақтар пайда
болады, олар ауа ылғалдылығы артқан кезде кызғыш жүқа қабатпен қапталады.
Жапырақтар қурайды жэне өледі. Сагақтарында, сабағында жэне жемістерінде
жара түріндегі қызғыш дактар пайда болады, соңынан олар қараяды. Ауруға
шалдыққан жемістердің дэмі ащы болып кетеді. Егер ауру тамыр бөлігіне
тараған болса, өсімдік өледі. Өсімдіктің ауруға шалдығуы жаңбырлы ауа-
райында жэне шыктүскен кездерде күшейеді. Инфекция түқыммен жэне өсімдік
қалдықтары арқылы беріледі[8].
Сурет 2. Қарбыздың антракноз ауруы
Қарсы куресу шаралары. Ауыспалы егісті дұрыс жүргізу жэне жиын-терімнен
кейін өсімдік қалдықтарын жою. Егіске сау тұқымдарды пайдалану. Түқымдарды
емдеу үшін оларды жүқалап (2 см) күнге (ашық ауада) жаяды жэне күн бойы
араластырып отырады. Күнге кыздыру 2-4 тәулікбойы жалғасады. Күн сәулесі
түқымдарды залалсыздандырады және олардың өніп шығуын жандандырады.
Тұқымдарды фитонцидтармен де залалсыздандыруға болады. 100 г суға 25 г
сарымсақ езіндісін салып, жақсылап араластырады, дайындалган коспаға
түқымдарды салып, оны 1 сағатқа жабық ьтдыста қалдырады. Содан соң
түқымдарды шаяды жэне кептіреді. Тұкымдарды
сондай-ақ, алоэ сөлІнде 6 сағат бойы ұстау арқылы да залалсыздандыруға
болады, ол үшін алоэ сөлін сумен 1:1 мөлшерінде араластырады; немесе сиыр
көңін 1:6 мөлшерінде сумен араластырылған қоспаны пайдалануға да болады.
Бірыңғай өскін алу үшін жэне ауруларға қарсы төзімділігін арттыру үшін
түқымдарды егіс алдында микроэлементтермен емдеу қажет. Ерітінді даярлау
үшін дайыи таблеткалардан немесе жеке тыңайтқыштардан пайдалануға болады,
мүнда 1 л суға 0,5 г бор қышқылы, марганец-қышқылды калий, күкірт кышқылды
мырыш, молибден қышкылды аммоний, 0,05 г күкірт қышқылды мыс жэне 5 г
натрий бикарбонаты (ішімдік содасы). Ерітіндіде түқымдарды 24 сағат бойы
үстайды, содан соң кептіреді. Қүрамында өсімдікке қажетті 30 коректік
элементі, соның ішінде микроэлементтер де бар ағаш күлінің судағы бөкпесін
қолдануда тиімді болады. 20 г ағаш ағаш күлін 1 л суға 1 тәулік бойы
бұқтырады. Түқымдарды бүл ерітіндіде 4-6 сағатбойы үстайды. Аурудың алғашқы
белгілері анықталганда өсімдіктерді 1 %-дық бордо сүйыктығымен, ризоплан
ерітіндісімен (титр 5x10 ж. кмл.) емдеуге болады. Аурудың алдын алу үшін
жас оскіндерді томендегі ерітіндімен тамырдан тыс қоректендіру керек: 20 г
суперфосфат, 7 г мочевина, 2 г күкірт қышқылды марганец жэне 4 г
тотыяйынның 10 л судағы ерітіндісІ. Өсіп даму кезеңінде үш тамырдан тыс
қорек енгізіледі.
Бактериоз, немесе цырлы дацтылык, өсіп даму кезеңінің барлық сатысында
дамиды. Жапырақтарында майлы кырлы ашық-қоңыр дақтар пайда болады. Уакыттың
өтуімен дақтар қурайды, коңыр түске енеді де, түседі. Жапырақтардатесік
пайда болады. Сабағында, сағақтарында жэне жемістерінде бастапқы кезде
үлкен болмаған сулы дактар пайда болады, кейін ала кұрап, терен жара түріне
ие болады. Бактериоздың дамуына ылғалдылыктың.жэне ауа температурасының
артуы жағдай жасайды. Инфекция түқымдарда жэне залалданған өсімдік
қалдықтарында сақталып қалады[10].
Қарсы күресу шаралары. Ауыспалы егісті жүргізу. Түқымдарды емдеу.
Аурудың алғашқы белгілері пайда болғанда — өсімдіктерді 1 %-дық бордо
сұйықтығымен өндеу. Сұйықтыктың қолдану мөлшері - 10 шаршы метрге 1 л.
өндеу жүмыстарын 10-12 күннен қайталайды. Бордо сұйықтығын жиьга-терімнен
15 күн алдын қолданады. Жиын-терімнен кейін өсімдік калдықтарын жою керек.
Фузариозды солу. Фузариозды солуға өсімдік барлық кезеңінде де
шалдығады. Залалданған өскіндерде дэн жарнағьт солып қалады, сабағының
төменгі бөлігі шіриді, және өскіндердің жаппай өлуі анықталады. Ересек
есімдіктерде тамыр жүйесі залалданады жэне олар солып немесе бойы өспей
калады. Фузариозды солумен аскабақ тұкымдас дақылдардың барлығы да
шалдығады. Саңыраукұлақтары өсімдік қалдықтарында кыстайды, осімдікке тамыр
жүйесі аркылы енеді. Ауру, эсіресе, ылғалды ауа-райында ауа
температурасының күрт төмендеген кездерінде дамиды.
Сурет 3. Фузариозды солу ауруы
Қарсы күресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін өскін алған уақытта жэне
бүкіл вегетация кезеңінде қарбызды жүйек-арықшалары арқылы суарылады, мүнда
тамыр мойны, пэлектері және мэдени өсімдіктердің жемістері құрғақ катар
аралығында орналасады. Пәлек жаю кезінде бір-екі рст бордо сұйыктыгымен
(100 г тотыяйын + 100 г экті 10 л суға еріту) бүрку ұсынылады. Күзде
өсімдік қалдыктарынан алқапты тазарту керек. Асқабак түқымдас дақылдарын
алдыңғы өсірілген орындарына кемінде 6-8 жылдан кейін кайтаруды есепке ала
отырып, ауыспалы егісті сақтау. Бақша дақылдарын мүмкіндігінше, көпжылдық
шөптесін өсімдіктерден босаған алқаптарда өсіру.
Жалгаи ац үнтац (пероноспороз). Саңыраукүлац ауруы. Ауру ашық жэне
жабьтқ топырақта да дамиды. Қарбызды залалдайды. Өскіндерден бастап барлық
кезеңдегі өсімдікте кездеседі. Аурудың белгілері әр түрлі. Көбінесе, ауруға
шалдыкқан өсімдіктердің жапырағының үстіңгі жағында сары-жасыл түсті
дөңгелек немесе қырлы пішіндегі дақтар пайда болады. Дақтардың қырлы
түрінде, көбінше, ауруды бактериоз ауруымен шатастырады. Кейде біршама жас
жапырақтар эшекейленген түрде кездеседі, бүл өсІмдіктердің вируска
шалдыққанына үқсайды. Жапырақтарының залалдануыньщ барлық түрінде оларда
спора түзуші саңырауқүлақтан түратын сүр-күлгін түсті жүқа кабат пайда
болады. Аурудың әрі карай дамуында дактар ұлғая түседі және жапырақтьщ
бетін толық қаптап алады. Жапырақтар біртіндеп қоңыр түске еніп, курайды,
үсакталады. Ауаның жоғары ылғалдылығында, шық жэне түман болған кездерде,
сондай-ақдақылдар нашаржелдетілгенжэне көлеңкелі алқаптарда өсірілген
жағдайларда ауру өрши түседі. Инфекция өсімдік қалдықтарында сақталып
қалады[11].
Қарсы күрес шаралары. Ауруға шалдыққан дақылдарды 3-4 жылдан кейін
қайтару арқылы ауыспалы егісті жүргізу. Түқымдарды жақсы қызған топыраққа
ғана себеді немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ____________________
Пәні_______________________________ ___________________________________ _
Мамандығы ___________________________________ _________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
Орындаған
___________________________________ ____________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші
___________________________________ ___________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________2014 ж.
Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні
_______________________
қолы, аты-жөні
Шымкент-2014 ж
Ф.7.14-03
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі:Елибаева Г.И
_____________ 2014 ж
№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі, аты-жөні)
Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
Берілген
мәліметтер:__________________________________ ____________________________
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Аналитикалық шолу
4 Тәжірибелік бөлім
5 Тіршілік кәуіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер
№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1
Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________
Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__
(қызметі, аты-жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__
(күні,
студенттің қолы)
Ф.7.14-04
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіп факультеті
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі: Елибаева Г.И
__________ 2014 ж.
Курстық жұмыс қорғау
Хаттамасы № ______
___________________________________ _____ пәні
Студент ___________________________________ ________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,
қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.
Сомалық баллы ______________
Жұмыстың бағасы _____________
Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Қорғау күні ________________ 2014ж.
Аннотация
Бұл Бақша дақылдарын аурулардан қорғау және алдын ала күрес шараларын
жүргізу тақырыбы бойынша АП-11-1к3 тобының студенті Ж.Сабырдың жұмысында
ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері және
өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары, шаруашылықтағы табиғи
– климаттық жағдайлары, өсіп жетілу кезеңіндегі күтіп – баптау, өсірілген
өнімді оңтайлы да, қысқа мерзімде жинап алу үшін алқаптарды даярлау
жөніндегі еңбекті дұрыс ұйымдастыру әдісі қарастырылған және Бақша
дақылдарын аурулардан қорғау және алдын ала күрес шараларын жүргізу
мәлімделген.
Курстық жұмыста бет, кесте , сурет бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі .
Түйін сөздер: Қауын дақылы. Пестицидт. Ауру. Бактериалық ауру. Вирустық.
Мазмұны
Нормативтік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы
маңызы ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Пестицидтер және олардың классификациясы
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу әдістері
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.1 Бақша дақылдарының
аурулары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
2.2 Бактериалық
аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
2.3 Вирустық
аурулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.4 Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу
шаралары ... ... ... ... .
2.5 Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық
шаралары ... ... ... ... ...
2.6 Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына
әсері ... ... ... ... ... ... .
2.7 Оңтүстік Қазақстан топырақ - климаттық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . .
Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1.Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
2.Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрамлымы және ережелері.
Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат дайындаудың
жалпы талаптары және ережелері;
3. Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 " Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".
Белгілеулер мен қысқартулар
га гектар
кгга 1 гектардағы келі
м3га 1 гектарда текше метр
мгкг 1 келідегі миллиграмм
м метр
м2 шаршы метр
мм миллиметр
ҒЗИ ғылыми-зерттеу институты
ФАО Ғооd and Agriculture Organization of the United Nations
(ООН-дағы өндірістік ауылшаруашылық ұйымы)
аш ауыл шаруашылығы
см сантиметр
т тонна
мың. га мың гектар
цга 1 гектардағы центнер
°С ауа температурасы
N азот
Р фосфор
К калий
Са кальций
% пайыз
г грамм
л литр
Анықтамалар
Осы курстық жүмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
пайдаланылған:
Жалпы өнім - белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік - құнарлықты анықтайтын жэне топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Сыдыра жырту - топырақты қайырмасыз қүралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта - тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты - тыңайтқыш қүрамындағы өсімдік сіңІре алатын
элемент мөлшері
Белгі - өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы жэне тиісті құралдармен
өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл - белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мэдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт - белгілі бір дақылдың тиісті табиғи жэне өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сүрьшталған жэне түкымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша үқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технолоғия - нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде жэне сапалы
өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде эзірленген белгілі
бір дақылды өсіру тэсілдерінің жиынтығы.
Инфекция {mx.infectio — жүғу) - аурудың қоздырғышының ие ағзаға өтуі.
Карантин - аудан, облыс, аумақ, мемлекетке кауіпті, карантинді
аурулардың қоздырғыштарының,зиянкестерінің, сорлы өсімдіктердің түспеуі
мақсатында жургізілетін шаралар жүйесі.
