Сиыр етінің техникалық шарттары
Кіріспе 7
1. Әдебиетке шолу 10
1.1. Шет елдердін етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар. 10
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы 15
1.3 Ірі қара малдың етінін сапасы 18
2. Негізгі бөлім 19
2.1. Нормативтік сілтемелер 19
2.2. Терминдер мен анықтамалар 20
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижелері 25
3.1.Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген техникалық шарттарды әзірлеу 25
3.2.Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға қоыйлатын жалпы талаптар 26
3.3. Сиыр етіне қойылатын техникалық талаптары 37
3.4 «Сиыр еті» жаңа стандарттың техникалық талаптары 40
4. Стандарттарды үйлестіру экономикалық тиімділігі 49
5. Еңбек қорғау 51
6.Қорытынды 54
Қолданылған әдебиеттер 55
Қосымша А
1. Әдебиетке шолу 10
1.1. Шет елдердін етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар. 10
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы 15
1.3 Ірі қара малдың етінін сапасы 18
2. Негізгі бөлім 19
2.1. Нормативтік сілтемелер 19
2.2. Терминдер мен анықтамалар 20
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижелері 25
3.1.Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген техникалық шарттарды әзірлеу 25
3.2.Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға қоыйлатын жалпы талаптар 26
3.3. Сиыр етіне қойылатын техникалық талаптары 37
3.4 «Сиыр еті» жаңа стандарттың техникалық талаптары 40
4. Стандарттарды үйлестіру экономикалық тиімділігі 49
5. Еңбек қорғау 51
6.Қорытынды 54
Қолданылған әдебиеттер 55
Қосымша А
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы, агроөндірістік кешеннің ұйымдар мен мекемелер жеке меншігінің көптеген формалары, олармен басқарудың мемлекеттік құрылымның қалыптасуы, алдағы Дүниежүзілік сауда ұйымына енуі сертификаттау және стандарттаудың, өндірістік технология мен өңдеудің, өнім сапасын жоғарлату жүйесінің критикалық бағасын жүктейді.
Өлшем бірлігін қамтамасыздандыру және техникалық реттеу саласында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне енгізу, сертификаттау бойынша жұмыстарды күшейту талаптары мен экономикалық шарттардың өзгеруінен АӨК-гі стандарттау бойынша нормативтік құжат қорын жақсарту және қайта қарауды шарт етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттар қорында жалпы 44 368 стандарттар бар. Қазіргі кезде АӨК өнімдеріне 1897 стандарттар бар, соның ішінде 889 стандарттар өнімге және 1008 стандарттар ауыл шаруашылық және тағам өнімдерінің сапасын сынау әдістеріне арналған, сонымен қатар терминдер мен анықтамаларға, орамына, таңбасына, тасымалдануына және сақталуына арналады.
АӨК секторында ұлттық стандарттардан да басқа құжаттар болады. Қабылдау механизімімен, қолдану саласымен: салалық стандарттар мен өнімге техникалық шарттармен ерекшеленеді.
Кейінгі жылдары тағам өнімдеріне, сынау әдістеріне БҰҰ-да ФАО/ВОЗ, Кодекс Алиментариус Комиссиясының стандарттары мен халықаралық стандарттардың талаптарын ескере отырып, ұлттық стандарттарды өндірген кездегі қолданылған отандық стандарттарды халықаралықпен үйлестіру және аналогтардың жоқ болғандағы тікелей қолдану жөнінен үлкен жұмыс жүргізіледі.
Қазіргі кезде тағам өндірісінде негізінен Кодекс Алиментариус Комиссиясының, ФАО/ВОЗ стандарттары, ИСО және басқа да елдердің стандарттары қолданылады.
Өлшем бірлігін қамтамасыздандыру және техникалық реттеу саласында Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне енгізу, сертификаттау бойынша жұмыстарды күшейту талаптары мен экономикалық шарттардың өзгеруінен АӨК-гі стандарттау бойынша нормативтік құжат қорын жақсарту және қайта қарауды шарт етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттар қорында жалпы 44 368 стандарттар бар. Қазіргі кезде АӨК өнімдеріне 1897 стандарттар бар, соның ішінде 889 стандарттар өнімге және 1008 стандарттар ауыл шаруашылық және тағам өнімдерінің сапасын сынау әдістеріне арналған, сонымен қатар терминдер мен анықтамаларға, орамына, таңбасына, тасымалдануына және сақталуына арналады.
АӨК секторында ұлттық стандарттардан да басқа құжаттар болады. Қабылдау механизімімен, қолдану саласымен: салалық стандарттар мен өнімге техникалық шарттармен ерекшеленеді.
Кейінгі жылдары тағам өнімдеріне, сынау әдістеріне БҰҰ-да ФАО/ВОЗ, Кодекс Алиментариус Комиссиясының стандарттары мен халықаралық стандарттардың талаптарын ескере отырып, ұлттық стандарттарды өндірген кездегі қолданылған отандық стандарттарды халықаралықпен үйлестіру және аналогтардың жоқ болғандағы тікелей қолдану жөнінен үлкен жұмыс жүргізіледі.
Қазіргі кезде тағам өндірісінде негізінен Кодекс Алиментариус Комиссиясының, ФАО/ВОЗ стандарттары, ИСО және басқа да елдердің стандарттары қолданылады.
1. Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» заңы. 9.11.2004ж.
2. Смағұлов А.Қ. «Стандарттау». Алматы 2005 ж.
3. Авторлық коллектив Тазабеков К.К. ред. колд. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы: Казахстанская ассоциация маркетинга, 2003 ж.
4. Мутанов Г.М., Умирзаг Т.А.. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы 2001 ж.
5. Асылбеков Б.А. «Основы стандартизации, метрологии и сертификации». Алматы 2003 ж.
6. Крылова Г.Д. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. Москва, 1997 ж.
7. Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация. Учебник.-М.: Юрайт-Издат, 2002 ж.
8. Швандар В.А. Стандартизация и управление качеством продукции. Москва, Юнити 2001 ж.
9. Смағұлов А.Қ. «Ауыл шаруашылық өнімдерін сараптау және бақылау». Алматы 2005 ж.
10. «Качество мясо и мясопродукта». Ю.Ф. Заяс – Москва - 1981. Изд. «Легкая и пищевая промыщленность».
11. ҚР СТ 1.0-2005« ҚР МСЖ. Негізгі ережелер».
12. ҚР СТ 1.3-2003 «ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және мемлекеттік тіркеу тәртібі».
13. ҚР СТ 1.5-2000 «ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар».
14. МемСТ 10444.15-94 КМАФАнМ анықтау әдістері.
15. МемСТ 7702.2.2-93 БГКП анықтау әдістері.
16. ИСО 3811-79. Мясо и мясные продукты. Обнаружение и учет предполагаемых колиформных бактерий и Escherichia coli ( арбитражный метод).
17. ИСО 3496-78. Мясо и мясные продукты. Метод определения L (-)- оксипролина.
18. ИСО 29300-92. Мясо и мясные продукты. Метод определения нитрата.
19. Абуцкевич В.А. Микроскопические изменения в мясе в процессе его замораживания и хранения. – Мясная индустрия СССр, 1960, №6, с. 28-30.
20. Производственно-технический контроль и методы оценки качества мяса и мясопродуктов. Под редакцией Горбатовой В.Е. М: Пищевая промышленность.1974.
21. Алексеев С.Н. Товароведение мясопромыщленных животных, птицы и продуктов убоя. – М.: Пищевая промышленность, 1972. – 208 б.
22. Индустрия по ветеринарному клеймению мяса. Гл. управления ветеринарией Минсельхозпрода РФ. – 01.09.92 г.
2. Смағұлов А.Қ. «Стандарттау». Алматы 2005 ж.
3. Авторлық коллектив Тазабеков К.К. ред. колд. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы: Казахстанская ассоциация маркетинга, 2003 ж.
4. Мутанов Г.М., Умирзаг Т.А.. «Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмент качества». Алматы 2001 ж.
5. Асылбеков Б.А. «Основы стандартизации, метрологии и сертификации». Алматы 2003 ж.
6. Крылова Г.Д. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. Москва, 1997 ж.
7. Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация. Учебник.-М.: Юрайт-Издат, 2002 ж.
8. Швандар В.А. Стандартизация и управление качеством продукции. Москва, Юнити 2001 ж.
9. Смағұлов А.Қ. «Ауыл шаруашылық өнімдерін сараптау және бақылау». Алматы 2005 ж.
10. «Качество мясо и мясопродукта». Ю.Ф. Заяс – Москва - 1981. Изд. «Легкая и пищевая промыщленность».
11. ҚР СТ 1.0-2005« ҚР МСЖ. Негізгі ережелер».
12. ҚР СТ 1.3-2003 «ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және мемлекеттік тіркеу тәртібі».
13. ҚР СТ 1.5-2000 «ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар».
14. МемСТ 10444.15-94 КМАФАнМ анықтау әдістері.
15. МемСТ 7702.2.2-93 БГКП анықтау әдістері.
16. ИСО 3811-79. Мясо и мясные продукты. Обнаружение и учет предполагаемых колиформных бактерий и Escherichia coli ( арбитражный метод).
17. ИСО 3496-78. Мясо и мясные продукты. Метод определения L (-)- оксипролина.
18. ИСО 29300-92. Мясо и мясные продукты. Метод определения нитрата.
19. Абуцкевич В.А. Микроскопические изменения в мясе в процессе его замораживания и хранения. – Мясная индустрия СССр, 1960, №6, с. 28-30.
20. Производственно-технический контроль и методы оценки качества мяса и мясопродуктов. Под редакцией Горбатовой В.Е. М: Пищевая промышленность.1974.
21. Алексеев С.Н. Товароведение мясопромыщленных животных, птицы и продуктов убоя. – М.: Пищевая промышленность, 1972. – 208 б.
22. Индустрия по ветеринарному клеймению мяса. Гл. управления ветеринарией Минсельхозпрода РФ. – 01.09.92 г.
Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе 7
1. Әдебиетке шолу 10
1.1. Шет елдердін етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын 10
талаптар.
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы 15
1.3 Ірі қара малдың етінін сапасы 18
2. Негізгі бөлім 19
2.1. Нормативтік сілтемелер 19
2.2. Терминдер мен анықтамалар 20
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижелері 25
3.1.Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген25
техникалық шарттарды әзірлеу
3.2.Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, 26
баяндауға қоыйлатын жалпы талаптар
3.3. Сиыр етіне қойылатын техникалық талаптары 37
3.4 Сиыр еті жаңа стандарттың техникалық талаптары 40
4. Стандарттарды үйлестіру экономикалық тиімділігі 49
5. Еңбек қорғау 51
6.Қорытынды 54
Қолданылған әдебиеттер 55
Қосымша А
Кіріспе
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы, агроөндірістік кешеннің
ұйымдар мен мекемелер жеке меншігінің көптеген формалары, олармен
басқарудың мемлекеттік құрылымның қалыптасуы, алдағы Дүниежүзілік сауда
ұйымына енуі сертификаттау және стандарттаудың, өндірістік технология мен
өңдеудің, өнім сапасын жоғарлату жүйесінің критикалық бағасын жүктейді.
Өлшем бірлігін қамтамасыздандыру және техникалық реттеу саласында
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне енгізу, сертификаттау
бойынша жұмыстарды күшейту талаптары мен экономикалық шарттардың өзгеруінен
АӨК-гі стандарттау бойынша нормативтік құжат қорын жақсарту және қайта
қарауды шарт етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттар қорында жалпы
44 368 стандарттар бар. Қазіргі кезде АӨК өнімдеріне 1897 стандарттар бар,
соның ішінде 889 стандарттар өнімге және 1008 стандарттар ауыл шаруашылық
және тағам өнімдерінің сапасын сынау әдістеріне арналған, сонымен қатар
терминдер мен анықтамаларға, орамына, таңбасына, тасымалдануына және
сақталуына арналады.
АӨК секторында ұлттық стандарттардан да басқа құжаттар болады.
Қабылдау механизімімен, қолдану саласымен: салалық стандарттар мен өнімге
техникалық шарттармен ерекшеленеді.
Кейінгі жылдары тағам өнімдеріне, сынау әдістеріне БҰҰ-да ФАОВОЗ,
Кодекс Алиментариус Комиссиясының стандарттары мен халықаралық
стандарттардың талаптарын ескере отырып, ұлттық стандарттарды өндірген
кездегі қолданылған отандық стандарттарды халықаралықпен үйлестіру және
аналогтардың жоқ болғандағы тікелей қолдану жөнінен үлкен жұмыс
жүргізіледі.
Қазіргі кезде тағам өндірісінде негізінен Кодекс Алиментариус
Комиссиясының, ФАОВОЗ стандарттары, ИСО және басқа да елдердің
стандарттары қолданылады.
ИСО стандарттарына, соның ішінде 9000 сериялы МС ИСО стандарттарына
ориентация пайдасына ең басты мәселе - отандық және халықаралық нарықта
өнімнің бәсекелестік қабілеттігін жоғарлату. ИСО стандарттары Қазақстанда
барлық өндірісте кең тарала бастады. Әлемнің әр түрлі региондарынан келетін
өнімнің таңдауы кең болған сайын, халықаралық деңгейде стандартталған өнім
сапа, беріктілік және қауіпсіздіктің барлық деңгейіне сай бола алады.
Қазіргі уақытта ИСО-ның 21 стандарттары ет және ет өнімдеріне
арналған.
Тағам өнімдеріне ИСО стандарттарының ішінде негізгі бөлімі – үлгі алу
әдістемесіне, майлылықты, қышқылдылықты, құрғақ затты, күлділікті,
ылғалдылықты, ақуызды анықтау әдістеріне арналған. Сальмонеллалар мен басқа
да патогенді микроорганизмдерді шығару, нитраттар мен нитриттерді анықтау
әдістері стандартталған.
Осыған байланысты сиыр етіне ҚР СТ жобасын актуалды өңдеу халықаралық
талаптармен үйлестіру.
Ғылыми зерттеулер мен әлемдік тәжірибе жылқылардың өнімділігін
бағалаған кезде түрін, жасын, тірілей салмағын, қоңдылығын және сүйекті ет
шығынын ескеретін болсақ, ал ұша сапасын бағалаған кезде оның салмағын,
толық еттілігін, жұмсақ бөліктің мөлшері, ұшада май ұлпаларының жиналуы,
бұлшықет және май ұлпаларының түсі ескеріледі.
Бүгінгі күні ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстандағы союға арналған
жылқы, сонымен қатар жылқы және құлын етінің классификациясы мен бағалау
жүйесі шикізаттың сапалы әртүрлілігін есепке алмайды және осыған байланысты
өндірістің өсуін стимулдауды, жануарларды өсірудің интенсивті әдістерін
енгізу мен ет сапасын жақсартуды қамтамасыздандырмайды.
Жеке саудаға, қоғамдық тамақтануға және тағамдық мақсатта өндірістік
өңдеуге арналған ұшадағы сиыр етінің талаптары МЕМСТ 779 Жартылай ұша мен
ширектегі сиыр еті көрсетілген. Стандартта сиыр етін екі категорияға
бөлінуі қарастырылған – бірінші және екінші.
Ет сапасын бағалау негізінде визуалды және органолептикалық әдістерді
қарастыратын субъективті критерийлер болу керек.
Техникалық реттеу туралы заңда ұлттық стандарттың әзірлеушісі кез
келген тұлға бола алады.
Дипломдық жұмысына мынадай мақсаттар қойылған:
1. Жұмыс тақырыбы бойынша халықаралық стандаттарын және басқа да
нормативтік құжаттарды жинау және жүйелендіру;
2. Сиыр еті жаңа стандарттың халықаралық талаптарымен әзірлеу;
3. Сиыр етіне халықаралық стандарттады үйлестірудің экономикалық
тиімділігін анықтау.
1. Әдебиетке шолу
1.1 Шет елдердің етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар.
Cойыс малы мен оның етінің сапасына деген талап шикізат өндіру, оны өңдеу
жағдайы, тұтынушы талабы ескерілетін стандарттарға сай келуі тиіс. Сол
стандарттар негізінде сатып алу бағасы, өндіру сатысындағы үстемелер,
кемітулер, айналым,тұтыну мәселелері келіп туындайды.
Дамыған елдердің көбісінде сойыс малы (категория) мен олардың ұшасына
(сорт) деген бірыңғай стандарттар жүйесі қабылданған. Бұл сойыс малының
категорияларына сол мал ұшаларының белгілі бір сорттары сай келеді деген
сөз. Мұндай стандарттар жүйесі етке өткізілетін мал сапасына себепші
болады. Өйткені фермерлер оларды белгілі категоияларға және оларға деген
бағаға сай бордақылайды.
ЕО елдерінде малдың жасы мен жынысын ескере отырып, бұлшық ет және
май ұлпаларының мөлшері бойынша ірі қара ұшасын бағалаудың бірыңғай EUROP
жүйесі бар. Онда бұлшық еттенуді қабылданған бағалау негізінде анықталатын,
ұшаларды 5 кластық сапаға (E-өте таңдаулы,U-өте жақсы,R-жақсы,O-айтарлықтай
жақсы,P-қанағаттанарлық), сондай-ақ қыртыс майының қалыңдығы бойынша
анықталып, цифрлармен белгіленетін (1-май ұлпасыз, 2-май өте жұқа, 3-май
қабаты онша емес, 4-семіз, 5-өте семіз) бес қоңдылық категориясына бөлу
қарастырылған. Жоғарғы категорияға жатқызылған ұшалардың сойыс шығымы
жоғары да (56,5 – 56,06%), ал ең төменгі категориядағы ұшаның сойыс шығымы
өте аз (52,0 – 50,0 %).
АҚШ-тағы сиыр етін кластаудың бүгінгі жүйесінің негізіне сандық және
сапалық көрсеткіштері алынған. Сиыр етін өндіруге арналған сойыс малы
жынысы (ұрғашы баспақтар, тарттырылған еркек баспақтар, сиыр, өгіз және
бұқалар) және жасы (А-9-30 айлық төл, В-30-48 айлық төл, С-48-60 айлық төл,
Д және Е-60 айдан асқан мал) бойынша бөлінеді. Мал жасы түсі мен кейбір
сүйектері формасының үйлесімі, шеміршектерінің қатаюы, арық етінің түсі мен
ұлпаларының құрылымы, жыныс органдарының жетілуі негізінде айырылады.
Ет сапасы бойынша ұша жоғары, іріктелген, жақсы, стандартты,
тауарлық, пайдаланылатын, колбасалық, консервілік деп сегіз категорияға
бөлінеді. Ұрғашы баспақтар тарттырылған еркек баспақтар етінде ғана осы
сапа категориясынын сегізі де бар. Сойыс малының белгілі бір категориясына
(бірінші категориядан бесініші категорияға дейін) ұша сорттары ет шығымы
бойынша сай келеді.
Бұл елде сүйексіз ет сату ісі кең тарағандықтан, кейде ұша
сорттылығын бөлшек саудада сату үшін жаясын, жамбас етін, сүбесін, қабырға
және мойын-жауырын бөлігінің етін әбден бөліп алғаннан кейін жұмсақ ет
шығымына қарай бағалайды. Бірінші категорияға мүше бөліктерінің жұмсақ
етінің жиынтық шығымы 52,4% және одан астам, екіншіге 52,3-50,1, үшіншіге
50,0-47,8, төртіншіге 47,7-45,5, бесіншіге 45,4 және олар мал
өткізушілермен есеп айырысқанда соған негіз болып табылады, яғни олардың
үлесіне сиыр ұшасының бүкіл құнының 80 пайыздаы келеді.
Канадада сиыр ұшасын стандарттау негізіне мал жасы ескеріле
отырып,сандық және сапалық сипаттамалар(етінің түсі, консистенциясы,
мәрмәрлігі) алынады.Бұлар ұшаны бес категорияға (А;В;С;Е) бөледі. Оның
үстіне алғашқы екеуі осының негізінде ет шығымы шығарылатын ұша массасына
және 11-қабырға деңгейіндегі бұлшық ет астындағы май қабатының қалыңдығына
қарай 4 сортқа (1,2,3 және 4) бөлінеді.
Италиядағы етті ірі қара мал шаруашылығы.
Италияның мал шаруашылықтары етінің өнімділігі жоғары, ірі,
өсімділігі озық етті бағыттағы ірі қара малдарын өсірудің көптеген қыр-
сырларына тәжірибелер жасауда. Өнімділік деңгейі рекордтық көрсеткішті
табындар құрылды, ондағы 12 айлық өгізшелердің тірілей салмағы 500кг-нан
асқан, 18 айлықтары 700кг-нан жоғары, 24 айлықтары 1100кг-нан, ал 4 жастағы
өгізшелер салмағы 1700кг-нан асқан. Италияда озық өндіруші-бұқалар арнайы
етті тұқымдарды қолдану ұйымдастырылған. Тек қана етті бағыттағы тұқымдарды
қолдан ұрықтандыру орталықтары құрылған.
Италия - өнімділігі жоғары етті тұқымдардың шығу тегінің отаны. Ет
бағытындағы ірі қара мал тұқымдарының негізгілері – киандық, маркиджандық,
романьольдық. Солармен қатар маркитандық, пьемондық, ет бағытындағы
симменталдық, шароле, лимузин және т.б көптеген етті және етті-жұмысшы
бағыттағы – апулийлық,мареммдық, марштық, подолийлық және чиана тұқымы.
Италиялық тұқымдардың сипаттық ерекшеліктері - өсуінің жоғарғы озықтылығы.
Оптималды азықтандырғанда жас малдығ орта тәуліктік өсімділігі 1500-
2000г құрайды. Италияның ұлттық мақтанышы – киан тұқымы, 12 айында
өгізшелерінің тірілей салмағы 600кг, 18 айында 800кг, 24 айында 1000кг және
одан да жоғары. Олардан ең жақсысы 1500кг салмаққа жетеді. Мысалы: фалло
өгізшесі 24 айында тірілей салмағы 1630кг, донетто – 1775кг, еттің рекордты
шығымдылығы 67,4%. Бордақыланған малдар мәрмәрлі, жағымды нәзік дәмді сиыр
етін береді.
Зерттеу кезінде өгізшелердің туылғаннан кейінгі орта тәуліктік
өсімділігі 18 айға дейін 1200-2000г құрайды, ұрғашылары 1000-
1300г.Маркиджан тұқымының көрмелік өгізшелері 6 айлық мерзімінде тірілей
салмағы 384-435кг, 12 айында 634-695кг, 18 айында 854-922кг, 24 айында 1019-
1105кг болған.Өсімділігінің озықтылығымен романьоль тұқымының өгізшелері
көзге түседі. Олардың туылғаннан бастап орта тәуліктік өсімділігі 18 айға
дейін 1500г, 20 айға дейін 800-850кг-ға жетеді.
Италиядағы мал шаруашылығы қазіргі заманғы ғылымның селекция
саласындағы даму, көбею және ауыл шаруашылығы малдарын азықтандырудың
жетістіктерінің есебінен жүргізіледі.
Ресейдің етке арналған малдарының бірегей стандарты туралы.
Жаңа бірегей стандарттың негізі алынған еттің сандық және сапалық
көрсеткіштері жоғары болатын малдарды өндіру,халықаралық стандарттармен
үйлестірудің ғылыми критерийі болып табылады.
Оны өңдеу және бекітудегі ірі өара малдың және алынған ұшаның сапа
талаптарын, Ресейде өңделген еттердің өнімділігі, ұшаның немесе еттің
сапасына әсер ететін сойыс контингенті ескеріледі.
Тұқымдардың арасында тек тірілей салмағы бойынша ғана емес, сонымен
қатар ет өнімділігінен де айырмашылығы болатыны анық. Жас малдың орташа
орташа тірілей салмағы жеке тұқымдарда жасы бойынша 17-18 айлық 437ден
566кг ауытқиды. Арнайы ірі мал тұқымы шароле және оның сүт бағыттағы
тұқымдармен құрамдалған орта арнайы етті бағыттағы тұқымдар – герефорд,
қазақтың ақбас сиыры, лимузин, аббердин-ангксс, қалмақ сиыры және оның
қосындылары.
Ресейдің мүйізді ірі қараларының әр түрлі тұқымды контингентін ескере
отырып, өңдеу кезінде салмағы бойынша майдың жиналуын малдың
көрсеткіштеріне ірі, орташа және ұсақ тұқымдарына талаптары бірдей. Мысалы
етті тұқымдар біреуінде май жиналымдары мүлде жоқ деуге болады (шароле)
және май жиналымдары анық көрінеді (қалмақ сиыры).
Мүйізді ірі қараның жас малының өсіру кезіндегі және ет үшін
бордақылауды интенсивті өсімділігі еттің өнімділігімен көзге түседі. Олар
азығының төлемінің тиімділігімен, жоғарғы майлы салмағымен, ұшасының
салмағымен және жұмсақ етінің шығымдылығымен сипатталады.
Орта есеппен алғанда тірілей салмағы 325кг-нан 475кг-ға немесе 46%,
ұша массасы 57% дейін көтеріледі,жұмсақ ет шығымдылығы 65%, бұл ұша етінің
толық жақсаруын жоғарлатады.
Қазіргі уақытта мүйізді ірі қара малын бағалаудың негізгі объективті
критерийі болып, бордақыланғаннан кейінгі малдың тірілей салмағы және
қоңдылығы, құжатта рәсімделген жас, тұқым, жыныс, сою алдындағы тірілей
салмағы,ұшаның массасы және категориясы, сонымен қатар тіс аркадасы туралы
деректер болып табылады.
Шет елдік стандарттарда объективті критерийлері, бағалауы, өте аз
мөлшерде ескеріледі. Жасын, жынысын, өнімділік бағытын малдың және ұшаның
субъективті көрсеткіштерін құжаттар бойынша анықтайды. Ұшаларды формасы
және толық еттілігі, тері асты майларының жиналу деңгейі бойынша бағалайды.
Союға әкелінген үлкен мүйізді ірі қара малы стандарт жобасында 2
категорияға бөліну болжалады, алынған ұша және мал сапа талаптарына сәйкес.
Ресейдегі ірі қара мал шаруашылығын озықтандырудың негізгі бағыты бұл
сиыр – бұзау технологиялық циклдің процесінде жас майсыз сиыр етін 6-9
айлық мерзімде 200кг жеткізудің ғылыми жүйе негіздерінің озық технологиясын
қарастыру болып табылады.
Етті бағыттағы малдардың өнімділігін арттыруда отандық – қазақтың
ақбас тұқымы, қалмақ сиырының тұқымы ерекше көзге түседі. Олар азықтарға
шығынсыздығымен, бейімделушілігімен, тез жетілгіштігімен, етінің
технологиясы және сапасының жоғарылығымен, арқасының кеңдігімен және анық
көрінетін май қатпарымен ерекшеленеді. Ет түсі солғын, ашық немесе ашық-
күлгін немесе күлгін бұзау еті деп аталады. Бұзау еттерін салмағына
байланысты мынадай категорияларға бөледі: жеңіл - 40кг, орташа - 70кг,
ауыр - 150кг.
Кейінгі 8-10 жыл ішінде Батыс Еуропа елдерінде бұзау етінің ауыр
ұшасын алу технологиясы жасалды және қолданып келеді. Ақ, күлгін бұзау
етін алудағы классикалық тәсілге қарағанда, бұл әдістің ерекшелігі мұнда
бұзауларды 7-8 айға дейін өсірудің жаңа базалық технологиясы қалыптасқан.
8 айлық бұзауларды сойғанда алынған үшалардың бұлшық еттері жақсы
дамыған (еттілік индексі 3,46), майлы қатпары әлсіз байқалады, бұлшық
еттерінің түсі ашық-күлгін, күлгін бұзау етіне сәйкес.
Физико-химиялық көрсеткіштерінің комплексі бойынша жас сиыр етіне
сәйкес. Бұзау етіндегі белок мөлшері 20,2%, сиыр етінде 19,1%;майы 4,5 және
12,4%; белокты-сапа көрсеткіші 4,69 және 4,6 сәйкес. Етінің түсі қызыл
болады, пісірілгені – айтарлықтвй дәмді, хош иісті, нәзік және шырынды.
Сорпасының сыртқы түрі өте жақсы.
Бұзауларының жасына байланысты 2 топқа бөлуді қарастырыды: 14 күннен
3 айға дейін және 3 айдан 8 айға дейін.
Бұзау етін қоңдылығына байланысты 2 категорияға бөледі: сүт еметін
бұзаулар,3 айлық бұзаулар бірінші категория талаптарына сай бұзаулардың
тірілей салмағы 30кг. 3 айдан 8 айға дейінгі бұзауларға тірілей салмағы
бойынша (150кг жоғары) талаптары бекітілген.
Алынған көрсеткіштердің барлығы стандарттарда бекітілген талаптарға
сәйкес болуы керек. Сонымен, жаңа стандарт ірі қара малын өсіруді және
бордақылауды озықтандыруды қолдану бағасын және бұзау еті мен сиыр етінің
қазіргі заманғы талаптарға сәйкестігін, яғни көбіне халықаралық
стандарттарға жақын жағын қарастырады.
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы.
Ет өңдеу кәсіпорындарына өңдеуге әкелінген олардан тамақтың ет
өнімдерін алуға арналған қолда өсірілетін малдар мен құстарды сойыс малдары
деп атайды. Оларға ірі қара, шошқа, жылқы, қой, ешкі, түйе, үй қояны,
қодас, тауық, қаз, үйрек, күркетауық жатады.
Ірі қара мал – республикамыздағы мал шаруашылығының ең ірі
салаларының бірі. Барлық өндірілетін еттің 45 % мөлшерін ірі қара
шаруашылығынан аламыз.
Ет өндіруде ірі қараның ішінде арнаулы етті бағыттағы ірі қара
тұқымды малдар өсіріп - өркендетудің бағытының маңызы зор. Етті тұқым
басқаларына қарағанда тез өсіп жетіледі, қысқа мерзімде етке тапсыруға
жарамды, сойыс шығымдылығы жоғары және етінің сапасы да жоғары.
Қазақстанда етті бағыттағы ірі қара тұқымдарының бірнеше түрлері
өсіріледі. Солардың ішінде қазақтың ақбас тұқымы (сур.1), қалмақ (сур.2),
санта – гертруда (сур.3), әулиекөл (сур.4), абердин – ангусс (сур.5) және
аз мөлшерде шет елдік тұқымдар – шароле, герофорд малдары өсіріледі.
Қалмақ тұқымы – ертеден келе жатқан,
жайып семіртуге көнімпаз ауа райының құбылмалы жағдайына төзімді мал.Еті
дәмді. Қазіргі кезде республикамыздың құмды, шөлді, ыстық жерлерінде
жергілікті өнімділігі төмен, масасы, сонасы көп көл жағалауларындағы ірі
қара тұқымдарын жақсартуға пайдаланылады. Мойынқұм, Балқаш көлі
жағалауларындағы мекендерде жақсы өсіп жетіледі. Бұқаларының тірідей
салмағы 600 – 800 кг, сиырлары 450 – 500 кг жетеді. Сойыс шығымдылығы 55 –
61% - ке дейін барады.
Аулиекөл тұқымы. Республикамыздың
Қостанай, Көкшетау, Павлодар облыстарының шаруашылығында жаңадан шығарылған
етті бағыттағы тұқым. Жайылымда бағуға, бордақылауға бейім, тез жетілгіш
тұқым. Енесінен айырған бұзауларының салмағы 220 – 230 кг жетеді. Ересек
бұқаларының салмағы 800 – 900 кг, сиырлары 450 – 500 кг.
18 – 20 айға дейін семірткенде бұқаларының салмағы 60 – 65% .
Санта – гертруда. Америка Құрама Штатының
.
Техас штатынан әкелінген. Негізгі республикамыздың оңтүстік, оңтүстік батыс
облыстарында тараған. Өзен, көл жағасында, көп құрғақ шөпті жақсы жей
алатын және құрғақты ауаға суға төзімді мал тұқымы орташа салмағы: ересек
бұқалар 830 кг, сиырлар 530 кг. Сойыс шығымдылығы 50 – 55%.
Қазақтың ақбас тұқымының сиыры.
Қазақтың ақбас тұқымы – республикамыздың түкпір – түкпірінде кең тараған,
денсаулығы мықты, ауа райының өзгеруіне төзімді, қыстың – 40 0С аязынан,
жаздың 40 0С ыстығынан төзімді. Өсімтал жайылымды да бордақылаған кезде де
ұшасының құрамына өте көп май жиналмайды. Еті дәмді Бұзауларын 7 – 8 айында
енесінен ажыратқанда 210 – 230 кг салмаққа жетеді. Сиырларының орташа
салмағы 520 - 530кг, ал бұқаларының салмағы 900 – 1000 кг жетеді. Сойыс
шығымдылығы 54 – 65% 18 айындағы бұқашықтары жедел бордақылауда 500 кг
салмаққа жетіп сойыс шығымдылығы 60% астам болады. Алдыңғы қатарлы
шаруашылықтарда тәуліктің салмақ өсімділігі 500 – 900г дейін жетеді.
Абердин – ангусс тұқымының сиыры. Абердин – ангусс тұқымы – тез
жетілгіш, Шотландиядан әкелінген мал. Негізінен Ақтөбе, Қостанай, Павлодар
облыстарында жерсіндірілген. Абердин – ангусс малы ықшам, сирағы қысқа.
Етті, сүйегі жеңіл. Салмағы 500 – 550кг. Бұқалары 750 – 950 кг, 15 – 16
айлық тартылған өгізшелері 450 –460 кг тартады. Сойыс шығымдылығы 67 - 70%.
Суық және салқын ауа райына тез үйренеді. Абердин– ангусс малы сүтті
бағыттағы сиырларымен будандастырылып, салмақты, етті, сойыс шығымы жоғары
будан алынды.
1.3 Ірі қара малдың етінің сапасы.
Нарыққа түсірілген ет және ет өнімдерін міндетті түрде сараптау
жүргізеді. Нарыққа түскенде ет тексерілді ме, тексерілмеді ме оған
тәуелсіз сараптау жүргізіледі.
Ет комбинаттарында сараптаудан өтіп таңба басылған ет және ет өнімдері
фирмалық дүкендерге таратылуға жіберіле береді. Нарықта ет және субөнімдері
таратылғанда, тек дені сау малдардан таратылады. Ет және ет өнімдерінің
сараптауын нарықта ветеринарлық тәжірибесі бар немесе инспекторлық
тәжірибесі бар дәрігер ғана тексереді.Нарықтың территориясына сатуға түскен
ет және ет өнімдері міндетті түрде нарықтың сараптау лабораториясында вет-
санитарлық бақылау жүргізіледі.
Жеке тұлғалармен немесе кәсіпорын сатушыларымен сонымен қатар басқа
елдерден таңбаланып әкелінген ет және ет өнімдері қайта сараптаудан
өткізуге жіберіледі. Мемвет қызмет құжаттары және сәйкес таңбасы бар ет
кәсіпорнында сараптаудан өткен ет және ет өнімдері, егер олар мемлекеттік
сату орнына болса, қайта санитарлы бақылаудан өткізілмейді.
Мемлекеттік қадағалау органдары мұндай жағдайда сауда гигиенасы
жағдайларын, таңбаларды және құжаттарды бақылаумен шектеледі. Ал сауда
ережелері бұзылған жағдайда немесе өнімнің сапасына күдік туған кезде,
сонымен қатар таңба орындары дұрыс басылмаған жағдайда жалпы негіздерге
сүйене отырып, қайта сараптауды жүргізеді.
2. Негізгі бөлім
2.1 Нормативтік сілтемелер
ҚР СТ 1.0-2003 ҚР МСЖ. Негізгі ережелер.
ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.
ҚР СТ 1.5-2000 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына,
ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар.
ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.
ҚР СТ 1.3-2003 ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және
мемлекеттік тіркеу тәртібі.
МЕМСТ 15467-79 Өнім сапасын басқару Негізгі түсініктер.Терминдер мен
анықтамалар.
МСТ 779-55 Жартылай және ширек ұшадағы сиыр еті. Техникалық шарттар.
МСТ 7595-79 Ет. Сиыр етін жеке сауда үшін бөлу.
МСТ 15512-67. Экспорт үшін мұздатылған ширек ұшадағы сиыр еті.
МСТ 16867-71 Ұшадағы және жартылай ұшадағы бұзау еті. Техникалық
шарттар.
МСТ 23219-78 Ет. Жеке сауда үшін бұзау етін бөлу.
МСТ 18157-88 Сойылған мал өнімдері. Терминдер мен анықтамалар.
МСТ 16020-70 Союға арналған мал. Терминдер мен анықтамалар.
МСТ 5110-55 Союға арналған ірі қара мал.
МСТ 23042 Ет және ет өнімдері. Майды анықтау әдісі.
МСТ 26930-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Мышьякты анықтау әдістері.
МСТ 26932-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Қорғасынды анықтау
әдістері.
МСТ 26933-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Кадмиді анықтау тәсілі.
ИСО 3822-79 Ет және ет өнімдері. Болжаулы колиформды бактериялар мен
Escherichia coli табу және есептеу (арбитражды әдіс).
ИСО 3665-75 Ет және ет өнімдері. Сальмоннелді анықтау (арбитражды әдіс).
ИСО 7218-96 Микробиология. Тамақ өнімдері. Микробиологиялық
зерттеулердің жалпы ережелері.
ИСО 3100-1-91 Ет және ет өнімдері. Сынақ сұрыптап алудың әдістері.
ИСО 3100-2-88 Ет және ет өнімдері. Сынақтарды микробиологиялық зерттеулер
үшін дайындау
2.2 Терминдер мен анықтамалар
1) Үйлестірілген стандарт – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілерде белгіленген талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін
стандарт;
2) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесі – өз құзыреті шегінде
Техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды жүзеге асыратын мемлекеттік
органдардың, жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ нормативтік құқықтық
актілердің, стандарттардың жиынтығы;
3) Мемлекеттік стандарт – уәкілетті орган бекіткен және
тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
4) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қоры – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілердің, стандарттың және мемлекеттік органдардың өз
құзыреттері шегінде қалыптастыратын өзге де құжаттарының
мамандандырылған қорларының жиынтығы;
5) Өнімнің өмірлік циклі – өнімді жобалау, өндіру , пайдалану,
сақтау, тасымалдау, өткізу, кәдеге жарату және жою процестері;
6) Мүдделі тараптар - қызметі техникалық реттеу саласындағы
нормативтік құқықтық актілерді әзірлеумен тікелей байланысты жеке
тұлғалар және олардың қауымдастықтары, одақтары, сондай-ақ қатысуы
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген өзге де
тұлғалар;
7) Өнімді, көрсетілетін қызметті бірдейлендіру – белгілі бір өнімді,
көрсетілетін қызметті ерекшелейтін белгілері бойынша бірмағыналы тануды
қамтамасыз ететін рәсім;
8) Ұлттық стандарт – шет мемлекттің стандарттау жөніндегі уәкілетті
органы қабылдаған және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын
стандарт;
9) Стандарттау жөніндегі нормативтік құжат – стандарттау жөніндегі
қызметтің әр түріне немесе оның нәтижелеріне қатысты нормаларды,
ережелерді, сипаттамаларды, принциптерді белгілейтін құжат;
10) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық акт – осы
Заңға және Нормативтік құқықтық актілер туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес қабылдаған, техникалық реттеу саласындағы құқықтық нормаларды
белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата
тұратын белгіленген нысанадағы жазбаша ресми құжат;
11) Негізге алынатын стандарт – қолдану саласы кең немесе техникалық
реттеудің белгілі бір саласына арналған жалпы ережелері бар стандарт;
12) Өнім – процестің немесе қызметтің нәтижесі;
13) Процесс –өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда,
қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және
дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы;
14) Стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым – географиялық немесе
экономикалық бір ғана өңірдің стандарттау жөніндегі тиісті органдары
қызметіне қатысу үшін ашық болатын стандарттау жөніндегі ұйым;
15) Өңірлік стандарт – стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым қабылдаған
және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
16) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімі – техникалық
реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, стандарттарды есепке алу
құжаты;
17) Стандарт –уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп
мәрте және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне
ережелеріне, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;
18) Ұйым стандарты – ұйым бекіткен стандарт;
19) Стандарттау – нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге
қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер
белгілеу арқылы өнімге, көрсетілген қызметке және процестерге қойылатын
талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған
қызмет;
20) Техникалық кедергі – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілерде және стандарттарда қамтылатын талаптардың әр түрлілігі
немесе өзгермелілігі салдарынан туындайтын кедергі;
21) Стандарттау жөніндегі техникалық комитет – бекітілген стандарттау
объектілері немесе қызмет бағыттары бойынша стандарттарды әзірлеу және
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін құруға қатысу үшін ерікті негізде
экономика салаларында құрылатын консультациялық-кеңесші орган;
22) Техникалық реттеу – санитарлық және фитосанитарлық шараларды
қоспағанда, сәйкестігі растау, аккредиттеу және белгілінген талаптардың
сақталуын мемлекеттік бақылау мен қадағалау жөніндегі қызметті қоса алғанда
өнімге, көрсетілетін қызметке, процестерге қойылатын міндетті және ерікті
талаптарды анықтауға, белгілеуге, қолдануға және орындауға байланысты
қатынастарды құқықтық және нормативтік реттеу;
23) Уәкілетті орган –Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды басқаруға, бақылау мен қадағалауды
жүзеге асыруға және стандарттау, сәйкестікті растау мен аккредиттеу
мәселелері бойынша халықаралық және өңірлік ұйымдарда Қазақстан
Республикасының атынан өкілдік етуге уәкілетті мемлекеттік орган
24) Сапа – объектiнiң белгiленген немесе болжамалы қажеттiктi
қамтамасыз етуге сәйкес көрсеткiштер жиынтығы.
25) Өнiм – iс-қимылдардың немесе үрдiстiң нәтижесi.
26) Тауар – ерiктi иесiздендiрiлетiн, бiр тұлғадан екiншi тұлғаға
сатып алу-сату келiсiмi бойынша өтетiн кез-келген зат.
27) Қызмет – тұтынушының қажеттiгiн қамтамасыз етуге бағытталған
дайындаушы мен тұтынушының және дайындаушының iшкi iс-қимылдарының тiкелей
әрекеттесуiнiң нәтижесi.
28) Сапа көрсеткiшi – тауар сапасына жататын бiр немесе бiрнеше
қасиеттерiнiң сандық сипаттамасы.
29) Ресурстар – қызмет көрсетушiлер, қызмет ету құралдары, құрал-
жабдықтар, технология.
30) Сапа жүйесi – сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшiн қажеттi
ұйымдастыру құрылымы, әдiстеме, үрдiс және ресурстар жиынтығы.
31) Өнiм сапасын басқару жүйесi – өнiм сапасын басқару кезiнде
материалды-техникалық және ақпараттық құралдардың көмегi арқылы өзара қарым-
қатынас жасайтын басқару объектiлерiнiң және басқару органдарының жиынтығы.
32) Өнiм сапасын бақылау – өнiм сапсының көрсеткiштерiн бекiтiлген
талаптарға сәйкестiгiн бекiту, тексеру.
33) Өнiм сапасын қадағалау – арнайы органдармен жүзеге асырылатын,
өнiм сапасын қадағалау.
34) Өнiмнiң бiрлiк сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiр қасиетiн сипаттайтын
сапа көрсеткiшi.
35) Өнiмнiң кешендi сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiрнеше қасиетiн
сипаттайтын сапа көрсеткiшi.
36) Өнiм сапасының интегралды көрсеткiшi – өнiмдi пайдалану немесе
тұтынудың пайдалы сумардық әсерi мен оны жасау және пайдалану немесе тұтыну
қатынасы болып табылатын өнiмнiң сапа көрсеткiшi.
37) Өнiмнiң ақаулық коэффициентi – өнiмнiң бiрлiгiне келетiн ақаудың
орташа өлшенген саны.
38) Өнiм сапасы көрсеткiштерiнiң регламенттелген мәнi – нормативтiк
құжаттармен бекiтiлген өнiмнiң сапа көрсеткiштерiнiң сәйкестiгiн тексеру.
39) Квалиметрия – өнiм сапасын бағалаудың сандық әдiсi болып табылатын
ғылым аумағы.
40) Бақылау жүйесiндегi бақылау органы – басқаруға әрекет етудi
шығаратын өнiм сапасын басқару жүйесiнiң бөлiгi.
41) Өнiм сапасын бағалаудың статистикалық әдiсi – өнiмнiң бiрлiк және
кешендi сапа көрсеткiштерiн бiрдей қолдануға негiзделген оның сапасын
бағалау әдiсi.
42) Өнiм сапасының деңгейi – бағаланатын өнiмнiң сапа көрсеткiшiнiң
негiзгi сәйкес көрсеткiштер мәнiмен салыстыруға негiзделген өнiм сапасына
жататын сипаттама.
43) Жарамды өнiм – барлық бекiтiлген талаптарға сай және
қанағаттандыратын өнiм.
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижесі
3.1 Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген
техникалық шарттарды әзірлеу.
Тағам өнімдерінің қауіпсіздік мәселелері өндірушілер үшін аса маңызды
болып табылады. Бұл қазіргі әлемдегі едәуір тараған тағамдық уланулармен
байланысты.
Осыған байланысты әр түрлі елдерде тағам өнімдерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететін жүйелер енгізілген. Ол тағам өнімдері өндірісінде орын
алатын қауіптерді талдаудың алдын алады.
Әлемнің өндірістік дамыған елдерінде тағам өнімдері кәсіпорындарында
тәуекелділікті басқару жүйесі ретінде ИСО халықаралық стандарты
пайдаланылады.
ИСО жүйесі-қауіпсіз өнімді шығаруда қазіргі заманғы сұранысты
қанағаттандыруға қабілетті болып табылады. Ол ғылыми түрде негізделген,
сәйкестендіру, өндіру кезіндегі қауіп факторларды талдау және бақылау,
тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тағам өнімдерін
сатуға және тұтынуға жүйелі түрде жақын келуі болып табылады.
ИСО-басқару жүйесі, онда тағам өнімдерінің қауіпсіздігі биологиялық,
физикалық және химиялық ластануды талдау және бақылау арқылы жүзеге
асырылады. Ол шикізатты өңдеуден, оны сатып алудан және өңдеуден басталып,
оны өндірумен, сатумен және соңғы өнімді тұтынумен аяқталады.
Көптеген өнеркәсіптік үрдістер бірнеше: өндіру мен шикізатты алудан
дайын өнім шығаруға дейінгі кезеңдерінен тұрады. Осыған орай, құрастырылған
ИСО жетекшілік және өткізілген зерттеулер бойынша өнімнің қауіпсіздігіне
тікелей әсер ететін факторларды айқындауға болады.
ИСО жүйесін енгізу қауіпсіздік мәселелерін шешуге жағдай жасайды және
қауіпті факторларды бақылау туралы нақты ақпаратты береді.
ИСО жүйесі 60 жылдары Pillsbury компаниясы және АҚШ лабораторияларының
біріккен күшімен Натикада және НАСА-да (The National Aeronautics and Space
Administration) космосқа арналған тағам өнімдерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететін құрал ретінде әзірленген.
1971жылы Pillsbury компаниясы ИСО жүйесімен азық-түлікті қорғау
бойынша 1
Американ Ұлттық конференциясында таныстырылды, содан бастап бұл
концепция тағам өнеркәсібінде дами бастады. ИСО жүйесінің үш концепциясы:
- соңғы өніммен байланысты барлық қауіптерді сәйкестендіру және бағалау;
тағам өнімдерін өндіру үрдісінде қадамдарды және кезеңдерді анықтау;
осы нүктелерде бақылау процедураларын орындау.
1987 жылы-АҚШ-та тағам өнімдері үшін микробиологиялық критерийлер
бойынша ұлттық қадағалау комитеті құрылды.
1989жыл ИСО тағам өнімдерін өндіру және сату кезіндегі қауіпсіздік
жүйесі ретінде ұсынылды, бұл кезде тек микробиологиялық қауіпті факторлар
ескерілді.
1993 жылы-комиссия қиын бақылау нүктелерінде қауіпті факторларды
талдау жүйесін қолдану бойынша жетекшілік қабылдады.
1993 жылы-тағам өнімдерінің гигиенасы бойынша Директива қабылданды.
1997 жылы-комиссия қазіргі заманғы ИСО концепциясын қабылдады.
3.2 Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға
қойылатын жалпы талаптар.
Стандарттарды құру, баяндау, мазмұндау, рәсімдеу жұмыстары ҚР СТ 1.5,
ҚР СТ 1.2 стандарттары бойынша жүзеге асырылады.
Стандарттар төмендегідей құрылымдық элементтерден тұрады:
• титулдық бет;
• алғы сөз;
• мазмұны;
• кіріспе;
• аталуы;
• қолдану саласы;
• нормативтік сілтемелер;
• анықтамалар;
• белгілер мен қысқартулар;
• талаптар;
• қосымшалар;
• библиографиялық деректер.
Стандарттарды әзірлеу жұмысы ҚР СТ 1.2-2002 “ҚР МСЖ мемлекеттік
стандарттарды әзірлеу тәртібі” бойынша жүргізіледі.
Стандарттардың жобасын әзірлеу жұмыстарын Қазақстан Республикасы
мемлекеттік стандарттау жоспары, техникалық комитеттің жұмыс бағдарламасы
(жоспары) және стандарттар әзірлеу туралы келісімдер бойынша немесе ынталы
түрде Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер (ТК), мемлекеттік басқару
ұйымдары, басқа заңды тұлғалар атқарады. Мемлекеттік стандарттау жоспарына
енгізілген стандарттар туралы ақпарат Мемстандарттың
енгізілуі тиіс.
Стандартты әзірлеу кезінде Қазақстан Республикасында күші бар заңдар,
мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары, техникалық регламенттер,
мемлекет үшін қажетті халықаралық, аймақтық, шетелдік, ұлттық стандарттар
басшылыққа алынуы керек.
Стандарттарды әзірлеу кезінде ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-
конструкторлық, тәжірибелік-технологиялық, жобалау жұмыстарының нәтижелері
патенттік зерттеу нәтижелері және де басқадай отандық және шетелдік ғылым,
техника және технология жетістіктері туралы ақпараттар пайдаланылады.
Ұйымдастыру-әдістемелік бірлігін және стандарттарды қолдануға өз
уақытында дайын болу үшін жағдай жасау мақсатында стандарттар әзірлеудің
төмендегі тәртібі ескеріледі:
1 саты – стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.
2 саты – стандарт жобасын әзірлеу (бірінші редакция) және оны қарау ұйғару
үшін тарату.
3 саты – стандарт жобасының соңғы редакциясын жасау және бекітуге жіберу.
4 саты – стандартты бекітіп, мемлекеттік тіркеуден өткізу.
5 саты – стандартты басып шығару. Әртүрлі сатыларды өзара біріктіруге
немесе қосымша сатылар енгізуге болады.
Стандарттардың құрылуы, баяндалуы, ресімделуі, мазмұны және белгіленуі
ҚР СТ 1.5-ке сәйкес болуы тиіс.
Мемлекеттік стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.
Стандартты әзірлеу алдында дайындық жұмыстарымен қатар мемлекеттік
стандарттың өкілетті мекемесіне өтінім келтіреді. Қажетті жағдайда
стандартты ынталы түрде әзірлеуге болады. Алайда жұмысты қабаттастырмас
үшін стандартты әзірлеу туралы мәлімет мемстандартқа жіберілуі тиіс.
Өтінішті ҚР аумағында орналасқан мемлекеттік басқару ұйымдары,
стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер, басқа да заңды және жеке
тұлғалар бере алады.
Өтінішті даярлау және қарау, мемлекеттік стандарттау жұмыстарының
жоспарын әзірлеу ҚР СТ 1.7 сәйкес атқарылады. Өтінішке стандарт әзірлеудің
қажеттілігі мен себептері жазылады, сонымен қатар өтінішке стандарттың
жобасы немесе стандарт әзірлеудің техникалық тапсырмасы қосымшаланады.
Техникалық тапсырмада стандартты әзірлеу кезеңдері мен олардың
орындалу мерзімі; стандарттың бөлімдері және стандарттауға белгіленген
объектінің негізгі сипаттары мен көрсеткіштері; стандартпен бірге берілетін
құжаттардың тізімі; стандарттың жобасын қарау немесе ұйғару үшін жіберетін
мемлекеттік басқару ұйымдары мен мекемелердің тізімі, нормаларды
үйлестірілуі тиіс халықаралыққа сәйкес стандарттар тізімі, тапсырушының
басқа да талаптары жазылады.
Мемлекет қажеттілігі үшін әзірленетін стандарттар ҚР-ның “Мемлекеттік
сатып алу туралы” заңы бойынша конкурстық негізде дайындалады.
ТК (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасын әзірлеу жұмыстарын
ұйымдастырғанда, жобасын әзірлеуге қатысатын мүдделі жақтардың өкілдерінен
құралатын жұмыс тобының құрамын анықтайды. Бұл топқа алдыңғы қатарлы ғылыми
зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық ұйымдар мен жоғарғы оқу орындары
енгізілуі керек.
Бекітілген бағдарлама, жоспар және келісімдерге сәйкес жұмыстың
атқарылу мерзімін стандартты әзірлеу кезеңдерімен жеке-жеке анықталады.
Стандарттың жобасын (бірнеше редакциясын) әзірлеу.
Жұмыс тобы стандарттың жобасын дайындап, оған түсініктеме жазады.
Стандарттың түсініктемесіне төмендегідей мәліметтер енгізіледі:
-стандартты әзірлеудің техникалық-экономикалық негізін келтіру;
-стандарттау объектісінің сипаттамасы;
-стандарт жобасының ҚР заңдарынан техникалық регламенттерге, халықаралық
(аймақтық) нормаларға, ережелер мен ұсыныстарға,сондай-ақ шетелдердің
ұлттық стандарттарына сәйкестігі туралы мәліметтер;
-стандарт жобасының басқа нормативті құжаттармен байланысы туралы
мәліметтер және оларды қайта қарау, өзгертулер енгізу немесе жою жөніндегі
ұсыныстар;
-стандарт жобасына пікір алу, келісу үшін тарау туралы мәліметтер;
-ақпараттық көздер;
-стандарттау объектісінің патент тазалығы туралы мәліметтер.
Техникалық комитет (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасының ҚР-
мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары мен заң талаптарына
сәйкестігін тексереді және оны түсініктемесімен бірге ТК мүшелеріне және
мүдделі мекемелерге жібереді.
Стандарттың әзірленген жобасы және ол туралы мәлімет немесе
аннотациясы мүдделі мекемелермен шетелдік әріптестердің щй-пікірлерін алу
мақсатымен мемстандарттың WEB – сайтына енгізілуі керек.
Стандарт жобасы стандарттау объектісіне байланысты пікір алу үшін
көбінесе стандартқа тапсырыс берушіге, мүдделі мекемелер және қоғамдық
ұйымдарға таратылады.
Келісім алу үшін:
• тапсырыс беруге;
• өнім, процесс пен қызметті нормалау, олардың қауіпсіздігін, бақылау
міндетін жүктеген мемлекеттің бақылау ұйымдарына;
• Мемстандартқа;
• Қазақтың балалар тағамы және прафилактикалық тамақтану академиясына;
• Стандарт жобасын әзірлеуге байланысты қайта қарау, өзгерту немесе жоюға
жататын бір-бірімен байланысты ұлттық техникалық регламент және
нормативті құжаттарда әзірлеуші мекемелерге жіберіледі.
Мүдделі мекемелердің стандарт жобасына келісім беру, пікір дайындау
мерзімі, жобаны алған күннен бастап санағанда 1 айдан аспауы тиіс. Бұл
уақыт ішінде пікір келтірмесе стандарт жобасы келісілген болып
есептеледі.
Стандарт жобасының соңғы редакциясын әзірлеу және оны бекітуге жіберу.
Әзірлеу – мекеме ТК келтірілген пікірлерді ескере отырып стандарт
жобасының соңғы редакциясын дайындайды.
Қажетті жағдайда стандарт жобасының соңғы редакциясы пікір алу,
ұйғарылу үшін қайта таратылады.
Стандарт жобасына келіспеушілік болған жағдайда әзірлеуші – мекеме
оларды талқылау және шешу жұмысын ұйымдастырады.
Стандарт жобасына өнім қауіпсіздігін бақылайтын мемлекеттік ұйымдардың
келісімі бойынша немесе келіспеушілік мәселесін шешу, мүмкін емес болса,
стандарттың жобасы ұйғарылмайды.
Келісімге қол жеткізу мүмкін емес жағдайда стандарт жобасы соңғы шешім
шығару үшін Мемстандартқа жіберіледі.
ТК немесе әзірлеуші – мекеме стандарт жобасының түбегейлі редакциясын
қарап, бекіту үшін оның екі данасын (мемлекеттік және орыс тілінде)
Мемстандартқа жіберіледі.Олардың әзірлеуші – мекеменің бастығы қол қойған
хатпен жіберілген алғашқы нұсқасы болу керек.
Стандарт жобасына қосымша ретінде өнімнің үлгісі көлемі үлкен заттың
сызбасы (қажеттілік жағдайда) немесе суреті және төмендегі құжаттар бір
данадан жіберіледі.
-стандарттың электрондық нұсқасы;
-стандарт жобасына түсініктеме қағаз;
-Мемстандарттан белгіленген форма бойынша пікірлер жиынтығы;
-стандарт жобасының ұйғарылымын растайтын негізгі құжаттар (жиналыс
хаттамалары);
-стандарт жобасының түбегейлі редакцияның қараған жұмыс тобының жиналысының
(ол жүргізген болса) хаттамасы;
-қабылдау комиссиясының (дегустация комиссиясының көркемдік –техникалық
кеңестің) жиналыс хаттамасы немесе өнімді сынау (қажетті жағдайда) актісі.
Стандартты бекіту және мемлекеттік тіркеу.
Мемстандарт стандарт жобасын қарап шығып оны бекіту, толықтыру үшін
қайтару немесе жұмыс кестесінен алып тастау туралы шешім қабылдауы.
Стандартты бекітерден бұрын Мемстандарт оның республикада қолданылатын
заңдардың талаптарына, техникалық регламенттерге, мемлекеттік стандарттау
жүйесінің стандарттарына, өзара байланысты мемлекеттік, мемлекетаралық,
халықаралық, аймақтық және шетелдердің ұлттық стандарттарының талаптарына,
метрологиялық ережелер мен нормаларға, қолданылып жүрген терминологияға,
стандарттарды құру және баяндау (жазу) ережелеріне сәйкестігін тексереді.
Мемлекеттік стандарттар Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне
енеді.
Негіз қалаушы (ұйымдастыру - әдістемелік) және жалпы техникалық
стандарттар, қабылдау ережелері, бақылау тәсілі, буып – түю, таңбалау,
тасымалдау және сақтау стандарттарын бекіткенде қолдану мерзіміне шек
қойылмайды, тексеру уақыты көрсетіледі.
Өкімдер мен технологиялық процесстер, қызметтері жөніндегі мемлекеттік
стандарттарды өнім мен технологияны жаңарту уақытын ескере (көрсете) отырып
шектеулі (5 жылдан артық емес) мерзімге бекітеді.
Стандартты күшіне енгізу күні оны бекіткен кезден кемінде бір жылдан
кейін болып белгіленуі керек. Алайда кәсіпорын, мекемелер қолдануға дайын
жағдайда болса бекітілген стандарттар басқа кез келген күні күшіне
енгізілуге болады, бірақ бекітілген және тіркеуге алынған күнінен бұрын
емес.
Бірақ бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген
тәртіп бойынша мемлекеттік стандарттардың мемлекеттік тізіміне енуі
(тіркелуі) тиіс. Қажет болған жағдайда мемлекеттік стандарттар әзірлеуші –
мекемеге толықтап жетілдіру үшін қайтарылады немесе әзірлеуден алынып
тасталады.
Әзірлеуден алыну себептеріне:
• стандарттың жобасы ҚР-нда қабылданған стандарт және техникалық
регламенттердің міндетті талаптарына сай келмеу;
• стандартты әзірлеу кезінде пайда болған келіспеушілікті шешу мүмкін емес
болса;
• қолданыстағы мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттардың талаптары
қосарлану (егер әзірлену үстіндегі стандарт жобасында олардың қызметін
тоқтату көрсетілмеген болса) сияқты себептер жатуы мүмкін.
Мемстандарт бекітілген мемлекеттік стандарттар туралы мәліметті ай
сайын шығатын “Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары”
ақпараттық нұсқауына (ҚР СТАН) жариялап отырады.
Бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп
бойынша басылып, таратылады.
Стандартты тексеру және жаңарту жұмыстары елдің қорғаныс қабілеті мен
экономиканың және халық қажеттілігі бойынша және халықаралық талаптарға
сәйкес атқарылады.
Әзірлеуші стандартты жаңарту жөнінде заңды және жеке тұлғалардан,
соның ішінде мемлекеттік өнім қауіпсіздігін бақылау ұйымдарынан түскен
ұсыныстарға талдау жасап, жинақтап қорытады.
Мүдделі заңды және жеке тұлғалар ұсыныс ретінде өзгерту жобасын немесе
қайта қараған стандарт жобасын келтіруге болады.
Әзірлеуші – мекеме түскен ұсыныстарды ескере отырып, стандарт жобасын
(стандартқа кіретін өзгерістерді) немесе стандартты қайта қарау немесе жою
туралы ұсыныс пікірін Мемстандартқа келтіреді.
Мемстандарт стандартты жою туралы шешімді мүдделі – мекемелердің
ұсынысы бойынша жасайды.
Стандартқа өзгертулер енгізу.
Стандартқа өзгерістер енгізу, соның ішінде стандарттың мерзімін
ұзарту, шектеу немесе шектеулі уақытын алып тастау, сондай – ақ стандарттың
күшін қалпына келтіру немесе жою іс әрекеттері өзгертулер түрінде
ресімделеді.
Егер қолданыстағы (күші бар) стандарт талаптарына тексеру жүргізіліп,
оның деңгейі ҚР – ның экономикалық қажеттілігі мен тапсырыс берушілер
талабына сәйкес екені анықталса, онда өзгертулер ресімделмейді, ал
мемлекеттік стандарттың мерзімін ұзарту мемстандарттың қаулысымен жүзеге
асады және бұл туралы мемстандарттың Мемлекеттік реестріне арнаулы жазба
енгізіледі.
Стандартқа енетін өзгертулер стандарттың жеке талаптарын ауыстыру,
толықтыру немесе алып тастау, мемлекеттік стандарттың күшін қалпына келтіру
немесе шектеу мақсатымен жасалады.
Егер енгізілген өзгерістер мәтінінің көлемі мемлекеттік стандарт
көлемінің 50% - нен асып кетсе онда бұл стандарт қайта қаралады немесе
өзгертулер бекітілгеннен кейін дереу қайта басылуы тиіс.
Стандартқа өзгерістер жаңа да жоғары талаптарды енгізу және
халықаралық нормалар мен талаптарға үйлестіру ниетінде әзірленеді. Алайда
бұл талаптар өзара алмасу, жаңа өнім бұрынғы өз күшіндегі стандарт бойынша
жасалған өніммен сәйкестікте болу, сондай – ақ халықаралық жүйелердің
талаптарын бұзбауы тиіс.
Редакциялық немесе (және) сілтемелік сипаттағы өзгерістер өнім
(қызмет) сапасының талабын ауыстыру (толықтыру, алып тастау) жағдайында
өзгерістер, әзірлеген кезде, сондай – ақ Республикада күші бар техникалық
регламенттер, халықаралық (аймақтық) стандарттар, нормалар мен ережелер,
нұсқаулар және шетелдердің ұлттық стандарттарын қолдануға байланысты
өзгертулер енгізу кезінде ескеріледі.
Өз күшіндегі мемлекеттік стандартқа енгізу үшін дайындаған өзгерістер
жобасы немесе аннотациясы пікір алу үшін ҚР – ның Мемстандартының
мамандандырылған баспасына басылады.
Өз күшіндегі стандартқа енгізілнтін өзгерістерді әзірлеген кезде өзара
байланысты стандарттар мен құжаттарға кіретін өзгерістер қатар дайындалады.
Егер өзгерістер жобасы мемлекеттік стандартты ұйғарушы мекемелердің
қызметтік талаптарына қатыссыз болса, онда олардан келісім алмай – ақ қоюға
болады.
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасын бекітіп, тіркеу үшін
Мемстандартқа екі дана (мемлекеттік және орыс тілінде) жіберіледі, олардың
бірі алғашқы данасы болу керек.
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасымен бірге бұл жобаның
ұйғарылуын растайтын нақтылы құжат жіберілуі тиіс.
Өзгерістер Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне енеді.
Бекітілген өзгерістер мемлекеттік стандарттың Мемлекеттік реестріне
енгізіледі. Енгізілген әрбір өзгеріске Мемстандарт реттік номер береді және
өзгерістің күшіне енетін күнін көрсетеді, бірақ ол күн өзгеріс бекітілген
күннен кейінгі 6 айдан бұрын болмауы керек.
Стандарттың қолдану мерзімін ұзарту, шектеу немесе шектеуді алу
жөніндегі ұсыныс Мемстандартқа стандарттың қолдану мерзімі аяқталардан
6 ай бұрын жіберіледі.
Мемлекеттік стандартқа енгізілетін өзгерістердің бекітілгені туралы
мәлімет, өзгерістің мәтіні, сондай – ақ стандарттың мерзімін ұзарту,
шектеу, шектеуді алу немесе стандарттың күшіндегі мерзімін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 7
1. Әдебиетке шолу 10
1.1. Шет елдердін етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын 10
талаптар.
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы 15
1.3 Ірі қара малдың етінін сапасы 18
2. Негізгі бөлім 19
2.1. Нормативтік сілтемелер 19
2.2. Терминдер мен анықтамалар 20
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижелері 25
3.1.Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген25
техникалық шарттарды әзірлеу
3.2.Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, 26
баяндауға қоыйлатын жалпы талаптар
3.3. Сиыр етіне қойылатын техникалық талаптары 37
3.4 Сиыр еті жаңа стандарттың техникалық талаптары 40
4. Стандарттарды үйлестіру экономикалық тиімділігі 49
5. Еңбек қорғау 51
6.Қорытынды 54
Қолданылған әдебиеттер 55
Қосымша А
Кіріспе
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың дамуы, агроөндірістік кешеннің
ұйымдар мен мекемелер жеке меншігінің көптеген формалары, олармен
басқарудың мемлекеттік құрылымның қалыптасуы, алдағы Дүниежүзілік сауда
ұйымына енуі сертификаттау және стандарттаудың, өндірістік технология мен
өңдеудің, өнім сапасын жоғарлату жүйесінің критикалық бағасын жүктейді.
Өлшем бірлігін қамтамасыздандыру және техникалық реттеу саласында
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне енгізу, сертификаттау
бойынша жұмыстарды күшейту талаптары мен экономикалық шарттардың өзгеруінен
АӨК-гі стандарттау бойынша нормативтік құжат қорын жақсарту және қайта
қарауды шарт етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттар қорында жалпы
44 368 стандарттар бар. Қазіргі кезде АӨК өнімдеріне 1897 стандарттар бар,
соның ішінде 889 стандарттар өнімге және 1008 стандарттар ауыл шаруашылық
және тағам өнімдерінің сапасын сынау әдістеріне арналған, сонымен қатар
терминдер мен анықтамаларға, орамына, таңбасына, тасымалдануына және
сақталуына арналады.
АӨК секторында ұлттық стандарттардан да басқа құжаттар болады.
Қабылдау механизімімен, қолдану саласымен: салалық стандарттар мен өнімге
техникалық шарттармен ерекшеленеді.
Кейінгі жылдары тағам өнімдеріне, сынау әдістеріне БҰҰ-да ФАОВОЗ,
Кодекс Алиментариус Комиссиясының стандарттары мен халықаралық
стандарттардың талаптарын ескере отырып, ұлттық стандарттарды өндірген
кездегі қолданылған отандық стандарттарды халықаралықпен үйлестіру және
аналогтардың жоқ болғандағы тікелей қолдану жөнінен үлкен жұмыс
жүргізіледі.
Қазіргі кезде тағам өндірісінде негізінен Кодекс Алиментариус
Комиссиясының, ФАОВОЗ стандарттары, ИСО және басқа да елдердің
стандарттары қолданылады.
ИСО стандарттарына, соның ішінде 9000 сериялы МС ИСО стандарттарына
ориентация пайдасына ең басты мәселе - отандық және халықаралық нарықта
өнімнің бәсекелестік қабілеттігін жоғарлату. ИСО стандарттары Қазақстанда
барлық өндірісте кең тарала бастады. Әлемнің әр түрлі региондарынан келетін
өнімнің таңдауы кең болған сайын, халықаралық деңгейде стандартталған өнім
сапа, беріктілік және қауіпсіздіктің барлық деңгейіне сай бола алады.
Қазіргі уақытта ИСО-ның 21 стандарттары ет және ет өнімдеріне
арналған.
Тағам өнімдеріне ИСО стандарттарының ішінде негізгі бөлімі – үлгі алу
әдістемесіне, майлылықты, қышқылдылықты, құрғақ затты, күлділікті,
ылғалдылықты, ақуызды анықтау әдістеріне арналған. Сальмонеллалар мен басқа
да патогенді микроорганизмдерді шығару, нитраттар мен нитриттерді анықтау
әдістері стандартталған.
Осыған байланысты сиыр етіне ҚР СТ жобасын актуалды өңдеу халықаралық
талаптармен үйлестіру.
Ғылыми зерттеулер мен әлемдік тәжірибе жылқылардың өнімділігін
бағалаған кезде түрін, жасын, тірілей салмағын, қоңдылығын және сүйекті ет
шығынын ескеретін болсақ, ал ұша сапасын бағалаған кезде оның салмағын,
толық еттілігін, жұмсақ бөліктің мөлшері, ұшада май ұлпаларының жиналуы,
бұлшықет және май ұлпаларының түсі ескеріледі.
Бүгінгі күні ТМД елдерінде, соның ішінде Қазақстандағы союға арналған
жылқы, сонымен қатар жылқы және құлын етінің классификациясы мен бағалау
жүйесі шикізаттың сапалы әртүрлілігін есепке алмайды және осыған байланысты
өндірістің өсуін стимулдауды, жануарларды өсірудің интенсивті әдістерін
енгізу мен ет сапасын жақсартуды қамтамасыздандырмайды.
Жеке саудаға, қоғамдық тамақтануға және тағамдық мақсатта өндірістік
өңдеуге арналған ұшадағы сиыр етінің талаптары МЕМСТ 779 Жартылай ұша мен
ширектегі сиыр еті көрсетілген. Стандартта сиыр етін екі категорияға
бөлінуі қарастырылған – бірінші және екінші.
Ет сапасын бағалау негізінде визуалды және органолептикалық әдістерді
қарастыратын субъективті критерийлер болу керек.
Техникалық реттеу туралы заңда ұлттық стандарттың әзірлеушісі кез
келген тұлға бола алады.
Дипломдық жұмысына мынадай мақсаттар қойылған:
1. Жұмыс тақырыбы бойынша халықаралық стандаттарын және басқа да
нормативтік құжаттарды жинау және жүйелендіру;
2. Сиыр еті жаңа стандарттың халықаралық талаптарымен әзірлеу;
3. Сиыр етіне халықаралық стандарттады үйлестірудің экономикалық
тиімділігін анықтау.
1. Әдебиетке шолу
1.1 Шет елдердің етті ірі қара мал шаруашылығы қойылатын талаптар.
Cойыс малы мен оның етінің сапасына деген талап шикізат өндіру, оны өңдеу
жағдайы, тұтынушы талабы ескерілетін стандарттарға сай келуі тиіс. Сол
стандарттар негізінде сатып алу бағасы, өндіру сатысындағы үстемелер,
кемітулер, айналым,тұтыну мәселелері келіп туындайды.
Дамыған елдердің көбісінде сойыс малы (категория) мен олардың ұшасына
(сорт) деген бірыңғай стандарттар жүйесі қабылданған. Бұл сойыс малының
категорияларына сол мал ұшаларының белгілі бір сорттары сай келеді деген
сөз. Мұндай стандарттар жүйесі етке өткізілетін мал сапасына себепші
болады. Өйткені фермерлер оларды белгілі категоияларға және оларға деген
бағаға сай бордақылайды.
ЕО елдерінде малдың жасы мен жынысын ескере отырып, бұлшық ет және
май ұлпаларының мөлшері бойынша ірі қара ұшасын бағалаудың бірыңғай EUROP
жүйесі бар. Онда бұлшық еттенуді қабылданған бағалау негізінде анықталатын,
ұшаларды 5 кластық сапаға (E-өте таңдаулы,U-өте жақсы,R-жақсы,O-айтарлықтай
жақсы,P-қанағаттанарлық), сондай-ақ қыртыс майының қалыңдығы бойынша
анықталып, цифрлармен белгіленетін (1-май ұлпасыз, 2-май өте жұқа, 3-май
қабаты онша емес, 4-семіз, 5-өте семіз) бес қоңдылық категориясына бөлу
қарастырылған. Жоғарғы категорияға жатқызылған ұшалардың сойыс шығымы
жоғары да (56,5 – 56,06%), ал ең төменгі категориядағы ұшаның сойыс шығымы
өте аз (52,0 – 50,0 %).
АҚШ-тағы сиыр етін кластаудың бүгінгі жүйесінің негізіне сандық және
сапалық көрсеткіштері алынған. Сиыр етін өндіруге арналған сойыс малы
жынысы (ұрғашы баспақтар, тарттырылған еркек баспақтар, сиыр, өгіз және
бұқалар) және жасы (А-9-30 айлық төл, В-30-48 айлық төл, С-48-60 айлық төл,
Д және Е-60 айдан асқан мал) бойынша бөлінеді. Мал жасы түсі мен кейбір
сүйектері формасының үйлесімі, шеміршектерінің қатаюы, арық етінің түсі мен
ұлпаларының құрылымы, жыныс органдарының жетілуі негізінде айырылады.
Ет сапасы бойынша ұша жоғары, іріктелген, жақсы, стандартты,
тауарлық, пайдаланылатын, колбасалық, консервілік деп сегіз категорияға
бөлінеді. Ұрғашы баспақтар тарттырылған еркек баспақтар етінде ғана осы
сапа категориясынын сегізі де бар. Сойыс малының белгілі бір категориясына
(бірінші категориядан бесініші категорияға дейін) ұша сорттары ет шығымы
бойынша сай келеді.
Бұл елде сүйексіз ет сату ісі кең тарағандықтан, кейде ұша
сорттылығын бөлшек саудада сату үшін жаясын, жамбас етін, сүбесін, қабырға
және мойын-жауырын бөлігінің етін әбден бөліп алғаннан кейін жұмсақ ет
шығымына қарай бағалайды. Бірінші категорияға мүше бөліктерінің жұмсақ
етінің жиынтық шығымы 52,4% және одан астам, екіншіге 52,3-50,1, үшіншіге
50,0-47,8, төртіншіге 47,7-45,5, бесіншіге 45,4 және олар мал
өткізушілермен есеп айырысқанда соған негіз болып табылады, яғни олардың
үлесіне сиыр ұшасының бүкіл құнының 80 пайыздаы келеді.
Канадада сиыр ұшасын стандарттау негізіне мал жасы ескеріле
отырып,сандық және сапалық сипаттамалар(етінің түсі, консистенциясы,
мәрмәрлігі) алынады.Бұлар ұшаны бес категорияға (А;В;С;Е) бөледі. Оның
үстіне алғашқы екеуі осының негізінде ет шығымы шығарылатын ұша массасына
және 11-қабырға деңгейіндегі бұлшық ет астындағы май қабатының қалыңдығына
қарай 4 сортқа (1,2,3 және 4) бөлінеді.
Италиядағы етті ірі қара мал шаруашылығы.
Италияның мал шаруашылықтары етінің өнімділігі жоғары, ірі,
өсімділігі озық етті бағыттағы ірі қара малдарын өсірудің көптеген қыр-
сырларына тәжірибелер жасауда. Өнімділік деңгейі рекордтық көрсеткішті
табындар құрылды, ондағы 12 айлық өгізшелердің тірілей салмағы 500кг-нан
асқан, 18 айлықтары 700кг-нан жоғары, 24 айлықтары 1100кг-нан, ал 4 жастағы
өгізшелер салмағы 1700кг-нан асқан. Италияда озық өндіруші-бұқалар арнайы
етті тұқымдарды қолдану ұйымдастырылған. Тек қана етті бағыттағы тұқымдарды
қолдан ұрықтандыру орталықтары құрылған.
Италия - өнімділігі жоғары етті тұқымдардың шығу тегінің отаны. Ет
бағытындағы ірі қара мал тұқымдарының негізгілері – киандық, маркиджандық,
романьольдық. Солармен қатар маркитандық, пьемондық, ет бағытындағы
симменталдық, шароле, лимузин және т.б көптеген етті және етті-жұмысшы
бағыттағы – апулийлық,мареммдық, марштық, подолийлық және чиана тұқымы.
Италиялық тұқымдардың сипаттық ерекшеліктері - өсуінің жоғарғы озықтылығы.
Оптималды азықтандырғанда жас малдығ орта тәуліктік өсімділігі 1500-
2000г құрайды. Италияның ұлттық мақтанышы – киан тұқымы, 12 айында
өгізшелерінің тірілей салмағы 600кг, 18 айында 800кг, 24 айында 1000кг және
одан да жоғары. Олардан ең жақсысы 1500кг салмаққа жетеді. Мысалы: фалло
өгізшесі 24 айында тірілей салмағы 1630кг, донетто – 1775кг, еттің рекордты
шығымдылығы 67,4%. Бордақыланған малдар мәрмәрлі, жағымды нәзік дәмді сиыр
етін береді.
Зерттеу кезінде өгізшелердің туылғаннан кейінгі орта тәуліктік
өсімділігі 18 айға дейін 1200-2000г құрайды, ұрғашылары 1000-
1300г.Маркиджан тұқымының көрмелік өгізшелері 6 айлық мерзімінде тірілей
салмағы 384-435кг, 12 айында 634-695кг, 18 айында 854-922кг, 24 айында 1019-
1105кг болған.Өсімділігінің озықтылығымен романьоль тұқымының өгізшелері
көзге түседі. Олардың туылғаннан бастап орта тәуліктік өсімділігі 18 айға
дейін 1500г, 20 айға дейін 800-850кг-ға жетеді.
Италиядағы мал шаруашылығы қазіргі заманғы ғылымның селекция
саласындағы даму, көбею және ауыл шаруашылығы малдарын азықтандырудың
жетістіктерінің есебінен жүргізіледі.
Ресейдің етке арналған малдарының бірегей стандарты туралы.
Жаңа бірегей стандарттың негізі алынған еттің сандық және сапалық
көрсеткіштері жоғары болатын малдарды өндіру,халықаралық стандарттармен
үйлестірудің ғылыми критерийі болып табылады.
Оны өңдеу және бекітудегі ірі өара малдың және алынған ұшаның сапа
талаптарын, Ресейде өңделген еттердің өнімділігі, ұшаның немесе еттің
сапасына әсер ететін сойыс контингенті ескеріледі.
Тұқымдардың арасында тек тірілей салмағы бойынша ғана емес, сонымен
қатар ет өнімділігінен де айырмашылығы болатыны анық. Жас малдың орташа
орташа тірілей салмағы жеке тұқымдарда жасы бойынша 17-18 айлық 437ден
566кг ауытқиды. Арнайы ірі мал тұқымы шароле және оның сүт бағыттағы
тұқымдармен құрамдалған орта арнайы етті бағыттағы тұқымдар – герефорд,
қазақтың ақбас сиыры, лимузин, аббердин-ангксс, қалмақ сиыры және оның
қосындылары.
Ресейдің мүйізді ірі қараларының әр түрлі тұқымды контингентін ескере
отырып, өңдеу кезінде салмағы бойынша майдың жиналуын малдың
көрсеткіштеріне ірі, орташа және ұсақ тұқымдарына талаптары бірдей. Мысалы
етті тұқымдар біреуінде май жиналымдары мүлде жоқ деуге болады (шароле)
және май жиналымдары анық көрінеді (қалмақ сиыры).
Мүйізді ірі қараның жас малының өсіру кезіндегі және ет үшін
бордақылауды интенсивті өсімділігі еттің өнімділігімен көзге түседі. Олар
азығының төлемінің тиімділігімен, жоғарғы майлы салмағымен, ұшасының
салмағымен және жұмсақ етінің шығымдылығымен сипатталады.
Орта есеппен алғанда тірілей салмағы 325кг-нан 475кг-ға немесе 46%,
ұша массасы 57% дейін көтеріледі,жұмсақ ет шығымдылығы 65%, бұл ұша етінің
толық жақсаруын жоғарлатады.
Қазіргі уақытта мүйізді ірі қара малын бағалаудың негізгі объективті
критерийі болып, бордақыланғаннан кейінгі малдың тірілей салмағы және
қоңдылығы, құжатта рәсімделген жас, тұқым, жыныс, сою алдындағы тірілей
салмағы,ұшаның массасы және категориясы, сонымен қатар тіс аркадасы туралы
деректер болып табылады.
Шет елдік стандарттарда объективті критерийлері, бағалауы, өте аз
мөлшерде ескеріледі. Жасын, жынысын, өнімділік бағытын малдың және ұшаның
субъективті көрсеткіштерін құжаттар бойынша анықтайды. Ұшаларды формасы
және толық еттілігі, тері асты майларының жиналу деңгейі бойынша бағалайды.
Союға әкелінген үлкен мүйізді ірі қара малы стандарт жобасында 2
категорияға бөліну болжалады, алынған ұша және мал сапа талаптарына сәйкес.
Ресейдегі ірі қара мал шаруашылығын озықтандырудың негізгі бағыты бұл
сиыр – бұзау технологиялық циклдің процесінде жас майсыз сиыр етін 6-9
айлық мерзімде 200кг жеткізудің ғылыми жүйе негіздерінің озық технологиясын
қарастыру болып табылады.
Етті бағыттағы малдардың өнімділігін арттыруда отандық – қазақтың
ақбас тұқымы, қалмақ сиырының тұқымы ерекше көзге түседі. Олар азықтарға
шығынсыздығымен, бейімделушілігімен, тез жетілгіштігімен, етінің
технологиясы және сапасының жоғарылығымен, арқасының кеңдігімен және анық
көрінетін май қатпарымен ерекшеленеді. Ет түсі солғын, ашық немесе ашық-
күлгін немесе күлгін бұзау еті деп аталады. Бұзау еттерін салмағына
байланысты мынадай категорияларға бөледі: жеңіл - 40кг, орташа - 70кг,
ауыр - 150кг.
Кейінгі 8-10 жыл ішінде Батыс Еуропа елдерінде бұзау етінің ауыр
ұшасын алу технологиясы жасалды және қолданып келеді. Ақ, күлгін бұзау
етін алудағы классикалық тәсілге қарағанда, бұл әдістің ерекшелігі мұнда
бұзауларды 7-8 айға дейін өсірудің жаңа базалық технологиясы қалыптасқан.
8 айлық бұзауларды сойғанда алынған үшалардың бұлшық еттері жақсы
дамыған (еттілік индексі 3,46), майлы қатпары әлсіз байқалады, бұлшық
еттерінің түсі ашық-күлгін, күлгін бұзау етіне сәйкес.
Физико-химиялық көрсеткіштерінің комплексі бойынша жас сиыр етіне
сәйкес. Бұзау етіндегі белок мөлшері 20,2%, сиыр етінде 19,1%;майы 4,5 және
12,4%; белокты-сапа көрсеткіші 4,69 және 4,6 сәйкес. Етінің түсі қызыл
болады, пісірілгені – айтарлықтвй дәмді, хош иісті, нәзік және шырынды.
Сорпасының сыртқы түрі өте жақсы.
Бұзауларының жасына байланысты 2 топқа бөлуді қарастырыды: 14 күннен
3 айға дейін және 3 айдан 8 айға дейін.
Бұзау етін қоңдылығына байланысты 2 категорияға бөледі: сүт еметін
бұзаулар,3 айлық бұзаулар бірінші категория талаптарына сай бұзаулардың
тірілей салмағы 30кг. 3 айдан 8 айға дейінгі бұзауларға тірілей салмағы
бойынша (150кг жоғары) талаптары бекітілген.
Алынған көрсеткіштердің барлығы стандарттарда бекітілген талаптарға
сәйкес болуы керек. Сонымен, жаңа стандарт ірі қара малын өсіруді және
бордақылауды озықтандыруды қолдану бағасын және бұзау еті мен сиыр етінің
қазіргі заманғы талаптарға сәйкестігін, яғни көбіне халықаралық
стандарттарға жақын жағын қарастырады.
1.2 Сойыс малдары және олардың сипаттамасы.
Ет өңдеу кәсіпорындарына өңдеуге әкелінген олардан тамақтың ет
өнімдерін алуға арналған қолда өсірілетін малдар мен құстарды сойыс малдары
деп атайды. Оларға ірі қара, шошқа, жылқы, қой, ешкі, түйе, үй қояны,
қодас, тауық, қаз, үйрек, күркетауық жатады.
Ірі қара мал – республикамыздағы мал шаруашылығының ең ірі
салаларының бірі. Барлық өндірілетін еттің 45 % мөлшерін ірі қара
шаруашылығынан аламыз.
Ет өндіруде ірі қараның ішінде арнаулы етті бағыттағы ірі қара
тұқымды малдар өсіріп - өркендетудің бағытының маңызы зор. Етті тұқым
басқаларына қарағанда тез өсіп жетіледі, қысқа мерзімде етке тапсыруға
жарамды, сойыс шығымдылығы жоғары және етінің сапасы да жоғары.
Қазақстанда етті бағыттағы ірі қара тұқымдарының бірнеше түрлері
өсіріледі. Солардың ішінде қазақтың ақбас тұқымы (сур.1), қалмақ (сур.2),
санта – гертруда (сур.3), әулиекөл (сур.4), абердин – ангусс (сур.5) және
аз мөлшерде шет елдік тұқымдар – шароле, герофорд малдары өсіріледі.
Қалмақ тұқымы – ертеден келе жатқан,
жайып семіртуге көнімпаз ауа райының құбылмалы жағдайына төзімді мал.Еті
дәмді. Қазіргі кезде республикамыздың құмды, шөлді, ыстық жерлерінде
жергілікті өнімділігі төмен, масасы, сонасы көп көл жағалауларындағы ірі
қара тұқымдарын жақсартуға пайдаланылады. Мойынқұм, Балқаш көлі
жағалауларындағы мекендерде жақсы өсіп жетіледі. Бұқаларының тірідей
салмағы 600 – 800 кг, сиырлары 450 – 500 кг жетеді. Сойыс шығымдылығы 55 –
61% - ке дейін барады.
Аулиекөл тұқымы. Республикамыздың
Қостанай, Көкшетау, Павлодар облыстарының шаруашылығында жаңадан шығарылған
етті бағыттағы тұқым. Жайылымда бағуға, бордақылауға бейім, тез жетілгіш
тұқым. Енесінен айырған бұзауларының салмағы 220 – 230 кг жетеді. Ересек
бұқаларының салмағы 800 – 900 кг, сиырлары 450 – 500 кг.
18 – 20 айға дейін семірткенде бұқаларының салмағы 60 – 65% .
Санта – гертруда. Америка Құрама Штатының
.
Техас штатынан әкелінген. Негізгі республикамыздың оңтүстік, оңтүстік батыс
облыстарында тараған. Өзен, көл жағасында, көп құрғақ шөпті жақсы жей
алатын және құрғақты ауаға суға төзімді мал тұқымы орташа салмағы: ересек
бұқалар 830 кг, сиырлар 530 кг. Сойыс шығымдылығы 50 – 55%.
Қазақтың ақбас тұқымының сиыры.
Қазақтың ақбас тұқымы – республикамыздың түкпір – түкпірінде кең тараған,
денсаулығы мықты, ауа райының өзгеруіне төзімді, қыстың – 40 0С аязынан,
жаздың 40 0С ыстығынан төзімді. Өсімтал жайылымды да бордақылаған кезде де
ұшасының құрамына өте көп май жиналмайды. Еті дәмді Бұзауларын 7 – 8 айында
енесінен ажыратқанда 210 – 230 кг салмаққа жетеді. Сиырларының орташа
салмағы 520 - 530кг, ал бұқаларының салмағы 900 – 1000 кг жетеді. Сойыс
шығымдылығы 54 – 65% 18 айындағы бұқашықтары жедел бордақылауда 500 кг
салмаққа жетіп сойыс шығымдылығы 60% астам болады. Алдыңғы қатарлы
шаруашылықтарда тәуліктің салмақ өсімділігі 500 – 900г дейін жетеді.
Абердин – ангусс тұқымының сиыры. Абердин – ангусс тұқымы – тез
жетілгіш, Шотландиядан әкелінген мал. Негізінен Ақтөбе, Қостанай, Павлодар
облыстарында жерсіндірілген. Абердин – ангусс малы ықшам, сирағы қысқа.
Етті, сүйегі жеңіл. Салмағы 500 – 550кг. Бұқалары 750 – 950 кг, 15 – 16
айлық тартылған өгізшелері 450 –460 кг тартады. Сойыс шығымдылығы 67 - 70%.
Суық және салқын ауа райына тез үйренеді. Абердин– ангусс малы сүтті
бағыттағы сиырларымен будандастырылып, салмақты, етті, сойыс шығымы жоғары
будан алынды.
1.3 Ірі қара малдың етінің сапасы.
Нарыққа түсірілген ет және ет өнімдерін міндетті түрде сараптау
жүргізеді. Нарыққа түскенде ет тексерілді ме, тексерілмеді ме оған
тәуелсіз сараптау жүргізіледі.
Ет комбинаттарында сараптаудан өтіп таңба басылған ет және ет өнімдері
фирмалық дүкендерге таратылуға жіберіле береді. Нарықта ет және субөнімдері
таратылғанда, тек дені сау малдардан таратылады. Ет және ет өнімдерінің
сараптауын нарықта ветеринарлық тәжірибесі бар немесе инспекторлық
тәжірибесі бар дәрігер ғана тексереді.Нарықтың территориясына сатуға түскен
ет және ет өнімдері міндетті түрде нарықтың сараптау лабораториясында вет-
санитарлық бақылау жүргізіледі.
Жеке тұлғалармен немесе кәсіпорын сатушыларымен сонымен қатар басқа
елдерден таңбаланып әкелінген ет және ет өнімдері қайта сараптаудан
өткізуге жіберіледі. Мемвет қызмет құжаттары және сәйкес таңбасы бар ет
кәсіпорнында сараптаудан өткен ет және ет өнімдері, егер олар мемлекеттік
сату орнына болса, қайта санитарлы бақылаудан өткізілмейді.
Мемлекеттік қадағалау органдары мұндай жағдайда сауда гигиенасы
жағдайларын, таңбаларды және құжаттарды бақылаумен шектеледі. Ал сауда
ережелері бұзылған жағдайда немесе өнімнің сапасына күдік туған кезде,
сонымен қатар таңба орындары дұрыс басылмаған жағдайда жалпы негіздерге
сүйене отырып, қайта сараптауды жүргізеді.
2. Негізгі бөлім
2.1 Нормативтік сілтемелер
ҚР СТ 1.0-2003 ҚР МСЖ. Негізгі ережелер.
ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.
ҚР СТ 1.5-2000 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына,
ресімделуіне және мазмұнына жалпы талаптар.
ҚР СТ 1.2-2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу тәртібі.
ҚР СТ 1.3-2003 ҚР МСЖ. Техникалық шарттарды әзірлеу , бекіту және
мемлекеттік тіркеу тәртібі.
МЕМСТ 15467-79 Өнім сапасын басқару Негізгі түсініктер.Терминдер мен
анықтамалар.
МСТ 779-55 Жартылай және ширек ұшадағы сиыр еті. Техникалық шарттар.
МСТ 7595-79 Ет. Сиыр етін жеке сауда үшін бөлу.
МСТ 15512-67. Экспорт үшін мұздатылған ширек ұшадағы сиыр еті.
МСТ 16867-71 Ұшадағы және жартылай ұшадағы бұзау еті. Техникалық
шарттар.
МСТ 23219-78 Ет. Жеке сауда үшін бұзау етін бөлу.
МСТ 18157-88 Сойылған мал өнімдері. Терминдер мен анықтамалар.
МСТ 16020-70 Союға арналған мал. Терминдер мен анықтамалар.
МСТ 5110-55 Союға арналған ірі қара мал.
МСТ 23042 Ет және ет өнімдері. Майды анықтау әдісі.
МСТ 26930-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Мышьякты анықтау әдістері.
МСТ 26932-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Қорғасынды анықтау
әдістері.
МСТ 26933-86 Шикізаттар мен тамақ өнімдері. Кадмиді анықтау тәсілі.
ИСО 3822-79 Ет және ет өнімдері. Болжаулы колиформды бактериялар мен
Escherichia coli табу және есептеу (арбитражды әдіс).
ИСО 3665-75 Ет және ет өнімдері. Сальмоннелді анықтау (арбитражды әдіс).
ИСО 7218-96 Микробиология. Тамақ өнімдері. Микробиологиялық
зерттеулердің жалпы ережелері.
ИСО 3100-1-91 Ет және ет өнімдері. Сынақ сұрыптап алудың әдістері.
ИСО 3100-2-88 Ет және ет өнімдері. Сынақтарды микробиологиялық зерттеулер
үшін дайындау
2.2 Терминдер мен анықтамалар
1) Үйлестірілген стандарт – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілерде белгіленген талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін
стандарт;
2) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесі – өз құзыреті шегінде
Техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды жүзеге асыратын мемлекеттік
органдардың, жеке және заңды тұлғалардың, сондай-ақ нормативтік құқықтық
актілердің, стандарттардың жиынтығы;
3) Мемлекеттік стандарт – уәкілетті орган бекіткен және
тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
4) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қоры – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілердің, стандарттың және мемлекеттік органдардың өз
құзыреттері шегінде қалыптастыратын өзге де құжаттарының
мамандандырылған қорларының жиынтығы;
5) Өнімнің өмірлік циклі – өнімді жобалау, өндіру , пайдалану,
сақтау, тасымалдау, өткізу, кәдеге жарату және жою процестері;
6) Мүдделі тараптар - қызметі техникалық реттеу саласындағы
нормативтік құқықтық актілерді әзірлеумен тікелей байланысты жеке
тұлғалар және олардың қауымдастықтары, одақтары, сондай-ақ қатысуы
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген өзге де
тұлғалар;
7) Өнімді, көрсетілетін қызметті бірдейлендіру – белгілі бір өнімді,
көрсетілетін қызметті ерекшелейтін белгілері бойынша бірмағыналы тануды
қамтамасыз ететін рәсім;
8) Ұлттық стандарт – шет мемлекттің стандарттау жөніндегі уәкілетті
органы қабылдаған және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын
стандарт;
9) Стандарттау жөніндегі нормативтік құжат – стандарттау жөніндегі
қызметтің әр түріне немесе оның нәтижелеріне қатысты нормаларды,
ережелерді, сипаттамаларды, принциптерді белгілейтін құжат;
10) Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық акт – осы
Заңға және Нормативтік құқықтық актілер туралы Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес қабылдаған, техникалық реттеу саласындағы құқықтық нормаларды
белгілейтін, олардың қолданылуын өзгертетін, тоқтататын немесе тоқтата
тұратын белгіленген нысанадағы жазбаша ресми құжат;
11) Негізге алынатын стандарт – қолдану саласы кең немесе техникалық
реттеудің белгілі бір саласына арналған жалпы ережелері бар стандарт;
12) Өнім – процестің немесе қызметтің нәтижесі;
13) Процесс –өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда,
қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және
дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы;
14) Стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым – географиялық немесе
экономикалық бір ғана өңірдің стандарттау жөніндегі тиісті органдары
қызметіне қатысу үшін ашық болатын стандарттау жөніндегі ұйым;
15) Өңірлік стандарт – стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым қабылдаған
және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
16) Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімі – техникалық
реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерді, стандарттарды есепке алу
құжаты;
17) Стандарт –уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп
мәрте және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне
ережелеріне, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;
18) Ұйым стандарты – ұйым бекіткен стандарт;
19) Стандарттау – нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге
қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер
белгілеу арқылы өнімге, көрсетілген қызметке және процестерге қойылатын
талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған
қызмет;
20) Техникалық кедергі – техникалық реттеу саласындағы нормативтік
құқықтық актілерде және стандарттарда қамтылатын талаптардың әр түрлілігі
немесе өзгермелілігі салдарынан туындайтын кедергі;
21) Стандарттау жөніндегі техникалық комитет – бекітілген стандарттау
объектілері немесе қызмет бағыттары бойынша стандарттарды әзірлеу және
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін құруға қатысу үшін ерікті негізде
экономика салаларында құрылатын консультациялық-кеңесші орган;
22) Техникалық реттеу – санитарлық және фитосанитарлық шараларды
қоспағанда, сәйкестігі растау, аккредиттеу және белгілінген талаптардың
сақталуын мемлекеттік бақылау мен қадағалау жөніндегі қызметті қоса алғанда
өнімге, көрсетілетін қызметке, процестерге қойылатын міндетті және ерікті
талаптарды анықтауға, белгілеуге, қолдануға және орындауға байланысты
қатынастарды құқықтық және нормативтік реттеу;
23) Уәкілетті орган –Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
техникалық реттеу саласындағы жұмыстарды басқаруға, бақылау мен қадағалауды
жүзеге асыруға және стандарттау, сәйкестікті растау мен аккредиттеу
мәселелері бойынша халықаралық және өңірлік ұйымдарда Қазақстан
Республикасының атынан өкілдік етуге уәкілетті мемлекеттік орган
24) Сапа – объектiнiң белгiленген немесе болжамалы қажеттiктi
қамтамасыз етуге сәйкес көрсеткiштер жиынтығы.
25) Өнiм – iс-қимылдардың немесе үрдiстiң нәтижесi.
26) Тауар – ерiктi иесiздендiрiлетiн, бiр тұлғадан екiншi тұлғаға
сатып алу-сату келiсiмi бойынша өтетiн кез-келген зат.
27) Қызмет – тұтынушының қажеттiгiн қамтамасыз етуге бағытталған
дайындаушы мен тұтынушының және дайындаушының iшкi iс-қимылдарының тiкелей
әрекеттесуiнiң нәтижесi.
28) Сапа көрсеткiшi – тауар сапасына жататын бiр немесе бiрнеше
қасиеттерiнiң сандық сипаттамасы.
29) Ресурстар – қызмет көрсетушiлер, қызмет ету құралдары, құрал-
жабдықтар, технология.
30) Сапа жүйесi – сапаны жалпы басқаруды жүзеге асыру үшiн қажеттi
ұйымдастыру құрылымы, әдiстеме, үрдiс және ресурстар жиынтығы.
31) Өнiм сапасын басқару жүйесi – өнiм сапасын басқару кезiнде
материалды-техникалық және ақпараттық құралдардың көмегi арқылы өзара қарым-
қатынас жасайтын басқару объектiлерiнiң және басқару органдарының жиынтығы.
32) Өнiм сапасын бақылау – өнiм сапсының көрсеткiштерiн бекiтiлген
талаптарға сәйкестiгiн бекiту, тексеру.
33) Өнiм сапасын қадағалау – арнайы органдармен жүзеге асырылатын,
өнiм сапасын қадағалау.
34) Өнiмнiң бiрлiк сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiр қасиетiн сипаттайтын
сапа көрсеткiшi.
35) Өнiмнiң кешендi сапа көрсеткiшi – өнiмнiң бiрнеше қасиетiн
сипаттайтын сапа көрсеткiшi.
36) Өнiм сапасының интегралды көрсеткiшi – өнiмдi пайдалану немесе
тұтынудың пайдалы сумардық әсерi мен оны жасау және пайдалану немесе тұтыну
қатынасы болып табылатын өнiмнiң сапа көрсеткiшi.
37) Өнiмнiң ақаулық коэффициентi – өнiмнiң бiрлiгiне келетiн ақаудың
орташа өлшенген саны.
38) Өнiм сапасы көрсеткiштерiнiң регламенттелген мәнi – нормативтiк
құжаттармен бекiтiлген өнiмнiң сапа көрсеткiштерiнiң сәйкестiгiн тексеру.
39) Квалиметрия – өнiм сапасын бағалаудың сандық әдiсi болып табылатын
ғылым аумағы.
40) Бақылау жүйесiндегi бақылау органы – басқаруға әрекет етудi
шығаратын өнiм сапасын басқару жүйесiнiң бөлiгi.
41) Өнiм сапасын бағалаудың статистикалық әдiсi – өнiмнiң бiрлiк және
кешендi сапа көрсеткiштерiн бiрдей қолдануға негiзделген оның сапасын
бағалау әдiсi.
42) Өнiм сапасының деңгейi – бағаланатын өнiмнiң сапа көрсеткiшiнiң
негiзгi сәйкес көрсеткiштер мәнiмен салыстыруға негiзделген өнiм сапасына
жататын сипаттама.
43) Жарамды өнiм – барлық бекiтiлген талаптарға сай және
қанағаттандыратын өнiм.
3. Зерттеу әдістемесі және нәтижесі
3.1 Ірі қара мал етін халықаралық стандарттарына сәйкестірілген
техникалық шарттарды әзірлеу.
Тағам өнімдерінің қауіпсіздік мәселелері өндірушілер үшін аса маңызды
болып табылады. Бұл қазіргі әлемдегі едәуір тараған тағамдық уланулармен
байланысты.
Осыған байланысты әр түрлі елдерде тағам өнімдерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететін жүйелер енгізілген. Ол тағам өнімдері өндірісінде орын
алатын қауіптерді талдаудың алдын алады.
Әлемнің өндірістік дамыған елдерінде тағам өнімдері кәсіпорындарында
тәуекелділікті басқару жүйесі ретінде ИСО халықаралық стандарты
пайдаланылады.
ИСО жүйесі-қауіпсіз өнімді шығаруда қазіргі заманғы сұранысты
қанағаттандыруға қабілетті болып табылады. Ол ғылыми түрде негізделген,
сәйкестендіру, өндіру кезіндегі қауіп факторларды талдау және бақылау,
тағам өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тағам өнімдерін
сатуға және тұтынуға жүйелі түрде жақын келуі болып табылады.
ИСО-басқару жүйесі, онда тағам өнімдерінің қауіпсіздігі биологиялық,
физикалық және химиялық ластануды талдау және бақылау арқылы жүзеге
асырылады. Ол шикізатты өңдеуден, оны сатып алудан және өңдеуден басталып,
оны өндірумен, сатумен және соңғы өнімді тұтынумен аяқталады.
Көптеген өнеркәсіптік үрдістер бірнеше: өндіру мен шикізатты алудан
дайын өнім шығаруға дейінгі кезеңдерінен тұрады. Осыған орай, құрастырылған
ИСО жетекшілік және өткізілген зерттеулер бойынша өнімнің қауіпсіздігіне
тікелей әсер ететін факторларды айқындауға болады.
ИСО жүйесін енгізу қауіпсіздік мәселелерін шешуге жағдай жасайды және
қауіпті факторларды бақылау туралы нақты ақпаратты береді.
ИСО жүйесі 60 жылдары Pillsbury компаниясы және АҚШ лабораторияларының
біріккен күшімен Натикада және НАСА-да (The National Aeronautics and Space
Administration) космосқа арналған тағам өнімдерінің қауіпсіздігін
қамтамасыз ететін құрал ретінде әзірленген.
1971жылы Pillsbury компаниясы ИСО жүйесімен азық-түлікті қорғау
бойынша 1
Американ Ұлттық конференциясында таныстырылды, содан бастап бұл
концепция тағам өнеркәсібінде дами бастады. ИСО жүйесінің үш концепциясы:
- соңғы өніммен байланысты барлық қауіптерді сәйкестендіру және бағалау;
тағам өнімдерін өндіру үрдісінде қадамдарды және кезеңдерді анықтау;
осы нүктелерде бақылау процедураларын орындау.
1987 жылы-АҚШ-та тағам өнімдері үшін микробиологиялық критерийлер
бойынша ұлттық қадағалау комитеті құрылды.
1989жыл ИСО тағам өнімдерін өндіру және сату кезіндегі қауіпсіздік
жүйесі ретінде ұсынылды, бұл кезде тек микробиологиялық қауіпті факторлар
ескерілді.
1993 жылы-комиссия қиын бақылау нүктелерінде қауіпті факторларды
талдау жүйесін қолдану бойынша жетекшілік қабылдады.
1993 жылы-тағам өнімдерінің гигиенасы бойынша Директива қабылданды.
1997 жылы-комиссия қазіргі заманғы ИСО концепциясын қабылдады.
3.2 Мемлекеттік стандарттарды құру, мазмұндау, рәсімдеу, баяндауға
қойылатын жалпы талаптар.
Стандарттарды құру, баяндау, мазмұндау, рәсімдеу жұмыстары ҚР СТ 1.5,
ҚР СТ 1.2 стандарттары бойынша жүзеге асырылады.
Стандарттар төмендегідей құрылымдық элементтерден тұрады:
• титулдық бет;
• алғы сөз;
• мазмұны;
• кіріспе;
• аталуы;
• қолдану саласы;
• нормативтік сілтемелер;
• анықтамалар;
• белгілер мен қысқартулар;
• талаптар;
• қосымшалар;
• библиографиялық деректер.
Стандарттарды әзірлеу жұмысы ҚР СТ 1.2-2002 “ҚР МСЖ мемлекеттік
стандарттарды әзірлеу тәртібі” бойынша жүргізіледі.
Стандарттардың жобасын әзірлеу жұмыстарын Қазақстан Республикасы
мемлекеттік стандарттау жоспары, техникалық комитеттің жұмыс бағдарламасы
(жоспары) және стандарттар әзірлеу туралы келісімдер бойынша немесе ынталы
түрде Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер (ТК), мемлекеттік басқару
ұйымдары, басқа заңды тұлғалар атқарады. Мемлекеттік стандарттау жоспарына
енгізілген стандарттар туралы ақпарат Мемстандарттың
енгізілуі тиіс.
Стандартты әзірлеу кезінде Қазақстан Республикасында күші бар заңдар,
мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары, техникалық регламенттер,
мемлекет үшін қажетті халықаралық, аймақтық, шетелдік, ұлттық стандарттар
басшылыққа алынуы керек.
Стандарттарды әзірлеу кезінде ғылыми-зерттеу, тәжірибелік-
конструкторлық, тәжірибелік-технологиялық, жобалау жұмыстарының нәтижелері
патенттік зерттеу нәтижелері және де басқадай отандық және шетелдік ғылым,
техника және технология жетістіктері туралы ақпараттар пайдаланылады.
Ұйымдастыру-әдістемелік бірлігін және стандарттарды қолдануға өз
уақытында дайын болу үшін жағдай жасау мақсатында стандарттар әзірлеудің
төмендегі тәртібі ескеріледі:
1 саты – стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.
2 саты – стандарт жобасын әзірлеу (бірінші редакция) және оны қарау ұйғару
үшін тарату.
3 саты – стандарт жобасының соңғы редакциясын жасау және бекітуге жіберу.
4 саты – стандартты бекітіп, мемлекеттік тіркеуден өткізу.
5 саты – стандартты басып шығару. Әртүрлі сатыларды өзара біріктіруге
немесе қосымша сатылар енгізуге болады.
Стандарттардың құрылуы, баяндалуы, ресімделуі, мазмұны және белгіленуі
ҚР СТ 1.5-ке сәйкес болуы тиіс.
Мемлекеттік стандартты әзірлеу жұмысын ұйымдастыру.
Стандартты әзірлеу алдында дайындық жұмыстарымен қатар мемлекеттік
стандарттың өкілетті мекемесіне өтінім келтіреді. Қажетті жағдайда
стандартты ынталы түрде әзірлеуге болады. Алайда жұмысты қабаттастырмас
үшін стандартты әзірлеу туралы мәлімет мемстандартқа жіберілуі тиіс.
Өтінішті ҚР аумағында орналасқан мемлекеттік басқару ұйымдары,
стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер, басқа да заңды және жеке
тұлғалар бере алады.
Өтінішті даярлау және қарау, мемлекеттік стандарттау жұмыстарының
жоспарын әзірлеу ҚР СТ 1.7 сәйкес атқарылады. Өтінішке стандарт әзірлеудің
қажеттілігі мен себептері жазылады, сонымен қатар өтінішке стандарттың
жобасы немесе стандарт әзірлеудің техникалық тапсырмасы қосымшаланады.
Техникалық тапсырмада стандартты әзірлеу кезеңдері мен олардың
орындалу мерзімі; стандарттың бөлімдері және стандарттауға белгіленген
объектінің негізгі сипаттары мен көрсеткіштері; стандартпен бірге берілетін
құжаттардың тізімі; стандарттың жобасын қарау немесе ұйғару үшін жіберетін
мемлекеттік басқару ұйымдары мен мекемелердің тізімі, нормаларды
үйлестірілуі тиіс халықаралыққа сәйкес стандарттар тізімі, тапсырушының
басқа да талаптары жазылады.
Мемлекет қажеттілігі үшін әзірленетін стандарттар ҚР-ның “Мемлекеттік
сатып алу туралы” заңы бойынша конкурстық негізде дайындалады.
ТК (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасын әзірлеу жұмыстарын
ұйымдастырғанда, жобасын әзірлеуге қатысатын мүдделі жақтардың өкілдерінен
құралатын жұмыс тобының құрамын анықтайды. Бұл топқа алдыңғы қатарлы ғылыми
зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық ұйымдар мен жоғарғы оқу орындары
енгізілуі керек.
Бекітілген бағдарлама, жоспар және келісімдерге сәйкес жұмыстың
атқарылу мерзімін стандартты әзірлеу кезеңдерімен жеке-жеке анықталады.
Стандарттың жобасын (бірнеше редакциясын) әзірлеу.
Жұмыс тобы стандарттың жобасын дайындап, оған түсініктеме жазады.
Стандарттың түсініктемесіне төмендегідей мәліметтер енгізіледі:
-стандартты әзірлеудің техникалық-экономикалық негізін келтіру;
-стандарттау объектісінің сипаттамасы;
-стандарт жобасының ҚР заңдарынан техникалық регламенттерге, халықаралық
(аймақтық) нормаларға, ережелер мен ұсыныстарға,сондай-ақ шетелдердің
ұлттық стандарттарына сәйкестігі туралы мәліметтер;
-стандарт жобасының басқа нормативті құжаттармен байланысы туралы
мәліметтер және оларды қайта қарау, өзгертулер енгізу немесе жою жөніндегі
ұсыныстар;
-стандарт жобасына пікір алу, келісу үшін тарау туралы мәліметтер;
-ақпараттық көздер;
-стандарттау объектісінің патент тазалығы туралы мәліметтер.
Техникалық комитет (әзірлеуші мекеме) стандарт жобасының ҚР-
мемлекеттік стандарттау жүйесінің стандарттары мен заң талаптарына
сәйкестігін тексереді және оны түсініктемесімен бірге ТК мүшелеріне және
мүдделі мекемелерге жібереді.
Стандарттың әзірленген жобасы және ол туралы мәлімет немесе
аннотациясы мүдделі мекемелермен шетелдік әріптестердің щй-пікірлерін алу
мақсатымен мемстандарттың WEB – сайтына енгізілуі керек.
Стандарт жобасы стандарттау объектісіне байланысты пікір алу үшін
көбінесе стандартқа тапсырыс берушіге, мүдделі мекемелер және қоғамдық
ұйымдарға таратылады.
Келісім алу үшін:
• тапсырыс беруге;
• өнім, процесс пен қызметті нормалау, олардың қауіпсіздігін, бақылау
міндетін жүктеген мемлекеттің бақылау ұйымдарына;
• Мемстандартқа;
• Қазақтың балалар тағамы және прафилактикалық тамақтану академиясына;
• Стандарт жобасын әзірлеуге байланысты қайта қарау, өзгерту немесе жоюға
жататын бір-бірімен байланысты ұлттық техникалық регламент және
нормативті құжаттарда әзірлеуші мекемелерге жіберіледі.
Мүдделі мекемелердің стандарт жобасына келісім беру, пікір дайындау
мерзімі, жобаны алған күннен бастап санағанда 1 айдан аспауы тиіс. Бұл
уақыт ішінде пікір келтірмесе стандарт жобасы келісілген болып
есептеледі.
Стандарт жобасының соңғы редакциясын әзірлеу және оны бекітуге жіберу.
Әзірлеу – мекеме ТК келтірілген пікірлерді ескере отырып стандарт
жобасының соңғы редакциясын дайындайды.
Қажетті жағдайда стандарт жобасының соңғы редакциясы пікір алу,
ұйғарылу үшін қайта таратылады.
Стандарт жобасына келіспеушілік болған жағдайда әзірлеуші – мекеме
оларды талқылау және шешу жұмысын ұйымдастырады.
Стандарт жобасына өнім қауіпсіздігін бақылайтын мемлекеттік ұйымдардың
келісімі бойынша немесе келіспеушілік мәселесін шешу, мүмкін емес болса,
стандарттың жобасы ұйғарылмайды.
Келісімге қол жеткізу мүмкін емес жағдайда стандарт жобасы соңғы шешім
шығару үшін Мемстандартқа жіберіледі.
ТК немесе әзірлеуші – мекеме стандарт жобасының түбегейлі редакциясын
қарап, бекіту үшін оның екі данасын (мемлекеттік және орыс тілінде)
Мемстандартқа жіберіледі.Олардың әзірлеуші – мекеменің бастығы қол қойған
хатпен жіберілген алғашқы нұсқасы болу керек.
Стандарт жобасына қосымша ретінде өнімнің үлгісі көлемі үлкен заттың
сызбасы (қажеттілік жағдайда) немесе суреті және төмендегі құжаттар бір
данадан жіберіледі.
-стандарттың электрондық нұсқасы;
-стандарт жобасына түсініктеме қағаз;
-Мемстандарттан белгіленген форма бойынша пікірлер жиынтығы;
-стандарт жобасының ұйғарылымын растайтын негізгі құжаттар (жиналыс
хаттамалары);
-стандарт жобасының түбегейлі редакцияның қараған жұмыс тобының жиналысының
(ол жүргізген болса) хаттамасы;
-қабылдау комиссиясының (дегустация комиссиясының көркемдік –техникалық
кеңестің) жиналыс хаттамасы немесе өнімді сынау (қажетті жағдайда) актісі.
Стандартты бекіту және мемлекеттік тіркеу.
Мемстандарт стандарт жобасын қарап шығып оны бекіту, толықтыру үшін
қайтару немесе жұмыс кестесінен алып тастау туралы шешім қабылдауы.
Стандартты бекітерден бұрын Мемстандарт оның республикада қолданылатын
заңдардың талаптарына, техникалық регламенттерге, мемлекеттік стандарттау
жүйесінің стандарттарына, өзара байланысты мемлекеттік, мемлекетаралық,
халықаралық, аймақтық және шетелдердің ұлттық стандарттарының талаптарына,
метрологиялық ережелер мен нормаларға, қолданылып жүрген терминологияға,
стандарттарды құру және баяндау (жазу) ережелеріне сәйкестігін тексереді.
Мемлекеттік стандарттар Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне
енеді.
Негіз қалаушы (ұйымдастыру - әдістемелік) және жалпы техникалық
стандарттар, қабылдау ережелері, бақылау тәсілі, буып – түю, таңбалау,
тасымалдау және сақтау стандарттарын бекіткенде қолдану мерзіміне шек
қойылмайды, тексеру уақыты көрсетіледі.
Өкімдер мен технологиялық процесстер, қызметтері жөніндегі мемлекеттік
стандарттарды өнім мен технологияны жаңарту уақытын ескере (көрсете) отырып
шектеулі (5 жылдан артық емес) мерзімге бекітеді.
Стандартты күшіне енгізу күні оны бекіткен кезден кемінде бір жылдан
кейін болып белгіленуі керек. Алайда кәсіпорын, мекемелер қолдануға дайын
жағдайда болса бекітілген стандарттар басқа кез келген күні күшіне
енгізілуге болады, бірақ бекітілген және тіркеуге алынған күнінен бұрын
емес.
Бірақ бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген
тәртіп бойынша мемлекеттік стандарттардың мемлекеттік тізіміне енуі
(тіркелуі) тиіс. Қажет болған жағдайда мемлекеттік стандарттар әзірлеуші –
мекемеге толықтап жетілдіру үшін қайтарылады немесе әзірлеуден алынып
тасталады.
Әзірлеуден алыну себептеріне:
• стандарттың жобасы ҚР-нда қабылданған стандарт және техникалық
регламенттердің міндетті талаптарына сай келмеу;
• стандартты әзірлеу кезінде пайда болған келіспеушілікті шешу мүмкін емес
болса;
• қолданыстағы мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттардың талаптары
қосарлану (егер әзірлену үстіндегі стандарт жобасында олардың қызметін
тоқтату көрсетілмеген болса) сияқты себептер жатуы мүмкін.
Мемстандарт бекітілген мемлекеттік стандарттар туралы мәліметті ай
сайын шығатын “Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары”
ақпараттық нұсқауына (ҚР СТАН) жариялап отырады.
Бекітілген мемлекеттік стандарттар Мемстандарттан белгіленген тәртіп
бойынша басылып, таратылады.
Стандартты тексеру және жаңарту жұмыстары елдің қорғаныс қабілеті мен
экономиканың және халық қажеттілігі бойынша және халықаралық талаптарға
сәйкес атқарылады.
Әзірлеуші стандартты жаңарту жөнінде заңды және жеке тұлғалардан,
соның ішінде мемлекеттік өнім қауіпсіздігін бақылау ұйымдарынан түскен
ұсыныстарға талдау жасап, жинақтап қорытады.
Мүдделі заңды және жеке тұлғалар ұсыныс ретінде өзгерту жобасын немесе
қайта қараған стандарт жобасын келтіруге болады.
Әзірлеуші – мекеме түскен ұсыныстарды ескере отырып, стандарт жобасын
(стандартқа кіретін өзгерістерді) немесе стандартты қайта қарау немесе жою
туралы ұсыныс пікірін Мемстандартқа келтіреді.
Мемстандарт стандартты жою туралы шешімді мүдделі – мекемелердің
ұсынысы бойынша жасайды.
Стандартқа өзгертулер енгізу.
Стандартқа өзгерістер енгізу, соның ішінде стандарттың мерзімін
ұзарту, шектеу немесе шектеулі уақытын алып тастау, сондай – ақ стандарттың
күшін қалпына келтіру немесе жою іс әрекеттері өзгертулер түрінде
ресімделеді.
Егер қолданыстағы (күші бар) стандарт талаптарына тексеру жүргізіліп,
оның деңгейі ҚР – ның экономикалық қажеттілігі мен тапсырыс берушілер
талабына сәйкес екені анықталса, онда өзгертулер ресімделмейді, ал
мемлекеттік стандарттың мерзімін ұзарту мемстандарттың қаулысымен жүзеге
асады және бұл туралы мемстандарттың Мемлекеттік реестріне арнаулы жазба
енгізіледі.
Стандартқа енетін өзгертулер стандарттың жеке талаптарын ауыстыру,
толықтыру немесе алып тастау, мемлекеттік стандарттың күшін қалпына келтіру
немесе шектеу мақсатымен жасалады.
Егер енгізілген өзгерістер мәтінінің көлемі мемлекеттік стандарт
көлемінің 50% - нен асып кетсе онда бұл стандарт қайта қаралады немесе
өзгертулер бекітілгеннен кейін дереу қайта басылуы тиіс.
Стандартқа өзгерістер жаңа да жоғары талаптарды енгізу және
халықаралық нормалар мен талаптарға үйлестіру ниетінде әзірленеді. Алайда
бұл талаптар өзара алмасу, жаңа өнім бұрынғы өз күшіндегі стандарт бойынша
жасалған өніммен сәйкестікте болу, сондай – ақ халықаралық жүйелердің
талаптарын бұзбауы тиіс.
Редакциялық немесе (және) сілтемелік сипаттағы өзгерістер өнім
(қызмет) сапасының талабын ауыстыру (толықтыру, алып тастау) жағдайында
өзгерістер, әзірлеген кезде, сондай – ақ Республикада күші бар техникалық
регламенттер, халықаралық (аймақтық) стандарттар, нормалар мен ережелер,
нұсқаулар және шетелдердің ұлттық стандарттарын қолдануға байланысты
өзгертулер енгізу кезінде ескеріледі.
Өз күшіндегі мемлекеттік стандартқа енгізу үшін дайындаған өзгерістер
жобасы немесе аннотациясы пікір алу үшін ҚР – ның Мемстандартының
мамандандырылған баспасына басылады.
Өз күшіндегі стандартқа енгізілнтін өзгерістерді әзірлеген кезде өзара
байланысты стандарттар мен құжаттарға кіретін өзгерістер қатар дайындалады.
Егер өзгерістер жобасы мемлекеттік стандартты ұйғарушы мекемелердің
қызметтік талаптарына қатыссыз болса, онда олардан келісім алмай – ақ қоюға
болады.
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасын бекітіп, тіркеу үшін
Мемстандартқа екі дана (мемлекеттік және орыс тілінде) жіберіледі, олардың
бірі алғашқы данасы болу керек.
Стандартқа енгізілетін өзгерістер жобасымен бірге бұл жобаның
ұйғарылуын растайтын нақтылы құжат жіберілуі тиіс.
Өзгерістер Мемстандарттың қаулысымен бекітіліп, күшіне енеді.
Бекітілген өзгерістер мемлекеттік стандарттың Мемлекеттік реестріне
енгізіледі. Енгізілген әрбір өзгеріске Мемстандарт реттік номер береді және
өзгерістің күшіне енетін күнін көрсетеді, бірақ ол күн өзгеріс бекітілген
күннен кейінгі 6 айдан бұрын болмауы керек.
Стандарттың қолдану мерзімін ұзарту, шектеу немесе шектеуді алу
жөніндегі ұсыныс Мемстандартқа стандарттың қолдану мерзімі аяқталардан
6 ай бұрын жіберіледі.
Мемлекеттік стандартқа енгізілетін өзгерістердің бекітілгені туралы
мәлімет, өзгерістің мәтіні, сондай – ақ стандарттың мерзімін ұзарту,
шектеу, шектеуді алу немесе стандарттың күшіндегі мерзімін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz