ОҚО Төлеби ауданы Зертас ауылы жағдайында сұлы дақылынан жоғары өнім алудың технологиясын жасау

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

«ОҚО Төлеби ауданы Зертас ауылы жағдайында сұлы дақылынан жоғары өнім алудың технологиясын жасау» тақырыбы бойынша АП 10-1к2 тобының студенті А. Ә. Әлізахованың курстық жұмыста сұлыға жалпы сипаттама, сұлының морфологиясы және химиялық құрамы, сұлының биологиялық ерекшелігі, сұлының сорттары, сұлыдан жоғары өнім сапасын арттырудың технологиясын жасау курстық жұмыстың негізгі мақсаты болып табылады.

Курстық жұмыста ___беттен, 13 кесте, пайдаланған әдебиеттер тізімі 25.

Түйін сөздер: Сұлы, сорт, технология, егістік танаптар, өнімді бағдарлау, тыңайтқыш қолдану жүйесі, морфологиясы және химиялық құрамы, биологиялық ерекшелігі, өнім сапасын, тұқымның өнгіштігі.

Мазмұны

1. 1

1. 2

1. 3

1. 4

1. 5

2. 1

2. 2

2. 3

2. 4

2. 5

2. 6

2. 7

2. 8

2. 9

Нормативтік сілтемелер . . .

Анықтамалар . . .

Белгілеулер мен қысқартулар . . .

Кіріспе . . .

Негізгі бөлім . . .

Сұлының ботаникалық сипаттамас және өсіру ерекшелігі . . .

Сұлы биологиялық ерекшеліктері және аудандастырылған

сорттары . . .

Нақты топырақ -климаттық жағдайдағы егіншілік жүйесі . . .

Шаруашылықтың топырағы және олардың агрохимиялық көрсеткіштері . . .

Ауа райы ерекшелігі . . .

Технологиялық бөлім . . .

Тәлімі жердегі сұлының ылғалмен қамтамасыз етілуіне

байланысты өнімділігін бағдарлау . . .

Нақты топырақ-климат жағдайында өнімді бағдарлау . . .

Сұлыдан жоспарланған өнім алу үшін тыңайтқыш мөлшерін анықтау . . .

Сұлының ауыспалы егістегі орны . . .

Топырақ өңдеу жүйесі . . .

Тұқымды себуге әзірлеу, себу мерзімі, мөлшері . . .

Егін себер алдындағы топырақ өңдеу жүйесі . . .

Өнімді жинау . . .

Негізгі дақылды өсірудің технологиялық кескіні . . .

Қоршаған ортаны қорғау және техника қауіпсіздігі . . .

Қортынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Нормативтік сілтемелер

МҮТ 7. 32-2001. Мемлекетаралық үлгі-талап. Ғылыми-зерттеу жұмысы жайындағы есеп. Құрылымы мен рәсімдеу ережелері.

МҮТ 7. 1-84. Ақпарат, кітапхана және баспа істері жөніндегі үлгі-талаптар жүйесі. Құжаттың әдеби көрсеткіштер сипаттамасы. Құжат жасаудың жалпы талаптары мен ережелері.

МЕСТ 2. -102-68 ЕСКД. Құрастырушы құраттардың түрлері жиынтығы.

МЕСТ 2. -104-68 ЕСКД. Негізгі жазулар.

МЕСТ 2. -201-80 ЕСКД. Құрастырушы құраттардың белгілері.

МЕСТ 12046-85 Мемлекет аралық стандарт. Ауыл шаруашылық дақылдарының тұқымдары. Сапа туралы құжат.

МЕСТ 20081-74 Ауыл шаруашылық дақылдарының тұқымдары. Терминдер. Анықтамалар.

Анықтамалар

Агроөнеркәсіптік кешен - азық-түлік өнімдерін өндіруге және ауыл шаруашылығы шикізаттарынан көпшілік тұтынатын өнеркәсіп тауарларын шығаруға бағытталған сала.

Аңызақ - далалы-шөлейт аймақтарда жазғытұрым жиі кездесетін және өсімдік тіршілігіне өте қолайсыз құрғақ та ыстық жел.

Ауыспалы егіс - екпе дақылдар мен жердің ғылыми негізде егіс танаптарындағы белгілі уақыт аралығында алмасып отыруы.

Егістіктің ылғалмен қамтылуы - танаптағы екпе дақылдардың топырақ ылғалына талабын қамтамасыз ету.

Жалпы өнім - белгілі бір уақыт аралығында өндірілген өнім көлемі.

Қарашірік - құнарлықты анықтайтын және топырақтың жоғарғы қабатындағы қара қоңыр түсті органикалық зат.

Құрғақшылық - ауаның шамадан тыс температурасы мен аңызақ желдің салдарынан туындайтын жайсыз құбылыс.

Өнімді ылғал қоры - өнімге тікелей әсері бар топырақтағы өсімдіктер пайдаланатын ылғал мөлшері.

Өскін - себілген тұқымнан белгілі бір уақытта жер бетіне өсіп шыққан өсімдік көгі.

Өсу кезеңі - өсімдік өскіндері жер бетіне шыққаннан бастап толық піскенге дейінгі аралық.

Сүрі жер - ауыспалы егістегі ылғал жинайтын және арамшөптермен күрес жүргізілетін танап.

Сыдыра жырту - топырақты қайырмасыз құралдармен жыртып өңдеу.

Сыртқы орта - тірі ағзаға әсер ететін қоршаған орта факторларының жиынтығы.

Тәлімі егіншілік - ауа райының қолайсыз жағдайында өсірілетін дақылдар өнімі көктемгі жауын-шашынға негізделген суарылмайтын егіншілік саласы.

Топырақ бұрғысы - жер қыртысының әр түрлі тереңдігінен топырақ үлгілерін алуға арналған құрал.

Тұқымның өнгіштігі - белгілі бір жағдайда тұқымның өніп шығу қасиеті.

Тыңайтқыштың әсерлі заты - тыңайтқыш құрамындағы өсімдік сіңіре алатын элемент мөлшері.

Фенология - табиғаттағы маусымдық құбылысты және оның ауа райы ерекшелігімен байланысын зерттейтін ғылым саласы.

Физиология - тірі ағзада жүретін алуан түрлі құбылыстар мен зат алмасуы жайлы ғылым.

Эфемероид - өсу кезеңі өте қысқа көп жылдық шөптесін өсімдіктер тобы. Олардың өсуі күзде басталып, көктемге дейін созылады.

Эфемер - өсу кезеңі өте қысқа бір жылдық шөптесін өсімдіктер тобының жалпы атауы.

Белгі - өсімдік құрылымының шаруашылықта пайдалы және тиісті
құралдармен өлшенетін немесе көріп бағаланатын нақты сипаты.

Дақыл - белгілі бір мақсатта пайдалану үшін мәдени егісте өсірілетін өсімдік түрі.

Сорт - белгілі бір дақылдың тиісті табиғи және өндірістік жағдайларда
өсіру үшін өнім мөлшері мен сапасын арттыру мақсатында селекциялық жолмен сұрыпталған және тұқымы жүйелі көбейтілген, шығу тегі бойынша туыстас және морфологиялық белгілері мен шаруашылық-биологиялық қасиеттері бойынша ұқсас өсімдіктерінің тобы.

Технология - нақты топырақ-климат жағдайында тиімді мөлшерде және сапалы өнім алу мақсатында арнайы ғылыми-зерттеу нәтижесінде әзірленген белгілі бір дақылды өсіру тәсілдерінің жиынтығы.

Белгілеулер мен қысқартулар

ҚР - Қазақстан Республикасы

ж. ж. - жылдар

NРК - азот, фосфор, калий

ЕКЕА - ең кіші елеулі айырмашылық

ж. б. - және басқалар

т. б. - тағы басқалар

ц/га - 1 гектар жерден центнер есебімен алынған өнім мөлшері

см - сантиметр

% - пайыз

м - метр

ц - центнер

г/см ³ - 1 куб сантиметрдегі грамм есебі

< - кіші

> - үлкен

млрд. - миллиард

А - өсіру технологиясы бойынша

В - гербицидтер

кг/га - 1 гектарда килограмм есебі

с. к. - сулы концентрат

э. к. - эмульсиялы концентрат

с. д. т. - суға дайындалған түйіршік

Х - орташа жиынтық

т. с. с. - тағы сол сияқты

э. з. - әсерлі зат

⁰ С - температура

Кіріспе

Оңтүстік Қазақстан облысының топырақ-климаттық жағдайы және ауа-райының қалыптасу ерекшелігі ауыл шаруашылығының барлық саласын дамытуға қолайлы.

Елімізді азық түлік және мал азығындық жем-шөпен қамтамасыз ету мақсатында және бәсекеге қабілетті ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді дамыту бүгінгі таңда өзекті мәлеле. Егіншілікте маңызды мәселелердің бірі ауыл шаруашылығы міндеттерінің өндірісін арттыруда минералды және органикалық тыңайтқыштардың тиімді пайдалану, жаңа тиімді технологияны енгізіп, өнімділікті үздіксіз арттыру жолдарын қарастыру мақсат, міндеті алдымызда тұр.

Ел басы Н. Ә. Назарбаев халыққа жолдауында ауыл шаруашылығы өнімдерін арттыру сапасын жақсылау жөніндегі мәселелерді көтерді.

Ауыл шаруашылығы өнімін артыруда өнімнің өзіндік құнын төмендетуде, сондай-ақ топырақтың құнарлығын арттыруда маңызды факторлардың бірі тыңайтқыштарды тиімді пайдалану болып есептеледі.

Көптеген тәжірибелер мәліметтеріне сүйенсек ауыл шаруашылығы егіндерінің өнімдері артуының 50% минералды тыңайтқыштар есебінен екенін көрсетті.

Республикалық бюджеттен бөлінген қаржы егістікке, су жеткізуге, элита тұқым шаруашылығына, минералды тыңайтқыштар алуға, өсімдік қорғау шараларына, асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға субсидия ретінде бөлінеді. Ауылдық жерлерде инженерлік инфроқұрылымдарды дамыту жөнінде де айтарлықтай жұмыстар жүргізілуде.

Төлеби ауданындағы ауыл шаруашылығын реформалау кезенінде нарықтық экономиканы енгізу бағытында жүргізілген іс-шаралардың нәтижесінде егіншілік жүйесінде көптеген өзгерістер болды. Облыста ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс көлемі 762, 7 мың гектар. Дәнді және бұршақты дәнді дақылдар 226, 5 мың гектар егілді. Оның ішінде май сығатын дақылдар 82. 1, мақта - 222, 9 картоп - 10. 2, көкөніс - 24, 2, бақша - 16. 9 мың га егіледі.

Сұлының сабағы берік, негізгі өсіп-өну кезеңдерінің ұзақтығы бұршақ тұқымдас дақылдарының өсіп-даму кезеңдеріне сәйкес келетіндіктен, ол аралас егістіктің маңызды астық тұқымдас түрі. 100 кг көк балауса массасында орта есеппен 17 азықтық өлшем және 2, 2 кг қорытылатын протеин, 100 кг пішенде 48 азықтық өлшем мен 6, 2 кг қорытылатын протеин және 100 кг сүрлемде 17 азықтық өлшем мен 1, 9 кг қорытылатын протеин бар. Орта сападағы 1 кг сұлы бір кг азықтық өлшемге тең, сабанда 0, 2-0, 3 пішіндемеде 0, 45-0, 50 азықтық өлшем бар. Сабаны жақсы ірі сабақты мал азығы.

Соңғы жылдары сұлының өнімділігі 5-18 ц-ге дейін өзгере отырып, орташа өнімі Қазақстанда 12, 0 ц/га болды.

Масақты дақылдардың тек өндіріс көлемін ұлғайтып қана қоймай, оның өнімділігін арттыру және сапасын жаңарту сияқты ізденіс шаралардың дүние жүзілік маңызы өте зор.

Курстық жұмыстың мақсаты - «ОҚО Төлеби ауданы Зертас ауылы жағдайында сұлы дақылынан жоғары өнім алудың технологиясын жасау.

Бұл мақсатты шешуге алдымызға мынандай мақсаттар мен міндеттер қойылды:

- Төлеби ауданында өсірілетін сұлы дақылдың - ботаникалық ерекшелігін анықтау;

- сұлы дақылдың биологиялық ерекшелігі мен нақты топырақ-климаттық жағдайда өнім бағдарлау;

сұлы дақылдың сорт ерекшелелігін анықтау;
нақты топырақ-климаттық жағдайда сұлы дақылын өсірудің технологиясын жасау.

Сұлы дақылдың өнімділігін арттыру және сапасын жаңарту ізденіс шараларды зерттеу. Фотосинтетикалық белсенді радиация кірісі бойынша өнім мөлшері.

Сорттардың бір-бірінен айырмашылығы, олар біркелкі жағдайда өсірілгеніне қарамастан мөлшері, сапасы әртүрлі өнім береді. Осыған байланысты күн тәртібіне қойылатың өзекті мәселе сұлы сорттары вегетативтік массаны мейлінше мол жинақтауды қамтамасыз ететін қуатты гетерозистік қабылетке ие болуы кажет және бүкіл вегетация кезінде күннің фотосинтездік белсенді радиация энергиясын бірқалыпты әрі толық пайдалануы қажет.

1 Негізгі бөлім

1. 1 Сұлының ботаникалық сипаттамасы және өсіру ерекшелігі

Белгілі бір топырақ және ауа-райы жағдайына ұсынылған астық дақылдарын, оның ішінде бидайды, арпаны өсірудің технологаялық шараларын, атап айтқанда алғы дақылды таңдап алу, топырақты негізгі өңдеу, тыңайтқыш енгізу, егіс себер алдындағы топырақты өндеу, егіс себу, арамшөптермен, аурулармен, зиянкестермен күресу, суару, дер кезінде ысырапсыз өнім жинау, алынған өнімді тазалау және сақтау жұмыстары сортты өсіруге және оның потенциалдық өнімділігін көтеруге бағытталған болуы тиіс.

Топырақ өңдеуге жұмсалған еңбек пен қаржыны мүмкіндігінше толық
ақтап, ауыл шаруашылық дақылдарынан тұрақты мол өнім алу үшін бұл
жұмыстарды аз уақыт ішінде сапалы жүргізу қажет. Сонымен қатар топырақ
өңдеу жұмыстарын жүргізгенде аймақтың топырақ климат жагдайларын,
шаруашылықтағы ауыспалы егіс жүйесін, өсірілетін дақылдардың
ерекшелігін, олардың алғы дақылдарын, танаптарда кездесетін арамшөптер
түрлерін ескере отырып, қазіргі кезде елімізде көп қолданылатын жаңа
өзгертілген ауылшаруашылық машиналарды кеңінен қолдану қажет [1] .

Егістік сұлы ( Avena sativa ) қабықты және қабықсыз деген түрлерге бөлінеді. Қабықты түрі негізгі егістік алқаптарды алып жатыр, ал қабықсыз сұлы егістіктің аз ғана бөлігін алады, өйткені оның өнімі жоғары емес.

Сұлының тұқымы әдетте үш ұрықтық тамырмен өнеді. әуелі ортаңғы бір тамыр, соңынан екі шеткі тамыр шығады. Кейде алты тамырға дейін пайда болады (түзіледі) . Егістік сұлының тамыр жүйесі жақсы дамыған және жоғары сіңіру қабілетімен ерекшеленеді. Тамырлары 2-3 жапырақ кезеңінен өзінде-ақ 70-80 см тереңдікке кіреді ( дән түзілу кезеңінде - 120 см-ге дейін) және жайылады да топырақтан қиын сіңірілетін қоректік заттарды жақсы пайдаланады. Сұлы көктегеннен кейін 10-15 күннен кейін түптенеді, тағы 10-15 күннен соң түтіктену басталады және осы уақыттан бастап өсімдіктер қарқынды дамиды.

Өнімді түптенуі топырақтың құнарлылығына, ылғалдылығына, қоректену алаңына қарай өзгереді: 1-ден 6, 5-ке дейін болуы мүмкін, бірақ мүмкін, бірақ шаруашылық жағдайында 1, 1-1, 3-тен аспайды. Сұлы - өздігінен тозаңданатын өсімдік. Шашағы жоғары жапырақ қынабынан көтеріледі де оның басы сыртқа шығады, гүлдену жоғары бөлігінен басталады. Шашақтану 5-6 күнге созылады, сонан соң ортаңғы жапырақтан жоғары болып шығады. Бүкіл гүлдену кезеңі 6-8, кейде 9-10 күнге созылады. Масақша гүлдену төменнен жоғары қарай жүреді. Ең күшті дамыған дән жоғары бөлігінде болады. 1000 дәннің массасы - 22-36 г.

Қазақстанда аудандастыруға жіберілген астыққа өсірілетін сорттары: Битик, Иртыш -15, Казахстанский-70, Льговский-82, Мирный, Синельниковский-14, Скакун, Черниговский-28.

Биологиялық ерекшеліктері. Сұлы - жылуға талғамыз аз дақыл, тұқымы +2-3 ⁰ -та өне бастайды, вегетативті органдарының қалыптасу кезеңіндегі төменгі температура +4-5 ⁰ , ал ең қолайлы температура +12-16 ⁰ , генеративті органдарының қалыптасу кезінде сәйкес +10-12 ⁰ және +16-22 ⁰ .

Егін көгі көктемгі -8-9 ⁰ бозқырауды, гүлдену кезінде -1-2 ⁰ , дәннің сүтене пісуі кезінде -4-5 ⁰ бозқырауды көтереді. Себуден пісуге дейінгі кезеңде орта есеппен орташа пісетін сорттарға барлығы 1650 ⁰ температура қажет.

Сорттардың пісу жылдамдығы мен жаздық метеорологиялық жағдайларына байланысты өсіп-өну кезеңінің ұзақтығы -70 -100 күн, шабылмалы пісуі кезеңі (шашақтану кезеңі) - 55-60 күн.

Вегетативті массасы шапшаң өсу қабілеті, төменгі температурада өсу мүмкіндігі, бозқырауға төзімділігі сұлыны мал азығын өндірудің қарқынды жүйесінде теңдесі жоқ бағалы дақыл ретінде танытады.

Сұлы - (арпамен салыстырғанда) ылғал сүйгіш өсімдік, оның транспирациялық коэффициенті 400-520 тең. Су пайдалану коэффициенті 50-70 м ³ , суармалы жағдайда 1 ц құрғақ затқа есептегенде 30-40м ³ -ге дейін төмендейді. Қарқынды өскенде түтікке шығудан шашақтануға дейін барлық қажетті ылғалдың 60%-ға дейінгі мөлшерін сіңіреді.

Топырақтан қиын еритін заттарды сіңіре алатын қабілетіне байланысты сұлының қоректенуге талғамы арпаға қарағанда жоғары емес. Ол әр түрлі топырақта өсе алады, алайда құмдақ және сазды топырақта өсе алмайды, сортаң жерлерге нашар өседі.

Сұлының 3-4 дақыл ретінде 2-3 танапты дәнді отамалы дақыл-дәнді, отамалы дақыл-шөптер ауыспалы егісінде жүгеріден немесе біржылдық шөптен кейін орналастырылады. Топырақты өңдеу жаздық бидай, арпаға ұқсас. Алқапта сұлыны айтарлықтай кеш себеді, мұның өзі аңызды арамшөптен, ең әуелі қара сұлыдан тазартуға мүмкіндік береді. Тыңайтқышты жоспарланған өнімін парға, немесе отамалы дақылдарының астына енгізіледі [2] .

Солтүстік Қазақстанда ең қолайлы себу мерзімі - мамырдың аяғы мен маусымның басы, мал азығына өсіргенде ең жоғары өнім - маусымның алғашқы онкүндігінде сұлыны мамырдың бірінші онкүндігінен бастап әрбір 8-10 күн сайын маусымның ортасына дейін себеді, мұндай жағдайда шашақтану кезеңінде қолайлы мерзімде шабылып жемшөптің үздіксіз түсіп отыруы қамтамасыз етіледі. Астыққа өсіргенде ылғалдану ерекшеліктеріне қарай себу нормасы - 2, 5-4, 0 млн. өнгіш тұқым (90-120 кг/га), жемшөпке өсіргенде -3, 0-4, 5, суармалы жерлерде -4, 0-5, 0 млн/га өнгіш тұқым. Тұқымды топыраққа сіңіру тереңдігін 4-5 см-ге, бірақ топырақтың беткі қабаты кеуіп кеткенде сіңіру тереңдігі 6-7см жеткізуге болады. Жемшөп жинаудың қолайлы мерзімі - шашақтану кезеңі.

1. 2 Сұлы биологиялық ерекшеліктері және аудандастырылған сорттары

Сұлы өсірудің қарқынды технологиясын игеру кезінде, өсімдіктің өсу жағдайына деген талаптарын, өсу және даму ерекшеліктерін есепке алған жөн. Сұлы өсуі және жетілуі келесі кезендерден тұрады: дәннің ісінуі, өнуі, өсуі, үш жапырақтың қалыптасуы, түптенуі, түтікке өтуі, сабақтануы, масақтануы, түлденуі, сұт еніп, қамырланып және толық пісуі.

Қазақстанның Оңтүстігіндегі тәлімі жерлер жағдайында сұлының өсуі мен жетілуінің алғашқы кезендері салыстырмалы түрде төменгі оң температура мен қысқа күн кезеңінде өтеді. Жазғы егіске арналған сұлы сорттарына күн ұзақтығының әсері төмен болып, көктемде қарқынды түрде өседі.

Әмбебап және күздік сорттар қыстауға біршама бейім келеді. Қыстан дұрыс шығу үшін сұлының күздік егісінің шынығуы қажет. Шынығу ауа температурасының 5 градусқа дейін төмендеуінін басталып, 0 градусқа өтуімен аяқталады. Жалпы ұзақтығы - 15-20 күн. өсімдіктің әлсіз жетілуі, шынықпауы және фосфорлы тыңайтқыштардың жетіспеуі күздік, сұлының аязға тұрақтылығын төмендетеді.

Температура диапазоны +6 градус пен 22 градус, жыртылған жер қыртысындағы ылғал мөлшері жалпы ылғал сыйымдылығынын, 60-70 пайызынан төмен болмаған жағдайда біртегі өскін алуға болады. Сұлы өскіні ауа температурасы - 7-8 градусқа төмендесе, шыдай алады. Алайда дәннің толығуы кезіндегі - 3 градусқа дейінгі суық қауіпті. Оның үсіп кетуі мүмкін. Сұлы дақылының толық пісіп-жетілуі үшін тез пісетін сорттарға 1000-1500 градус, кеш пісетін сорттарға 1500-2000 градус тиімді температура жиынтығы қажет [3] .

Сұлы дәннің 1ц өнімін өндіруге топырақтың 6-12 мм су қоры жұмсалады, ылғалды ең көп қажет ететін кезі масақтану және дәннің толығу кезеңі.

Қолайлы температура мен топырақ ылғалдылығы жеткілікті болғанда сұлы түптенуінің коэффициенті 2, 5-3, 0-ке дейін жетеді. Бірақ ылғал жетіспесе, ал температура жоғары болса және тұқым терең егілсе түптену коэффициенті төмендейді, түптенумен бір мезгілде екінші реттік тамырлану үрдісі жүреді. Егер өсімдік екінші реттік тамыр түзбесе, онда өнім қолайлы мамадан 30 %-ға дейін төмендейді. Осы кезенде өсімдік топырвқтан қоректік заттарды қарқынды түрде сіңіреді. өсімдік конусының жоғары бөлігі тартылып, оның сегментациясы жүреді және әрі қарай масақты төмпешіктер түзілсе бастайды. Шашыраңқы жарық, 10 градусқа дейінгі температура, мол керектік заттар сегменттің көп мөлшерінің түзілуіне әсер етіп, біршама ірімасақ қалыптасуға мүмкіндік жасайды.

Тамыр жүйесінің тез жетіліп түптенуіне, масақтың түзілуіне, өсімдіктің өсіп, түтікке енуіне қоректік заттардың мол қоры, жеткілікті ылғалдылық 12 - 20 градус температура қажет. Мол өнім алу үшін өсімдікті минералды тыңайтқыштармен, әсіресе жетілудің алғашқы кезеңіде Р. К, қалған кезендерінде азотпен қамтамасыз ету керек.

Сұлыдың 10 ц өнім алу үшін 26 кг азот, 11 кг фосфор, 26 кг калий жұмсалынады.

Сортқа және өсіру аймағына байланысты бұл талаптар өзгеріп отырады. Сондықтан енгізілетін тыңайтқыш мөлшерін есептеу үшін сол аймақтарда орналасқан ғылыми - зерттеу мекемелерінің кеңестерін, агрохимиялық картограммаларда негізгі алу қажет.

Дән өндіруге арналған «Оңтүстік» сорты 26-44 ц\га өнім береді. Мемлекеттік сорт сынау комиссиясының мәліметі бойынша дәннің сапасы өте жоғары, одан түрлі тағам дайындалады, өсімдік ауруларына аз шалдығыды.

Суармалы жүрде күзде егілген жағдайда 300-700 ц\га көк балауса өнімін береді. Бұл сортты жылдың кез келген мерзімінде себуге болады, бірақ күзгі егістің өнімі мол болатыны белгілі.

Сұлының «Сарыағаш» сорты. «Сарыағаш» сортының көк балауса өнімдерділігі 500-700 ц\га күзде тұқым толық өніп шығу үшін бір рет көктемде екі рет орып алу үшін екі рет суарылады. Көк балаусаға бірінші орым масақтану кезеңінен ерте орылса, онда егінді екі рет оруға (екінші орымнан дән алуға болады) болады. Бұл сорттың мал шаруашылығы үшін пайдалы жағы дәні қамыр болып піскенге дейін сабағы, жапырағы сарғаймай, көк балауса күйінде тұра береді.

Дән өнімділігі 26-34 ц\га. Мемлекеттік сорт сынау комиссиясының мәліметі бойынша дәннің сапалы жоғары деп бағаланған.

Қысқы аязға, қара суыққа шыдамды. Бұл сорттың бір ерекшелігі көктемде кеш егіліп, өркендері алғашқы суықтарға шалынбаса, онда өсімдік сабақтамай қояды, демек күздік сортқа жатады. Сұлының «Сарыағаш» сорты күзде ерте көктемде себіледі [4] .

Сонымен қатар топырақ құрамындағы химиялық қоректік заттар мөлшерінің азаюы топырақтын физикалық қасиеттерінің нашарлауы, гидромелиоративтің жағдайдың төмендеуі, құрылымының бұзылуы егіншілік жүйесін ғылыми негізде жүргізуді талап етіп отыр.

Егін шаруашылығын тиімді түрде жүзеге асырудың негізгі элементтерінің бірі ретінде әрбір топырақ - климат аймағының өз ерекшеліктеріне қарай ауыспалы егіс жүйелі оңтайлы жүргізу болып табылатыннан атай көрсетеді. Бұл ретте қоза - жоңышқа ауыспалы егіс жүйесінің бұдан біраз уақыт бұрын белгіленген жүйелері бүгінгі таңда егін шаруашылығын интенсивтендіру мен нарық экономикасының қазіргі талаптарына оншалықты сәйкес келе бермейтінін де айтады.

Жаңадан ұсынылатын ауыспалы егіс жүйесін белгілеу мен оның аумағын анықтау агроэкономикалық негізделуі және ландшафтық жер жағдайларына негізделуі тиіс деп санайды. өйткені, мұның өзі ауылшаруашылық дақылдары егіс көлемінің неғұрлым қолайлы құрылымын, жаңадан ұсынылатын ауыспалы егіс жүйесін және оларды топырақ алқаптарының өзіндік экономикалық мүмкіндіктерін мұқият ескере отырып, негіздей түсуді қажет етеді.

Қазіргі кезде топырақтың құнарлылығын сақтау мен арттыра тұсу проблемасы Азық-түлік бағдарламасының мәселелерін дұрыс шешу қажеттілігіне байланысты бұрынғы қай кездегімен салыстырғанда да мейілінше өткір қойылып отырғанына айрықша назар аударады.

Жоңышқа егілген танаптын 0-60 см тереңдікте айдалған қыртысындағы нитраттың мөлшері топырақтың әр килограммына шаққандағы мөлшері - 8. 6 мг, ал 4-ші жылы айдалған қыртысындағы мөлшері - 7. 6 мг болады.

Топырақтағы нитраттың мөлшері бұрыннан үздіксіз айдалып келе жатқан жерге тыңайтқыш берілген кезде топырақтың әр килограмына шоққанда 6, 7 мг, ал тыңайтқыш берілмеген кезде небары 6, 3 мг болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.