Карантинді аурулар - берілген территорияда кездеспейтін, алайда
кездейсоқ немесе арнайы экелінуі, аурудың қоздырғышының немесе
зиянкестерінің түсуі, тез таралуы, көбеюі және эпифитотиялар мен
эпизотиялардың пайда болуы мүмкіндігі салдарынан үлкен қауіп келтіретін
аурулар. Карантинді шаралар қолданылады.
Ауру - қалыпты физиологиялық функциялардың бүзылуына экелетін
патологиялық үрдіс. Қоздырғыш немесе зиянды биотикалық факторлар эсерінен
пайда болады.
Аурудың залалдығы — ауру нәтижесіндегі өсімдіктің сапалық жағдайы
-өнімнің аздығы, түқым мөлшерінің төмендеуі, олардың сапасының төмендеуі.
Ауру типі - ауру өсімдікте болатын анатомиялық жэне физиологиялық
ауытқулар кшені. Ең көп тараған типтері: шіріктер, ісіктер, қурау, жапырақ
теңбілдігі, жаралар, деформация, мыстан сыпырытқылары, дақтар, қастауыш,
ақүнтақ, т.б.
Ауруды жазу - ауруды барлық дамуы бойына зерттеу. Маршруттық зерттеулер
стационарлы бөліктерде 10 күн сайн, вегетация кезінде 3 рет өткізіледі,
мұнда зерттеу аурудың таралуы, өсімдіктердің зақымдалу деңгейі, аурудың
индексі мен дамуы сияқты сүрақтарды қамтиды.
КІРІСПЕ
Фитосанитарлық диагностиканың міндетіне танаптарды, екпелерді жэне
ауылшаруашылық егістерін, аурулардың пайда болуына байланысты тексеру,
аурулардың жағдайын, егіс пен екпелердің жағдайын бағалау, алынған мэлімет
бойынша олардың өзара байланысын талдау жатады.
Бақша дақылдарының ауруларының таралуы мен дамуын болжау - жалпы
мемлекеттік жэне аймақтық өсімдік қорғауды жоспарлаудың негізі. Аурулардың
фенологиясын зерттеу, сондай-ақ олардын зияндылығын болжау, олармен
күресудің тиімді мерзімін белгілеу мен өсімдік қорғау препараттарын ұтымды
пайдаланудың негізі болып табылады. Жоғарыда аталған мақсаттарды шешу үшін
бақша өсімдіктерінің ауруларын айқындау жэне есептеу әдістерін жете
меңгеруі керек. Фитосанитарлық мониторинг мэліметтері негізінде
ауылшаруашылық дақылдарының егісіндегі аурулардың популяциясының тығыздығы
бойынша өсімдікті қорғау жүйесінің тиімді эдісін дұрыс таңдай білу қажет.
Бақша дақылдарын қорғау бойынша фитосанитарлық диагностика мен болжау
қызметінің жэне басқа да мекемелердің мамандары аурулардың сан мөлшерін
және таралуын есептеуде, олардың зияндылығьтн анықтауДа, басты аурулардың
сан мөлшері, бакылаудың осы заманғы әдістемелерін меңгерулері аса қажет.
Өсімдікті зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау пэні,
қүрылымы жэне міндеті, оның басқа агрономиялық пәндермен байланысы.
Өсімдік карантині туралы Қазақстан Республикасының заңы. Өсімдік қорғау
туралы Қазақстан Республикасының заңы. Республика, облыс, район жэне
шаруашылық деңгейінде бақша дақылдарын қорғаудың қүрылымы, міндеті жэне
қызметі. Пәннің жалпы теориялық жэне қолданбалы сипаты. Бақша дақылдарын
зиянды организмдерден интегралды жүйеде қорғау туралы осы заманның
үсынылымы.
Аурулардың биологиясын, аурудың даму сатысьш, зияндылығын білуге
байланысты және өсімдікті интегралды жүйеде қорғаудың тиімді элементін
таңдай білу аурулардан қорғау шараларының жетістігі. Бақша дақылдарын
аурулардан интегралды жүйеде қорғаудың негізгі элементтері.
Жұмыстың мақсаты - бақша дақылдарының аса қауіпті ауруларының жаппай
көбеюі мен таралуының алдын алу және оларға қарсы күрес, олардың залалын
болдырмау жэне республиканың аумағында қолайлы фитосанитариялық жағдай
қалыптастыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру болып
табылады.
Жұмыстың міндеттері
- Бақша дақылдарының аурулары
- Бактериалық және Вирустық аурулар
- Бақша дақылдарының ауруларына қарсы күресу шаралары
- Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың химиялық шаралары
- Ауыспалы егістің бақша дақылдары ауруларына әсері
Негізгі бөлім
1. Бақша дақылдарының халық шаруашылығындағы маңызы
Бақша өсімдіктері - бағалы азықтық және диеталық өнім, оларға
қарбыз, қауын және асқабақ жатады.
Қарбыз - ыстыққа төзімді, жарық сүйгіш, шөлге шыдамды, біржылдық
өсімдік. Қарбыз жемісі құрамында көмірсутегі көп мөлшерде' болады,
басымырағы - қант (8-14%). Бұдан басқа жемісте 1,5 %-ға дейін ұлпа өзектері
мен гемицеллюлозалар, А, В, С, РР дәрумендері болады. Қарбыз жемісін
негізінен жаңа піскен күйінде және көп жағдайда қарбыз балын, повидло,
кондитерлік өнімдер, цукаттар, кэмпиттер жэне т.б. дайындау үшін, сондай-ақ
тұздау үшін қолданады. Қүрамында 50 %-ға дейін май болатын дэндерінен
жоғары сапалы тағамдық май дайындайды.
Қауын - ыстыққа төзімді, жарықсүйгіш, шөлге шыдамды, біржылдық өсімдік.
Дэрумендер мен қант құрамы бойынша қауын тіпті қарбыздан да асып кетеді.
Қауынды да жаңа піскен күйінде жеңсік ас ретінде қолданады. Жемістері қайта
өңделген күйде кеңінен қолданылады. Қауыннан бал, цукаттар, тосап, мармелад
дайындайды. Оларды кептІреді жэне қақтайды. Қақталған қауындарды қауынқақ
деп атайды, олар үзақ уақыт бойы сақталады. Дэндерінен жоғары сапалы
тағамдық май өндіреді. Қауын халық медицинасында белгілі бір мағынаға ие.
Оның қүрамында фолий қышқылы болатындықтан, қан аздық ауруларында кеңінен
қолданады. Жемістерін туберкулез, бронхит, ревматизм ауруларында қолданады
және жүрек-қантамыр ауруларында, бүйрек пен бауырдың дерттерінде қолдану
ұсынылады. Ежелден-ақ қауын шырынын ішек қүрттарына қарсы ем ретінде, тамақ
аурулары мен созылмалы жөтелге қарсы қолданады.
Асқабак ~ бір және көпжылдық шырмауық түқымдастардың асқабақтар отбасына
жатады. Олардың 20-ға жуық түрі бар, соның ішінде 3-еуі бақша өсімдіктеріне
жатады: іріжемісті асқабақ, тығызқабықты асқабак (қарапайым асқабақ) және
бұлардың бір түріне кәдІ мен патиссондар жататын жұпар иісті асқабақ болып
табылады, Асқабақ сабағының үзындығы 5 метрге дейін жетеді, жапырақтары -
ірі, жалпақтау болып келеді, гүлдері - сарғылт-қызыл түсті, бөлек жынысты
болып келеді. Асқабақ жемісі өзінің тіл үйірер .дәмімен, қүрамында
көмірсутегінің көп болуымен жэне емдік-диеталық қасиеттерімен бағаланады.
Оның құрамында ақуыздар, каротин, С, Bl, B2, РР дәрумендері, пектиндер өте
көп. Пайдалы қасиеттері мен дэмін жоғалтпай, бір жьтлға дейін сақталады
[1].
Өсіру технолоғиясы. Қарбызға арналған жер суық желден қорғалған болуы
керек. Өсімдік органикалық заттарға бай қүмды жэне қүмайт топырақты
жерлерде жақсы өседі. Жерді егін егуден 7-10 күн бүрын дайындайды. Егілетін
аймақ 10 гектардан кем болмауы керек.
Қарбыз бен қауын өсіруге арналған жерлерді асқабақтық өсімдіктерді
өсіруге арналған жер секілді дайындайды. Жоғары көлемде өнім жинаудың
міндетті шарттарының бірі - жерді терең жырту (немесе қазу). Жерді
тереңірек
өңдеу өсімдіктщ жақсы өсуі мен олардың жемісті мол салуына мүмкшдік береді.
Қарбыз бен қауынды Қазақстанның оңтүстік аймағының қолайлы климаттық
жағдайында өсіреді. Тұқым отырғызуды 8-10 см тереңдіктегі топырақ 15 - 17°
С-ге дейін қызған кезде сэуір айының соңына қарай бастайды (кеш түсуі
мүмкін көктемгі үсік есепке алынады). Жекелеген кішігірім, желден жақсы
қорғалған, күн түсетін учаскелерде жэне аулаларда түқым отырғызуды 5 - 6
күн ерте бастауға болады[2].
Ашық учаскелерде түқым егуді кулиспен отырғызған дұрыс. Қарбыз беы
қауынды бұлай отырғызу барлық аймақтарда мол өнім алуға мүмкіндік береді.
Кулистік өсімдіктердің жүптасқан қатарын (жүгері, қонақ жүгері) әрбір 10-15
мсайын басым болатын желдің бағытына көлденең отырғызады.
Қарбыз бен қауын өсіру үшін 2-3 жыл сақталған түқымды пайдаланған дүрыс.
Былтырғы егіннен қалған ^рықты 2 сағат бойы 40 - 50° С. қыздырып барып
отырғызады. Егінді кеш еккен кезде оны көктетіп барып отырғызған жөн.
Үрықты термикалық өңдеуден өткізеді. Ол үшін үрықтарды ыстық суға (60-65°С)
3-4 минутқа салады, одан кейін 3-4 күн бойы 25°С температурада мақталы
төсеніште, ылғалды жабын астында үстайды. Қарбызды дәннің үрығы пленкалы
қабығынан оңай бөлінетін болғанда, ал түқым жарнағы оны жеңіл үйкеген кезде
түсіп қалатындай болған кезде отырғыза бастайды[3].
Түқым отырғызуды рілық тәсілмен, бір ұяшыққа 5-6 үрықтан сала отырып
егеді. Үяшықты сортына қарай қарбыз үшін 2 х0,3 м. қауын үшін 1,5 хО,3 м.
болатындай етіп отырғызады. Егу нормасы тиісінше гектарына 4-5 және 3-4 кг.
Тұқым жерді жарып шыққаннан кейін эр ұяда тек бір ғана мықты әрі жақсы
дамыған өсімдікті қалдырады.
Нағыз егіндік жапырақтары шыққаннан кейін көшеттер көтеріледі.
Қатараралық өңдеуді кетпенмен немесе көпсіткішпен іске асырады. Өсімдікті
көпсіте отырып, оны көпсіген ылғал топырақпен жабады.
Кеберсіген топырақты 2-3 рет суғарады. Алғашқы суғаруды тұкымның өсуі
алдында не тұқым шыға салысымен жүзеге асырады, екіншісін -сабақтары шыққан
кезде, үшіншісін - жеміс пісуінің алдында. Суғару жыртылған жер жанында
өсіп жатқан өсімдіктер бойынша жасалады, алайда судың көп мөлшерде болмауын
қадағалау керек.
Қарбыз бен қауынды ыстық күндері піскендерІн Іріктеп жинайды. Дақылдарды
жинауды ауа-райы суымай тұрғанға дейін аяқтайды.
Қарбыздар мен қауындарды қолайлы жағдай жасай отырып, қоймаларда,
қораларда, гараждарда сақтауға болады.
Асқабаққа тоқталатын болсақ, ол кез-келген құнарлы заттары жеткілікті
топырақта өсе береді. Учаскенің көлеңкелі не жарық түскІш болғанына мән
берілмейд. Олар барлық жерде бірдей өседі.
Асқабақтарды сәуір айының ортасында отырғызады. Тұқымды 10 см
тереңдіктегі куысқа 3-5 данадан салады. Әр қуысқа суперфосфат тыңайтқышын
топырақпен араластырып 7-9 грамнан салады. Алғашқы жапырақтар шыққан кезде,
эр қуыста бір-бір өсімдіктен қалдырып, сирету жасайды. Ал дақылды жинауға
дейінгі қалған уақытта отау мен топырақты қопсытумен айналысады.
Жеміс піскен кезде жинауды бастайды. Ауа-райы суымай түрғанда, асқабақтарды
жинап алу шарт, өйткені аз да болса үсіген асқабақтар сақтауға жарамсыз
болып қалады[4].
1.2 Пестицидтер жэне олардың классификациясы
Пестицидтер (дат. pesfo -жұқпалы ауру, cido-өлтіремін) - өсімдік
зиянкестері мен ауруларына, арамшөптерге, мақта, жүн, теріден жасалғаы
бұйым зиянкестеріне, жануарлар экопаразиттеріне, адам мен жануарларға ауру
тарататын организмдерге қарсы қолданылатын химиялық заттар. Химиялық
табиғаты жэне патогендік қасиетіне байланысты пестицидтердің бірнеше:
гигиеналық, химиялык., өнеркэсіптік классификациясы бар. Пестицидтер улылық
дэрежелерінің эртүрлі болуымен ерекшеленеді. Улылығын бағалау үшін
тэжірибеге алынған жануарлардың 50% өлетін дозаны, яғни орташа өлтіру
дозасын (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 мөлшеріне байланысты пестицидтерді: кушті
әсер ететін улы заттар, улылығы жоғары, улыльтғы орташа,жэне улылығы төмен
деп бөледі[5].
Тұрақтылығына байланысты пестицидтерді: өте түрақты (ыдырау уақыты 2
жылдан көп); түрақ ты (0,5-1 жыл); салыстырмалы тұрақты (1-6 ай);
тұрақтылығы аз (Іай) деп бөледі. Көбіне хлорорганикалық, фосфорорганикалық
және сынапорганикалық пестицидтер жиі қолданылады. Әсер ету обьектісіне
(арамшөптер, зиянды жэндіктер, жылы қаыды жануарлар) жэне химиялық
табиғатына байланысты пестицидтер мынадай топтарға бөлінеді:
* акарецидтер - кенелермен күресу үшін;
* альггщидтер - балдырлар мен басқа да су өсімдіктерін
құрту үшін;
* антисептиктер - бейметалл материалдарды
микроорганизмдерден қорғау үшін;
• бактерицидтер - өсімдіктердің бактериалды ауруларымен
жэне бактериялармен күресу үшін;
* зооцидтер - кемірушілермен күрес үшін;
* инсектицидтер - зиянды жәндіктермен күресу үшін;
* лимаг^идтер - эртүрлі моллюскалармен күресу үшін;
* нематоцидтер - жұмыр қүрттармен күресу үшін;
* фунгицидтер - топырақтағы саңырауқұлақтармен күресу үшін.
Сондай-ақ пестицидтерге өсімдіктердің жапырақтарын жою үшін
пайдаланатын - дефолианттар, өсімдіктің артық гүлдерін күрту үшІн
-дефлоранттар, өсімдіктің дамуы мен өсуің реттейтін - химиялық заттар,
арамшөптерді жою үшін _ гербицидтер, жэндіктер, кемірушілер жэне басқа да
жануарларды үркіту үшін қолданылатын химиялық заттар - репелленттер, жою
үшін алдымен жәндіктерді еліктіретін - аттрактанттар, жәндіктерді жыныстық
стерилдеу үшің қолданатын - стерилизаторларды жатқызады. Пестицидтерді
пайдалану ауыл шаруашылығы мен , ормаң шаруашылығының өнімдерін
арттырғанымен топыраққа, қоршаған ортаға
зиянды. Пестицидтердің ішінде - дихлордифенилтрихлорэтан (ДДТ) көп
қолданылады. Кезінде дуние жүзінде жыл сайын осы пестицидтің 100 мың тонна
мөлшері шығарылып отырған. Соңғы жылдары АҚШ, ТМД елдерінде, Венгрияда,
Швеңияда, Нидерландыда жэне т.б. елдерде ДДТ-ның шығарылуы тоқтатылған.
Себебі ауыл шаруашылығына тигізетін пайдасынан экологиялық түрғыдан
зияндылығы асып түскен. Жартылай ыдырау мерзімі 50 жылдан артық
болғандықтан, қоршаған орта обьектілерінде жинақталған ДДТ қоректік тізбек
арқылы адамдар мен жануарлардың денесіне өткен. Осы жағдайдың салдарынан
әсіресе балалар өлімі, тұрғындардың арасында басқа да ауру түрлері
көбейген. ДДТ- ның биосферада көп таралғаны соншалықты, Антарктидадағы
пингвиндердің бауырынан да табылған.
Сондықтан қоршаған ортаның пестиңидтермен ластануын азайту үшін
өсімдіктерді қорғаудың биологиялық эдістерін кеңінен колдану керек.
Табиғатты қорғаудың басты механизмдерінің бірі гигиеналық және санитарлық-
техникалық (немесе экологиялық) нормативтер негізінде санитарлық бақылауды
жүргізу жэне ауа атмосферасы, су, топырак, сапасын нормалау болып табылады.
Нормалау - Бүл ластанудың адамдардың түрмыс-тіршілігі мен денсаулығына
эсерінің қауіпсіз деңгейлерін сипаттайтын жэне қоршаған орта обьектілерінде
олардың сандық көрсеткіштерін анықтау болып табылады. Адам организмінде
қайтымсыз өзгерістер болдырмау үшін медик-гигиенистер жағымсыз факторлардың
организм тіршілігі үшін шекті мөлшерлі деңгейін белгілейді. Қоршаған
ортаның нормалайтын факторына байланысты: Шекті мөлшерлі децгей (ШМД) -
орғанизмге эсері (жеке фактор өзі немесе басқа факторлармен бірге),
организмге немесе онын ұрпағында биологиялық өзгерістерге, әртүрлі аурулар
мен психологиялық өзгерістерғе (интеллектуалдық жэне эмоционалдық
қабілетінің төмендеуі, ақыл-ой жұмысының қабілеті) алып келмейтін жағымсыз
фактордың жоғарғы мэні. Жағымсыз факторлар химиялық топтарға жататын болса,
Мүндай жағдайда шекті мөлшерлі деңгей - шекті мөлшерлі концентрация (ШМК)
деп аталады. Шекті мөлшерлі төгінді (ШМТ) - су сапасының нормасын
қамтамасыз ету үшін белгілі бір уақыт ішінде су обьектіне төгілетін ақпа
сулардағы рүқсат етілген ең жоғарғы заттар салмағы.
Ауылшаруашылық дақылдарының жүқпалы ауруларының пайда болуы мен даму
жағдайы. Аурулардың эпифитотиялы даму шарты. Ие-өсімдіктің ролі.
Патологиялық үрдіске өсімдік реакциясының сорттық ерекшеліктері. Сорттық
біркелкіліктегі аурудың даму қарқындылығы. Ауру қоздырғыштың ролі.
Қоздырғыштардың бейімделуі жэне паразиттік деңгейі. Патогендік қасиеттің
маңызы. Эпифитотиялық үрдістердің жылдамдығына, сыртқы орта факторларының
текелей жэне қосымша эсер етуіндегі ролі.
1.3 Болжау түрлері мен белгіленуі, олардың құру принциптері
Болжау түрлері: көпжылдық үзақ мерзімді (жылдық пен маусымдық ) қысқа
мерзімді. Көп жылдық болжау: көп жылдық болжауды қүрудың маңызы, критериі.
Қысқа мерзімді болжаудың негізгі мақсаты. Агроценозда қорғау шараларын
жүргізудің қолайлы мерзімдерінің ескертулері. Ескерту әдістері: қорғалатын
дақылдың жағдайы бойынша; зиянкестің фенологиясын тікелей бақылау, сан-
мөлшерінің динамикасын стациалды бөлінуін; зиянкестерді белгілі даму
фазасын айқындау үшін арнайы бөліктерінде бақылау; фенологиялық күнтізбе
мен фенологиялық ескертуді пайдалану; тиімді температураның жиынтығы
бойынша және температуралық-фенологиялық номограмманың көмегімен
мерзімдерді анықтау; феромондық, түрлі-түсті аулағыштарды жэне басқа
эдістерді қолдану[6].
Ауру қоздырғыштардың көп жылдық болжауы және оның маңызы. Мэдени өсімдік
ауруларына көпжылдық болжау үшін негізгі қажетті мәліметтер. Өсімдік
ауруларының ұзақ мерзімді болжауы және оның белгіленуі. ¥зақ мерзімді
маусымдық болжамдар үшін, қажетті негізгі ақпараттар мен мэліметтер.
Өсімдік ауруларының дамуы туралы көпжылдық мәліметтерді жинау, өңдеу жэне
сыртқы ортаның түрлі факторларымен корреляциялық байланыс. Көпжылық болжау
құруда ауру қоздырғыштардың биоэкологиялық ерекшеліктеріне жэне патолоияық
үрдістің ерекшеліктеріне байланысты метерологиялық жағдайдың эсерін
есептеу. Қысқа мерзімді болжау жэне оның міндеті. Қысқа мерзімді болжауды
қүруда жүмыстың және бақылаудың негізгі этаптары. Қысқа мерзімді болжау
құруда қажетті ауа-райының факторлары. Өсімдік ауруларының қоздырғыштары
үшін төменгі жэне жоғарғы температура шектері. Тиімді температура.
Инкубациялық кезеңнің үзақтығын есептеу әдістері.
1.4 Ауылшаруашылық дақылдарының ауруларын болжау және есептеу эдістері
Ауылшаруашылық дақылдардың егістері мен екпелерін бағыттық тексеру
арқылы ауруларды есептеу әдістері. Стационарлық учаскелерде өсімдік
ауруларының дамуын бақылау. Өсімдік ауруларын есептеудің негізін құрайтын
бөліктері: өсімдіктің даму фенофазасы; ортаны үлгі алудың бағыты мен
қатары; есеп жүргізу үшін үлгі алудың сандық мөлшері. Есептеу зелементтері.
Аурудың таралуы мен даму қарқындылығын есептеу эдістемесі. Шаруашылық
район, болыс бойынша аурудың таралуы мен дамудың орташа өлшемдеріы есептеу.
Өсімдік ауруларынан өнімінің жойылуын есептеу.
Дәнді дақылдардың қара күйе ауруларымен залалдануын есептеу. Қара
күйелермен өыімінің жойылуын есептеу. Дэнді дақылдарда таттың жеке түрлерін
есептеу. Дэнді дақылдардың татпен залалдануын есептеу кезінде өсімдіктің
даму фенофазасы. Есеп жүргізудегі орташа үлгіні іріктеп алу. Есептеу
шкалалары. Есептеу нэтижелерІн жазу. ДәндІ дақылдарда урединиоспоралардың
аумақ шамасының артылуын есептеу. Тат ауруларынан дэнді дақылдар өнімІнің
жойылуын болжау. Тат ауруларынан өнімінің жойылуын номограмма мен кестелер
мәліметтерін қолдану. Астық дақылдарының тат ауруларына қысқа мерзімді
болжау. Дэнді дақылдардың тат қоздырғыштарының бастапқы инфекциясын
айқындау тәсілдері: аралық өсімдіктерді бақылау; дэндІ дақылдардың татпен
залалдануын есептеу; спора аулағыштарды орнату. Татпен залалдану
мүмкіндігін есептеу жолымен және номограмманың көмегімен анықтау
метеорологиялык мәліметтерді жинау. Инкубациялық кезеңнің ұзақтығын есептеу
жэне урединий ұрпағының аяқталу мезгілін белгілеу,
Дэнді астық дақылдарының ақ ұнтақпен залалдануын есептеу. Астық
дақылдарьшың дақ түзетін ауру түрлерімен (септориоз гельминтоспориоз жэне
т.б.) залалдануын есептеу. Дэнді дақылдардың ақ үнтақ және дақ түзетін
ауруларымен залалдану дәрежесін есептеу үшін иллюстрациялық шкаланы
қолдану. Дэнді дақылдардың ақ үнтақ және дақ түзетін ауруларынан өнімінің
жойылуын болжау және есептеу. Дэнді дақылдардың тамыр шіріктерімен
залалдануын есептеу. Зияндылық шкаласы мен корреляциялық деңгейін қолдану
арқылы әртүрлі шірік түрлерінен өнімнің жойылуын болжау және есептеу.
Техникалық, көкөніс, бақша дақылдарымен картоп ауруларын есептеу эдісі
мәдени өсімдіктердің жоғарғы, орта жэне төменгі қабаттарына ярустарына
жүргізіледі. Жапырақтың, сабақтың, түйнектің. Тамыржемістің жэне жемістің
залалдану дэрежесі арнайы шкаламен есептеледі. Фитофтороздан картоп
өнімінің төмендеуін корреляциялык моделдердің көмегімен уақытысынан үш күн
бүрын даму дэрежесі туралы мэліметтер негізінде есептеу.
Шекілдеуікті жеміс дақылдарының жапырақтары мен жемістерінің таз-қотырьш
есептеу. Таз-қотырдың пайда болуы мен дамуының ұзақ мерзімді жэне қысқа
мерзімді болжамдары. Жүзім сабағының милдьюін есептеу. Милдьюдің
инкубациялық кезеңнің үзақтығын есептеу жолымен және сызбалар көмегімен
есептеу.
2 Тәжірибелік бөлім
2.1 Бақша дақылдарының аурулары
Ақ ұнтақ. Саңырауқүлақтар қоздыратын аурулар. Қарбыздың жер үсті
ағзалары залалданады. Ауру бастапқы кезде жапырақтың үстіңгі жағында ақ
үнтақ дақ түрінде пайда болады, кейін ала оның көлемі жылдам ұлғайа
бастайды. Содан соң дақтар жапырақтың астыңғы жағында, сағақтарында жэне
сабағында да пайда болады. Залалданған жапырақтар қурайды. Аурудың
өршуінетемператураныңауытқуы, ауа ылғалдылығыныңжоғары болуы жэне мол
шықтүсуі жағдай жасайды. өсіп даму кезеңінде ауру өсімдіктерден сауларына
желмен, суару жэне күтіп баптау кезінде спораларының жүғуы арқылы инфекция
таралады. Ауру қоздырғыш өсімдік қалдықтарында сақталып қалады[7].
Сурет 1. Асқабақтың ақ ұнтақ ауруы
Қарсы күресу шаралары. Дақылдардың ауыспалы егісі, мүнда қарбыздың
бүрынғы егілген жеріне кем дегенде 3-4 жылдан кейін қайта оралуға болады.
Күзғі терең сүдігер жырту. Ауруга шалдыққан жапырақ, өсімдік қалдықтарын
жэне арамшептерді жою. Егер деауруәрі қарайтаралаберсе, өсімдіктерді 0,3 %-
дық каллоидтық күкіртпен бүрку немесе 100 шаршы метр аумаққа 300 г есебімен
үнтақталған күкірт үнтағын шашу керек. Күту мерзімі - 1 күн. Ауру күшті
белең алған жағдайда бүркудІ 7-8 күннен кейін кайталайды.
Қи бекпесінің (навозная жижа) немесе пішен қикымының түнбасын қолдануға
болады. Түнба дайындау үшін қидың бөкпесінің немесе пішен қиқымының бір
болігіне судың үш бөлІгін күяды да, үш күн бойы түндырады, қолдану алдында
сүзеді, үш есе коп су күяды жэне оның 10 литріне тотыяйынның (медный
купорос) 5 грамын қосады. Өсімдіктерді кешқүрын немесе бүлтты ауа-райында
бүркиді, жапырақтың екі жағын да залалсыздандырады. Өсімдіктерді сүтпен
бүрку (1 л сүтке 10 л су) аурудың
таралуын шектейді жэне онын зиянды эсерін төмендетеді. Ашық топырақ
жағдайында ақ үнтақ ауруына карсы биологиялық күресуде трихотецин
препаратымен (10 м -ге 2 г) аралығы 7-8 күн етіп бірнеше қайтара бүркуге
болады. Күту мерзімі — 3 күн.
Антракноз. Қарбыздың барлық жастағы өсімдіктері шалдығады. Жапырағы мен
дэн жарнағында ірі дөңгелек немесе сопақ пішінді сары-қоңыр дақтар пайда
болады, олар ауа ылғалдылығы артқан кезде кызғыш жүқа қабатпен қапталады.
Жапырақтар қурайды жэне өледі. Сагақтарында, сабағында жэне жемістерінде
жара түріндегі қызғыш дактар пайда болады, соңынан олар қараяды. Ауруға
шалдыққан жемістердің дэмі ащы болып кетеді. Егер ауру тамыр бөлігіне
тараған болса, өсімдік өледі. Өсімдіктің ауруға шалдығуы жаңбырлы ауа-
райында жэне шыктүскен кездерде күшейеді. Инфекция түқыммен жэне өсімдік
қалдықтары арқылы беріледі[8].
Сурет 2. Қарбыздың антракноз ауруы
Қарсы куресу шаралары. Ауыспалы егісті дұрыс жүргізу жэне жиын-терімнен
кейін өсімдік қалдықтарын жою. Егіске сау тұқымдарды пайдалану. Түқымдарды
емдеу үшін оларды жүқалап (2 см) күнге (ашық ауада) жаяды жэне күн бойы
араластырып отырады. Күнге кыздыру 2-4 тәулікбойы жалғасады. Күн сәулесі
түқымдарды залалсыздандырады және олардың өніп шығуын жандандырады.
Тұқымдарды фитонцидтармен де залалсыздандыруға болады. 100 г суға 25 г
сарымсақ езіндісін салып, жақсылап араластырады, дайындалган коспаға
түқымдарды салып, оны 1 сағатқа жабық ьтдыста қалдырады. Содан соң
түқымдарды шаяды жэне кептіреді. Тұкымдарды
сондай-ақ, алоэ сөлІнде 6 сағат бойы ұстау арқылы да залалсыздандыруға
болады, ол үшін алоэ сөлін сумен 1:1 мөлшерінде араластырады; немесе сиыр
көңін 1:6 мөлшерінде сумен араластырылған қоспаны пайдалануға да болады.
Бірыңғай өскін алу үшін жэне ауруларға қарсы төзімділігін арттыру үшін
түқымдарды егіс алдында микроэлементтермен емдеу қажет. Ерітінді даярлау
үшін дайыи таблеткалардан немесе жеке тыңайтқыштардан пайдалануға болады,
мүнда 1 л суға 0,5 г бор қышқылы, марганец-қышқылды калий, күкірт кышқылды
мырыш, молибден қышкылды аммоний, 0,05 г күкірт қышқылды мыс жэне 5 г
натрий бикарбонаты (ішімдік содасы). Ерітіндіде түқымдарды 24 сағат бойы
үстайды, содан соң кептіреді. Қүрамында өсімдікке қажетті 30 коректік
элементі, соның ішінде микроэлементтер де бар ағаш күлінің судағы бөкпесін
қолдануда тиімді болады. 20 г ағаш ағаш күлін 1 л суға 1 тәулік бойы
бұқтырады. Түқымдарды бүл ерітіндіде 4-6 сағатбойы үстайды. Аурудың алғашқы
белгілері анықталганда өсімдіктерді 1 %-дық бордо сүйыктығымен, ризоплан
ерітіндісімен (титр 5x10 ж. кмл.) емдеуге болады. Аурудың алдын алу үшін
жас оскіндерді томендегі ерітіндімен тамырдан тыс қоректендіру керек: 20 г
суперфосфат, 7 г мочевина, 2 г күкірт қышқылды марганец жэне 4 г
тотыяйынның 10 л судағы ерітіндісІ. Өсіп даму кезеңінде үш тамырдан тыс
қорек енгізіледі.
Бактериоз, немесе цырлы дацтылык, өсіп даму кезеңінің барлық сатысында
дамиды. Жапырақтарында майлы кырлы ашық-қоңыр дақтар пайда болады. Уакыттың
өтуімен дақтар қурайды, коңыр түске енеді де, түседі. Жапырақтардатесік
пайда болады. Сабағында, сағақтарында жэне жемістерінде бастапқы кезде
үлкен болмаған сулы дактар пайда болады, кейін ала кұрап, терен жара түріне
ие болады. Бактериоздың дамуына ылғалдылыктың.жэне ауа температурасының
артуы жағдай жасайды. Инфекция түқымдарда жэне залалданған өсімдік
қалдықтарында сақталып қалады[10].
Қарсы күресу шаралары. Ауыспалы егісті жүргізу. Түқымдарды емдеу.
Аурудың алғашқы белгілері пайда болғанда — өсімдіктерді 1 %-дық бордо
сұйықтығымен өндеу. Сұйықтыктың қолдану мөлшері - 10 шаршы метрге 1 л.
өндеу жүмыстарын 10-12 күннен қайталайды. Бордо сұйықтығын жиьга-терімнен
15 күн алдын қолданады. Жиын-терімнен кейін өсімдік калдықтарын жою керек.
Фузариозды солу. Фузариозды солуға өсімдік барлық кезеңінде де
шалдығады. Залалданған өскіндерде дэн жарнағьт солып қалады, сабағының
төменгі бөлігі шіриді, және өскіндердің жаппай өлуі анықталады. Ересек
есімдіктерде тамыр жүйесі залалданады жэне олар солып немесе бойы өспей
калады. Фузариозды солумен аскабақ тұкымдас дақылдардың барлығы да
шалдығады. Саңыраукұлақтары өсімдік қалдықтарында кыстайды, осімдікке тамыр
жүйесі аркылы енеді. Ауру, эсіресе, ылғалды ауа-райында ауа
температурасының күрт төмендеген кездерінде дамиды.
Сурет 3. Фузариозды солу ауруы
Қарсы күресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін өскін алған уақытта жэне
бүкіл вегетация кезеңінде қарбызды жүйек-арықшалары арқылы суарылады, мүнда
тамыр мойны, пэлектері және мэдени өсімдіктердің жемістері құрғақ катар
аралығында орналасады. Пәлек жаю кезінде бір-екі рст бордо сұйыктыгымен
(100 г тотыяйын + 100 г экті 10 л суға еріту) бүрку ұсынылады. Күзде
өсімдік қалдыктарынан алқапты тазарту керек. Асқабак түқымдас дақылдарын
алдыңғы өсірілген орындарына кемінде 6-8 жылдан кейін кайтаруды есепке ала
отырып, ауыспалы егісті сақтау. Бақша дақылдарын мүмкіндігінше, көпжылдық
шөптесін өсімдіктерден босаған алқаптарда өсіру.
Жалгаи ац үнтац (пероноспороз). Саңыраукүлац ауруы. Ауру ашық жэне
жабьтқ топырақта да дамиды. Қарбызды залалдайды. Өскіндерден бастап барлық
кезеңдегі өсімдікте кездеседі. Аурудың белгілері әр түрлі. Көбінесе, ауруға
шалдыкқан өсімдіктердің жапырағының үстіңгі жағында сары-жасыл түсті
дөңгелек немесе қырлы пішіндегі дақтар пайда болады. Дақтардың қырлы
түрінде, көбінше, ауруды бактериоз ауруымен шатастырады. Кейде біршама жас
жапырақтар эшекейленген түрде кездеседі, бүл өсІмдіктердің вируска
шалдыққанына үқсайды. Жапырақтарының залалдануыньщ барлық түрінде оларда
спора түзуші саңырауқүлақтан түратын сүр-күлгін түсті жүқа кабат пайда
болады. Аурудың әрі карай дамуында дактар ұлғая түседі және жапырақтьщ
бетін толық қаптап алады. Жапырақтар біртіндеп қоңыр түске еніп, курайды,
үсакталады. Ауаның жоғары ылғалдылығында, шық жэне түман болған кездерде,
сондай-ақдақылдар нашаржелдетілгенжэне көлеңкелі алқаптарда өсірілген
жағдайларда ауру өрши түседі. Инфекция өсімдік қалдықтарында сақталып
қалады[11].
Қарсы күрес шаралары. Ауруға шалдыққан дақылдарды 3-4 жылдан кейін
қайтару арқылы ауыспалы егісті жүргізу. Түқымдарды жақсы қызған топыраққа
ғана себеді немесе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz