Оңтүстік Қазақстанның суармалы сұр танаптарында қауын өсірудің агротехнологиясы
Нормативтік сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қауынның ботаникалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қауынның құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Биологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ...
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Топырақты өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Егісті күтіп.баптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Тыңайтқыштар енгізу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Суару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қауынның ботаникалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қауынның құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Биологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ...
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Топырақты өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Егісті күтіп.баптау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Тыңайтқыштар енгізу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.4 Суару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қауынның негізгі өсірілетін аймағы Қазақстанның оңтүстігі болып табылады.
Жұмыс барысында біздің тарапымыздан Қазақстанның Оңтүстігінің суармалы аймақтарындағы бақша өсірушілер үшін қауынды өсіріп-баптаудың агротехнологиялық картасы дайындалды, қауынның жаңа «Береке» сортына қолданылатын минералды тыңайтқыштардың оңтайлы және тиімді мөлшері анықталды.
Республикада бақша дақылдарының ішінде үлес салмағының басым бөлігін қауын иелейді - 60-80%. Қауынның негізгі өндірушілері және Қазақстанның ішкі және сыртқы нарығына жеткізушілері - Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Алматы, Жамбыл облыстары. Өкінішке орай соңғы жылдары қауын егісінің аумағы күрт қысқарып кетті. Мұның себебі мақта қозасының, дәнді дақылдардың, мал азықтық шөптердің егістіктер аумағының кеңейтілуі болып табылады. Қауын дақылын бағаламау нәтижесінде және шаруашылықтарда тұқымшылықтың жоқтығынан Қазақстан республикасында соңғы онжылдықта қауың ассортименттері біршама қысқарды. Бүгінгі таңда жергілікті пайдалануға және сыртқа шығару үшін өсірілген қауынның қазақстанның оңтүстігі жағдайына бейімделген көптеген сорттары селекциялық тұқымшылық жұмыстары және бұл дакылдың ең жақсы түрлеріне іріктеу жүргізілмегендіктен өндірістен шығып қалған. Сондықтан Оңтүстік Қазақстан облысында өзекті мәселелерінің бірі қауынның жоғалған құндылығын іріктеу және одан әрі жетілдіру болып табылады.
Қауынның ең жаксы сорттарында қанттың мөлшері 12-14 %-ды, ал жеке жагдайларда- 18%-ды құрайды. Қанттардың ішінде ең көп мөлшерін сахароза, содан соң глюкоза және фруктоза иелейді. Қауындарда көп болмаған мөлшерде В|( В2, В6, P3J, Н (биотин) дәрумендеріне ие және едәуір көп мөлшерде С дәрумені кездеседі - еуропалық және АҚШ қауындарында оның мөлшері 3,4-9,8 мг% болса, біздің қауындарда ол - 10,0-26,0 мг% мөлшерінде кездеседі.
Қауын жемісін жаңа үзілген күйінде пайдаланады, қүрғатады, тосап, цукаттар, мармелад, повидло, бекмес, қауын балы дайындалады. Қазіргі кезде қауын ассортименті көп емес, жергілікті және еуропалық түрлері қолданылады.
Бұрынғы Кеңес Үкіметі ыдырағаннан кейін қауьш өсіретін шаруашылықтарда сату мәселесі тұрды, кедендік тосықтар, тасымалдағанда ірі көлемді салық төлеу, осының бәрі кауын өндірісіне кедергі болды. Көптеген шаруашылықтар зиянына жұмыс істеді, яғни бұл іспен айналысу тиімсіз болды.
2010жылдан бастап Қазақстан, Ресей және Беларусь мемле-кеттері біртұтас кедеңдік келісімге отырды. Күн сәулесі мол болған Оңтүстік Қазақстанда өсірілген кауындар дәмдік сапасы жоға-ры және экологиялық таза өнім болғандықтан сыртқы сұраныска ие. Қауынның егістік алқаптарын кеңейту, жоғары өнімділік және қауынның жаңа сорттарын шығару бұл бағалы өніммен тек ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ мемлекеттен тыс
Жұмыс барысында біздің тарапымыздан Қазақстанның Оңтүстігінің суармалы аймақтарындағы бақша өсірушілер үшін қауынды өсіріп-баптаудың агротехнологиялық картасы дайындалды, қауынның жаңа «Береке» сортына қолданылатын минералды тыңайтқыштардың оңтайлы және тиімді мөлшері анықталды.
Республикада бақша дақылдарының ішінде үлес салмағының басым бөлігін қауын иелейді - 60-80%. Қауынның негізгі өндірушілері және Қазақстанның ішкі және сыртқы нарығына жеткізушілері - Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Алматы, Жамбыл облыстары. Өкінішке орай соңғы жылдары қауын егісінің аумағы күрт қысқарып кетті. Мұның себебі мақта қозасының, дәнді дақылдардың, мал азықтық шөптердің егістіктер аумағының кеңейтілуі болып табылады. Қауын дақылын бағаламау нәтижесінде және шаруашылықтарда тұқымшылықтың жоқтығынан Қазақстан республикасында соңғы онжылдықта қауың ассортименттері біршама қысқарды. Бүгінгі таңда жергілікті пайдалануға және сыртқа шығару үшін өсірілген қауынның қазақстанның оңтүстігі жағдайына бейімделген көптеген сорттары селекциялық тұқымшылық жұмыстары және бұл дакылдың ең жақсы түрлеріне іріктеу жүргізілмегендіктен өндірістен шығып қалған. Сондықтан Оңтүстік Қазақстан облысында өзекті мәселелерінің бірі қауынның жоғалған құндылығын іріктеу және одан әрі жетілдіру болып табылады.
Қауынның ең жаксы сорттарында қанттың мөлшері 12-14 %-ды, ал жеке жагдайларда- 18%-ды құрайды. Қанттардың ішінде ең көп мөлшерін сахароза, содан соң глюкоза және фруктоза иелейді. Қауындарда көп болмаған мөлшерде В|( В2, В6, P3J, Н (биотин) дәрумендеріне ие және едәуір көп мөлшерде С дәрумені кездеседі - еуропалық және АҚШ қауындарында оның мөлшері 3,4-9,8 мг% болса, біздің қауындарда ол - 10,0-26,0 мг% мөлшерінде кездеседі.
Қауын жемісін жаңа үзілген күйінде пайдаланады, қүрғатады, тосап, цукаттар, мармелад, повидло, бекмес, қауын балы дайындалады. Қазіргі кезде қауын ассортименті көп емес, жергілікті және еуропалық түрлері қолданылады.
Бұрынғы Кеңес Үкіметі ыдырағаннан кейін қауьш өсіретін шаруашылықтарда сату мәселесі тұрды, кедендік тосықтар, тасымалдағанда ірі көлемді салық төлеу, осының бәрі кауын өндірісіне кедергі болды. Көптеген шаруашылықтар зиянына жұмыс істеді, яғни бұл іспен айналысу тиімсіз болды.
2010жылдан бастап Қазақстан, Ресей және Беларусь мемле-кеттері біртұтас кедеңдік келісімге отырды. Күн сәулесі мол болған Оңтүстік Қазақстанда өсірілген кауындар дәмдік сапасы жоға-ры және экологиялық таза өнім болғандықтан сыртқы сұраныска ие. Қауынның егістік алқаптарын кеңейту, жоғары өнімділік және қауынның жаңа сорттарын шығару бұл бағалы өніммен тек ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ мемлекеттен тыс
1. Есмахан Н.Ш. Абишова Г.С. «Бақша шаруашылығы» пәнінен курстық жұмысын орындауға арналған әдістемелік нұсқау Шымкент 2012ж
2.М.Жанзақов «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 бет
3.Н.Г.Щепетков, М.Ә.Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011ж 519-529бет
4.Қ.К.Әрінов, Н.И., Можаев Н.А. Шестакова.,М.Ә. Ысқақов, Н.А.Серикбаев «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж 280 бет
5.Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991.
6.Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. Өсімдік «шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7.Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.
8. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті, 2011ж.
9. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қауынның «Береке» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті,125 бет
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж
11.Қ.К.Әрінов,Қ.М.Мұсынов,А.Қ.Апушев,Н.А.Серекпаев Н.А.Шестакова С.С:А
12.К.Ж.Аяпов,К.А.Кампитова, Р.С Мажит ова. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005
13.К.Ж.Аяпов, Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993
14.К.Ж. Аяпов, О.А.Үкібасов, Р.С.Мажитова.Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005
15.Андреев.В.М, Марков В.М Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980
16.К.А.Кампитова. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980
20.Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980
2.М.Жанзақов «Өсімдік шаруашылығы» Қызылорда: 2007ж 246-258 бет
3.Н.Г.Щепетков, М.Ә.Ысқақов «Жеміс-көкөніс шаруашылығы» Алматы, 2011ж 519-529бет
4.Қ.К.Әрінов, Н.И., Можаев Н.А. Шестакова.,М.Ә. Ысқақов, Н.А.Серикбаев «Өсімдік шаруашылығы практикумы (оқу құралы) Астана,2004ж 280 бет
5.Сейітов И., СаудабаевТ., Әбдірашев Ш. Агрономия негіздері.-А. Ана тілі,1991.
6.Жаңабаев К.Ш., Саудабаев Т.С., Сейітов И.С. Өсімдік «шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы» Оқулық.*Алматы: Кайнар, 1994,-352б.
7.Жаңабаев К.Ш. және баскалар. Қазақстанда жиі кездесетін арамшөптер және олармен күрес.- Алматы,1994.
8. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қарбыздың «Сапалы» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті, 2011ж.
9. Қазақ тіліне аударған – Орналиева Қ.Б. «Қауынның «Береке» сортын өндіріске енгізу ұсыныстары» Атакент кенті,125 бет
10. Ахметова Ф. С. «Бақша шаруашылығы» Алматы 2001ж
11.Қ.К.Әрінов,Қ.М.Мұсынов,А.Қ.Апушев,Н.А.Серекпаев Н.А.Шестакова С.С:А
12.К.Ж.Аяпов,К.А.Кампитова, Р.С Мажит ова. Жеміс шаруашылығы.- Алматы, 2005
13.К.Ж.Аяпов, Жеміс жане жидек шаруашылығы.- Алматы: Қайнар, 1993
14.К.Ж. Аяпов, О.А.Үкібасов, Р.С.Мажитова.Жеміс шаруашылығының әдістемелік нұсқауы,-Алматы, 2005
15.Андреев.В.М, Марков В.М Практикум по овощеводству.-М:Колос 1980
16.К.А.Кампитова. Жеміс шаруашылығы: оку құралы. Алматы 2004
17.Юсупов М.З, Петров Е.П, Ахметова Ф, Овощеводство Казахстана.- Алматы
18.Каплина Г.Т. Рассадные овощные культуры.- Алма-Ата: Қайнар 1990
19.Якушев В.И,Шевшенко В.В, Плодоводство с основами декоративногосадоводство. – Колос 1980
20.Степанов С.Н. Плодовый питомник /3-е изд, Колос 1980
Ф.7.14-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ____________________
Пәні_______________________________ ___________________________________ _
Мамандығы ___________________________________ _________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
Орындаған
___________________________________ ____________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші
___________________________________ ___________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________2014 ж.
Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні
_______________________
қолы, аты-жөні
Шымкент-2014 ж
Ф.7.14-03
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі:Елибаева Г.И
_____________ 2014 ж
№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі, аты-жөні)
Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
Берілген
мәліметтер:__________________________________ ____________________________
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Негізгі бөлім
4 Технологиялық бөлім
5 Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер
№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1
Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________
Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__
(қызметі, аты-жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__
(күні,
студенттің қолы)
Ф.7.14-04
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіп факультеті
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі: Елибаева Г.И
__________ 2014 ж.
Курстық жұмыс қорғау
Хаттамасы № ______
___________________________________ _____ пәні
Студент ___________________________________ ________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,
қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.
Сомалық баллы ______________
Жұмыстың бағасы _____________
Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Қорғау күні ________________ 2014ж.
Аннотация
Бұл Оңтүстік Қазақстанның суармалы сұр танаптарында қауын өсірудің
агротехнологиясы тақырыбы бойынша АП-11-1к3 тобының студенті А.Байшуақтың
жұмысында республикада кең тараған шаруашылықтағы қауынның маңызы,құрылысы
және биологиялық ерекшеліктері, шаруашылықтағы табиғи – климаттық
жағдайлары, өсіп жетілу кезеңіндегі күтіп – баптау, өсірілген өнімді
оңтайлы да, қысқа мерзімде жинап алу үшін алқаптарды даярлау жөніндегі
еңбекті дұрыс ұйымдастыру әдісі қарастырылған және Оңтүстік Қазақстан
облысы аймағында суармалы сұр танаптарында қауын өсірудің агротехнологиясы
қарастырылған.
Курстық жұмыста 35 бет, 3 кесте , 1 сурет бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі 20.
Түйін сөздер: Қауын.Тыңайтқыштар. Егісті күтіп-баптау. Суару.
Мазмұны
Нормативтік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қауынның ботаникалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қауынның
құрылысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.3 Биологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
1.4 Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ...
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.1 Топырақты
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.2 Егісті
күтіп-баптау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Тыңайтқыштар енгізу жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Суару
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1.Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
2.Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрамлымы және ережелері.
Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат дайындаудың
жалпы талаптары және ережелері;
3. Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 " Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".
Анықтамалар
Агроөнеркәсіптік кешен – азық-түлік өнімдерін өндіруге және ауыл
шаруашылығы шикізаттарынан көпшілік тұтынатын өнеркәсіп тауарларын шығаруға
бағытталған сала.
Аңызақ – далалы-шөлейт аймақтарда жазғытұрым жиі кездесетін және өсімдік
тіршілігіне өте қолайсыз құрғақ та ыстық жел.
Ауыспалы егіс – екпе дақылдар мен жердің ғылыми негізде егіс
танаптарындағы белгілі уақыт аралығында алмасып отыруы.
Егістіктің ылғалмен қамтылуы – танаптағы екпе дақылдардың топырақ
ылғалына талабын қамтамасыз ету.
Жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік – құнарлықты анықтайтын және топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Құрғақшылық – ауаның шамадан тыс температурасы мен аңызақ желдің
салдарынан туындайтын жайсыз құбылыс.
Өнімді ылғал қоры – өнімге тікелей әсері бар топырақтағы өсімдіктер
пайдаланатын ылғал мөлшері.
Өскін – себілген тұқымнан белгілі бір уақытта жер бетіне өсіп шыққан
өсімдік көгі.
Сүрі жер – ауыспалы егістегі ылғал жинайтын және арамшөптермен күрес
жүргізілетін танап.
Сыдыра жырту – топырақты қайырмасыз құралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта – тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты – тыңайтқыш құрамындағы өсімдік сіңіре алатын
элемент мөлшері
Белгі – өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы және тиісті
құралдармен өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл – белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мәдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт – белгілі бір дақылдың тиісті табиғи және өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сұрыпталған және тұқымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша ұқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технология – нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және сапалы
өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде әзірленген белгілі
бір дақылды өсіру тәсілдерінің жиынтығы.
Белгілеулер мен қысқартулар
га гектар
кгга 1 гектардағы келі
м3га 1 гектарда текше метр
мгкг 1 келідегі миллиграмм
м метр
м2 шаршы метр
мм миллиметр
ҒЗИ ғылыми-зерттеу институты
ФАО Ғооd and Agriculture Organization of the United Nations
(ООН-дағы өндірістік ауылшаруашылық ұйымы)
аш ауыл шаруашылығы
см сантиметр
т тонна
мың. га мың гектар
цга 1 гектардағы центнер
°С ауа температурасы
N азот
Р фосфор
К калий
Са кальций
% пайыз
г грамм
л литр
Кіріспе
Қауынның негізгі өсірілетін аймағы Қазақстанның оңтүстігі болып
табылады.
Жұмыс барысында біздің тарапымыздан Қазақстанның Оңтүстігінің суармалы
аймақтарындағы бақша өсірушілер үшін қауынды өсіріп-баптаудың
агротехнологиялық картасы дайындалды, қауынның жаңа Береке сортына
қолданылатын минералды тыңайтқыштардың оңтайлы және тиімді мөлшері
анықталды.
Республикада бақша дақылдарының ішінде үлес салмағының басым бөлігін
қауын иелейді - 60-80%. Қауынның негізгі өндірушілері және Қазақстанның
ішкі және сыртқы нарығына жеткізушілері - Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда,
Алматы, Жамбыл облыстары. Өкінішке орай соңғы жылдары қауын егісінің
аумағы күрт қысқарып кетті. Мұның себебі мақта қозасының, дәнді
дақылдардың, мал азықтық шөптердің егістіктер аумағының кеңейтілуі болып
табылады. Қауын дақылын бағаламау нәтижесінде және шаруашылықтарда
тұқымшылықтың жоқтығынан Қазақстан республикасында соңғы онжылдықта қауың
ассортименттері біршама қысқарды. Бүгінгі таңда жергілікті пайдалануға
және сыртқа шығару үшін өсірілген қауынның қазақстанның оңтүстігі жағдайына
бейімделген көптеген сорттары селекциялық тұқымшылық жұмыстары және бұл
дакылдың ең жақсы түрлеріне іріктеу жүргізілмегендіктен өндірістен шығып
қалған. Сондықтан Оңтүстік Қазақстан облысында өзекті мәселелерінің бірі
қауынның жоғалған құндылығын іріктеу және одан әрі жетілдіру болып
табылады.
Қауынның ең жаксы сорттарында қанттың мөлшері 12-14 %-ды, ал жеке
жагдайларда- 18%-ды құрайды. Қанттардың ішінде ең көп мөлшерін сахароза,
содан соң глюкоза және фруктоза иелейді. Қауындарда көп болмаған мөлшерде
В( В2, В6, P3J, Н (биотин) дәрумендеріне ие және едәуір көп мөлшерде С
дәрумені кездеседі - еуропалық және АҚШ қауындарында оның мөлшері 3,4-9,8
мг% болса, біздің қауындарда ол - 10,0-26,0 мг% мөлшерінде кездеседі.
Қауын жемісін жаңа үзілген күйінде пайдаланады, қүрғатады, тосап,
цукаттар, мармелад, повидло, бекмес, қауын балы дайындалады. Қазіргі кезде
қауын ассортименті көп емес, жергілікті және еуропалық түрлері қолданылады.
Бұрынғы Кеңес Үкіметі ыдырағаннан кейін қауьш өсіретін шаруашылықтарда
сату мәселесі тұрды, кедендік тосықтар, тасымалдағанда ірі көлемді салық
төлеу, осының бәрі кауын өндірісіне кедергі болды. Көптеген шаруашылықтар
зиянына жұмыс істеді, яғни бұл іспен айналысу тиімсіз болды.
2010жылдан бастап Қазақстан, Ресей және Беларусь мемле-кеттері біртұтас
кедеңдік келісімге отырды. Күн сәулесі мол болған Оңтүстік Қазақстанда
өсірілген кауындар дәмдік сапасы жоға-ры және экологиялық таза өнім
болғандықтан сыртқы сұраныска ие. Қауынның егістік алқаптарын кеңейту,
жоғары өнімділік және қауынның жаңа сорттарын шығару бұл бағалы өніммен тек
ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ мемлекеттен тыс сыртқы
нарыққа экспорттауға да мүмкіндік береді.
2005-ші жылдан бастап Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институтында бюджеттен тыс қаржы есебінен орташа сорланған, жер асты сулары
1,5-2,0метр деңгейінде жайласқан суармалы диқаншылықтың топырақ-климаттық
жағдайларына төзімді қауынның жаңа сорттарын шығару бойынша жұмыстар алып
барылды. Нәтижесінде қауынның Береке сорты шығарылды. Бұл сорт 2010
жылдан бастап мемлекеттік сорттық сынақ алқаптарында сынақтан өтуде. Жер
асты суы 1,5-2,0 м деңгейде жайласқан, топырақтың орташа сортаңданған
жағдайында қауынды өсіріп-баптау бойынша алқаптық және вегетациялық
тәжірибе жүргізу үшін суармалы аймақтың топырак-климаттық жағдайына
бейімделген қауынның Береке сорты 2011 жылы 3 гектар алқапқа егілді.
Курстық жұмыстың мақсаты- Оңтүстік Қазақстанның суармалы сұр танаптарында
қауын өсірудің агротехнологиясы
Курстық жұмыстың міндеттері- топырақты өңдеу;
- егісті күтіп
баптау;
- тыңайтқыштар
енгізу жүйесі;
- суару жүйесі.
Негізгі бөлім
1.1 Қауынның ботаникалық сипаттамасы
Қауын асқабақ тұкымдастығының Cucumis melo түрінің бір жылдық шөптесін
өсімдігі болып табылады. Сабағы домалақ қырлы. Жапырақтары ірі, сағақтары
ұзын, түкті. Гүлдері біржынысты, кейде қосжыныстылары да кездеседі.
Жәндіктер арқылы тозанданады. Жемісі - көп түқымды әр түрлі пішіндегі
асқабақ тұқымдас (200 г-нан 16 келіге дейін). Қауын Орта және Кіші Азиядан
келіп шықкан. 1-ден 15-ке дейінгі әртүрлі топтастыру бойынша бірнеше
түрлері белгілі. Дақылдың едәуір кең тарағаны кәдуілгі немесе асханалық
(Cucumis melo) қауын. Жылусүйгіш өсімдік. Өсуі мен дамуы ауа
температурасы 25-30°С-та қалыпты жүреді. 15°С-қа төмендеп кеткен жағдайда
дамуы тежеледі, ал 3-5 °С-та өсімдік өледі. Қауын құрғақшылыкқа төзімді
өсімдік. АҚШ-та, Үндістанда, Иранда, Ауғанстанда, Кіші Азияда, Жапонияда,
Балқан елдерінде, Испанияда, Италияда, Францияда және басқа елдерде
өсіріледі. Қауынның кең тараған жерлері Орта Азия, Волга жағалауындағы
елдер, Молдавия, Украина және Кавказ елдері. Асханалық қауынның жемісі -
құнды тағамдык және диеталық өнім болып, құрамында қант (16-18%), С
дәрумені (60 мг%), каротин, пектин заттары, минералды тұздар бар. Жемісін
жаңа үзілген түрінде, кептірілген түрінде пайдала-нылады, сондай-ақ тосап,
цукат, мармелад, бекмес (қауын балы) ж.т.б. тәттілер дайындалады. Суармалы
жерлерде өнімділігі (Орта Азия) 300-400 цга, тәлімі жерлерде (Волга
жағалауы, Украина ж.т.б. елдерде) 1 гектардан 200 центнерге дейін өнім
алынады [1].
Асханалық қауын сортын мына топтарға бөледі: адан, хандаляк, амир,
кандалуп, кассаб, зард топтары. Орта Азия республикаларында және
Қазақстанда мына сорттар өсіріліп бапталады: ертепісер сорттар - Хандаляк
желтая местная, Босвалды, Бухарка 944, Заами 672 ж.т.б; жаздык сорттар
-Арбакешка 1219, Амери 696, Кочка 588, күздік -Гуляби оранжевая, Кара-пучак
3744, Кой-Баш 476, қысқы - Гуляби зеленая, Гуляби кара 694, Гуляби-сары
497 ж.т.б. Еуропада едәуір кең тараған сорттар: ерте пісер - Лимонно-
желтая, Новинка Кубани; орташа және орташа-кешпісер - Колхозница 749753,
Колхозница 593, Быковская 735, Украинка, кеш және орта-кеш пісетін сорттар
- Зимовка с яблочными семенами және т.б
Кавказ елдерінде негізінен жергілікті сорттар өсіріледі: ерте пісетін -
Салвар местная, Мегрули местная ж.б., орта пісетін -Снейваз местная, Масис
2 және т.б.
1.2 Қауынның құрылысы
Қауынның басқа ауылшаруашылық дақылдары сияқты өсуі мен дамуы процесінде
тамыры, сабағы, жапырақтары, гүлдері және жемісі пайда болады.
Тамыр. Ол негізгі өзек және жанама тарамдарынан тұрады. Негізгі өзек
тамыры сортқа және өсу жағдайына қарай 1,0-1,5 см, кейде 2,0-3,0 см
диаметрге ие болады. 20-25 см топырақ қабатында өзек тамыры 2-3 мм-ге
дейін жіңішкереді. Жер бетінен 4-6 см тереңдікте негізгі тамырдан бірінші
реттегі жанама тамырлары пайда болады. Бірінші реттегі жанама тамырлардан
біршама жіңішке екінші реттегі жанама тамырлары, ал олардан одан да жіңішке
үшінші реттегі тамырлар өсіп шығады ж.т.б.
Солайша тамыр жүйесі тарамдалуынан тығыз желі пайда болады. Тамырдың жас
тарамдары өте нәзік, ақ түсті болып, ондағы майда түптері топырақтағы суда
еріген минералды қоректік заттарды сіңіруде қызмет етеді, сондықтан да
оларды іскер тамырлар деп атайды [2].
Қауынның тамыр жүйесі қарбыздыңкіне қарағанда біршама әлсіз болып, 3-4 м
тереңдікке тарамдалған негізгі және жер бетіне жақын жайласқан көп санды
жанама тарамдарынан тұрады.
Сабағы. Сабағы жайылып өседі, түкті, салыстырмалы түрде жіңішке. Өзек
сабақтан көп санды бірінші, екінші, кейде үшінші реттегі сабақтары өсіп
шыгады. Негізгі жанама сабақтары өзек сабақтан ұзындау болып келеді.
Қауында олардың ұзындығы 2-3 метрге жетеді. Қазіргі кезде қауынның
бұтақты сорттары, яғни өзек сабағы қысқа және жанама сабақтарына ие
болмаған сорттар шығарылған. Ұзын пәлектілерден басқа қысқа пәлекті және
пәлегінің ұзындығы 40-60 см жемістері өсімдіктің түбіне жақын жайласқан
бұтақты түрлері де бар.
Жапырағы. Бүйрек тәрізді, жүрек пішіндес, тұтас иемесе оймалы ұзын
сағақты. Сағақтары мен жапырақтарының беті түкті; олардың қуысында
мұртшалары және гүлдері болады. Жапырақтары жасылдан қою-жасыл түске
дейін, ұзын сағақты бөбежапырақсыз (прилистник), түкті, түрлі пішінді.
Жапырақтары кезекпен жайласқан. Қауын өсімдігінің жапырақ бетінің дамуы
қарбыздарға, әсіресе асқабаққа салыстырғанда біршама әлсіз. Алайда
кешпісер, әсіресе орта азиялық қауын сорттарының өсімдіктері мықты дамыған
жапырак бетіне ие.
Гүлі. Қауынның гүлі даражынысты. Қауын түрлерінің гүлдер құрылысында
үлкен айырмашылық байкалады. Көптеген сорттарында аналык гүлдері қосжъшысты
(түйіні, аналығы және тозаны). Алайда даражынысты (аталық жэне аналық)
гүлдеріне ие және аталық гермафродитизмге (жетілмеген түйінді аталық
гүлдер) ие сорттар да кездеседі. 1 -суретте кауынның Береке сортының
аталық және аналық гүлдері көрсетілген.
Сурет 1. Қауынның аталық (1) және аналық (2) гүлдері
Аналық гүлдері көбінше бірінші-екінші реттегі жанама сабактарында, соның
ішінде ертепісер сорттарда жақын, ал кешпісер сорттарда өсімдік түбіне
ұзақ жайласады. Қауын- қиылыса тозаңданатын өсімдік, кейде өздігінен
тозандануы да мүмкін.
Аталық және аналық гүлдері негізгі сабағында, сондай-ақ екінші және
үшінші реттегі сабақтарында да пайда болады.
Ұзақ уақытқа созылған жаңбырлар немесе құрғақ және ыстық ауа-райы жақсы
тозандануына және толық жеміс пайда болуына кедергі келтіреді, ал нашар
тозаңданудан пайда болган түйіндер ұсқынсыз жемістер береді [3].
Қауынның гүлдері аралардың, трипс және құмырсқалардың жәрдемінде
тозаңдануы мүмкін. Ашық ауа-райында шанақтар таңғы сағат 6-да, ал
тозандықтан тозаңдар одан да ерте ашылады. Түске жақын көптеген тозаңдықтар
тозаңнан босайды жане аталық гүлдер кұрап қалады. Тозаңданбаған аналык
гүлдер 1-2 күн бойы сақталып тұрады, содан соң құрайды. Суық ауа-райында
ауаның төмен температурасының әсерінен гүлдердегі тозаңдықтар жарылмайды
және тозаңдану жүзеге аспайды. Тозандардың жетіспеушілігі тозаңдануда
сапасыз жемістер мен аз мөлшерде түйінделген тұқымдар түзілуіне алып
келеді.
Қауынның шар тәрізді жемісті сорттарының көбісі аталық гүлдеріндегі
аталықтары біршама жетілген, яғни гермафродиттік болып келеді. Қауынның
аталық гүлдерін 5-15 данадап гүл шоғырын жасағанда аталық гүлдері аналық
гүлдерге қарағанда едәуір көп болған. Аналық гүлдері көбінесе екінші
реттегі жанама сабактарында жайласады. Қауынның түйіндері төмен жайласқан,
тығыз түкті, гүлдері сарғыш-сары түсті [4].
Жемісі. Қауынның жемісі - түрліше үлкендіктегі, пішіндегі және түрлі
түстегі асқабаққа ұқсас болады. Қауынның тұкым ұяшығы айқын көрінген, тұқым
қуысы тұқымдары бар ылғал плацентамен жартылай немесе толық толтырылған
болады. Тұқым ұяшығы және жемісіндеғі тұқым саны сортына байланысты түрліше
болады. Қауынның балдырының реңі ак немесе ашык-қоңыр түстен қызыл-сары
немесе сарғыш түске дейін өзгеріп отырады. Балдыры бос немесе тығыз,
құрамында 12-18% кант бар.
Тұқымы. Тұқымы жұмыртқа пішіндес, жалпақ, ақ, ақ-сары, ашық-қоңыр, сары
түсті. Ұзындығы 0,5 см-ден 15 см-ге дейін жетеді, құрамында 25-30% май бар.
1000 дана тұқымының салмағы 35-50 г. Тұқымының пішіні кең сопақша, ұзынша,
үшкір-сопақша, ісінген (алма тәрізді). Тұқымының көлемі: ірі (ұзындары -1,2
см), орташа (0,9-1,2 см), майда (қысқа- 0,9см).
1.3 Биологиялық ерекшеліктері
Қауындар қарбызға ұқсас, бірақ ол жылу сүйгіш, құрғақшылыққа төзімді,
сазды топырақ жағдайына да шыдамды болып келеді. Бақша дақылдары көлемді
аумақтағы топырақтан ылғалды сіңіріп алу қабілетіне ие мықты тамыр жүйесіне
ие. Өзек тамыры топырақтың 80-100 см қабатына дейін жетеді, алайда
өсімдікті сумен қамтамасыз етуде ол шешуші роль атқармайды. Бұл қызметті
жер бетіне жақын жайласқан жанама тамырлар атқарады. Мұндай жайласу бақша
өсімдіктеріне бақша өсіретін негізгі аудандарда сирек түсетін аз мөлшердегі
жауын-шашынды да пайдалануға жағдай жасайды. Тамырлардың жайласуының бұл
ерекшелігі тамыр жүйесіне құрғақ климат жағдайында жер бетіне жақын
қабаттарда пайда болатын конденсацияланған ылғалды пайдалану мүмкіндігін
береді. Алайда бұл ылғал құрғақшылық жағдайында көп мөлшердеғі ылғалды
тиімді пайдаланатын бақша өсімдіктерінің суға деген талабын толық
қанағаттандыра алмайды. Ылғалмен жақсы қамтамасыз етілген жағдайларда
ылғалды тек жоғарғы кабаттардан емес, сондай-ақ терең қабаттардан да сіңіре
алатын одан да мықты тамыр жүйесі пайда болады, өнімді жұмыс істейтін үлкен
көлемдегі жапырақ беті қалыптасады, нәтижеде жоғары өнім алынады
Қауын сорттары төмендегі морфологиялық, биологиялық және шаруашылық
белгілерімен ажыралып тұрады.
Жемісінің пішіні - жалпақ, шар тәрізді, сопақша, жұмыртқа пішіндес
ж.т.б.
Жемісінің көлемі - ірі (домалақ жемісті сорттарда 22 см және ұзын
жемісті сорттарда 30 см); орташа - (домалақ жемісті сорттарда 15-22 см және
ұзын жемістілерде 25-30 см) және майда (15 және 25 см-ден кіші).
Жемісінің сырты - тегіс, сегментті, дөңесті, бетінде торлары бар барлық
жері біртегіс немесе нәзік.
Жемісінің түсі (негізгі астары) және дақтары, яғни негізгі астардан
қоюлау түсті болған жерлері.
Дақтары - жолақ (біртегіс, екеулік ж.т.б.) және түрлі пішіндегі дақтар
түрінде болуы мүмкін [5].
4. Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы.
Қауынның дәмі өте тәтті жемістерден кем емес. Оның құрамында көп
мөлшерде жеңіл сіңімді қант, А, С дәрумендері болғандықтан, жүрек пен
бауырдың жұмыстарын жақсартады, ағзаның жалпы тонусы көтеріледі. Қауындағы
С дәруменінің мөлшері алмаға парапар. Темірдің мөлшері тауық етіндегіден 2
есе, балықтан 3 есе, ал сүттен 17 есе көп. Қауынның жемістерінде ерімейтін
ақуызды еритін пентонға айналдыратын ферменттер де болады. Қауынды халықтық
медицинада түрлі ауруларға ем ретінде қолданады. Қауын жүмсағын өңдеп
тосап, пюре, компот, повидло жэне цу-кат дайындайды. Қауын балы (бекмес)
құрамында 60% қант болғандықтан, тағамдарға қосылады. Қауын жемісін алыс
жер-лерге тасымалдау қиын болғандықтан, тіліктеп қақтап барып жеткізеді.
Оның пісіп кеткен жемістерінен ұн қосып қауын таба нанын (қауын - қүрт)
жасаса, толық піспеген жемістерін түздайды.
Қауын түқымында 35% дейін май болады. Сары түсті майының дэмі жақсы.Оны
палау жэне бауырсақ пісіруге пайда-ланады. Қауын майы кеуіп кететін
болғандықтан, одан жоғары сортты бояу дайындайды.
Стандартқа сай емес жэне піспеген қауын жемістері малға өңдеусіз - ақ
немесе сүрленген түрде азық. Қауынды сабан мен топан қосып сүрлейді. Оның
сүрлемі қоректілігі жағынан малазықтьщ тамыржемістердікінен кем емес.
Сүрлем иісі өте тартымды болғандықтан, үй жануарлары сүйсініп жейді. Қауын
жемісімен азықтандырылатын малдардың сүт өнімі жақсы жэне оның майлылығы да
жоғары .
Қауын дақылы еліміздің барлық аймақтарында өсіріледі, ал оның
сапасы өте тамаша, өнімді сорттары Сыр өңірінде кең тараған.
Жылуға талабы.Қауындардың негізгі келіп шығу орталығы Орта және
тропикалық Азия, Ауғанстан және Иран. Қауын оңтүстіктен келіп шыққан
өсімдік болғандықтан олардың жылуға деген талабы жоғары.
Қауын тұқымының өніп шығуы 14- 16°С-та басталады. Қызбаған топыраққа
ерте еккен жағдайда қауын тұқымдары шіріп кетеді.
Тұқымдарының өніп шығуы үшін оңтайлы температура 25°С болады, тәуліктік
ауытқуы 15-тен 32°С-қа дейін. Мұндай температурада қауынның өскіндері
егістен кейін 5-6-күні көріне бастайды [6].
Қауын өсімдіктерінің өсуі мен дамуына ең қолайлы температура 25-30°С
болып есептеледі. Температураның 12-15°С қа төмендеуі гүлдерінің түсіп
қалуына, өсуінің тежелуіне және өсімдіктің өлуіне алып келеді. Гүлдеуі мен
ұрықтануы үшін ең оңтайлы температура таңертең 18-20°С және күндіз 20-
25°С. Қауынның гүлдеуі мен жеміс салуы үшін біршама қолайлы температура
орташа тәуліктік температура (жеміс пайда болу кезеңінде) 25-26°С және
максимал 35-36°С-тай жоғары болмаған температура. Бұдан жоғары
температураларда және ауаның салыстырмалы темен ылғалдылығында түйіндерінің
көп мөлшерде түсуі байқалады.
Күндізгі және түнгі сағаттардағы температуралардың ауытқу шегі жоғары
болған сайын өсімдіктердің дамуы және жемістерінің пісіп жетілуі жақсы және
жедел жүреді.
Жарыққа талабы.Қауынның жарықка деген талабы жоғары. Ол ашық, күннің
жарығы мол түсетін жерлерде жақсы өседі. Жапырақ беті тәулік бойы күн
сәулесі тіп-тік түсетіндей етіп күнге каратылған болады. Жарық
жетіспеушілігі жағдайында қауынның өсіп дамуы баяулайды. Жемістерінің пайда
болу кезеңінде жарықтың жетіспеуі түйіндерінің түсуіне, жемісінде қант
мөлшерінің азаюына, пісіп жетілу мерзімінің ұзаруына алып келеді.
Қауын - қысқа күн өсімдігі. Қысқа 8-10 сағаттық күн өсіп дамуын, өнім
пайда болуын тездетеді, фузариозды солу ауруына төзімділігін күшейтеді,
аналық гүлдерінің үлесін көбейтеді, пісіп-жетілуін тездетеді және қауын
өнімділігін едәуір арттырады. Көлеңке қауынның өсіп дамуын тежейді,
шіріген жемістерінің үлесін арттырады және өнімді төмендетеді.
Өсімдіктің қалыпты өсуі мен дамуы үшін 5000-6000 ЛК және одан да жоғары
қарқынды жарық қажет.
Қысқарған 12 сағаттық күнде ұзақ, табиғи күнге қарағанда гүлдеу ерте
жүзеге асады, ал 8 сағаттық күнде өсімдік дамуы тежеледі. Өсімдіктердің
күннің ұзақтығын сезетін кезеңі 4-5 нағыз жапырақ пайда болған уақытта
аяқталады.
1986 жылы Испанияда жүргізілген тәжірибелер ашық жер жағдайында қауынға
күннің ұзактығының әсерін көрсетті. РіеІ de Sapo сорты наурыз айынан
маусым айына дейін 10 күн аралығымен егілді. Наурыз айынан сәуір айына
дейінгі кезенде егілген өсімдіктердің мамыр айында егілгендерге қарағанда
феминизация дәрежесі жоғары болды. Мамыр айының аяғынан маусымның аяғына
деиін егілген өсімдіктердің аналық гүлдері аз мөлшерде болды. Мамыр айының
өсімдіктері орташа жағдайда болды.
Фотосинтез үшін оңтайлы жарық сәулесінің ұзындығы оның қаркындылығына
байланысты өзгеріп отырады
К.И.Пангалоның маліметтері бойынша жарық қарқындылығы 5 есе
төмендегенде аталық гүлдерінің ашылуының басталуы мен аналық гүлдерінің
ашыла бастаған уакытына дейінгі аралығы 32 күн болса, ал қалыпты жарық
жағдайларында ол 3-5 күнді құрайды. Қауынның өсіп дамуының бастапқы
кезеңінде көлеңкенің кері әсері жоғары дәрежеде байқалады. Сондықтан ашық
жер жағдайында жарықпен төмен дәрежеде қамтамасыз етілген жағдайда ерте
көктемгі айларда өсімдіктің тіршілігінің алғашқы кезеңі едәуір ұзарады -
өніп шыққаннан аналық гүлдерінің ашылуына дейін. Шырпу, күшейтілген азотты
қоректендіру және өсуін реттеушілермен өңдеу аркылы да өсімдікте едәуір
айына дейін аналық гүлдерінің пайда болуын тездету мүмкін емес. Қауынның 13-
наурызда егілген жағдайында өсімдіктер, әсіресе көшеттерінің
отырғызылғаннан кейін алғашқы кезенінде жылдам ұзарып өсті. Бірінші реттегі
пәлектері едәуір ұзарған болып, аналык гулдері дерлік пайда болмады және
ассимиляциялық аппарат түзуде айтарлықтай роль ойнамады. Әсіресе бүл
ертепісер сорттарда айқьш көрінеді [7].
Суға талабы. Құрғақшылықка салыстырмалы түрде төзімділігіне қарамастан
қауынның суға деген талабы жоғары. Қауынның өсіп дамуы үшін топырақ
ылғалдылығының жоғары мөлшері және ауаның кұрғақтығы қажет болады.
Транспирацияның жүгеріге және африкалықтарыға салыстырғанда 2,5 есе жоғары
коэффициентімен (650-750) ажыралып тұрады. Жапырақтарының 60°С-қа дейін
қызуын көтере алады, себебі ақуызының үюы 65°С-та жүзеге асады.
Ылғалдылыктың төменгі дәрежесі өсімдіктің өсіп дамуының барлық кезеңінде
дала ылғалдылығының ең аз көрсеткінің 65-70 пайызында ұстап тұру керек.
Қауынның суды пайдалану мөлшері оның өсіп дамуының кезеңдеріне қарай
өзгеріп отырады. Қауын өсімдіктерінің суға деген талабының ең жоғарғы
көрсеткіші пәлек жаю және жемістерінің өсу кезеңіне тура келеді.
Анықталуынша, қауын тұтынған суының жалпы мөлшерінің 21 пайызы өскіндер
көрінгеннен гүлдеуге дейін, 37% - гүлдеу-өнім пайда болу кезеңінде, 32% -
жемісінің өсуі және 10 % -өнімдерінің өсіп болғаннан - пісіп жетілгенге
дейінгі кезендерде пайдаланады екен. Қауынның гидропоника жағдайында
(өсімдіктерді топырақсыз, жасанды қоректендіргіш ортада өсіру) өсірілген
тәжірибелерінде жас өсімдіктер күніне 0,7-0,8 литр (шуақты күндері 1,2-1,5
литрге дейін), ал жемістерінің өсу кезеңінде - 3,0-3,5 литр ерітінді
пайдаланатыны анықталды
Жылы жайда кауын өсімдіктерін жеміс түйіндеуінен бұрын вегетативтік өсуі
күшейіп, жеміс пайда болуына кері әсерін тигізетін қиярларға карағанда
біршама көбірек суарады. Суаруды жемістерінің пісіп жетілген кезінде
қоректендіре отырып күшейтеді.
Суару кезінде өсімдіктің жер үстіндегі ағзаларына судың тиюінің алдын
алу керек, себебі бұл саңырауқұлақ және бактериалық аурулардың таралуына
алып келеді. Әсіресе тамыр мойнының күшті ылғалдануының алдын алу керек.
Ауаның жоғары ылғалдылығында кауын ауруларға шалдығуы мүмкін, сондыктан
ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, әсіресе гүлдеу кезінде, 60-70% деңгейінде
ұстап тұру ұсынылады. Әсіресе қауынға жемісінің пісіп жетілу кезінде құрғақ
ауа қажет.
Минералды қоректендіру. Қауын өсіру үшін тамыр жайылатын терең (30 см)
қабатқа ие және жақсы дәленделген құнарлы топырақ қажет. Топырақтағы егіс
алдындағы негізгі қоректік элементтердің ұсынылған мөлшері: К- 1,50; Са -
1,50; Mg - 1,25; N -3,00; S - 2,00; Р-0,15 ммольлитр су сығындысы (1:2
көлемімен), мұнда рН 6-7 және ЕС 3 Мссм,
Т.Гейсслер мәліметтері бойынша өсіріп баптау ұзақтығының бірдей болған
жағдайында қауындардың минералды элементтерді алып шығуы бар-жоғы 25-33%-ды
құрайды.
Ғ Саііабуданының өнімділігі 1 өсімдікке 5,2 келі өнім тура келетін
жылыжай жағдайында (г1 есімдікке): 10,97 -N; 2,67 -Р; 21,20 - К; 15,06 -
Са; 4,68 -- Mg элементтерін өшірген. Азот, фосфор және калий элементтерін
біршама қарқынды пайдалануы егістен кейін 10-дан 12-аптаға қарағанда, яғни
жемісінің максимал дәрежеде пайда болу кезеңінде, ал кальций мен магнийді
пайдалануы егістен кейін 4-ден 6-аптаға қарай, яғни вегетативтік
ағзаларының максимал өсуі кезінде қарқынды жүрді.
Қауынның қоректік элементтерге деген талабы өсу кезендеріне қарай
өзгеріп отырады, Тайвань ғалымдары қауынның қоректік ерітіндіден минералды
элементтерді пайдалану динамикасына негізделіп қауынның жылыжай жағдайында
өсіп-дамуын 4 сатыға бөлді: вегетациялык өсу, жемістерінің пайда болуы,
жемістерінің өсуі және жемістерінің пісіп жетілуі. Қауындардың қоректік
ерітіндісін ең көп мөлшерде пайдалануы жемістерінің өсуі кезінде анықталды
жемісінің өсу дәрежесіне қарай өзгеріп отырды.
Қауынның минералды қоректенуінде калийдің рөлі үлкен. Калиймен
қоректенуі артқанда өнімділік, ауруларға қарсы тұруы, сондай-ақ
жемістерінің химиялық құрамы жақсарады, әсіресе аскорбин қышқылы және қант
мөлшері артады. Калий аналық гүлдерінің жақсы ашылуына жағдай жасайды.
Калиймен жоғары мөлшерде қоректендіргенде аналық гүлдері пәлектің түбіне
жақын төмен жайласады, бұл өз кезегінде жемістерінің ерте пісіп жетілуіне
алып келеді
Температураға талабы. Қауынның фотосинтезі үшін оңтайлы температура 30-
40°С. Ауаның күндізгі төмен температурасы (10-12°С) өсімдіктердің өсуін
баяулатады, бірақ дамуын күшейтеді. Мұндай температурада гүлдерінің түсуі
байкалады. Қауын сорттарының көпшілігі үшін ауаның 10-15 °С температурасы
биологиялық минимум болып есептеледі [8].
Қауынның жемістерінің пісіп жетілуі үшін ауаның 10°С-тан жоғары болған
оңтайлы температураларының жиынтығы жалпы вегетациялық кезең бойынша 2800-
3200°С-тан төмен болмауы керек.
Отандық мамандардың мәліметтері бойынша өсіріп баптау кезінде ауа
температурасы күндіз - 26-28°С және түнде 18°С-тан темен болмауы керек.
Сондай-ақ, пленкалы жылы жайларда өсімдіктердің түйіндері пайда болғанға
дейін температураларды 25-30 С-тан төмендетпей ұстап тұру, түйіндеп болған
соң - 30-40°С, ал бұлтты кундер! 22-24°С дәрежеде болуы керек. Түнгі
температура 18°С-тан төмен түспеуі керек
Алайда Еуропада қауынды жылыжайда өсіріп баптауда жылу тәртібін жоғары
дәрежеде ұстап тұру керек. Анықталуынша төмен температура аналык гүлдердің
пайда болуына жағдай жасайды (әсіресе көктемгі ұзақ күн егісінде)
жемістерінің пайда болу пісіп жетілу ұзақтығын арттырады, сәйкесінше,
жемісіндегі ассимиляттардың (қанттардың) жинақталуын да арттырады..
Пікірлердің мұндай түрліше болуы аталған температуралар ұсынылған
жарықтандыру жағдайлары есепке алынбағандықтан болады. Жарықтың төмен болу
жағдайында жарықтың жоғары дәрежеде қамтылған жағдайымен салыстырғанда
оңтайлы температурасы едәуір төмен болады. Голландтық мамандар көшетті
отырғызғаннан кейін олардың орпығып алуы үшін ауаның температурасын екі күн
бойы күндіз-түні 20 °С-тан төмен дәрежедеде ұстап тұруды, ал содан
соң—түнде 18°С және күндіз 21-22 °С дәрежесінде ұстап тұруды ұсынады.
Жемістері пайда болған соң көбінше күндіз 19-20 °С және түнде 15-!6°С
ұсынады. Мұнда түйіндеу-пісіп жетілу мерзімі 40-42 күннен (ыстық жаз
мерзімінде) 50-60 күнге созылып кетуіне қарамастан ассимиляттардын тыныс
алуға шығындалмай жемістерінде жинақталу есебінен жемістерінің сапасы
артады. Жемістерінің өсуі мен пісіп жетілуі кезінде температураның жоғары
болуы (35-40 "С-тан жоғары) олардың кұрамындағы қант мөлшерінің азаюына
алып келеді. Ауаның жоғары ылғалдылығымен бірге температураның төмен болуы
жемістерде конденсат пайда етеді және олар шіриді.
Қауынның субстрат (микроағзалардың өсіп-өнетін азығы бар орта)
жағдайында температураға талабы жоғары. Субстраттың оңтайлы температурасы
20-24 °С болып есептеледі. Пленкалы жылыжайда тамыр жайласқан топырақ
қабатынын температурасы +20-21°С болған жағдайда ауаның түнгі төмен (12-
15°С) температурасы қауын өсімдіктерінің өніміне кері әсерін тигізбейді.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Қауынның агротехникасы.
Қауынды қарбыз егілетін ауыспалы егісте орналастырады. Қауын танабының
гектарына 20-30 т көң және қажетінше минералды тыңайтқыш енгізілуі ке-рек.
Фосфор тыңайтқышы аналық гүлдердің қалыптасыуын және жемісінің пісуін
жеделдетеді.
Топырақты өңдеу қарбыздікіне ұқсас. Қайта соққан үскірікке
төзбейтіндіктен қауынды, қарбыздан 5-6 тәулік кешірек себеді.
Қауынды бір үяға бір өсімдік өсірілсе 1,4x0,7 м және 1,4x0,5 м, егер екі-
үш өсімдік келсе 1,4x1,4 м сұлбасымен себеді. Бір гектарға 2-2,5 кг түқым
себеді. Күтім жүмыстары қарбыздікіне үқсас. Жемісін таңдап жинайды. Піскен
қауынды түсінен, өзіне тән хош иісінен және жеміс сағағының жеңіл
үзілетінінен айыра-ды. Жалпы жинауды бозқырау түсер алдында бастайды. Сақ-
тауға сәл пісіңкіремегенін таңдап алады. Сағағынан үзілген жемісті танапта
10-12 күн үстайды да, кейін сөрелерге орналастырады немесе торға салып жеке-
жеке іледі. Жеміс қоймасындағы температура 2-4°С жылылықта, ауа ылғалдылығы
70-80 % болуы керек.
Қауынның өсіру технологиясы қарбызға ұқсас. Қауынды өсіруге жақсы
жылынатын, жа-рық жэне ылғалмен камтамасыз етілген танап таңдалады. Ыза
суларының орналасу деңгейі 1,5-2,0 м төмен болуы керек.
Жоғары және сапалы өнім алу үшін барлык агротехникал ык ша-ралар колайлы
мерзімінде жүргізілуі және егісті арамшөптерден таза күйінде ұстау қажет.
Қауын қоңыр және суармалы сұр топырақтарда жақсы өседі. Тығыз, әлсіз
аэрацияланатын топырақтар өсімдіктің физиологиялық солуына экеліп соғады.
Қауын тұзға қарбызға қарағанда төзімді дақыл (хлорлы тұздардың шектік
концентрациясы 0,015%, ал күкірт қышқылы түздарына 0,02%), тұздардың одан
жоғары мазмұны өсімдік өсуіне, дамуына жэне жемісінің химиялық құрамына
кері эсерін тигізеді. Күшті тұзданған топырақтар алдымен шаюды қажет етеді.
Егер қауынды бір орында бірнеше жыл қайталап өсірсе, онда ол үшінші
жылдан бастап, аурулардың көптеп таралуынан өнімділігін күрт төмендетеді.
Гуцалюк Т.Г. (2006) деректері бойынша, Қазақстанның оңтүстігі мен
оңтүстік-шығысының орташа жэне жеңіл саздақты қүмдуыт топырақты жерлерінде
қауын егісіне органикалық және минералдық тыңайтқыштар беру ухынылады, оның
ішінде көң -20-30 тга, азот 30-60 кгга, фосфор 30-90 жэне калий 60 кг га
эсерлі затпен сіңіріледі. Аталған тыңайтқыштарды азоттан басқасын күзде
топырақты негізгі өңдеумен бірге береді.
Қауынның түкымын топырақтың 10 см тереңдігі 12-15°С жылынған кезде
себеді. Себілу тереңдігі топырақ типіне, оның ылғалдылығына жэне себу
мерзіміне байланысты 4-6 см жүргізіледі.Қауын тұқымын себуге эзірлеу қрбыз
тұкьшына үксас.
Әрбір шұңқырға 5-7 данадан тұқым себеді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Жұмыс тақырыбы :__________________________________ ____________________
Пәні_______________________________ ___________________________________ _
Мамандығы ___________________________________ _________________
(мамандықтың аталуы мен шифрі)
Орындаған
___________________________________ ____________________
(қолы, студенттің аты-жөні, тобы)
Жетекші
___________________________________ ___________________
(қолы, оқытушының аты-жөні, ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс _____________
бағасы
бағасына қорғалды
____ ____________2014 ж.
Норма бақылау
_______________________
қолы, аты-жөні
Комиссия:
_______________________
қолы, аты-жөні
_______________________
қолы, аты-жөні
Шымкент-2014 ж
Ф.7.14-03
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі:Елибаева Г.И
_____________ 2014 ж
№ ____ ТАПСЫРМАСЫ
___________________________________ __ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент____________________________ ________ топ __________________
(тегі, аты-жөні)
Жұмыс
тақырыбы___________________________________ ______________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
________________
Берілген
мәліметтер:__________________________________ ____________________________
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу мерзімі Көлемі (парақ
саны)
1 Аннотация, мазмұны, нормативтік
сілтемелер
2 Кіріспе
3 Негізгі бөлім
4 Технологиялық бөлім
5 Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі
6 Қорытынды
7 Пайдаланылған әдебиеттер
№ Графикалық бөлімнің мазмұны Орындалу Парақ саны Формат
мерзімі
1
Әдебиеттер:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
_____
Тапсырма берілген күні__________, жұмыстың қорғау күні____________________
Жұмыстың жетекшісі
___________________________________ _____________________
__
(қызметі, аты-жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған
___________________________________ _________
__
(күні,
студенттің қолы)
Ф.7.14-04
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Агроөнеркәсіп факультеті
Агротехнология кафедрасы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі: Елибаева Г.И
__________ 2014 ж.
Курстық жұмыс қорғау
Хаттамасы № ______
___________________________________ _____ пәні
Студент ___________________________________ ________ тобы _______
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ _____________
___________________________________ ___________________________
___________________________________ ___________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ ___________________________________ ____
2.___________________________________ ___________________________________ ____
3.___________________________________ ___________________________________ ____
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ________,
қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) _________ балл.
Сомалық баллы ______________
Жұмыстың бағасы _____________
Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ __________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Комиссия мүшелері ___________________________________ ________________
Қорғау күні ________________ 2014ж.
Аннотация
Бұл Оңтүстік Қазақстанның суармалы сұр танаптарында қауын өсірудің
агротехнологиясы тақырыбы бойынша АП-11-1к3 тобының студенті А.Байшуақтың
жұмысында республикада кең тараған шаруашылықтағы қауынның маңызы,құрылысы
және биологиялық ерекшеліктері, шаруашылықтағы табиғи – климаттық
жағдайлары, өсіп жетілу кезеңіндегі күтіп – баптау, өсірілген өнімді
оңтайлы да, қысқа мерзімде жинап алу үшін алқаптарды даярлау жөніндегі
еңбекті дұрыс ұйымдастыру әдісі қарастырылған және Оңтүстік Қазақстан
облысы аймағында суармалы сұр танаптарында қауын өсірудің агротехнологиясы
қарастырылған.
Курстық жұмыста 35 бет, 3 кесте , 1 сурет бар.
Қолданылған әдебиеттер тізімі 20.
Түйін сөздер: Қауын.Тыңайтқыштар. Егісті күтіп-баптау. Суару.
Мазмұны
Нормативтік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Қауынның ботаникалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қауынның
құрылысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.3 Биологиялық
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
1.4 Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ...
Технологиялық
бөлім ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
2.1 Топырақты
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2.2 Егісті
күтіп-баптау ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Тыңайтқыштар енгізу жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Суару
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қоршаған ортаны қорғау және техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... .. ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында қолданылатын
мынадай мемлекетаралық және мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалған:
1.Мемлекетаралық стандарт ГОСТ 7.32-2001. Ғылыми-зерттеу жұмыстары
туралы есеп;
2.Мемлекеттік стандарт ГОСТ 7.1-2003. Рәсімдеу құрамлымы және ережелері.
Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық талдау. Құжат дайындаудың
жалпы талаптары және ережелері;
3. Мемлекеттік ресми стандарт 16265-70-1978 " Ауыл шаруашылығы
саласындағы терминдер және анықтамалар".
Анықтамалар
Агроөнеркәсіптік кешен – азық-түлік өнімдерін өндіруге және ауыл
шаруашылығы шикізаттарынан көпшілік тұтынатын өнеркәсіп тауарларын шығаруға
бағытталған сала.
Аңызақ – далалы-шөлейт аймақтарда жазғытұрым жиі кездесетін және өсімдік
тіршілігіне өте қолайсыз құрғақ та ыстық жел.
Ауыспалы егіс – екпе дақылдар мен жердің ғылыми негізде егіс
танаптарындағы белгілі уақыт аралығында алмасып отыруы.
Егістіктің ылғалмен қамтылуы – танаптағы екпе дақылдардың топырақ
ылғалына талабын қамтамасыз ету.
Жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.
Қарашірік – құнарлықты анықтайтын және топырақтың жоғарғы қабатындағы
қара қоңыр түсті органикалық зат.
Құрғақшылық – ауаның шамадан тыс температурасы мен аңызақ желдің
салдарынан туындайтын жайсыз құбылыс.
Өнімді ылғал қоры – өнімге тікелей әсері бар топырақтағы өсімдіктер
пайдаланатын ылғал мөлшері.
Өскін – себілген тұқымнан белгілі бір уақытта жер бетіне өсіп шыққан
өсімдік көгі.
Сүрі жер – ауыспалы егістегі ылғал жинайтын және арамшөптермен күрес
жүргізілетін танап.
Сыдыра жырту – топырақты қайырмасыз құралдармен жыртып өңдеу.
Сыртқы орта – тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының
жиынтығы.
Тыңайтқыштың әсерлі заты – тыңайтқыш құрамындағы өсімдік сіңіре алатын
элемент мөлшері
Белгі – өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы және тиісті
құралдармен өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.
Дақыл – белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мәдени егісте өсірілетін
өсімдік түрі.
Сорт – белгілі бір дақылдың тиісті табиғи және өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен
сұрыпталған және тұқымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және
морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша ұқсас
өсімдіктерінің тобы.
Технология – нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және сапалы
өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде әзірленген белгілі
бір дақылды өсіру тәсілдерінің жиынтығы.
Белгілеулер мен қысқартулар
га гектар
кгга 1 гектардағы келі
м3га 1 гектарда текше метр
мгкг 1 келідегі миллиграмм
м метр
м2 шаршы метр
мм миллиметр
ҒЗИ ғылыми-зерттеу институты
ФАО Ғооd and Agriculture Organization of the United Nations
(ООН-дағы өндірістік ауылшаруашылық ұйымы)
аш ауыл шаруашылығы
см сантиметр
т тонна
мың. га мың гектар
цга 1 гектардағы центнер
°С ауа температурасы
N азот
Р фосфор
К калий
Са кальций
% пайыз
г грамм
л литр
Кіріспе
Қауынның негізгі өсірілетін аймағы Қазақстанның оңтүстігі болып
табылады.
Жұмыс барысында біздің тарапымыздан Қазақстанның Оңтүстігінің суармалы
аймақтарындағы бақша өсірушілер үшін қауынды өсіріп-баптаудың
агротехнологиялық картасы дайындалды, қауынның жаңа Береке сортына
қолданылатын минералды тыңайтқыштардың оңтайлы және тиімді мөлшері
анықталды.
Республикада бақша дақылдарының ішінде үлес салмағының басым бөлігін
қауын иелейді - 60-80%. Қауынның негізгі өндірушілері және Қазақстанның
ішкі және сыртқы нарығына жеткізушілері - Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда,
Алматы, Жамбыл облыстары. Өкінішке орай соңғы жылдары қауын егісінің
аумағы күрт қысқарып кетті. Мұның себебі мақта қозасының, дәнді
дақылдардың, мал азықтық шөптердің егістіктер аумағының кеңейтілуі болып
табылады. Қауын дақылын бағаламау нәтижесінде және шаруашылықтарда
тұқымшылықтың жоқтығынан Қазақстан республикасында соңғы онжылдықта қауың
ассортименттері біршама қысқарды. Бүгінгі таңда жергілікті пайдалануға
және сыртқа шығару үшін өсірілген қауынның қазақстанның оңтүстігі жағдайына
бейімделген көптеген сорттары селекциялық тұқымшылық жұмыстары және бұл
дакылдың ең жақсы түрлеріне іріктеу жүргізілмегендіктен өндірістен шығып
қалған. Сондықтан Оңтүстік Қазақстан облысында өзекті мәселелерінің бірі
қауынның жоғалған құндылығын іріктеу және одан әрі жетілдіру болып
табылады.
Қауынның ең жаксы сорттарында қанттың мөлшері 12-14 %-ды, ал жеке
жагдайларда- 18%-ды құрайды. Қанттардың ішінде ең көп мөлшерін сахароза,
содан соң глюкоза және фруктоза иелейді. Қауындарда көп болмаған мөлшерде
В( В2, В6, P3J, Н (биотин) дәрумендеріне ие және едәуір көп мөлшерде С
дәрумені кездеседі - еуропалық және АҚШ қауындарында оның мөлшері 3,4-9,8
мг% болса, біздің қауындарда ол - 10,0-26,0 мг% мөлшерінде кездеседі.
Қауын жемісін жаңа үзілген күйінде пайдаланады, қүрғатады, тосап,
цукаттар, мармелад, повидло, бекмес, қауын балы дайындалады. Қазіргі кезде
қауын ассортименті көп емес, жергілікті және еуропалық түрлері қолданылады.
Бұрынғы Кеңес Үкіметі ыдырағаннан кейін қауьш өсіретін шаруашылықтарда
сату мәселесі тұрды, кедендік тосықтар, тасымалдағанда ірі көлемді салық
төлеу, осының бәрі кауын өндірісіне кедергі болды. Көптеген шаруашылықтар
зиянына жұмыс істеді, яғни бұл іспен айналысу тиімсіз болды.
2010жылдан бастап Қазақстан, Ресей және Беларусь мемле-кеттері біртұтас
кедеңдік келісімге отырды. Күн сәулесі мол болған Оңтүстік Қазақстанда
өсірілген кауындар дәмдік сапасы жоға-ры және экологиялық таза өнім
болғандықтан сыртқы сұраныска ие. Қауынның егістік алқаптарын кеңейту,
жоғары өнімділік және қауынның жаңа сорттарын шығару бұл бағалы өніммен тек
ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, сондай-ақ мемлекеттен тыс сыртқы
нарыққа экспорттауға да мүмкіндік береді.
2005-ші жылдан бастап Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу
институтында бюджеттен тыс қаржы есебінен орташа сорланған, жер асты сулары
1,5-2,0метр деңгейінде жайласқан суармалы диқаншылықтың топырақ-климаттық
жағдайларына төзімді қауынның жаңа сорттарын шығару бойынша жұмыстар алып
барылды. Нәтижесінде қауынның Береке сорты шығарылды. Бұл сорт 2010
жылдан бастап мемлекеттік сорттық сынақ алқаптарында сынақтан өтуде. Жер
асты суы 1,5-2,0 м деңгейде жайласқан, топырақтың орташа сортаңданған
жағдайында қауынды өсіріп-баптау бойынша алқаптық және вегетациялық
тәжірибе жүргізу үшін суармалы аймақтың топырак-климаттық жағдайына
бейімделген қауынның Береке сорты 2011 жылы 3 гектар алқапқа егілді.
Курстық жұмыстың мақсаты- Оңтүстік Қазақстанның суармалы сұр танаптарында
қауын өсірудің агротехнологиясы
Курстық жұмыстың міндеттері- топырақты өңдеу;
- егісті күтіп
баптау;
- тыңайтқыштар
енгізу жүйесі;
- суару жүйесі.
Негізгі бөлім
1.1 Қауынның ботаникалық сипаттамасы
Қауын асқабақ тұкымдастығының Cucumis melo түрінің бір жылдық шөптесін
өсімдігі болып табылады. Сабағы домалақ қырлы. Жапырақтары ірі, сағақтары
ұзын, түкті. Гүлдері біржынысты, кейде қосжыныстылары да кездеседі.
Жәндіктер арқылы тозанданады. Жемісі - көп түқымды әр түрлі пішіндегі
асқабақ тұқымдас (200 г-нан 16 келіге дейін). Қауын Орта және Кіші Азиядан
келіп шықкан. 1-ден 15-ке дейінгі әртүрлі топтастыру бойынша бірнеше
түрлері белгілі. Дақылдың едәуір кең тарағаны кәдуілгі немесе асханалық
(Cucumis melo) қауын. Жылусүйгіш өсімдік. Өсуі мен дамуы ауа
температурасы 25-30°С-та қалыпты жүреді. 15°С-қа төмендеп кеткен жағдайда
дамуы тежеледі, ал 3-5 °С-та өсімдік өледі. Қауын құрғақшылыкқа төзімді
өсімдік. АҚШ-та, Үндістанда, Иранда, Ауғанстанда, Кіші Азияда, Жапонияда,
Балқан елдерінде, Испанияда, Италияда, Францияда және басқа елдерде
өсіріледі. Қауынның кең тараған жерлері Орта Азия, Волга жағалауындағы
елдер, Молдавия, Украина және Кавказ елдері. Асханалық қауынның жемісі -
құнды тағамдык және диеталық өнім болып, құрамында қант (16-18%), С
дәрумені (60 мг%), каротин, пектин заттары, минералды тұздар бар. Жемісін
жаңа үзілген түрінде, кептірілген түрінде пайдала-нылады, сондай-ақ тосап,
цукат, мармелад, бекмес (қауын балы) ж.т.б. тәттілер дайындалады. Суармалы
жерлерде өнімділігі (Орта Азия) 300-400 цга, тәлімі жерлерде (Волга
жағалауы, Украина ж.т.б. елдерде) 1 гектардан 200 центнерге дейін өнім
алынады [1].
Асханалық қауын сортын мына топтарға бөледі: адан, хандаляк, амир,
кандалуп, кассаб, зард топтары. Орта Азия республикаларында және
Қазақстанда мына сорттар өсіріліп бапталады: ертепісер сорттар - Хандаляк
желтая местная, Босвалды, Бухарка 944, Заами 672 ж.т.б; жаздык сорттар
-Арбакешка 1219, Амери 696, Кочка 588, күздік -Гуляби оранжевая, Кара-пучак
3744, Кой-Баш 476, қысқы - Гуляби зеленая, Гуляби кара 694, Гуляби-сары
497 ж.т.б. Еуропада едәуір кең тараған сорттар: ерте пісер - Лимонно-
желтая, Новинка Кубани; орташа және орташа-кешпісер - Колхозница 749753,
Колхозница 593, Быковская 735, Украинка, кеш және орта-кеш пісетін сорттар
- Зимовка с яблочными семенами және т.б
Кавказ елдерінде негізінен жергілікті сорттар өсіріледі: ерте пісетін -
Салвар местная, Мегрули местная ж.б., орта пісетін -Снейваз местная, Масис
2 және т.б.
1.2 Қауынның құрылысы
Қауынның басқа ауылшаруашылық дақылдары сияқты өсуі мен дамуы процесінде
тамыры, сабағы, жапырақтары, гүлдері және жемісі пайда болады.
Тамыр. Ол негізгі өзек және жанама тарамдарынан тұрады. Негізгі өзек
тамыры сортқа және өсу жағдайына қарай 1,0-1,5 см, кейде 2,0-3,0 см
диаметрге ие болады. 20-25 см топырақ қабатында өзек тамыры 2-3 мм-ге
дейін жіңішкереді. Жер бетінен 4-6 см тереңдікте негізгі тамырдан бірінші
реттегі жанама тамырлары пайда болады. Бірінші реттегі жанама тамырлардан
біршама жіңішке екінші реттегі жанама тамырлары, ал олардан одан да жіңішке
үшінші реттегі тамырлар өсіп шығады ж.т.б.
Солайша тамыр жүйесі тарамдалуынан тығыз желі пайда болады. Тамырдың жас
тарамдары өте нәзік, ақ түсті болып, ондағы майда түптері топырақтағы суда
еріген минералды қоректік заттарды сіңіруде қызмет етеді, сондықтан да
оларды іскер тамырлар деп атайды [2].
Қауынның тамыр жүйесі қарбыздыңкіне қарағанда біршама әлсіз болып, 3-4 м
тереңдікке тарамдалған негізгі және жер бетіне жақын жайласқан көп санды
жанама тарамдарынан тұрады.
Сабағы. Сабағы жайылып өседі, түкті, салыстырмалы түрде жіңішке. Өзек
сабақтан көп санды бірінші, екінші, кейде үшінші реттегі сабақтары өсіп
шыгады. Негізгі жанама сабақтары өзек сабақтан ұзындау болып келеді.
Қауында олардың ұзындығы 2-3 метрге жетеді. Қазіргі кезде қауынның
бұтақты сорттары, яғни өзек сабағы қысқа және жанама сабақтарына ие
болмаған сорттар шығарылған. Ұзын пәлектілерден басқа қысқа пәлекті және
пәлегінің ұзындығы 40-60 см жемістері өсімдіктің түбіне жақын жайласқан
бұтақты түрлері де бар.
Жапырағы. Бүйрек тәрізді, жүрек пішіндес, тұтас иемесе оймалы ұзын
сағақты. Сағақтары мен жапырақтарының беті түкті; олардың қуысында
мұртшалары және гүлдері болады. Жапырақтары жасылдан қою-жасыл түске
дейін, ұзын сағақты бөбежапырақсыз (прилистник), түкті, түрлі пішінді.
Жапырақтары кезекпен жайласқан. Қауын өсімдігінің жапырақ бетінің дамуы
қарбыздарға, әсіресе асқабаққа салыстырғанда біршама әлсіз. Алайда
кешпісер, әсіресе орта азиялық қауын сорттарының өсімдіктері мықты дамыған
жапырак бетіне ие.
Гүлі. Қауынның гүлі даражынысты. Қауын түрлерінің гүлдер құрылысында
үлкен айырмашылық байкалады. Көптеген сорттарында аналык гүлдері қосжъшысты
(түйіні, аналығы және тозаны). Алайда даражынысты (аталық жэне аналық)
гүлдеріне ие және аталық гермафродитизмге (жетілмеген түйінді аталық
гүлдер) ие сорттар да кездеседі. 1 -суретте кауынның Береке сортының
аталық және аналық гүлдері көрсетілген.
Сурет 1. Қауынның аталық (1) және аналық (2) гүлдері
Аналық гүлдері көбінше бірінші-екінші реттегі жанама сабактарында, соның
ішінде ертепісер сорттарда жақын, ал кешпісер сорттарда өсімдік түбіне
ұзақ жайласады. Қауын- қиылыса тозаңданатын өсімдік, кейде өздігінен
тозандануы да мүмкін.
Аталық және аналық гүлдері негізгі сабағында, сондай-ақ екінші және
үшінші реттегі сабақтарында да пайда болады.
Ұзақ уақытқа созылған жаңбырлар немесе құрғақ және ыстық ауа-райы жақсы
тозандануына және толық жеміс пайда болуына кедергі келтіреді, ал нашар
тозаңданудан пайда болган түйіндер ұсқынсыз жемістер береді [3].
Қауынның гүлдері аралардың, трипс және құмырсқалардың жәрдемінде
тозаңдануы мүмкін. Ашық ауа-райында шанақтар таңғы сағат 6-да, ал
тозандықтан тозаңдар одан да ерте ашылады. Түске жақын көптеген тозаңдықтар
тозаңнан босайды жане аталық гүлдер кұрап қалады. Тозаңданбаған аналык
гүлдер 1-2 күн бойы сақталып тұрады, содан соң құрайды. Суық ауа-райында
ауаның төмен температурасының әсерінен гүлдердегі тозаңдықтар жарылмайды
және тозаңдану жүзеге аспайды. Тозандардың жетіспеушілігі тозаңдануда
сапасыз жемістер мен аз мөлшерде түйінделген тұқымдар түзілуіне алып
келеді.
Қауынның шар тәрізді жемісті сорттарының көбісі аталық гүлдеріндегі
аталықтары біршама жетілген, яғни гермафродиттік болып келеді. Қауынның
аталық гүлдерін 5-15 данадап гүл шоғырын жасағанда аталық гүлдері аналық
гүлдерге қарағанда едәуір көп болған. Аналық гүлдері көбінесе екінші
реттегі жанама сабактарында жайласады. Қауынның түйіндері төмен жайласқан,
тығыз түкті, гүлдері сарғыш-сары түсті [4].
Жемісі. Қауынның жемісі - түрліше үлкендіктегі, пішіндегі және түрлі
түстегі асқабаққа ұқсас болады. Қауынның тұкым ұяшығы айқын көрінген, тұқым
қуысы тұқымдары бар ылғал плацентамен жартылай немесе толық толтырылған
болады. Тұқым ұяшығы және жемісіндеғі тұқым саны сортына байланысты түрліше
болады. Қауынның балдырының реңі ак немесе ашык-қоңыр түстен қызыл-сары
немесе сарғыш түске дейін өзгеріп отырады. Балдыры бос немесе тығыз,
құрамында 12-18% кант бар.
Тұқымы. Тұқымы жұмыртқа пішіндес, жалпақ, ақ, ақ-сары, ашық-қоңыр, сары
түсті. Ұзындығы 0,5 см-ден 15 см-ге дейін жетеді, құрамында 25-30% май бар.
1000 дана тұқымының салмағы 35-50 г. Тұқымының пішіні кең сопақша, ұзынша,
үшкір-сопақша, ісінген (алма тәрізді). Тұқымының көлемі: ірі (ұзындары -1,2
см), орташа (0,9-1,2 см), майда (қысқа- 0,9см).
1.3 Биологиялық ерекшеліктері
Қауындар қарбызға ұқсас, бірақ ол жылу сүйгіш, құрғақшылыққа төзімді,
сазды топырақ жағдайына да шыдамды болып келеді. Бақша дақылдары көлемді
аумақтағы топырақтан ылғалды сіңіріп алу қабілетіне ие мықты тамыр жүйесіне
ие. Өзек тамыры топырақтың 80-100 см қабатына дейін жетеді, алайда
өсімдікті сумен қамтамасыз етуде ол шешуші роль атқармайды. Бұл қызметті
жер бетіне жақын жайласқан жанама тамырлар атқарады. Мұндай жайласу бақша
өсімдіктеріне бақша өсіретін негізгі аудандарда сирек түсетін аз мөлшердегі
жауын-шашынды да пайдалануға жағдай жасайды. Тамырлардың жайласуының бұл
ерекшелігі тамыр жүйесіне құрғақ климат жағдайында жер бетіне жақын
қабаттарда пайда болатын конденсацияланған ылғалды пайдалану мүмкіндігін
береді. Алайда бұл ылғал құрғақшылық жағдайында көп мөлшердеғі ылғалды
тиімді пайдаланатын бақша өсімдіктерінің суға деген талабын толық
қанағаттандыра алмайды. Ылғалмен жақсы қамтамасыз етілген жағдайларда
ылғалды тек жоғарғы кабаттардан емес, сондай-ақ терең қабаттардан да сіңіре
алатын одан да мықты тамыр жүйесі пайда болады, өнімді жұмыс істейтін үлкен
көлемдегі жапырақ беті қалыптасады, нәтижеде жоғары өнім алынады
Қауын сорттары төмендегі морфологиялық, биологиялық және шаруашылық
белгілерімен ажыралып тұрады.
Жемісінің пішіні - жалпақ, шар тәрізді, сопақша, жұмыртқа пішіндес
ж.т.б.
Жемісінің көлемі - ірі (домалақ жемісті сорттарда 22 см және ұзын
жемісті сорттарда 30 см); орташа - (домалақ жемісті сорттарда 15-22 см және
ұзын жемістілерде 25-30 см) және майда (15 және 25 см-ден кіші).
Жемісінің сырты - тегіс, сегментті, дөңесті, бетінде торлары бар барлық
жері біртегіс немесе нәзік.
Жемісінің түсі (негізгі астары) және дақтары, яғни негізгі астардан
қоюлау түсті болған жерлері.
Дақтары - жолақ (біртегіс, екеулік ж.т.б.) және түрлі пішіндегі дақтар
түрінде болуы мүмкін [5].
4. Қауынның халық шаруашылығындағы маңызы.
Қауынның дәмі өте тәтті жемістерден кем емес. Оның құрамында көп
мөлшерде жеңіл сіңімді қант, А, С дәрумендері болғандықтан, жүрек пен
бауырдың жұмыстарын жақсартады, ағзаның жалпы тонусы көтеріледі. Қауындағы
С дәруменінің мөлшері алмаға парапар. Темірдің мөлшері тауық етіндегіден 2
есе, балықтан 3 есе, ал сүттен 17 есе көп. Қауынның жемістерінде ерімейтін
ақуызды еритін пентонға айналдыратын ферменттер де болады. Қауынды халықтық
медицинада түрлі ауруларға ем ретінде қолданады. Қауын жүмсағын өңдеп
тосап, пюре, компот, повидло жэне цу-кат дайындайды. Қауын балы (бекмес)
құрамында 60% қант болғандықтан, тағамдарға қосылады. Қауын жемісін алыс
жер-лерге тасымалдау қиын болғандықтан, тіліктеп қақтап барып жеткізеді.
Оның пісіп кеткен жемістерінен ұн қосып қауын таба нанын (қауын - қүрт)
жасаса, толық піспеген жемістерін түздайды.
Қауын түқымында 35% дейін май болады. Сары түсті майының дэмі жақсы.Оны
палау жэне бауырсақ пісіруге пайда-ланады. Қауын майы кеуіп кететін
болғандықтан, одан жоғары сортты бояу дайындайды.
Стандартқа сай емес жэне піспеген қауын жемістері малға өңдеусіз - ақ
немесе сүрленген түрде азық. Қауынды сабан мен топан қосып сүрлейді. Оның
сүрлемі қоректілігі жағынан малазықтьщ тамыржемістердікінен кем емес.
Сүрлем иісі өте тартымды болғандықтан, үй жануарлары сүйсініп жейді. Қауын
жемісімен азықтандырылатын малдардың сүт өнімі жақсы жэне оның майлылығы да
жоғары .
Қауын дақылы еліміздің барлық аймақтарында өсіріледі, ал оның
сапасы өте тамаша, өнімді сорттары Сыр өңірінде кең тараған.
Жылуға талабы.Қауындардың негізгі келіп шығу орталығы Орта және
тропикалық Азия, Ауғанстан және Иран. Қауын оңтүстіктен келіп шыққан
өсімдік болғандықтан олардың жылуға деген талабы жоғары.
Қауын тұқымының өніп шығуы 14- 16°С-та басталады. Қызбаған топыраққа
ерте еккен жағдайда қауын тұқымдары шіріп кетеді.
Тұқымдарының өніп шығуы үшін оңтайлы температура 25°С болады, тәуліктік
ауытқуы 15-тен 32°С-қа дейін. Мұндай температурада қауынның өскіндері
егістен кейін 5-6-күні көріне бастайды [6].
Қауын өсімдіктерінің өсуі мен дамуына ең қолайлы температура 25-30°С
болып есептеледі. Температураның 12-15°С қа төмендеуі гүлдерінің түсіп
қалуына, өсуінің тежелуіне және өсімдіктің өлуіне алып келеді. Гүлдеуі мен
ұрықтануы үшін ең оңтайлы температура таңертең 18-20°С және күндіз 20-
25°С. Қауынның гүлдеуі мен жеміс салуы үшін біршама қолайлы температура
орташа тәуліктік температура (жеміс пайда болу кезеңінде) 25-26°С және
максимал 35-36°С-тай жоғары болмаған температура. Бұдан жоғары
температураларда және ауаның салыстырмалы темен ылғалдылығында түйіндерінің
көп мөлшерде түсуі байқалады.
Күндізгі және түнгі сағаттардағы температуралардың ауытқу шегі жоғары
болған сайын өсімдіктердің дамуы және жемістерінің пісіп жетілуі жақсы және
жедел жүреді.
Жарыққа талабы.Қауынның жарықка деген талабы жоғары. Ол ашық, күннің
жарығы мол түсетін жерлерде жақсы өседі. Жапырақ беті тәулік бойы күн
сәулесі тіп-тік түсетіндей етіп күнге каратылған болады. Жарық
жетіспеушілігі жағдайында қауынның өсіп дамуы баяулайды. Жемістерінің пайда
болу кезеңінде жарықтың жетіспеуі түйіндерінің түсуіне, жемісінде қант
мөлшерінің азаюына, пісіп жетілу мерзімінің ұзаруына алып келеді.
Қауын - қысқа күн өсімдігі. Қысқа 8-10 сағаттық күн өсіп дамуын, өнім
пайда болуын тездетеді, фузариозды солу ауруына төзімділігін күшейтеді,
аналық гүлдерінің үлесін көбейтеді, пісіп-жетілуін тездетеді және қауын
өнімділігін едәуір арттырады. Көлеңке қауынның өсіп дамуын тежейді,
шіріген жемістерінің үлесін арттырады және өнімді төмендетеді.
Өсімдіктің қалыпты өсуі мен дамуы үшін 5000-6000 ЛК және одан да жоғары
қарқынды жарық қажет.
Қысқарған 12 сағаттық күнде ұзақ, табиғи күнге қарағанда гүлдеу ерте
жүзеге асады, ал 8 сағаттық күнде өсімдік дамуы тежеледі. Өсімдіктердің
күннің ұзақтығын сезетін кезеңі 4-5 нағыз жапырақ пайда болған уақытта
аяқталады.
1986 жылы Испанияда жүргізілген тәжірибелер ашық жер жағдайында қауынға
күннің ұзактығының әсерін көрсетті. РіеІ de Sapo сорты наурыз айынан
маусым айына дейін 10 күн аралығымен егілді. Наурыз айынан сәуір айына
дейінгі кезенде егілген өсімдіктердің мамыр айында егілгендерге қарағанда
феминизация дәрежесі жоғары болды. Мамыр айының аяғынан маусымның аяғына
деиін егілген өсімдіктердің аналық гүлдері аз мөлшерде болды. Мамыр айының
өсімдіктері орташа жағдайда болды.
Фотосинтез үшін оңтайлы жарық сәулесінің ұзындығы оның қаркындылығына
байланысты өзгеріп отырады
К.И.Пангалоның маліметтері бойынша жарық қарқындылығы 5 есе
төмендегенде аталық гүлдерінің ашылуының басталуы мен аналық гүлдерінің
ашыла бастаған уакытына дейінгі аралығы 32 күн болса, ал қалыпты жарық
жағдайларында ол 3-5 күнді құрайды. Қауынның өсіп дамуының бастапқы
кезеңінде көлеңкенің кері әсері жоғары дәрежеде байқалады. Сондықтан ашық
жер жағдайында жарықпен төмен дәрежеде қамтамасыз етілген жағдайда ерте
көктемгі айларда өсімдіктің тіршілігінің алғашқы кезеңі едәуір ұзарады -
өніп шыққаннан аналық гүлдерінің ашылуына дейін. Шырпу, күшейтілген азотты
қоректендіру және өсуін реттеушілермен өңдеу аркылы да өсімдікте едәуір
айына дейін аналық гүлдерінің пайда болуын тездету мүмкін емес. Қауынның 13-
наурызда егілген жағдайында өсімдіктер, әсіресе көшеттерінің
отырғызылғаннан кейін алғашқы кезенінде жылдам ұзарып өсті. Бірінші реттегі
пәлектері едәуір ұзарған болып, аналык гулдері дерлік пайда болмады және
ассимиляциялық аппарат түзуде айтарлықтай роль ойнамады. Әсіресе бүл
ертепісер сорттарда айқьш көрінеді [7].
Суға талабы. Құрғақшылықка салыстырмалы түрде төзімділігіне қарамастан
қауынның суға деген талабы жоғары. Қауынның өсіп дамуы үшін топырақ
ылғалдылығының жоғары мөлшері және ауаның кұрғақтығы қажет болады.
Транспирацияның жүгеріге және африкалықтарыға салыстырғанда 2,5 есе жоғары
коэффициентімен (650-750) ажыралып тұрады. Жапырақтарының 60°С-қа дейін
қызуын көтере алады, себебі ақуызының үюы 65°С-та жүзеге асады.
Ылғалдылыктың төменгі дәрежесі өсімдіктің өсіп дамуының барлық кезеңінде
дала ылғалдылығының ең аз көрсеткінің 65-70 пайызында ұстап тұру керек.
Қауынның суды пайдалану мөлшері оның өсіп дамуының кезеңдеріне қарай
өзгеріп отырады. Қауын өсімдіктерінің суға деген талабының ең жоғарғы
көрсеткіші пәлек жаю және жемістерінің өсу кезеңіне тура келеді.
Анықталуынша, қауын тұтынған суының жалпы мөлшерінің 21 пайызы өскіндер
көрінгеннен гүлдеуге дейін, 37% - гүлдеу-өнім пайда болу кезеңінде, 32% -
жемісінің өсуі және 10 % -өнімдерінің өсіп болғаннан - пісіп жетілгенге
дейінгі кезендерде пайдаланады екен. Қауынның гидропоника жағдайында
(өсімдіктерді топырақсыз, жасанды қоректендіргіш ортада өсіру) өсірілген
тәжірибелерінде жас өсімдіктер күніне 0,7-0,8 литр (шуақты күндері 1,2-1,5
литрге дейін), ал жемістерінің өсу кезеңінде - 3,0-3,5 литр ерітінді
пайдаланатыны анықталды
Жылы жайда кауын өсімдіктерін жеміс түйіндеуінен бұрын вегетативтік өсуі
күшейіп, жеміс пайда болуына кері әсерін тигізетін қиярларға карағанда
біршама көбірек суарады. Суаруды жемістерінің пісіп жетілген кезінде
қоректендіре отырып күшейтеді.
Суару кезінде өсімдіктің жер үстіндегі ағзаларына судың тиюінің алдын
алу керек, себебі бұл саңырауқұлақ және бактериалық аурулардың таралуына
алып келеді. Әсіресе тамыр мойнының күшті ылғалдануының алдын алу керек.
Ауаның жоғары ылғалдылығында кауын ауруларға шалдығуы мүмкін, сондыктан
ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, әсіресе гүлдеу кезінде, 60-70% деңгейінде
ұстап тұру ұсынылады. Әсіресе қауынға жемісінің пісіп жетілу кезінде құрғақ
ауа қажет.
Минералды қоректендіру. Қауын өсіру үшін тамыр жайылатын терең (30 см)
қабатқа ие және жақсы дәленделген құнарлы топырақ қажет. Топырақтағы егіс
алдындағы негізгі қоректік элементтердің ұсынылған мөлшері: К- 1,50; Са -
1,50; Mg - 1,25; N -3,00; S - 2,00; Р-0,15 ммольлитр су сығындысы (1:2
көлемімен), мұнда рН 6-7 және ЕС 3 Мссм,
Т.Гейсслер мәліметтері бойынша өсіріп баптау ұзақтығының бірдей болған
жағдайында қауындардың минералды элементтерді алып шығуы бар-жоғы 25-33%-ды
құрайды.
Ғ Саііабуданының өнімділігі 1 өсімдікке 5,2 келі өнім тура келетін
жылыжай жағдайында (г1 есімдікке): 10,97 -N; 2,67 -Р; 21,20 - К; 15,06 -
Са; 4,68 -- Mg элементтерін өшірген. Азот, фосфор және калий элементтерін
біршама қарқынды пайдалануы егістен кейін 10-дан 12-аптаға қарағанда, яғни
жемісінің максимал дәрежеде пайда болу кезеңінде, ал кальций мен магнийді
пайдалануы егістен кейін 4-ден 6-аптаға қарай, яғни вегетативтік
ағзаларының максимал өсуі кезінде қарқынды жүрді.
Қауынның қоректік элементтерге деген талабы өсу кезендеріне қарай
өзгеріп отырады, Тайвань ғалымдары қауынның қоректік ерітіндіден минералды
элементтерді пайдалану динамикасына негізделіп қауынның жылыжай жағдайында
өсіп-дамуын 4 сатыға бөлді: вегетациялык өсу, жемістерінің пайда болуы,
жемістерінің өсуі және жемістерінің пісіп жетілуі. Қауындардың қоректік
ерітіндісін ең көп мөлшерде пайдалануы жемістерінің өсуі кезінде анықталды
жемісінің өсу дәрежесіне қарай өзгеріп отырды.
Қауынның минералды қоректенуінде калийдің рөлі үлкен. Калиймен
қоректенуі артқанда өнімділік, ауруларға қарсы тұруы, сондай-ақ
жемістерінің химиялық құрамы жақсарады, әсіресе аскорбин қышқылы және қант
мөлшері артады. Калий аналық гүлдерінің жақсы ашылуына жағдай жасайды.
Калиймен жоғары мөлшерде қоректендіргенде аналық гүлдері пәлектің түбіне
жақын төмен жайласады, бұл өз кезегінде жемістерінің ерте пісіп жетілуіне
алып келеді
Температураға талабы. Қауынның фотосинтезі үшін оңтайлы температура 30-
40°С. Ауаның күндізгі төмен температурасы (10-12°С) өсімдіктердің өсуін
баяулатады, бірақ дамуын күшейтеді. Мұндай температурада гүлдерінің түсуі
байкалады. Қауын сорттарының көпшілігі үшін ауаның 10-15 °С температурасы
биологиялық минимум болып есептеледі [8].
Қауынның жемістерінің пісіп жетілуі үшін ауаның 10°С-тан жоғары болған
оңтайлы температураларының жиынтығы жалпы вегетациялық кезең бойынша 2800-
3200°С-тан төмен болмауы керек.
Отандық мамандардың мәліметтері бойынша өсіріп баптау кезінде ауа
температурасы күндіз - 26-28°С және түнде 18°С-тан темен болмауы керек.
Сондай-ақ, пленкалы жылы жайларда өсімдіктердің түйіндері пайда болғанға
дейін температураларды 25-30 С-тан төмендетпей ұстап тұру, түйіндеп болған
соң - 30-40°С, ал бұлтты кундер! 22-24°С дәрежеде болуы керек. Түнгі
температура 18°С-тан төмен түспеуі керек
Алайда Еуропада қауынды жылыжайда өсіріп баптауда жылу тәртібін жоғары
дәрежеде ұстап тұру керек. Анықталуынша төмен температура аналык гүлдердің
пайда болуына жағдай жасайды (әсіресе көктемгі ұзақ күн егісінде)
жемістерінің пайда болу пісіп жетілу ұзақтығын арттырады, сәйкесінше,
жемісіндегі ассимиляттардың (қанттардың) жинақталуын да арттырады..
Пікірлердің мұндай түрліше болуы аталған температуралар ұсынылған
жарықтандыру жағдайлары есепке алынбағандықтан болады. Жарықтың төмен болу
жағдайында жарықтың жоғары дәрежеде қамтылған жағдайымен салыстырғанда
оңтайлы температурасы едәуір төмен болады. Голландтық мамандар көшетті
отырғызғаннан кейін олардың орпығып алуы үшін ауаның температурасын екі күн
бойы күндіз-түні 20 °С-тан төмен дәрежедеде ұстап тұруды, ал содан
соң—түнде 18°С және күндіз 21-22 °С дәрежесінде ұстап тұруды ұсынады.
Жемістері пайда болған соң көбінше күндіз 19-20 °С және түнде 15-!6°С
ұсынады. Мұнда түйіндеу-пісіп жетілу мерзімі 40-42 күннен (ыстық жаз
мерзімінде) 50-60 күнге созылып кетуіне қарамастан ассимиляттардын тыныс
алуға шығындалмай жемістерінде жинақталу есебінен жемістерінің сапасы
артады. Жемістерінің өсуі мен пісіп жетілуі кезінде температураның жоғары
болуы (35-40 "С-тан жоғары) олардың кұрамындағы қант мөлшерінің азаюына
алып келеді. Ауаның жоғары ылғалдылығымен бірге температураның төмен болуы
жемістерде конденсат пайда етеді және олар шіриді.
Қауынның субстрат (микроағзалардың өсіп-өнетін азығы бар орта)
жағдайында температураға талабы жоғары. Субстраттың оңтайлы температурасы
20-24 °С болып есептеледі. Пленкалы жылыжайда тамыр жайласқан топырақ
қабатынын температурасы +20-21°С болған жағдайда ауаның түнгі төмен (12-
15°С) температурасы қауын өсімдіктерінің өніміне кері әсерін тигізбейді.
2 Технологиялық бөлім
2.1 Қауынның агротехникасы.
Қауынды қарбыз егілетін ауыспалы егісте орналастырады. Қауын танабының
гектарына 20-30 т көң және қажетінше минералды тыңайтқыш енгізілуі ке-рек.
Фосфор тыңайтқышы аналық гүлдердің қалыптасыуын және жемісінің пісуін
жеделдетеді.
Топырақты өңдеу қарбыздікіне ұқсас. Қайта соққан үскірікке
төзбейтіндіктен қауынды, қарбыздан 5-6 тәулік кешірек себеді.
Қауынды бір үяға бір өсімдік өсірілсе 1,4x0,7 м және 1,4x0,5 м, егер екі-
үш өсімдік келсе 1,4x1,4 м сұлбасымен себеді. Бір гектарға 2-2,5 кг түқым
себеді. Күтім жүмыстары қарбыздікіне үқсас. Жемісін таңдап жинайды. Піскен
қауынды түсінен, өзіне тән хош иісінен және жеміс сағағының жеңіл
үзілетінінен айыра-ды. Жалпы жинауды бозқырау түсер алдында бастайды. Сақ-
тауға сәл пісіңкіремегенін таңдап алады. Сағағынан үзілген жемісті танапта
10-12 күн үстайды да, кейін сөрелерге орналастырады немесе торға салып жеке-
жеке іледі. Жеміс қоймасындағы температура 2-4°С жылылықта, ауа ылғалдылығы
70-80 % болуы керек.
Қауынның өсіру технологиясы қарбызға ұқсас. Қауынды өсіруге жақсы
жылынатын, жа-рық жэне ылғалмен камтамасыз етілген танап таңдалады. Ыза
суларының орналасу деңгейі 1,5-2,0 м төмен болуы керек.
Жоғары және сапалы өнім алу үшін барлык агротехникал ык ша-ралар колайлы
мерзімінде жүргізілуі және егісті арамшөптерден таза күйінде ұстау қажет.
Қауын қоңыр және суармалы сұр топырақтарда жақсы өседі. Тығыз, әлсіз
аэрацияланатын топырақтар өсімдіктің физиологиялық солуына экеліп соғады.
Қауын тұзға қарбызға қарағанда төзімді дақыл (хлорлы тұздардың шектік
концентрациясы 0,015%, ал күкірт қышқылы түздарына 0,02%), тұздардың одан
жоғары мазмұны өсімдік өсуіне, дамуына жэне жемісінің химиялық құрамына
кері эсерін тигізеді. Күшті тұзданған топырақтар алдымен шаюды қажет етеді.
Егер қауынды бір орында бірнеше жыл қайталап өсірсе, онда ол үшінші
жылдан бастап, аурулардың көптеп таралуынан өнімділігін күрт төмендетеді.
Гуцалюк Т.Г. (2006) деректері бойынша, Қазақстанның оңтүстігі мен
оңтүстік-шығысының орташа жэне жеңіл саздақты қүмдуыт топырақты жерлерінде
қауын егісіне органикалық және минералдық тыңайтқыштар беру ухынылады, оның
ішінде көң -20-30 тга, азот 30-60 кгга, фосфор 30-90 жэне калий 60 кг га
эсерлі затпен сіңіріледі. Аталған тыңайтқыштарды азоттан басқасын күзде
топырақты негізгі өңдеумен бірге береді.
Қауынның түкымын топырақтың 10 см тереңдігі 12-15°С жылынған кезде
себеді. Себілу тереңдігі топырақ типіне, оның ылғалдылығына жэне себу
мерзіміне байланысты 4-6 см жүргізіледі.Қауын тұқымын себуге эзірлеу қрбыз
тұкьшына үксас.
Әрбір шұңқырға 5-7 данадан тұқым себеді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz