Шетел тілінен өзіндік жұмысты ұйымдастыру өзін – өзі талдау, өзін – өзі бағалау, өздігінен даму жолы ретінде
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен талаптары ... ... ... .. 7
1.3 Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету ... ... .. 11
2.2 Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мақсатында интерактивті әдісті қолдану ... ... ... ... ... 15
2.3 Ағылшын тілі сабағында формативті бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.4 Шет тілі сабағында оқушылардың танымдық қабілетін арттыру ... 23
2.5 Ағылшын тілі сабағында саралап, денгейлеп оқыту технологиясының қолдану мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.1 Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
1.2 Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен талаптары ... ... ... .. 7
1.3 Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ... 11
2.1 Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету ... ... .. 11
2.2 Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мақсатында интерактивті әдісті қолдану ... ... ... ... ... 15
2.3 Ағылшын тілі сабағында формативті бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.4 Шет тілі сабағында оқушылардың танымдық қабілетін арттыру ... 23
2.5 Ағылшын тілі сабағында саралап, денгейлеп оқыту технологиясының қолдану мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
Қазіргі Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік және көпмәдинеттілік жағдайда. Сондықтан осы қоғамға бейімделген көп тілді меңгерген мәдениетті тұлға қалыптастыру – өзекті мәселелердің бірі.
Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға шақырды
Бүгінгі оқытушы білім алушының тану-ойлау қызметін ұйымдастырушы, білім алушы өз бетінше белсенді түрде жұмыс жасаушы, оның өзіндік даярлығына тиесілі уақыт аудиториялық сағатқа қарағанда екі есеге артық не 70 пайыздан кем болмауы керек, өйткені әрқайсысының білім деңгейі, қабілеті бірдей емес.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Өзіндік жұмыстарын жетілдіру мәселесі көптеген психологтардың, педагогтардың және әдіскерлердің зерттеулеріне арқау болған.
ӨЖ – болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттыру-дың ең басты резервтерінің бірі. Осыған орай әр білім алушының ой еңбегінің ұтымды әдістерін білуін, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және меңгеруді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және
жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді, түрлі күрде-лі сұрақтарды шығармашылықпен шеше білуді үйренуін талап етіледі.
ӨЖ – білім алушылардың өзіндік әрекетін ұйымдастыру мен басқарудың ерекше бір құралы.
Оқып-үйренушілерде өзіндік жұмысты орындау біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, өзіндік жұмыстың психологиялық құрылымы Н.А.Менчинская, Д.А.Андреева, Е.М.Иванова, В.А.Крутецкий, Н.Ф.Талызына, қазақстандық психологтар: И.Ә.Әбеуова, М.Қ.Бапаева және т.б. зерттеулеріне нысан болған.
Зерттеудің өзектілігі.
Шетел тілін оқыту теориясы мен практикасында рефлексивті жол (өзін өзі тексеру мен бағалау) оқытудағы тиімді жолдардың бірі ретінде және тұлғаға бағдарлы оқытуды іске асыру ретінде қарастырылуда. Бірақ, отандық әдістемеде бағалау іскерлігін қалыптастыру механизмдері қажетті деңгейде жүзеге асырылмайды.
Қазақстандық ғалымдар К.Б.Сматова мен К.М.Араповалар өздерінің кандидаттық диссертациялық зерттеулерінде білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын туризм және т.б. салалар бойынша анықтап, зерделеген. Бұл жұмыстар біздің зерттеу мәселемізге арқау болды.
Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға шақырды
Бүгінгі оқытушы білім алушының тану-ойлау қызметін ұйымдастырушы, білім алушы өз бетінше белсенді түрде жұмыс жасаушы, оның өзіндік даярлығына тиесілі уақыт аудиториялық сағатқа қарағанда екі есеге артық не 70 пайыздан кем болмауы керек, өйткені әрқайсысының білім деңгейі, қабілеті бірдей емес.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Өзіндік жұмыстарын жетілдіру мәселесі көптеген психологтардың, педагогтардың және әдіскерлердің зерттеулеріне арқау болған.
ӨЖ – болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттыру-дың ең басты резервтерінің бірі. Осыған орай әр білім алушының ой еңбегінің ұтымды әдістерін білуін, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және меңгеруді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және
жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді, түрлі күрде-лі сұрақтарды шығармашылықпен шеше білуді үйренуін талап етіледі.
ӨЖ – білім алушылардың өзіндік әрекетін ұйымдастыру мен басқарудың ерекше бір құралы.
Оқып-үйренушілерде өзіндік жұмысты орындау біліктері мен дағдыларын қалыптастыру, өзіндік жұмыстың психологиялық құрылымы Н.А.Менчинская, Д.А.Андреева, Е.М.Иванова, В.А.Крутецкий, Н.Ф.Талызына, қазақстандық психологтар: И.Ә.Әбеуова, М.Қ.Бапаева және т.б. зерттеулеріне нысан болған.
Зерттеудің өзектілігі.
Шетел тілін оқыту теориясы мен практикасында рефлексивті жол (өзін өзі тексеру мен бағалау) оқытудағы тиімді жолдардың бірі ретінде және тұлғаға бағдарлы оқытуды іске асыру ретінде қарастырылуда. Бірақ, отандық әдістемеде бағалау іскерлігін қалыптастыру механизмдері қажетті деңгейде жүзеге асырылмайды.
Қазақстандық ғалымдар К.Б.Сматова мен К.М.Араповалар өздерінің кандидаттық диссертациялық зерттеулерінде білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын туризм және т.б. салалар бойынша анықтап, зерделеген. Бұл жұмыстар біздің зерттеу мәселемізге арқау болды.
1. А.М.Матюшкин. Әрекет. Іс-әрекет. Психология – адамзат ақыл-ойының қазынасы. – Алматы: Таймас, 2005. –Т.2. – 477 б
2. Амандықова Г.Н., Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі.- Астана, 2010. 260 б.
3. Амандықова Г.Н. Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі. - Астана, 2010. 260 б.
4. Аяпова Т., Әбілдаева З. «Ағылшын тілі» жалпы білім беретін мектептің 6-шы сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2006. 269 б.
5. Выготскиий Л.С Педагогическая психология. – М.; 1991.- 34 с.
6. Ж. Қараев «Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесінің педагогикалық технологиясы»
7. Жылдық білім беру бойынша мемлекеттік стандарт жобасы.
8. Иманғалиева А. «Дарынды дамыту – ұстаз парызы».
9. Қазақстан мектебі. №1.2004 қаңтар. Ғылыми–педагогикалық журнал.
10. Қазақстанда білім беруді дамыту //Егеменді Қазақстан. 2004. – 3 б.
11. ҚР білім туралы Заңы 2007 ж 27 шілде. №319-III
12. Құсайынов А.Қ. Білім бағдарламасы, ел ертеңі //Егемен Қазақстан. – Алматы, № 19 (21484)29, 1997. – 3 б.
13. Малахова Е. Болон процесі. «Басты мәселелер туралы», 2008. 150 б.
14. Мектептегі шет тілі. №2(44), 2010.
15. Мектептегі шет тілі. №3(27), 2007.
16. Мектептегі шет тілі. №4, 2011. 28 б.
17. Мектептегі шет тілі. Республикалық әдістемелік – педагогикалық журнал. №3(45), 2010.
18. Мұғалімге арналған нұсқаулық 39-б.
19. Нестерова Н.Б.Оптимизация обучения монологической речи в 4-5классах средней школы. ИЯШ №5, 1982. С.30.
20. Пассов Е.И. «Технология коммуникативного обучения иноязычной культуре».
21. Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку. – Москва, 1975.
22. С.С.Кунанбаева. Современное иноязычное образование: методология и теория / - Алматы: [б. и.], 2005. - 264 с.
23. С.Б.Абдыгаппарова, Г.К.Ахметова, С.Р.Ибатуллин, А.А. Кусаинов, Б.А.Мырзалиев, С.М.Омирбаев; Под общ. ред. Ж.А.Кулекеева, Г.Н.Гамарника, Б.С.Абдрасилова. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 198с
24. С.С.Кунанбаева. Компетентностное моделирование профессионального иноязычного образования Алматы: Дом печати "Эдельвейс", 2011
25. С.С.Кунанбаева. Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы Оқулық Алматы: ҚазХҚж ӘТУ, 2011
26. Скаткин.М.Н. Основы возрастной педагогики: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб, заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2000. – 192 с.
27. Сматова К.Б. Кредиттік оқыту жағдайында Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық алғышарттары. дис.-пед. ғыл. канд.-А.,-2008.-153б.
28. Тұрысбаева «Дамыта оқыту технологиясы».
29. Шкутина Л.А., Сарсекеева Ж.Е. Педагогические основы организации самостоятельной работы студентов в рейтинговой системе обучения (на примере учебной дисциплины «Педагогика»). – Караганда: Изд-во «Санат-Полиграфия», 2005. – 124 с.
2. Амандықова Г.Н., Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі.- Астана, 2010. 260 б.
3. Амандықова Г.Н. Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі. - Астана, 2010. 260 б.
4. Аяпова Т., Әбілдаева З. «Ағылшын тілі» жалпы білім беретін мектептің 6-шы сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2006. 269 б.
5. Выготскиий Л.С Педагогическая психология. – М.; 1991.- 34 с.
6. Ж. Қараев «Оқытудың үш өлшемді әдістемелік жүйесінің педагогикалық технологиясы»
7. Жылдық білім беру бойынша мемлекеттік стандарт жобасы.
8. Иманғалиева А. «Дарынды дамыту – ұстаз парызы».
9. Қазақстан мектебі. №1.2004 қаңтар. Ғылыми–педагогикалық журнал.
10. Қазақстанда білім беруді дамыту //Егеменді Қазақстан. 2004. – 3 б.
11. ҚР білім туралы Заңы 2007 ж 27 шілде. №319-III
12. Құсайынов А.Қ. Білім бағдарламасы, ел ертеңі //Егемен Қазақстан. – Алматы, № 19 (21484)29, 1997. – 3 б.
13. Малахова Е. Болон процесі. «Басты мәселелер туралы», 2008. 150 б.
14. Мектептегі шет тілі. №2(44), 2010.
15. Мектептегі шет тілі. №3(27), 2007.
16. Мектептегі шет тілі. №4, 2011. 28 б.
17. Мектептегі шет тілі. Республикалық әдістемелік – педагогикалық журнал. №3(45), 2010.
18. Мұғалімге арналған нұсқаулық 39-б.
19. Нестерова Н.Б.Оптимизация обучения монологической речи в 4-5классах средней школы. ИЯШ №5, 1982. С.30.
20. Пассов Е.И. «Технология коммуникативного обучения иноязычной культуре».
21. Рогова Г.В. Методика обучения английскому языку. – Москва, 1975.
22. С.С.Кунанбаева. Современное иноязычное образование: методология и теория / - Алматы: [б. и.], 2005. - 264 с.
23. С.Б.Абдыгаппарова, Г.К.Ахметова, С.Р.Ибатуллин, А.А. Кусаинов, Б.А.Мырзалиев, С.М.Омирбаев; Под общ. ред. Ж.А.Кулекеева, Г.Н.Гамарника, Б.С.Абдрасилова. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 198с
24. С.С.Кунанбаева. Компетентностное моделирование профессионального иноязычного образования Алматы: Дом печати "Эдельвейс", 2011
25. С.С.Кунанбаева. Қазіргі шеттілдік білім берудің теориясы мен практикасы Оқулық Алматы: ҚазХҚж ӘТУ, 2011
26. Скаткин.М.Н. Основы возрастной педагогики: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб, заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2000. – 192 с.
27. Сматова К.Б. Кредиттік оқыту жағдайында Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық алғышарттары. дис.-пед. ғыл. канд.-А.,-2008.-153б.
28. Тұрысбаева «Дамыта оқыту технологиясы».
29. Шкутина Л.А., Сарсекеева Ж.Е. Педагогические основы организации самостоятельной работы студентов в рейтинговой системе обучения (на примере учебной дисциплины «Педагогика»). – Караганда: Изд-во «Санат-Полиграфия», 2005. – 124 с.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
(ЖОО-ң атауы)
(Факультеттің атауы)
(Кафедраның атауы)
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ӨЗІН – ӨЗІ ТАЛДАУ, ӨЗІН – ӨЗІ
БАҒАЛАУ, ӨЗДІГІНЕН ДАМУ ЖОЛЫ РЕТІНДЕ
Орындаған:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
Тапсыру мерзімі: ... ... ... ... ... ... ..
Қорғау мерзімі: ... ... ... ... ... ... ...
Бағасы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(Қаланың атауы), 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 6
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және 6
лингвистикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.2 Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен 7
талаптары ... ... ... ..
1.3 Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын 9
жұмыстарын ұйымдастыру
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ 11
МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету ... ... ..11
2.2 Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын 15
қалыптастыру мақсатында интерактивті әдісті
қолдану ... ... ... ... ...
2.3 Ағылшын тілі сабағында формативті 19
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Шет тілі сабағында оқушылардың танымдық қабілетін арттыру ... 23
2.5 Ағылшын тілі сабағында саралап, денгейлеп оқыту технологиясының30
қолдану
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 37
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
КІРІСПЕ
Қазіргі Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік және көпмәдинеттілік
жағдайда. Сондықтан осы қоғамға бейімделген көп тілді меңгерген мәдениетті
тұлға қалыптастыру – өзекті мәселелердің бірі.
Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың
жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын
тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін
кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын
болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға
шақырды
Бүгінгі оқытушы білім алушының тану-ойлау қызметін ұйымдастырушы,
білім алушы өз бетінше белсенді түрде жұмыс жасаушы, оның өзіндік
даярлығына тиесілі уақыт аудиториялық сағатқа қарағанда екі есеге артық не
70 пайыздан кем болмауы керек, өйткені әрқайсысының білім деңгейі,
қабілеті бірдей емес.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Өзіндік жұмыстарын жетілдіру мәселесі көптеген психологтардың,
педагогтардың және әдіскерлердің зерттеулеріне арқау болған.
ӨЖ – болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттыру-дың ең
басты резервтерінің бірі. Осыған орай әр білім алушының ой еңбегінің ұтымды
әдістерін білуін, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және
меңгеруді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және
жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді, түрлі
күрде-лі сұрақтарды шығармашылықпен шеше білуді үйренуін талап етіледі.
ӨЖ – білім алушылардың өзіндік әрекетін ұйымдастыру мен басқарудың
ерекше бір құралы.
Оқып-үйренушілерде өзіндік жұмысты орындау біліктері мен дағдыларын
қалыптастыру, өзіндік жұмыстың психологиялық құрылымы Н.А.Менчинская,
Д.А.Андреева, Е.М.Иванова, В.А.Крутецкий, Н.Ф.Талызына, қазақстандық
психологтар: И.Ә.Әбеуова, М.Қ.Бапаева және т.б. зерттеулеріне нысан болған.
Зерттеудің өзектілігі.
Шетел тілін оқыту теориясы мен практикасында рефлексивті жол (өзін өзі
тексеру мен бағалау) оқытудағы тиімді жолдардың бірі ретінде және тұлғаға
бағдарлы оқытуды іске асыру ретінде қарастырылуда. Бірақ, отандық
әдістемеде бағалау іскерлігін қалыптастыру механизмдері қажетті деңгейде
жүзеге асырылмайды.
Қазақстандық ғалымдар К.Б.Сматова мен К.М.Араповалар өздерінің
кандидаттық диссертациялық зерттеулерінде білім алушылардың өзіндік жұмысын
ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын туризм және т.б. салалар бойынша
анықтап, зерделеген. Бұл жұмыстар біздің зерттеу мәселемізге арқау болды.
Алайда, жоғарыдағы аталған ғылыми зерттеулер мен әдебиеттерде
оқытудың ерекшеліктері мен білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың
теориясы және әдістемесі түрлі бағытта қарастырылғанымен, шетел тілі
мамандығы бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру
әдістемесінің арнайы зерттеу нысанасы болмағандығын көрсетеді.
Зерттеу проблемасы аясында жарық көрген ғылыми еңбектерге, оқу-
әдістемелік құралдарға жасаған талдау, қазіргі кезеңде жоғары оқу
орындарының толықтай білім беру жүйесіне көшу кезінде бұл мәселенің ғылыми
әдебиеттерде жеткіліксіз қарастырылуы, білім беру жағдайында білім
алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын жеке пәндер бойынша орындауды
тиімді ұйымдастырудың ғылыми әдістемелік құралдарының қажеттілігі, оқу
үдерісінде білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын орындау
деңгейі мен қазіргі білім беру жүйесінің талаптары арасындағы
қайшылықтардың болуы зерттеу тақырыбын Шетел тілінен өзіндік жұмысын
ұйымдастыру өзін – өзі талдау, өзін – өзі бағалау, өздігінен даму жолы
ретінде (ағылшын тілі негізінде) деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу нысаны. Білім беру мекемелерінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру үдерісі.
Зерттеу пәні. Шетел тілінен өзіндік жұмысын ұйымдастыру өзін – өзі
талдау, өзін – өзі бағалау, өздігінен даму жолы ретінде.
Зерттеу мақсаты. Білім беру жүйесі негізінде оқу орны білім
алушыларының өзіндік жұмысын ұйымдастырудың ғылыми-теориялық, әдістемелік
негіздерін тұжырымдау.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыруды теориялық тұрғыда негіздеу
2. Білім беру жүйесінде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздерін
айқындау
3. Оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің дереккөздері. Білім беру саласындағы ресми материалдар
мен құжаттар, зерттеу проблемасы бойынша философ, психолог, педагог
ғалымдардың еңбектері; Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру тұжырымдамасы,
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан-2030 стратегиясы; Жаңа
шет тілдік білім беру тұжырымадамасына басқа да білім беру
мәселелеріне қатысты нормативтік құжаттар, оқу әдістемелік кешендер
(стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары,
электронды оқу құралдары және т.б.); жеке ғалымдар диссертациялары.
Зерттеудің теориялық негіздеріне таным теориясы, тұлғаға бағдарлы
теория, лингвистика, тұлға және іс-әрекет теориясы, ғылым мен тәжірибені
кіріктіру теориясы, өзіндік таным теориясы және субъектінің өзін-өзі
басқару және бағалау теориясы және т.б. алынды.
Зерттеу әдістері ҚР білім туралы Заңы 2011ж., ҚР білім беруді дамытудың
2011-2020 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы, зерттеу мәселесі бойынша
ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау, озық педагогикалық
тәжірибелерді зерделеу, бақылау және талдау.Зерттеу тақырыбы бойынша
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, оқу орындарының тәжірибелерін зерделеу, талдап қорыту, білім
алушылармен әңгімелесу, сауалнама жүргізу; педагогикалық бақылау, оқу
үдерісінің мақсатына сай тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу, оның
нәтижесін математикалық талдау арқылы өндеу және қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
– оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру теориялық тұрғыда негізделді;
– білім беру жүйесінде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздері
анықталды;
– оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің тиімділігі тәжірибелік-
эксперимент арқылы тексерілді.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі.
Білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын оңтайлы ұйымдастыру,
болашақ мамандардың қоғам талабына сай біліктілігін жетілдіреді. Оқу
мақсатын дәл анықтап, тақырыпты, тарауды, тілді игеру деңгейіне нақты
талаптар қоя отырып, білім алушының өзіндік оқу әрекетін дұрыс жоспарлауға
жағдай жасап, өзін-өзі дамытуға қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Білім беру жүйесі бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын
ұйымдастыруда өзін – өзі талдау, өзін – өзі бағалау және өздігінен дамуға
жағдай жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы оқу орындарында білім беру жүйесі
бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру білім алушылардың
өзіндік таным іс-әрекетін қазіргі заман талыбына сай қалыптастыруға негіз
бола алады.
Қорытынды бөлімінде жалпы жұмыс мазмұны жинақталып білім беру жүйесі
бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру туралы ой-тұжырымдар
қорытындыланды.
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық
негіздері
Л.С. Выготскийдің пайымдауынша, шетел тілін меңгеру ана тілін
дамытуға қарама-қайшы басқа жолдары арқылы жүргізіледі. Баланың ана тілін
меңгеруі үнемі тілдік ортаның болуы, сансыз түрде қоршаған ортаны ерекше
тіл формасымен игеруі, оның барысында бір мезгілде баланың ойлау қабілеті
дами түседі, себебі бала ойын тіл арқылы жеткізу барысында қоршаған ортаны
таниды. Сансыз түрде басталған бұл үдеріс бала есейген сайын саналы тілдік
шығармашылыққа ұласады. Одан әрі, ана тілін әдеби жағынан үйрену, ауызша
ойын жеткізу барысында саналы тұрғыда игеріледі [6].
Шетел тілін үйрену барысында бала ана тілін жетік меңгеріп, өз ойын өз
тілінде жеткізе білу қабілетіне ие болады. Бұл үдеріс барысында оқушы ойын
жеткізудің жаңа тәсілдеріне дағдыланады (соның ішінде, ұлттық-мәдениет
ерекшеліктері) бірақ жаңа ойлау түріне емес. Шетел тілін үйрену тілі туралы
және халықтың мәдениеті туралы білімін меңгеру саналы фазасына жету,
тілдік ортада емес үнемді ұйымдастырылған оқыту аясында шетел тілінің ішкі
құрылымы мен құбылыс жүйесіне жетуден басталады. Тағы айта кететін жайт,
кішкентай бүлдіршінге ана тілі өмірде қажетті шынайы қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін жалғыз қарым-қатынас құралы болып табылса, ал шетел
тілін үйрету барысында түрткі болу проблемасы маңызды болып табылады.
Шетел тілін үйретудің тиімділігі көп жағдайларда оқу үдерісінің табиғи
тілдік жағдайда тілді меңгеруді басқаруға жақындылығы деңгейімен
анықталады, бұл өз тұрғысында келесілерді болжайды: қазіргі ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы оқу уақытын кеңейту,
үйренушілердің лингвомәдениетімен салыстыру элементтеріне сүйенуде тең
түпнұсқа сөзін және тең түпнұсқа тілін қолдану, үйренушілердің нақты
қызығушылықтарын, қажеттіліктерін, дербестіктерін ынталандыру мақсатында
тілге қатысты үйретудің мазмұндық аспектілер маңыздылық меншікті салмағын
көтеру, себептерді көбейту. Соның негізінде біз шетел тілін үйретуде тілдік
білім беру ортаны құру туралы қорытындыға келдік.
2. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен талаптары
Пән ретінде оқытылатын Шет тілінің практикалық және зертханалық
сабақтары білімгерлердің дара қасиеттері мен ойлау қабілеттерін дамытуға,
тақырыпты терең меңгертуге, танымдық және шығармашылық әрекеттерін
арттыруға, өзіндік жұмыстарға қатысты іскерліктері мен дағдысын тәрбиелеуге
сабақ санының шектеулі бөлінуіне байланысты жеткілікті мүмкіндіктер бере
алмайды.
Білім алушылар дәстүрлі сабақтар кезінде оқытушының мамандыққа
қажетті берген дайын білімдерімен ғана шектеліп, яғни қалыпты
белсенділік әрекетінде қалыптасып қалмай, білімді ары қарай өз бетінше
белсенді қабылдау, іздену, тану, шығармашылық іс-әрекеттермен айналысу
арқасында дамытуы қажет.
Неміс философы Зиммель білімді адам – ол өзі білмейтінді қайдан
табуға болатынын білетін адам деген екен. Алайда арнайы өзіндік жұмыс
оқу үдерісінің екінші деңгейінде көрініс алғанымен, оқу жүйесі бойынша
білім алушылардың өз бетінше жұмыс жасау бейімділігін дамытатын негізгі
деңгей болып табылады, ол ізденушілік, шығармашылық белсенділік
әрекетінде білімгерлердің жас ерекшеліктеріне, ойлау қабілеттерінің даму
дәрежесіне қарай әр түрлі деңгейде өрбиді, әртүрлі әрекет етеді,
сондықтан арнайы өзіндік жұмысты және қосымша өзіндік жұмысты
орындауға қойылатын шарттар мен талаптар да әртүрлі болуы тиіс.
Сонымен, білім алушы оқу түрінің қай деңгейінде болмасын өзіндік
жұмыс тапсырмалары бойынша мына шарттарды есте сақтауы керек:
• білім алушы өзі атқаратын жұмысының мақсатын түсіну;
• білім алушы өз жұмысының оң нәтиже беруіне қызығу;
• білім алушы өз жұмысының ойдағыдай аяқталуына сену;
• білімалушы жұмысты өз тарапынан орындауы;
• білім алушы өз ой-әрекетін басқара алуы;
• түрлі құбылыстар мен ғылыми үдерістерді болжауы.
Қазіргі кездегі оқытушының міндеті бұл сабақтарды бұрынғы дәстүрлі
әдіс-тәсілдер деңгейінде қалып қоймай, теорияны міндетті түрде тәжірбиемен
байланыстыра отырып жүргізуді, білімгерлердің ой-өрісін кәсіби деңгейде
дамуға жетелейтін өзіндік жұмыспен ұштастырып отырудың жолдарын, ең
бастысы, сабақты жаңа ақпараттық технологияны қолданып өткізу әдіс-
тәсілдерін қарастыру болып табылады.
Сондықтан, білім беруші білім алушының өзіндік жұмыс тапсырмаларын
ұйымдастыруда мына талаптарды есте ескеруі керек:
• ӨЖ-ді оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
• білім алушының жеке дербестігін арттыру;
• білім алушының икем дағдыларын қалыптастыру;
• білім алушының өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
• білім алушының шығармашылық даралығының дамуына үн қосу;
• білім алушының өзіндік жұмысының мазмұнына ағымдық
ақпараттардыенгізу;
• жаңа ақпараттық технология мүмкіндіктерін кең қолдануға;
• білім алушының белсенді үрдіске енуіне жағдай жасау;
• өз бетінше әрекет етуге машықтандыру;
• ғылыми талдау негіздері туралы түсінік қалыптастыру.
3. Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын
ұйымдастыру технологиялары
Білім беру жүйесіндегі білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың білім алушылар үшін ерекше бір маңызы – болашақ мамандар,
білімнің әр түрлі аймағынан ақпаратты қолдана отырып, нақтылы тәжірибелік
мәселелердің шешуін тауып үйренулеріне әсерін тигізеді. Нақтырақ айтқанда,
өздігінен орындайтын жұмыстың мақсаты – білім алушы алған білімін жан-жақты
қарастырып дамыта білуіне, ізденіске ұмтылуына, өзінің алдына қойған
мақсатына жету үшін алған ақпаратты қолдана білуіне себеп болуға
негізделген [7]. Білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын
қадағалаудың тәсілдері де үлкен нәтиже береді. Әр пәнге арналған өзіндік
жұмыстар білім алушылардың өз күштеріне сенімділігін және жауапкершілігін
арттырып, өзіндік баға беру қабілетін қалыптастырады, ал бұл – білім
алушының қызығушылық көзқарасын және белсенділігін арттыратын сенімді
тәсіл. Өздігінен орындайтын жұмыстың нәтижесі жақсы болуы үшін ұйымдастыру-
әдістемелік шараларының анық жоспарланған жүйесі болуы және білім
алушыларды оқу-әдістемелік, анықтама-нормативтік материалдармен толық
қамтамасыз етілуі қажет. Оқу-әдістемелік және анықтама-нормативтік
материалдарға: әр пәннің аудиториялық жұмысына арналған білім алушыларге
таратып берілетін материалдары: лекцияның тақырыптары, семинар сабақтарының
жоспары, аудиториялық сабақтарға арналған мультимедиялық көріністер,
Білім алушылардың өзіндік жұмыстарына арналған материалдары: үй
тапсырмаларының тақырыптары, әр тақырыпқа арналған өзіндік тексеру
материалдары, курстық жұмыстар мен рефераттардың типтік үлгілері, оқу
электрондық материалдары, алған білімді тексеру материалдары, жазбаша
бақылау тапсырмалары, жазбаша электрондық тест сұрақтары, сынақ билеттері
және әр пәнге арналған жоспар жатады. Білім алушылардың өздігінен
орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру мақсатын тиімді шешудің және бір түрі –
дәстүрлі оқыту әдісінен алшақ, қазіргі кезге сай ғылыми дәйектелген және
жете зерттелген оқулықтар мен әдістемелік оқу құралдарын, инновациялық
технологияны (білім алушының әр түрлі ақпарат қорларын еркін қолдануға
мүмкіндік беретін және оқытудың электрондық тәсілін қолдануға оңтайлы
жағдай жасайтын, техникалық құралдардың жиынтығы: электронды оқу құралы,
компьютерлік оқыту бағдарламалары, бақылайтын бағдарламалар,
демонстрациялық бағдарламалар, компьютерлік модельдер және т.б.) оқыту
үдерісіне енгізу. Сол сияқты ақтырақ айтқанда технологиялық тапсырмалардың
кейс-стади технологиясын қолданудың да мәні зор, оны орындау барысында
білім алушы өзінің жаңашыл ойын, дәстүрге кірмеген әдіс-амалын көрсетіп
жеткізуіне болады.
Тағы да айта кететін жай, өздігінен орындайтын жұмыстарды ұйымдастыру
кезінде, тапсырманы әр білім алушының дайындық деңгейін ескере отырып,
нәтижесінде білім алушы өзін тек қана пайдаланушы ретінде ғана емес, жаңа
білімді таратушы ретінде де, өзінің жеке танымдық іс-әрекетінің қоғамдық
маңызы бар екенін сезінетіндей ақпарат – білім – ақпарат жүйесіне
сәйкестендіріп құрастыру керек. М.Н.Скаткинның Білім алушылардың тиісті
дайындығы болса, зерттеушілік әдісті қолдануға болады деген құнды пікірін
қолдай отырып жоғарыда аталған лекция тақырыбы бойынша бір семинар сабағын
өткіздік [8]. Оны өткізуде Білім алушылардың өздігінен орындайтын
жұмыстарын ұйымдастыруда семинар сабақтарының төмендегідей маңызды
теориялық және әдістемелік мазмұны ескерілді. Семинар – білім алушылардың
теориялық алған білімдерін практикалық тұрғыда қолдану мақсатында
өткізілетін сабақ түрі. А.М.Матюшкин пікірінше, семинар сабақтары оқу
жағдайында білім алушылардың шығармашылық әрекетін, танымдық мотиві мен
білімін кәсіптік тұрғыда қолдана білуге бағытталуы тиіс. Білім алушылар
баяндамашы, оппонент рөлінде мәселе, міндеттерді шешуде біліктілігі мен
дағдысы арқылы дәлелдеме келтіру, өз көзқарасында тұру, теориялық дайындық
деңгейін демонстрациялауға үйренуі керек [9].
Білім беру жүйесіндегі Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың білім алушылар үшін ерекше бір маңызы – болашақ мамандар,
білімнің әр түрлі аймағынан ақпаратты қолдана отырып, нақтылы тәжірибелік
мәселелердің шешуін тауып үйренулеріне әсерін тигізеді. Анығына келсек,
өздігінен орындайтын жұмыстың мақсаты – білім алушы алған білімін жан-
жақтылай қарастырып дамыта білуіне, ізденіске ұмтылуына, өзінің алдына
қойған мақсатына жету үшін алған ақпаратты қолдана білуіне себеп болуға
негізделген [10].
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ.
2.1. Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету
Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына
оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әр түрлі
технологиялары жасалып, білім беру мекемелерінің тәжірибесіне енуде. Жаңа
технологияларды меңгерту мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және де басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына
игі әсерін тигізеді.
Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы
нәтижелер беруде. Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ
үрдісінде пайдалану үшін, әр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай, өзінің
шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар-оқушылардың
шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін,
эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық белсенділігін
дамытуға бағытталған. Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін
жаңаша дамыту, яғни оның нәтижесінің жоғарғы деңгейде болуын қадағалау
жаңашыл педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға жаңа технология
терминін енгізді. Бұл жаңашыл педагогтардың мақсаты-оқушылардың алатын
білімдерін сапалы ету, оның толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз
болу. Осыған орай қазірде педагогикалық технологиялар көптеп саналады.
Осындай технологиялардың бірі Сыни тұрғыдан ойлау – бақылаудың,
тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға,
бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта
әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір
айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа
немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған
қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды
білдіреді.
Негізгі деңгейде сыни тұрғыдан ойлау үдерісі:
• релеванттық ақпараттар жинауды;
• дәлелдерді сыни тұрғыдан талдау мен бағалауды;
• кепілдендірілген шешімдер мен жинақталған қорытындылар;
• ауқымды тәжірибе негізінде болжамдар мен ұсыныстарды қайта қарауды
қамтиды.
Балалардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінен табуды қажет ететін
негізгі ерекшеліктер:
Ұтқырлық: ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылу; үзілді-кесілді
жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою; дәлелдерді талап етіп, кез келген
дәлелді есепке алып отыру; эмоцияға емес, себепке негізделу (бірақ төменде
айтылатын өзін-өзі тануға қатысты эмоция да болуы ықтимал).
Сыңаржақтылықтың болмауы: барлық қорытындыларды бағалау; болжамды
көзқарастар мен мүмкіндіктердің барлығын қарастыру; баламалы
интерпретацияларға ашық болуға ұмтылу.
Пайым: дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау; балама жорамалдар мен
мүмкіндіктердің орынды екендігін немесе артықшылығын мойындау.
Тәртіп: тиянақты, нақты және жан-жақты болу (барлық дәлелдерді есепке
алып, көзқарастарға көңіл бөлу).
Өзіндік сана-сезім: өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымыздың, сеніміміз
бен болжамдарымыздың субъективті екенін сезіну. (Мұғалімдерге арналған
нұсқаулық 39-бет)
Оқушыларды сыни ойлауға үйрету оқушылардың сыни және шығармашылықты
ойлауын дамытуға, сыныпта еркін ахуал тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру
көзі болуды тоқтатып, оқушыларға сұрақ қоя білуге бағытталған пікірлесуге,
қатысуға мүмкіндік беруші тәсіл. Оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің
бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Қазіргі заман
талабына сай оқушыда өзіндік көзқарасы, сенімі, ішкі уәжі қалыптасуы керек.
Сондықтанда сабақты жоспарлаған кезде оқушылардың сыни ойлауын тудыратын
сұрақтар немесе деңгейлік, кеңейтілген, құзырлылық тапсырмалар болуын
қадағалаймын.
Сындарлы оқыту теориясындағы жетістікке жетелейтін жеті модульдердің
бірі Сыни ойлауға үйрету басқа модульдермен тығыз байланысты. Оқушылар
сабақта қалай оқу керектігін үйренеді, яғни метатаным пайда болады, өздері
ой қорытады, нәтижеге жетуге ұмтылады. Мұғалім оқушыға қалай оқу керектігін
үйретеді. Оқушы өз бетімен білім алуға, ізденуге, терең ойлауға зерттеуге
дағдыларын қалыптастыру қажет екенін аңғара отырып, жаңа білімді меңгерту
үшін ең тиімді әдіс сұрақ-жауап, әңгімелесу, диалог болып табылады. Менің
әрбір сабағым диалогтан құрылады, себебі ағылшын тілі болғандықтан
оқушылардың ауызекі сөйлеуіне көп мән беремін. Топтық жұмыс арқылы, оқушы
мен оқушы, оқушы мен мұғалім арасындағы диалогті тиімді ұйымдастыру
арқылы оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытуға көп мүмкіндік алдым.
Нәтижесі де жаман емес. Оқушыларым мен күткеннен де артық әсер алды. Өз
ойларын жарыса айтып, қызу пікірталас туғыза алады. Жаңа сабақты өз
беттерімен меңгере алады, төмен деңгейлі оқушылардың өздері де тым
болмағанда постермен жұмыс барсында, сөйлемесе де, сурет салып, сызбамен
көмектескен кездері болды. Сабақтарымның барысында оқушыларды сыни ойлауға
үйрете отырып, сонын ішінде ұтқырлық, сыңаржақтылықтың болмауы, пайым,
тәртіп, өзіндік сана-сезім ерекшеліктеріне мән беруді мақсат етем.
Оқушыларым сыни ойлау арқылы өз ойларын ашық айтуға, өздерін еркін сезінуге
мүмкіндік алғандай. Балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген
құштарлығын ояту ең маңызды мақсат деп К.Д.Ушинский айтқандай, баланың
білім алуға деген құштарлығын ояту үшін мұғалім көп ізденіп, сабақтың
тиімді өтуіне жұмыс жасап, сабақ барысында оқудың белсенді әдістері,
диалогтік оқыту және оқу әдісін қолдануда білім сапасын арттыруға көп
көмегін тигізеді деп ойлаймын. Оқушылар диалог әдісін қолдана отырып,
білімді бірлесіп құру, талқылау, түсіну мен дағдыларды қалыптастыру арқылы
білім алады. Әр сабағымда оқушыларға сұрақтар қою арқылы, тақырып бойынша
өз ойларын ашық, еркін айтуға мүмкіндік бердім. Өзара талқылау арқылы,
түрлі ойлардың болатындығын, бір бірінің түсінуіне көмектесетінін көрсетсе,
сұхбаттасу арқылы өз ойларын дәлелдеуге тырысты. Бұл оқушылардың қандай
деңгейде екенін түсінуге көмектеседі. Біз көбінесе диалогтік оқытуды сұрақ
– жауап ретінде қолданамыз. Яғни, бала теорияны меңгерумен қатар тәжірибе
жүзінде де қалай жасау қажеттігін ұғынуы керек. Тәжірибелік жұмыс жасау
барысында көптеген сұрақтар туындайды. Оқушылар өзара пікірлер мен
болжамдар айта отырып, бірлесе жұмыс жасайды. Жұмыс жасау барысында
оқушыларға көптеген сұрақтарды қоюға болады. Мысалы, кез келген сабақтың
басталуы сұрақ – жауаптан тұрады. Сұрақтардың берілуіне байланысты оқушының
пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады. Оқушы мен мұғалім арасында
жақсы қарым-қатынас орнайды. Осы арқылы оқушы сабақ барысында:
- еркін ойлауға мүмкіндік береді;
- ақыл-ойын дамытады;
- шығармашылық белсенділігі артады;
- ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;
- тіл байлығы жетіледі;
- жан-жақты ізденеді;
- өз ойын жеткізеді;
Мысалы: 6-сыныпта өтетін What do we know about the history of the
USA? тақырыбындағы сабақта ой қозғау мақсатында сұрақтар дайындауға
болады. Оқушылар бұрынғы білімдерін Жаңа ақпаратпен толықтырады. Осы
сабақта сыни ойлаудың түртіп алу стратегиясын қолдануға болады.
V-I know - I don’t know +-It is new for -?-It surprised
me
America is a big The history of The history of Why do people
independent Thanksgiving Day.wild west and wear jeans all
country Where came term jeans over the world
There are fifty Native Americans now?
states in the USA
Сонымен қатар сабақтарымның ой толғаныс немесе қорытынды
кезеңдерінде эссе жазу, венн диаграммасы, бес жолды өлең қолданамын.
Мысалы:
1. America
2. Independent, friendly, developed
3. to fight, to discover
4. America is a big country
5. The USA
Сыни ойлау арқылы оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы
білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтанда, сабақта
қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын
анықтаудан басталады. Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова,
З.Әбілдаева жазған 6-шы сынып оқушыларына арналған “English” оқулығы
бойынша оқушыларға мынадай тапсырма берілді. Тапсырма 3-ші тараудың 1-ші
параграфынан алынды. Тақырыбы “Food and drink”.
Read the word at the top of each box. Circle the word that go with it.
Fruits Drink
banana carrot coffee juice
apple lemon tea mineral water
Яғни, бұл тапсырмада оқушылар тақырыпқа сай келмейтін сөзді көрсетуі
керек болатын. Берілген тапсырманы оқушылар өз деңгейінде орындап шықты
және де соңынан осы сөздерді пайдалана отырып мұғалімнің сауалына жауап
беру арқылы сөйлеу дағдыларын дамытты. Мәселен тапсырма төмендегідей болды:
Teacher: What do you like? What don’t you like?
Pupil: I like tea, but I don’t like coffee.
Осы тапсырмалар орындау барысында оқушылардың тапсырманы барынша жақсы
деңгейде орындауға тырысқанын байқадық. Аталған әдісті қолдану барысында
оқушылар өз белсенділіктерін танытып пәнге деген қызығушылығын оятты.
Менің ойымша әрбір мұғалім сабақта қолданған стратегия немесе әдіс-
тәсілдері оқушылардың белсенді жұмыс жасауына, сабақты қаншалықты меңгеруге
көмектескендігіне ой толғау жасап отыруы тиіс. Егер сабақта кеткен қандай
да бір кемшіліктер болса, мұғалім сабақтан кейін ой толғау арқылы келесі
жолы қалай істейтінін ойластырады. Сабақтан кейін, сабақтың соңында
дискуссия түрінде немесе эссе ақылы өзінің қатынасын көрсететін кері
байланыс жасап отыруы тиіс. Өзін – өзі талдау осы байланысқа сырттан
қарауға мүмкіндік береді, мен-мұғаліммін не істедім, қалай қолдандым және
қандай мүмкіндіктерді ұсындым.
2.2. Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру
мақсатында интерактивті әдісті қолдану
Шәкірттер қазақ тілін толық әдеби нормада меңгеріп, орыс тілі мен
ағылшын тілін еркін білу қажет. Ал ғалымдардың зерттеуінше, бала жас
кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Осы ретте Білім және Ғылым
министрлігінің ағылшын тілін бастауыш сыныптан бастап үйретуге назар
аударуы – дұрыс талап. Бүлдіршін жаста меңгерілген білімнің іргетасы берік
әрі мықты болмақ. Ал осы берік әрі мықты білімді санаға себелеп, жанға
ұялататын, әрине, мұғалім.Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде
ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында
әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша
қолдануда. Осыған орай оқушылардың белсенді өзіндік жұмысын қамтамасыз ету
үшін оқушылардың бір мәселені бірігіп шешуде өз бетінше белсенді, танымдық
шығармашылық әрекетін қамтамасыз ететін интерактивті тәсілге баса назар
аударуда. Ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім - білік
дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін
арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарда бұл әдіс сабақтың әр кезеңінде
де қолдану тиімді.
Теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын
және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады. Мысалы
фонетикалық жаттығулар арқылы етістіктердің шақтарын қайталау.
The Question Song
What did you watch? Where did you play?
What do you listen to yesterday?
Where did you walk? Who did you phone?
What did you do when you ar
rived home?
I watched TV, I played my guitar,
I listened to my favourite singing star.
I walked to school, I phoned my friend,
I finished all my homework in the end.
I didn`t watch a film, I didn`t play a ball,
And I didn`t listen to anything at all.
I didn`t walk here and I didn`t phone there,
I stayed at home and I washed my hair!
Tomorrow's My Birthday
Tomorrow's my birthday and I'll be four
And I won't have to stay home anymore.
I'll take down my bank right off my shelf
And I will go out and about by myself.
I'll buy me a ticket and I'll take a train
And I'll go to Texas to ride on the range.
I'll buy me some boots and a hat, but no toys,
Вecause I'll be as big as all the cowboys.
I'll rope and I'll ride and I'll be the best
Of all the cowboys in the world and the West.
Бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу
материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіру, баланы ойландырып
сөйлетуге. “What can you see on this picture?”Практикалық іскерлік пен
әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды
жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін
бақылау үшін пайдаланылады.
Сабақ барысында қолданылған төмендегі бір-екі мысалға көңіл аударайық.
Белгілі бір өтілетін тақырыпты пысықтау мақсатында оқушыларды екі топқа
бөліп, оларға негізгі тақырыпқа байланысты (“Culture” тақырыбын алайық)
тақырыпшаларды береміз: 1 топқа: “Kazakhstan”; 2 топқа: “Great Britain”.
Әрбір топ өздеріне берілген тақырыпшалар бойынша ассоциограмма жасайды.
Ассоциограмманың көмегімен топ оқушылары бірігіп, өздеріне берілген салт-
дәстүр, ұлттық киім, ұлттық тағам түрлері жайлы толық мағлұмат бере отырып
оның ерекшеліктерін ашып айта білулері керек. Сонымен қатар әр топқа
қойылатын талап тақырыпқа байланысты жаңа сөздер мен сөз тіркестерін
көбірек пайдалану және талқылауға топ оқушылардың түгелдей қатысуын
қадағалау. Соңында оқытушы топтарға бірін -бірі бағалауға мүмкіндік беріп,
өзінің қойған бағасымен қорытындылай отырып, әр топтың ортақ бағасын
шығарады. Осы тәрізді тәсілді грамматикалық жаттығуларды орындату кезінде
де пайдаланған өте тиімді. Мұндай жағдайда топ оқушылары әр бір ұпай үшін
күреседі. Өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды
тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
Жаттығу түрі Find the words деп аталады.
food
school
fruit
house
meat
... .
banana
...
bread
pen
... ..
bedroom
... .
... .
... ..
Соңғы кезде көп қолданылып келе жатқан жұмыс түрінің бірі –
Brainstroming әдісі, яғни суреттеліп берілген белгілерді қолдану арқылы
біртұтас әңгіме құрастыру, оны әңгімелеп айту болып табылады.
Қорытынды жасау қабілетін дамыту, күрделендіре оқыту үшін, ойлау
қабілетін қалыптастыру үшін Интерактивті тәсіл, әсіресе сабақты пысықтап,
қорытындылауға бірден - бір көмегін тигізетін тәсілдердің бірі. Сонымен
қатар интерактивті әдіс арқылы оқушылардың өз білімін өздері бағалайды да
олар алған білім, білік дағдылары бойынша бағаланады. Әсіресе өзін -өзі
бақылау, топтық өзара бақылау кезеңдері сабақты бекітуге біршама септігін
тигізеді.
Бұл бақылауды төмендегі бақылау әдіс белгілері арқылы іске асыруға
болды. Өздік бақылау.
1. Менің бүгінгі тақырыпқа өз бетімше дайындығым: төмен, орта, жоғары.
2. Бүгінгі жаңа тақырыпты игеруім: төмен, орташа, жоғары.
3. Бүгінгі сабаққа қатысуым: төмен, орташа, жоғары.
Топтың өзара бағалауы (топтар бір-бірін бағалайды)
1. Топ ұжымының татулығы, белсенділігі, өзара әрекет әдебі, топтық
араласу әдебі: төмен, орташа, жоғары.
2. Жаңа тақырыпты өмірмен байланыстыра айтуы: төмен, орташа, жоғары.
3. Сөйлеу шешендігі, мәдениеті: төмен, орташа, жоғары.
Бұл бақылаулар оқушыларды өздеріне және өзгеге сын тұрғысында қарауға
үйретеді. Онда біреу үшін жауапты болу қажеттігі туады. Бұл бағыттау мен
бағалау оқушылардың бойында мына қасиеттерді қалыптастырады: еріктілік,
еңбексүйгіштік, өз біліміне сенімділігі, қабілеттілігі, жауапкершілікті
сезінуі, адамдық, жолдастық қасиеттер, сөз қоры, ғылыми ақпараттарды
ақтаруы, өзінше түйін жасауы, сөйлеу мәдениеті т.б.
Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту
және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше
дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу
үшін қолданылады. Мысалы: Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді
түсіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға
ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5
минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында
диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік
тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн.
Тақырыптар түрі сан алуан:
Бүгінгі күннің ең қызықты сәті.
Менің жазғы демалысым
Менің сүйікті актерім.
Менің хоббиім.
Мен ұнататын нәрсе.
Мен ұнататын аң.
Оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра
түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу- білік дағдыларын қалыптастырады.
Жалпы шетел тілі сабағында қолданылып жүрген рөлдік ойындар, іскерлік
ойындар, пікір талас, оқушылардың баяндамалары мен ақпараттық хабарлары,
дәріс-диалог, тренинг, дөңгелек үстелдер, ұжымдық –танымдық оқу, иммитиация
әдістері осы жоғары белсенділікті дамыту әдісінің интерактивті әдіс
белгілері болып табылады.
Тағы бір көңіл аудара кететін жағдай интерактивті әдіс тәсілдің маңызды
көрсеткіштері деп оның тәрбиелік жағын да айта кеткен жөн. Топпен жұмыс
істеу оқушылардың бірін -бірі тануына, тыңдау мен пікір алысу мәдениетінің
қалыптасуында да өз әсерін тигізеді. Сонымен бірге бұл әдіс оқушыларды жұп
болып, бірігіп жұмыс жасауға, жұмыс жасай отырып, өзгелерге көмек көрсетуге
үйретеді. Сонымен қатар бұл ұғым тәсіл ретінде төмендегідей талаптарға сай
келеді:
- Ақпаратты терең игереді, өйткені оны ой елегіне өткізеді.
- Оқушы өзін-өзі еркін және ыңғайлы сезінетін өрісті қалыптастырады,
тілді оқып үйрену ниетін арттырады.
- Оқушының жеке тұлғасына тікелей әсер етіп, танымдық, шығармашылық
қабілетін оятады.
- Топпен жасалатын жұмысты түрлі формада (жұптық, топтық, ұжымдық)
өткізуді қамтамасыз етеді.
- Ойлауды белсендіреді.
- Ынтымақтастықпен әрекет етуге үйретеді.
- Тыңдау дағдысын қалыптастырып, өзгені тыңдай алады.
2.3. Ағылшын тілі сабағында формативті бағалау
Оқыту үшін бағалаудың негізгі идеясының бірі - оқушылар мен
мұғалімдерде жұмыстың белгілі бір бөлігінде оқытудағы мақсаттың ортақ
түсінігі болуы тиіс, сонда ғана олар өздері қол жеткізетін деңгейді бағалай
алады. Мұғалім тапсырманы орындаудағы жетістіктің, жартылай жетістік немесе
жетістікке жетудегі кемшіліктің неден құрылатынын анық түрде жеткізсе ғана,
оқушылар өздерінің күшті жақтарын және оны жетілдірудің салалары қандай
екенін бағалай алады. Тапсырма нәтижесі тек жиынтық балл түрінде болған
кезде, оқушылар мұғалімнің мұндай балды қойғанына немесе келесі жолы өз
балын жақсарту үшін не істеу керектігіне қатысты сенімсіздік білдіреді.
Жетістіктерді анықтайтын айқын өлшемдердің болуы жеке тұлғаның, жұмыстың
алдыңғы нәтижесі немесе тіпті жазу мәнері сияқты факторлардың мұғалімге
әсер етпеуін қамтамасыз етіп, баға қою сенімділігін жақсартады.
Критериалды бағалау бір оқушыны екінші оқушымен салыстырудан біршама
ерекшеленеді. Оқушының жұмысты орындауы алдын-ала белгіленген және
талқыланған өлшемдерге қатысты бағаланады. Төменде көрсетілген өлшемдерге
тоқталып өтейін.
Ауызекі тіл
Балл
Коммуникация
Оқушы мынаны жасай алады...
Ауқымы
Дұрыстығы
5 бағаға сай критериялар:
❖ Тапсырма туралы толық мәлімет бере алады.
❖ Бірқатар идеялар мен көзқарасты аздаған қиындықпен және шамалы
ауытқумен немесе ауытқусыз білдіре және түсіндіре алады.
❖ Өзара әрекеттерді өте жақсы жасай алады.
❖ Өте сенімді және айқын табиғилықпен сөйлей алады.
❖ Өзіндік бастаманы қолға алып, күрделі жауапты дамыта алады.
❖ Лексика мен құрылымы сәйкес, оның ішінде кейбір кешенді лексикалық
бірліктердің ауқымы кең.
❖ Түрлі грамматикалық шақтарды үнемі дұрыс пайдалану.
❖ Тек қана күрделі сөйлемдерде кездесетін қатесі бар, ең дұрыс сөйлеу
тілі.
❖ Жақсы дыбыстап айту мен дауыс мәнері.
4 бағаға сай критериялар:
❖ Тапсырма туралы толық мәлімет хабарлай алады.
❖ Өзара әрекеттерді өте жақсы жасай алады, негізінен, аздаған
кідіріспен және қажет болса, біреудің көмегімен немесе көмегінсіз,
сирек сенімді сөйлей алады.
❖ Өзіндік бастаманы қолға алып, күрделі жауапты дамыта алады.
❖ Идеялар мен көзқарасты аздаған қиындықпен түсіндіріп, жеткізе алады.
❖ Сәйкес лексика мен құрылымның әр алуандығы.
❖ Етістіктің түрлі шақтарын бір мәнде пайдалану.
❖ Кейбір қателер болмаса, негізінен сөйлеуі дұрыс, хабарламалары
түсінікті.
❖ Дауыстап айтуы мен дауыс ырғағы жақсы.
3 бағаға сай критериялар:
❖ Кейбір жерін қалдырып, тапсырма туралы тиісті ақпаратты хабарлай
алады.
❖ Пікірді ашып айтпай, жеткізе алады.
❖ Аздаған үзіліспен әңгімелесе алады.
❖ Лексика мен құрылымдар жеткілікті деңгейде, бірақ ауқымы болжамды.
❖ Түрлі шақтарды қамти алады (бірақ, үнемі сәтті болмайды).
❖ Жіберген қателер саны жеткілікті, соның ішінде базалық қателер, жалпы
тілдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(ЖОО-ң атауы)
(Факультеттің атауы)
(Кафедраның атауы)
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ӨЗІН – ӨЗІ ТАЛДАУ, ӨЗІН – ӨЗІ
БАҒАЛАУ, ӨЗДІГІНЕН ДАМУ ЖОЛЫ РЕТІНДЕ
Орындаған:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Ғылыми жетекші:
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
Тапсыру мерзімі: ... ... ... ... ... ... ..
Қорғау мерзімі: ... ... ... ... ... ... ...
Бағасы: ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
(Қаланың атауы), 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ 6
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және 6
лингвистикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
1.2 Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен 7
талаптары ... ... ... ..
1.3 Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын 9
жұмыстарын ұйымдастыру
технологиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ 11
МАЗМҰНЫ ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету ... ... ..11
2.2 Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын 15
қалыптастыру мақсатында интерактивті әдісті
қолдану ... ... ... ... ...
2.3 Ағылшын тілі сабағында формативті 19
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Шет тілі сабағында оқушылардың танымдық қабілетін арттыру ... 23
2.5 Ағылшын тілі сабағында саралап, денгейлеп оқыту технологиясының30
қолдану
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 37
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
КІРІСПЕ
Қазіргі Қазақстандық қоғам көпұлттық, көптілділік және көпмәдинеттілік
жағдайда. Сондықтан осы қоғамға бейімделген көп тілді меңгерген мәдениетті
тұлға қалыптастыру – өзекті мәселелердің бірі.
Тіл мәселесін сөзге тиек ете отырып, Н.Ә.Назарбаев қазақстандықтардың
жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді біліп, қазақ, орыс және ағылшын
тілдерін еркін білу тиіс екендігін айтты. Сонымен қатар ағылшын тілін
кеңінен білмейінше, ұлттың бәсекеге шынайы қабілеттілігі туралы айту қиын
болатындығын ескерте отырып, барлық ата-аналарды балаларын үш тілде оқытуға
шақырды
Бүгінгі оқытушы білім алушының тану-ойлау қызметін ұйымдастырушы,
білім алушы өз бетінше белсенді түрде жұмыс жасаушы, оның өзіндік
даярлығына тиесілі уақыт аудиториялық сағатқа қарағанда екі есеге артық не
70 пайыздан кем болмауы керек, өйткені әрқайсысының білім деңгейі,
қабілеті бірдей емес.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы.
Өзіндік жұмыстарын жетілдіру мәселесі көптеген психологтардың,
педагогтардың және әдіскерлердің зерттеулеріне арқау болған.
ӨЖ – болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттыру-дың ең
басты резервтерінің бірі. Осыған орай әр білім алушының ой еңбегінің ұтымды
әдістерін білуін, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және
меңгеруді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және
жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді, түрлі
күрде-лі сұрақтарды шығармашылықпен шеше білуді үйренуін талап етіледі.
ӨЖ – білім алушылардың өзіндік әрекетін ұйымдастыру мен басқарудың
ерекше бір құралы.
Оқып-үйренушілерде өзіндік жұмысты орындау біліктері мен дағдыларын
қалыптастыру, өзіндік жұмыстың психологиялық құрылымы Н.А.Менчинская,
Д.А.Андреева, Е.М.Иванова, В.А.Крутецкий, Н.Ф.Талызына, қазақстандық
психологтар: И.Ә.Әбеуова, М.Қ.Бапаева және т.б. зерттеулеріне нысан болған.
Зерттеудің өзектілігі.
Шетел тілін оқыту теориясы мен практикасында рефлексивті жол (өзін өзі
тексеру мен бағалау) оқытудағы тиімді жолдардың бірі ретінде және тұлғаға
бағдарлы оқытуды іске асыру ретінде қарастырылуда. Бірақ, отандық
әдістемеде бағалау іскерлігін қалыптастыру механизмдері қажетті деңгейде
жүзеге асырылмайды.
Қазақстандық ғалымдар К.Б.Сматова мен К.М.Араповалар өздерінің
кандидаттық диссертациялық зерттеулерінде білім алушылардың өзіндік жұмысын
ұйымдастырудың педагогикалық шарттарын туризм және т.б. салалар бойынша
анықтап, зерделеген. Бұл жұмыстар біздің зерттеу мәселемізге арқау болды.
Алайда, жоғарыдағы аталған ғылыми зерттеулер мен әдебиеттерде
оқытудың ерекшеліктері мен білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың
теориясы және әдістемесі түрлі бағытта қарастырылғанымен, шетел тілі
мамандығы бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру
әдістемесінің арнайы зерттеу нысанасы болмағандығын көрсетеді.
Зерттеу проблемасы аясында жарық көрген ғылыми еңбектерге, оқу-
әдістемелік құралдарға жасаған талдау, қазіргі кезеңде жоғары оқу
орындарының толықтай білім беру жүйесіне көшу кезінде бұл мәселенің ғылыми
әдебиеттерде жеткіліксіз қарастырылуы, білім беру жағдайында білім
алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын жеке пәндер бойынша орындауды
тиімді ұйымдастырудың ғылыми әдістемелік құралдарының қажеттілігі, оқу
үдерісінде білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын орындау
деңгейі мен қазіргі білім беру жүйесінің талаптары арасындағы
қайшылықтардың болуы зерттеу тақырыбын Шетел тілінен өзіндік жұмысын
ұйымдастыру өзін – өзі талдау, өзін – өзі бағалау, өздігінен даму жолы
ретінде (ағылшын тілі негізінде) деп таңдауға негіз болды.
Зерттеу нысаны. Білім беру мекемелерінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру үдерісі.
Зерттеу пәні. Шетел тілінен өзіндік жұмысын ұйымдастыру өзін – өзі
талдау, өзін – өзі бағалау, өздігінен даму жолы ретінде.
Зерттеу мақсаты. Білім беру жүйесі негізінде оқу орны білім
алушыларының өзіндік жұмысын ұйымдастырудың ғылыми-теориялық, әдістемелік
негіздерін тұжырымдау.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыруды теориялық тұрғыда негіздеу
2. Білім беру жүйесінде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздерін
айқындау
3. Оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің дереккөздері. Білім беру саласындағы ресми материалдар
мен құжаттар, зерттеу проблемасы бойынша философ, психолог, педагог
ғалымдардың еңбектері; Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру тұжырымдамасы,
Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан-2030 стратегиясы; Жаңа
шет тілдік білім беру тұжырымадамасына басқа да білім беру
мәселелеріне қатысты нормативтік құжаттар, оқу әдістемелік кешендер
(стандарттар, типтік оқу бағдарламалары, оқулықтар, оқу құралдары,
электронды оқу құралдары және т.б.); жеке ғалымдар диссертациялары.
Зерттеудің теориялық негіздеріне таным теориясы, тұлғаға бағдарлы
теория, лингвистика, тұлға және іс-әрекет теориясы, ғылым мен тәжірибені
кіріктіру теориясы, өзіндік таным теориясы және субъектінің өзін-өзі
басқару және бағалау теориясы және т.б. алынды.
Зерттеу әдістері ҚР білім туралы Заңы 2011ж., ҚР білім беруді дамытудың
2011-2020 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы, зерттеу мәселесі бойынша
ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау, озық педагогикалық
тәжірибелерді зерделеу, бақылау және талдау.Зерттеу тақырыбы бойынша
психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, оқу орындарының тәжірибелерін зерделеу, талдап қорыту, білім
алушылармен әңгімелесу, сауалнама жүргізу; педагогикалық бақылау, оқу
үдерісінің мақсатына сай тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу, оның
нәтижесін математикалық талдау арқылы өндеу және қорытындылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
– оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру теориялық тұрғыда негізделді;
– білім беру жүйесінде білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық негіздері
анықталды;
– оқу орындарында білім беру негізінде білім алушылардың өзіндік
жұмысын ұйымдастыру әдістемесінің тиімділігі тәжірибелік-
эксперимент арқылы тексерілді.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі.
Білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын оңтайлы ұйымдастыру,
болашақ мамандардың қоғам талабына сай біліктілігін жетілдіреді. Оқу
мақсатын дәл анықтап, тақырыпты, тарауды, тілді игеру деңгейіне нақты
талаптар қоя отырып, білім алушының өзіндік оқу әрекетін дұрыс жоспарлауға
жағдай жасап, өзін-өзі дамытуға қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Білім беру жүйесі бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын
ұйымдастыруда өзін – өзі талдау, өзін – өзі бағалау және өздігінен дамуға
жағдай жасау.
Зерттеудің жетекші идеясы оқу орындарында білім беру жүйесі
бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру білім алушылардың
өзіндік таным іс-әрекетін қазіргі заман талыбына сай қалыптастыруға негіз
бола алады.
Қорытынды бөлімінде жалпы жұмыс мазмұны жинақталып білім беру жүйесі
бойынша білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру туралы ой-тұжырымдар
қорытындыланды.
І Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1. Өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың педагогикалық және лингвистикалық
негіздері
Л.С. Выготскийдің пайымдауынша, шетел тілін меңгеру ана тілін
дамытуға қарама-қайшы басқа жолдары арқылы жүргізіледі. Баланың ана тілін
меңгеруі үнемі тілдік ортаның болуы, сансыз түрде қоршаған ортаны ерекше
тіл формасымен игеруі, оның барысында бір мезгілде баланың ойлау қабілеті
дами түседі, себебі бала ойын тіл арқылы жеткізу барысында қоршаған ортаны
таниды. Сансыз түрде басталған бұл үдеріс бала есейген сайын саналы тілдік
шығармашылыққа ұласады. Одан әрі, ана тілін әдеби жағынан үйрену, ауызша
ойын жеткізу барысында саналы тұрғыда игеріледі [6].
Шетел тілін үйрену барысында бала ана тілін жетік меңгеріп, өз ойын өз
тілінде жеткізе білу қабілетіне ие болады. Бұл үдеріс барысында оқушы ойын
жеткізудің жаңа тәсілдеріне дағдыланады (соның ішінде, ұлттық-мәдениет
ерекшеліктері) бірақ жаңа ойлау түріне емес. Шетел тілін үйрену тілі туралы
және халықтың мәдениеті туралы білімін меңгеру саналы фазасына жету,
тілдік ортада емес үнемді ұйымдастырылған оқыту аясында шетел тілінің ішкі
құрылымы мен құбылыс жүйесіне жетуден басталады. Тағы айта кететін жайт,
кішкентай бүлдіршінге ана тілі өмірде қажетті шынайы қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін жалғыз қарым-қатынас құралы болып табылса, ал шетел
тілін үйрету барысында түрткі болу проблемасы маңызды болып табылады.
Шетел тілін үйретудің тиімділігі көп жағдайларда оқу үдерісінің табиғи
тілдік жағдайда тілді меңгеруді басқаруға жақындылығы деңгейімен
анықталады, бұл өз тұрғысында келесілерді болжайды: қазіргі ақпараттық-
коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы оқу уақытын кеңейту,
үйренушілердің лингвомәдениетімен салыстыру элементтеріне сүйенуде тең
түпнұсқа сөзін және тең түпнұсқа тілін қолдану, үйренушілердің нақты
қызығушылықтарын, қажеттіліктерін, дербестіктерін ынталандыру мақсатында
тілге қатысты үйретудің мазмұндық аспектілер маңыздылық меншікті салмағын
көтеру, себептерді көбейту. Соның негізінде біз шетел тілін үйретуде тілдік
білім беру ортаны құру туралы қорытындыға келдік.
2. Өзіндік жұмысты ұйымдастыру шарттары мен талаптары
Пән ретінде оқытылатын Шет тілінің практикалық және зертханалық
сабақтары білімгерлердің дара қасиеттері мен ойлау қабілеттерін дамытуға,
тақырыпты терең меңгертуге, танымдық және шығармашылық әрекеттерін
арттыруға, өзіндік жұмыстарға қатысты іскерліктері мен дағдысын тәрбиелеуге
сабақ санының шектеулі бөлінуіне байланысты жеткілікті мүмкіндіктер бере
алмайды.
Білім алушылар дәстүрлі сабақтар кезінде оқытушының мамандыққа
қажетті берген дайын білімдерімен ғана шектеліп, яғни қалыпты
белсенділік әрекетінде қалыптасып қалмай, білімді ары қарай өз бетінше
белсенді қабылдау, іздену, тану, шығармашылық іс-әрекеттермен айналысу
арқасында дамытуы қажет.
Неміс философы Зиммель білімді адам – ол өзі білмейтінді қайдан
табуға болатынын білетін адам деген екен. Алайда арнайы өзіндік жұмыс
оқу үдерісінің екінші деңгейінде көрініс алғанымен, оқу жүйесі бойынша
білім алушылардың өз бетінше жұмыс жасау бейімділігін дамытатын негізгі
деңгей болып табылады, ол ізденушілік, шығармашылық белсенділік
әрекетінде білімгерлердің жас ерекшеліктеріне, ойлау қабілеттерінің даму
дәрежесіне қарай әр түрлі деңгейде өрбиді, әртүрлі әрекет етеді,
сондықтан арнайы өзіндік жұмысты және қосымша өзіндік жұмысты
орындауға қойылатын шарттар мен талаптар да әртүрлі болуы тиіс.
Сонымен, білім алушы оқу түрінің қай деңгейінде болмасын өзіндік
жұмыс тапсырмалары бойынша мына шарттарды есте сақтауы керек:
• білім алушы өзі атқаратын жұмысының мақсатын түсіну;
• білім алушы өз жұмысының оң нәтиже беруіне қызығу;
• білім алушы өз жұмысының ойдағыдай аяқталуына сену;
• білімалушы жұмысты өз тарапынан орындауы;
• білім алушы өз ой-әрекетін басқара алуы;
• түрлі құбылыстар мен ғылыми үдерістерді болжауы.
Қазіргі кездегі оқытушының міндеті бұл сабақтарды бұрынғы дәстүрлі
әдіс-тәсілдер деңгейінде қалып қоймай, теорияны міндетті түрде тәжірбиемен
байланыстыра отырып жүргізуді, білімгерлердің ой-өрісін кәсіби деңгейде
дамуға жетелейтін өзіндік жұмыспен ұштастырып отырудың жолдарын, ең
бастысы, сабақты жаңа ақпараттық технологияны қолданып өткізу әдіс-
тәсілдерін қарастыру болып табылады.
Сондықтан, білім беруші білім алушының өзіндік жұмыс тапсырмаларын
ұйымдастыруда мына талаптарды есте ескеруі керек:
• ӨЖ-ді оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
• білім алушының жеке дербестігін арттыру;
• білім алушының икем дағдыларын қалыптастыру;
• білім алушының өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде дамыту;
• білім алушының шығармашылық даралығының дамуына үн қосу;
• білім алушының өзіндік жұмысының мазмұнына ағымдық
ақпараттардыенгізу;
• жаңа ақпараттық технология мүмкіндіктерін кең қолдануға;
• білім алушының белсенді үрдіске енуіне жағдай жасау;
• өз бетінше әрекет етуге машықтандыру;
• ғылыми талдау негіздері туралы түсінік қалыптастыру.
3. Шетел тілін оқытуда білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын
ұйымдастыру технологиялары
Білім беру жүйесіндегі білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың білім алушылар үшін ерекше бір маңызы – болашақ мамандар,
білімнің әр түрлі аймағынан ақпаратты қолдана отырып, нақтылы тәжірибелік
мәселелердің шешуін тауып үйренулеріне әсерін тигізеді. Нақтырақ айтқанда,
өздігінен орындайтын жұмыстың мақсаты – білім алушы алған білімін жан-жақты
қарастырып дамыта білуіне, ізденіске ұмтылуына, өзінің алдына қойған
мақсатына жету үшін алған ақпаратты қолдана білуіне себеп болуға
негізделген [7]. Білім алушылардың өздігінен орындайтын жұмыстарын
қадағалаудың тәсілдері де үлкен нәтиже береді. Әр пәнге арналған өзіндік
жұмыстар білім алушылардың өз күштеріне сенімділігін және жауапкершілігін
арттырып, өзіндік баға беру қабілетін қалыптастырады, ал бұл – білім
алушының қызығушылық көзқарасын және белсенділігін арттыратын сенімді
тәсіл. Өздігінен орындайтын жұмыстың нәтижесі жақсы болуы үшін ұйымдастыру-
әдістемелік шараларының анық жоспарланған жүйесі болуы және білім
алушыларды оқу-әдістемелік, анықтама-нормативтік материалдармен толық
қамтамасыз етілуі қажет. Оқу-әдістемелік және анықтама-нормативтік
материалдарға: әр пәннің аудиториялық жұмысына арналған білім алушыларге
таратып берілетін материалдары: лекцияның тақырыптары, семинар сабақтарының
жоспары, аудиториялық сабақтарға арналған мультимедиялық көріністер,
Білім алушылардың өзіндік жұмыстарына арналған материалдары: үй
тапсырмаларының тақырыптары, әр тақырыпқа арналған өзіндік тексеру
материалдары, курстық жұмыстар мен рефераттардың типтік үлгілері, оқу
электрондық материалдары, алған білімді тексеру материалдары, жазбаша
бақылау тапсырмалары, жазбаша электрондық тест сұрақтары, сынақ билеттері
және әр пәнге арналған жоспар жатады. Білім алушылардың өздігінен
орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру мақсатын тиімді шешудің және бір түрі –
дәстүрлі оқыту әдісінен алшақ, қазіргі кезге сай ғылыми дәйектелген және
жете зерттелген оқулықтар мен әдістемелік оқу құралдарын, инновациялық
технологияны (білім алушының әр түрлі ақпарат қорларын еркін қолдануға
мүмкіндік беретін және оқытудың электрондық тәсілін қолдануға оңтайлы
жағдай жасайтын, техникалық құралдардың жиынтығы: электронды оқу құралы,
компьютерлік оқыту бағдарламалары, бақылайтын бағдарламалар,
демонстрациялық бағдарламалар, компьютерлік модельдер және т.б.) оқыту
үдерісіне енгізу. Сол сияқты ақтырақ айтқанда технологиялық тапсырмалардың
кейс-стади технологиясын қолданудың да мәні зор, оны орындау барысында
білім алушы өзінің жаңашыл ойын, дәстүрге кірмеген әдіс-амалын көрсетіп
жеткізуіне болады.
Тағы да айта кететін жай, өздігінен орындайтын жұмыстарды ұйымдастыру
кезінде, тапсырманы әр білім алушының дайындық деңгейін ескере отырып,
нәтижесінде білім алушы өзін тек қана пайдаланушы ретінде ғана емес, жаңа
білімді таратушы ретінде де, өзінің жеке танымдық іс-әрекетінің қоғамдық
маңызы бар екенін сезінетіндей ақпарат – білім – ақпарат жүйесіне
сәйкестендіріп құрастыру керек. М.Н.Скаткинның Білім алушылардың тиісті
дайындығы болса, зерттеушілік әдісті қолдануға болады деген құнды пікірін
қолдай отырып жоғарыда аталған лекция тақырыбы бойынша бір семинар сабағын
өткіздік [8]. Оны өткізуде Білім алушылардың өздігінен орындайтын
жұмыстарын ұйымдастыруда семинар сабақтарының төмендегідей маңызды
теориялық және әдістемелік мазмұны ескерілді. Семинар – білім алушылардың
теориялық алған білімдерін практикалық тұрғыда қолдану мақсатында
өткізілетін сабақ түрі. А.М.Матюшкин пікірінше, семинар сабақтары оқу
жағдайында білім алушылардың шығармашылық әрекетін, танымдық мотиві мен
білімін кәсіптік тұрғыда қолдана білуге бағытталуы тиіс. Білім алушылар
баяндамашы, оппонент рөлінде мәселе, міндеттерді шешуде біліктілігі мен
дағдысы арқылы дәлелдеме келтіру, өз көзқарасында тұру, теориялық дайындық
деңгейін демонстрациялауға үйренуі керек [9].
Білім беру жүйесіндегі Білім алушылардың өзіндік жұмыстарын
ұйымдастырудың білім алушылар үшін ерекше бір маңызы – болашақ мамандар,
білімнің әр түрлі аймағынан ақпаратты қолдана отырып, нақтылы тәжірибелік
мәселелердің шешуін тауып үйренулеріне әсерін тигізеді. Анығына келсек,
өздігінен орындайтын жұмыстың мақсаты – білім алушы алған білімін жан-
жақтылай қарастырып дамыта білуіне, ізденіске ұмтылуына, өзінің алдына
қойған мақсатына жету үшін алған ақпаратты қолдана білуіне себеп болуға
негізделген [10].
ІІ Тарау. ШЕТЕЛ ТІЛІНЕН ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАЗМҰНЫ.
2.1. Ағылшын тілі сабағында оқушыларды сыни ойлауға үйрету
Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына
оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әр түрлі
технологиялары жасалып, білім беру мекемелерінің тәжірибесіне енуде. Жаңа
технологияларды меңгерту мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және де басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына
игі әсерін тигізеді.
Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы
нәтижелер беруде. Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ
үрдісінде пайдалану үшін, әр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай, өзінің
шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар-оқушылардың
шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін,
эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық белсенділігін
дамытуға бағытталған. Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін
жаңаша дамыту, яғни оның нәтижесінің жоғарғы деңгейде болуын қадағалау
жаңашыл педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға жаңа технология
терминін енгізді. Бұл жаңашыл педагогтардың мақсаты-оқушылардың алатын
білімдерін сапалы ету, оның толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз
болу. Осыған орай қазірде педагогикалық технологиялар көптеп саналады.
Осындай технологиялардың бірі Сыни тұрғыдан ойлау – бақылаудың,
тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға,
бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Ол болашақта
әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір
айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа
немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған
қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды
білдіреді.
Негізгі деңгейде сыни тұрғыдан ойлау үдерісі:
• релеванттық ақпараттар жинауды;
• дәлелдерді сыни тұрғыдан талдау мен бағалауды;
• кепілдендірілген шешімдер мен жинақталған қорытындылар;
• ауқымды тәжірибе негізінде болжамдар мен ұсыныстарды қайта қарауды
қамтиды.
Балалардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінен табуды қажет ететін
негізгі ерекшеліктер:
Ұтқырлық: ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылу; үзілді-кесілді
жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою; дәлелдерді талап етіп, кез келген
дәлелді есепке алып отыру; эмоцияға емес, себепке негізделу (бірақ төменде
айтылатын өзін-өзі тануға қатысты эмоция да болуы ықтимал).
Сыңаржақтылықтың болмауы: барлық қорытындыларды бағалау; болжамды
көзқарастар мен мүмкіндіктердің барлығын қарастыру; баламалы
интерпретацияларға ашық болуға ұмтылу.
Пайым: дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау; балама жорамалдар мен
мүмкіндіктердің орынды екендігін немесе артықшылығын мойындау.
Тәртіп: тиянақты, нақты және жан-жақты болу (барлық дәлелдерді есепке
алып, көзқарастарға көңіл бөлу).
Өзіндік сана-сезім: өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымыздың, сеніміміз
бен болжамдарымыздың субъективті екенін сезіну. (Мұғалімдерге арналған
нұсқаулық 39-бет)
Оқушыларды сыни ойлауға үйрету оқушылардың сыни және шығармашылықты
ойлауын дамытуға, сыныпта еркін ахуал тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру
көзі болуды тоқтатып, оқушыларға сұрақ қоя білуге бағытталған пікірлесуге,
қатысуға мүмкіндік беруші тәсіл. Оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің
бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Қазіргі заман
талабына сай оқушыда өзіндік көзқарасы, сенімі, ішкі уәжі қалыптасуы керек.
Сондықтанда сабақты жоспарлаған кезде оқушылардың сыни ойлауын тудыратын
сұрақтар немесе деңгейлік, кеңейтілген, құзырлылық тапсырмалар болуын
қадағалаймын.
Сындарлы оқыту теориясындағы жетістікке жетелейтін жеті модульдердің
бірі Сыни ойлауға үйрету басқа модульдермен тығыз байланысты. Оқушылар
сабақта қалай оқу керектігін үйренеді, яғни метатаным пайда болады, өздері
ой қорытады, нәтижеге жетуге ұмтылады. Мұғалім оқушыға қалай оқу керектігін
үйретеді. Оқушы өз бетімен білім алуға, ізденуге, терең ойлауға зерттеуге
дағдыларын қалыптастыру қажет екенін аңғара отырып, жаңа білімді меңгерту
үшін ең тиімді әдіс сұрақ-жауап, әңгімелесу, диалог болып табылады. Менің
әрбір сабағым диалогтан құрылады, себебі ағылшын тілі болғандықтан
оқушылардың ауызекі сөйлеуіне көп мән беремін. Топтық жұмыс арқылы, оқушы
мен оқушы, оқушы мен мұғалім арасындағы диалогті тиімді ұйымдастыру
арқылы оқушылардың ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытуға көп мүмкіндік алдым.
Нәтижесі де жаман емес. Оқушыларым мен күткеннен де артық әсер алды. Өз
ойларын жарыса айтып, қызу пікірталас туғыза алады. Жаңа сабақты өз
беттерімен меңгере алады, төмен деңгейлі оқушылардың өздері де тым
болмағанда постермен жұмыс барсында, сөйлемесе де, сурет салып, сызбамен
көмектескен кездері болды. Сабақтарымның барысында оқушыларды сыни ойлауға
үйрете отырып, сонын ішінде ұтқырлық, сыңаржақтылықтың болмауы, пайым,
тәртіп, өзіндік сана-сезім ерекшеліктеріне мән беруді мақсат етем.
Оқушыларым сыни ойлау арқылы өз ойларын ашық айтуға, өздерін еркін сезінуге
мүмкіндік алғандай. Балаға күштеп білім беруден гөрі, баланың білімге деген
құштарлығын ояту ең маңызды мақсат деп К.Д.Ушинский айтқандай, баланың
білім алуға деген құштарлығын ояту үшін мұғалім көп ізденіп, сабақтың
тиімді өтуіне жұмыс жасап, сабақ барысында оқудың белсенді әдістері,
диалогтік оқыту және оқу әдісін қолдануда білім сапасын арттыруға көп
көмегін тигізеді деп ойлаймын. Оқушылар диалог әдісін қолдана отырып,
білімді бірлесіп құру, талқылау, түсіну мен дағдыларды қалыптастыру арқылы
білім алады. Әр сабағымда оқушыларға сұрақтар қою арқылы, тақырып бойынша
өз ойларын ашық, еркін айтуға мүмкіндік бердім. Өзара талқылау арқылы,
түрлі ойлардың болатындығын, бір бірінің түсінуіне көмектесетінін көрсетсе,
сұхбаттасу арқылы өз ойларын дәлелдеуге тырысты. Бұл оқушылардың қандай
деңгейде екенін түсінуге көмектеседі. Біз көбінесе диалогтік оқытуды сұрақ
– жауап ретінде қолданамыз. Яғни, бала теорияны меңгерумен қатар тәжірибе
жүзінде де қалай жасау қажеттігін ұғынуы керек. Тәжірибелік жұмыс жасау
барысында көптеген сұрақтар туындайды. Оқушылар өзара пікірлер мен
болжамдар айта отырып, бірлесе жұмыс жасайды. Жұмыс жасау барысында
оқушыларға көптеген сұрақтарды қоюға болады. Мысалы, кез келген сабақтың
басталуы сұрақ – жауаптан тұрады. Сұрақтардың берілуіне байланысты оқушының
пәнге деген қызығушылығын арттыруға болады. Оқушы мен мұғалім арасында
жақсы қарым-қатынас орнайды. Осы арқылы оқушы сабақ барысында:
- еркін ойлауға мүмкіндік береді;
- ақыл-ойын дамытады;
- шығармашылық белсенділігі артады;
- ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді;
- тіл байлығы жетіледі;
- жан-жақты ізденеді;
- өз ойын жеткізеді;
Мысалы: 6-сыныпта өтетін What do we know about the history of the
USA? тақырыбындағы сабақта ой қозғау мақсатында сұрақтар дайындауға
болады. Оқушылар бұрынғы білімдерін Жаңа ақпаратпен толықтырады. Осы
сабақта сыни ойлаудың түртіп алу стратегиясын қолдануға болады.
V-I know - I don’t know +-It is new for -?-It surprised
me
America is a big The history of The history of Why do people
independent Thanksgiving Day.wild west and wear jeans all
country Where came term jeans over the world
There are fifty Native Americans now?
states in the USA
Сонымен қатар сабақтарымның ой толғаныс немесе қорытынды
кезеңдерінде эссе жазу, венн диаграммасы, бес жолды өлең қолданамын.
Мысалы:
1. America
2. Independent, friendly, developed
3. to fight, to discover
4. America is a big country
5. The USA
Сыни ойлау арқылы оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы
білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтанда, сабақта
қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын
анықтаудан басталады. Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова,
З.Әбілдаева жазған 6-шы сынып оқушыларына арналған “English” оқулығы
бойынша оқушыларға мынадай тапсырма берілді. Тапсырма 3-ші тараудың 1-ші
параграфынан алынды. Тақырыбы “Food and drink”.
Read the word at the top of each box. Circle the word that go with it.
Fruits Drink
banana carrot coffee juice
apple lemon tea mineral water
Яғни, бұл тапсырмада оқушылар тақырыпқа сай келмейтін сөзді көрсетуі
керек болатын. Берілген тапсырманы оқушылар өз деңгейінде орындап шықты
және де соңынан осы сөздерді пайдалана отырып мұғалімнің сауалына жауап
беру арқылы сөйлеу дағдыларын дамытты. Мәселен тапсырма төмендегідей болды:
Teacher: What do you like? What don’t you like?
Pupil: I like tea, but I don’t like coffee.
Осы тапсырмалар орындау барысында оқушылардың тапсырманы барынша жақсы
деңгейде орындауға тырысқанын байқадық. Аталған әдісті қолдану барысында
оқушылар өз белсенділіктерін танытып пәнге деген қызығушылығын оятты.
Менің ойымша әрбір мұғалім сабақта қолданған стратегия немесе әдіс-
тәсілдері оқушылардың белсенді жұмыс жасауына, сабақты қаншалықты меңгеруге
көмектескендігіне ой толғау жасап отыруы тиіс. Егер сабақта кеткен қандай
да бір кемшіліктер болса, мұғалім сабақтан кейін ой толғау арқылы келесі
жолы қалай істейтінін ойластырады. Сабақтан кейін, сабақтың соңында
дискуссия түрінде немесе эссе ақылы өзінің қатынасын көрсететін кері
байланыс жасап отыруы тиіс. Өзін – өзі талдау осы байланысқа сырттан
қарауға мүмкіндік береді, мен-мұғаліммін не істедім, қалай қолдандым және
қандай мүмкіндіктерді ұсындым.
2.2. Ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру
мақсатында интерактивті әдісті қолдану
Шәкірттер қазақ тілін толық әдеби нормада меңгеріп, орыс тілі мен
ағылшын тілін еркін білу қажет. Ал ғалымдардың зерттеуінше, бала жас
кезінде тілді қиналмай әрі еркін меңгереді екен. Осы ретте Білім және Ғылым
министрлігінің ағылшын тілін бастауыш сыныптан бастап үйретуге назар
аударуы – дұрыс талап. Бүлдіршін жаста меңгерілген білімнің іргетасы берік
әрі мықты болмақ. Ал осы берік әрі мықты білімді санаға себелеп, жанға
ұялататын, әрине, мұғалім.Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде
ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында
әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша
қолдануда. Осыған орай оқушылардың белсенді өзіндік жұмысын қамтамасыз ету
үшін оқушылардың бір мәселені бірігіп шешуде өз бетінше белсенді, танымдық
шығармашылық әрекетін қамтамасыз ететін интерактивті тәсілге баса назар
аударуда. Ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім - білік
дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін
арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарда бұл әдіс сабақтың әр кезеңінде
де қолдану тиімді.
Теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын
және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады. Мысалы
фонетикалық жаттығулар арқылы етістіктердің шақтарын қайталау.
The Question Song
What did you watch? Where did you play?
What do you listen to yesterday?
Where did you walk? Who did you phone?
What did you do when you ar
rived home?
I watched TV, I played my guitar,
I listened to my favourite singing star.
I walked to school, I phoned my friend,
I finished all my homework in the end.
I didn`t watch a film, I didn`t play a ball,
And I didn`t listen to anything at all.
I didn`t walk here and I didn`t phone there,
I stayed at home and I washed my hair!
Tomorrow's My Birthday
Tomorrow's my birthday and I'll be four
And I won't have to stay home anymore.
I'll take down my bank right off my shelf
And I will go out and about by myself.
I'll buy me a ticket and I'll take a train
And I'll go to Texas to ride on the range.
I'll buy me some boots and a hat, but no toys,
Вecause I'll be as big as all the cowboys.
I'll rope and I'll ride and I'll be the best
Of all the cowboys in the world and the West.
Бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу
материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіру, баланы ойландырып
сөйлетуге. “What can you see on this picture?”Практикалық іскерлік пен
әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды
жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін
бақылау үшін пайдаланылады.
Сабақ барысында қолданылған төмендегі бір-екі мысалға көңіл аударайық.
Белгілі бір өтілетін тақырыпты пысықтау мақсатында оқушыларды екі топқа
бөліп, оларға негізгі тақырыпқа байланысты (“Culture” тақырыбын алайық)
тақырыпшаларды береміз: 1 топқа: “Kazakhstan”; 2 топқа: “Great Britain”.
Әрбір топ өздеріне берілген тақырыпшалар бойынша ассоциограмма жасайды.
Ассоциограмманың көмегімен топ оқушылары бірігіп, өздеріне берілген салт-
дәстүр, ұлттық киім, ұлттық тағам түрлері жайлы толық мағлұмат бере отырып
оның ерекшеліктерін ашып айта білулері керек. Сонымен қатар әр топқа
қойылатын талап тақырыпқа байланысты жаңа сөздер мен сөз тіркестерін
көбірек пайдалану және талқылауға топ оқушылардың түгелдей қатысуын
қадағалау. Соңында оқытушы топтарға бірін -бірі бағалауға мүмкіндік беріп,
өзінің қойған бағасымен қорытындылай отырып, әр топтың ортақ бағасын
шығарады. Осы тәрізді тәсілді грамматикалық жаттығуларды орындату кезінде
де пайдаланған өте тиімді. Мұндай жағдайда топ оқушылары әр бір ұпай үшін
күреседі. Өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды
тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
Жаттығу түрі Find the words деп аталады.
food
school
fruit
house
meat
... .
banana
...
bread
pen
... ..
bedroom
... .
... .
... ..
Соңғы кезде көп қолданылып келе жатқан жұмыс түрінің бірі –
Brainstroming әдісі, яғни суреттеліп берілген белгілерді қолдану арқылы
біртұтас әңгіме құрастыру, оны әңгімелеп айту болып табылады.
Қорытынды жасау қабілетін дамыту, күрделендіре оқыту үшін, ойлау
қабілетін қалыптастыру үшін Интерактивті тәсіл, әсіресе сабақты пысықтап,
қорытындылауға бірден - бір көмегін тигізетін тәсілдердің бірі. Сонымен
қатар интерактивті әдіс арқылы оқушылардың өз білімін өздері бағалайды да
олар алған білім, білік дағдылары бойынша бағаланады. Әсіресе өзін -өзі
бақылау, топтық өзара бақылау кезеңдері сабақты бекітуге біршама септігін
тигізеді.
Бұл бақылауды төмендегі бақылау әдіс белгілері арқылы іске асыруға
болды. Өздік бақылау.
1. Менің бүгінгі тақырыпқа өз бетімше дайындығым: төмен, орта, жоғары.
2. Бүгінгі жаңа тақырыпты игеруім: төмен, орташа, жоғары.
3. Бүгінгі сабаққа қатысуым: төмен, орташа, жоғары.
Топтың өзара бағалауы (топтар бір-бірін бағалайды)
1. Топ ұжымының татулығы, белсенділігі, өзара әрекет әдебі, топтық
араласу әдебі: төмен, орташа, жоғары.
2. Жаңа тақырыпты өмірмен байланыстыра айтуы: төмен, орташа, жоғары.
3. Сөйлеу шешендігі, мәдениеті: төмен, орташа, жоғары.
Бұл бақылаулар оқушыларды өздеріне және өзгеге сын тұрғысында қарауға
үйретеді. Онда біреу үшін жауапты болу қажеттігі туады. Бұл бағыттау мен
бағалау оқушылардың бойында мына қасиеттерді қалыптастырады: еріктілік,
еңбексүйгіштік, өз біліміне сенімділігі, қабілеттілігі, жауапкершілікті
сезінуі, адамдық, жолдастық қасиеттер, сөз қоры, ғылыми ақпараттарды
ақтаруы, өзінше түйін жасауы, сөйлеу мәдениеті т.б.
Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту
және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше
дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу
үшін қолданылады. Мысалы: Шағын шығарма жазу оқушылардың тек жазу, тілді
түсіну, сөйлеу қабілеттерін арттырып қана қоймай әр баланың жеке тұлға
ретінде қалыптасуына себеп болады. Бұндай шығармаларды көп уақыт алмай 5
минуттық жазу ретінде өткізу әбден мүмкін. Шығарма тыңдау барысында
диалогтағыдай баланың жіберген қателеріне емес, оның идеясына, өмірлік
тәжірибесін сипаттай білу қабілетіне көбірек назар аударған жөн.
Тақырыптар түрі сан алуан:
Бүгінгі күннің ең қызықты сәті.
Менің жазғы демалысым
Менің сүйікті актерім.
Менің хоббиім.
Мен ұнататын нәрсе.
Мен ұнататын аң.
Оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра
түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу- білік дағдыларын қалыптастырады.
Жалпы шетел тілі сабағында қолданылып жүрген рөлдік ойындар, іскерлік
ойындар, пікір талас, оқушылардың баяндамалары мен ақпараттық хабарлары,
дәріс-диалог, тренинг, дөңгелек үстелдер, ұжымдық –танымдық оқу, иммитиация
әдістері осы жоғары белсенділікті дамыту әдісінің интерактивті әдіс
белгілері болып табылады.
Тағы бір көңіл аудара кететін жағдай интерактивті әдіс тәсілдің маңызды
көрсеткіштері деп оның тәрбиелік жағын да айта кеткен жөн. Топпен жұмыс
істеу оқушылардың бірін -бірі тануына, тыңдау мен пікір алысу мәдениетінің
қалыптасуында да өз әсерін тигізеді. Сонымен бірге бұл әдіс оқушыларды жұп
болып, бірігіп жұмыс жасауға, жұмыс жасай отырып, өзгелерге көмек көрсетуге
үйретеді. Сонымен қатар бұл ұғым тәсіл ретінде төмендегідей талаптарға сай
келеді:
- Ақпаратты терең игереді, өйткені оны ой елегіне өткізеді.
- Оқушы өзін-өзі еркін және ыңғайлы сезінетін өрісті қалыптастырады,
тілді оқып үйрену ниетін арттырады.
- Оқушының жеке тұлғасына тікелей әсер етіп, танымдық, шығармашылық
қабілетін оятады.
- Топпен жасалатын жұмысты түрлі формада (жұптық, топтық, ұжымдық)
өткізуді қамтамасыз етеді.
- Ойлауды белсендіреді.
- Ынтымақтастықпен әрекет етуге үйретеді.
- Тыңдау дағдысын қалыптастырып, өзгені тыңдай алады.
2.3. Ағылшын тілі сабағында формативті бағалау
Оқыту үшін бағалаудың негізгі идеясының бірі - оқушылар мен
мұғалімдерде жұмыстың белгілі бір бөлігінде оқытудағы мақсаттың ортақ
түсінігі болуы тиіс, сонда ғана олар өздері қол жеткізетін деңгейді бағалай
алады. Мұғалім тапсырманы орындаудағы жетістіктің, жартылай жетістік немесе
жетістікке жетудегі кемшіліктің неден құрылатынын анық түрде жеткізсе ғана,
оқушылар өздерінің күшті жақтарын және оны жетілдірудің салалары қандай
екенін бағалай алады. Тапсырма нәтижесі тек жиынтық балл түрінде болған
кезде, оқушылар мұғалімнің мұндай балды қойғанына немесе келесі жолы өз
балын жақсарту үшін не істеу керектігіне қатысты сенімсіздік білдіреді.
Жетістіктерді анықтайтын айқын өлшемдердің болуы жеке тұлғаның, жұмыстың
алдыңғы нәтижесі немесе тіпті жазу мәнері сияқты факторлардың мұғалімге
әсер етпеуін қамтамасыз етіп, баға қою сенімділігін жақсартады.
Критериалды бағалау бір оқушыны екінші оқушымен салыстырудан біршама
ерекшеленеді. Оқушының жұмысты орындауы алдын-ала белгіленген және
талқыланған өлшемдерге қатысты бағаланады. Төменде көрсетілген өлшемдерге
тоқталып өтейін.
Ауызекі тіл
Балл
Коммуникация
Оқушы мынаны жасай алады...
Ауқымы
Дұрыстығы
5 бағаға сай критериялар:
❖ Тапсырма туралы толық мәлімет бере алады.
❖ Бірқатар идеялар мен көзқарасты аздаған қиындықпен және шамалы
ауытқумен немесе ауытқусыз білдіре және түсіндіре алады.
❖ Өзара әрекеттерді өте жақсы жасай алады.
❖ Өте сенімді және айқын табиғилықпен сөйлей алады.
❖ Өзіндік бастаманы қолға алып, күрделі жауапты дамыта алады.
❖ Лексика мен құрылымы сәйкес, оның ішінде кейбір кешенді лексикалық
бірліктердің ауқымы кең.
❖ Түрлі грамматикалық шақтарды үнемі дұрыс пайдалану.
❖ Тек қана күрделі сөйлемдерде кездесетін қатесі бар, ең дұрыс сөйлеу
тілі.
❖ Жақсы дыбыстап айту мен дауыс мәнері.
4 бағаға сай критериялар:
❖ Тапсырма туралы толық мәлімет хабарлай алады.
❖ Өзара әрекеттерді өте жақсы жасай алады, негізінен, аздаған
кідіріспен және қажет болса, біреудің көмегімен немесе көмегінсіз,
сирек сенімді сөйлей алады.
❖ Өзіндік бастаманы қолға алып, күрделі жауапты дамыта алады.
❖ Идеялар мен көзқарасты аздаған қиындықпен түсіндіріп, жеткізе алады.
❖ Сәйкес лексика мен құрылымның әр алуандығы.
❖ Етістіктің түрлі шақтарын бір мәнде пайдалану.
❖ Кейбір қателер болмаса, негізінен сөйлеуі дұрыс, хабарламалары
түсінікті.
❖ Дауыстап айтуы мен дауыс ырғағы жақсы.
3 бағаға сай критериялар:
❖ Кейбір жерін қалдырып, тапсырма туралы тиісті ақпаратты хабарлай
алады.
❖ Пікірді ашып айтпай, жеткізе алады.
❖ Аздаған үзіліспен әңгімелесе алады.
❖ Лексика мен құрылымдар жеткілікті деңгейде, бірақ ауқымы болжамды.
❖ Түрлі шақтарды қамти алады (бірақ, үнемі сәтті болмайды).
❖ Жіберген қателер саны жеткілікті, соның ішінде базалық қателер, жалпы
тілдік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz