Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.1 Жұқпалы энтеротоксемияның эпизоотологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1.2 Жұқпалы энтеротоксемияның клиникалық белгілері ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.1.3 Жұқпалы энтеротоксемиядағы өлекседегі өзгерістер ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.4 Жұқпалы энтеротоксемияны анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.5 Жұқпалы энтеротоксемияның емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.1.6 Жұқпалы энтеротоксемиясының алдын алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2Малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен қабылдағыштығы ... ... ... ... ... ... ... 14
1.3Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.4Сауықтыру шаралары және індет ошағын жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3 Техника қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден тұратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды.
Індеттану жұқпалы ауруларға қатысы бар бірталай пәндермен тікелей байланысты. Олардың ішіндегі ең жақын ғылымдар: микробиология, вирусология және иммунология. Бұл ғылымдардың жетістіктері індеттануда жан - жақты қолданылады.
Кейбір жұқпалы аурулардың адам мен малға ортақ болуына байланысты індеттің адамдар мен жануарлар арасында таралуын бірге қарастыруға тура келеді. Малдан адамға, керісінше, адамнан малға жұғатын аурулар біршама.
Ауыл шаруашылык малдарының көптеген ауруларының ішінде жұқпалы аурулар ерекше орын алады. Онын кауіптілігі сондай, бір мал ауырса, егер уақытында шара көрмесе, күреспесе, ол тез тарап кетеді де баска малдар ауырады. Тез арада ауру малдан сау малға жұғып бүкіл ауру қабылдағыш мал ауырады және ол малдр тез шығынға ұшырайды, ауырған малдың өнім беруі тез төмендейді, өнім сапасы нашарлайды.
Аурудан таза емес шаруашылыққа карантин салынады. Оның (карантин) ережесі бойынша,ол шаруашылықтан мал, мал өнімдері, керек болса (адамдарда) басқа жаққа шыкпайды, бөгде адамдар, мал өнімдері т.б.ішке кірмейді. Ал ауырған малдарды емдейді, одан басқа да көптеген косымша шығындар жұмсауга тура келеді, ол шығындар миллиондаған тенгені құрайды. Оған қосымша ветеринария - медициналык көптеген әлеуметтік (социалдық) шараларды іске асыруға тура келеді.
Ең басты мәселе шарушылықта, ауылда, әкімшілікте ауруды болдырмау, ауруды уақытылы білу ауру малды анықтау болған жагдайда оны әрі қарай таратпау, ол ауру шыққан жерде (ауру ошағында) ауруды жою болып табылады.
Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - ауасыз жерде өсіп-өнетін клостридиум перфрингенс микробына «Д» және «С» типінің қатерлі әсерінен пайда болатын жұқпалы ауру. Ауруға шалдыққан қой микробтың уымен уланып, тез арада өледі.
Бұл аурумен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады. Ауру республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста ерте көктемде туған

1 Сайдулдин, Т.С. Ветеринариялық іңдеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін, Том 1,2. / Т.С.Сайдулдин - Алматы: Санат,1999.-145б.
2 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Е.И. Қасымов - Алматы: Қайнар, 1992. – 121б.
3Носков Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов / Н.М. Носков - Москва: 1961.- 89с.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: (изд. третье), учебник для вузов / А.А.Поляков – Москва: Колос, 1964.-140б.
5 Покров, М.И. Рекомендации по методике эпизоотологического исследования: /М.И.Покров - Москва: Колос, 1975.- 35с.
6 Сайдулдин, Т.С. Основы серологии: учебник для вузов / Т.С.Сайдулдин - Алма-ата: Кайнар,1992. -70с.
7 Осидзе, М. Инфекционные болезни животных: справочник /Под редакцией М. Осидзе - М: Агропромиздат, 1987.- 288с.
8 Байрак В.А. Практикум по ветеринарной микробиологии: учебное пособие для вузов / В.А. Байрак , В.М. Беляев –Москва: Колос, 1980.-214с.
9 Степин, В.С. Компоненты клеточного иммунитета в зависимости от способа введения вакцины /В.С.Степин, Л.М. Проскурина - Вестник сельскохозяйственных науки Казахстана, 1986. - № 4, 66 – 67с.
10 Кононов, И.М. Ветеринарлық анықтама / И.М. Кононов - Москва: 1984.-72с.
11 Құрманова, К. Адамға малдан жұғатын аурулар: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / К.Құрманова - Алматы: Санат, 2000.-173б.
12 Төлеуіш, Ж. Малың аман болса, май ішесің: / Ж.Төлеуіш - Шымкент: «Замана» баспасы, 2007.- 54б.
13 Ермахан, Ә. Жануарлар ауруының клиникалық диагностикасы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Ә. Ермахан – Алматы: -Нур – Принт, 2006.- 88б.
14 Бияшев, К. Б. Организация ветеринарного дела: учебник для вузов/ К. Б. Бияшев и др.- Алматы: Санат, 2003.- 98 б.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен Қойдың жұқпалы
энтеротоксемиясы тақырыбына жазылған курстық жұмыс нормативтік сілтемелер,
анықтамалар, қысқартулар мен белгілер, кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік
зерттеу, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 5 сызба, 2 сурет,
2 кестеден тұрады.
Курстық жұмыс 30 беттен тұрады.

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.

Ф.7.04-03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________

(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін

Каф.меңгерушісі __

_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
7

Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)

Ф. 7. 04 – 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін

Кафедра меңгерушісі

_____________________

(қолы,аты – жөні)

_______________2014ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:

1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2014ж.
Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1Қойдың жұқпалы
энтеротоксемиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..10
1.1.1 Жұқпалы энтеротоксемияның
эпизоотологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1.2 Жұқпалы энтеротоксемияның клиникалық
белгілері ... ... ... ... ... ... .. ... ... .11
1.1.3 Жұқпалы энтеротоксемиядағы өлекседегі
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... .11
1.1.4 Жұқпалы энтеротоксемияны
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.5 Жұқпалы энтеротоксемияның
емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.1.6 Жұқпалы энтеротоксемиясының алдын
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2Малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен
қабылдағыштығы ... ... ... ... ... . ... ...14
1.3Ауруға бейім жануарларға қатысты
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.4Сауықтыру шаралары және індет ошағын
жою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2 Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3 Техника
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 26
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..30

Анықтамалар

Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - қойдың ас қорыту органдары жұмысын
бұзатын, микроб уымен ұландыратын жұқпалы ауру.
Иммунитет – организмнің генетикалық болмысы үшін бөгде заттардан, оның
ішінде зардапты микробтардан, қорғану қабілеті.
Карантин - жұқпалы аурудың таралуына қарсы бағытталған шектеу
шараларының жиынтығы.
Парез – жартылай сал
Пастеризация – ысытып зарарсыздандыру.
Ревакцинация – қайталап вакцина егу.
Сал – орталық және шеткі нерв жүйесінің зақымдануына байланысты мүлде
қозғала алмай қалу.
Сенсибилизация – организмнің бөгде заттарға деген сезімін арттыру.
Диагноз - ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік
Пальпация - қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия - мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Габитус — ауру малдың сырт тұлғасын, сыртқы белгілерін, салмағын,
темпераментін анықтау.
Инфильтрация - зат алмасу өнімдерінің қалыпты жағдайдан мөлшерде қан
және лимфа арқылы келіп клеткаларда және тканьде жиналуы.
Бұрмаланған синтез - клеткаларда және торша аралық зат аномальды, яғни
қалыпты жағдайда кездеспейтін заттың түзілуі.
Трансформация - қалыпты жағдайда түзілетін өнім түрінің пайда болуы
мысалы, белоктың майға және көмірсуға айналуы.
Декомпозиция - клеткалардың және клеткааралық заттардың ультра
құрылымдарының ыдырауы.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың
пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы
аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден тұратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы
аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына
береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі
үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және
1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы
эпидемиологияға барып саяды.
Індеттану жұқпалы ауруларға қатысы бар бірталай пәндермен тікелей
байланысты. Олардың ішіндегі ең жақын ғылымдар: микробиология,
вирусология және иммунология. Бұл ғылымдардың жетістіктері
індеттануда жан - жақты қолданылады.
Кейбір жұқпалы аурулардың адам мен малға ортақ болуына
байланысты індеттің адамдар мен жануарлар арасында таралуын бірге
қарастыруға тура келеді. Малдан адамға, керісінше, адамнан малға
жұғатын аурулар біршама.
Ауыл шаруашылык малдарының көптеген ауруларының ішінде жұқпалы аурулар
ерекше орын алады. Онын кауіптілігі сондай, бір мал ауырса, егер уақытында
шара көрмесе, күреспесе, ол тез тарап кетеді де баска малдар ауырады. Тез
арада ауру малдан сау малға жұғып бүкіл ауру қабылдағыш мал ауырады және ол
малдр тез шығынға ұшырайды, ауырған малдың өнім беруі тез төмендейді, өнім
сапасы нашарлайды.
Аурудан таза емес шаруашылыққа карантин салынады. Оның (карантин)
ережесі бойынша,ол шаруашылықтан мал, мал өнімдері, керек болса (адамдарда)
басқа жаққа шыкпайды, бөгде адамдар, мал өнімдері т.б.ішке кірмейді. Ал
ауырған малдарды емдейді, одан басқа да көптеген косымша шығындар жұмсауга
тура келеді, ол шығындар миллиондаған тенгені құрайды. Оған қосымша
ветеринария - медициналык көптеген әлеуметтік (социалдық) шараларды іске
асыруға тура келеді.
Ең басты мәселе шарушылықта, ауылда, әкімшілікте ауруды болдырмау,
ауруды уақытылы білу ауру малды анықтау болған жагдайда оны әрі қарай
таратпау, ол ауру шыққан жерде (ауру ошағында) ауруды жою болып табылады.
Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - ауасыз жерде өсіп-өнетін
клостридиум перфрингенс микробына Д және С типінің қатерлі әсерінен
пайда болатын жұқпалы ауру. Ауруға шалдыққан қой микробтың уымен
уланып, тез арада өледі.
Бұл аурумен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады. Ауру
республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік
облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста ерте көктемде туған
қозыларды жайылымға (апрель, мап) шығарған кезде, бұл ауру жиі кездесетіпі
байқалуда.
Бұл аурудың пайда болуына малдың асқазан - ішек органдарының жұмыс
істеуі бұзылуы үлкен әсер етеді. Ас қорыту процесі бұзылған кезде
клостридиум нерфрингене микробы ішекте тез өсіп-өніп шығарады. Осы
ішектішкілегей қабығы арқылы қанға тарап, организмді уландырып, ауру
туғызады.
Ал койды көктемде жайылымға алғаш шығарған кезде олардың ас қорыту
заңдылығы бұзылады да, мал ауруға шалдығады.
Энтеротоксемияның өрбуіне малдың ішегінде гельминттік құрттардың болуы
да үлкен әсер етеді. Әдетте гельминттік құрттар малды ауруға төзімділігін
нашарлатады, сондай-ақ ішектің кабырғасына тесікі жасап, коздырғыш микроб
уының организмге тарауына ықпал етеді де, қой ауруға шалдығады.
Қазақстанда осы ауруды көп жылдар бойы зерттеген ғалым В. С. Анисимов,
бұл аурудың тырысқақ түрі болатынын анықтады.
Аурудың бұл түрінде мал аяқ астынан тырысып, бүрісе бастайды. Басын
артқа қарай шалқалақтатып, созылып жатады, аяқтарын әрлі-берлі қалай болса
солай есіп, тісін шыкырлатып, аузынан және танауынан ақ кебік ағызады.
Кейде аузында тістеп алған шөбі сол калпында калады. Аурудың алғашқы
кезінде қойдың ішегінін шұрылдағаны естіледі уақыт өткен соң іші тіптен
жүрмей калады. Кейбір малдың іші өтіп, нәжісімен бірге гельминттік
құрттардың шыққаны байқалады [1,3].
Курстық жұмыстың мақсаты – қойдың жұқпалы энтеротоксемия ауруын зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1 Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы

Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - қойдың ас қорыту органдары жұмысын
бұзатын, микроб уымен ұландыратын жұқпалы ауру.
Қойдың жұқпалы энтеротоксемиясы - ауасыз жерде өсіп-өнетін
клостридиум перфрингенс микробына Д және С типінің қатерлі әсерінен
пайда болатын жұқпалы ауру. Ауруға шалдыққан қой микробтың уымен
уланып, тез арада өледі.
Қоздырғышы. Бұл аурудың қоздырғышы клостридиум перфрингенс микробының
Д және С типі болып саналады. Бұл микробтар жапырақта, жайылым шөбінде
және сау малдың ішегінде көптен кездеседі. Микроскоппен карағанда ұштары
доғаланған, ұзындығы 4,8, ені 1-1,5 микрон, Грам бойынша жақсы боялған
таяқшалар түрінде көрінеді. Бұл микроб ауасыз жерде жақсы өсіп өнеді, спора
түзейді.
Клостридиум перфрингенс микробы сыртқы ортаның әр түрлі әсеріне мейлінше
төзімді келеді. Ол спора түрінде жапыракта 3 - 4 жылға дейін, суда 1 жыл,
жүн мен теріде 1,5—2 жыл бойы тіршілік өте береді.
Микробтың спора түрі жасанды коректік ортада өсірген кезде өте көп
мөлшерде бөліп шығарады. Осы удын 1 мл 4 мың ақ тышқанды өлтіре алады.
Бұның өзі ауру қоздырғышының катерлі екенін көрсетеді [1,3].

1.1.1 Жұқпалы энтеротоксемияның эпизоотологиясы

Бұл аурумен ірі қойлар, тоқтылар қозылар да ауырады. Ауру
республикамыздың барлық аймағында кездеседі, соның ішінде оңтүстік
облыстарда жиірек кездеседі. Соңғы жылдары қыста, ерте көктемде туған
қозыларды жайылымға (апрель, май) шығарған кезде, бұл ауру жиі кездесетіпі
байқалуда.
Бұл аурудың пайда болуына малдың асқазан - ішек органдарының жұмыс
істеуі бұзылуы үлкен әсер етеді. Ас қорыту процесі бұзылған кезде
клостридиум нерфрингене микробы ішекте тез өсіп-өніп шығарады. Осы
ішектішкілегей қабығы арқылы қанға тарап, организмді уландырып, ауру
туғызады.
Ал қойды көктемде жайылымға алғаш шығарған кезде олардың ас қорыту
заңдылығы бұзылады да, мал ауруға шалдығады.
Жыбырлақтың болуына малдың ішегінде гельминттік құрттардың болуы да
үлкен әсер етеді. Әдетте гельминттік құрттар малды ауруға төзімділігін
нашарлатады, сондай-ақ ішектіц кабырғасына тесікі жасап, коздырғыш микроб
уының организмге тарауына ықпал етеді де, қой ауруға шалдығады.
Жайылымда, топырақта, мал кораларында аурудын коздырғыш микробы 2—3 жыл
сақталуына байланысты бұл ауру бір шыққан жерінде келесі жылдары да кездесе
беруі мүмкін.
Көктемде оңтүстік облыстардың шытыр, жабайы жоңышқа сияқты шөптері бар
жайылымдарда қойды жайған кезде, олардың іші кебеді, осы кезде бұл аурумен
қатар жыбырлак та пайда болады.
Отардағы қойдың кейбіреуі уланып жұқпалы энеротоксемиядан өледі. Әдетте
малдың өрісі ондай кезде тездетіп ауыстырылады [1,2,3].

1.1.2 Жұқпалы энтеротоксемияның клиникалық белгілері

Бұл ауру өте жіті,. жітілеу, созылмалы болып үш түрде кездеседі.
Аурудың өте жіті түрінде қой 5—6 сағатта өледі. Алғаш малдын нерв
жүйесі бұзылып, ол жатып қалады, аздап іші кебеді де, өлім-жітімге
ұшырайды.
Аурудың жітілеу түрінде мал ауруға шалдыққаннан бастап бір тәулікте
өледі, ал созылмалы түрінде 2—3 күн ішінде өледі.
Ауырған қой жайылымда отарға ілесе алмай қала береді, жөнді жайылмайды.
Көбінесе басын төмен салып, меңірейіп тұрып қалады, аяғымен жер тарпиды,
шөпті аузымен жұлын алғысы келіп, ынталанады, бірақ оны жұла алмайды.
Кейде ауру қой сүрініп жығылып, анналып жүре бастайды. Сонан соң бұл мал
аяқтарын созып, басын бір жак бүніріне салып жатады, жан-жағында болып
жатқан айкай-шуды, басқа да жағдайларды сезбейді. Осылайша мал 10—15
сағатта өледі [1,3].
Қазақстанда осы ауруды көп жылдар бойы зерттеген ғалым В. С. Анисимов,
бұл аурудың тырысқақ түрі болатынын анықтады.
Аурудың бұл түрінде мал аяқ астынан тырысып, бүрісе бастайды. Басын
артқа қарай шалқалақтатып, созылып жатады, аяқтарын әрлі-берлі қалай болса
солай есіп, тісін шықырлатып, аузынан және танауынан ақ кебік ағызады.
Кейде аузында тістеп алған шебі сол қалпында калады.
Аурудың алғашқы кезінде қойдың ішегінін шұрылдағаны естіледі уақыт өткен
соң іші тіптен жүрмей калады. Кейбір малдың іші өтіп, нәжісімен бірге
гельминттік құрттардың шыққаны байқалады. Жұқпалы энтеотоксемиямен ауырған
қойдың дене қызуы аздап көтеріледі [1,3,4].

1.1.3 Жұқпалы энтеротоксемиядағы өлекседегі өзгерістер

Көктемде және күзде елген қондың өлек тез бұзылып, ісіп кетеді.
Өлексенің терісін сыпырған кезде оның көп жері қанталағаны бірден
байқалады. Танаудан және ауыз қуысынан көпіршіктенген сілекей араласқан
су ағады.
Жүректің еті жұмсарған, оның ішкі және ортаңғы қабаттарының әр жерінде
қан құнылғаны, койдың сен қарыны қорытылмаған шөпке толып, аш ішектері
кеуіп, ауаға толып тұрады.
Ішектің қабығының әр жері қанталап, қызарғаны байкалады.
Бауыр үлкейген, сұрғылт түсті болып, піскен бауырға ұқсайды.
Бүйрек әдеттегіден жұмсарған, көбінесе езіліп кеткен сияқты болып
көрінеді, оның сыртқы кабаты одан алынады [1,3,5].

1.1.4 Жұқпалы энтеротоксемияны анықтау

Ауруға диагноз эпизоотологиялық деректерге, ауру койдың клиникалық
белгілеріне, өлекседегі өзгерістерге қарап қойылады. Ал толық диагноз
бактериологиялық зерттеудің нәтижесіне қарап қойылады.
Лабораторияға екі ұшы байланған ішек кесіндісі, ұлпалы органдардын
кесіндісі таза күйінде шыны ыдыска салынып жіберіледі. Осы патологиялық
материалдардан арнайы әдістермен зерттеу жүргізіп клостридиум перфрингенс
микробынын С, Д типі бөлініп алынады.
Лабораторияға патологиялык органдардын кесіндісін жіберген кезде арнайы
жолдама қағаз жіберіледі. Бұл жолдамаға ауру шыққан колхоз, овхоздың аты,
материалдардың қай органдардан және қай мезгілде алынғаны жазылады. Астына
жолдама жіберуші фельдшердің не мал дәрігерінің фамилиясы, аты анық түрде
жазылады.
Аурудың белгілері. Жыбырлақпен ауырған қойдын белгілері брадзотпен,
топалаңмен, секіртпемен және шөппен уланумен ұқсас келеді.
Ажырату диагноз жүргізген кезде шаруашылықта бұрынғы жылдарда кездескен
аурулар түрі, аурудың пайда болған жыл мезгілі, ауырған, ілген малдың саны,
аурудың басталу және даму ерекшеліктері ескеріледі.
Мәселен, секіртпеден елген қойдың ұлтабар қарны зақымдалады, бауырдың әр
жері іриді. Ал жыбырлақтан елген қойда мұндай өзгерістер болмайды.
Топалаңмен өлген койдың аузы мен танауынан ұйымаған қан ағып катады,
өлексе сіреспейді және көк бауырдың көлемі 3—4 есе ісіп кетеді. Ал
жыбырлақта мұндай өзгерістер болмайды.
Шөптен улану жайылымда шөптердің бар екендігіне және лабораториялық
зерттеулерге қарап ажыратылады [1,2,4,5].

1.1.5 Жұқпалы энтеротоксемияның емі

Бұл ауруды емдеуге арналған гипериммунды қан сарысуы бар. Аурудың өте
жіті және жітілеу түріне шалдыққан қойды емдеп жазу мүмкін емес.

1.1.6 Жұқпалы энтеротоксемияның алдын алу

Бұл ауруды болдырмау үшін жалпы және арнайы шаралар жүргізіледі. Жалпы
шараларға жыл санын қой қоралазын тазалау, жайылымды малдың, ит-құстың
кездей соқ өлімтіктерінен тазалау, сондай-,ақ қойды кыстан қонды шығару
жатады.
Қыста қолда күтіліп бағылған қойды көктем кезінде жайылымға біртіндеп
шығарады. Мәселен; ертеңгісін қойға шөп-сабан беріліп барып, жайылымға
шығарылады.
Шөбі жаңадан қаулап өсіп келе жатқан жайылымдарда отар тәулігіне 2—3
сағат ғана бойы жайылдырылады.
Әрбір қой шаруашылығының соңғы 5 жылдағы эпизоотологиялық жағдайы сол
шаруашылықтың мал дәрігері қызметкерлеріне және шопандарға белгілі болады.
Осыған орай алдыңғы жылдарда қай жайылымда, қай мезгілде, ауру жиі
кездесетін жерлер есепке алынып, сол жерлерге көктемде көк шөп өсіп келе
жатқан кезде малды жаймау керек.
Кейбір жайылымдар бұл ауру жөнінде қатерлі болып тұрады. Ондай
жайылымдарды тәжірибелі шопандар ылғи да есте сақтап, оған малды жаймауға
тырысады.
Мал фельдшерлері мен шопандардың есіне салатын жағдай өрісте, қораның
төңірегінде елген малдың елексесі және бұрыннан жатқан сүйектер октын-оқтын
бір жерге жиналып ертелуі тиіс.
Ауру мал жатқан және өлексе жатқан орындар күйдіргіш натрийдің
10 проценттік ерітіндісімен, 3 проценттік тұндырылғануслорлы әктін
ерітіндісімен дезинфекциялау аурудан сақтану шараларының катарына жатады.
Осы жалпы шаралармен қатар жыбырлақты болдырмау үшін ерекше
шаралар да жүргізіледі.
Ерекше жұқпалы энтеротоксемия ауруына колданылатын бірнеше вакциналар
мен иммунды қан сарысулары бар. Оның көбірек қолданылатыны Ф. И. Каган мен
А. И. Колесованың (1964) қанықтырылған поливаленттік гидроокись алюминий
вакцинасы қойдың жыбырлағына, брадзотына және қозының дизентериясына қарсы
вакцина.
Соңғы жылдары республикамыздың оңтүстік - шығыс облыстарының қой
шаруашылығында жыбырлаққа қарсы В. С. Анисимовтың қанықтырылып квастанған
анатоксині қолданылуда.
Бұл вакцинамен бұрын ауру шыққан және ауру шығады-ау деген қауіпті
шаруашылыктардың саулықтары мен, тоқтылары февраль — март айында екі
қайтара егідеді.
Поливаленттік гидрокись алюминий вакцинасы малға бірінші рет еккен кезде
2 мл, ал онан кейін 12—14 күннен кейін екінші рет 12-14 мөлшеріне бұлшық
етке жіберіледі.
Әдетте, вакцина еккен қойдың аздап дене қызуы көтеріледі, әрі жіберілген
аяғы аздап ақсауы да мүмкін, бірақ 1—2 күн ол басылып кетеді.
Қанықтырылған квастанған анатоксин қойдың қолтығында жүн өспеген жерге 5
мл мөлшеріиде арасына 20 күн өткізіп екі рет жіберіледі. Бұл анатоксинмен
жасы алты айдан асқан қойлардың бәрі егіледі [1,2,5].

1.2 Малдың жұқпалы ауруға төзімділігі мен қабылдағыштығы

Үй жануарлары мен тағы жануарлар бір жайылымда жайылып, бір
суаттан су ішуі бұрыннан қалыптасқан жағдай. Оның қанын сорған
паразит, келесі жолы екіншісінің қанын соруы әбден мүмкін жағдай.
Тағы аңдар, әсіресе қасқыр сияқты жыртқыштар малға шабады. Қыста
тышқан тектес кемірушілер жылы мал қораларына жемшөп қоймаларына
қарай ауады. Сонымен үй және тағы жануарлар бір – бірімен тікелей
болсын, тікелей болмасын әйтеуір түрлі жолдармен жанасып тұрады.
Сонымен нәтижесінде тағ жануарлар мен үй жануарлары бір-біріне ауру
жұқтырады. Қалыптасқан ұғым бойынша негізінен тағы жануарларынан
үй жануарларына аурудың жұғуына баса көңіл бөлінеді де, аурудың
керісінше берілуі көп жағдайда ескерілмейді.

Сызба 1.1 - Инфекцияның түрлері

Инфекциялық процесс даму үшін малдың ауру жұққан кездегі жағдайы және
микроб тұрған ортаның жағдайы және организмінің жағдайы қажет. Сау малда
биологиялық және көптеген карулар, қорғандар (қорғаныш) (барьерлер)
ауру микробты ішке жібермейтін бар. Осы қабілеттің арқасында, нерв
системасының көмегімен, малдың инфекцияны тұрақты қабылдамайтын
касиетке ие (невоспримчиво). Организмнің осындай күйін, оның
инфекциямен ауырмайтынын, микробқа қарсылық көрсететін қаблетін - ммунитет
(невосприимчивость) дейді.
Иммунитетті екі түрге бөледі:
Арнайы
1) Бейспецификалық иммунитетке мынадай барьерлер жатады, тері,
кілегей қабықтар, лимфа түйіндері, сондай - ақ фагоцитоз, воспаление
(қабыну) т.б.
2) Спецификалық иммунитет деп организмнің бір немесе бірнеше ауру
инфекциясын қабылдамауын айтамыз. Ол естественный (табиғи) және
искусственный (жасанды) деп бөлінеді. Естественный иммунитет туа біте
пайда болады, немесе сол аурумен ауырып жазылса пайда болады.

Сызба 2.2 - Иммунитеттің түрлері

Иммунитетті классификация жасай келіп оны екі түрге бөледі:
1) Ұрпақтық - әр малдың түріне байланысты. Кейін пайда болған (табиғи,
және қолдан жасау) иммунитеті.
Искусственный иммунитет малды емдеген соң, биологиялық
препараттармен (вакцина) сывораткада сары су пайда болады. Организмнің
қабылдамау қасиеті ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі қабылдамауға үлкен
роль (әсер) ететін орталық нерв жүйесі, ол қорғаныс механизмдерін реттейді,
оларды, ауру қоздыратын микробқа қарсы күреске жұмылдырады. Аурудың пайда
болуына малдың жасы да маңызды роль атқарады. Жас мал тез ауырғыш
келеді. Жас мал кейбір аурулармен тек өздері ауырады (колибактериоз,
сальмонеллез, мыт).
Инфекциялық аурумен әсіресе ұрғашы малдар көп ауырады. Мәселен,
бруцеллезбен сиыр көп ауырады, ал бұха аз ауырады олар жасырын түрде ауырып
жазылып кетеді.
Сыртқы жағдайларға: азықтандыру жатады (тойдырмай азықтандыру)
организмнің тұрактылығын нашарлатады. Витаминдар (тұрақтылықты
жоғарылатады), тұздардың жетіспеуі, шаршау, зоогигигиеналық ережелерді бұзу
- қорғаныс күштерді нашарлатады [1,3,7,8].
Патогенді микробтың әсерін немесе оның токсинін (уын) мал
организмінің қабылдамауын (невосприимчивость) иммунитет дейміз. Жай сөзбен
айтқанда организмнің жұқпалы ауру қоздыратын микробқа қарсы тұру қаблеті.
Осыған байланысты иммунитет туабіткен және кейін пайда болғаниммунитет деп
бөлінеді.

Сызба 1.3 - Инфекция ауруларының клиникалық белгісінің білінуі және ағымы

Туа біткен иммунитет организмнің арнайы қасиеті. Ол ұрпақтан ұрпаққа
өмірбойы беріліп келеді. Мысалы, жылқы ірі қара малдың чумасымен (обасымен)
ауырмайды. Сол сияқты ірі қара. жылқының маңқасымен ауырмайды.
Кейін пайда болған иммунитетте мал организмі микробтың әсерін және оның
уының әсерін қабылдамайды. Ол табиги және жасанды иммунитет деп бөлінеді.
Табиғи имммунитет малды қандайда бір жұқпалы аурумен ауырғаннан соң
пайда болады. Бұл иммунитеттердің пайда болуына организмінің өзі қатнасып,
организмде арнайы қорганыш зат –антитела пайда болады.
Жасанды иммунитет - малды вакцинамен еккенде (вакцинация) жасалғанда
пайда болады. Мал организміне - өлтірілген не әлсіретілген жұқпалы аурудың
микробын ексе пайда болған иммунитет белсенді, ал сывороткасын ексе енжар
иммунитет деп атайлы.
Табиғи жағдайда, ауырып жазылған малда екі жағдай болады. Біріншіден
мал микробтан құтылады, екіншіден мал ұзақ таратушы болып, микробты
таратады. Бірінші жағдайда пайда болған иммунитет стерильді иммунитет,
екінші жағдайда пайда болған стерильді емес иммунитет- дейді.
Организмге енген бөтен заттар, оның ішінде микробтар да қанның ақ
түйіршік лейкоциттермен - жұтылып, сіңіріліп жоқ болып кетеді, Бұл
кұбылысты анықтаған И.И.Мечников (сөйтіп оны фагоцитоз) деп атады.
Фагос - жеп қоям (пожираю) деген сөз. Мәселен, кабыну (воспаление) кезінде,
лейкоцит микробты ұстап алады және оны жойып, жеп қояды, сіңіріп жібереді.
Бұл құбылыс - фагоцитоз, ал жеп қойған клетканы (лейкоцитті) - фагоцит деп
атайды. Сонымен қатар, фагоцитозға баска да клеткалар қатынасады. Мысалы:
РЭС (ретикулоэндотелиалды системасының клеткасы) - бауырдың, көк бауырдың,
қантамырының эндотелиясы, кейбір лимфа түйінің клеткалары да қатнасады.
Иммунитет пайда болу үшін бұл процеске жоғарыдағы клеткалардан басқа,
қанның сывороткасының (сары суының) клеткасында антетела пайда болады.
Сонымен, жасанды иммунитеттің пайда болуына гуморальды
(антителадан) фактордан басқа, фагоцитоз және басқа қорғаныш механизмдер
қатынасады. Организмнің инфекцияға карсылык көрсетуін күшейтуге
нерв жүйесінің, ішкі секреция бездерінің функциясының да маңызы
зор.
Жұқпалы аурудың алдын алудың басты негізі – малды дұрыс күтіп-
бағумен қатар қора жайларда жайылымдарда азықтандырған және суарған
сәттерде санитарлық-зоогигиеналық ептілікті бұлжытпай орындау болып
табылады. Жақсы қоңдылық малдың ауруға жалпы төзімділігін қамтамасыз
ететін болса, жекелеген ауруларға бейімділігін тежеу үшін әрбір
аурудың өзіне тән арнайы биологиялық дәрмектер қолданылады.
Дауалау шаралары жануарлардың ауруға төзімділігін арттыру мен
қатар олардың ауру қоздырушыларымен жанасуына жол бермеу жолдарын
да қамтиды. Мұндай шараларды қатарына шекараны мал өсіретін
шаруашылықтар мен фермаларды жұқпалы аурудан қорғау, яғни індетке
қарсы қорғаныс жатады [1,2,8,9,10].

1.3 Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар

Індетке қарсы шаралардьщ маңызды бір бөлігі ауруға бейім жануарларға
қатысты жүргізіледі. Олар негізінен хайуанаттарды ауруға төзімділігін
арттыруға және оларды ауру жұғу каупінен корғауға бағытталған. Аурудын
малға жұғуына қарсы шаралар инфекция коздырушысының берілу тетігіне қарсы
шаралар ретінде қарастырылатындықтан бұл жерде жануарлардың ауруға
төзімділігін арттыру жайы сөз болады.
Жануарлардың ауруға төзімділігін арттыру - фермаларда жүргізілетін
барлық шаруашылыққа қатысты іс - әрекеттердің ең өзекті мақсаты. Оны
қамтамасыз ету үшін кең аукымды экономикалық - ұйымдыстыру, селекциялық
-зоотехникалық, ветеринариялық - санитарлық шараларды іске асыру керек.
Өнімді көп беретін малды өсірумен қабат олардын ауруға төзімді болуына да
көңіл бөлу қажет. Бұл қасиеттердің малдың тұқым тегіне ғана емес, оның
күтіміне де байланысты екені анық. Сондықтан қора-жайдың, жайылым мен
өрістің, соңдай-ақ малды азықтандыру және суару, пайдалану санитарлық-
зоогигиеналық талаптарға сай жүргізулері керек [1,4,9].
Жануарлардың ауруға төзімділігіне әртүрлі стресс жағдайлар кері әсер
етеді. Оларға сапасыз жемшөп және су, олардың құрамында болатын
зиянды коспалар, ауаның қалыптан тыс температурасы, ылғалдылығы,
қысымы, газдык, құрамы және шаң -тозаң жатады. Қорада немесе торларда
жануарлардың аса орналасуы, әртүрлі механизмдердін
жұмысына байланысты шулы дыбыстар, жануарларды көлікпен тасымалдау оларға
зиянды әсер етеді.
Сондықтан да жыл мезгілі ауысқан шақта, малды қыстаудан
жайылымға шығарғанда немесе керісінше қыстамаға ауыстырғанда,
сондай-ак көлікпен тасымалдағанда стресс-факторлардың
жануарларға жайсыз әсерін мейлінше болдырмауға бағытталған
арнайы шаралар қолдану қажет. Ауа райының кұбылмалы шақтарында:
қарлы жауын, боран, катты аяз, аяздан кейінгі жылымық
кезінде малдың, күтіміне ерекше көңіл бөлу керек. Малдың күтіміне
азықтандыру рационына, бос жіберілуіне моцион күнделікті бақылау
- жануар организмінің ауруға төзімділігін қамтамасыз ететін ең маңызды алғы
шарттар.
Жұкпалы ауру шыққан сәтте аталған шараларды орындау
жеткіліксіз. Ол шарттар ауру болмаған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.