Қарбыз және қауын тұқымдарын егістікке себуге дайындау жұмыстарының өнімділікке әсері

Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілер мен қысқартылған мәндер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Бақша дақылдарын тұқымдары арқылы анықтау және ажырата білу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Тұқымдардың сорттық тазалығы және жарамдылық қасиеті
1.3 Тұқымдарды егуге әзірлеудің әдістері ... ... ... ... ... ... ...
2 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Қарбыз дақылының тұқымдарын себуге дайындау ... ... ... ...
2.2 Қауын дақылының тұқымдарын себуге дайындау ... ... ... ... ...
2.3 Бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... .
3 Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Бақшалық дақылдар тұқымын себуге дайындау шараларына - тұқымды өндіру, жылы ауа және сумен, сондай-ақ күкірт қышқылды марганецпен өңдеулер кіреді.
Бақшапық дақылдарды себу мерзімі дақыл егілетін аймақтың климат жағдайына байланысты. Қауын мен қарбызды топырақ температурасы 6-10 см тереңдікте 12-15°С, ал асқабақты 10-12°С жеткенде себеді. Өте ерте мезгілде, салқын және ылғалды топыраққа себілген тұқым ұзақ уақыт өнбей жатып қалады, зенденеді және кебіне онгіштігін жойып алады. Топырақтағы жылудың жетіспеушілігі мен ылғалдың көптігін қауын өте ауыр көтереді.
Кеш себілген егістің де бақшалық дақылдардың өсіп-жетілуіне зияны көп. Бүндай жағдайда кеуіп кеткен топыраққа түскен түқымның өнуі нашарлайды, зиянкестермен зақымданады және ауруларға шалдығады. Тіпті өнгіштігі жоғары тұқымның кеш себуден өсімдіктерінің жетілуі біркелкі емес, олардың өну күшінің нашарлағаны байқалады. Сонымен қатар ауру, піспеген, үсақ және мүрік жемістер мөлшері көбейеді. Ақырында, себу мерзімін кешеуілдеткеннен бақшалық дақылдарға келетін қауіп ерте сепкеннен әлдеқайда көп.
Бақшалық дақылдар тұқымын себу мөлшері өсімдіктің қоректену аумағы, себу тәсіл і жөне түқым размеріне байланысты гектарына 2,5-5,0 кг.
Бақшалық дақылдар тұқымын себу терендігі - себу мерзімі, түқым размері жөне топырақтың механикалық күрамына бай-ланысты: қауын түқымы 2-4 см, қарбыз - 4-6, ал асқабақ 6-8 см топырақтереңдігіне енгізіледі.
Жұмыстың мақсаты- Қарбыз және қауын тұқымдарын егістікке себуге дайындау жұмыстарының өнімділікке әсері меңгеру.
Жұмыстың міндеттері;
- Қарбыз дақылының тұқымдарын себуге дайындау
- Қауын дақылының тұқымдарын себуге дайындау
- Бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы

1. Әрінов Қ.К., Мұсынов Қ.М., Апушев А.Қ., Серекпаев Н.А., Шестакова Н.А. Арыстанқұлов С.С: «Өсімдік шаруашылығы» Алматы:2011ж 581-595 б.
2. Жанзақов М.М., «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 б.
3. Щепетков Н.Г., Ысқақов М.Ә., «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы,2011ж 519-529бет.
4. Әрінов Қ.К., Можаев Н.И., Шестакова Н.А., Ысқақов М.Ә.,Серикбаев Н.А. «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж., 280 бет.
5. Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991., 69-87бет.
6. Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. « Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7. Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.. 92-106бет.
8.Тоқтамысов Ә.М.т.б. Ауылшаруашылық негіздері. –Қызыл-Орда , 2005.. 28-34б.
9. Үмбетаев И .Биғараев О., Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары.- Атакент, 2011ж., 65-73б.
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж., 51-57б.
11. Әрінов Қ.К., Мұсынов Қ.М,Апушев А.Қ.,Серекпаев Н.А., Шестакова Н.А..- Алматы,1994.. 92-106бет.
12. Аяпов К.Ж., Кампитова К.А., Мажитова Р.С. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005., 83-94б.
13. Аяпов К.Ж., Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993ж., 42-53б.
14. Аяпов К.Ж., Үкібасов О.А., Мажитова Р.С.. Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005., 63-71б.
15. Андреев.В.М, Марков В.М., Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980ж., 83-91б.
16. Кампитова К.А.. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004ж., 69-86б.
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы2001ж., 49-67б.
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990ж., 73-85б.
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980ж., 16-21б.
20. Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980ж., 45-49б.
21. Есмахан Н.Ш. Абишова Г.С. «Бақша шаруашылығы» пәнінен курстық жұмысын орындауға арналған әдістемелік нұсқау Шымкент 2012ж., 29-37б.
22. Құспанов М. Топырақ. Өсімдік. Тыңайтқыш. Алматы, Қайнар, 1976., 73-87б.
23. Әубәкіров Т., Жұмағұлов Ж. Өсімдік шаруашылығы және селекция.- Алматы, 1988., 68-74б.
25. Елешев Р.Е., Смағұлов Т.С., Бәсібеков Б.С. Тыңайтқыш қолдану жүйесі. Алматы , 1997., 51-60б.

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.14-02

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агротехнология кафедрасы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

пәні
___________________________________ ___________________
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ________________
___________________________________ __________________________________

Мамандығы ___________________________________ _______________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)

Орындаған ___________________________________ _______________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)

Жетекші ___________________________________ ________________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс _____________
бағасы

бағасына қорғалды

____ ____________2013 ж.

Комиссия:

_______________________

қолы, аты-жөні

_______________________
қолы, аты-жөні

Норма бақылау

_______________________

қолы, аты-жөні

Шымкент, 2013 ж.

Ф.7.14-03

М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агротехнология кафедрасы

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі_______

_____________ 2013 ж.

№ ____ ТАПСЫРМАСЫ

___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс

Студент____________________________ ________ топ __________________

(тегі, аты-жөні)

Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________

___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________

Берілген
мәліметтер:___________________________________ ___________________________

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Аналитикалық шолу
4 Тәжірибелік бөлім
5 Тіршілік кәуіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер

№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1

Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____

Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________

Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__

(қызметі, аты-жөні, қолы)

Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__

(күні,
студенттің қолы)

Ф.7.14-04

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Агроөнеркәсіп факультеті

Агротехнология кафедрасы

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі_________

__________ 2013 ж.

Курстық жұмыс қорғау

Хаттамасы № ______

___________________________________ _____ пәні

Студент ___________________________________ ________ тобы _______

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ ___________________________________ ____

2.___________________________________ ___________________________________ ____

3.___________________________________ ___________________________________ ____

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,

қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.

Сомалық баллы ______________

Жұмыстың бағасы _____________

Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________

Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________

Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________

Қорғау күні ________________ 2013 ж.

Аннотация

Қарбыз және қауын тұқымдарын егістікке себуге дайындау жұмыстарының
өнімділікке әсері тақырыбы бойынша АП-10-1к3 тобының студенті
Н.Оразбекованың жұмысы.
Бұл курстық жұмысымда бақша дақылдарын тұқымдары арқылы анықтау
және ажырата білу, тұқымдарды себуге дайындау өсірілген өнімді оңтайлы да
қысқа мерзімде жинап алу үшін алқаптарды даярлау жөніндегі еңбекті дұрыс
ұйымдастыру әдісі қарастырылған және Қарбыз және қауын тұқымдарын егістікке
себуге дайындау жұмыстарының өнімділікке әсері қарастырылған.
Курстық жұмыс бетте орындалған. Жұмыста кесте , сурет бар.
Жұмыста қолданылған әдебиеттер тізімі .
Түйін сөздер: Қауын.Қарбыз.Тұқым.Сорт.

Мазмұны

Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Белгілер мен қысқартылған
мәндер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Бақша дақылдарын тұқымдары арқылы анықтау және ажырата
білу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1.2 Тұқымдардың сорттық тазалығы және жарамдылық қасиеті
1.3 Тұқымдарды егуге әзірлеудің
әдістері ... ... ... ... ... ... .. .
2 Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
2.1 Қарбыз дақылының тұқымдарын себуге дайындау ... ... ... ...
2.2 Қауын дақылының тұқымдарын себуге
дайындау ... ... ... ... ...
2.3 Бақша дақылдарының тұқым
шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ..
3 Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Пайдаланған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...

Нормативтік сілтемелер

МЕСТ 2.102-68 ЕСКД. Құрастырушы құжаттардың түрлері мен жиынтығы.
МЕСТ 2.104-68 ЕСКД. Негізгі жазбалар.
МЕСТ 2.201-80 ЕСКД. Құрастырушы құжаттардың және бұйымдардың белгілері.
МЕСТ 2.301-68 ЕСКД. Форматтар.
МЕСТ 2.601-95 ЕСКД. Эксплуатациялық құжаттар.
МЕСТ 2. 304-81 ЕСКД. Сызудың шрифттары.
МЕСТ 2. 701-84 ЕСКД. Сызбалар және типтер. Орындауға қойылатын жалпы
талаптар.
МЕСТ 12046-85. Мемлекет аралық стандарт. Ауылшаруашылық дақылдарының
тұқымдары.Сапа туралы құжат.
МЕСТ 20081-74 Ауылшаруашылық дақылдарының тұқымдары. Терминдер.
Анықтаулар.
МЕСТ 52325-2005. Ауылшаруашылық дақылдарының тұқымдары. Сорттық және
егістік сапа
МЕСТ 2. 321-84 ЕСКД. Әріптік белгілеулер.
ӘН ОҚМУ 7.03-2012 Курстық жобалауды ұйымдастыру. Курстық жұмыс.

Анықтамалар

Агроөнеркәсіптік кешен – азық-түлік өнімдерін өндіруге және ауыл
шаруашылығы шикізаттарынан көпшілік тұтынатын өнеркәсіп тауарларын шығаруға
бағытталған сала.
Аңызақ – далалы-шөлейт аймақтарда жазғытұрым жиі кездесетін және
өсімдік тіршілігіне өте қолайсыз құрғақ та ыстық жел.
Ауыспалы егіс – екпе дақылдар мен жердің ғылыми негізде егіс
танаптарындағы белгілі уақыт аралығында алмасып отыруы.
Егістіктің ылғалмен қамтылуы – танаптағы екпе дақылдардың топырақ
ылғалына талабын қамтамасыз ету.
Жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік – құнарлықты анықтайтын және топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Құрғақшылық – ауаның шамадан тыс температурасы мен аңызақ желдің
салдарынан туындайтын жайсыз құбылыс.
Өнімді ылғал қоры – өнімге тікелей әсері бар топырақтағы өсімдіктер
пайдаланатын ылғал мөлшері.
Өскін – себілген тұқымнан белгілі бір уақытта жер бетіне өсіп шыққан
өсімдік көгі.
Сүрі жер – ауыспалы егістегі ылғал жинайтын және арамшөптермен күрес
жүргізілетін танап.
Сыдыра жырту – топырақты қайырмасыз құралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта – тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Өсімдік аурулары – зиянды саңырауқұлақ қоздырғышының әсерінен дамитын
өсімдік кеселі.
Тәлімі егіншілік – ауа райының қолайсыз жағдайында өсірілетін
дақылдар өнімі көктемгі жауын-шашынға негізделген суарылмайтын егіншілік
саласы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты – тыңайтқыш құрамындағы өсімдік сіңіре
алатын элемент мөлшері.
Белгі – өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы және тиісті
құралдармен өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл – белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мәдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт – белгілі бір дақылдың тиісті табиғи және өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сұрыпталған және тұқымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша ұқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технология – нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және
сапалы өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде әзірленген
белгілі бір дақылды өсіру тәсілдерінің жиынтығы.

Белгілер мен қысқартылған мәндер

ҒЗИ – ғылыми - зерттеу институты
N - азот
Р - фосфор
К - калий
Са - кальций
г - грамм
га – гектар
кгга - 1 гектардағы келі
м3га - 1 гектарда текше метр
мгкг - 1 келідегі миллиграмм
кг - килограмм
л - литр
м - метр
м2 - шаршы метр
мм - миллиметр
см - сантиметр
ц - центнер
% - пайыз
млн - миллион
мың дана.га1 - гектарда мың дана
т - тонна
аш - ауыл шаруашылығы
цга - гектарына центнер
кв.км - шаршы километр
°С - градус Цельсий

Кіріспе

Бақшалық дақылдар тұқымын себуге дайындау шараларына - тұқымды
өндіру, жылы ауа және сумен, сондай-ақ күкірт қышқылды марганецпен өңдеулер
кіреді.
Бақшапық дақылдарды себу мерзімі дақыл егілетін аймақтың климат
жағдайына байланысты. Қауын мен қарбызды топырақ температурасы 6-10 см
тереңдікте 12-15°С, ал асқабақты 10-12°С жеткенде себеді. Өте ерте
мезгілде, салқын және ылғалды топыраққа себілген тұқым ұзақ уақыт өнбей
жатып қалады, зенденеді және кебіне онгіштігін жойып алады. Топырақтағы
жылудың жетіспеушілігі мен ылғалдың көптігін қауын өте ауыр көтереді.
Кеш себілген егістің де бақшалық дақылдардың өсіп-жетілуіне зияны көп.
Бүндай жағдайда кеуіп кеткен топыраққа түскен түқымның өнуі нашарлайды,
зиянкестермен зақымданады және ауруларға шалдығады. Тіпті өнгіштігі жоғары
тұқымның кеш себуден өсімдіктерінің жетілуі біркелкі емес, олардың өну
күшінің нашарлағаны байқалады. Сонымен қатар ауру, піспеген, үсақ және
мүрік жемістер мөлшері көбейеді. Ақырында, себу мерзімін кешеуілдеткеннен
бақшалық дақылдарға келетін қауіп ерте сепкеннен әлдеқайда көп.
Бақшалық дақылдар тұқымын себу мөлшері өсімдіктің қоректену аумағы, себу
тәсіл і жөне түқым размеріне байланысты гектарына 2,5-5,0 кг.
Бақшалық дақылдар тұқымын себу терендігі - себу мерзімі, түқым размері
жөне топырақтың механикалық күрамына бай-ланысты: қауын түқымы 2-4 см,
қарбыз - 4-6, ал асқабақ 6-8 см топырақтереңдігіне енгізіледі.
Жұмыстың мақсаты- Қарбыз және қауын тұқымдарын егістікке себуге дайындау
жұмыстарының өнімділікке әсері меңгеру.
Жұмыстың міндеттері;
- Қарбыз дақылының тұқымдарын себуге дайындау
- Қауын дақылының тұқымдарын себуге дайындау
- Бақша дақылдарының тұқым шаруашылығы

1 Негізгі бөлім

1.1 Бақша дақылдарын тұқымдары арқылы анықтау және ажырата білу

Ауыл шаруашылығында өсіріп-өндірілетін барлық өсімдіктердің дәндерін -
тұқымдар деп атаймыз.
Бақша дақылдарының туқымдары жұмсақ мәйекті жеміс қуысында қалыптасады
(тұқымы). Бақша дақылдарының тұқымдары морфологиялық белгілері арқылы
ажыратылады, сондай-ақ олардың анатомиялық қүрьшысында, химиялық кұрамында,
физиологиялық-биохимиялық процесі қалыптасу тегінде, өніп, өсуіндегі шығу,
пісіп-жетілуі мен сақгалуында ұқсастық белгілері де көп.
Барлық бақша дақылдарының тұқымдары эндокарпий ішінде-ерекше бір кабатты
шырынды болады, бұл жеміс ішіндегі тұқымның сақталуына және өнуіне, ауаның
түідымға кіруіне кедергі жасайды. Эндокарпий тек қана тұқымдар кебе
бастағанда бөлінеді.
Бақша дақылдары тұқымдарының және жеміс жүмсағыньщ пісуі біркелкі (тек
кдна к^іскд сақгалған, кеш пісетін кдуын сортгарының тұқымдары піскеннен
кейін, жемісінің жұмсағы піседі). Өте қатгы піскен жеміс туқымдары да өте
катгы пісіп кетеді,, сондыкган тұқьшның келешектегі шығымдылыгы төмендейді.
Ең жақсы, қолайлы жағдайда сақталынған қарбыз және қауын тұқымдары 10жылға,
ал аскабақ тұқымымы 7-8 жылға дейін жарамдылығын, өнгіштігін сақтайды.
Түқымның ең өнімдісі-жаңа піскен жемістен алынған немесе 3-4 жыл сақталған
тұқымдар болып саналады.
Тұқымның тіршілікке икемділігі мен өніңділігі осы тұқымдардан алынған
өсімдікгердегі тұқымдық жемістің орналасқан бөлігінен алынғанына
байланысты. Тұқымдық жемістің ең басты сабағынан және бірінші қатар
сабағындағы ерте піскен жемістер салмақгы болады әрі осы тұқым жемісінен
алынған тұқымдардың өну қарқыны, өнгіштігі өте жоғары болады, сондай-ақ
жемістердің пісуін тездетеді.
Бақша дақыдарының әрбір түрлерінің және кейбір сорттарының тұқымдарын
оңай ажыратуға болады. Бақша дақылдарының тұқымдарын ажыратып
айыруда, ең маңыздысы , морфологиялық белгілері: мөлшері,
көлемі,кескіні, сыртқы пішіні, негізгі түсі, суреті, ерекше
белгілерінің болуы:
Мөлшері. Ең ірі қарбыз тұқымының мөлшері 1,5 см, Орташасы - 1-1,5 см,
кішкенесі 1 см-ден кішірек; қауын үшін: үлкені - 1,2, орташасы - 0,9-1,2;
ұсағы - 0,9 см-ден кішірек; аскабақ үшін: үлкені - 2,5 артық, орташасы - 2-
2,5 және ұсағы -2см-ден кішірек.
Бақша дақылдары тұқымдарының мөлшері оның сортына және өсірілу
жағдайына байланысты.
Көрініс көлемі. Бақша дақылдарының тұқымдары жалпақ (қарбыз) және
дөңесті жалпақ (қауын, асқабак).
Сыртқы пішіні.Қарбыз тұқымдары дөңгелекті-эллипсті, жұмыртқа тәрізді,
созыңқы сүйірлеу мұртшасымен, қауын тұқымдары - енді-енсіз, сопақша,
сүрікті сопақша, ұзарған, алма пішінді (қампиған); асқабақтың тұқымдары -
дөңесті сопақша, жұмыртқа тәрізді сопақша, сопақша созылыңқы мұрыншалы.
Тұқымның сыртқы беті.Қарбыздың - тегіс,бұдырмақтау(сызықсыз), ұсақ
сызықша сияқтанып жарылған (өте қатгы кептіріліп сақталғанда), қатты
жарылып сызылған, қауынның - тегіс, асқабақтың - тегіс,пленкалы, кедір-
бұдырлы.
Тұқымның сыртқы түсі.Қарбыздың-аппақ, сары, ақсары, ақшылсары, ақшыл
қоңыр, сұр, қызыл, қоңыр, қара, қаунның-аппақ, ақ сары, сары, қоңырқай,
асқабақ-аппақ, ақшыл, ақ-сары, қоңырқай кофе түсті.
Бақша дақдылдары тұқымдарының ірілігіне байланысты олар келесі топтарға
бөлінеді. Кдрбыз тұқымдары: өте ірі - 2 см үлкенірек, ірісі 1,6 -2 см,
орташа - 1,1-1,5 см, ұсағы- 0,5-1 см, өте ұсағы -0,5 см; қауын тұқымдары:
өте ірісі - 1,2 см, үлкендеу, орташасы - 0,9 - 1,2 см, ұсағы - 0,8 см- ден
кішірек;

Cурет 1 Қарбыздың сыртқы көрінісі Cурет 2 Қарбыздың тұқымының сыртқы

түсі

Cурет 1 Асқабақтың сыртқы көрінісі Cурет 2 Асқабақтың тұқымының сыртқы

түсі
1.2 Тұқымдардың сорттық тазалығы және жарамдылық қасиеті

Сортты тұқымдар дегеніміз-тұқымдардың сорттық тазалығын растайтын,
мемлекеттік сорттың стандарт мөлшеріне жауап беретін, тиісті мәліметі,
құжаттары бар тұқымдарды айтамыз.
Тұқьмның негізгі сапасы-тазалық көрсеткіші (көрсетіледі).
Тұқымдардың тазалығы оның сорттық және егістік сапасына байланысты.
Тұқымдардың сорттық тазалығы жағынан (сортты өсіретін егістікті бақылау
арқылы тұқымдық таза сорттылығыньң проценттік мөлшеріне карай) 1,2,3
категорияға бөлінеді. Карбыздың бірінші категориясы - 90 %, екіншісі -98 %,
үшіншісі - 90 %, қауындікі: осыған байланысты - 99, 97, 92 % және асқабақта
-95, 93, 85%.
Бақша дақылдарынан жақсы өнім алу үшін, пайдаланылатын тұқымдар үшінші
категориядан төмен болмауға тиіс.
Тұқымдардың егу жарамдылығы сапасына байланысты. Тұқымдардың егістік
сапасы жағынан екі класқа бөлінсді: (тұқымның тазалығында, шығымдылығына,
еңгіштігіне және баска да физикалық сапалығына қарай).
Тұқымдардың егістік сапасын мемлекетгік стандарттың талабына сай болуын
тұқым бақылау лабораториясында анықгайды.
Бақша дақылдарының тұқымдарының жарамдылығына қарай екі класқа бөледі.
Қарбыздың бірінші класы - 92 %, екінші - 80 % осыған карай қауынның - 90
және 75 %, асқабақтың - 95 және 80 %. Негізгі бақша дақылдарының бірінші
кластағы тұқымдарының шығымдылығы ең кем дегенде 99 % және екінші кластікі
97 %. Шаруашылықта өнім алу үшін пайдаланылатын тұқымдардың сорттылығы 2-
категориядан және 1 класс тұқымнан төмен бояута тиіс емес.
Тұқымның тазалығын анықтау. Тұқымның тазалығы, тұкымның егу
жарамдалығының ең басты көрсеткішінің бірі. Егуге арналған тұқымның
тазалығы жалпы алынған үлгінің ішіндегі негізгі дақыл тұқымының қанша пайыз
екендігіне байланысты. Егер басқа сорттардың арам шөп дәндерінің қосындысы
неғұрылым аз болса, соғұрылым тұқымның тазалық көрсеткіші жоғары болғаны.
Сондықтан тұқымның егістік қасиеттсрін тексерместен бұрын, тазалығы
анықталады, тұқымда басқа қосымшалар болған. жағдайда қалған анықтаулар
жүргізілместен, тұқым шаруашылығына кері қайтарылады.
Тұқымның тазалығын анықтау үшін, студенттер берілген тұқым бөлігінен 100
грамм қауын тұқымын және 500 грамм қарбыз, асқабақ тұқымын алады. Содан
кейін қауып тұқымынан 25 грамм, қарбыз, асқабақ тұқымынан -100 грамм.
Осындай мөлшермен екіден өлшеп алады (дәлме-дәлдігі 0,01 г аспауы керек)
алынған тұқымдарды 7-шы кесте бойынша анықтап болғанан кейін, осы ксстедс
көрсетілген мәліметтерге анықтау қорытындыларын жазады.
Екіге бөлінген тұқымнан а) жарамсыз қалдықтар (ұсак, әлжуаз, аздап өскен,
бұзылған, шеттері мүжілген, зиянкестер зақымдаған, арам шөп және баска
дақылдардың дәндері немесе өсімдік қалдықтары); ә) негізгі дақыл тұқымдары-
үлкендігіне, ұсақтығына қарамастан дұрыс пісіп жстілгендері бір бөлек
алынады. Осылайша анықталған тұқымдардың дәлдігін 0,1 г дейін салмағы өлшеп
алынъп, мәліметтері кестеге жазылады. Әрбір өлшеніп алынған пакеттегі
салмақгың мәліметтерін кестеге ауыстырмай жазу керек. Негізгі дақыл тұқымын
анықгау үшін, тұқымның нақты салмағын қалдықтың салмағынан алып тастау
керек.

Тұқымдардың жарамдылық қасиетін анықгау
Орташасы
Керсеткіш Бірінші үлгі Екіншіүлгі
1. Тұқымның нақты мөлшердегі салмағы, г
2. Жарамсыз қалдық,г
3. Негізгі дақылдың тұымдары, г
4. Тұқымдардың тазалығы, %
5. Өнгіштілігінің күштілігі, %
6. Шығымдылығы, %
7. Егуге жарамдылығы,%
8. Егуліге ұсынылған тұқым мөлшері 100% шығамдылығына
байланысты (кг)га
9. Дәлелденген (анықгалған) егілу мөлшері, кгга .
Тұқым тазалығын анықтау үшін, негізгі дақыл тұқымының салмағын 100 -ге
көбейтіп, алынған санды тұқымның нақты салмағына бөлу керек. Тұқым
тазалығының аныктығы, екіге бөлініп алынған пакеттегі салмақтың айырма
қайшылығы 2%-тен аспаса дұрыс, таза болғаны.
Тұқымның өсу күші және өнгіштігі. Тұқьмның өсу күшін анықтауға жас
өскіннің белгілі топырақ қабатын бұзып шығуын және пайда болған 100
өскіннің салмағын алады. Бұл көрсеткіш тұқымның далалық жағдайында
кездесетін қиыншылықтарды жеңу мүмкіншіліктерін шамамен анықтауға
көмектеседі. Тұқымның күші, егілгеннен кейін 10 тәулікте зақымданбай, пайда
болған көктерінің саны лабораторияда егілген немесе өсірілген қанша
процентін құрайтынмен және өскен 100 өскіннің салмағымен (грамм)
анықталады.
Тұқымның өнгіштігі.тұқым өнуіне қолайлы жағдай жасалғанда, белгілі
уақыттың ішінде (8-12 тәулік) бір ыңғай көктеп шығу қасиетін тұқымның
өнгіштігі дейді Тұқымның өнгіштігімен бірге оның өсуінде (3-4 тәулікте)
анықтайды.
Тұқымның өнгіштік күші деп-оның бір уақытта, бірыңғай түп
тамыршаларының пайда болуын айтады. Тұқымның өнгіштік күшінің жоғары
болуы, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына төзімділігін арттырып,
ауырмай, зиянкестермен зақымдануын азайтады. Сондықтан
тұқымның өнгіштігімен қатар, өнгіштік күші тұқымның анықгама мөліметтерінде
тиісті түрде көрсетілуі қажет. Тұқымның тазалығын анықтап болғаннан кейін,
негізгі дақылдың тұқымның 100 данадан 4 рет бөліп алып, қыздырылған және
тазартылып жуылған құмды жәшікке егеді. Екпестен бұрын құмды 60 % дейін
ылғалдандырады. Осыдан кейін, тұқым егілуге тиісті теревдікте
ізді жолактарга егіледі. Үсақ түқымды кдрбыз және қауын сорттары тұқымдарын
4-5 см тереңдікке, асқабақ пен ірі тұқымды қарбыз тұқымдарын 5-6 см егеді.
Егіп болған соң, жәшік бетін әйнекпен жабады. Түкым егілген жөшіктерді
термостатка орналастырады. Әрбір жәшікке дақылдьщ аттарын, егілген
күнін, өнгіштіітн жөне студент өз фамилиясы жазьшған қағаз
жапсырады. Термостатташ өсіру жылылығы алғашқьі 18 сағат +30, кейіыгі
уақыттарда +20 жылылықга болүға тиіс. Қауын мен асқабақ
гүқымының өсу күші үш, кдрбыздікі 5 төулік. Өнгіштігін қауынды -8,
асқабақты -10, қарбызды-12 тоуліктен кейін аныісгайды. Жәшіктегі
түқымдардың өсу кушін анықтау үшін, егілген құмның жоғарғы қабатын өсіп
шыққалы жаткан тұқымға дейін мүқият жинап алады, содан кейін 'гүқымдардың
қаншасы өскенін санайды (алынған санды процентке айналдырады). Тұқымдардъщ
есіп шыққаны деп, егер кішкене тамыршасының ұзындығы, түқым
үзындығынан қыскд, ал сүйрік өскінінің ұзындығы түқым үзындығының
жартысына жеткенін айтады. Тұқым өнгіштігін өсіп шыққан өскіннің
санымен анықтайды. Тұқымдардың өсу күшінің және өнгіштігінің дұрыстығын
орта есеппен алғанда әрбір бөліктен алынған тұқымдардың арасындағы
айырмашылықғының көрсеткіші 2 %-тен артпау керек, орташа есеппен
шығымдылығы 98-100 %, 3 %-те-95-97, 9 %, -90-94 %, 15%-те -85-89,9 %.

1.3 Тұқымдарды егуге әзірлеудің әдістері

Егілген тұқымдардың ерте, жаппай және жазғытұрғы суықка төзімді
болып, көктеп шығуы үшін, алғы дайындаудың әр түрлі әдістері қолданылады.
Тұқымдардың ірілігі мен толықгығына байланысты іріктеу, шылаулау, бөктіру,
өр түрлі микроэлемент тыңайтқыштармен, оттегімен байыту, органикалық жене
минералды тынайтқштарды қосып, домалақгап қиыршықгау, қыздыру, шынықгыру,
жасанды күн сәулесімен қыздыру немесе түсіру арқыілы әзірлеулер өте қажет
болып табылады. Осы әдістерді қолданып, тұқым әзірлегенде, оның ауа райының
қолайсыз жағдайларына, аурулар мен зиянкестерге қарсы тұру мүмкіндігі
күшейеді, бірінші, нағыз жапырақгары өсіп, жетілгенше жас өскіннің
қорсктенуіне, ерте өніп, тез пісіп және сапалы өнімінің артуына зор ықпалын
тигізеді. Осы өдістерді сабақ барысыііда білу мақсатында әрбір студент
өрбір бақша даіфшының тұкымдарынан 100 фамнан алып, олардың салмағының,
ірілігін және толықтығын айырып, іріктеп алу үшін 5%-ті асхана тұзы
ерітіндісін әзірлейді. Ол үшін 0,5 литр үш шыны ыдыс алып, әрқайсына 100 мл
су және 5 грамм тұз салады, жақсылап 4-5 минут араластырып тұндырады. Бұдан
соң жеңіл, толысиаған тұқым тұзды су бетіне калкдо шығады, осы қалқып
шыкқан тұқымдарды алып тастайцы. Іріктеліп алынған түкңмдарды қүрғатканнын
кейін, беті жақсы жабылатын шыны ыдыска салып (есеп бойынша 1 кг тұқымға 4-
8 г ТМТД немесе 1 г меркуран), шайқап, 3-4 минут араластыру керек.
Іріктеліп алынған және залалсыздандырылғаннан өткен түқымдарды мәрліден
жасалған дорбаға салып, аузын байлап, термостатқа 2 сағат бойына 40-50
градусқа қыздырады. Егілетін мезгілден кешіккенде шаруашылықга тұқымдарды
шылаулаіг немесе бөктіреді. А.И. Дроновтың әдісі бойынша 60-65 градус ыстық
суда 3-4 минут ұстағаннан кейін, тұқымдарды 3-4 тоулік 25 градус жылулықга
жұмсақ ылғалды мақга тәсекте бөктіреді. Осы 3-4 тәулік ішінде
микроэлементтер қосылған қореюік заттар араласкан ерітіндімен түқымдар
кеуіп қалмау үшін, мақтаны ылғалдап тұрады. Жоғарыда айтылған әзірліктердід
жоне 8 -кестедегі көрсеткіштерді толық жасап үйренген жағдайда, алға
қойылған мақсатты орындау мүмкіншілігі арта түспек. 8-кестедегІ соңғы
графаның керсеткішіне көңіл аудара отырып, ашық алаңда кездесетін жағдайды
ескеріп, тұқымдардың 10 процентіні бөгіп шыға бастағанда, жылылығы 10-12
градус, терендігі 10-12 см ылғалды топыраққа еккенде, тұқым ерте әрі жаппай
көктеп шығады.

Кесте 1 Тұқымдарды егуге әзірлеудің әдістерін үйрену

2 Технологиялық бөлім

2.1 Қарбыз дақылының тұқымдарын себуге дайындау

Қарбыздың Сапалы сортын егу үшін жоғары сапалы, жақсы жетілген, ірі,
ауыр салмақты, өңгіштігі жоғары (95 пайыз және жоғары) тұқымдар іріктеп
алынды. Тұқымның өңгіштігі мен өсу энергиясы зертханалық жағдайларда
анықталды.

Кесте 2
Тұқымдар көлемінің оның өнгіштігіне, су энергиясына және Сапалы
қарбызының өніміне әсері (Үмбетаев И .Биғараев О., 2011ж.)

Тұқымдар Өсу энергиясы, % Өңгіштігі, % Өнімі, цга
Ірі толық салмақты95,0 100 223
Майда жеңіл 64,5 75,4 98
салмақты

Ірі тұқымдардың жоғары өңгіштігі және өнімділігі жоғары өсімдік алу
бойынша артыкшылығы Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының
және басқа да ғылыми-зерттеу мекемелерінің, тәжірибелерінде анықталды [13].
Тұқымдарды 25-30 пайыздык ас түзының ерітіндісіне салу аркылы
салыстырмалы салмағы анықталады, мұнда сау, толық пісіп жетілген тқкымдар
батып кетеді, ал жеңіл, майдалары ерітіндінің бетіне қалқып шығады.
Тұқымдарды електен өткізу аркылы көлемі бойынша да сүрыптайды.
Өнім бойынша ең жақсы нәтижелерді 2-3 жылдық тұқымдар көрсетеді. Бір
жылдық тұкымдарды егіс алдында екі сағат бойы 40-50 градус температурада
қыздыру қажет. Мұндай қыздыру өсу энергиясын және өңгіщтігін арттырады,
аналық гүлдердің пайда болуын тездетеді.
Егер де егіс уақытында ауа-райы құрғақ болса немесе егіс кеш қалған
болса, өскін алуды тездету және бірыңғай өскіндер алу үшін Оңтүстік
Қазақстан жағдайында жібітілген тұқымдарды егу ұсынылады. Қаптағы
тұқымдарды 4-5 сағатқа жылы су қүйылған ыдысқа салып кояды, содан соң қапты
алып, артық суын ағызып, екі тәулік жылы бөлмеге қояды, бұл жерде қаптың
құрғап және мұздап қалмауын қадағалап тұру керек. Содан соң тұқымдарды
шашыраңқы болуы үшін бір қабат етіп жаяды; оларды сол күні-ақ ылғал
топыраққа себеді.
Егер де егіс қолмен жүргізілген болса (кішігірім алқаптарда немесе
қайта егуде), бөртіп шыққан тұқымдарды ылғал топыраққа егу керек. Қатқалақ
болудың алдын алу үшін егілген жерлерді құрғақ топырақпен жабады.
Бөртіп шыққан түқымдарды алу үшін жібітілген тұқымдарды ылғал қаппен
жауып, 35 градус температурада жылы жерде сақтау қажет, қаптың құрғап
қалмауын қадағалап, ылғалдандырып отыру керек. Тұқымдардың 3-5 пайызы өніп
шыкқан кезде оларды егеді [14].
Термикалық өндеу әдісі де өте тиімді: егіске арнайы іріктеп алынған
тұқымдарды 60-65 градус жылы суға 3-4 минутқа салып, үнемі араластырып
отырады. Содан соң түқымдарды ыдыстан алып, 15 см қалыңдықта кірленге
жайластырады. Кірленнің түбіне мақтадан жасалған төсеніш төсейді, ал
тұқымның үстін жылы сумен ылғалданған жылы жапқышпен жабады. Тұқымдарды 3-4
күн бөлмеде 25 градус температурада сақтайды. Ауа біркелкі келіп түсуі және
бірдей температура болуы үшін тұқымдарды әрбір екі сағаттан араластырылып
түрады. Тұқымның кабығын қолмен ысқылағанда қабығы еркін аршылып, дән
жарнағы ыдырайтын дәрежеге жеткенше ұстау керек. Мұндай тұқымдар егіске
дайын. Оларды сусымалы болуы үшін құрғақ құммен араластырады. Тұқымдар
осындай дайындықтан ѳткен жағдайда және қарбыз өсіріп баптаудың қажетті
барлық агротехникалық іс-шараларын орындаған жағдайда Қазақстанның
оңтүстігінің суармалы аймақтарында 350 цга ѳнім алуға болады.
Егістен алдын 2-3 күн бүрын құрғақ тұқымдарды формалин ерітіндісінде
(40 пайыздық формалиннің 1 бөлігін судың 300 бѳлігіне араластырады)
дәрілейді. Формалин ерітіндісіне сирек етіп тоқылған қаптарға салынган
тұқымдарды 2-3 минутқа салып алады. Содан сон, тұқымдарды осы ерітіндіге
суланған брезент немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.