Етті бағыттағы сиырды азықтандыру

Аннотация
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартылған сөздер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1Малды азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік ... ... ... ... ... ... .9
1.2Малды нориалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері ... 10
1.3Азық өлшеміне әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.4Мүйізді ірі қара малының асқорыту ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.5 Етті тұқымды сиырды нормалап азқтандыру және рацион құру ... ... ... ... 12
1.6 Бұзаулауға екі ай қалған сиырларды азықтандыру ерекшел ... ... ... ... ... ..13
1.7Бұзаулаған сиырлар, сауын маусымының бірінші кезеңінде азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.8Сиырдың сүті азая бастағанда және бұзауды бөлгеннен кейін азықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35

Малдың, сүтін, етін және басқа өнімділігін көбейту үшін дұрыс азықтандырудың негізі, оларды нормамен азықтандыру болады.Тәуліктік рацион жасағанда мыналар ескеріледі:
Азық рационына сол малдың сүйсініп жейтін жем шөптері кіреді оның мөлшері және сапасы малдың ішін бұзбайтындай, сондай ақ одан тез шығып кетпейтіндей болуы керек.
Тәуліктік рацион жасағанда, сиыр организміне қажетті барлық қоректік заттар сол азықтардан табылатын болуы керек.Әсіресе, жас әлі де өсетін сиырлардың азығының қорытылатын протеин мен минералдық заттар көп болғаны дұрыс.
Рациондағы азықтардың көлемі мен мал толық тоярлықтай болуы керек. Сонда ғана сиырдың ас қорыту органдары дұрыс қызмет атқарады және сиыр тоқ сезінеді.
Рациондағы азықтар әртүрлі болған жөн, мұны әсіресе, сүтті сиырларды азықтандыруда ескеру қажет.
Рационда минералдық заттар жеткілікті болуы тиіс. Егер азықтарда тұз, кальций және фосфор сияқты минералдық заттар жеткіліксіз болса, сиырдың қысыр қалуына, ауруға шалдығуына, сүттің азаюына, іштегі бұзаулардың нашар өсуіне себепші болады.
Ірі қараға берілетін азықтағы дәрумендер де жеткілікті болуы қажет.Бұл әсіресе, жас ірі қара төліне берілетін азықта көбірек ескертілген жөн.
Азық рационы шаруашылықтағы бар азық түрлеріне қарай жасалуы тиіс, ондада шаруашылықтың өзі өсіретін азықтардан жасағаны жөн, компоненттерін сырттан алатын азықтар мен толықтырып отыруымыз қажет.
Қандай малға болса да рацион жасауда құнарлы азықтар астық дәнін, кебекті, күнжараны ықшамдап пайдалануға тырысу керек.Өйткені, жемді көп берудің орнына, оның мөлшерін азайтып, есесіне басқа азықтарды мол беріп те сиырдан сүтті көп алуға болады. Ірі қара рацион көлемді, шырынды азықтарға біраз жем қосылып жасалады. Ірі қараға шырынды азықтарды неғұрлым көбірек берілсе, көлемді азық соғұрлым аз берілуі тиіс.
Ірі қараның қоректік заттарға деген мұқтаждығы екіге бөлінеді, біріншісі малдың тірідей салмағына қарай, тіршілігін қамтамасыз етуге яғни, организмдегі физиологиялық процестерде қан айналуы, тыныс алу, бұлшық еттердің жиырылуы, басқада қажетті процестерді бірқалыпты ұстау үшін керек. Күйіс қайыратын малдар үшін; шикі протеиннің сумен тұзда еритін фракциялары елу пайыз қантпен протеин арақатнасы буаз сойылмайтын іріқаралар рационында сауын сиырларды рационды крахмал қант, қорытылатын протеин арақатынасы болуы тиіс. Ірі қара малын Д,Е, В витаминдері және басқа да витаминдермен көптеп нормалайды.

1. Н. Омарқожаұлы « мал азығын бағалау және малды азықтандыру ».-121б
2. А. Ә. Төреханов, Ж. К. Каримов, Ш. Д. Даленов, Д. Қ. Найманов, Н. Ә. Жазылбеков « Ірі қара шаруашылығы ».-94б
3. А. Ә. Төреханов, Н. Ә. Жазылбеков, М. А. Кинеев « Қазақстанда мал мен құс азықтандыру және азық дайындау технологиясы ».-54б
4. Қ. Қ. Қожанов « Төл ауруларын емдеу және олардан сақтандыру шаралары »-104б
5. А. Дәрібаев « Ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру ».-85б
6. Н. Омарқожаұлы, Б. Әкімбеков «Мал шаруашылығы»-92б
7. Ж. Төлеуіш «Малың аман болса, май ішесің»-24б

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Ф.7.14-02

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

Кафедра:___________________________ _________

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

пәні ___________________________________ ___________________
мамандығы ___________________________________ _____________
жұмыс тақырыбы___________________________ ________________

Орындаған
Карибекова А. _____

(қолы, аты-жөні)

Жетекші
___________________________________ __

(қолы, аты-жөні және ғылыми
дәрежесімен атағы )

Жұмыс бағамен
қорғау ___________
(баға)
_____ __________20__ж

Комиссия:

қолы, аты-жөні
_________________
қолы, аты-жөні

Норма бақылау:
_________________
қолы, аты-жөні

Шымкент 2011ж.

Ф.7.14-03
М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Кафедра Ветеринарлық медицина және зоотехния

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі_______
______________________ 2011ж.

ТАПСЫРМАСЫ №____

___________________________________ ___________________________________ _____

пәні бойынша курстық жұмыс

Студент__________________________то бы___________________
(аты-жөні)
Жұмыстың тақырыбы___________________________________ __

___________________________________ ___________________________

Бастапқы мәліметтер_________________________ ___________
___________________________________ _______________________________

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындау Салыстырмалы
мерзімі көлемі (парақ
саны)
1
2
3
4
5
6
7

Әдебиет: 1. ___________________________________ __________________
2. ___________________________________ ___________________________
3. ___________________________________ ___________________________

Тапсырманың берілген күні ______, жұмыстың қорғалған күні__________
Жұмыстың жетекшісі___________________________________ __________

(аты-жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған ________________________________

(күні, студент қолы)

Ф.7.14-04

Қазақстан республикасы білім және ғылым министрілігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

Факультет Агроөнеркәсіп

Кафедра Ветеринарлық медицина және зоотехния

БЕКІТЕМІН

Кафедра меңгерушісі

_______________________

(қолы, аты-жөні)

________________20__

Хаттамасы №___

Курстық жұмысты қорғау

Пәні ___________________________________ _______________________
Студент____________________________ _тобы________________________

Курстық жұмыстың тақырыбы
___________________________________ __________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _________________
2.___________________________________ _________________
3.___________________________________ _________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) ______,
қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен) ______ балл.
Сомалық баллы _________
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі ___________________________________ ____________
Комиссия мүшелері___________________________ ___
Комиссия мүшелері ____________________________
Комиссия мүшелері _____________________________
Қорғау күні_____________________________20 ___
Аннотация

Малды азықтандыру пәнінен Етті бағыттағы сиырды азықтандыру тақырыбына
жазылған курстық жоба 30 беттен тұрады.
Кіріспе, негізгі бөлім, (5 теориялық азықтандыру 9 кесте) өзіндік жұмыс,
тіршілік қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі
қарастырылған.

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жобаның келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Анықтамалар

Азық өлшемі- организімнің тіршілігі мен өнім өндіруге қажетті энергия мен
құрылымдық және биологиялық әсерлі заттарға мұқтаждығын айқындайтын жалпы
нормалық көрсеткіштерге тәулігіне 1 басқа қажет азық.
Рацион құрылымы- рацион құрамына кіретін азық топтарының оның жалпы
қоректілігіне (а.ө. не АЭЗ бойынша) пайыздық қатынасы айғақтайды.
Тетіктелген азықтандыру нормасы деп- толықтырылған организм мұқтаждығының
18-30 көрсеткішін қамтитын деректер.
Азықтандыру рационы- малға жегізілетін жемшөп пен азықтық қосындылар
мөлшерін, қоректілік көрсеткіштерін сәйкестендіру арқылы жүзеге асырылады.
Азықтандыру типі- рацион құрылымындағы басым азық тобы немесе жекелеген
азық белгілейді.
Рацион – бір тәулікте жейтін азықтардың жиынтығы, олардың қоректік
заттары бір күндік нормаға сәкестендіріледі.
Мал азығын нормалау- мал организміндегі қоректік заттарға
қажеттілікті толықтыру.

Белгілер мен қысқартулар

ҚЗ- құрғақ зат
ШП- шикі протеин
ШМ- шикі май
АЭЗ- азотсыз экстративті заттар
ҚП- қорытылған протеин
АЭ-алмасу энергиясы
г – грамм
мг – миллиграмм
л – литр
а.ө. – азықтық өлшем
кДж – килоджоуль
МДж – мегаджоуль
% - пайыз

Кіріспе

Малдың, сүтін, етін және басқа өнімділігін көбейту үшін дұрыс
азықтандырудың негізі, оларды нормамен азықтандыру болады.Тәуліктік рацион
жасағанда мыналар ескеріледі:
Азық рационына сол малдың сүйсініп жейтін жем шөптері кіреді оның мөлшері
және сапасы малдың ішін бұзбайтындай, сондай ақ одан тез шығып кетпейтіндей
болуы керек.
Тәуліктік рацион жасағанда, сиыр организміне қажетті барлық қоректік
заттар сол азықтардан табылатын болуы керек.Әсіресе, жас әлі де өсетін
сиырлардың азығының қорытылатын протеин мен минералдық заттар көп болғаны
дұрыс.
Рациондағы азықтардың көлемі мен мал толық тоярлықтай болуы керек.
Сонда ғана сиырдың ас қорыту органдары дұрыс қызмет атқарады және сиыр тоқ
сезінеді.
Рациондағы азықтар әртүрлі болған жөн, мұны әсіресе, сүтті сиырларды
азықтандыруда ескеру қажет.
Рационда минералдық заттар жеткілікті болуы тиіс. Егер азықтарда тұз,
кальций және фосфор сияқты минералдық заттар жеткіліксіз болса, сиырдың
қысыр қалуына, ауруға шалдығуына, сүттің азаюына, іштегі бұзаулардың нашар
өсуіне себепші болады.
Ірі қараға берілетін азықтағы дәрумендер де жеткілікті болуы қажет.Бұл
әсіресе, жас ірі қара төліне берілетін азықта көбірек ескертілген жөн.
Азық рационы шаруашылықтағы бар азық түрлеріне қарай жасалуы тиіс,
ондада шаруашылықтың өзі өсіретін азықтардан жасағаны жөн, компоненттерін
сырттан алатын азықтар мен толықтырып отыруымыз қажет.
Қандай малға болса да рацион жасауда құнарлы азықтар астық дәнін,
кебекті, күнжараны ықшамдап пайдалануға тырысу керек.Өйткені, жемді көп
берудің орнына, оның мөлшерін азайтып, есесіне басқа азықтарды мол беріп те
сиырдан сүтті көп алуға болады. Ірі қара рацион көлемді, шырынды азықтарға
біраз жем қосылып жасалады. Ірі қараға шырынды азықтарды неғұрлым көбірек
берілсе, көлемді азық соғұрлым аз берілуі тиіс.
Ірі қараның қоректік заттарға деген мұқтаждығы екіге бөлінеді,
біріншісі малдың тірідей салмағына қарай, тіршілігін қамтамасыз етуге яғни,
организмдегі физиологиялық процестерде қан айналуы, тыныс алу, бұлшық
еттердің жиырылуы, басқада қажетті процестерді бірқалыпты ұстау үшін керек.
Күйіс қайыратын малдар үшін; шикі протеиннің сумен тұзда еритін фракциялары
елу пайыз қантпен протеин арақатнасы буаз сойылмайтын іріқаралар
рационында сауын сиырларды рационды крахмал қант,
қорытылатын протеин арақатынасы болуы тиіс. Ірі қара малын Д,Е, В
витаминдері және басқа да витаминдермен көптеп нормалайды.

1 Негізгі бөлім

1.1 Малды азықтандыру нормасы мен рацион туралы түсінік

Мал азықтандыруды қоректік құндылығы малдың физиалогиялық қоректік
мұқтаждығын белгілейтін азықтандыру нормасының көрсеткіштеріне
сәйкестендіріліп құрастырылған азықтандыру рациондары, яғни жегізілетін
азықтары мен азықтық өсінділері арқылы іске асырылады. Мал азықтандыру
ғылымының мақсаты малдың қоректік қажеттігін мұқтаждық көрсеткіштеріне
сәйкес энергетикалық және құрылымдық қоректік заттар және барлық минералды,
биологиялық әсерлі қосындылармен жан-жақты және толығымен қамтамасыз ету
болып табылады.
Малдың қоректік қажеттілігі арнайы нормалық көрсеткіштерімен
белгіленіп, өтелетіндіктен мұндай азықтандыру жүйесін нормалап азықтандыру
дейді. Малды белгіленген мөлшер, яғни нормасыз, еркінше азықтандыру олардан
өндірілген өнім бірлігіне жұмсалған азық шығынын күрт өсіріп, жемшөп
қорының пайдасыз ысырабына соқтырады.мал шаруашылығы өнімін өндірудегі
жұмсалатын тікелей шығындарда азық шығындарының үлесі басым болғандықтан,
бұл өнімнің өзіндік құнын қымбаттанып, сана рентабельдігін төмендететін
экономикалық фактор болып табылды.
Осы тұрғыдан алғанда мал азықтандыру организм қажеттігінен аз да
немесе одан көпте мөлшерде азық жұмсау зиянды. Организм қажеттілігінен аз
мөлшерде жеткізілген қоректік заттар зат пен энегия алмасуын толық
қамтамасыз ете алмай, төл өсімі мен жетілімін тежесе, сақа малдың
өнімділігін кемітіп, өзін арықтатады. Қажетті шамадан көп енген қоректік
заттар ас қорыту баысында толық қорытылып, игерілмей, көбі босқа, пайдасыз
ысырапталады. Бұл, бір жағынан, өнімнің өзіндік құнын қымбаттатса, екінші
жағынан, зат алмасуын да бұзып, оған кедергі келтіреді. [1].
Организм тіршілігінің қоректік қажеттілігі мал түлігі мен құс түріне,
жасына, жынысына, физиалогиялық жағдайына және өнімділігін байланысты
өзгереді. Нормалап азықтандыруды малдың мұқтаждық көрсеткіштері, яғни
азықтандыру нормасы мен оны қамтамасыз ету үшін малға жегізілетін жемшөп
пен азықтық қосындылар мөлшерін, яғни азықтндыру рационының қоректілігін
көрсеткіштерін сәйкестендіру арқылы жүзеге асырады. Азықтандыру нормасының
негізінде азықтандыру рационын, яғни қоректілігі норма көрсеткіштерін
өтейтін мал басына жегізілетін азықтар мен азықтық қосындыларды
құрастырады. Рацион құрылымы мен құрамы мал түлігі мен құс түрінің ас
қорыту физиологиясын, өнімдік бағытына байланысты зат алмасу ерекшелігіне
сәйкестендіріледі. Рацион құрамына кіретін азық топтарының оның жалпы
қоректілігіне пайыздық қатынасы рацион құрылымын айғақтайды. Рацион
құрылымындағы басым азық тобы не жекелеген азық мал азықтандыру типін
белгілейді. Рацион құрылымын құрғанда әр азық пен негізгі азықтық топтың
мөлшері мен арақатынасы мал түрінің, жасының, жынысының, өнімдік бағытының,
физиологиялық ахуалыныңас қорыту физиологиясына сәйкестендірілуі керек.
Рацион аумақты жемшөбінің желінуі малдың қарын аумағы, яғни оның
сыйымдылығымен байланысты болса, оның ірі және шырынды жемшөпке тиетін
үлесі қарындағы ас қорыту ерекшеліктеріне байланысты өзгертіледі. Райцион
құрылымын белгілегеннен кейін оның құрамындағы азықтардың құрғақ заты
бойынша алынған көлемін нормаға сәйкестендіреді. Азықтандыру рационының
алдымен мал тіршілігін қамтамасыз етуге және түзуге қажет энргия мен
протеиннің жеткіліктілігіне көңіл бөледі.

1.2 Малды нормалап азықтандыру жүйесінің принциптері мен элементтері

Малды нормалап азықтандырудың басты шарты шаруашылықтағы мал түлігі мен
құс түріне, жасына, жынысына, физиологиялық жағдайына, тірілей салмағы мен
өнімділік деңгейіне байланысты өзгеретін организм мұқтаждығын, яғни
азықтандыру нормасын дәл анықтау болып табылады. Организм тіршілігін
қамтамасыз етіп, өнім өндіру қажеттілігінен туындайтын ол мұқтаждық көлемі
дене тірілей салмағымен тәуліктік салмақ қосуы, сиыр сүттілігі, саулық
жүнділігі, мекиен жұмыртқалағыштығы секілді өнімділік көрсеткіштеріне
байланысты өзгереді.
Организм тіршілігін қамтамасыз етуге қажет энергия мен қоректік заттар
мұқтаждығы апсалюттік тынғудағы малды ашықтырып барып анықтайды. өнімділігі
орта деңгейлі еш жұмыс істемей тынығудағы мал денесіндегі ас қорытуын, қан
айналымын, тыныстануын т.б. тіршілік қызметін қалыпты деңгейде сақтауға
организмдегі жалпы энергия шығынан 40-60% жұмсалады. Демек, осы шығын
көлемін кеміген сайын өнм өндіруге жұмсалатын энергия көлемі өседі. [4].
Былайша айтқанда,мал денесі ірі болып, тірілей салмағы ауырлаған сайын
тіршілігін қамтамасыз етуге жұмсалатын қоректік заттар үлесі өседі де,
өнімді лігі жоғарылаған сайын оған жұмсалатын қоректі заттар үлесі артады.
Организмдегі таза өнім өндіруге жұмсалған энергия көлемін тікелей
калориметриялық бомбада жағып немесе есептеп шығарады. Бірақ өнім өндіру
үшін бүкіл тіршілік үрдісін қамтамасыз ету қажет болғандықтан, организм
мұқтаждығы өнім энергиясы мен оны өндіруге жұмсалатын энергия қосындысымен
белгіленеді. Организмнің өнімдік мұқтаждығы оның ішкі физиологиясына, ал
оны қамтамасызету мұқтаждығы сыртқы орта жағдайларына тәуелді
өзгеретіндіктен, олар осы біріктірілген азықтандыру нормасымен белгіленеді.

1.3 Азық мөлшеріне әсер ететән факторлар

Азықтағы қоректі заттардың өнімге айналу мөлшерін анықтау үшін О.
Кельнер 1893 жылдан бастап 18 жыл ішінде шамамен 100 шақты бордақылаудағы
өгіздерге газреспираторлық тәжірибелер жүргізіп, малдың денесіне қанша
белок және май байланғандығын анықтаған. О. Кельнер бордақылауда тұрған
өгіздерге өткізген респираторлық тәжірибесінде таза қоректі заттардың
өнімділік қасиетін анықтау үшін, өнімділік қасиетін алдын ала анықтаған
негізгі рационға қосымша таза қоректі заттар қосып, азотсыз экстрактивті
заттардың орнына таза крахмал, клечатканың- целлюлоза, қант, белоктың-
бидай кликовинасын, майдың-жер жаңғақ майының эмульсиясын берген.
Егер қорытылатын қоректі заттар арқылы есептеген май байлау мөлшері,
баланс азот пен көміртегінің шоғырлану мөлшері арқылы есептегенде май
мөлшеріне тең болса, онда О. Кельнер ондай азықтарды құнарлы азықтар
тобына жатқызған. Нақты байланған май мөлшерімен баланс азот пен
көміртегінің шоғырлану арқылы есептеген, қорытылатын заттардың есебімен
есептегендегі май мөлшерінің арақатынасын толықтыру коэффициенті дейді.
Осы коэффициенттерді пайдалана отырып кез- келген азықтардың құндылығын
есептеп шығаруға болды. [1].
Азықтық өлшем бірлігі деп азықтың жалпы қоректілігін өлшейтін бірлікті
айтады. Совет елінде ең алғашқы азық өлшемі советтік азық өлшемін 1922-
1923 жылдары орыстың ұлы ғалымы профессор Е.А.Богданов бастаған комиссия
есептеп шығарып, 1933 жылы шаруашылыққа енгізілген.
Ірі және көк азықтардың балансы азот пен көміртегі балансы арқылы
есептегендегі май байлану мөлшері мен қорытылған заттар арқылы
есептелгенднгі май байлану мөлшерінің айырмашылығы өте көп. О.Кельнер
бұл айырмашылықты клетчатканы қорытуға жұмсалған энергия деген. Шынында
да энергияның артық жұмсалуы көміртегінің көбейюіне және бөлініп шығуына
әсерін тигізеді, соның кесірінен майдың байлануы азайды. Тәжірибенің
нәтижесінде О. Кельнер 100 г желінген клетчатканы қорыту үшін 14,3 г май
қажет екенін анықтаған, яғни 100 г желінген клетчатка май байлану
мөлшерін 14,3 г кемітеді.
Сонымен О.Кельнер азықтардың өнімділік қасиетін анықтау үшін крахмалдық
май байлану мөлшерін қолданған. Осы коэффициентті пайдалана отырып, әрбір
органикалық қорытылған қоректі заттардың азық өлшемін есептеп шығаруға
болатындығын ескерткен. [2].

1.4 Мүйізді ірі қара малының ас қорыту ерекшеліктері

Мүйізді ірі қара мал қарыны көп бөлімді күйіс қайыратын малға жатады.
Олдар, негізінен, өсімді тектес көкшөп және басқа аумақты жемшөппен
қоректенеді. Мүйізді ірі қара мал азықтандыруын алынатын өнімі бойынша
сүтті және етті болып келетін сала бағытына байланыстырады. Сүт өндіруге
сүтті бағыттағы қара-ала, әулие-ата, қырдың қызыл,симентал, бурыл латыш
және де сүтті-етті бағыттағы алатау секілді мүйізді ірі қара мал тұқымдары
өсіріледі.Олардан өндірілетін сүт биохимиялық тұрғыдан құрамы өте
күрделі, ал қоректік тұрғысынан төлге жұғымды сиыр желіненде пайда
болатын құнды биологиялық сұйық.
Сүт құрамында төл тіршілігіне қажетті барлық дерлік қоректік, минералды
және биологиялық әсерлі заттар жеңіл қорытылып, жылдам сіңірілетін
түрде жиналады. Желінде түзілген сүттің құрамы желінген азықтың да
тамырдағы қанның да құрамынан ерекшеленеді. Сүттегі қант мөлшері
қандікінен 90 есе, май мөлшері 18-20 есе асып , кальций мен фосфор
элементтері де қандағы деңгейінен анағұрлым жоғары шоғырланады. Сүт
құрамында азық пен қанда кездеспейтін казейн, сүт альбумині, сүт қанты
және плазмасындағы глюкозадан, сүт майы, ондағы липидтер, фосфотидтер мен
басым бөлігі сірке қышқылы болып келетін ұшпалы май қышқылдарынан, ал
сүт белогы сіңірілген аминқышқылдарынан түзіледі. Соны мен қатар сү.т
майының түзілуіне мес қарындағы микробиологиялық метаьолизмде пайда
болып, тікелей қанға енетін ұшпалы май қышқылдары да тікелей қатысады.
Қандағы витаминдер мен минералды заттар сүт құрамына өзгеріссіз енеді.
[5].
Сиыр етін өндіру үшін етті бағыттағы мүйізді ірі қара мал тұқымдарынан
елімізде қазақтың ақ бас , қалмақ,галловей,ғ сантагертруда , т.б.
тұқымдарын өсіреді. Бұлардың төлін жеделдетіп өсіріп, бордақылап, етке
сояды. Сондықтан төлден сүтті сиыр өсіргенде, оларды аумақты жемшөпті
мейлінше мол жеп, ас қорыту жолының сиымдылығын ұлғайту көзделетін
болса, етті бағыттағы малды құнарлы азықтандыру арқылы қысқа мерзімде
тірілей салмағы мен қоңдылығын жоғарылату көзделген.

1.5 Етті тұқымды сиырды нормалап азқтандыру және рацион құру

Етті тұқымды сиырды азықтандырғанда олар физиологиялық жағдайына
байланысты үш топқа бөлінеді:
Бұзаулауға екі ай қалған сиырлар .
Бұзаулаған сиырлар, сауын маусымының бірінші кезеңі.
Сиырдың сүті азая бастағанда және бұзауын бөлгеннен кейін.
Бұзаулауына екі ай қалған сиырларды азықтандыру ең жауапты кезең,
себебі берілген азықтың құрамындағы қоректік заттар төлдің өсіп жетілуіне
дені сау бұзау туылуына себепші болады.Бұзаулауына екі ай қалған сиырлар
дұрыс деңгейде толық, қажетті қоректік заттармен қамтамасыз етсек
бұзаулардың туғандағы салмағы сиырдың уызының мөлшері мен сапасы жақсарады,
бұл олардың әрі қарай ему кезеңі мен енесінен ажыратқаннан кейінгі жақсы
өсіп жетілуіне әсерін тигізеді.
Бұзаулауға екі ай қалғанда сиырдың организмі жоғары сапалы белокты
кальцийді, фосфор мен протеинді көп қажет етеді.Сиырды жалпы азықтандыру
мөлшерін 100 кг салмағына 1,26-1,46 азық өлшемі (1,5-1,8 ЭАӨ)
ұйымдастырады. 1 кг азық өлшеміне 108-112 г қорытылатын протеин, 9,5-9,8 г
кальций, 5,8-6г фосфор және 40-42 мг протеин келу керек.
Қыс айларында бұзаулауына 2 ай қалған сиырлар рационының жалпы
қоректілігіне байланысты ірі азық 50-55 пайыз, оның ішінде пішен - 40-
45,сүрлем -20-25 , дәнді азық 20-25 пайыз болғаны тиімді.
Жаңа бұзаулаған сиырларды азықтандыру ең жауапты кезең болып табылады.
Жаңа туған бұзау алғашқы күндері 4,5-5 л сүт ішеді, ал сиырлар бұл кезде
жеткілікті мөлшерде сүт береді. Сондықтан жаңа туған сиырға бірінші күндері
жегенінше жақсы сапалы пішен, одан кейінгі күндері сүрлем, пішендеме және
дәнді азықтар беріп,12-15 күн ішінде нормпға сәйкес толық рационға
көшіреді. [2].
Бұзаулаған сиырды азықтандырудың ең жауапты кезеңі бұзаулағаннан
кейінгі3-4 ай болып есептеледі. Себебі бұл кезеңде бұзаулар үшін енесінің
сүті негізгі азық болып есептеледі.
Осы кезеңде сиырдың әр 100 кг тірі салмағына 1,51-1,88 (19-22
энергетикалық азық өлшемі МДж) керек. Бір азық өлшеміне есептегенде 95-100
г қорытылатын протеин, 7-7,6г кальций, 4,0-4,4 г фосфор және 37-40 мг
каротин беріледі. 100г тірілей салмағына 2,0-2,5 кг құрғақ зат, ал бір кг
құрғақ затында 2,2-2,34 Мдж энергия болуы керек.
Сиырдың сүті азая бастағанда және бұзауын бөлгеннен кейін, қоректік
заттарға деген мұқтаждығы азайып, 100 кг тірілей салмағына 1,38-1,55 азық
өлшемі1,8-2,0 ЭАӨ, 8,5-8,7 г қорытылатын протеин, 2-2,4 кг құрғақ зат
берілуі тиіс.
Қыс айларында бұзаулы сиырларға құрамында 35-45 пайыз ірі азық,
сүрлем-30-40 пайыз, 20-25 дәнді азықтар пайызға тең рацион беріледі.
Етті бағыттағы сиырларға пішен, пішендеме, сүрлем пішен, сүрлем
пішендеме, пішендеме сүрлем және пішендеме пішен типті азықтарды
пайдаланады.
Шамамен әр 100 кг тірілей салмағына 02-0,4 жем берген тиімді.
Буаз сиыр немесе бұзауын емізіп жүрген сиырлардың жаз кезіндегі
рационның дені көк балаусадан тұрады, ал оның көбі жайылым шөбі, жаз
айларында жайылым шөбі нашар болған жағдайда малды көк балаусамен, аз-
аздап жеммен қосымша азықтандырған жөн.

1.6 Бұзаулауға екі ай қалған сиырларды азықтандыру ерекшеліктері

Бұзаулауына екі ай қалған сиырларды азықтандыру ең жауапты кезең,
себебі берілген азықтың құрамындағы қоректік заттар төлдің өсіп жетілуіне
дені сау бұзау туылуына себепші болады.Бұзаулауына екі ай қалған сиырлар
дұрыс деңгейде толық, қажетті қоректік заттармен қамтамасыз етсек
бұзаулардың туғандағы салмағы сиырдың уызының мөлшері мен сапасы жақсарады,
бұл олардың әрі қарай ему кезеңі мен енесінен ажыратқаннан кейінгі жақсы
өсіп жетілуіне әсерін тигізеді. [4].
Бұзаулауға екі ай қалғанда сиырдың организмі жоғары сапалы белокты
кальцийді, фосфор мен протеинді көп қажет етеді.Сиырды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.