Листериозды балау, дауалау шаралары

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9 1.1 Листериоз ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.1 Листериоз ауруының қоздырушысының төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1.2 Листериоз ауруының патогенезі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.3 Листериоз ауруының өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.4 Листериоз ауруының патологоанатомиялық өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.5 Листериоз ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.1.6 Листериоз ауруының иммунитеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.1.7 Листериоз ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
1.1.8 Листериоз ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.2 Макроорганизм мен сыртқы ортаның инфекциядағы маңызы ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 Індет ошағын жою шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Тақырыптың өзектілігі. Адамзат ерте заманнан бері мал мен адам арасында жоғары өнім тудыратын жаппай аурулардың себебін анықтауға тырысты.
Жұқпалы ауруларды зерттеу адамзаттың өркендеуінде ұзақ мерзімді орын алады. Малдың жұқпалы аурулары туралы ғылым ветеринарияда өзекті мәселе және арнаулы бағыт болып табылады.
Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін оның таралуын, қоздырғышын, клиникалық белгілерін, эпизоотологиялық мәліметтерін, аурудың дамуын, өлексенің патолого-анатомиялық өзгерістерін, диагностикалық және дифференциалды балауын, иммунитетін және емдеу әдістерін, алдын алу және күресу шараларын білу керек.
Жұқпалы аурулардың өзінің табиғатына қарай жұқпалы емес аурудан кәдімгідей айырмашылығы бар, сондықтан жануарлар патологиясында ерекше орын алады.
Ет, сүт, жұмыртқа және басқа тамақ және шикізат өнімдерін өндіру мал шаруашылығы қызметкерлерінің алдына қойылған өзекті мәселенің бірі.
Мал басын көбейту, оның өнімділігін арттыру және интенсификациялау – мал шаруашылығында негізгі бағыт болып белгіленген.
Осыған байланысты, еліміздің ветеринарлық қызметінің міндеті – малдың және құстың өлімін және ауруын төмендету үшін, ветеринарлық – санитарлық шаралардың жүйесін іске асыру болып табылады.
Ветеринарлық мамандардың жұмысының үлкен экономикалық және социальды маңызы бар, өйткені олар адамдарды мал мен адамға ортақ аурулардан сақтайды.
Нақты жұқпалы ауру кезіндегі індет процесін зерттегенде, оның биологиялық құбылыстармен ғана емес, табиғи – географиялық, әлеуметтік – экономикалық жағдайлармен де байланысты екенін ескеру қажет.
Сондықтан да, жұқпалы ауруларды зерттегенде басқа да ғылымдардың үрдістері мен әдістерін кеңінен пайдаланады.
Ауыл шаруашылығы малдарының жұқпалы ауруларымен күресудің басты шаралары жоспарлы түрде жүргізілгенде, оның тиімділігін арттыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді.
Листериоз - орталық жүйке жүйесі, жыныс мүшелері, желін зақымданып, өлі тиіп өтетін жұқпалы ауру.
Бірінші рет ауру үй қоянында Lucet /1892/ сипатталады, ал D.A. Gill /1931/ қойда анықтағаннан кейін құстың, сиырдың және басқа да жануарлардың ауыратындығы белгілі болды.
Курстық жұмыстың мақсаты - листериоз ауруын балау және дауалау шараларын зерттеу.

1 Сайдулдин, Т.С. Ветеринариялық іңдеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін, Том 1,2. / Т.С.Сайдулдин - Алматы: Санат,1999.-121б.
2 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / Е.И. Қасымов - Алматы: Қайнар, 1992. – 134б.
3Носков Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов / Н.М. Носков - Москва: 1961.- 54с.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: (изд. третье), учебник для вузов / А.А.Поляков – Москва: Колос, 1964.-112б.
5 Покров, М.И. Рекомендации по методике эпизоотологического исследования: /М.И.Покров - Москва: Колос, 1975.- 56с.
6 Сайдулдин, Т.С. Основы серологии: учебник для вузов / Т.С.Сайдулдин - Алма-ата: Кайнар,1992. -43с.
7 Осидзе, М. Инфекционные болезни животных: справочник /Под редакцией М. Осидзе - М: Агропромиздат, 1987.- 137с.
8 Байрак В.А. Практикум по ветеринарной микробиологии: учебное пособие для вузов / В.А. Байрак , В.М. Беляев –Москва: Колос, 1980.-183с.
9 Степин, В.С. Компоненты клеточного иммунитета в зависимости от способа введения вакцины /В.С.Степин, Л.М. Проскурина - Вестник сельскохозяйственных науки Казахстана, 1986. - № 4, 61с.
10 Кононов, И.М. Ветеринарлық анықтама / И.М. Кононов - Москва: 1984.-18с.
11 Құрманова, К. Адамға малдан жұғатын аурулар: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін / К.Құрманова - Алматы: Санат, 2000.-155б.
12 Төлеуіш, Ж. Малың аман болса, май ішесің: / Ж.Төлеуіш - Шымкент: «Замана» баспасы, 2007.- 37б.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

"Індеттану және инфекциялық аурулар" пәнінен "Листериозды балау, дауалау шаралары" тақырыбына жазылған курстық жұмыс 30 беттен тұрады.
Курстық жұмысында кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техникалық қауіпсіздік, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі және 1 кесте қамтылды.

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.

Ф.7.04-03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты – жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 – 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№
Курстық жұмыстың мазмұны

Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1

2

3

4

5

6

Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________

Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні, студенттің қолы)
Ф. 7. 04 – 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2014ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2014ж.

Қысқартулар мен белгілер

% - пайыз
кг - килограмм
г - грамм
мг - миллиграмм
м-метр
л - литр
Q - жылу

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Қысқартулар мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 1.1 Листериоз ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1.1 Листериоз ауруының қоздырушысының төзімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.1.2 Листериоз ауруының патогенезі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.3 Листериоз ауруының өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1.4 Листериоз ауруының патологоанатомиялық өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.5 Листериоз ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.6 Листериоз ауруының иммунитеті ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.1.7 Листериоз ауруының емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
1.1.8 Листериоз ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.2 Макроорганизм мен сыртқы ортаның инфекциядағы маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ..14
1.3 Індет ошағын жою шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Адамзат ерте заманнан бері мал мен адам арасында жоғары өнім тудыратын жаппай аурулардың себебін анықтауға тырысты.
Жұқпалы ауруларды зерттеу адамзаттың өркендеуінде ұзақ мерзімді орын алады. Малдың жұқпалы аурулары туралы ғылым ветеринарияда өзекті мәселе және арнаулы бағыт болып табылады.
Жұқпалы ауруларды болдырмау үшін оның таралуын, қоздырғышын, клиникалық белгілерін, эпизоотологиялық мәліметтерін, аурудың дамуын, өлексенің патолого-анатомиялық өзгерістерін, диагностикалық және дифференциалды балауын, иммунитетін және емдеу әдістерін, алдын алу және күресу шараларын білу керек.
Жұқпалы аурулардың өзінің табиғатына қарай жұқпалы емес аурудан кәдімгідей айырмашылығы бар, сондықтан жануарлар патологиясында ерекше орын алады.
Ет, сүт, жұмыртқа және басқа тамақ және шикізат өнімдерін өндіру мал шаруашылығы қызметкерлерінің алдына қойылған өзекті мәселенің бірі.
Мал басын көбейту, оның өнімділігін арттыру және интенсификациялау – мал шаруашылығында негізгі бағыт болып белгіленген.
Осыған байланысты, еліміздің ветеринарлық қызметінің міндеті – малдың және құстың өлімін және ауруын төмендету үшін, ветеринарлық – санитарлық шаралардың жүйесін іске асыру болып табылады.
Ветеринарлық мамандардың жұмысының үлкен экономикалық және социальды маңызы бар, өйткені олар адамдарды мал мен адамға ортақ аурулардан сақтайды.
Нақты жұқпалы ауру кезіндегі індет процесін зерттегенде, оның биологиялық құбылыстармен ғана емес, табиғи – географиялық, әлеуметтік – экономикалық жағдайлармен де байланысты екенін ескеру қажет.
Сондықтан да, жұқпалы ауруларды зерттегенде басқа да ғылымдардың үрдістері мен әдістерін кеңінен пайдаланады.
Ауыл шаруашылығы малдарының жұқпалы ауруларымен күресудің басты шаралары жоспарлы түрде жүргізілгенде, оның тиімділігін арттыруға болады.
Соған байланысты малды, түрлі жағдайларда аурулардан сақтап қалу үшін жоспардың негізгісі ретінде диспансеризация жүргізу ұсынылады. Кей аурулардан, әсіресе, зат алмасуының бұзылуынан сақтау, топтап сақтық ем жүргізу әдістерін қолданғанда ғана жақсы нәтиже береді.
Листериоз - орталық жүйке жүйесі, жыныс мүшелері, желін зақымданып, өлі тиіп өтетін жұқпалы ауру.
Бірінші рет ауру үй қоянында Lucet 1892 сипатталады, ал D.A. Gill 1931 қойда анықтағаннан кейін құстың, сиырдың және басқа да жануарлардың ауыратындығы белгілі болды.
Курстық жұмыстың мақсаты - листериоз ауруын балау және дауалау шараларын зерттеу.
1Негізгі бөлім

1.1Листериоз ауруы

Листериоз - Listeriosis- орталық жүйке жүйесі, жыныс мүшелері, желін зақымданып, өлі тиіп өтетін жұқпалы ауру.
Тарихи деректер. Бірінші рет ауру үй қоянында Lucet1892 сипатталады, ал D.A. Gill 1931 қойда анықтағаннан кейін құстың, сиырдың және басқа да жануарлардың ауыратындығы белгілі болды.
Қоздырушысы- Listeria monocytogenes грамоң, таяқша тәріздес бактерия, мөлшері-0,5-2, 0,3-0,5 мкм, ұштары дөңестеніп бітеді, спора мен қауашақ түзбейді, жіпшелері бар, қозғала алады, жартылай ауасы бағалы, кәдімгі қоректік орталарда рН 7,2-7,4 өседі.
ЕПА-да мөлдіреген шық тәрізді шоғыр түзеді. ЕПС бірінші тәулікте лайланады да, кейіннен өсін пробирканың түбіне шөгіп, қоректік орта мөлдірленеді. Шөгінді шайқаған кезде перде тәрізді көтеріледі. Өсу үшін ең қолайлы температура 30-37С, бірақ бөлме температурасында да, тіпті төменгі температурада да 4С өсе береді.
Листерияның денесінде О-, қылшаларында Н-антигендері болады.
Біріншісі жоғары температураға төзімді, 15 түрі белгіліІХҮ.
Екіншісі қыздыруға, формалинге төзімсіз. Егер микроб бөлме температурасында өсірілсе, қылшалары мол болып, перитрих ретінде орналасады. 37С-де өскенде қылшалары аз болып, бір шетінде ғана болады немесе мүлдем болмайды. Н-антигеннің 5 түрі бар: А,В,С,Д,Е. Антигендік құрамы бойынша, бұл микроб 5 вариантқа бөлінеді.
Бұлардың екеуінің індеттік маңызы зор: кемірушілердің және күйіс қайырушылардың листериялары.
Біріншісі алғаш рет кемірушілерден, екіншісі-сиырдан бөлініп алынған. Екеуі де жануарлардыңбарлықтүрі мен құстардакездеседі [1,3].

1.1.1 Листериоз ауруы қоздырушысының төзімділігі

Листериялар сыртқы ортада ұзақ бойы сақталады және төменгі температурада әртүрлі субстрат пен сүрлемде өсіп-өне алады. Кебек пен сұлыда 105, ал шөп пен ет-сүйек ұнына 134 күнге дейін тіршілігін жоймайды, тұздалған етте төменгі температурада ұзақ уақыт бойы өлмейді. Мал қосаларында 24-48 күн, көңмен ластанған даладағы топырақта 8 күннен жазда 115 күнге қыста дейін, жерге көмілген өлекседе 1,5-4 айға дейін сақталады. Дезинфектанттар ретінде қолданылатын 5% лизол немесе креолин ерітіндісі 10 мин. 2% формальдегид немесе күйдіргіш натрий 20 мин., ал 75-90С-та 1 минутта өледі [1,2,3].

1.1.2 Листериоз ауруының патогенезі

Листериялар денеге енген соң қан мен сөлге өтіп, бүкіл организмді жайлап, көбейеді де ми мен жұлынға енеді. Микроб эндо-және экзотоксиндер бөлуі арқылы әртүрлі ұлпаларды, қанның қыл тамырларын зақымдайды, қанның белоктың құрамы өзгертіп, моноциттер саны көбейеді.
Инфекциялық процестің одан әрі өршуі қоздырушының уыттылығы мен мал организмнің физиологиялық ахуалына байланысты болады. Егер микробтың уыттылығы төмен, ал мал ұзақ бойы жасырын листериялар алып жүруші болып қалады.
Ал микробтың уыттылығы күшті болса жас жануарларға орталық жүйке жүйесі зақымдалып, энцефалит, энцефаломиелиттің клиникалық белгілері байқалады, ал буаз малдар жыныс мүшелерінің зақымдауынан іш тастайды [1,3,4].

1.1.3 Листериоз ауруының өтуі және симптомдары

Жасырын кезеңі 7-30 күнге созылады. Ауру жіті, жітіден төмен, созылмалы түрде өтеді де, клиникалық белгілері бойынша өлітиген, жүйке жүйесін зақымдайтын, генитальдық және кәдімгідей емес түрлерге бөлінеді.
Листериоздың өлі тиген түрі жас малда, әдетте 1-3 айлық төлде, кездеседі. Оның басты белгілері: дененің ыстығының көтерілуі, күйзеліске ұшырап, жем-шөптен қалуы, іш өтуі(қатарлы энтерит) көбінесе бұзау мен қозыда байқалады, шошқа енесінен бөлінген 2-4 айлық торайларда кездеседі. Осы жастағы және енесін еміп жүрген торайлардың жүйке жүйесі зақымданады.
Өлген жануардың аузынан ақ көбік ағып, тынысы жиілейді, басын кегжитіп шайқай береді. Ауру 7-14 күнге дейін созылып, көбінесе өліммен аяқталады. Жазылған төл жетілмей қалады.
Листериоздың жүйке жүйесін зақымдайтын түрі өте жиі кездеседі. Қой мен ірі қараның негізінен орталық жүйке жүйесі зақымданады. Ауырған мал денесін дұрыс меңгере алмай, қозғалғанда тәлтіректеп, бір орындай ала береді. Тепе-теңдігін сақтай алмай, тұла бойы тырысып, бұлшық еттері сіресіп, мойыны қисаяды.
Сонымен бірге, көздің, ауыздың кілегейлі қабықтары қабынады. Аурудың соңғы сатысында тұла бойы мен аяқ бұлшық еттері салданған жануар орнынан тұра алмай жатып қалады. Мөлшері 10 тәулікке дейін созылған ауру өліммен аяқталады.
Генитальдік түрі буаз малда кездеседі. Негізгі клиникалық белгісі- буаздық екіншісі жартысында байқалатын іш тастау. Әдетте түсіктен кейін ұзақ уақыт шуы түспейді.
Жыныс жолдары, әдетте жатыры қабынып, негізінен іріңді эндреметрит, ал кейде желінсау байқалады.
Кәдімгі емес түрінің негізгі белгілері: дененің ыстығының көтерілуі, өкпенің қабынуы және қатарлы гастроэнтретит. Сиыр листериоз әдеттегіден өзгеше өткенде көбінесе зілді қатарлы қызбаға ұқсас өтеді.
Құстарда листериоз кезінде негізінен орталық жүйке жүйесі зақымданады. Ауруға жас шібилер мен балапандар шалдығады. Олардың жемге зауқы төмендеп, жалпы күйі нашарлайды.
Бұлшық еттерінің салдануынан көп қозғалмайды, әсіресе көзге ұшырайтын белгісі мойынының былқ-сылқ етіп, бос қалуы. Көздері қызарып, көзден, тұмсығынан шұбатылып сора ағады. Аурудан құстардың көпшілігі 1 апта ішінде өледі [1,3,4,5,6].

1.1.4 Листериоз ауруының патологоанатомиялық өзгерістері

Листериозға тән ерекше патанатомиялықө өзгерістер кездеспейді. Әйтседе листериоздан өлген малдың өлексесінде мынадай өзгерістер жиі ұшырайды: жүйке жүйесі зақымданғанда ми мен мидың қабаттарының тамырлары қанға толып, мидың ұлпасы қанталайды, кейбір ішкі ағзалар қанталайды.
Өкпенің қан тамырлары қанға толы болады, немесе өкпе ұлпасы қабынады. Бауыр мен көк бауырда, сирегірік бүйрек пен жүрек етінде, өліеттенген нүктелер кездеседі.
Жыныс мүшелері зақымданса, аналық малдарда эндометрит немесе метрит байқалады [2,3,5,6].

1.1.5 Листериоз ауруын балау

Листериозды анықтау үшін індеттанулық деректер, аурудың клиникалық белгілері, өлекседегі патанатомиялық өзгерістер және зертханалық зерттеулердің қорытындылары пайдаланылады.
Бұл ауруға тән індеттанулық деректер: барлық үй жануарлары, көптеген жабайы жануарлар ауырады, көбінде спорадия түрінде, кейде індет ретінде өтеді, белгілі бір аймақта орын тебуі кемірушілерге байланыстылығы байқалады, қойда қыс пен көктемге келетін маусымдылығы, жас төл мен буаз жануарлардың бейімділігін жоғары болуы [1,2,3,6,7,8].
Клиникалық белгілерден ескерілетіндері: жүйкені зақымдайтын және мастит.
Түбегейлі диагноз бактериологиялық зерттеудегі нәтижесінде қойылады. Зертханаға жаңа ғана өлген малдың өлексесін, не болмаса басын(миын), үлпершек ағзаларын, іш тастағанда- тастанды төлді, шарана қабын, жыныс мүшелерінен аққан сораны жібереді.
Материалды глицериннің 30% судағы ерітіндісімен консервілейді,не болмаса суыққа қатырып тастайды.
Патматериалмен қатар бактериологиялық зерттеу үшін күдікті сүрлемді де жібереді.
Бактериологиялық зерттеу материалға сүйкелген шыныдағы жағындыны микроскоптау, қоздырушының өсінін алып, ұқсас микробтардан ажырату арқылы іске асырылады. Биосынама үшін ақ тышқан, теңіз тышқаны, үй қоянды қолданылады. Кортизон жіберу (жұқтырардан 4 сағ.бұрын бұлшық етіне 5 мг) ақ тышқанның листериоз қоздырушысына сезімталдығын арттырады. Үй қоянына көк тамыр арқылы жұқтырғанда қанында моноциттердің саны көбейеді.
Листериоздан өлген зертханалық жануарлардың бауырында, көк бауырында, бүйректері мен жүрек етіне көптеген өліеттенген телімдер болады. Листериялардың өсінін теңіз тышқаны мен үй қоянның көзіне тамызса, кератоконьюнктивит пайда болады (коньюнктива сынамасы).
Диагнозды тездету үшін люминесценциялық антиденелер әдісін береді.
Листериозға тірі малды серологиялық әдіспен (АР, КБР) тексереді. Сонымен бірге серологиялық тексеру жасырын микроб алып жүрушілерді де анықтайды. Кешенді әдіспен листериозға диагноз қойылған шаруашылықта малды жаппай серологиялық тексеру індеттік жағдайды толық айқындауға мүмкіндік береді.
Ажыратып балау. Листериозды бірқатар аурудан ажырату қажет. Зілді қатарлы қызба кезінде жоғары температура, кератит, ринит, стоматит байқалады.
Бруцеллез, трихомоноз, кампилобактериоз кезінде негізінен іштастау, шу түспеу, орхит, эпидидимит байқалады, ал листериоздың белгілері одан гөрі молырақ, олардан ішінде ең бір көзге түсетіні – орталық жүйке жүйесінің зақымдануы.
Ауески ауруы аса жұғымтал келеді де, тез тарайды, ересек шошқаның ыстығы көтеріліп, тыныс мүшелері зақымданады. Колибактериозбен (домбығу ауруы) тек қана енесінің бөлінген торайлар ауырады да, бас жағы домбығады. Ценуроз кезінде мида ценурус болады да, ауру ұзаққа созылады.
Құтырықтың өзіне тән клиникалық белгілері болады, құтырған жануар өшпенділік көрсетеді, миында Бабеш-Негри денешіктері табылады.
Листериозға диагноз қойғанда аралас инфекцияның да болатындығын ескеру қажет [1,4,5,6,7].

1.1.6 Листериоз ауруының иммунитеті

Листериозбен ауырып жазылған жануарларда иммунитет қалыптасып, қан сарысуында антиденелер пайда болады. Бірақ листериозға қарсы гипериммунді қан сарысуының, одан алынған глобулиндердің, ауырып жазылған малдардың қан сарысуының емдік, дауалық қасиеті жоқ, сондықтан бұл ауруға қарсы иммунитет клеткалардың әрекетіне негізделген деп есептелінеді.
1975 жылдан бастап Қазан ветеринария институтында алынған АУФ (ультракүлгін сәуле әсер еткен А варианты) штамынан даярланатын вакцина қолданылады.
Сиыр, қой, шошқа бұл вакцинамен жылына бір рет тері астына егіледі. Иммунитет 10-14 күн өткенде қалыптасып 1 жылға дейін сақталады. Күзен мен үй қояндарында вакцинадан кейінгі иммунитеттің ұзақтығы 6 ай [1,2,3,6,8,9].

1.1.7 Листериоз ауруының емі

Листериоздың өзіне тән емдік биопрепараттар жоқ. Емдеу үшін антибиотиктер (биомицин, террамицин, тетрациклин) қолданылады. Ем неғұрлым ерте басталса, соғұрлым нәтижелі болады. Тіпті ауру жұғу қауіпті туған кезде алдын ала жүргізілсе листериоздың алдын алуға болады.
Дауалық мақсатпен малдың 1 кг,салмағына биомицинді 20мг, террамицинді 25мг. 5-7 күн бойы күніне 1-2 реттен беріп, қажет болғанда 5-6 күннен кейін қайталайды.
Ауырған жануарды емдеу үшін 1 кг салмағына биомицинді 25 мг террамицинді 30 кг күніне 2-3 реттен жазылып кеткенге дейін береді. Басқа да антибиотиктерді (ампициллин, экономоновациллин, бициллин), сульфаниламидтерді қолдануға болады.
Аурудың клиникалық білінуіне байланысты симптомикалық ем( жүректің, асқорыту мүшелерінің, жүйке жүйесінің қызметін дұрыстайтын су-минерал алмасуын жақсартатын) қолданудың маңызы аса зор [2,3,5,6].

1.1.8 Листериоз ауруын дауалау және күресу шаралары

Листериозды болдырмау үшін, шеттен әкелінген малды бұл аурудан сау шаруашылықтардан ғана алу керек. Жем-шөптің, әсіресе сүрлемнің сапасы үнемі бақыланып, кемірушілермен күрес жүргізіледі.
Листериоз байқалған шаруашылықты сау деп жариялап, оған шектеу қойылады. Шектеудің шарттары бойынша малды әкелуге рұқсат етіледі. Лажсыз сойылған малдың қасап өнімдерін шикідей шетке шығаруға болмайды.
Листериоз шыққан фермада малдар жаппай қарап, ішінара ыстығын өлшейді. Орталық жүйке жүйесінің зақымдану белгілері бар ауырған малдарды бірден союға жібереді.
Ауруға күдікті және ауру малдарды оқшаулап, емдейді. Листерия алып жүруші және ауруы жасырын жануарларды анықтау үшін жаппай қан алып, АР мен КБР бойынша тексереді. Оң нәтиже берген малдарды да бөліп алып емдейді.
Барлық қалған шартты түрде сау жануарларды АУФ штаммнан жасалған вакцина егілмесе бірден, жемге антибиотиктер қосып береді. Ауру мал тұрған қораны 2 % күйдіргіш натрий ерітіндісі, 5% ксилонафт эмульсиясы, 6% креолинмен, 2% белсенді хлоры бар хлорлы әк тұнбасымен дезинфекциялайды және дератизация шараларын іске асырады.
Сауықтырылған шаруашылықтан соңғы ауырған мал жазылған соң 2 ай өткенде қорытынды дезинфекция мен дератизация жүргізіп барып, шектеу алынады [1,3,9,10,11].

1.2 Макроорганизм мен сыртқы ортаның инфекциядағы маңызы

Инфекция процесі организмге түскен микробтың мөлшері мен уыттылығына ғана емес, генетикалық бейім жануардың әркайсысының төзімділігіне де байланысты. Белгілі бір ауруға бейімділік деп әрбір түрдің жұқпалы аурудың қоздырушысымен жанасканда оны жұқтырып, содан туындайтын ауруға қабілеттілігін айтады. Бұл жерде организмнің физиологиялық жағдайының, мал азығының құнарлылығының, малды бағып-кағу т.б. факторлардың маңызын таңдамай-ақ, ауруға бейімділіктің арнайы тетіктерін карастырып көрейік [6,7,10,11].
Ауруға бейімділіктің түпкі негізінде әртүрлі молекулалар мен клеткалардың бірін-бірі биологиялық тануы жатыр. Инфекцияның ең алғашқы кезеңі ауру қоздырушының макроорганизмдегі тиісті ұлпаны тануына, содан кейін оған жабысып, мекен етуіне саяды. Микробтың белгілі бір үлпада мекендеп, өсіп-өне бастауын колонизация, немесе отарлау деп те атайды. Биологиялық тану микробтың экзотоксинының мысалы, ботулизм токсинының сезімтал торшаларды табуы үшін маңызы аса зор. Макро және микроорганизмдер торшаларының бірін-бірі тануы олардың беткі макромолекулалық қүрылымдары арқылы іске асады. Олар біріне-бірі сай, яғни өзара комплементарлы болулары кажет. Бұларды тану бірлігі сайт узнавания деп атайды. Олар лиганда - рецептор жүйесін құрайды рецептор - қабылдаушы, ал лиганда - жалғаушы деген мағынада.
Бейімділікке қарама-қарсы жағдай, организмнің инфекция қоздырушысының зардапты әсеріне төтеп беретін мүмкіндігі төзімділік немесе табиғи резистенттілік деп аталады. Резистенттілік көптеген факторлардың нәтижесі болып табьшады. Олардың ішінде организмнің өзіне де катысты морфологиялық ерекшеліктері, физиологиялық жағдайлар, конституциялық өзгешеліктері, жынысы, жасы, иммунитет жүйесінің қызметі және сыртқы жағдайларға да азықтандыру, суару, күту, стрессорлардың әсері байланысты болады. Төзімділік зиянды жағдайға тікелей қарсы тұру ғана емес, оған бейімделу арқылы да төтеп бере білу. Зиянды жағдайға организмнің икемделу қасиетін - реактивтілік деп атайды. Реактивтіліктің ен көрнекті бір құбылысы - иммунологиялық реактивтілік, яғни организмнің бөгде антигендерге, оның ішінде зардапты микробқа қарсы иммунологиялық жауап реакциясы.
Резистенттілік пен реактивтіліктің организмнің қорғаныс куаттылығы үшін маңызын мынандай мысал арқылы түсіндіруге болады. И.Крыловтың белгілі "Емен мен тал" деген мысалындағы дауылға қасарысып түбірімен қопарылған еменді резистенттіліктің көрінісі десек, дауылдың күшімен иіліп аман қалған тал реактивтіліктің сипаты болып табылады [1,5,6,10].
Жұқпалы аурудың ең бірінші шарты - зардапты ауру қоздырушы микробтың мал организміне енуі. Бірак организмнің төзімділігі жеткілікті дәрежеде болғанда аурудың байқалмауы да мүмкін. Уытты қоздырушы мен бейім жануардың кездесуі жедел өтетін санаулы аурулар кезінде ғана дерттің дереу басталуына әкеп соғады. Ондай ауруларға аусыл, оба шошқаның, сиырдың, шешек, т.б. жатады. Бұндай аурулардың қоздырушылары Генле - Кох
үштағаны деп аталған үш түрлі шарттарға толық сай келеді. Ол шарттар:
Ауру қоздырушы микроб осы ауру кезінде табылады;
Ауру қоздырушы басқа аурулар кезінде кездеспейді;
Ауру қоздырушысының таза өсінімен жұқтырғанда сол ауруды тудыруға болады.
Кезінде ғылымдағы материалистік көзкарастың калыптасуына игі әсерін тигізген бұлшарттар көптеген жұқпалы аурулар кезінде орындала бермейді. Микро-және макроорганизмдердін кездесуінен барлық жағдайда бірдей жұқпалы ауру туыңдамайды. Ол үшін басқа да бірталай себептер болады. Мысалы, ортаның организмге қолайсыз әсері немесе биологиялық бірнеше факторлардын қабаттасуы. Бұдан барып жұқпалы аурулардың этиологиясы, басты себептері деген ұғымдар туындайды.
Арнайы қоздырушы болмаса жұқпалы аурудың болмайтыны даусыз. Бірак қоздырушы аурудың бірден-бір себебі емес. Себептік факторларға қоздырушыдан басқа да, азықтың жетімсіздігі мен құнарсыздығы, малды дұрыс бағып-күтпеу, ауа райының қолайсыздығы, т.б. жағдайлар жатады. Аурудың этиологиясы ретінде сол ауруды қоздырушы өзіне тән микробты атаймыз. Бірақ та қоздырушы микроб барлық жағдайда бірдей солаурудың басты себебі болып табылмайды. Басты себепкер аталған жағымсыз жағдайлардың бірі болуы мүмкін.

1.3 Індет ошағын жою шаралары

Инфекциялық аурумен күресуде басты шаралар үш бөліктен тұрады:
1) аурудың көзін жою;
2) ауруды тарату жолдарын, жағдайларын жою;
3) Малдың ауруға қарсы тұра алататын қабілетін көтеру.
Айтылған шаралар профилактикалық (аурудың алдын алу, сактандыру) және лажсыз (ауру шыққан соң) болатын шаралардан тұрады.
Профилактикалық шараларға, малды азықтандыру, суғару, күту, бағу жатады. Малды күтүшілердің жеке гигиенасын сактау (арнайы киіммен қамтамасыз ету, дизенфекциялық және жуушы дәрі - дәрмектер бөлу т. б) керек. Мал фермаларын қоршау, суды, суғару суаттарын реттеу мал азықтарын үнемі тексеріп отыру малды әр кезде малдәрігерлік тексеруден өткізіп отыру қажет.
Сақтандыру мақсатында малдарды клиникалық тексеруден, диагностикалық - лабораториялық тексеруден өткізіп отырады. Ауру малды уақытылы бөліп алып емдейді. Күдіктенген малдарды вакцинация жасайды (етке; тері астына вакцина егеді). Қазіргі кезде аэрозольдық вакцинация, әсіресе құсқа, шошқаға кеңінен қолдануда, соны іске асыру керек.
Құрт ауруларының алдын алу үшін дегельмтизация жасау керек. Ауруды сактандыру шарасын іске асыру жәнеоны жоюға ҚР малдәрігерінің, бекіткен уставын (жарғыны) және заңын сөзсіз іске асыру болып табылады. Оны іске асыру жеке адам болсын, ферма иесі болсын, жеке мал иесі болсын міндетті және сөзсіз іске асуға тиіс.
Жұқпалы аурудың алдын алу таратпау үшін ең маңызды шара бұл карантин. Бұл шара ауру шықсада, ауру шықпаса да іске асыру керек. Мал дәрігерлік устав бойынша, ферма және аулға келген мал 30 күн карантинде болуы керек. Мал келген кезде малдәргерлік тексеруден өтуі тиіс. Ал ауру шыққан жагдайда ауылға, фермаға карантин сальшуы қажет. Фермаға бөтен адам, (тек фермада істейтіндер ғана кіреді), көлік, атты адам кіріп шықпауы керек. Ол жерден жем, шөп (жалпы азықтың барлық түрі) сабан, силосты әкелуге және әкетуге тиым салынады.
Карантин салынған аумағы шамамен 1000м*1000м территория қоршалып, малды күтіп бағатын адамдардан басқа адамдар ол жерде кірмеу керек. Ауру малды үнемі мал дәрігерлік тексеруден өткізу қажет, ауру малды тез арада бөліп емдеу керек. Мал дәрігерлік саяси ағарту жұмыстары (лекция, баяндама, әңгіме т.б.) халықпен, күтінуші персоналмен, өзін аурудан сақтандыру, ауруды таратпау және жою жөнінде әңгіме өткізу керек. Ауру шыққан туралы бұхаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа хабар тарату қажет.
Ауруға бейім мал түгелдей балаулық тексеруден өтеді. Ауруға жаппай тексеру үшін әдетте клиникалык, серологиялык, аллергиялық әдістер қолданылады. Бұл зерттеудің нәтижесінде барлық жануарлар үш топка бөлінеді: ауруы айқын, ауруы дүдәмал және аурудың жұғуы күдікті.
Ауруы айқын жануарларға диагнозы күдіксіздер жатады да, олар жедел баска малдардан бөлініп, жеке қора-жайға да ауыстырылады. Бұл малдарды күтуте бөлек адам тағайындалады да, аурудын ерекшелігіне байланысты оларды емдейді, болмаса сояды бруцеллез, туберкулез т.б. не жояды.
Ауруы дүдәмал жануарларға диагнозы түпкілікті қойылмағандар жатады. Олар - клиникалык, белгілері айқын немесе зерттеудің нәтижесі дүдәмал болғандар. Мұндай малдар ауруы айкын және аурудың жұғуы күдіктілерден жеке бөлініп алынады. Олар қосымша қайтадан тексеріледі де, диагнозы айкындалса ауруы айқын малдарға, ал диагнозы растамаса аурудың жұғуы күдіктілерге косылады.
Аурудың жұғуы күдіктілерге барлық калған малдар жатады. Олар ауруға шалдыққандармен жанаскан себепті дәрігерлік бақылауда болып, ретті түрде ауруды балау үшін арнайы тексеруден өтіп түрады. Тексеру малдын. ауруға шалдығуы біржола тоқтағанша жүргізіледі. Әрбір балаулық тексеруден кейін ауырған жануарлар бөлініп окшауланғаннан соң қоражайға ағымдағы дезинфекция жасалынады. Сонымен катар жұқпалы аурудың ерекшелігіне байланысты бұл топтағы жануарларды иммуңдейді белсенді немесе енжар әдіспен болмаса микробтарға қарсы әсер ететін емдік-дауалык дәрмектермен домдайды. Аса қауіпті аурулар кезінде мысалы, шошка обасы індет ошағындағы барлық жануарлар сойылады.
Жұқпалы аурулардың емі. Жұқпалы аурумен ауырған жануарларды емдеу кешеңді түрде жүргізіледі. Бұл кешен этиотропты және симптоматикалық емдеу шараларынан тұрады.
Этиотропты ем - аурудың себебіне этиологиялык факторына. Яғни оның коздырушысына қарсы бағытталады. Ол үшін сол ауруға тән өзгеше және сонымен катар өзгеше емес дәрі-дәрмектер қолданылады. Белгілі бір аурудың қоздырушысына ғана ететін өзгеше дәрмектерге иммунді қан сарысуы, иммуноглобулиндер, бактериофагтар жатады. Өзгеше емес дәрі- дәрмектерге антибиотиктер, сульфаниламидтер, нитрофурандар және қпрепараттар жатады.
Симптоматикалық дәрі-дәрмектер ауырған жануардың жағдай, күйіне байланысты дененің қызметін қалпына келтіру мақсатында пайдаланылады. Оларға жүрекке әсер ететін, қақырық түсіретін, зәр шығаратьш дәрілер, су-тұз алмасуын қалпына келтіретін ерітінділер, дененің жалпы куатын арттыратын, десенсибилизациялайтын, т.б. дәрмектер жатады.
Жұқпалы ауру кезінде емдеу толық курс ретінде жүргізіледі Аурудың беті кайтып, клиникалық белгілері өше бастаған сәтте емдеуді тоқтауға болмайды. Емдеу курсы толық аяқталмаса ауру кайта өрбіп, рецидив беруі мүмкін жұқпалы ауруға шалдыққан жануарларды мысалы, бруцеллез, туберкулез кезінде санитарлық қасапханада сояды.
Егер ондай мал тым көп болса ет комбинатының сою цехын пайдаланады. Ол үшін ауру малды соятын арнайы санитариялық құн белгілеп, сойым аякталғаннан кейін бүкіл цехка дезинфекция жасалынады. Сойылған малдан алынған өнімді азық-түлікке пайдалану аурудың түріне, ветеринарлық-санитарлық сараптың қорытындысына, бактериологиялық тексерудің нәтижесіне байланысты шешіледі.
Аса қауіпті инфекциялар кезінде кұтырык, шошқа обасы, топалаң ауру малдың ұшасы техникалық пайдалануға жатқызылады немесе өртеу аркылы, не баска жолмен жойылып жіберіледі [5,10,11].
Ауруға бейім жануарларға қатысты шаралар. Індетке қарсы шаралардьщ маңызды бір бөлігі ауруға бейім жануарларға қатысты жүргізіледі. Олар негізінен хайуанаттарды ауруға төзімділігін арттыруға және оларды ауру жұғу каупінен корғауға бағытталған.
Аурудын малға жұғуына қарсы шаралар инфекция коздырушысының берілу тетігіне қарсы шаралар ретінде қарастырылатындықтан бұл жерде жануарлардың ауруға төзімділігін арттыру жайы сөз болады.
Жануарлардың ауруға төзімділігін арттыру - фермаларда жүргізілетін барлық шаруашылыққа қатысты іс-әрекеттердің ең өзекті мақсаты. Оны қамтамасыз ету үшін кең ауқымды экономикалық-ұйымдыстыру, селекциялык-зоотехникалық, вете-ринариялық-санитарлық шараларды іске асыру керек. Өнімді көп беретін малды өсірумен қабат олардын ауруға төзімді болуына да көңіл бөлу қажет. Бұл қасиеттердің малдың тұқым тегіне ғана емес, оның күтіміне де байланысты екені анық. Сондықтан қора-жайдың, жайылым мен өрістің, соңдай-ақ малды азықтандыру және суару, пайдалану санитарлық-зогигиеналық талаптарға сай жүргізулері керек. Жануарлардың ауруға төзімділігіне әртүрлі стресс жағдайлар кері әсер етеді. Оларға сапасыз жем-шөп және су, олардың құрамында болатын зиянды қоспалар, ауаның қалыптан тыс температурасы, ылғалдылығы, қысымы, газдык, құрамы және шаң-тозаң жатады.
Қорада немесе торларда жануарлардың аса орналасуы, әртүрлі механизмдердін жұмысына байланысты шулы дыбыстар, жануарларды көлікпен тасымалдау оларға зиянды әсер етеді. Сондықтан да жыл мезгілі ауыскан шақта, малды қыстаудан жайылымға шығарғанда немесе керісінше қыстамаға ауыстырғанда, сондай-ақ көлікпен тасымалдағанда стресс-факторлардың жануарларға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.