Иттердің гастриті, емі және профилактикасы
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Асқазанның кілегей қабығының қабынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Гастриттің себептері, дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3Гастрит ауруының симптомдары және патолоиялық.анатомиялық өзгерістер, балауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтаныру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.5 Асқазанның ойық жарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.6 Гастроэнтерит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.7 Энтероколит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Асқазанның кілегей қабығының қабынуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Гастриттің себептері, дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3Гастрит ауруының симптомдары және патолоиялық.анатомиялық өзгерістер, балауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтаныру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.5 Асқазанның ойық жарасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.6 Гастроэнтерит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.7 Энтероколит ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
3 Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Асқазан - омыртқалы жануарлардың, еттері мен жақсы жетілген, ас қорыту түтігінің кеңейген бөлігі.
Оның бездері ешқандай иісі мен түсі жоқ, мөлдір асқазан сөлін бөліп шығарады. Әр малдың қарын құрамы әртүрлі болып келеді. Ол судан, қышқылдардан тұздардан, ферменттерден, витамиңдерден, макро – және микроэлементерден тұрады.
Асқазандағы ас қалдығының 12 тұтам ішекке асқазанның шығар аузындағы сфинктер реттен отырады. Оның ашылып-жабылуы асқазан мен 12 тұтам ішектегі қышқылдықтың мөлшеріне тікелей байланысты. 0,1-0,2%-дан жоғарғы қышқылдық асқазанның кілегей қабығындағы нерв талшықтарын тітіркендіріп, сфинктердің тонусын әлсіретеді сондықтан ол ашылады. Ал ол қышқылдық 12 тұтам ішектің кілегей қабығының нерв талшықтарын тітіркендіру арқылы сфинктердің тонусын жақсартады да, ол жабылады. 12 тұтым ішектегі кышқылдық төмен болғанда сфинктер жабылмайды. [1,2]
Қарын сөлінің жасанды түрі де бар. Оның құрамы химиялық таза тұз қышқылы, 10 г таза медицина пепсині, 1л су. Ең негізгісі фермент пепсин. Оның белсенділігі белоктың ыдыратуына байланысты анықталады. Қалыпты жағдайда 1г пепсин 2 сағаттың ішіңде 50 кг денатурланған жұмыртқаның белогын ыдыратуы керек.
1. Асқазанның негізгі функционалдық қызмсттері бұзылуы;
2. Асқазанда органикалық өзгерістердің болуы.
Асқазанның қандай ауруы болмасын, ол оның қызметтерінің бұзылуына апарып соғады. Ондай бұзылудың кейбір ерекшеліктері болуы мүмкін. Мысалы: бір жерде шоғырланған терең органикалық өзгерістер (ойық жара) асқазанның функционалдық қызметін онша көп бұза қоймауы керісінше, аздаған үстіртін органикалық өзгерістер оны әжептеуір өзгертуі мүмкін. Кей кезде асқазанның пункционалдық қызметтерінің бұзылуы көрші ағзалардың ауруларының әсерлерінен де болуы мүмкін (висцеро- висцералдық рефлекс арқылы).
Асқазанның функционалдық қызметтерінің бұзылуларының ішіндегі тығыз байланыста тұрған негізгілері:
1. Секреторлық, немесе сөл бөлу функциясы;
2. Жиырлу немесе қозғалғыштық функциясы.
Асқазанның жирылу немесе қозғалғыштық функциясының бұзылуы оның үдеуімен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Кей кезде асқазанның етінің тонусы өзгереді, бірақ онда жоғарғы айтылған кұбылыстар тіркеледі.
Асқазанның секреторлық - сөл бөлу функциясының бұзылыуы қышқылдығының не ұлғаюымен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Жылқының асқазан сөлінің қышқылдығының бұзылуының 4 түрін, ал иттерде 5 түрін анықтауға болады. [2,3,4]
Оның бездері ешқандай иісі мен түсі жоқ, мөлдір асқазан сөлін бөліп шығарады. Әр малдың қарын құрамы әртүрлі болып келеді. Ол судан, қышқылдардан тұздардан, ферменттерден, витамиңдерден, макро – және микроэлементерден тұрады.
Асқазандағы ас қалдығының 12 тұтам ішекке асқазанның шығар аузындағы сфинктер реттен отырады. Оның ашылып-жабылуы асқазан мен 12 тұтам ішектегі қышқылдықтың мөлшеріне тікелей байланысты. 0,1-0,2%-дан жоғарғы қышқылдық асқазанның кілегей қабығындағы нерв талшықтарын тітіркендіріп, сфинктердің тонусын әлсіретеді сондықтан ол ашылады. Ал ол қышқылдық 12 тұтам ішектің кілегей қабығының нерв талшықтарын тітіркендіру арқылы сфинктердің тонусын жақсартады да, ол жабылады. 12 тұтым ішектегі кышқылдық төмен болғанда сфинктер жабылмайды. [1,2]
Қарын сөлінің жасанды түрі де бар. Оның құрамы химиялық таза тұз қышқылы, 10 г таза медицина пепсині, 1л су. Ең негізгісі фермент пепсин. Оның белсенділігі белоктың ыдыратуына байланысты анықталады. Қалыпты жағдайда 1г пепсин 2 сағаттың ішіңде 50 кг денатурланған жұмыртқаның белогын ыдыратуы керек.
1. Асқазанның негізгі функционалдық қызмсттері бұзылуы;
2. Асқазанда органикалық өзгерістердің болуы.
Асқазанның қандай ауруы болмасын, ол оның қызметтерінің бұзылуына апарып соғады. Ондай бұзылудың кейбір ерекшеліктері болуы мүмкін. Мысалы: бір жерде шоғырланған терең органикалық өзгерістер (ойық жара) асқазанның функционалдық қызметін онша көп бұза қоймауы керісінше, аздаған үстіртін органикалық өзгерістер оны әжептеуір өзгертуі мүмкін. Кей кезде асқазанның пункционалдық қызметтерінің бұзылуы көрші ағзалардың ауруларының әсерлерінен де болуы мүмкін (висцеро- висцералдық рефлекс арқылы).
Асқазанның функционалдық қызметтерінің бұзылуларының ішіндегі тығыз байланыста тұрған негізгілері:
1. Секреторлық, немесе сөл бөлу функциясы;
2. Жиырлу немесе қозғалғыштық функциясы.
Асқазанның жирылу немесе қозғалғыштық функциясының бұзылуы оның үдеуімен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Кей кезде асқазанның етінің тонусы өзгереді, бірақ онда жоғарғы айтылған кұбылыстар тіркеледі.
Асқазанның секреторлық - сөл бөлу функциясының бұзылыуы қышқылдығының не ұлғаюымен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Жылқының асқазан сөлінің қышқылдығының бұзылуының 4 түрін, ал иттерде 5 түрін анықтауға болады. [2,3,4]
1 Т.К. Ливинова, Ветеринарные консультации для владельцев лошадей: учеб. Пособие/ Т.К. Ливинова.- М.: Изд-во Аквариум, 2003-133 с.
2 К.Н. Қожанов, Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары: қосымша оқу құралы/ К.Н. Қожанов.- Семей: Заман баспасы, 2005.-387 б.
3 М.А.Молдағұлов, Жануарлар ішкі аурулары: оқу құралы/ М.А.Молдағұлов, Ө.К.Есқожаев, Н.А.Заманбеков; біресе шығарылған 1-кітап.-Алматы: 2009.-197 б.
4 Полный справочник внутренних болезней: учеб. пособие для вузоб/ под. ред. Ю. Ю. Елисеева.- М.: 2003.-400 с.
5 Внутренние незаразные болезни с- х. животных: учебник./ под. ред. И.Г.Шарабрина.-М.: Изд-во Колос, 1985.-265 с.
6 Внутренние незаразные болезни с-х. животных: учебник. / под. ред В.М.Данилевского-М.: Изд-во Агропромиздат, 1991-123с.
7 Физиотерапия и физиопрофилактика болезней животных: учебник./ под. ред. А.Д. Белова.- М.: Изд-во Колос, 1983-266с.
8 Внутренние незаразные болезни КРС: учебник./ под. общ. ред. Ионов П.С., Тарасов И.И.- М.: Колос, 1984-455с.
9 Кондрахин И.П., Клиническая лабораторная диагностика в ветеринарии: учебное пособие (для вузоб)/ под. общ. ред. Кондрахин И.П., Курилов Н.В.-М.: Изд-во Агропромиздат, 1985-133с.
10 М.Қожабаев, Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары: жоғарғы оқу орнына арналған оқулық/ М.Қожабаев, Ш.Қаратаев; бірлесе шығарған, М.Әуезов атындағы ОҚМУ.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2006-171 б.
11 Г.Г.Щербаков, Лекарственные средства в ветеринарии: учебник для вузоб/ под. общ. ред. Д.К.Червяков, П.Д. Евдокимов.- Санк-Петербург: 2005-196 с.
12 Ж.Бердамуратов, Ірі қара аурулары: оқулық / құрастырған Ж.Бердамуратов.- Алматы: Қайнар, 1976 -155 б.
13 Тулеметова С.Е., Малдың ішкі жұқпалы емес және инвазиялық аурулары: қосымша оқу құралы/ құрастырған Тулеметова С.Е.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2010-200 б.
2 К.Н. Қожанов, Малдың ішкі жұқпалы емес аурулары: қосымша оқу құралы/ К.Н. Қожанов.- Семей: Заман баспасы, 2005.-387 б.
3 М.А.Молдағұлов, Жануарлар ішкі аурулары: оқу құралы/ М.А.Молдағұлов, Ө.К.Есқожаев, Н.А.Заманбеков; біресе шығарылған 1-кітап.-Алматы: 2009.-197 б.
4 Полный справочник внутренних болезней: учеб. пособие для вузоб/ под. ред. Ю. Ю. Елисеева.- М.: 2003.-400 с.
5 Внутренние незаразные болезни с- х. животных: учебник./ под. ред. И.Г.Шарабрина.-М.: Изд-во Колос, 1985.-265 с.
6 Внутренние незаразные болезни с-х. животных: учебник. / под. ред В.М.Данилевского-М.: Изд-во Агропромиздат, 1991-123с.
7 Физиотерапия и физиопрофилактика болезней животных: учебник./ под. ред. А.Д. Белова.- М.: Изд-во Колос, 1983-266с.
8 Внутренние незаразные болезни КРС: учебник./ под. общ. ред. Ионов П.С., Тарасов И.И.- М.: Колос, 1984-455с.
9 Кондрахин И.П., Клиническая лабораторная диагностика в ветеринарии: учебное пособие (для вузоб)/ под. общ. ред. Кондрахин И.П., Курилов Н.В.-М.: Изд-во Агропромиздат, 1985-133с.
10 М.Қожабаев, Жануарлардың ішкі жұқпалы емес аурулары: жоғарғы оқу орнына арналған оқулық/ М.Қожабаев, Ш.Қаратаев; бірлесе шығарған, М.Әуезов атындағы ОҚМУ.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2006-171 б.
11 Г.Г.Щербаков, Лекарственные средства в ветеринарии: учебник для вузоб/ под. общ. ред. Д.К.Червяков, П.Д. Евдокимов.- Санк-Петербург: 2005-196 с.
12 Ж.Бердамуратов, Ірі қара аурулары: оқулық / құрастырған Ж.Бердамуратов.- Алматы: Қайнар, 1976 -155 б.
13 Тулеметова С.Е., Малдың ішкі жұқпалы емес және инвазиялық аурулары: қосымша оқу құралы/ құрастырған Тулеметова С.Е.-Шымкент: Нұрлы бейне баспасы, 2010-200 б.
Аннотация
Ішкі жұқпалы емес аурулары, балау және рентгенологиясы пәнінен
жазылған Иттердің гастриті, емі және профилактикасы атты курстық
жұмысым 53 беттен тұрады.
Жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімнен тұрады. Сонымен қатар
өзіндік зерттеумен қамтылған.
Қысқартылған сөздер мен белгілер
нм-нанометр
км-километр
мкм-микрометр
мкл-микролитр
кг-килограмм
г-грамм
мг-миллиграмм
л-литр
мл-миллилитр
ºС-градус
٪-пайыз
рН-орта қышқылдығы
Анықтамалар
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру.
Асқазан - омыртқалы жануарлардың, еттері мен жақсы жетілген, ас қорыту
түтігінің кеңейген бөлігі.
Асқазаның кілегей қабығының қабынуының жіті түрі – асқазанның кілегей
қабығының жіті түрде қабынуы салдарынан оның сөл бөлу, жиырылу
қызметтерінің бұзылуымен сипатталатын ауру.
Диагноз – ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік.
Пальпация – қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия – мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
-----------------------8
1 Негізгі бөлім ----------------------------------- ------------------------
----------------------9
1.1 Асқазанның кілегей қабығының қабынуы---------------------------- --------
-------9
1.2 Гастриттің себептері, дамуы------------------------------ ---------------
--------------11
1.3Гастрит ауруының симптомдары және патолоиялық-анатомиялық өзгерістер,
балауы----------------------------------- -----------------------------------
---------------------12
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтаныру шаралары--------------------------- -----
------14
1.5 Асқазанның ойық жарасы----------------------------- ---------------------
------------15
1.6 Гастроэнтерит----------------------------------- ------------------------
------------------16
1.7 Энтероколит----------------------------------- --------------------------
------------------17
2 Өзіндік зерттеу ----------------------------------- -----------------------
-------------------20
3 Техникалық қауіпсіздік------------------------ ----------------------------
----------------53
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
------------------54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ----------------------------------- ---------
------------ 55
Кіріспе
Асқазан - омыртқалы жануарлардың, еттері мен жақсы жетілген, ас қорыту
түтігінің кеңейген бөлігі.
Оның бездері ешқандай иісі мен түсі жоқ, мөлдір асқазан сөлін бөліп
шығарады. Әр малдың қарын құрамы әртүрлі болып келеді. Ол судан,
қышқылдардан тұздардан, ферменттерден, витамиңдерден, макро – және
микроэлементерден тұрады.
Асқазандағы ас қалдығының 12 тұтам ішекке асқазанның шығар аузындағы
сфинктер реттен отырады. Оның ашылып-жабылуы асқазан мен 12
тұтам ішектегі қышқылдықтың мөлшеріне тікелей байланысты. 0,1-0,2%-дан
жоғарғы қышқылдық асқазанның кілегей қабығындағы нерв талшықтарын
тітіркендіріп, сфинктердің тонусын әлсіретеді сондықтан ол ашылады. Ал ол
қышқылдық 12 тұтам ішектің кілегей қабығының нерв талшықтарын тітіркендіру
арқылы сфинктердің тонусын жақсартады да, ол жабылады. 12 тұтым ішектегі
кышқылдық төмен болғанда сфинктер жабылмайды. [1,2]
Қарын сөлінің жасанды түрі де бар. Оның құрамы химиялық таза тұз
қышқылы, 10 г таза медицина пепсині, 1л су. Ең негізгісі фермент пепсин.
Оның белсенділігі белоктың ыдыратуына байланысты анықталады. Қалыпты
жағдайда 1г пепсин 2 сағаттың ішіңде 50 кг денатурланған жұмыртқаның
белогын ыдыратуы керек.
1. Асқазанның негізгі функционалдық қызмсттері бұзылуы;
2. Асқазанда органикалық өзгерістердің болуы.
Асқазанның қандай ауруы болмасын, ол оның қызметтерінің
бұзылуына апарып соғады. Ондай бұзылудың кейбір ерекшеліктері болуы
мүмкін. Мысалы: бір жерде шоғырланған терең органикалық өзгерістер
(ойық жара) асқазанның функционалдық қызметін онша көп бұза қоймауы
керісінше, аздаған үстіртін органикалық өзгерістер оны әжептеуір
өзгертуі мүмкін. Кей кезде асқазанның пункционалдық
қызметтерінің бұзылуы көрші ағзалардың ауруларының әсерлерінен де
болуы мүмкін (висцеро- висцералдық рефлекс арқылы).
Асқазанның функционалдық қызметтерінің бұзылуларының ішіндегі тығыз
байланыста тұрған негізгілері:
1. Секреторлық, немесе сөл бөлу функциясы;
2. Жиырлу немесе қозғалғыштық функциясы.
Асқазанның жирылу немесе қозғалғыштық функциясының бұзылуы оның
үдеуімен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Кей кезде асқазанның етінің
тонусы өзгереді, бірақ онда жоғарғы айтылған кұбылыстар тіркеледі.
Асқазанның секреторлық - сөл бөлу функциясының бұзылыуы
қышқылдығының не ұлғаюымен, немесе әлсіреуімен сипатталады.
Жылқының асқазан сөлінің қышқылдығының бұзылуының 4 түрін, ал иттерде 5
түрін анықтауға болады. [2,3,4]
1. Негізгі бөлім
1. Асқазанның кілегей қабығының қабынуы
Асқазанның кілегей қабығының қабынуының жіті түрі-catarrhalis acuta -
Асқазанның кілегей қабығының қабынуы салдарынан оның сөл бөлу, жирылу
қызметтерінің бұзылуымен сипатталатын ауру.
Жалпы асқазанның қабынуының жіті және созылмалы. басалқы және қосалқы;
гипер-, гапо- нормоацидтік ажыратады. Көбінесе жылқылар, шощқалар, ет
қоректілері ауырады.
Себептері. Көбінесе малдарды азықтандыруды ұйымдастырмаудан болатын
ауру.
Ауыз қуысының, тістің аурулары; әртүрлі уланулар бөлінуіне, жирылу
процесіне кедергі жасайтын барлық факторлар аурудың себебіне жатады.
Қосалқы ауру ретінде жүректің, бауырдың, ішектердің, бүйректердің,
алдыңғы қарыншақтардың ауруларында; сонда-ақ індетті ауруларда жиі
кездеседі.
Дамуы. Қабыну процесі асқазанның негізгі қызметтерін бұзады (сөл бөлу,
жирылу т.б.). Қышқылдығы жоғарлаған уақытта пилорус қатты түйіліп,
ауырсынғандықты тудырады. Егер қышқылдығы төмендесе, онда асқазандағы ас
қорту процесі бұзылады, қарын сөлінің бактериоцидтік қабілеті жойылады.
Сфинктер ашық, асқазанда толық қорытылмаған ас қалдығының ішекке өтуі
жылдамдайды, дисбактериоз пайда болады. Ащу-шіру процесінің үдеуі
салдарынан улы заттар (зат алмасуының метаболиттері) шоғырланады
да, жалпы организмге әсер етеді. Оның үстіне бауырдың усыздандыру
қабілеті нашарлайды. Қабыну салдарынан бөлінетін кілегейлі сұйық асқазанның
кілегей қабының қалындап жауып, acқазан сөлінің асқа әсеріне кедергі
жасайды, керісінше сөлді сұйылтып, оның концентрациясын
төмендетіп, әсерін әлсіретеді. Улы заттар қанға сіңеді, дене қызуы
көтеріледі, ішекке өтіп оны қабындырады. [2,3,4]
Клиникалық белгілері. Ауру мал салғырт, дене қызуы аздап көтеріледі,
тынышсыздығының белгілері байқалады. Тәбеті өзгерген төсенішті жеп, ылай
сұйықты ішеді; қабырғаны, т.б. бөгде заттарды жалап кеміреді. Көздің
кілегей қабықтары бастапқыда қызарады, артынан сарғаяды. Ауыз қуысының
кілегей қабықтары қоймалжын сілекеймен қапталған, тілдің үстінгі жағында
сарғыш дақ пайда болады, ауыздан жағымсыз иіс сезіледі.
Гепоацитке гастритте ішектердің жирылуы іш өткенге дейін үдей түседі,
аурудың бұл түрі ауырлау өтеді: ауру мал жүдейді, тәбеті нашар, аш карында
қарын сөлі алынбайды, ал тексеру тітіркендіргішінен кейін алғанда инертті,
не субацидті түрі анықталады.
Гиперацидті түрінде нәжіс қатқанға дейін ондай өзгеріс білінбейді.
Нәжіс, қара түсті, сырты жалқаякпен қапталған. Іш шаншуының белгілері
білінеді. [3,4,5]
Тістері дұрыс қажалмаған жағдайда тілі қабықтары жарақаттанады.
Аурудың түріне байланысты асқазан сөлінің кышқылдығы өзгереді; гипер-
гипо- және субацидті түрлері анықталады.
Ауруды анықтау үшін тиянақты жиналған анамнез, клиникалық белгілері
және асқазан сөлін лабораторияда тексеру қажет.
Барысы. Гастриттің басалқы түрін аурудың себептерін жойып, дұрыстап
емдегенде 8-14 күнде жазып алуға болады. Кейде түрі асқынып, қабыну процесі
ішектерге таралуы мүмкін. Ондай жағдайда малдың күйі нашарлап, аурудың
созылмалы түріне айналады.
Емі. Бірінші кезекте аурудың себептерін дұрыс анықтап, оларды жою
керек. Асқазанды жылы сумен, не оған 1-2 % сода, ихтиол ертінділерін қосып,
2-3 күндей қатарынан жуу керек. , Асқазанның қышқылдығын ескере отырып
диеталық рацион құрастырады. Бастапқыда жарнақтардан жасалған кілегей
тұнбаға 1-2 жұмыртқа қосып берген дұрыс. Гиперацидті түрінде аз
тітіркендіретін азықты, ал гапоацидті түрінде керсінше беруді
ұйымдастырады. [3,4,5]
Нәжіс қатып қалса натрий, магнийдің күкіртті тұздары кастор майын
қолданады. Гипоацидті түрінде рационға жусан қышқьшдық тамыр, үшжапырақты
өсімдіктің жапыратың, ас тұзын т.б, дәрілерді қосады. Ауыз қуысы арқылы
асқазан сөлін береді. Оның жасанды түрін қолдануға да болды. Күніне 15-50
мл-ден 2-3 peт. 3-4 л суға 8-20 г тұз қышқылын өзін ішкізеді.
Гиперацидті түрінде карловар тұзының көмегі жақсы. Малдың түріне
байланысты күніне 3 рет, 2-50 г мөлшерінде.
Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттарын жалпы ережені сақтай
отырып қолданады (фталазол, сульгин биомицин, биоветин, мономицин
т.б.).
Сақтандыру шаралары. Құнарлы азық, дұрыс күтім азықты дұрыс
дайындау. Әсіресе төлдерді рационның түрінен екіші түріне дұрыс ауыстыру.
Жышқылардың тісті уақытында емдеп отыру және күнделікгі серуендету
мәселесін ұйымдастыру керек.
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру. Туындауына байланысты гастриттер негізгі және
туындаған, өтуіне жіті және созылмалы, зақымдану сипатына-экудатвті және
альтеративті, қабыну сипатына-ұйымалы, катаральді, геморрагиялық (қанды),
фибринозды және іріңді, орын алу мен таралуына байланысты-беткейлі және
терең, ошақты және диффузды болып бөлінеді. Альтеративті қабыну эрозиялы
және ойық жаралы болады. Қызметтік белгілеріне байланысты гастрит қалыпты
сөл бөлетін, (нормацидті), сөлді көп бөлетін, (гиперацидті) және әлсіз сөл
бөлетін (субацидті, ахития), морфологиялық белгісіне-атрофиялық және
гипертрофиялық болады. [5,6]
2. Гастриттің себептері, дамуы
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, эксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру.
Себептері. Көптеген мал басының гастритке шалдығуының негізгі
себептеріне жататындар: малдың жасына сәйкес емес сапасыз (көгерген,
шіріген, ыластанған және ашыған) азықармен азықтандыру, олардың құрамында
улы заттардың болуы, бірыңғай және құнарсыз белокты, витаминді және
минеральді азықтандыру, азықтандыру режимін бұзу. Этиологиялық себептердің
құрамында тітіркендіргіш заттары бар болуы мүмкін: қиын қорытылатын, өте
суық немесе ыстық азықпен, асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру,
дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан. Мүмкіндік туғызатын
себептерге ылғалды және ылас қораларда ұстау, организмнің күрт салқындауы
және ысып кетуі, тығыз ұстап, азық жеткіліксіз болуы жатады. [5,6,7]
Асқазанның сөл бөлу, моторлы (қимыл) қызметінің бұзылуы төлдерді
өндірістік технологиямен өсіру және бағу кезінде ұзақ мерзімді әртүрлі
күшті стресстер әсерінен кілегейлі қабақ талаурап қабынғаннан болады.
Туындаған гастрит тіс, ауыз қуысы кілегейлі қабығының, өңеш, ұйқы безі
ауруларынан болады. Асқазанның зақымдануы кейбір вирусты обасына, Ауеска
ауруына, вирусты гастроэнтеритке, бактериальді инфекцияға , кейбір
паразитарлы (токсоплазмоз, гастрофилез) ауруларына тән. Гастриттің
этиологиясында аутоиммунды факторлар мен аллергиялық реакциялар айтарлықтай
роль атқарады. [5,6]
Дамуы. Патологиялық процестің дамуы этиологиялық фактордың сипатына,
күші мен ұзақ мерзім әсер етуіне, сонымен малдың түріне, жасына және жеке
ерекшеліктеріне байланысты. Ал солардың ішінде жалпысына асқазан бездерінің
қозуының өзгеруінен, оның сөл бөлуінің сапасы мен мөлшері жатады.
Патаологиялық сөл бөлудің бірнеше түрлері болады: гиперацидті,
астеникалық, инертті және субацидті. Біріншісі бұл асқазан қызметінің
бұзылуының бастапқы кезеңі, бұл асқазанның жүйке-безді аппартының қозуының
күшеюін, ал астеникалық түрі-асқазанның реттеуші қызметінің бұзыла
бастағанын көрсетеді. Инертті және субацидті түрлерінде асқазанның сөл
бөлуінің реуляторлы механизінің өте күрделі бұзылу деңгейінде екеніне
сәйкес келеді.
Тұрақты гиперсөлбөлу,жиі асқазан жыының қышқылдығының жоғарлауына сәйкес
келгенімен, ал бұл қалыпты, кейде қышқылдығы төменде болуы мүмкін, сонымен
қатар қышқылдылықтың жоғарылауы оның көлеміне байланыссызда болады. Мұндай
жағдай кілегейлі қабықтың қабынында ғана емес басқа да ағзалар мен жүйкелер
ауруларында рефлекторлы берлуі мүмкін, әсіресе жүйке мен эндокринді бездер
ауруларында. Жас малда сөл бөлудің қозғыш түрі болады, ал оларда қабынуға,
сыртқы (ішке келетін) және ішкі гормональды-гуморальді тітіркендіргіштерге
аденватсыз жауап береді. [8,9]
Гиперацидті жағдайларда көбінесе пилорустың түйілуінде және кілегейлі
қабықтың тосқауылдық қызметі бұзылғанда жынның эвакуациясы кідіреді.
Гиперсөл бөлу, эвакуацияның кідіруі, асқазан ішек жынының келіп түсуінен
пайда болған газдардан асқазан кеңейеді. Осылардың бәрі және улану
болғандықтан мал құсады. Сөл бөлудің тежелуінің асқынуы ахилияға душар
етеді, бездердің тұз қышқылы мен пепсинді бөлу қабілеті нашарлайды.
Асқазанда пепсиннің протеазды және пепсидазды қасиетін көрсете алмайтын
орта пайда болады. Ішекке келешекте ыдырай алмайтын белоктар келіп түседі,
ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол себепті перистальтика күшейеді,
диария болуы мүмкін. сонымен қатар ұйқы безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі
азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Бос тұз қышқылының концентрациясы төмендегендіктен, асқазан сөлінің
бактерицидті қасиет азаяды, немесе мүлдем жоғалады. Осылардың бәрі
пилорикалық сфинктрдің қызметінің бұзылуына ішектерде ашу және шіру
процестерінің басымырақ болуына дисбактериозға душар етеді. Пайда блған улы
заттар қанға сіңіп, баыр ұлпасын зақымдап, оның қызметін бұзады. Асқазанның
моторлы қызметінің бұзылуы оның сөл бөлуі мен сфинктілердің тонусымен,
рефлекторлық әсерімен, сонымен қатар этиологиялық факторлармен тығыз
байланысты. [3,4,5,6,8]
Қышқылдылық төмен болса және ахилияда асқазанның сөл бөлуі күшейеді. 12
елі ішекте жынның нейтралдануынан асқазанның пилорикалық бөлігінің жиырылуы
әлсірейді және сфинктер ашық тұрады. Асқазанның сөл бөлуінің күшеюінен
ондағы жын жылдам экакуацияланады, химусқа қосылады. Олардың бөліктері
әсіресе өт асқазанда тек эксудативті ғана емес альтеретивті қабыну
туғызады. Бұлшық ет тонусын басқару бұзылғанда түйілмелі жиырылу пайда
болады, сол себепті ауырсыну күшейеді.
Асқазанның негізгі қызметтері түгелдей бұзылғанда, оның орнын ішектегі
ас-қорыту толтыра алмайды, ас қорытудың барлық бөліктерінде өзгерістер
пайда болады, зат алмасуы бұзылады. Анемия, өзін-өзі уландыру дамийды.
Малдың дене массасы және өнімділігі азаяды. Ішекке келешекте ыдырай
алмайтын белоктар келіп түседі, ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол
себепті перистальтика күшейеді, диария болуы мүмкін. Сонымен қатар ұйқы
безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі азаяды, диспепсия күшейе түседі. [6,7,8]
1.3 Гастрит ауруының симптомдары және паталогиялық-анатомиялық
өзгерістер, балау
Асқазанның сөл бөлу және моторлы қызметтерінің бұзылу деңгейі мен оның
кілегейлі қабынғында қабыну процесінің қаншалықты бұзылуы мен өтуіне
байланысты байқалады. Малдың түрі, жасы және жеке эзофагастродуоденальды
кешеннің функциональді, анатомиялық, морфологиялық өзгерістері үлкен роль
атқарады.
Гастрит жіті өткенде симптоматикасы әртүрлі болып келеді: (серозды,
ұйымалы) исінумен симптомсыз өтуден, жалпы кейде жергілікті эксудативті
және альтеративті қабынуға дейін, гиперсекрецияда дене қызуы айтарлықтай
өзгере қоймайды, ал күйзелу және азыққа тәбетітөмендеу біртіндеп дамийды.
Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегей көп, ал қайталанған құсуда
өт бар. Ішектердің перистальтикасы төмендейді, іші жүрмейді. Нәжісі қатты,
қара түсті,сыртына жұқа кілегейлі қабыршақ қаптаған. Асқазанның ахилиялық
қабынуында ұйқы безімен ішектің қызмті өзгермесе, онда ауру өзіне тән
симптомсыз өтеді. [8,10,11]
Азық қорыту бұзылғанда перистальтика күшейеді, нәжісі мол, құрамында
қорытылмаған азық бар, гастрогенді химиялық диарея пайда болады. Күйзелу
күшейе түседі, дененің қызуы кейде 0,5-1ºС дейін көтеріледі, азыққа зауқы
төмендейді және бұзылады, шошқалар жиі жата береді. Ауыздың кілегей қабығы
сарғыш, жабысқақ сілекеймен қабталған, тілінде көкшіл дақ бар, ауыздан
тәттінің исі шығады. Улану күшейген сайын малда күйзелу арта түсіп, жүрісі
шатқаяқтайды, тахикардия және полипноэ күшейе түседі.
Асқазанның кілегейлі қабығына зақымдану күшті әсер етсе, процесс 2-3
сағаттан соң, ал клиникалық белгілері 6-8 сағаттана соң дамиды. Егерде
аурудың себебін тез арада жойса және катаральді гастритті дер кезінде
емдесе, онда клиникалық айығу 3-4 күннен соң, ал ересек малда 8-10 күнге
созылады.
Геморрагиялық гастрит үдемелі күйзелу синдромымен, уланумен және жүрек
әлсіздігімен байқалады. Асқазанды сипап көргенде ауырсынады, құсықта
геморрагиялық эксудаттың аздаған мөлшері бар. Нәжісте қан жоқ, жіті
уланудан, індетті симптомы жалпы белгілермен бірігіп кетеді. [9,10,11]
Гастриттің созылмалы өтуінде симптомдары тұрақсыз. Негізгі синдром-
асқазандық іш өту (азыққа зауқы төмендейді, өзгереді, кекіреді, құсу,
асқазанның тұрақты ауырсынуы, ауық-ауық шаншу тәрізді пилорус сфинктірінің
түйілуінен болған ауырсыну, жылқы қиында клетчатка,ет қоректілердің
нәжісінде – дәнекер және ет ұлпасы бар). Ары қарай ішектік іші өту,
болады, ол метеоризммен, перистальтиканың күшеюімен, қатуымен, азық
қорытылудың нашарлауымен сипатталады. Сонымен қатар біртіндеп терінің
серпімділігі төмендейді, түктері жылтырамайды, кілегейлі қабықтар бозарады,
кейде сарғаяды . ауыз қуысының кілегейлі қабығы құрғайды, немесе кілегеймен
қапталады, тілде көкшіл-ылас дақ бар, ауыздан жағымсыз иіс шығарады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Серозд (ұйымалы) гастритке кілегейлі
қабықтың ісінуі және гиперемия, кейде асқазанның фундальді бөлігінде
қанталау тән. Бұл қабынуыдың бастапқы кезеңі. Оларда геморрагиялық қабыну
жиі диффузды түрде болады, асқазанның түбіне дейін тұз қышқылды гематинмен
қара-қоңыр түске боялады. [11,12]
Гистологиялық тексеруде эпителильді қабатта дистрофия, инфильтрация,
кілегейлі қабат астында серозды эксудат, қан тамырлары гиперемияланған,
безді эпителийдің кейбір жері некрозданған, десквамацияланған (сыпырылып
түскен). Созылмалы гастритте асқазан жыны көп, кілегейлі қабық бетінде
тұтқыр, ылайсаң кілегей, кілегейлі қабықта гипертрофикалық кейбір
бөліктерде атрофиялық процестер басым. Атрофиялық созылмалы қабынуда
кілегейлі қабық жұқарған және жатық. Балау. Малды азықтандыру мен күтуге,
рацион құрамына талдау жасайды. Кешендердің, фермалардың, өндірістік
топтардың асқзан-ішек ауруларынан сау екендігін ескереді. Азықтарды
бактериологиялық, вирусологиялық тексеруден өткізеді., азықтарға
микологиялық, токсикологиялық талдау жасайды. Нәжісті тексереді. Сонымен
бірге антибиотиктер мен химиялық препараттарды микрофлораға сезімталдғын
анықтайды.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістерді зерттеуді кілегейлі қабықтың
қабыну сипатын анықтайды. Қажет жағдайда диогностикалық мақсатпен ауру аса
бағалы емес малды сойып зерттейді. Бұл кезде жалпы қышқылдылықты, бос және
байланысқан тұз қышқылын, пролетикалық белсенділікті, жасырын қанды
анықтайды. [11]
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтандыру шаралары
Аурудың себептерін жояды. Егерде малдың көбі ауыратын болса, онда
олардың, соның ішінде сиырдың азықтарының бәрін алып тастайды. Ашықтыру
тағайындайды: бұзауларды 6-8 сағатқа, суды керегінше ішкізеді. Жоспарлы
ветеринариялық және шаруашылық шаралары.
Келесі бір-екі тәулік бұзауларды жартылай диетаға қойып, біртіндеп жеңіл
сіңетін, көлемі аз және тітіркендірмейтін азықтар береді. Сиырларды
тәулігіне 4-5 рет азқтандырады. Оларға кілегейлі қайнатынды, ұсақталған
сәбіз, қызылша, пісірілген картоп қосылған сұлы немесе арпадан жасалған
сұйық ботқа береді. Құрамында лизоцим, бейтарап және әлсіз сілтілі протеаза
(1 кг азыққа 0,1 г амилсубтилин және протосубтилин препаратын) қолданады.
Соңынан біртіндеп көк шөп ұнын береді. Сиырларға ірі талшықты азық
бермейді, оның орнына дәнді дақылдар жармасын және ұнын береді.
Асқазанның сөл бөлуін қоздыратын, кең ауқымды әсер ететін өсімдік тектес
аир тамырын және алтын мың жапырақ шөбін тұзбен береді. Қышқылдылық
төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз қышқылына
ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі заттар-
крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады. [12,13]
Созылмалы өтетін гастритте асқазанның сөл бөлуіне байланысты диеталық
азыққа мән береді. Гиперацидті жағдайда тұз бермейді, ал гипоцидтіде тұзы
өбейтеді. Дәрі-дәрмекті емнен бөлек қуаттандырушы және витамин мен
ферменттердің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектердің кілегейлі қабығының, бауырдың жағдайын қадағалайды. Патология
байқалса емдеу шараларының үлгісін реттестіреді. [6,7,9]
Сақтандыру шаралары. Малды азықтандыру, күтіп-ұста, жұмысқа жегу
ережелерін сақтау сақтандырудың негізін құрайды. Сапасыз, өте ыстық немесе
суық улы заттармен зақымдалған азық бермейді. Ірі қара кешендерінде
сиырлардың азық қорытуын, сүт безінің жағдайын, зат алмасуын бақылайды.
Қышқылдылық төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз
қышқылына ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі
заттар-крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады.
1.5 Асқазанның ойық жарасы
Асқазанның ойық жарасы (Morbus ulcerosis, Ulcus Ventriculi) – асқазанда
пептикалық ойық жара мен симптоматикалық ойық жаралар (жіті және озылмалы)
кілегейлі қабықта әртүрлі аурулардың жергілікті көрініс-терімен жіті немесе
созылмалы деструкциялы өзгерістер пайда болуымен өтетін созылмалы рецидивті
ауруларды құрайтын ветеринарияда шартты нозологиялық термин.
Шет ел әдебиеттерінде жіті асқазанның ойық жарасы (ұлтабардың), сирек-
гастроэзофагальды ойық жара деп, кейде және ойық жаралы гастрит және де
бұзауларда ульцерозды абомазит деп айтады.
Малдың барлық түрлері ауырады. Жиі өндірістік технологиямен өсіретін
бұзаулар ауырады. Бордақылаудағы мал басында ауруға өптеп шалдығады, ал
дәстүрлі мал өсіруде сирек кездеседі. Бұзауларда тіршілік күндерінде
кездеседі.
Себептері. Аурудың себептері полиэтиологиялық. Пайда болуының басты
себептері экзогенді және эндогенді факторлар. Организмнің
иммунобиологиялық реактивтілігі төмендеуінен, аутоиммунды процестердің
пайда болуынан, азық қорыту процестерінің звенолары арасында байланыстың
бұзылуынан, ағзаның секрет бөлу, эвакуаторлы қызметтерінің, кілегейлі
қабықтың қан айналымы мен трофикалық реттелуінің бұзылуынан ағза мен
жүйкелер аурулары пайда болады. Ірі қара эндогенді факторалр ішінен кейбір
мал тұқымдарының, қабандар линияларының генетикалық бейімділігінен, олардың
еттік типке жатқандығының болады. [10]
Дамуы. Экзогенді және эндогенді факторлардың әсерінен жүйкелік,
гормональді және де жергілікті гастродуоденальді жүйе қызметінің
бұзылуларын реттейтін күрделі тізбекті және өзара байланысқан құбылыстар
пайда болады. Бүйрек үсті безінің глюкокортикоидті қызметі күшейгендіктен,
асқазан безінің сөл бөлуі күрт күшейеді (гиперацидті жағдай, қозған
асқазан), ал ол кілегейлі қабықтың зақымдануын арттырады, ерекше
дегенеративті қабыну процесін тудырып,тұлпарлардың деструкциясын, эрозиясын
және ойық жарасын тудырады. Процестің дамуында ерекше роль гистаминге
тиеді, ал ол асқазанның сөл бөлуін күшейтеді, кілегейлі қабықтың
тосқауылдық қызметін төмендетіп, капиллярлардың өткізгіштігін
арттырғандықтан асқазан сөлінің агрессивті әсерін арттырады.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезінде азыққа зауқы төмендейді, іш өтеді
және қатады, дене қызуы қалыпты болды немесе қысқа мерзімді субфибрильді
қызба. Мал күйзеледі, денемассасының өсуі төмендейді, біртіндеп анемия
дамийды. Егер ауру асқынбаса белгілі клиникалық белгімен өтпейді, кейде
белгісіз болады немесе көп мал ішінен біліне бермейді. Уыз емукезеңіндегі
бұзауларда ауру жіті өтеді, 1-3 күнде күрт күйзеліске, коллапс пен
(талықсу) талмаға тап болады. [12,13]
Сүт кезеңінде оларда күйіс қайыру бұзылады, аздап іші кебеді, мес
қарынның атониясы, жиі газ бөледі, азықты кекіреді, перистальтика ауық-ауық
кідіреді, нәжісі сұйылады (кейде қара-көкшіл, немесе қара түсті), су
ішкеннен шаншу тәріздес жағдай болады. Ұтабарды тереңдетіп сипап,
перкуссиялағанда оң жақ қабыртқа қапталы ауырсынады, мал мазасызданады.
Бұл жерде гиперацитті гастриттің белгілері болып келеді. Басқа малмен
салыстырғанда оларда аурудың қаталануы және асқынуы байқалады. Асқыну
кезінде жалпы жағдайы төмендейді, дененің массас және жұмысқа қабілеті
азаяды. Азық қабылданғаннан кейін бірнеше сағаттан соң құсады. Құсықта өт
және қан бар. Асқазанды сол жақ қабыртқа қапталында тереңдетіп сипап
ұстыруға болады, бұл кезде ауырсыну болады.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Ірі қара малда зақымдану
ұлтабардың фундальді және пилорикалық аймағында орналасқан. Жағымды
жағдайда керісінше дамийды.
Балау. Асқынбаған ауруды анықтау қиын. Клиникалық жолмен асқазаннан қан
кетуді анықтауға болады. Бұзауларда ауру жіті өткенде ұлтабар пунктаты қан
аралас болады, ал ұлтабар тесілгенде құрсақ қуысының пунктаты қышқылды.
Болжамы. Ульцерозды процестің сипаты мен жітілігіне және асқынудың бар
екендігі мен ауырлығына байланысты болады. Асқынбаған ауруда шошқаларда
кілегейлі қабықтң зақымы жазылып, клиникалық айығады.
Емі. Ауру малды ауруларының түріне байланысты іріктеп, бөлек ұстайды.
Стресс жағдайларды болдырмайды. Аурудың жіті кезеңінде жоспарлы сақтандыру
шараларын жүргізбейді. Асқазанның сөл бөлуін және асқазан сөлінің
қышқылдығын арттыратын азықтар және асқазан сөлін бермейді. Малды
аяушылықпен ашықтырады. Организмнің резистенттілігін, асқазанның кілегейлі
қабығының қорғаныс қуатын және репаративті процестерді арттыратын жалпы
және жергілікті зат алмауды күшейтетін заттар тағайындайды. [2,8,9,11]
1.6 Гастроэнтерит
Гастроэнтерит (Castroenteritis abomsoenteritis) – басымырақ асқазан мен
ащы ішектің жіті қабынуынан организмде ас қорытудың, иммунды жауаптың
бұзылымен және уланумен өтетін ауру. Төлдерде гастрит дуоденит пен еюнитпен
қосарланады.
Барлық мал түрі ауырады, жиі екі апталық бұзаулар 10-15 күн
азықтандырғаннан кейін ауырады. Ауруға 80-100 ٪-ға дейін шалдығу мүмкін.
Төлдердің гастроэнтерит кезінде дұрыстап емдесе олар жазылып кетеді.
Егерде ағзаның барлық қабаттары, сыртқы серозды қабаты мен қоса шалдықса,
онда ауру ауыр өтіп, шығын болуы мүмкін. Қабыну негізгі және туындаған
болады, қабыну орнына байланысты – беткейлі және терең, ошақты және
диффузды; эксудаттың сипатына байланысты – серозды, катаральды,
геморрагилық, фибринозды және іріңді сирек-альтеративті ошақты болады.
Себептері. Төлдерде негізгі этологиялық факторлар диспепсияны тудыратын
себептерге ұқсас келеді. Кейде қабыну процесі асқазан мен ұлтабардың
қабынуынан жалғасады. Мұндай жағдайларда алғашқы себебі жоғарыда жатқан
асқазан мен ішек бөліктерінде, бауырда, ұйқы безінде эксудативті және
альтеративті процестерден болады. [7,8,10]
Дамуы. Жергілікті және жалпы бұзлулар кілегейлі қабықтың асқазан мен
ішектің қантамырларының зақымдануына байланысты болады. Организмге
ауыртпалықтың түсуі ағзаның қабыну реакциясына, дисбактериоз күшіне және
аутоинтосикацияға және керісінше организмнің жалпы резистенттілігінеғ
гастроэнтеральді жүйедегі гомеостазға байланысты.
Симптомдары. Аурудың өтуі қабынудың сипатына, асқазан мен ішектің қабыну
процесінің дәрежесіне байланысты. Кейде түрге және жасқа байланысты
өзгешеліктері кездеседі. Катаральді гемморрагиялық немесе эрозиялы-ойық
жаралы гастритте (абомазит), негізгі ауру симптомына қосымша шөліркеу,
қысқа мерзімді немесе тұрақты дене қызуының көтерілуі, сиырда, жылқыда
шаншу-ауырсыну синдромы түрінде пайда болады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлексе өте арық, көз алмасы ұясына
батып кеткен, асқазанда, барлық ащы ішекте қабыну. Ішектегі жын сұйық,
лайсаң, құрамында кілегейлі көп, кейде қан бар. Төлдерде үзіліп түскен
жасушалар есебінен жыны қайнатылған үрішке ұқсас. Ағза қабрғасы қалыңдаған,
кілегейлі қабығы жылтырамайды, ісінген, қызғылт түсті, қыртысты, нүктелі
қанталау бар.
Балау. Гастритті диагностикалау әдістері тәрізді диагностикаланады.
Егерде мал басы көп шалдыққан жағдайда әр топтар бойынша ажыратады.
Болжамы. Асқынбаған гастроэнтеритте болжамы жағымды, ал ауыр өтетін
түрлерінде-сақтықты қажет етеді немесе жағымсыз. Кейде төлдер аурудың
алғашқы күнінде өлімге душар болады.
Емі. Жалпы диеталық емді гастриттегідей жүргізеді. асқазанды 1٪ ас
тұзының немесе ас содасының, болмаса 0,01٪-ды калий перманганат
ерітінділерімен жуып-шаяды. Улы заттардан арылу үшін іш жүргізетін дәрі-
дәрмектер (натрий сульфаты, магний сульфаты, 2-6 ٪ ертінді күйінде),
өсімдік майлары береді. Тоқ ішекті қатты тітіркендіретін және іш
жүргізетін дәрілер тағайындамайды (фенолфталеин, ит жүзім қабығы).
Антибиотиктер, сульфаиламид препараттары, нитрофурандар тағайындайды.
Төлдерде фуроксин, триметасул, тримеразин, трибриссен (опиприм), бұзаулаға
– фтазофур, фтацин 1 кг дене массасына 0,2-0,3 г, тәулігіне 1-2 рет.
[11,12]
1.7 Энтереколит
Энтереколит (Enterokolitis) – ащы және тоқ ішектерде азық қорытудың
негізгі бөлігінің (қуыстық, қабырғалық және сіңіру) бұзылуымен өтетін
қабынуы. Негізгінен кілегейлі қабық зақымданады. Кейде қабыну процесіне
асқазан (ұлтабар) зақымдануы қосылады, онда қабыну бүтін асқазан-ішек
жолдарын қамтийды (гастроэнтероколит). Туындануына байланысты ауру негізгі
және туындаған, өтуіне – жіті және созылмалы, қабыну процесінің сипатына
байланысты-катаральді, геморрагиялық, фибринозды және іріңді болып
бөлінеді.
Себептері. Негізгі этиологиялық факторларға асқазан мен ішек ауруларын
тудыратын факторлар сияқты. Ішектің қабынуы кезкелген жергілікті және жалпы
аллергиялық жағдайлардан болады. Кейбір сүт белогы және басқа да белоктар
соңына дейін ыдырамағандықтан, олар қанға сіңіп, сенсибильдеуші аллерген
сияқты әсер етеді.
Дамуы. Ащы және тоқ ішектердің кілегейлі қабығының қабынуының негізгі
патогенетикалық механизмдеріне азықтың қорытылуы мен сіңіруінің бұзылуы
жатады. Тітіркендіргіш уытты заттар азықпен бірге келіп түсіп ішектің
кілегейлі қабығына әсер етеді, оның негізгі қызметтерін бұзады. Оның бөлек
(химустың) жынның бактерицидті қасиеті төмендегендіктен диабактериоз
құблысы болады. [3,5,7,9]
Шіру процестерінде уытты заттар (индол, скатол, күкіртті сутек, креазол,
путресцин, кадвердин) көбейеді. Олар ішекте жылжып отырып, оның кілегейлі
қабығында морфофункциональді зақымдану туғызады, ең алдымен эпителиальді
және безді қабаттарында, соның салдарынан секрет бөлу, қорғаныс
механизмдері бұзылады.
Симптомдары. Энтерит пен гастроэнтер белгілерімен қатар аздап жын
сұйылады, онда кілегей және қорытылмаған азық бөлшектері бар. Жиі-жиі
ауырсынып нәжіс бөледі, алғашқы 2-3 күнде ішектердің перистальтика
күшейеді, соіынан төмендейді, сирек құсады.
Азық қорытудың бұзылуының копрологиялық синдромы төмендегідей: нәжіс
консистенциясы ботқа тәріздес, жиі көпіршімейді, түсі сары, иісі және
реакциясы қышқыл, органикалық қышқылдар мөлшері күрт көбейген, аммиак аздап
азайған, бейтарап май жоқ.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Ойық жаралы, некрозды тоқ ішекте
болады. Шажырқай тамырлары білеуленген, шажырақай лимфа түйіндері
инфильтраттанға.
Балау. Анализдік мәліметтерді ескерді, әсіресе малды күтіп-ұстауына,
азықтануына, азықтардың сапасына, қоспаларға аса мән береді. Клиникалық
симптомдардан нәжіс бөлуге, оның қасиетіне, копрологиялық синдромға,
нәжісте қанның бар жоғына көңіл бөледі.
Болжамы. Катаральді энтереколитте жағымды, ал гемморагиялық, дифтериялық
қабынуларда, ойық жаралы колитте жиі қауіпті.
Емі. Этиологиялық факторларды жояды. Малды жартылай аш ұстайды. Суды
қалауынша ішкізеді. Суға ихтиол, бензонафтол, фенилсалицилат(салол) қосады.
Төлдерге беретін суға аздап тұз қосады (0,2-0,3٪). Энтероколит ауыр өткенде
іш жургізетін дәрілер береді, тоқ ішекте әсер ететіндерге де (фенолфталин,
ит жүзім қабығы, рауғаш тамыры). Тазалаушы және зарарсыздандырушы клизмалар
жасайды, ащылар, ферментті препараттар, дәрілік шөптер, қуаттандыру
препараттарын қолданады. Құндылығы төмен малдарды жарамсыздыққа шығарады.
[4,5,9,10]
Химиотерапиялық микробтарға қарсы әсер ететіндерден ащы ішекте нашар
сіңіретін препараттарға неомицин сульфаты, сульгин, фталазол, дисульформин,
фтазин, фуракрилин, негізгі нитрат висмуты, ксероформ ж.т.б. жатады. Ал тоқ
ішектің қабынуында салазопиридазин және салазодимотоксин тағайындайды,
төлдерге 1 кг дене массасына 25-50 мг, тәулігіне 2 рет. Ал созылмалы
диареяда құрамында танині бар заттар және емен қабығын қолданады.
Геморрагиялық қабынуларда тұтқырлағыш және қан тоқтататын заттар береді.
Созылмалы энероколиттерде аяушылықпен ашықтыру, құрамында витаминдер мен
минеральді заттары бар диета. Аурудың жіті қабыну белгілері жоғалғаннан
кейін азыққа тәбетін көтеретін, асқорытуды жақсартатын заттар береді.
Перифериялық қаннан сусыздануды, билирубинемияны біледі. Инфекциялы,
инвазиялы аурулардан дербестейді, оларды жоққа шығарады. Сойып зерттеу
қорытындылары мен нәжісті, азықты микологиялық зерттеу мәліметтерін
ескереді.
Сақтандыру. Асқазан мен ащы ішек ауруларына жүргізілетін шаралар
тәрізді. Өндірістік кешендер мен арнайы шаруашылықтарда абомазитпен және
гастритпен ауырған малдарды дер кезінде анықтап емдеу қажет. [12,13]
2. Өзіндік зерттеу
Мен өзімдік зерттеуде курстық жұмысымның тақырыбына сай М.Әуезов
атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік факультетінің Ветеринармялық
медицина кафедрасының клиникасына гастрит ауруымен әкелінген иттің
емдедім. Жетекшім в.ғ.к аға оқытушы Нуралиев С.
Proanamnesei
1. Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -5
2. Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,
3. Емдік мекеме аты: М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік
факультетінің Ветеринариялық медицина кафедрасының клиникасы
4. Иесі-Абилдаев Марат
5. Иесінің мекен жайы: Шымкент қаласы, Чапаевка, Молтек ауданы,Зеленый
балка көшесі.
6. Мал түрі-ит
7. Жынысы-еркек
8.Тұқымы-кәнден
9.Түсі- қара-ала
10.Жасы- 3 жасар
11.Салмағы- 25 кг
12. Лақап аты-Алапар
13.Дәрігерге көріну күні: 12.03.2013ж.
14.Сауығу күні: 03.04.2013ж.
15. Алдын ала қойылған диагноз: гастрит
Anamnesei vitae
Алапарды иесі өз үйінде асыраған. Өзінің жеке жататын орны болған,
бірақ салқындау астында ешқандай төсеніш болмаған. Егесінің айтуына
қарағанда итке асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру, дұрыс
өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандырғандықтан ас қорыту жүйесі бұзылған. Профилактика мақсатында
вакциналарды уақытылы қабылдаған. Осы уақытқа дейін ешқандай аурумен
ауырмаған.
Anamnesei morbi
Егесінің мәліметтері бойынша ит10 күн бұрын әлсіздене бастаған.
Иттің алғашқы күні температурасы орнында болып, 1 жетіден соң
көтеріліп, Алапар әлсін-әлсін тынышсыздана бастаған. Дене қызуы
айтарлықтай өзгере қоймайған, күйзелген және азыққа тәбеті төмендеген.
Кекіру азық қабылдағаннан кейін немесе оған байланыссызда болуы мүмкін.
Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегейі көп, ал қайталаған
құсығында өт бар.
Status praesens communis
Малды жалпы тексеру:
Қоңдылығы орташа, конституциялық бітімі дұрыс орналасқан,
ешқандай патология байқалмайды. Денесін кеңістікте-дұрыс ұстап тұрады.
Пальпация арқылы иттің жалпы денесін сипап көрдім. Түктері
үрпиген, ұстап зерттегенде мал әлсін-әлсін тынышсызданды, кейіннен
үйренді. Сезгенім иттің температурасы бар.
Кілегей қабаттарын зерртеу. Зерттегенде көрінетін кілегей қабықтарының
(көз , ауыз қуысы) түсі өзгеріп, бозарғанын байқадым.
Денесінде бөгде жарақаттардың бар жоғын зерттедім. Ондай
ешқандай патология көрінбеді. Тек бүйрек тұсында жазылып қалған
соққыдан болған қанды ісікті (гематома) байқадым. Сипағанда бүйрек
тұсында ауырсыну сезіледі.
Жүрек-қантамырлар жүйесін зерттеу. Бүйректің зақымдалуына
байланысты, бәрімізге белгілі болатындай, ол тез арада қан айналу
жүйесіне әсер еткен. Қанның қысымы жоғары, жүректің сол жақ
қарыншасы кеңейген, қабырғасы қалыңдаған, тамырлары қатайған. Р.о.
аортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі. Қан айналысының
кіші шеңберінде қан тоқыраған, кейде ентікпе, жөтел, ылғалды сырыл
пайда болған.
Тыныс алу жүйесін зерттеу. Әдетте өкпенің күйін перкуссия арқылы
зерттеп гидроторокс, тағы басқа патологияларды зерттейді. Ондай
патологиялар жоқ. Бірақ тыныс алу жиі, ентігу сезілді.
Лимфа жүйесін зерттеу. Лимфа түйіндерінің қалыпты екенін зерттеу.
Бездердің көлемі орнында, ешқандай патология көрінбейді. Жақ
асты жұп безін зерттеп қарағанда кішкене дөнестілік немесе ісінулер
онша байқала қоймайды. Қабыну процестері байқалмайды.
Асқорыту жүйесін зерттеу. Иттің жалпы асқорыту жүйесі бұзылған.
Мал кекіріп, аузынан иіс шығарады.
Несеп жүйесін зерттеу. Несеп жүйесінде үлкен патология байқалады.
Status praesens localis
Иттің жалпы жағдайы төмен. Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі
қабығының қабынуымен және оның сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы,
экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің бұзылуымен өтетін ауру.
Себептері. Көптеген мал басының гастритке шалдығуының негізгі
себептеріне жататындар: малдың жасына сәйкес емес сапасыз (көгерген,
шіріген, ыластанған және ашыған) азықармен азықтандыру, олардың құрамында
улы заттардың болуы, бірыңғай және құнарсыз белокты, витаминді және
минеральді азықтандыру, азықтандыру режимін бұзу. Этиологиялық себептердің
құрамында тітіркендіргіш заттары бар болуы мүмкін: қиын қорытылатын, өте
суық немесе ыстық азықпен, асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру,
дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан. Мүмкіндік туғызатын
себептерге ылғалды және лас қораларда ұстау, организмнің күрт салқындауы
және ысып кетуі, тығыз ұстап, азық жеткіліксіз болуы жатады.
Асқазанның сөл бөлу, моторлы (қимыл) қызметінің бұзылуы төлдерді
өндірістік технологиямен өсіру және бағу кезінде ұзақ мерзімді әртүрлі
күшті стресстер әсерінен кілегейлі қабақ талаурап қабынғаннан болады.
Туындаған гастрит тіс, ауыз қуысы кілегейлі қабығының, өңеш, ұйқы безі
ауруларынан болады. Гастриттің этиологиясында аутоиммунды факторлар мен
аллергиялық реакциялар айтарлықтай роль атқарады.
Дамуы. Патологиялық процестің дамуы этиологиялық фактордың сипатына,
күші мен ұзақ мерзім әсер етуіне, сонымен малдың түріне, жасына және жеке
ерекшеліктеріне байланысты. Ал солардың ішінде жалпысына асқазан бездерінің
қозуының өзгеруінен, оның сөл бөлуінің сапасы мен мөлшері жатады.
Патаологиялық сөл бөлудің бірнеше түрлері болады: гиперацидті,
астеникалық, инертті және субацидті. Біріншісі бұл асқазан қызметінің
бұзылуының бастапқы кезеңі, бұл асқазанның жүйке-безді аппартының қозуының
күшеюін, ал астеникалық түрі-асқазанның реттеуші қызметінің бұзыла
бастағанын көрсетеді. Инертті және субацидті түрлерінде асқазанның сөл
бөлуінің реуляторлы механизінің өте күрделі бұзылу деңгейінде екеніне
сәйкес келеді.
Тұрақты гиперсөлбөлу, жиі асқазан жынның қышқылдығының жоғарлауына
сәйкес келгенімен, ал бұл қалыпты, кейде қышқылдығы төменде болуы мүмкін,
сонымен қатар қышқылдылықтың жоғарылауы оның көлеміне байланыссызда болады.
Мұндай жағдай кілегейлі қабықтың қабынында ғана емес басқа да ағзалар мен
жүйкелер ауруларында рефлекторлы берлуі мүмкін, әсіресе жүйке мен
эндокринді бездер ауруларында. Жас малда сөл бөлудің қозғыш түрі болады, ал
оларда қабынуға, сыртқы (ішке келетін) және ішкі гормональды-гуморальді
тітіркендіргіштерге аденватсыз жауап береді.
Гиперацидті жағдайларда көбінесе пилорустың түйілуінде және кілегейлі
қабықтың тосқауылдық қызметі бұзылғанда жынның эвакуациясы кідіреді.
Гиперсөлбөлу, эвакуацияның кідіруі, асқазан ішек жынының келіп түсуінен
пайда болған газдардан асқазан кеңейеді. Осылардың бәрі және улану
болғандықтан мал құсады. Сөл бөлудің тежелуінің асқынуы ахилияға душар
етеді, бездердің тұз қышқылы мен пепсинді бөлу қабілеті нашарлайды.
Асқазанда пепсиннің протеазды және пепсидазды қасиетін көрсете алмайтын
орта пайда болады. Ішекке келешекте ыдырай алмайтын белоктар келіп түседі,
ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол себепті перистальтика күшейеді,
диария болуы мүмкін. сонымен қатар ұйқы безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі
азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Бос тұз қышқылының концентрациясы төмендегендіктен, асқазан сөлінің
бактерицидті қасиет азаяды, немесе мүлдем жоғалады. Осылардың бәрі
пилорикалық сфинктрдің қызметінің бұзылуына ішектерде ашу және шіру
процестерінің басымырақ болуына дисбактериозға душар етеді. Пайда блған улы
заттар қанға сіңіп, баыр ұлпасын зақымдап, оның қызметін бұзады. Асқазанның
моторлы қызметінің бұзылуы оның сөл бөлуі мен сфинктілердің тонусымен,
рефлекторлық әсерімен, сонымен қатар этиологиялық факторлармен тығыз
байланысты.
Қышқылдылық төмен болса және ахилияда асқазанның сөл бөлуі күшейеді. 12
елі ішекте жынның нейтралдануынан асқазанның пилорикалық бөлігінің жиырылуы
әлсірейді және сфинктер ашық тұрады. Асқазанның сөл бөлуінің күшеюінен
ондағы жын жылдам экакуацияланады, химусқа қосылады. Олардың бөліктері
әсіресе өт асқазанда тек эксудативті ғана емес альтеретивті қабыну
туғызады. Бұлшық ет тонусын басқару бұзылғанда түйілмелі жиырылу пайда
болады, сол себепті ауырсыну күшейеді.
Асқазанның негізгі қызметтері түгелдей бұзылғанда, оның орнын ішектегі
ас-қорыту толтыра алмайды, ас қорытудың барлық бөліктерінде өзгерістер
пайда болады, зат алмасуы бұзылады. Анемия, өзін-өзі уландыру дамийды.
Малдың дене массасы және өнімділігі азаяды. Ішекке келешекте ыдырай
алмайтын белоктар келіп түседі, ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол
себепті перистальтика күшейеді, диария болуы мүмкін. Сонымен қатар ұйқы
безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Асқазанның сөл бөлу және моторлы қызметтерінің бұзылу деңгейі мен оның
кілегейлі қабынғында қабыну процесінің қаншалықты бұзылуы мен өтуіне
байланысты байқалады. Малдың түрі, жасы және жеке эзофагастродуоденальды
кешеннің функциональді, анатомиялық, морфологиялық өзгерістері үлкен роль
атқарады.
Гастрит жіті өткенде симптоматикасы әртүрлі болып келеді: (серозды,
ұйымалы) исінумен симптомсыз өтуден, жалпы кейде жергілікті эксудативті
және альтеративті қабынуға дейін, гиперсекрецияда дене қызуы айтарлықтай
өзгере қоймайды, ал күйзелу және азыққа тәбеті төмендеу біртіндеп дамиды.
Кекіру, азық қабылдағаннан кейін немесе оған байланыссызда құсу пайда
болады. Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегей көп, ал қайталанған
құсуда өт бар. Ішектердің перистальтикасы төмендейді, іші жүрмейді. Нәжісі
қатты, қара түсті,сыртына жұқа кілегейлі қабыршақ қаптаған. Ал егерде құсу
жоқ болса, асқазан аумағы аздап ауырсынады, асқазанның гипотониясы мен
пилорустың түйілуінде сипап көргенде шылпыл дыбыс шығады. І.қ.м. ауық-ауық
аздап мазасызданады, есінейді, басын созады, ішіне қарай береді, ал
пилорустың түйлуінде шаншу пайда болады. Асқазанның ахилиялық қабынуында
ұйқы безімен ішектің қызмті өзгермесе, онда ауру өзіне тән симптомсыз
өтеді.
Азық қорыту бұзылғанда перистальтика күшейеді, нәжісі мол, құрамында
қорытылмаған азық бар, гастрогенді химиялық диарея пайда болады.
Геморрагиялық гастрит үдемелі күйзелусиндромымен, уланумен және жүрек
әлсіздігімен байқалады. Асқазанды сипап көргенде ауырсынады, құсықта
геморрагиялық эксудаттың аздаған мөлшері бар. Нәжісте қан жоқ, жіті
уланудан, індетті симптомы жалпы белгілермен бірігіп кетеді.
Гастриттің созылмалы өтуінде симптомдары тұрақсыз. Негізгі синдром-
асқазандық іш өту (азыққа зауқы төмендейді, өзгереді, кекіреді, құсу,
асқазанның тұрақты ауырсынуы, ауық-ауық шаншу тәрізді пилорус сфинктірінің
түйілуінен болған ауырсыну, ет қоректілердің нәжісінде – дәнекер және ет
ұлпасы бар). Ары қарай ішектік іші өту, болады, ол метеоризммен,
перистальтиканың күшеюімен, қатуымен, азық қорытылудың нашарлауымен
сипатталады. Сонымен қатар біртіндеп терінің серпімділігі төмендейді,
түктері жылтырамайды, кілегейлі қабықтар бозарады, кейде сарғаяды . ауыз
қуысының кілегейлі қабығы құрғайды, немесе кілегеймен қапталады, тілде
көкшіл-ылас дақ бар, ауыздан жағымсыз иіс шығарады. Патологиялық-
анатомиялық өзгерістер. Серозд (ұйымалы) гастритке кілегейлі қабықтың
ісінуі және гиперемия, кейде асқазанның фундальді бөлігінде қанталау тән.
Бұл қабынуыдың бастапқы кезеңі.
Гистологиялық тексеруде эпителильді қабатта дистрофия, инфильтрация,
кілегейлі қабат астында серозды эксудат, қан тамырлары гиперемияланған,
безді эпителийдің кейбір жері некрозданған, десквамацияланған (сыпырылып
түскен). Созылмалы гастритте асқазан жыны көп, кілегейлі қабық бетінде
тұтқыр, ылайсаң кілегей, кілегейлі қабықта гипертрофикалық кейбір
бөліктерде атрофиялық процестер басым. Атрофиялық созылмалы қабынуда
кілегейлі қабық жұқарған және жатық. Балау. Малды азықтандыру мен күтуге,
рацион құрамына талдау жасайды. Кешендердің, фермалардың, өндірістік
топтардың асқзан-ішек ауруларынан сау екендігін ескереді. Азықтарды
бактериологиялық, вирусологиялық тексеруден өткізеді, азықтарға
микологиялық, токсикологиялық талдау жасайды. Нәжісті тексереді. Сонымен
бірге антибиотиктер мен химиялық препараттарды микрофлораға сезімталдғын
анықтайды.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістерді зерттеуді кілегейлі қабықтың
қабыну сипатын анықтайды. Қажет жағдайда диагностикалық мақсатпен ауру аса
бағалы емес малды сойып зерттейді.
Аурудың себептерін жояды. Оларға кілегейлі қайнатынды, ұсақталған
сәбіз, қызылша, пісірілген картоп қосылған сұлы немесе арпадан жасалған
сұйық ботқа береді. Құрамында лизоцим, бейтарапжәне әлсіз сілтілі протеаза
(1 кг азыққа 0,1 г амилсубтилин және протосубтилин препаратын) қолданады.
Соңынан біртіндеп көк шөп ұнын береді. Асқазанның сөл бөлуін қоздыратын,
кең ауқымды әсер ететін өсімдік тектес аир тамырын және алтын мың жапырақ
шөбін тұзбен немесе жасанды карловар тұзымен күніне үш рет береді.
Қышқылдылық төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз
қышқылына ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі
заттар-крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады.
Созылмалы өтетін гастритте асқазанның сөл бөлуіне байланысты диеталық
азыққа мән береді. Гиперацидті жағдайда тұз бермейді, ал гипоцидтіде тұзы
көбейтеді. Дәрі-дәрмекті емнен бөлек қуаттандырушы және витамин мен
ферменттердің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектердің кілегейлі қабығының, бауырдың жағдайын қадағалайды. Патология
байқалса емдеу шараларының үлгісін реттестіреді.
Сақтандыру шаралары. Малды азықтандыру, күтіп-ұста, жұмысқа жегу
ережелерін сақтау сақтандырудың негізін құрайды. Сапасыз, өте ыстық немесе
суық улы заттармен зақымдалған азық бермейді. Қышқылдылық төмендегенде ішке
екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз қышқылына ерітіп береді. Жіті
өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі заттар-крахмал, зығыр дәнін,
жалбыз тікен тамырын қолданады.
Мен емдеген итте бұл синдромдардың гастритке тән белгілері айқын
байқалады. Егерде Алапарды ертерек емдеуге әкелгенде, бұндай асқынулар
байқалмас па еді.
Зерттеу жоспары мен оның негізделуі
1. Лабораториялық зерттеу:
- қанның жалпы анализін тексергенде лейкоцитоз анықтадым, эритроциттердің
шөгу реакциясы тездетіледі;
- белок пен белоктық фракциялары көбейген.
Зәр бөлу жиілеген, олигурия, кейде тіпті анурия болуыда мүмкін, түсі
лай түстес, кейде ақшыл-қызыл, не қоңыр түсті болып келеді.
Көбінесе қышқылдығы жоғары болады.
2. Функцияналды инструменталды әдістер:
Гастроскопия арқылы тексергенде асқазанында қабыну процестері, кей
жерлерінде жаралары бар. Асқазанның сөлінде гиперацидтік және көп мөлшерде
тұз қышқылының көлемі анықталды.
Diagnosie
Мал иесінің берген мәліметтеріне және клиникалық белгілеріне және
зертханылық зерттеулерге сүйене отырып, Алапарға түпкілікті диагноз
қойылды. Асқазанның кілегейлі қабығынның қабынуы. Асхана қалдықтарымен
ұзақ мерзім азықтандыру, дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер
дәнінің қалдықтарымен азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан
болған. Сондықтан иттің диагнозын жаралы гастрит деп қойдым.
Diagnosis morbi et therapia
Күні Дене Тыныс Тамыр Diagnosis Diagnosis therapia
қызуы алуы соғысы morbi
12.03.1340,0 32 126 Иттің жалпы 1.Күтімін жақсартып,
ºС жағдайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ішкі жұқпалы емес аурулары, балау және рентгенологиясы пәнінен
жазылған Иттердің гастриті, емі және профилактикасы атты курстық
жұмысым 53 беттен тұрады.
Жұмыс кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімнен тұрады. Сонымен қатар
өзіндік зерттеумен қамтылған.
Қысқартылған сөздер мен белгілер
нм-нанометр
км-километр
мкм-микрометр
мкл-микролитр
кг-килограмм
г-грамм
мг-миллиграмм
л-литр
мл-миллилитр
ºС-градус
٪-пайыз
рН-орта қышқылдығы
Анықтамалар
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру.
Асқазан - омыртқалы жануарлардың, еттері мен жақсы жетілген, ас қорыту
түтігінің кеңейген бөлігі.
Асқазаның кілегей қабығының қабынуының жіті түрі – асқазанның кілегей
қабығының жіті түрде қабынуы салдарынан оның сөл бөлу, жиырылу
қызметтерінің бұзылуымен сипатталатын ауру.
Диагноз – ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік.
Пальпация – қолдың сезу қабілеті арқылы малды сипап тексеру.
Перкуссия – мал денесінің сыртынан қағып тыңдау.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Қысқартылған сөздер мен белгілер
Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
-----------------------8
1 Негізгі бөлім ----------------------------------- ------------------------
----------------------9
1.1 Асқазанның кілегей қабығының қабынуы---------------------------- --------
-------9
1.2 Гастриттің себептері, дамуы------------------------------ ---------------
--------------11
1.3Гастрит ауруының симптомдары және патолоиялық-анатомиялық өзгерістер,
балауы----------------------------------- -----------------------------------
---------------------12
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтаныру шаралары--------------------------- -----
------14
1.5 Асқазанның ойық жарасы----------------------------- ---------------------
------------15
1.6 Гастроэнтерит----------------------------------- ------------------------
------------------16
1.7 Энтероколит----------------------------------- --------------------------
------------------17
2 Өзіндік зерттеу ----------------------------------- -----------------------
-------------------20
3 Техникалық қауіпсіздік------------------------ ----------------------------
----------------53
Қорытынды ----------------------------------- -------------------------------
------------------54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ----------------------------------- ---------
------------ 55
Кіріспе
Асқазан - омыртқалы жануарлардың, еттері мен жақсы жетілген, ас қорыту
түтігінің кеңейген бөлігі.
Оның бездері ешқандай иісі мен түсі жоқ, мөлдір асқазан сөлін бөліп
шығарады. Әр малдың қарын құрамы әртүрлі болып келеді. Ол судан,
қышқылдардан тұздардан, ферменттерден, витамиңдерден, макро – және
микроэлементерден тұрады.
Асқазандағы ас қалдығының 12 тұтам ішекке асқазанның шығар аузындағы
сфинктер реттен отырады. Оның ашылып-жабылуы асқазан мен 12
тұтам ішектегі қышқылдықтың мөлшеріне тікелей байланысты. 0,1-0,2%-дан
жоғарғы қышқылдық асқазанның кілегей қабығындағы нерв талшықтарын
тітіркендіріп, сфинктердің тонусын әлсіретеді сондықтан ол ашылады. Ал ол
қышқылдық 12 тұтам ішектің кілегей қабығының нерв талшықтарын тітіркендіру
арқылы сфинктердің тонусын жақсартады да, ол жабылады. 12 тұтым ішектегі
кышқылдық төмен болғанда сфинктер жабылмайды. [1,2]
Қарын сөлінің жасанды түрі де бар. Оның құрамы химиялық таза тұз
қышқылы, 10 г таза медицина пепсині, 1л су. Ең негізгісі фермент пепсин.
Оның белсенділігі белоктың ыдыратуына байланысты анықталады. Қалыпты
жағдайда 1г пепсин 2 сағаттың ішіңде 50 кг денатурланған жұмыртқаның
белогын ыдыратуы керек.
1. Асқазанның негізгі функционалдық қызмсттері бұзылуы;
2. Асқазанда органикалық өзгерістердің болуы.
Асқазанның қандай ауруы болмасын, ол оның қызметтерінің
бұзылуына апарып соғады. Ондай бұзылудың кейбір ерекшеліктері болуы
мүмкін. Мысалы: бір жерде шоғырланған терең органикалық өзгерістер
(ойық жара) асқазанның функционалдық қызметін онша көп бұза қоймауы
керісінше, аздаған үстіртін органикалық өзгерістер оны әжептеуір
өзгертуі мүмкін. Кей кезде асқазанның пункционалдық
қызметтерінің бұзылуы көрші ағзалардың ауруларының әсерлерінен де
болуы мүмкін (висцеро- висцералдық рефлекс арқылы).
Асқазанның функционалдық қызметтерінің бұзылуларының ішіндегі тығыз
байланыста тұрған негізгілері:
1. Секреторлық, немесе сөл бөлу функциясы;
2. Жиырлу немесе қозғалғыштық функциясы.
Асқазанның жирылу немесе қозғалғыштық функциясының бұзылуы оның
үдеуімен, немесе әлсіреуімен сипатталады. Кей кезде асқазанның етінің
тонусы өзгереді, бірақ онда жоғарғы айтылған кұбылыстар тіркеледі.
Асқазанның секреторлық - сөл бөлу функциясының бұзылыуы
қышқылдығының не ұлғаюымен, немесе әлсіреуімен сипатталады.
Жылқының асқазан сөлінің қышқылдығының бұзылуының 4 түрін, ал иттерде 5
түрін анықтауға болады. [2,3,4]
1. Негізгі бөлім
1. Асқазанның кілегей қабығының қабынуы
Асқазанның кілегей қабығының қабынуының жіті түрі-catarrhalis acuta -
Асқазанның кілегей қабығының қабынуы салдарынан оның сөл бөлу, жирылу
қызметтерінің бұзылуымен сипатталатын ауру.
Жалпы асқазанның қабынуының жіті және созылмалы. басалқы және қосалқы;
гипер-, гапо- нормоацидтік ажыратады. Көбінесе жылқылар, шощқалар, ет
қоректілері ауырады.
Себептері. Көбінесе малдарды азықтандыруды ұйымдастырмаудан болатын
ауру.
Ауыз қуысының, тістің аурулары; әртүрлі уланулар бөлінуіне, жирылу
процесіне кедергі жасайтын барлық факторлар аурудың себебіне жатады.
Қосалқы ауру ретінде жүректің, бауырдың, ішектердің, бүйректердің,
алдыңғы қарыншақтардың ауруларында; сонда-ақ індетті ауруларда жиі
кездеседі.
Дамуы. Қабыну процесі асқазанның негізгі қызметтерін бұзады (сөл бөлу,
жирылу т.б.). Қышқылдығы жоғарлаған уақытта пилорус қатты түйіліп,
ауырсынғандықты тудырады. Егер қышқылдығы төмендесе, онда асқазандағы ас
қорту процесі бұзылады, қарын сөлінің бактериоцидтік қабілеті жойылады.
Сфинктер ашық, асқазанда толық қорытылмаған ас қалдығының ішекке өтуі
жылдамдайды, дисбактериоз пайда болады. Ащу-шіру процесінің үдеуі
салдарынан улы заттар (зат алмасуының метаболиттері) шоғырланады
да, жалпы организмге әсер етеді. Оның үстіне бауырдың усыздандыру
қабілеті нашарлайды. Қабыну салдарынан бөлінетін кілегейлі сұйық асқазанның
кілегей қабының қалындап жауып, acқазан сөлінің асқа әсеріне кедергі
жасайды, керісінше сөлді сұйылтып, оның концентрациясын
төмендетіп, әсерін әлсіретеді. Улы заттар қанға сіңеді, дене қызуы
көтеріледі, ішекке өтіп оны қабындырады. [2,3,4]
Клиникалық белгілері. Ауру мал салғырт, дене қызуы аздап көтеріледі,
тынышсыздығының белгілері байқалады. Тәбеті өзгерген төсенішті жеп, ылай
сұйықты ішеді; қабырғаны, т.б. бөгде заттарды жалап кеміреді. Көздің
кілегей қабықтары бастапқыда қызарады, артынан сарғаяды. Ауыз қуысының
кілегей қабықтары қоймалжын сілекеймен қапталған, тілдің үстінгі жағында
сарғыш дақ пайда болады, ауыздан жағымсыз иіс сезіледі.
Гепоацитке гастритте ішектердің жирылуы іш өткенге дейін үдей түседі,
аурудың бұл түрі ауырлау өтеді: ауру мал жүдейді, тәбеті нашар, аш карында
қарын сөлі алынбайды, ал тексеру тітіркендіргішінен кейін алғанда инертті,
не субацидті түрі анықталады.
Гиперацидті түрінде нәжіс қатқанға дейін ондай өзгеріс білінбейді.
Нәжіс, қара түсті, сырты жалқаякпен қапталған. Іш шаншуының белгілері
білінеді. [3,4,5]
Тістері дұрыс қажалмаған жағдайда тілі қабықтары жарақаттанады.
Аурудың түріне байланысты асқазан сөлінің кышқылдығы өзгереді; гипер-
гипо- және субацидті түрлері анықталады.
Ауруды анықтау үшін тиянақты жиналған анамнез, клиникалық белгілері
және асқазан сөлін лабораторияда тексеру қажет.
Барысы. Гастриттің басалқы түрін аурудың себептерін жойып, дұрыстап
емдегенде 8-14 күнде жазып алуға болады. Кейде түрі асқынып, қабыну процесі
ішектерге таралуы мүмкін. Ондай жағдайда малдың күйі нашарлап, аурудың
созылмалы түріне айналады.
Емі. Бірінші кезекте аурудың себептерін дұрыс анықтап, оларды жою
керек. Асқазанды жылы сумен, не оған 1-2 % сода, ихтиол ертінділерін қосып,
2-3 күндей қатарынан жуу керек. , Асқазанның қышқылдығын ескере отырып
диеталық рацион құрастырады. Бастапқыда жарнақтардан жасалған кілегей
тұнбаға 1-2 жұмыртқа қосып берген дұрыс. Гиперацидті түрінде аз
тітіркендіретін азықты, ал гапоацидті түрінде керсінше беруді
ұйымдастырады. [3,4,5]
Нәжіс қатып қалса натрий, магнийдің күкіртті тұздары кастор майын
қолданады. Гипоацидті түрінде рационға жусан қышқьшдық тамыр, үшжапырақты
өсімдіктің жапыратың, ас тұзын т.б, дәрілерді қосады. Ауыз қуысы арқылы
асқазан сөлін береді. Оның жасанды түрін қолдануға да болды. Күніне 15-50
мл-ден 2-3 peт. 3-4 л суға 8-20 г тұз қышқылын өзін ішкізеді.
Гиперацидті түрінде карловар тұзының көмегі жақсы. Малдың түріне
байланысты күніне 3 рет, 2-50 г мөлшерінде.
Антибиотиктер мен сульфаниламид препараттарын жалпы ережені сақтай
отырып қолданады (фталазол, сульгин биомицин, биоветин, мономицин
т.б.).
Сақтандыру шаралары. Құнарлы азық, дұрыс күтім азықты дұрыс
дайындау. Әсіресе төлдерді рационның түрінен екіші түріне дұрыс ауыстыру.
Жышқылардың тісті уақытында емдеп отыру және күнделікгі серуендету
мәселесін ұйымдастыру керек.
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру. Туындауына байланысты гастриттер негізгі және
туындаған, өтуіне жіті және созылмалы, зақымдану сипатына-экудатвті және
альтеративті, қабыну сипатына-ұйымалы, катаральді, геморрагиялық (қанды),
фибринозды және іріңді, орын алу мен таралуына байланысты-беткейлі және
терең, ошақты және диффузды болып бөлінеді. Альтеративті қабыну эрозиялы
және ойық жаралы болады. Қызметтік белгілеріне байланысты гастрит қалыпты
сөл бөлетін, (нормацидті), сөлді көп бөлетін, (гиперацидті) және әлсіз сөл
бөлетін (субацидті, ахития), морфологиялық белгісіне-атрофиялық және
гипертрофиялық болады. [5,6]
2. Гастриттің себептері, дамуы
Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі қабығының қабынуымен және оның
сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы, эксреторлы, инкреторлы қызметтерінің
бұзылуымен өтетін ауру.
Себептері. Көптеген мал басының гастритке шалдығуының негізгі
себептеріне жататындар: малдың жасына сәйкес емес сапасыз (көгерген,
шіріген, ыластанған және ашыған) азықармен азықтандыру, олардың құрамында
улы заттардың болуы, бірыңғай және құнарсыз белокты, витаминді және
минеральді азықтандыру, азықтандыру режимін бұзу. Этиологиялық себептердің
құрамында тітіркендіргіш заттары бар болуы мүмкін: қиын қорытылатын, өте
суық немесе ыстық азықпен, асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру,
дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан. Мүмкіндік туғызатын
себептерге ылғалды және ылас қораларда ұстау, организмнің күрт салқындауы
және ысып кетуі, тығыз ұстап, азық жеткіліксіз болуы жатады. [5,6,7]
Асқазанның сөл бөлу, моторлы (қимыл) қызметінің бұзылуы төлдерді
өндірістік технологиямен өсіру және бағу кезінде ұзақ мерзімді әртүрлі
күшті стресстер әсерінен кілегейлі қабақ талаурап қабынғаннан болады.
Туындаған гастрит тіс, ауыз қуысы кілегейлі қабығының, өңеш, ұйқы безі
ауруларынан болады. Асқазанның зақымдануы кейбір вирусты обасына, Ауеска
ауруына, вирусты гастроэнтеритке, бактериальді инфекцияға , кейбір
паразитарлы (токсоплазмоз, гастрофилез) ауруларына тән. Гастриттің
этиологиясында аутоиммунды факторлар мен аллергиялық реакциялар айтарлықтай
роль атқарады. [5,6]
Дамуы. Патологиялық процестің дамуы этиологиялық фактордың сипатына,
күші мен ұзақ мерзім әсер етуіне, сонымен малдың түріне, жасына және жеке
ерекшеліктеріне байланысты. Ал солардың ішінде жалпысына асқазан бездерінің
қозуының өзгеруінен, оның сөл бөлуінің сапасы мен мөлшері жатады.
Патаологиялық сөл бөлудің бірнеше түрлері болады: гиперацидті,
астеникалық, инертті және субацидті. Біріншісі бұл асқазан қызметінің
бұзылуының бастапқы кезеңі, бұл асқазанның жүйке-безді аппартының қозуының
күшеюін, ал астеникалық түрі-асқазанның реттеуші қызметінің бұзыла
бастағанын көрсетеді. Инертті және субацидті түрлерінде асқазанның сөл
бөлуінің реуляторлы механизінің өте күрделі бұзылу деңгейінде екеніне
сәйкес келеді.
Тұрақты гиперсөлбөлу,жиі асқазан жыының қышқылдығының жоғарлауына сәйкес
келгенімен, ал бұл қалыпты, кейде қышқылдығы төменде болуы мүмкін, сонымен
қатар қышқылдылықтың жоғарылауы оның көлеміне байланыссызда болады. Мұндай
жағдай кілегейлі қабықтың қабынында ғана емес басқа да ағзалар мен жүйкелер
ауруларында рефлекторлы берлуі мүмкін, әсіресе жүйке мен эндокринді бездер
ауруларында. Жас малда сөл бөлудің қозғыш түрі болады, ал оларда қабынуға,
сыртқы (ішке келетін) және ішкі гормональды-гуморальді тітіркендіргіштерге
аденватсыз жауап береді. [8,9]
Гиперацидті жағдайларда көбінесе пилорустың түйілуінде және кілегейлі
қабықтың тосқауылдық қызметі бұзылғанда жынның эвакуациясы кідіреді.
Гиперсөл бөлу, эвакуацияның кідіруі, асқазан ішек жынының келіп түсуінен
пайда болған газдардан асқазан кеңейеді. Осылардың бәрі және улану
болғандықтан мал құсады. Сөл бөлудің тежелуінің асқынуы ахилияға душар
етеді, бездердің тұз қышқылы мен пепсинді бөлу қабілеті нашарлайды.
Асқазанда пепсиннің протеазды және пепсидазды қасиетін көрсете алмайтын
орта пайда болады. Ішекке келешекте ыдырай алмайтын белоктар келіп түседі,
ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол себепті перистальтика күшейеді,
диария болуы мүмкін. сонымен қатар ұйқы безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі
азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Бос тұз қышқылының концентрациясы төмендегендіктен, асқазан сөлінің
бактерицидті қасиет азаяды, немесе мүлдем жоғалады. Осылардың бәрі
пилорикалық сфинктрдің қызметінің бұзылуына ішектерде ашу және шіру
процестерінің басымырақ болуына дисбактериозға душар етеді. Пайда блған улы
заттар қанға сіңіп, баыр ұлпасын зақымдап, оның қызметін бұзады. Асқазанның
моторлы қызметінің бұзылуы оның сөл бөлуі мен сфинктілердің тонусымен,
рефлекторлық әсерімен, сонымен қатар этиологиялық факторлармен тығыз
байланысты. [3,4,5,6,8]
Қышқылдылық төмен болса және ахилияда асқазанның сөл бөлуі күшейеді. 12
елі ішекте жынның нейтралдануынан асқазанның пилорикалық бөлігінің жиырылуы
әлсірейді және сфинктер ашық тұрады. Асқазанның сөл бөлуінің күшеюінен
ондағы жын жылдам экакуацияланады, химусқа қосылады. Олардың бөліктері
әсіресе өт асқазанда тек эксудативті ғана емес альтеретивті қабыну
туғызады. Бұлшық ет тонусын басқару бұзылғанда түйілмелі жиырылу пайда
болады, сол себепті ауырсыну күшейеді.
Асқазанның негізгі қызметтері түгелдей бұзылғанда, оның орнын ішектегі
ас-қорыту толтыра алмайды, ас қорытудың барлық бөліктерінде өзгерістер
пайда болады, зат алмасуы бұзылады. Анемия, өзін-өзі уландыру дамийды.
Малдың дене массасы және өнімділігі азаяды. Ішекке келешекте ыдырай
алмайтын белоктар келіп түседі, ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол
себепті перистальтика күшейеді, диария болуы мүмкін. Сонымен қатар ұйқы
безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі азаяды, диспепсия күшейе түседі. [6,7,8]
1.3 Гастрит ауруының симптомдары және паталогиялық-анатомиялық
өзгерістер, балау
Асқазанның сөл бөлу және моторлы қызметтерінің бұзылу деңгейі мен оның
кілегейлі қабынғында қабыну процесінің қаншалықты бұзылуы мен өтуіне
байланысты байқалады. Малдың түрі, жасы және жеке эзофагастродуоденальды
кешеннің функциональді, анатомиялық, морфологиялық өзгерістері үлкен роль
атқарады.
Гастрит жіті өткенде симптоматикасы әртүрлі болып келеді: (серозды,
ұйымалы) исінумен симптомсыз өтуден, жалпы кейде жергілікті эксудативті
және альтеративті қабынуға дейін, гиперсекрецияда дене қызуы айтарлықтай
өзгере қоймайды, ал күйзелу және азыққа тәбетітөмендеу біртіндеп дамийды.
Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегей көп, ал қайталанған құсуда
өт бар. Ішектердің перистальтикасы төмендейді, іші жүрмейді. Нәжісі қатты,
қара түсті,сыртына жұқа кілегейлі қабыршақ қаптаған. Асқазанның ахилиялық
қабынуында ұйқы безімен ішектің қызмті өзгермесе, онда ауру өзіне тән
симптомсыз өтеді. [8,10,11]
Азық қорыту бұзылғанда перистальтика күшейеді, нәжісі мол, құрамында
қорытылмаған азық бар, гастрогенді химиялық диарея пайда болады. Күйзелу
күшейе түседі, дененің қызуы кейде 0,5-1ºС дейін көтеріледі, азыққа зауқы
төмендейді және бұзылады, шошқалар жиі жата береді. Ауыздың кілегей қабығы
сарғыш, жабысқақ сілекеймен қабталған, тілінде көкшіл дақ бар, ауыздан
тәттінің исі шығады. Улану күшейген сайын малда күйзелу арта түсіп, жүрісі
шатқаяқтайды, тахикардия және полипноэ күшейе түседі.
Асқазанның кілегейлі қабығына зақымдану күшті әсер етсе, процесс 2-3
сағаттан соң, ал клиникалық белгілері 6-8 сағаттана соң дамиды. Егерде
аурудың себебін тез арада жойса және катаральді гастритті дер кезінде
емдесе, онда клиникалық айығу 3-4 күннен соң, ал ересек малда 8-10 күнге
созылады.
Геморрагиялық гастрит үдемелі күйзелу синдромымен, уланумен және жүрек
әлсіздігімен байқалады. Асқазанды сипап көргенде ауырсынады, құсықта
геморрагиялық эксудаттың аздаған мөлшері бар. Нәжісте қан жоқ, жіті
уланудан, індетті симптомы жалпы белгілермен бірігіп кетеді. [9,10,11]
Гастриттің созылмалы өтуінде симптомдары тұрақсыз. Негізгі синдром-
асқазандық іш өту (азыққа зауқы төмендейді, өзгереді, кекіреді, құсу,
асқазанның тұрақты ауырсынуы, ауық-ауық шаншу тәрізді пилорус сфинктірінің
түйілуінен болған ауырсыну, жылқы қиында клетчатка,ет қоректілердің
нәжісінде – дәнекер және ет ұлпасы бар). Ары қарай ішектік іші өту,
болады, ол метеоризммен, перистальтиканың күшеюімен, қатуымен, азық
қорытылудың нашарлауымен сипатталады. Сонымен қатар біртіндеп терінің
серпімділігі төмендейді, түктері жылтырамайды, кілегейлі қабықтар бозарады,
кейде сарғаяды . ауыз қуысының кілегейлі қабығы құрғайды, немесе кілегеймен
қапталады, тілде көкшіл-ылас дақ бар, ауыздан жағымсыз иіс шығарады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Серозд (ұйымалы) гастритке кілегейлі
қабықтың ісінуі және гиперемия, кейде асқазанның фундальді бөлігінде
қанталау тән. Бұл қабынуыдың бастапқы кезеңі. Оларда геморрагиялық қабыну
жиі диффузды түрде болады, асқазанның түбіне дейін тұз қышқылды гематинмен
қара-қоңыр түске боялады. [11,12]
Гистологиялық тексеруде эпителильді қабатта дистрофия, инфильтрация,
кілегейлі қабат астында серозды эксудат, қан тамырлары гиперемияланған,
безді эпителийдің кейбір жері некрозданған, десквамацияланған (сыпырылып
түскен). Созылмалы гастритте асқазан жыны көп, кілегейлі қабық бетінде
тұтқыр, ылайсаң кілегей, кілегейлі қабықта гипертрофикалық кейбір
бөліктерде атрофиялық процестер басым. Атрофиялық созылмалы қабынуда
кілегейлі қабық жұқарған және жатық. Балау. Малды азықтандыру мен күтуге,
рацион құрамына талдау жасайды. Кешендердің, фермалардың, өндірістік
топтардың асқзан-ішек ауруларынан сау екендігін ескереді. Азықтарды
бактериологиялық, вирусологиялық тексеруден өткізеді., азықтарға
микологиялық, токсикологиялық талдау жасайды. Нәжісті тексереді. Сонымен
бірге антибиотиктер мен химиялық препараттарды микрофлораға сезімталдғын
анықтайды.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістерді зерттеуді кілегейлі қабықтың
қабыну сипатын анықтайды. Қажет жағдайда диогностикалық мақсатпен ауру аса
бағалы емес малды сойып зерттейді. Бұл кезде жалпы қышқылдылықты, бос және
байланысқан тұз қышқылын, пролетикалық белсенділікті, жасырын қанды
анықтайды. [11]
1.4 Гастрит ауруының емі, сақтандыру шаралары
Аурудың себептерін жояды. Егерде малдың көбі ауыратын болса, онда
олардың, соның ішінде сиырдың азықтарының бәрін алып тастайды. Ашықтыру
тағайындайды: бұзауларды 6-8 сағатқа, суды керегінше ішкізеді. Жоспарлы
ветеринариялық және шаруашылық шаралары.
Келесі бір-екі тәулік бұзауларды жартылай диетаға қойып, біртіндеп жеңіл
сіңетін, көлемі аз және тітіркендірмейтін азықтар береді. Сиырларды
тәулігіне 4-5 рет азқтандырады. Оларға кілегейлі қайнатынды, ұсақталған
сәбіз, қызылша, пісірілген картоп қосылған сұлы немесе арпадан жасалған
сұйық ботқа береді. Құрамында лизоцим, бейтарап және әлсіз сілтілі протеаза
(1 кг азыққа 0,1 г амилсубтилин және протосубтилин препаратын) қолданады.
Соңынан біртіндеп көк шөп ұнын береді. Сиырларға ірі талшықты азық
бермейді, оның орнына дәнді дақылдар жармасын және ұнын береді.
Асқазанның сөл бөлуін қоздыратын, кең ауқымды әсер ететін өсімдік тектес
аир тамырын және алтын мың жапырақ шөбін тұзбен береді. Қышқылдылық
төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз қышқылына
ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі заттар-
крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады. [12,13]
Созылмалы өтетін гастритте асқазанның сөл бөлуіне байланысты диеталық
азыққа мән береді. Гиперацидті жағдайда тұз бермейді, ал гипоцидтіде тұзы
өбейтеді. Дәрі-дәрмекті емнен бөлек қуаттандырушы және витамин мен
ферменттердің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектердің кілегейлі қабығының, бауырдың жағдайын қадағалайды. Патология
байқалса емдеу шараларының үлгісін реттестіреді. [6,7,9]
Сақтандыру шаралары. Малды азықтандыру, күтіп-ұста, жұмысқа жегу
ережелерін сақтау сақтандырудың негізін құрайды. Сапасыз, өте ыстық немесе
суық улы заттармен зақымдалған азық бермейді. Ірі қара кешендерінде
сиырлардың азық қорытуын, сүт безінің жағдайын, зат алмасуын бақылайды.
Қышқылдылық төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз
қышқылына ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі
заттар-крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады.
1.5 Асқазанның ойық жарасы
Асқазанның ойық жарасы (Morbus ulcerosis, Ulcus Ventriculi) – асқазанда
пептикалық ойық жара мен симптоматикалық ойық жаралар (жіті және озылмалы)
кілегейлі қабықта әртүрлі аурулардың жергілікті көрініс-терімен жіті немесе
созылмалы деструкциялы өзгерістер пайда болуымен өтетін созылмалы рецидивті
ауруларды құрайтын ветеринарияда шартты нозологиялық термин.
Шет ел әдебиеттерінде жіті асқазанның ойық жарасы (ұлтабардың), сирек-
гастроэзофагальды ойық жара деп, кейде және ойық жаралы гастрит және де
бұзауларда ульцерозды абомазит деп айтады.
Малдың барлық түрлері ауырады. Жиі өндірістік технологиямен өсіретін
бұзаулар ауырады. Бордақылаудағы мал басында ауруға өптеп шалдығады, ал
дәстүрлі мал өсіруде сирек кездеседі. Бұзауларда тіршілік күндерінде
кездеседі.
Себептері. Аурудың себептері полиэтиологиялық. Пайда болуының басты
себептері экзогенді және эндогенді факторлар. Организмнің
иммунобиологиялық реактивтілігі төмендеуінен, аутоиммунды процестердің
пайда болуынан, азық қорыту процестерінің звенолары арасында байланыстың
бұзылуынан, ағзаның секрет бөлу, эвакуаторлы қызметтерінің, кілегейлі
қабықтың қан айналымы мен трофикалық реттелуінің бұзылуынан ағза мен
жүйкелер аурулары пайда болады. Ірі қара эндогенді факторалр ішінен кейбір
мал тұқымдарының, қабандар линияларының генетикалық бейімділігінен, олардың
еттік типке жатқандығының болады. [10]
Дамуы. Экзогенді және эндогенді факторлардың әсерінен жүйкелік,
гормональді және де жергілікті гастродуоденальді жүйе қызметінің
бұзылуларын реттейтін күрделі тізбекті және өзара байланысқан құбылыстар
пайда болады. Бүйрек үсті безінің глюкокортикоидті қызметі күшейгендіктен,
асқазан безінің сөл бөлуі күрт күшейеді (гиперацидті жағдай, қозған
асқазан), ал ол кілегейлі қабықтың зақымдануын арттырады, ерекше
дегенеративті қабыну процесін тудырып,тұлпарлардың деструкциясын, эрозиясын
және ойық жарасын тудырады. Процестің дамуында ерекше роль гистаминге
тиеді, ал ол асқазанның сөл бөлуін күшейтеді, кілегейлі қабықтың
тосқауылдық қызметін төмендетіп, капиллярлардың өткізгіштігін
арттырғандықтан асқазан сөлінің агрессивті әсерін арттырады.
Симптомдары. Аурудың бастапқы кезінде азыққа зауқы төмендейді, іш өтеді
және қатады, дене қызуы қалыпты болды немесе қысқа мерзімді субфибрильді
қызба. Мал күйзеледі, денемассасының өсуі төмендейді, біртіндеп анемия
дамийды. Егер ауру асқынбаса белгілі клиникалық белгімен өтпейді, кейде
белгісіз болады немесе көп мал ішінен біліне бермейді. Уыз емукезеңіндегі
бұзауларда ауру жіті өтеді, 1-3 күнде күрт күйзеліске, коллапс пен
(талықсу) талмаға тап болады. [12,13]
Сүт кезеңінде оларда күйіс қайыру бұзылады, аздап іші кебеді, мес
қарынның атониясы, жиі газ бөледі, азықты кекіреді, перистальтика ауық-ауық
кідіреді, нәжісі сұйылады (кейде қара-көкшіл, немесе қара түсті), су
ішкеннен шаншу тәріздес жағдай болады. Ұтабарды тереңдетіп сипап,
перкуссиялағанда оң жақ қабыртқа қапталы ауырсынады, мал мазасызданады.
Бұл жерде гиперацитті гастриттің белгілері болып келеді. Басқа малмен
салыстырғанда оларда аурудың қаталануы және асқынуы байқалады. Асқыну
кезінде жалпы жағдайы төмендейді, дененің массас және жұмысқа қабілеті
азаяды. Азық қабылданғаннан кейін бірнеше сағаттан соң құсады. Құсықта өт
және қан бар. Асқазанды сол жақ қабыртқа қапталында тереңдетіп сипап
ұстыруға болады, бұл кезде ауырсыну болады.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Ірі қара малда зақымдану
ұлтабардың фундальді және пилорикалық аймағында орналасқан. Жағымды
жағдайда керісінше дамийды.
Балау. Асқынбаған ауруды анықтау қиын. Клиникалық жолмен асқазаннан қан
кетуді анықтауға болады. Бұзауларда ауру жіті өткенде ұлтабар пунктаты қан
аралас болады, ал ұлтабар тесілгенде құрсақ қуысының пунктаты қышқылды.
Болжамы. Ульцерозды процестің сипаты мен жітілігіне және асқынудың бар
екендігі мен ауырлығына байланысты болады. Асқынбаған ауруда шошқаларда
кілегейлі қабықтң зақымы жазылып, клиникалық айығады.
Емі. Ауру малды ауруларының түріне байланысты іріктеп, бөлек ұстайды.
Стресс жағдайларды болдырмайды. Аурудың жіті кезеңінде жоспарлы сақтандыру
шараларын жүргізбейді. Асқазанның сөл бөлуін және асқазан сөлінің
қышқылдығын арттыратын азықтар және асқазан сөлін бермейді. Малды
аяушылықпен ашықтырады. Организмнің резистенттілігін, асқазанның кілегейлі
қабығының қорғаныс қуатын және репаративті процестерді арттыратын жалпы
және жергілікті зат алмауды күшейтетін заттар тағайындайды. [2,8,9,11]
1.6 Гастроэнтерит
Гастроэнтерит (Castroenteritis abomsoenteritis) – басымырақ асқазан мен
ащы ішектің жіті қабынуынан организмде ас қорытудың, иммунды жауаптың
бұзылымен және уланумен өтетін ауру. Төлдерде гастрит дуоденит пен еюнитпен
қосарланады.
Барлық мал түрі ауырады, жиі екі апталық бұзаулар 10-15 күн
азықтандырғаннан кейін ауырады. Ауруға 80-100 ٪-ға дейін шалдығу мүмкін.
Төлдердің гастроэнтерит кезінде дұрыстап емдесе олар жазылып кетеді.
Егерде ағзаның барлық қабаттары, сыртқы серозды қабаты мен қоса шалдықса,
онда ауру ауыр өтіп, шығын болуы мүмкін. Қабыну негізгі және туындаған
болады, қабыну орнына байланысты – беткейлі және терең, ошақты және
диффузды; эксудаттың сипатына байланысты – серозды, катаральды,
геморрагилық, фибринозды және іріңді сирек-альтеративті ошақты болады.
Себептері. Төлдерде негізгі этологиялық факторлар диспепсияны тудыратын
себептерге ұқсас келеді. Кейде қабыну процесі асқазан мен ұлтабардың
қабынуынан жалғасады. Мұндай жағдайларда алғашқы себебі жоғарыда жатқан
асқазан мен ішек бөліктерінде, бауырда, ұйқы безінде эксудативті және
альтеративті процестерден болады. [7,8,10]
Дамуы. Жергілікті және жалпы бұзлулар кілегейлі қабықтың асқазан мен
ішектің қантамырларының зақымдануына байланысты болады. Организмге
ауыртпалықтың түсуі ағзаның қабыну реакциясына, дисбактериоз күшіне және
аутоинтосикацияға және керісінше организмнің жалпы резистенттілігінеғ
гастроэнтеральді жүйедегі гомеостазға байланысты.
Симптомдары. Аурудың өтуі қабынудың сипатына, асқазан мен ішектің қабыну
процесінің дәрежесіне байланысты. Кейде түрге және жасқа байланысты
өзгешеліктері кездеседі. Катаральді гемморрагиялық немесе эрозиялы-ойық
жаралы гастритте (абомазит), негізгі ауру симптомына қосымша шөліркеу,
қысқа мерзімді немесе тұрақты дене қызуының көтерілуі, сиырда, жылқыда
шаншу-ауырсыну синдромы түрінде пайда болады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Өлексе өте арық, көз алмасы ұясына
батып кеткен, асқазанда, барлық ащы ішекте қабыну. Ішектегі жын сұйық,
лайсаң, құрамында кілегейлі көп, кейде қан бар. Төлдерде үзіліп түскен
жасушалар есебінен жыны қайнатылған үрішке ұқсас. Ағза қабрғасы қалыңдаған,
кілегейлі қабығы жылтырамайды, ісінген, қызғылт түсті, қыртысты, нүктелі
қанталау бар.
Балау. Гастритті диагностикалау әдістері тәрізді диагностикаланады.
Егерде мал басы көп шалдыққан жағдайда әр топтар бойынша ажыратады.
Болжамы. Асқынбаған гастроэнтеритте болжамы жағымды, ал ауыр өтетін
түрлерінде-сақтықты қажет етеді немесе жағымсыз. Кейде төлдер аурудың
алғашқы күнінде өлімге душар болады.
Емі. Жалпы диеталық емді гастриттегідей жүргізеді. асқазанды 1٪ ас
тұзының немесе ас содасының, болмаса 0,01٪-ды калий перманганат
ерітінділерімен жуып-шаяды. Улы заттардан арылу үшін іш жүргізетін дәрі-
дәрмектер (натрий сульфаты, магний сульфаты, 2-6 ٪ ертінді күйінде),
өсімдік майлары береді. Тоқ ішекті қатты тітіркендіретін және іш
жүргізетін дәрілер тағайындамайды (фенолфталеин, ит жүзім қабығы).
Антибиотиктер, сульфаиламид препараттары, нитрофурандар тағайындайды.
Төлдерде фуроксин, триметасул, тримеразин, трибриссен (опиприм), бұзаулаға
– фтазофур, фтацин 1 кг дене массасына 0,2-0,3 г, тәулігіне 1-2 рет.
[11,12]
1.7 Энтереколит
Энтереколит (Enterokolitis) – ащы және тоқ ішектерде азық қорытудың
негізгі бөлігінің (қуыстық, қабырғалық және сіңіру) бұзылуымен өтетін
қабынуы. Негізгінен кілегейлі қабық зақымданады. Кейде қабыну процесіне
асқазан (ұлтабар) зақымдануы қосылады, онда қабыну бүтін асқазан-ішек
жолдарын қамтийды (гастроэнтероколит). Туындануына байланысты ауру негізгі
және туындаған, өтуіне – жіті және созылмалы, қабыну процесінің сипатына
байланысты-катаральді, геморрагиялық, фибринозды және іріңді болып
бөлінеді.
Себептері. Негізгі этиологиялық факторларға асқазан мен ішек ауруларын
тудыратын факторлар сияқты. Ішектің қабынуы кезкелген жергілікті және жалпы
аллергиялық жағдайлардан болады. Кейбір сүт белогы және басқа да белоктар
соңына дейін ыдырамағандықтан, олар қанға сіңіп, сенсибильдеуші аллерген
сияқты әсер етеді.
Дамуы. Ащы және тоқ ішектердің кілегейлі қабығының қабынуының негізгі
патогенетикалық механизмдеріне азықтың қорытылуы мен сіңіруінің бұзылуы
жатады. Тітіркендіргіш уытты заттар азықпен бірге келіп түсіп ішектің
кілегейлі қабығына әсер етеді, оның негізгі қызметтерін бұзады. Оның бөлек
(химустың) жынның бактерицидті қасиеті төмендегендіктен диабактериоз
құблысы болады. [3,5,7,9]
Шіру процестерінде уытты заттар (индол, скатол, күкіртті сутек, креазол,
путресцин, кадвердин) көбейеді. Олар ішекте жылжып отырып, оның кілегейлі
қабығында морфофункциональді зақымдану туғызады, ең алдымен эпителиальді
және безді қабаттарында, соның салдарынан секрет бөлу, қорғаныс
механизмдері бұзылады.
Симптомдары. Энтерит пен гастроэнтер белгілерімен қатар аздап жын
сұйылады, онда кілегей және қорытылмаған азық бөлшектері бар. Жиі-жиі
ауырсынып нәжіс бөледі, алғашқы 2-3 күнде ішектердің перистальтика
күшейеді, соіынан төмендейді, сирек құсады.
Азық қорытудың бұзылуының копрологиялық синдромы төмендегідей: нәжіс
консистенциясы ботқа тәріздес, жиі көпіршімейді, түсі сары, иісі және
реакциясы қышқыл, органикалық қышқылдар мөлшері күрт көбейген, аммиак аздап
азайған, бейтарап май жоқ.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістер. Ойық жаралы, некрозды тоқ ішекте
болады. Шажырқай тамырлары білеуленген, шажырақай лимфа түйіндері
инфильтраттанға.
Балау. Анализдік мәліметтерді ескерді, әсіресе малды күтіп-ұстауына,
азықтануына, азықтардың сапасына, қоспаларға аса мән береді. Клиникалық
симптомдардан нәжіс бөлуге, оның қасиетіне, копрологиялық синдромға,
нәжісте қанның бар жоғына көңіл бөледі.
Болжамы. Катаральді энтереколитте жағымды, ал гемморагиялық, дифтериялық
қабынуларда, ойық жаралы колитте жиі қауіпті.
Емі. Этиологиялық факторларды жояды. Малды жартылай аш ұстайды. Суды
қалауынша ішкізеді. Суға ихтиол, бензонафтол, фенилсалицилат(салол) қосады.
Төлдерге беретін суға аздап тұз қосады (0,2-0,3٪). Энтероколит ауыр өткенде
іш жургізетін дәрілер береді, тоқ ішекте әсер ететіндерге де (фенолфталин,
ит жүзім қабығы, рауғаш тамыры). Тазалаушы және зарарсыздандырушы клизмалар
жасайды, ащылар, ферментті препараттар, дәрілік шөптер, қуаттандыру
препараттарын қолданады. Құндылығы төмен малдарды жарамсыздыққа шығарады.
[4,5,9,10]
Химиотерапиялық микробтарға қарсы әсер ететіндерден ащы ішекте нашар
сіңіретін препараттарға неомицин сульфаты, сульгин, фталазол, дисульформин,
фтазин, фуракрилин, негізгі нитрат висмуты, ксероформ ж.т.б. жатады. Ал тоқ
ішектің қабынуында салазопиридазин және салазодимотоксин тағайындайды,
төлдерге 1 кг дене массасына 25-50 мг, тәулігіне 2 рет. Ал созылмалы
диареяда құрамында танині бар заттар және емен қабығын қолданады.
Геморрагиялық қабынуларда тұтқырлағыш және қан тоқтататын заттар береді.
Созылмалы энероколиттерде аяушылықпен ашықтыру, құрамында витаминдер мен
минеральді заттары бар диета. Аурудың жіті қабыну белгілері жоғалғаннан
кейін азыққа тәбетін көтеретін, асқорытуды жақсартатын заттар береді.
Перифериялық қаннан сусыздануды, билирубинемияны біледі. Инфекциялы,
инвазиялы аурулардан дербестейді, оларды жоққа шығарады. Сойып зерттеу
қорытындылары мен нәжісті, азықты микологиялық зерттеу мәліметтерін
ескереді.
Сақтандыру. Асқазан мен ащы ішек ауруларына жүргізілетін шаралар
тәрізді. Өндірістік кешендер мен арнайы шаруашылықтарда абомазитпен және
гастритпен ауырған малдарды дер кезінде анықтап емдеу қажет. [12,13]
2. Өзіндік зерттеу
Мен өзімдік зерттеуде курстық жұмысымның тақырыбына сай М.Әуезов
атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік факультетінің Ветеринармялық
медицина кафедрасының клиникасына гастрит ауруымен әкелінген иттің
емдедім. Жетекшім в.ғ.к аға оқытушы Нуралиев С.
Proanamnesei
1. Амбулаторлық журналындағы тіркеу нөмірі -5
2. Емдік мекеме мекен-жайы: Шымкент қаласы,
3. Емдік мекеме аты: М.Әуезов атындағы ОҚМУ-дың Агроөнеркәсіптік
факультетінің Ветеринариялық медицина кафедрасының клиникасы
4. Иесі-Абилдаев Марат
5. Иесінің мекен жайы: Шымкент қаласы, Чапаевка, Молтек ауданы,Зеленый
балка көшесі.
6. Мал түрі-ит
7. Жынысы-еркек
8.Тұқымы-кәнден
9.Түсі- қара-ала
10.Жасы- 3 жасар
11.Салмағы- 25 кг
12. Лақап аты-Алапар
13.Дәрігерге көріну күні: 12.03.2013ж.
14.Сауығу күні: 03.04.2013ж.
15. Алдын ала қойылған диагноз: гастрит
Anamnesei vitae
Алапарды иесі өз үйінде асыраған. Өзінің жеке жататын орны болған,
бірақ салқындау астында ешқандай төсеніш болмаған. Егесінің айтуына
қарағанда итке асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру, дұрыс
өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандырғандықтан ас қорыту жүйесі бұзылған. Профилактика мақсатында
вакциналарды уақытылы қабылдаған. Осы уақытқа дейін ешқандай аурумен
ауырмаған.
Anamnesei morbi
Егесінің мәліметтері бойынша ит10 күн бұрын әлсіздене бастаған.
Иттің алғашқы күні температурасы орнында болып, 1 жетіден соң
көтеріліп, Алапар әлсін-әлсін тынышсыздана бастаған. Дене қызуы
айтарлықтай өзгере қоймайған, күйзелген және азыққа тәбеті төмендеген.
Кекіру азық қабылдағаннан кейін немесе оған байланыссызда болуы мүмкін.
Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегейі көп, ал қайталаған
құсығында өт бар.
Status praesens communis
Малды жалпы тексеру:
Қоңдылығы орташа, конституциялық бітімі дұрыс орналасқан,
ешқандай патология байқалмайды. Денесін кеңістікте-дұрыс ұстап тұрады.
Пальпация арқылы иттің жалпы денесін сипап көрдім. Түктері
үрпиген, ұстап зерттегенде мал әлсін-әлсін тынышсызданды, кейіннен
үйренді. Сезгенім иттің температурасы бар.
Кілегей қабаттарын зерртеу. Зерттегенде көрінетін кілегей қабықтарының
(көз , ауыз қуысы) түсі өзгеріп, бозарғанын байқадым.
Денесінде бөгде жарақаттардың бар жоғын зерттедім. Ондай
ешқандай патология көрінбеді. Тек бүйрек тұсында жазылып қалған
соққыдан болған қанды ісікті (гематома) байқадым. Сипағанда бүйрек
тұсында ауырсыну сезіледі.
Жүрек-қантамырлар жүйесін зерттеу. Бүйректің зақымдалуына
байланысты, бәрімізге белгілі болатындай, ол тез арада қан айналу
жүйесіне әсер еткен. Қанның қысымы жоғары, жүректің сол жақ
қарыншасы кеңейген, қабырғасы қалыңдаған, тамырлары қатайған. Р.о.
аортада жүректің екінші сазы қаттырақ естіледі. Қан айналысының
кіші шеңберінде қан тоқыраған, кейде ентікпе, жөтел, ылғалды сырыл
пайда болған.
Тыныс алу жүйесін зерттеу. Әдетте өкпенің күйін перкуссия арқылы
зерттеп гидроторокс, тағы басқа патологияларды зерттейді. Ондай
патологиялар жоқ. Бірақ тыныс алу жиі, ентігу сезілді.
Лимфа жүйесін зерттеу. Лимфа түйіндерінің қалыпты екенін зерттеу.
Бездердің көлемі орнында, ешқандай патология көрінбейді. Жақ
асты жұп безін зерттеп қарағанда кішкене дөнестілік немесе ісінулер
онша байқала қоймайды. Қабыну процестері байқалмайды.
Асқорыту жүйесін зерттеу. Иттің жалпы асқорыту жүйесі бұзылған.
Мал кекіріп, аузынан иіс шығарады.
Несеп жүйесін зерттеу. Несеп жүйесінде үлкен патология байқалады.
Status praesens localis
Иттің жалпы жағдайы төмен. Гастрит (Gastritis) – асқазанның кілгейлі
қабығының қабынуымен және оның сөл бөлу, фермент бөлу, эвакуаторлы,
экксреторлы, инкреторлы қызметтерінің бұзылуымен өтетін ауру.
Себептері. Көптеген мал басының гастритке шалдығуының негізгі
себептеріне жататындар: малдың жасына сәйкес емес сапасыз (көгерген,
шіріген, ыластанған және ашыған) азықармен азықтандыру, олардың құрамында
улы заттардың болуы, бірыңғай және құнарсыз белокты, витаминді және
минеральді азықтандыру, азықтандыру режимін бұзу. Этиологиялық себептердің
құрамында тітіркендіргіш заттары бар болуы мүмкін: қиын қорытылатын, өте
суық немесе ыстық азықпен, асхана қалдықтарымен ұзақ мерзім азықтандыру,
дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер дәнінің қалдықтарымен
азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан. Мүмкіндік туғызатын
себептерге ылғалды және лас қораларда ұстау, организмнің күрт салқындауы
және ысып кетуі, тығыз ұстап, азық жеткіліксіз болуы жатады.
Асқазанның сөл бөлу, моторлы (қимыл) қызметінің бұзылуы төлдерді
өндірістік технологиямен өсіру және бағу кезінде ұзақ мерзімді әртүрлі
күшті стресстер әсерінен кілегейлі қабақ талаурап қабынғаннан болады.
Туындаған гастрит тіс, ауыз қуысы кілегейлі қабығының, өңеш, ұйқы безі
ауруларынан болады. Гастриттің этиологиясында аутоиммунды факторлар мен
аллергиялық реакциялар айтарлықтай роль атқарады.
Дамуы. Патологиялық процестің дамуы этиологиялық фактордың сипатына,
күші мен ұзақ мерзім әсер етуіне, сонымен малдың түріне, жасына және жеке
ерекшеліктеріне байланысты. Ал солардың ішінде жалпысына асқазан бездерінің
қозуының өзгеруінен, оның сөл бөлуінің сапасы мен мөлшері жатады.
Патаологиялық сөл бөлудің бірнеше түрлері болады: гиперацидті,
астеникалық, инертті және субацидті. Біріншісі бұл асқазан қызметінің
бұзылуының бастапқы кезеңі, бұл асқазанның жүйке-безді аппартының қозуының
күшеюін, ал астеникалық түрі-асқазанның реттеуші қызметінің бұзыла
бастағанын көрсетеді. Инертті және субацидті түрлерінде асқазанның сөл
бөлуінің реуляторлы механизінің өте күрделі бұзылу деңгейінде екеніне
сәйкес келеді.
Тұрақты гиперсөлбөлу, жиі асқазан жынның қышқылдығының жоғарлауына
сәйкес келгенімен, ал бұл қалыпты, кейде қышқылдығы төменде болуы мүмкін,
сонымен қатар қышқылдылықтың жоғарылауы оның көлеміне байланыссызда болады.
Мұндай жағдай кілегейлі қабықтың қабынында ғана емес басқа да ағзалар мен
жүйкелер ауруларында рефлекторлы берлуі мүмкін, әсіресе жүйке мен
эндокринді бездер ауруларында. Жас малда сөл бөлудің қозғыш түрі болады, ал
оларда қабынуға, сыртқы (ішке келетін) және ішкі гормональды-гуморальді
тітіркендіргіштерге аденватсыз жауап береді.
Гиперацидті жағдайларда көбінесе пилорустың түйілуінде және кілегейлі
қабықтың тосқауылдық қызметі бұзылғанда жынның эвакуациясы кідіреді.
Гиперсөлбөлу, эвакуацияның кідіруі, асқазан ішек жынының келіп түсуінен
пайда болған газдардан асқазан кеңейеді. Осылардың бәрі және улану
болғандықтан мал құсады. Сөл бөлудің тежелуінің асқынуы ахилияға душар
етеді, бездердің тұз қышқылы мен пепсинді бөлу қабілеті нашарлайды.
Асқазанда пепсиннің протеазды және пепсидазды қасиетін көрсете алмайтын
орта пайда болады. Ішекке келешекте ыдырай алмайтын белоктар келіп түседі,
ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол себепті перистальтика күшейеді,
диария болуы мүмкін. сонымен қатар ұйқы безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі
азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Бос тұз қышқылының концентрациясы төмендегендіктен, асқазан сөлінің
бактерицидті қасиет азаяды, немесе мүлдем жоғалады. Осылардың бәрі
пилорикалық сфинктрдің қызметінің бұзылуына ішектерде ашу және шіру
процестерінің басымырақ болуына дисбактериозға душар етеді. Пайда блған улы
заттар қанға сіңіп, баыр ұлпасын зақымдап, оның қызметін бұзады. Асқазанның
моторлы қызметінің бұзылуы оның сөл бөлуі мен сфинктілердің тонусымен,
рефлекторлық әсерімен, сонымен қатар этиологиялық факторлармен тығыз
байланысты.
Қышқылдылық төмен болса және ахилияда асқазанның сөл бөлуі күшейеді. 12
елі ішекте жынның нейтралдануынан асқазанның пилорикалық бөлігінің жиырылуы
әлсірейді және сфинктер ашық тұрады. Асқазанның сөл бөлуінің күшеюінен
ондағы жын жылдам экакуацияланады, химусқа қосылады. Олардың бөліктері
әсіресе өт асқазанда тек эксудативті ғана емес альтеретивті қабыну
туғызады. Бұлшық ет тонусын басқару бұзылғанда түйілмелі жиырылу пайда
болады, сол себепті ауырсыну күшейеді.
Асқазанның негізгі қызметтері түгелдей бұзылғанда, оның орнын ішектегі
ас-қорыту толтыра алмайды, ас қорытудың барлық бөліктерінде өзгерістер
пайда болады, зат алмасуы бұзылады. Анемия, өзін-өзі уландыру дамийды.
Малдың дене массасы және өнімділігі азаяды. Ішекке келешекте ыдырай
алмайтын белоктар келіп түседі, ішектің кілегейлі қабығы тітркенеді, сол
себепті перистальтика күшейеді, диария болуы мүмкін. Сонымен қатар ұйқы
безінің сөл бөлуі, ішектің сөлі азаяды, диспепсия күшейе түседі.
Асқазанның сөл бөлу және моторлы қызметтерінің бұзылу деңгейі мен оның
кілегейлі қабынғында қабыну процесінің қаншалықты бұзылуы мен өтуіне
байланысты байқалады. Малдың түрі, жасы және жеке эзофагастродуоденальды
кешеннің функциональді, анатомиялық, морфологиялық өзгерістері үлкен роль
атқарады.
Гастрит жіті өткенде симптоматикасы әртүрлі болып келеді: (серозды,
ұйымалы) исінумен симптомсыз өтуден, жалпы кейде жергілікті эксудативті
және альтеративті қабынуға дейін, гиперсекрецияда дене қызуы айтарлықтай
өзгере қоймайды, ал күйзелу және азыққа тәбеті төмендеу біртіндеп дамиды.
Кекіру, азық қабылдағаннан кейін немесе оған байланыссызда құсу пайда
болады. Құсықта көп мөлшерде азық, сілекей және кілегей көп, ал қайталанған
құсуда өт бар. Ішектердің перистальтикасы төмендейді, іші жүрмейді. Нәжісі
қатты, қара түсті,сыртына жұқа кілегейлі қабыршақ қаптаған. Ал егерде құсу
жоқ болса, асқазан аумағы аздап ауырсынады, асқазанның гипотониясы мен
пилорустың түйілуінде сипап көргенде шылпыл дыбыс шығады. І.қ.м. ауық-ауық
аздап мазасызданады, есінейді, басын созады, ішіне қарай береді, ал
пилорустың түйлуінде шаншу пайда болады. Асқазанның ахилиялық қабынуында
ұйқы безімен ішектің қызмті өзгермесе, онда ауру өзіне тән симптомсыз
өтеді.
Азық қорыту бұзылғанда перистальтика күшейеді, нәжісі мол, құрамында
қорытылмаған азық бар, гастрогенді химиялық диарея пайда болады.
Геморрагиялық гастрит үдемелі күйзелусиндромымен, уланумен және жүрек
әлсіздігімен байқалады. Асқазанды сипап көргенде ауырсынады, құсықта
геморрагиялық эксудаттың аздаған мөлшері бар. Нәжісте қан жоқ, жіті
уланудан, індетті симптомы жалпы белгілермен бірігіп кетеді.
Гастриттің созылмалы өтуінде симптомдары тұрақсыз. Негізгі синдром-
асқазандық іш өту (азыққа зауқы төмендейді, өзгереді, кекіреді, құсу,
асқазанның тұрақты ауырсынуы, ауық-ауық шаншу тәрізді пилорус сфинктірінің
түйілуінен болған ауырсыну, ет қоректілердің нәжісінде – дәнекер және ет
ұлпасы бар). Ары қарай ішектік іші өту, болады, ол метеоризммен,
перистальтиканың күшеюімен, қатуымен, азық қорытылудың нашарлауымен
сипатталады. Сонымен қатар біртіндеп терінің серпімділігі төмендейді,
түктері жылтырамайды, кілегейлі қабықтар бозарады, кейде сарғаяды . ауыз
қуысының кілегейлі қабығы құрғайды, немесе кілегеймен қапталады, тілде
көкшіл-ылас дақ бар, ауыздан жағымсыз иіс шығарады. Патологиялық-
анатомиялық өзгерістер. Серозд (ұйымалы) гастритке кілегейлі қабықтың
ісінуі және гиперемия, кейде асқазанның фундальді бөлігінде қанталау тән.
Бұл қабынуыдың бастапқы кезеңі.
Гистологиялық тексеруде эпителильді қабатта дистрофия, инфильтрация,
кілегейлі қабат астында серозды эксудат, қан тамырлары гиперемияланған,
безді эпителийдің кейбір жері некрозданған, десквамацияланған (сыпырылып
түскен). Созылмалы гастритте асқазан жыны көп, кілегейлі қабық бетінде
тұтқыр, ылайсаң кілегей, кілегейлі қабықта гипертрофикалық кейбір
бөліктерде атрофиялық процестер басым. Атрофиялық созылмалы қабынуда
кілегейлі қабық жұқарған және жатық. Балау. Малды азықтандыру мен күтуге,
рацион құрамына талдау жасайды. Кешендердің, фермалардың, өндірістік
топтардың асқзан-ішек ауруларынан сау екендігін ескереді. Азықтарды
бактериологиялық, вирусологиялық тексеруден өткізеді, азықтарға
микологиялық, токсикологиялық талдау жасайды. Нәжісті тексереді. Сонымен
бірге антибиотиктер мен химиялық препараттарды микрофлораға сезімталдғын
анықтайды.
Патологиялық – анатомиялық өзгерістерді зерттеуді кілегейлі қабықтың
қабыну сипатын анықтайды. Қажет жағдайда диагностикалық мақсатпен ауру аса
бағалы емес малды сойып зерттейді.
Аурудың себептерін жояды. Оларға кілегейлі қайнатынды, ұсақталған
сәбіз, қызылша, пісірілген картоп қосылған сұлы немесе арпадан жасалған
сұйық ботқа береді. Құрамында лизоцим, бейтарапжәне әлсіз сілтілі протеаза
(1 кг азыққа 0,1 г амилсубтилин және протосубтилин препаратын) қолданады.
Соңынан біртіндеп көк шөп ұнын береді. Асқазанның сөл бөлуін қоздыратын,
кең ауқымды әсер ететін өсімдік тектес аир тамырын және алтын мың жапырақ
шөбін тұзбен немесе жасанды карловар тұзымен күніне үш рет береді.
Қышқылдылық төмендегенде ішке екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз
қышқылына ерітіп береді. Жіті өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі
заттар-крахмал, зығыр дәнін, жалбыз тікен тамырын қолданады.
Созылмалы өтетін гастритте асқазанның сөл бөлуіне байланысты диеталық
азыққа мән береді. Гиперацидті жағдайда тұз бермейді, ал гипоцидтіде тұзы
көбейтеді. Дәрі-дәрмекті емнен бөлек қуаттандырушы және витамин мен
ферменттердің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектің орнын толтырушы ем қолданылады. Үнемі тістің, ауыз қуысының,
ішектердің кілегейлі қабығының, бауырдың жағдайын қадағалайды. Патология
байқалса емдеу шараларының үлгісін реттестіреді.
Сақтандыру шаралары. Малды азықтандыру, күтіп-ұста, жұмысқа жегу
ережелерін сақтау сақтандырудың негізін құрайды. Сапасыз, өте ыстық немесе
суық улы заттармен зақымдалған азық бермейді. Қышқылдылық төмендегенде ішке
екі рет табиғи және жасанды асқазан сөлін тұз қышқылына ерітіп береді. Жіті
өткенде қышқылдылыққа байланыссыз кілегейлі заттар-крахмал, зығыр дәнін,
жалбыз тікен тамырын қолданады.
Мен емдеген итте бұл синдромдардың гастритке тән белгілері айқын
байқалады. Егерде Алапарды ертерек емдеуге әкелгенде, бұндай асқынулар
байқалмас па еді.
Зерттеу жоспары мен оның негізделуі
1. Лабораториялық зерттеу:
- қанның жалпы анализін тексергенде лейкоцитоз анықтадым, эритроциттердің
шөгу реакциясы тездетіледі;
- белок пен белоктық фракциялары көбейген.
Зәр бөлу жиілеген, олигурия, кейде тіпті анурия болуыда мүмкін, түсі
лай түстес, кейде ақшыл-қызыл, не қоңыр түсті болып келеді.
Көбінесе қышқылдығы жоғары болады.
2. Функцияналды инструменталды әдістер:
Гастроскопия арқылы тексергенде асқазанында қабыну процестері, кей
жерлерінде жаралары бар. Асқазанның сөлінде гиперацидтік және көп мөлшерде
тұз қышқылының көлемі анықталды.
Diagnosie
Мал иесінің берген мәліметтеріне және клиникалық белгілеріне және
зертханылық зерттеулерге сүйене отырып, Алапарға түпкілікті диагноз
қойылды. Асқазанның кілегейлі қабығынның қабынуы. Асхана қалдықтарымен
ұзақ мерзім азықтандыру, дұрыс өңделмеген ет, балық, сүт, майлы өсімдіктер
дәнінің қалдықтарымен азықтандыру, азықтандыру технологиясының бұзылуынан
болған. Сондықтан иттің диагнозын жаралы гастрит деп қойдым.
Diagnosis morbi et therapia
Күні Дене Тыныс Тамыр Diagnosis Diagnosis therapia
қызуы алуы соғысы morbi
12.03.1340,0 32 126 Иттің жалпы 1.Күтімін жақсартып,
ºС жағдайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz