Басқару жүйесіндегі саяси менеджмент
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Саяси менеджмент түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Саяси менеджменттің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ ПЕН САЯСИ PR.ДЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1 Саяси менеджмент түрлері және қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Саяси PR, саяси менеджменттің ерекше түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 ҚОҒАМДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТІҢ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.1 Саяси менеджмент мемлекеттік . әкімшілік басқарудың технологиясы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3.2 Саяси кампания менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.3 Саяси процестегі коммуниация менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
1 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1 Саяси менеджмент түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Саяси менеджменттің даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ ПЕН САЯСИ PR.ДЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.1 Саяси менеджмент түрлері және қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Саяси PR, саяси менеджменттің ерекше түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 ҚОҒАМДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТІҢ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.1 Саяси менеджмент мемлекеттік . әкімшілік басқарудың технологиясы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3.2 Саяси кампания менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
3.3 Саяси процестегі коммуниация менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қандайда бір болмасын саяси кампанияны мен коммуникацияны ұйымдастырып басқару үшін, белгілі бір кезеңге сәйкес келісімдік, мақсаттылыққа негізделген, жалпы саяси жағдайды қамтамасыз ететін стратегиялық мақсатты жоспар қажет. Жалпы алғанда саяси кампаниялар қоғам назарын мәселеге аударту үшін жүзеге асырылады, ықпал етіп адамдар пікірін өзгертуге бағытталады. Мұндай мақсатта адам мінез - құлқын өзгерту жолымен қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда саяси процесте саяси менеджменттің орны ерекше. Қазіргі таңда Қазақстан республикасы тәуелсіз ел болып, «әлемдегі 50 дамыған елдердің қатарына қосыламыз» [1] - деп талаптану барысында елді модернизациялау үшін саяси менеджментке сүйену өте маңызды екеніне көзіміз жетіп отыр. Себебі бұрынғы Кеңес Одағында болған әкімшілдік - әміршілдік аппаратқа сүйену мүмкін болмай ықпал етудің басқа ерекше түрлерін заман өзі талап етіп отыр. Оның бірі саяси менеджмент. Мұндай мақсатқа адам мінез-құлқына ерекше амалдар арқылы, қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда мемлекеттің және саяси партиялардың немесе ұйымдардың күнделікті өмірде және сайлау науқанында іс - әрекеттерінде саяси менеджменттің орны ерекше. Әсіресе, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы 28 ақпанынндағы «Жаңа замандағы жаңа қазақстан» атты халыққа жолдауында басқару жүйесіндегі әкімшілік реформа нақты көрсетілді [2]. Сондықтанда бүгінгі күнде мемлекеттік - әкімшілік басқару жүйесіндегі өзгерістер саяси менеджменттің қатысуынсыз өтпейді және оны жүзеге асыру барысында саяси менеджменттің мемлекттік басқарудың басты құралы екендігі көрініп отыр. Бұл мәселе осы орайда өзекті болып саналады.
Саяси менеджмент ауыр психологиялық және әлеуметтік феноменге ие өзгеше құрылымды мемлекеттің немесе саяси ұйымдардың, тіпті лидерлердің саяси беделін қалыптастыруға мүмкіндік жасайды. Саяси партиялар немесе басқа саяси субьект, президент, үкімет немесе министрлік, саяси бағдарлама немесе идеяларды орындаушы саясаткер беделі туралы айтылғанда, осы саяси субьектінің қалыптасып үлгерген бейнесі көрініс табады. Ықпал ету алға қойылған мақсатқа жетуге арнайы жасалатын саяси әрекет. Ықпал ету біздің түсінігімізше бұл - обьективті саяси шындықтың субьективті көрінісі. Стратегиялық саяси мақсаттарға қол жеткізетін саяси менеджмент және басқа да құралдар арқылы ықпал жасалады. Саяси консультанттар тәжірибесінде бұл ұғым стратегиялық ықпал ретінде қалыптасқандықтан, біз де солай атаймыз.
Саясаткер, партия немесе саяси және сайлау кампаниясы кезінде кандидаттың стратегиялық бейнесін және беделін қалыптастыруда, сонымен қатар PR жұмыстары электораттың әлеуметтік-психологиялық және саяси - психологиялық ерекшеліктерін талдауы тиіс. Осындай талдаудан кейін ғана саяси менеджменттің ықпал ету стратегиясын бастауға болады. Соңғы он жыл
Саяси менеджмент ауыр психологиялық және әлеуметтік феноменге ие өзгеше құрылымды мемлекеттің немесе саяси ұйымдардың, тіпті лидерлердің саяси беделін қалыптастыруға мүмкіндік жасайды. Саяси партиялар немесе басқа саяси субьект, президент, үкімет немесе министрлік, саяси бағдарлама немесе идеяларды орындаушы саясаткер беделі туралы айтылғанда, осы саяси субьектінің қалыптасып үлгерген бейнесі көрініс табады. Ықпал ету алға қойылған мақсатқа жетуге арнайы жасалатын саяси әрекет. Ықпал ету біздің түсінігімізше бұл - обьективті саяси шындықтың субьективті көрінісі. Стратегиялық саяси мақсаттарға қол жеткізетін саяси менеджмент және басқа да құралдар арқылы ықпал жасалады. Саяси консультанттар тәжірибесінде бұл ұғым стратегиялық ықпал ретінде қалыптасқандықтан, біз де солай атаймыз.
Саясаткер, партия немесе саяси және сайлау кампаниясы кезінде кандидаттың стратегиялық бейнесін және беделін қалыптастыруда, сонымен қатар PR жұмыстары электораттың әлеуметтік-психологиялық және саяси - психологиялық ерекшеліктерін талдауы тиіс. Осындай талдаудан кейін ғана саяси менеджменттің ықпал ету стратегиясын бастауға болады. Соңғы он жыл
1 Қазақстан Рспубликасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы //Алматы ақшамы 2.03.06ж. №41-43. 3б.
2 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы //Егменді Қазақстан 1.03.07ж. №55. 5б.
3 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. М.: Дело,2002
4 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004
5 Горчева А. Ю. Политический менеджмент: историйческий опыт России. М.2002
6 Абдигалиев Б. Б. Социально – политический менеджмнт (Темиртауский опыт), Алматы 2003
7 Мельник В. А. Современный словарь по политологии.-Мн.:Книжный дом,2004.-с.235
8 Казахстанская политологическая энциклопедия. Алматы,1998,с.186
9 Бердалиев К. Б.,Өмірзақова С. Ы.,Есенғазықызы Б. К.,Ерғалиев Қ. Р., Басқару негіздері (Оқу құралы)- Алматы: Экономика,1997,-189 б.
10 Чиркин В. Е. Государственное управление. Элементарный курс.-М.:Юристь,2001.с.284
11 Пушкарева Г. В. “Политический менеджмент в системе управленческих отношений современного общества//Вестн.Москв.ун-та.Сер.21.Управление (Государство и общества).2005 №3.с.-93.
12 Сморгунов Л. В. Теоретические вопросы политического менеджмента//Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии.СПб.,1999.с.6.
13 Сморгунов Л. В. Теоретические вопросы политического менеджмента//Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии.СПб.,1999.с.6-7.
14 Мельник В. А. Современный словарь по политологии.-Мн.:Книжный дом,2004.-с.235
15 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-с.21.
16 Политическая энциклопедия: В2т.Т.1.М.,1999.с.689.
17 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-с.384.
18 Ольшанский Д. В. Политический PR.СПб.,2003.с.41.
19 Политология/Отв.ред. В. Д. Перевалов.М.,1998.с.348.
20 Дубатова Т. Е. Роль прогнозирование в полшитическом управлений//Политическое управление.М.,1998.с.15.
21 Политико-административное управление /Под общ.ред. В. С. Комаровского и Л. В. Сморгунова.М.,2004.с.48.
22 Политическое управление: Курс лекций.М.,1999.с.71.
23 Политическое управление: Курс лекций.М.,1999.с.16.
24 Абулкасова А. С. Сущность современого регионального менеджмента // Казахская цивилизация. – 2007. – март. - № 3. – С.5.
25 Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии / Под ред. Сморгунова Л.В. - СПб., 1999. - С. 6.
26 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.с.9.
27 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.с.244.
28 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.9.
29 Абулкасова А. С. Теоретические основы исследования политического менеджмента // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия философия, политология, культурология 2006. - № 1. – С.165-167.
30 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учебное пособие. - МГУ им. М.В.Ломоносова. - М.: Дело, 2002. - 399с.
31 Абулкасова А. С. Теоретические основы исследования политического менеджмента // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия философия, политология, культурология 2006. - № 1. – С.165-167.
32 Ольшанский Д. В. Политический PR.СПб.,2003.С.41.
33 Казахстанская политологическая энциклопедия. Алматы,1998,С.280.
34 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-С.384.
35 Тихомиров Ю. А. Демократия и экономика. – М. 1998 – С. 179.
36 Тард Г. Социальные этюды. – М. , 1998. – С. 343.
37 Абульханова К. А. И др. Акмеология Вчера, сегодня, завтра // Практическая психология и психоанализ. – 1997. - №1 – С. 17.
38 Абульханова К. А. И др. Акмеология Вчера, сегодня, завтра // Практическая психология и психоанализ. – 1997. - №1 – С. 17.
39 Словарь новых инастранных слов.-М.:Изд.Москов.ун-та.1992.С.753.
40 Советский энциклопедический словарь.М.1981.С.456.
41 Кравченко А. И. Политология: учеб.-М.:-2005.С.83.
42 Байділдинов Л. Ә. Теориялық саясаттану. Оқулық.-Алматы: Издательский центр ОФППИ “Интеграл”,2005.-96 б.
43 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.24.
44 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-С.11.
45 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.28.
46 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.-С.96.
47 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.- С.92.
48 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.- С.97.
2 Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы //Егменді Қазақстан 1.03.07ж. №55. 5б.
3 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. М.: Дело,2002
4 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004
5 Горчева А. Ю. Политический менеджмент: историйческий опыт России. М.2002
6 Абдигалиев Б. Б. Социально – политический менеджмнт (Темиртауский опыт), Алматы 2003
7 Мельник В. А. Современный словарь по политологии.-Мн.:Книжный дом,2004.-с.235
8 Казахстанская политологическая энциклопедия. Алматы,1998,с.186
9 Бердалиев К. Б.,Өмірзақова С. Ы.,Есенғазықызы Б. К.,Ерғалиев Қ. Р., Басқару негіздері (Оқу құралы)- Алматы: Экономика,1997,-189 б.
10 Чиркин В. Е. Государственное управление. Элементарный курс.-М.:Юристь,2001.с.284
11 Пушкарева Г. В. “Политический менеджмент в системе управленческих отношений современного общества//Вестн.Москв.ун-та.Сер.21.Управление (Государство и общества).2005 №3.с.-93.
12 Сморгунов Л. В. Теоретические вопросы политического менеджмента//Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии.СПб.,1999.с.6.
13 Сморгунов Л. В. Теоретические вопросы политического менеджмента//Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии.СПб.,1999.с.6-7.
14 Мельник В. А. Современный словарь по политологии.-Мн.:Книжный дом,2004.-с.235
15 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-с.21.
16 Политическая энциклопедия: В2т.Т.1.М.,1999.с.689.
17 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-с.384.
18 Ольшанский Д. В. Политический PR.СПб.,2003.с.41.
19 Политология/Отв.ред. В. Д. Перевалов.М.,1998.с.348.
20 Дубатова Т. Е. Роль прогнозирование в полшитическом управлений//Политическое управление.М.,1998.с.15.
21 Политико-административное управление /Под общ.ред. В. С. Комаровского и Л. В. Сморгунова.М.,2004.с.48.
22 Политическое управление: Курс лекций.М.,1999.с.71.
23 Политическое управление: Курс лекций.М.,1999.с.16.
24 Абулкасова А. С. Сущность современого регионального менеджмента // Казахская цивилизация. – 2007. – март. - № 3. – С.5.
25 Политический менеджмент: электоральный процесс и технологии / Под ред. Сморгунова Л.В. - СПб., 1999. - С. 6.
26 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.с.9.
27 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.с.244.
28 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.9.
29 Абулкасова А. С. Теоретические основы исследования политического менеджмента // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия философия, политология, культурология 2006. - № 1. – С.165-167.
30 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учебное пособие. - МГУ им. М.В.Ломоносова. - М.: Дело, 2002. - 399с.
31 Абулкасова А. С. Теоретические основы исследования политического менеджмента // Вестник КазНУ им. аль-Фараби. Серия философия, политология, культурология 2006. - № 1. – С.165-167.
32 Ольшанский Д. В. Политический PR.СПб.,2003.С.41.
33 Казахстанская политологическая энциклопедия. Алматы,1998,С.280.
34 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-С.384.
35 Тихомиров Ю. А. Демократия и экономика. – М. 1998 – С. 179.
36 Тард Г. Социальные этюды. – М. , 1998. – С. 343.
37 Абульханова К. А. И др. Акмеология Вчера, сегодня, завтра // Практическая психология и психоанализ. – 1997. - №1 – С. 17.
38 Абульханова К. А. И др. Акмеология Вчера, сегодня, завтра // Практическая психология и психоанализ. – 1997. - №1 – С. 17.
39 Словарь новых инастранных слов.-М.:Изд.Москов.ун-та.1992.С.753.
40 Советский энциклопедический словарь.М.1981.С.456.
41 Кравченко А. И. Политология: учеб.-М.:-2005.С.83.
42 Байділдинов Л. Ә. Теориялық саясаттану. Оқулық.-Алматы: Издательский центр ОФППИ “Интеграл”,2005.-96 б.
43 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.24.
44 Пушкарева Г. В. Политический менеджмент: Учеб.пособие. м.: Дело,2002.-С.11.
45 Политический менеджмент /Под общ.ред. В. И. Жукова, А. В. Карпова, Л. Г. Лаптева, О. Ф. Шаброва. М.,2004.С.28.
46 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.-С.96.
47 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.- С.92.
48 Макиавелли Н. Государь; Рассуждения о первой декаде Тпта Ливия / Пер. С ит. Г. Муравьевой, Р. Хлодовского.- СПб.:Азбука-классика,2005.- С.97.
БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ
Резюме
Объектом исследования данной магистрской диссртации является
политический менеджмент.
Целью диссертации является теоретико – методологическое и практическое
исследование политического менеджмента.
Методологическую и теоретическую основу исследования составляют научные
труды зарубежных и отечественных исследователей, на их основе положения по
изучению понятия, использования и взаймосвязи с другими технологиями.
Следует отметить системный, сравнительный и ретроспективный подход,
используемые магистрантом.
Научная новизна магистерской диссертации заключается в том, что
представленная работа является первой попыткой в казахстанской политической
науке комплексного исследования политического менеджмента.
Практическая значимость диссертации заключается в том, что ее положения
и выводы могут быть использованы в научных исследованиях политического
менеджмента. Они также могут быть применены в деятельности органов
государственной власти, институтов гражданского общества.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1. Саяси менеджмент
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...8
2. Саяси менеджменттің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ ПЕН САЯСИ PR-ДЫҢ ӨЗАРА
ҚАТЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .25
2.1 Саяси менеджмент түрлері және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Саяси PR, саяси менеджменттің ерекше түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 ҚОҒАМДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТІҢ АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.1 Саяси менеджмент мемлекеттік - әкімшілік басқарудың технологиясы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2. Саяси кампания
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...47
3. Саяси процестегі коммуниация менеджменті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қандайда бір болмасын саяси кампанияны
мен коммуникацияны ұйымдастырып басқару үшін, белгілі бір кезеңге сәйкес
келісімдік, мақсаттылыққа негізделген, жалпы саяси жағдайды қамтамасыз
ететін стратегиялық мақсатты жоспар қажет. Жалпы алғанда саяси кампаниялар
қоғам назарын мәселеге аударту үшін жүзеге асырылады, ықпал етіп адамдар
пікірін өзгертуге бағытталады. Мұндай мақсатта адам мінез - құлқын өзгерту
жолымен қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда саяси
процесте саяси менеджменттің орны ерекше. Қазіргі таңда Қазақстан
республикасы тәуелсіз ел болып, әлемдегі 50 дамыған елдердің қатарына
қосыламыз [1] - деп талаптану барысында елді модернизациялау үшін саяси
менеджментке сүйену өте маңызды екеніне көзіміз жетіп отыр. Себебі бұрынғы
Кеңес Одағында болған әкімшілдік - әміршілдік аппаратқа сүйену мүмкін
болмай ықпал етудің басқа ерекше түрлерін заман өзі талап етіп отыр. Оның
бірі саяси менеджмент. Мұндай мақсатқа адам мінез-құлқына ерекше амалдар
арқылы, қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда
мемлекеттің және саяси партиялардың немесе ұйымдардың күнделікті өмірде
және сайлау науқанында іс - әрекеттерінде саяси менеджменттің орны ерекше.
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы
28 ақпанынндағы Жаңа замандағы жаңа қазақстан атты халыққа жолдауында
басқару жүйесіндегі әкімшілік реформа нақты көрсетілді [2]. Сондықтанда
бүгінгі күнде мемлекеттік - әкімшілік басқару жүйесіндегі өзгерістер саяси
менеджменттің қатысуынсыз өтпейді және оны жүзеге асыру барысында саяси
менеджменттің мемлекттік басқарудың басты құралы екендігі көрініп отыр. Бұл
мәселе осы орайда өзекті болып саналады.
Саяси менеджмент ауыр психологиялық және әлеуметтік феноменге ие
өзгеше құрылымды мемлекеттің немесе саяси ұйымдардың, тіпті лидерлердің
саяси беделін қалыптастыруға мүмкіндік жасайды. Саяси партиялар немесе
басқа саяси субьект, президент, үкімет немесе министрлік, саяси бағдарлама
немесе идеяларды орындаушы саясаткер беделі туралы айтылғанда, осы саяси
субьектінің қалыптасып үлгерген бейнесі көрініс табады. Ықпал ету алға
қойылған мақсатқа жетуге арнайы жасалатын саяси әрекет. Ықпал ету біздің
түсінігімізше бұл - обьективті саяси шындықтың субьективті көрінісі.
Стратегиялық саяси мақсаттарға қол жеткізетін саяси менеджмент және басқа
да құралдар арқылы ықпал жасалады. Саяси консультанттар тәжірибесінде бұл
ұғым стратегиялық ықпал ретінде қалыптасқандықтан, біз де солай атаймыз.
Саясаткер, партия немесе саяси және сайлау кампаниясы кезінде
кандидаттың стратегиялық бейнесін және беделін қалыптастыруда, сонымен
қатар PR жұмыстары электораттың әлеуметтік-психологиялық және саяси -
психологиялық ерекшеліктерін талдауы тиіс. Осындай талдаудан кейін ғана
саяси менеджменттің ықпал ету стратегиясын бастауға болады. Соңғы он жыл
саяси процесс субьектілерінің саяси технологияларды қарқынды игеру кезеңі
болып, әсіресе мемлекет тарапынан көптеген мәселелерді, соның ішінде саяси
лидерлік пен саясаткердің нәтижелі имиджін қалыптастыруға қатысты болды.
Бүгінгі таңда он жыл көлемінде қалыптасып келе жатқан саяси менеджментке
назар аударыла бастады. Басқарудағы әкімшілік рформаның жүргізілуі
барысында, 2004 жылғы Парламент сайлауынан кейін және 2005 жылғы
Президенттік сайлауынан кейін біздің ойымызша Басқару жүйесіндегі саяси
менеджмент тақырыбы өте өзекті.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Саяси менеджмент мәселесі біздің қоғам үшін
жаңа мәселелердің бірі. Бірақ бізге дейін бұл мәселемен шетелдік ғалымдар
айналысып саяси менеджменттің дамуына өз үлестерін қосты. Сяси
менеджменттің жаңа құбылыс екендігін ескерсек, саяси менеджмент мәселесі де
зерттеу нысанасына кейінгі кездері айналып отыр. Саяси менеджментті
зерттеуге үлес қосқан батыс зерттеушілерінің арасынан Армстронг П, Г.
Лассуэлл, Уатс Д, Лавлии Дж, Ф. Тейлор және т.б. сынды ғалымдарды атап
өтуге болады.
Осы саланы зерттеуші Ресей ғалымдарының арасынан Г. В. Пушкареваның
ғылыми еңбектерін ерекше атап кеткен жөн. Саяси менеджмент мәселелерін
зерттеген ғалым, өзінің еңбектерінде ресейдегі саяси менеджменттің жаңа
технологиялары туралы жазды. Сонымен қатар автор саяси менеджменттің саяси
процестегі, саяси коммуникациядағы және саяси кампаниялардағы алатын орнын
көрсетті. Ресейлік ғалымның бұл мәселені зерттеудегі қосқан басты
үлестерінің бірі саяси менеджментті посткеңестік елдердің саяси
процестеріне жария етуі болып саналады. Г. В. Пушкарева саяси
менеджменттің, коммуникацияның электоралдық мінез-құлыққа әсер ету
мәселелерін тереңірек зерттеп, сайлау науқанындағы саяси менеджменттің
маңыздылығын көрсетіп, саяси менеджменттің түрлері мен жанрларын, оның
түрлі байланыстық формаларын анықтайды [3].
В. И. Жукова саяси менеджменттің тарихына тоқталып,оның пәнін анықтап
саяси бейне құрылымына, позитивті және негативті менеджменттің дайындау
әдістеріне, технологиялардың манипуляциялық мүмкіндіктеріне ерекше мән
береді. Және де бұл еңбектің ерекшеліктерінің бірі саяси менеджмент
мәселесіне психологиялық тұрғыдан келеді. Сондықтанда болар олар саяси
менеджментті басқару психологиясымен бірдей қылып қарастырады [4].
А. Ю. Горчева Батыстық саяси менеджмент негізінде Ресей тарихының түрлі
кезеңдеріндегі саяси менеджменттің ерекшеліктерін қарастырды [5]. Сонымен
бірге, С. Лисовский, А.И. Соловьев, Т. Е. Дубатова, Б.Л.Борисов, Т.В.Ляпин,
Д.В.Ольшанский, Г.Г.Почепцов, О. Ф. Шабров, В. А. Мельник, И. В.
Тихомирова, В. Б. Тихомиров, Л. Г: Лаптев, А. В. Карпованың еңбектерінің
теориялық және тәжірибелік маңызы бар.
Қазақстан ғалымдарының сайлау технологияларын зерттеуге арналған
біршама еңбектерінің болғанына қарамастан, саяси менеджмент мәселе бір ғана
автордың мақалаларынды көрініс табуда. Саяси менеджмент біздің қазақстандық
ғалымдардың назарынан тыс қалып отыр. Дегенмен бұл мәселе бойынша ғылыми
мақалалар азда болса жазылуда. Саяси менеджмент мәселесімен қазіргі таңда
қазақстандық ғалымдардың ішінен жас ғалымдардың бірі А. С. Абулкасова
айналысуда. Ол өзінің жоғарыда аталған мәселелерге байланысты көзқарастарын
бірқатар ғылыми – практикалық маңызы бар мақалаларында білдірді. Автор
өзінің мақалаларында саяси менеджменттің технологиялық мәселелеріне аса зор
көңіл аударуда. Ғалымның мақалаларындағы саяси менеджменттің қырлары ПР
технологиясымен, БАҚ – мен және коммуникациямен байланысты қарастырылады.
Тағы да бір автор Б. Б. Абдығалиев саяси менеджменттің қолдану барысын
Теміртау тәжірибесі ретінде көрсетеді. Бұл еңбектің ерекшелігі саяси
менеджменттің теориялық негізі қарастырылмаған, ал керісінше практикалық
қолдану деңгейі орын алып отыр [6].
Сонымен қатар саяси менеджментті тікелей зерттемесе де оның кейбір
мәселелері әсіресе Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі
уақыттар аралығында тоталитаризмнен демократияға өтумен қатар, әлеуметтік–
экономикалық және саяси даму жолын таңдаудың күрделі процесін өткеру
жолындағы ерекшеліктері мен кейбір мәселелері Л.Ә. Байділдиновтың
Теориялық саясаттану оқу құралында баяндалған. Және де Ғ.Ж. Ибраева, С.Ю.
Петренко, Л.Ф. Адилова, Платонов С. В, Рысбаева С. Ж. , және тағы да басқа
авторлардың еңбектерінен басқару, технология, коммуникацияға байланысты
ойларды көруге болады.
Зерттеу объектісіне саяси менеджмент жатады.
Зерттеудің негізгі мақсаты қазақстандық саясаттану ғылымы үшін саяси
менеджменттің теоретикалық - әдістемелік және практикалық жақтарын зерттеу.
Зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттер:
- шетелдік және отандық дерекнамалар негізінде саяси менеджменттің
қалыптасуын көрсетіп типологиясын беру;
- саяси менеджмент пен PR-дың өзара байланысын айқындау;
- саяси менеджменттің саяси кампаниялар мен коммуникациядағы орнын
көрсету;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Шетелдік және отандық ғалымдардың
зерттеулері негізінде саяси менеджменттің түсінігі, түрлері қарастырылды.
Саяси менеджменттің кейбір ұғымдары саясаттанудың қазақ тіліндегі ғылыми
терминологиялық қорына қосылды. Саяси менеджментті қазақстандағы
мемлекеттік - әкімшілік басқаруда және саяси кампанияларда қолданудың
барысы талданып көрсетілді.
Диссертациялық жұмыстың әдістемелік негізіне саяси процестерді және
саяси институттарды ретроспективті және салыстырмалы тұрғыдан талдайтын әр
түрлі тұжырымдамалар және жүйелі, тарихи, салыстырмалы талдау әдістері
арқау болды.
Диссертациялық жұмыстың деректік негізін шетелдік және қазақстандық
зерттеушілердің оқу құралдарындағы мәліметтер мен ғылыми журналдардың
материалдары құрайды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Диссертациялық жұмыста баяндалған
теориялық және практикалық мәселелер ғылыми ізденістерді жетілдіруге және
жоғары оқу орындарында пайдалануға болады. Диссертация материалдарын жоғары
оқу орындарындағы саясаттану бөліміндегі арнайы курстарда немесе жалпы
курстар шеңберінде және саяси басқару мекемелеріде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.
1. Саяси менеджмент технология ретінде тек қана сайлау науқандарында
емес сонымен қатар мемлекеттік әкімшілік басқару жүйесінде де қолдануға
болады. Өйткені қазіргі таңда мемлекеттік әкімшілік – басқарудың ықпал ету
құралдары ескіріп отыр және бүгінгі ақпараттық ағым заманында басқарудың
ерекше түрін қажет етуде.
2. Басқарудың ерекше түрі саяси менеджментті Қазақстанда қолдану
барысы дұрыс дамымауда. Соңғы өткен саяси кампаниялардағы саяси
менеджменттің қолдану барысы көрсеткендей әлі де болса басқа
технологиялардан дұрыс ажырата алынбай жүргендігі.
Зерттеу нәтижесінің апробациясы. Диссертациялық жұмыстың негізгі
мазмұны, қағидалары 4 ғылыми мақала түрінде баяндалды:
1. 2006 жылдың 30-31 нурызында Семей мемлекеттік педагогикалық
институтында өткен "Азамат – қоғам – мемлекет: өзара қатынастарының өзекті
мәселелері" атты халықаралық ғылыми – практикалық конференцияда;
2. 2006 жылдың 11 қарашасында әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде өткен “Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық және саяси
модернизациядағы жаңа кезеңі: жүзеге асару мәселелері” атты халықаралық
ғылыми – практикалық конференция;
3. 2007 жылдың 20 ақпанында әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде өткен “Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуындағы
үкіметтік емес ұйымдардың орны” атты халықаралық ғылыми конференцияда;
4. 2007 жылдың сәуірінде әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде
өткен 7 – 8 Мустафин оқуы атты ғылыми конференцияда.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс
кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың жалпы көлемі бет.
1. САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Саяси менеджмент түсінігі және оның қызметі
Басқару – бізді қоршаған ортадағы әмбебап және қажетті элемент. Басқару
сөзін кең көлемде алғанда – ол субъектінің объектіге әртүрлі амалдармен
әсер етуі. Бұл ықпал етудің мақсаты объектінің жағдайын, іс әрекетін және
сапасын өзгерту болып табылады. Басқару деп, көп жағдайда мақсатты
бағытталған әрекеттеді атайды. Бұл тұрғыдан алғанда объект адамдар жағынан
реттеліп отырылады. Басқарудың ықпалына біздің қоғамдағы құбылыстар түсуде.
Соның ішінде біздің қарастырғалы отырғанымыз қоғамдағы басқару және де
соның бір ғана түрі - саяси менеджмент.
Менеджмент(ағылшын тілінен аударғанда management - басқару) – басқару
түрлерінің теориясы мен практикасы [7]. Ол біріншіден әртүрлі ұйымдарда
адамдарды басқару әрекетінің түрі және интеллекті, еңбекті, адамдар
әрекетін пайдалана отырып мақсатқа қол жеткізу; екіншіден менеджмент
қызметін атқаруға көмек көрсететін адам білімінің аумағы [8]; Сонымен,
менеджмент түсінігі шетел тілінен еніп өндірісті басқару, басқаша айтқанда,
өндірісті басқару әдістері мен қағидалары, құралдары мен формаларының
жиынтығы деген мағынаны білдіреді [9]. Қазіргі заманда менеджмент –
ұйымдасқан түрде әрекет етілетін, әртүрлі ұжымдар мен адамдарды басқаруға
қатынасы бар өнердің, практиканың және ғылымның саласын атайды. Менеджмент
әрекет ретінде - ықпал етудің амалы және үрдісі болып табылады. Бұл
үрдісте адам психикасын қалыптастыруға, басшылықтың басқару әрекетіне
бағытталады. Менеджмент, субъектінің жеке және жалпы шешім қабылдауынада
байланысты немесе басқаша айтқанда нақты мақсатты іске асыруда процестер
мен ұймдастырудың орынды түрлерін таңдау болып табылады [10].
Соңғы уақыттарда қазіргі ғылыми білімдердің сөз қорларына жаңа
түсініктер мен ұғымдар келе бастады. Әсіресе басқарудың ерекше түрлерін
көрсететін ұғымдар. Айталық, мемлекеттік менеджмент, стратегиялық
менеджмент, дағдарыс менеджменті, PR менеджмент, саяси менеджмент және т.б.
Жаңа ұғымдардың келуі және олардың теориялық негіздері қазіргі қоғамдағы
басқару барысының қиындығын көрсетеді. Бұл үрдістің негізінде бірқатар
факторлар жатыр. Бір жағынан алғанда әлеуметтік байланыстың
дифференциялануы, әлеуметтік өмірдің дәстүрлі негіздерінің ыдырауы, жаңа
әлеуметтік топтардың пайда болуы, адамдардың құндылықтарының өзгеріске
ұшырауы және т.б.; екінші жағынан қарастырғанда – басқарудың әркезде
дамытылып отырылуы, әлеуметтік өзгерістерді ескере отырып қойылған
міндеттерді тиімді шешуді қамтамасыз ететін басқарудың жаңа түрлері мен
әдістерін іздеу болып табылады.
Басқарудың ерекше түрін көрсетуге құқығы бар жаңа түсініктердің
айналымға енуі әркезде ғылыми пікір таластар туғызады. Пікір таластар
барысында түсініктің мазмұны қарастырылып нақтыланады, талдаудың пәндік
кеңістігі анықталады. Сондай түсініктердің бірі, әлі де болса өзіндік
ғылыми таныту процесінде тұрған “саяси менеджментті” айтуға болады.
Әдебиеттерде осы түсінікті бір жақты түсіндірумен бірге терминологиялық
шатастыруларды да кездестіруге болады. Тіпті “саяси менеджмент”, “саяси
басқару”, “саяси маркетинг”, “саяси PR” түсініктері ғылыми ортада бірін –
бірі ауыстырушы ретінде де қабылданады. Сондықтанда осы бөлімде, әрі де
диссертациялық жұмысымда “саяси менеджмент” түсінігінің мазмұнын нақтылы,
оның болмысының негізін анықтап және қазіргі қоғамдағы, басқару жүйесіндегі
орнын көрсету.
Жалпы алғанда менеджмент термині мәні жағынан басқару терминінің
аналогы, оның синонимі, бірақ толықтай осы пікірде қарастыру қате болып
есептеледі. Басқару ұғымы кең мағынада болып келеді, өйткені оның қолдану
аясы кең және адам әрекетінің әралуан түрлерінде қолданылады (автомобильді
басқару); іс - әрекеттің әртүрлі саласында өлі табиғатты басқару,
биологиялық жүйеде, мемлекеттік басқару); басқару органдарында
(мемлекеттегі және қоғамдық ұйымдардағы бөлімдер, сонымен қатар
кәсіпорындарда);
Менеджмент ұғымы тек қана әлеуметтік – экономикалық процестерді
басқаруда қолданылады.
Саяси менеджмент түсінігін ғылыми тұжырымдау соңғы он жылдықта
басталды. Бұл біздің ойымызша саясат пен басқарудың дәстүрлі бөлінуімен
байланысты. Бұндай бөлініс Г. В. Пушкареваның пікірінше – бір жағынан
мемлекеттік басқару ғылымының өзіндік дамуымен байланысты болса, екінші
жағынан саяси салада басқа, басқару түрлеріне назардың аз бөлінуімен
байланысты. Осы уақытқа дейін саяси ғылым, саяси саланың объективті
процесінің өзіндік реттеулерін зерттеп келіп, басқару және басқару
технологиясы мәселелеріне аз көңіл бөліп олар саяси білімде кенже қалып
келген [11].
Осы жіберілген қателіктерді дұрыстауға деген ұмтылыстар бірқатар
ғалымдарды саяси менеджмент түсінігіне назарларын аударудың себебі болды.
Бұл ұмтылыстар ғылыми қауымның назарынан тыс қалған қоғамның саяси
саласындағы басқару түрлерін теориялық жағынан тұжырымдауға жол ашты.
Бірақ, бұл ұмтылыстар саяси менеджменттің пәндік кеңістігін анықтау
барысында қарама – қайшылықтар туындап отырды. Айталық, Л. В. Сморгунов
пікірі бойынша Саяси менеджмент – қоғамдық – құықтық салада шешім қабылау
мен таңдау барысында пайда болатын, саяси акторлар (азаматтар, жетекшілер,
саяси топтар және т.б.) арасындағы қатынастарды басқару жүйесі [12].
Сонымен қатар ол саяси менеджментті тар және кең мағынада түсіну
керектігін айтады. Бірінші мағынада оның пікірінше тікелей және өкілді
демократия мен халықаралық қатынасты басқару процесін, сонымен қатар
мемлекеттік басқару саласын қамтиды десе, екінші мағынада саяси
менеджменттің теориясы мен пратикасын, яғни кең көлемдегі саяси
кампанияларды және мемлекетке ықпал ететін азаматтық қоғамды, саяси
процестерді басқару – дейді [13]. В. А. Мельник саяси менеджментті саясат
саласында басқару мен жетекшілікке байланысты әрекеттің түрі [14] – деп
анықтайды. Бұл әрине бірыңғай терең берілмеген анықтамалардың бірі. Себебі
анықтама жалпылама түрде көрсетілген. Саяси менеджмент мәселесімен тығыз
шұғылданып жүрген Ресей ғалымы Г. В. Пушкарева пікірі бойынша Саяси
менеджмент – басқару субъектісі белгілі бір саяси мақсатқа жетуге ұмтылған
заңды күшке сүйенуге және жалпыға бірдей міндетті норма жасау мүмкіндігі
болмағандықтан өз міндеттерін шешу үшін ерекше тәсілдер мен амалдарды және
әртүрлі саяси технологияларды қолдануға мәжбүр ететін басқарудың ерекше
түрі [15]. Зерттеуші саяси менеджмент түсінігін анықтау барысында
басқарудың түрлерімен саяси технологияларға мән беріп басқарудың ерекше
түрі деп көрсетеді. Әрине келісуге болады, дегенмен нақтылық жоқ секілді.
И. В. Тихомирова және В. Б. Тихомиров саяси менеджментке саяси оқиғаларға
қатысушылардың нақты саяси мүдделерін жүзеге асыру үшін бағытталған саяси
оқиғаларды басқару [16] деп анықтама береді. Т. В. Ляпин бойынша, саяси
менеджмент – саяси мінез – құлықты басқару өнері мен ғылымы [17] – болып
табылады. Ал Д. В. Ольшанский болса саяси менеджментті қалыптасқан
жағдайда саясаткердің (партияның, ұйымның және т. б. ) әрекетін және саяси
процесті максималды дәрежеде тиімді қылатын саяси процесті басқаратын ұйым
[18] – ретінде қарастырады.
Авторлардың анықтамаларының өзгешеліктеріне қарамастан олардың саяси
менеджменттің пәндік кеңістігі бойынша пікірлерінде ұқсастықтар кездеседі.
Біріншіден, басқару субъектісімен бірге басқару объектісінде саяси процесс,
саяси оқиға, саяси мінез – құлықтарда саяси құбылыс тобына жатқызылады.
Әдебиетте басқарудың басқа да әсер ету объектілері көрсетіледі. Мысалы,
қоғамдық және экономикалық процестер [19]. Біздің ойымызша басқару
қатынастарына саяси саламен шектеу нәтижесінде жаңа түсініктер дүниеге
келеді. Ғылымда ондай түсініктер баршылық. Айталық, мемлекеттік басқару,
мемлекеттік саясат, саяси басқару. Соңғы түсінікті саяси менеджменттің
тікелей қазақша аудармасы деп түсінуге болмайды. Саяси басқару әдебиеттерде
қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени процестерін, қоғамның өзіне
саяси ықпал ететін процесс ретінде көрсетіледі. Т. Е. Дубатованың
пікірінше, саяси басқару әрекеттің түрі ретінде қоғам дамуының
стратегиялық және тактикалық мақсаттарын анықтайды [20]. Мемлекттік
басқару ғылымның жеке саласына айналуына орай кейбір авторлар мемлекет
тарапынан іске асырылатын саяси ықпалды саяси әкімшілік басқару [21] -
деп көрсетеді. Бірақ бұл түсініктің мазмұндық саласы жартылай мемлекеттік
басқарумен, жартылай саяси менеджментпенде сай келеді. Сондықтанда бұл
түсініктің жеке екенін көрсете алмайды. Екіншіден, көптеген авторлар саяси
менеджментітң қолданатын әдістері мен технологиялық амалдарының ерекше
екенін атап өтеді. Саяси басқару мемлекеттік механизм [22] арқылы жүзеге
асырылып биліктің, басқарудың шешімін жасайтын процесс ретінде көрсетілсе
[23], ал саяси менеджмент менеджерлік амалды қолданады, тиімді ұйымды
іске қосады (Д. В. Ольшанский). Басқаша айтқанда, негізінде мемлекеттік
міндеттеуі жоқ, ал сендіру, еліктіру технологияларын қолданатын басқару
амалдарына сүйенеді.
Қазақстандық ғалымдар саяси менджментті әліде болса жеке зерттеу
объектісі ретінде қарастырмауда. Оны тек қосымша технология ретінде айтып
келеді. Біздің ойымызша саяси менеджмент жеке ғылым объектісі ретінде
зерттелуі қажет. Өйткені дамып отырған қоғамдағы әлеуметтік - саяси басқару
процесінің өсуіне орай маңызды болып отыр. Бұнда саяси билік қатынастары
қысым немесе мәжбүрлеу негізінде емес, ал ықпал етудің басқа жаңа амалдары
арқылы жүзеге асырылады.
Отандық саяси ғылымда саяси менеджмент түсінігінің анықтамасын
қарастыру мәселесі әлі де жете зерттелмеген. Шетелдік ғылыми еңбектерде
саяси менеджмент түсінігі электоралды процестерде, саяси конфликті шешу
процесінде, партия құрылысында, саяси шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру
процесінде кең қолданылады. Біздің ойымызша саяси менеджмент түсінігінің
анықтамасының көптеген қырлары бар. Бұл оның қиын әрі көп жақты сипаттығын
көрсетеді.
Дегенмен Қазақстан саяси ғылымында осы мәселемен айналысушы А. С.
Абулкасованың пкірінше Саяси менеджмент - саяси басқарудың ерекше амалы.
Саяси нарық жағдайында саяси қатынастарды басқару, саяси шешім қабылдау
процесінде саяси акторлардың жарыстылығы мен бәсекелестігін және
пікірлердің әр алуандығын қажет етеді [24].
Біздің ойымызша саяси менеджмент үздіксіз жаңаруды қажет ететін ,
ұжымның әрекетіне нәтижелі жетекшілік амалы. Оның басты міндеті барлық
ұжымның және әрбір қызметкердің қуатын біріктіріп оған белгілі бір бағыт
беру. Саяси менеджментің теориясы мен практикасының сипаттылығына назар
аудара келе оның ерекше белгілерін көрсетуге болады:
1. Саяси менеджмент тек қана демократиялық деңгейде ұйымдасқан саяси
жүйеде өмір сүруі мүмкін. Онда кең саяси қатысу, пікірлердің
көптігі және саяси шешім жағдайында таңдау ретінде жарыстылық
болуы жөн [25].
2. Саяси менеджмент басқару міндеттерін шешуде ерекше амалдар мен
әдістерді қолдануды көздейді. Бұндай амалдардың жиынтығы саяси
технология деп аталады.
3. Саяси менеджмент саяси басқаруды рационализациялауға, саяси
субъектінің жұмысын тиімділігін арттыруға, саяси шешімді қабылдау
және жүзеге асыру процесінде саяси акторлардың мүдделерін іске
асыру үшін мүмкіндігін көтереді, сонымен қатар басқару жүйесінде
кейінгі байланыстарды дамытуға бағытталған шығармашылық,
жаңашылдық ізденушілікпен сипатталады.
Сонымен саяси менеджмент түсінігіне берілген ғалымдардың анықтамаларын
талдай келе мынандай анықтама беруге болады: Саяси менеджмент дегеніміз –
саяси кеңістік пен процестегі акторлардың саналы түрде ықпал етудің негізгі
технологиясы.
Жоғарыда берілген анықтама негізінде, саяси менеджмент саяси
кеңістіктегі және саяси процестегі әртүрлі акторлардың іс - әрекеттерінде
қолданылады. Олардың мазмұны, түрі және оны жүзеге асыру саяси процеске
қатысушылардың алдында тұрған мақсаттары мен міндеттері арқылы шартталады.
Сондықтанда саяси менеджмент олардың мүдделері мен құндылықтарын жүзеге
асыруға көмектеседі.
Дегенмен, саяси менеджментті ғылыми танытуда әліде болса бірқатар
мәселелер бар. Солардың ішіндегі бастысы саяси менеджменттің болмыстық
негізін анықтау. Олар саяси тәжірибеде нақты қалыптасқан басқаруға
байланысты қатынастардың, қайсысын саяси менеджментке жатқызу керек деген
сұрақтар. Бұл сұраққа жауап беру үшін біріншіден, саяси менеджменттің
пәндік кеңістігін анықтаумыз керек, яғни қандай жағдайға байланысты
басқарудың осы түрі қалыптасады және басқару субъектілерінің қандай мақсат
қоятындықтарын анықтауымыз қажет. Екіншіден, саяси менеджмент ішіндегі
басқарушы мен бағынушы араларындағы ерекше қарым - қатынастарды анықтау
және басқаруда кім объект? және не объект? Болып табылатынын білу керек.
Үшншіден, бұл басқару процесінің технологиялық дамуын қарау және оның
қолданатын тәсілдері мен әдістерінің ерекшеліктері туралы айтуға бола ма
екенін білу.
Әрбір басқару түрінің пәндік кеңістігі оның шешетін міндеттерінің
ерекшеліктеріне байланысты болып табылады. Себебі басқарудың өзі белгілі
бір мақсатқа жетудің амалы. Әдебиеттерде саяси менеджменттің міндеттерін
анықтайтын бір жақты пікірлер жоқ. Бір авторлар саяси менеджментті
анықталған саяси мүдделерді (И. В. Тихомирва және В. Б. Тихомиров), іске
асыру десе, басқалары саяси жүйенің және оның элементтерінің бір жағдайдан
екінші жағдайға ауысуы [26] – деп көрсетсе, саяси менджменттің мақсаты мен
міндеттері туралы мәселені тіпті қарастырмайды.
Біздің ойымызша саяси менеджменттің пәндік кеңістігін саясаттың бір
ерекшелігіне ықпал, әсер арқылы анықтауға болатын сияқты. Ықпалдың
негізінде билікте, күште, күштеуде жатуы мүмкін, бірақ ықпал беделгеде
негізделуі мүмкін. Немесе психологиялық мінез – құлыққада қатысы болуы
ықтимал. Яғни, жағымды эмоционалдық қарым – қатынастар және тағыда сол
сияқтылар.
Тарихи тәжірибие көрсеткендей саяси билік жүйесі өне бойы күшке сүйене
алмайды. Саяси билік халық тарапынан сенімді, сенуді қажет етеді және олар
заңдастырылуы керек. Сондықтанда қоғамда үздіксіз күрестер тек қана
бұйрықтар мен күштеу үшін емес сонымен қатар көпшіліктің көңіл – күйін,
құндылықтарын және сенімдерін анықтау үшін де жүреді. Демократиялық қоғамда
күрестің екінші түрі кең етек алады. Себебі, күш қолдану заңмен шектеледі,
ал көпшіліктің санасында құқықтық қорғау және еркіндік деген құндылықтар
қалыптасады. Әралуан саяси акторлардың мақсатты әрекеттерінде өздерінің
саяси ықпалдарын бекітіп кеңейту үшін күшке сүйенбесе, біздің ойымызша ол
саяси менеджменттің кеңістігі болып табылады. Дегенмен саяси акторлардың
саяси ықпалын бекітудегі әрбір процесті саяси менеджментке жатқызуға
болмайды. Тек қана саналы түрде ұйымдастырылған және басқару объектісіне
нақты технологияларды қолдануды саяси менеджмент деп атауға болады.
Бір ұжымдық әдебиетте саяси менеджменттің пәнін былай анықтайды:
мемлекеттік билікке қол жеткізіп оны жүзеге асыруға қатысу, қоғамдық
қозғалыстардың бағыттары мен басылымдықтарын анықтау және қоғамның қоғамдық
– саяси, әлеуметтік – экономикалық процестерін басқару саяси менеджменттің
пәні болып табылады [27]. Бұндай анықтама басқару саласының барлығын
қамтиды. Сонымен қатар осы еңбектің авторлары саяси менеджмент өзінің мәні
бойынша, саясат субъектілерінің саяси процеске мақсатты әсері емес сонымен
қатар мақсатқа жету үшін бір – бірімен қарым – қатынасы [28] – деп
көрсетеді. Біздің ойымызша бұл жерде саяси менеджменттің пәнін анықтауда
мемлекеттік басқару пәнінің ішінде қалып қойған секілді.
Отандық автор А. С. Абулкасованың пікірінше Саяси менеджмент басқару
процесі туралы білім ретінде қарастырылады, ол қолданбалы, практикалық
маңызы бар, нақты басқару міндеттерін шешуге бағытталады. Сондықтанда саяси
менеджменттің пәні нақты жағдайларды зерттеуге ұсыныстар дайындау болып
табылады. Басқару объективті процесс болып саналады. Саяси менеджменттің
теориялық зерттелуі қолданбалы сипатпен шектелмеуі керек. Саяси
менеджменттің пәні ретінде саяси әкімшілік салада басқару қатынасын
қалыптастыруға ықпал ететін барлық факторлар болуы қажет [29].
Ресейлік зерттеуші Г. В. Пушкарева саяси менеджмент пәнін анықтауда екі
пікірді айтады: бірі саяси менеджмент жалпы теориялық білім мен қолданбалы
білім негізінде қарастырады. Бұл позиция өзінің көрінісін келесі кестеден
тауып отыр [30].
Кесте № 1
рсСаяси менеджмент туралы ғылыми Жалпы теориялық Қолданбалы білім
білімнің айырмашылығы үшін бөлу білім
негізі
1 Білімнің бағытталуы (не Саяси менеджмент Нақты саяси –
зерттеледі?) саясаттағы ерекше технологиялық
басқарудың түрі басқару
ретінде саяси күштілігі, оның
шынайылықтың бір даму факторы.
бөлігі.
2 Білім беру (қандай мақсатта Саяси технологиялықНақты саяси
зерттеледі?) басқару процесін жағдайларды
сипатты, түсіндіру бақылау мен
оның дамуының жалпыбасқару
тенденциясын механизмдерін
анықтау. анықтау.
3 Таным әдістемесі (қалай Белгілі бір ғылыми Нақты басқару
зерттеледі?) парадигма жағдайын
шеңберінде әмбебап модельдеу.
мағыналы абстрактлі
теориялық модель
құру.
4 Кеңістік уақыттағы континуум Ғылыми Белгілі бір
(қашан және қандай деңгейде қызығушылықпен жәнеуақытта шешуді
зерттеледі?) зерттеушінің талап ететін
мүмкіндіктерімен нақты
көрсетіледі. міндеттермен
анықталады.
Сонымен саяси менеджменттің пәні қоғамдағы саяси басқарудың мінез –
құлықтарын қалыптастыратын факторларды зерттеу, сонымен қатар саяси өзара
қатынас ерекшелігін, оның даму тенденциясымен тиімділік жағдайын, соның
ішінде нақты жағдайға байланысты зерттеу саяси менеджменттің пәні болып
табылады.
Басқа сөзбен айтқанда саяси менеджмент саяси басқаруды процесс ретінде
зерттейді. Бұнда субъектілі – объектілі қатынас жүзеге асады. Саяси
басқарудың жағдайынан пайда болады: құрылым, ықпал факторы, даму
тенденциясын, индивид ішіндегі процестерді түсіндіруді, саяси технологиялық
процеске араласқан және араласатын адамдарды мотивациясын құрып мінез –
құлқын анықтайды [31].
Нақты саяси басқару тәжірибесінде адамдардың көңіл – күйіне және іс -
әрекеттеріне ықпал ету, саяси акторлар үшін жалпы түрде болуы мүмкін, дәл
осы жағдайда саяси менеджменттің қарауында саяси қайраткерлердің және
мемлекеттің, саяси ұйымның немесе мемлекеттік ұйымның беделін бекітіп,
көтеру және саяси институттарды заңдастыру қалады. Ал ықпал мәселесінің
өсуі жеке міндеттерді шешуге жол ашады. Мысалы, саяси жобаны, мемлекеттік
бағдарламаны көпшіліктің қолдауын қамтамасыз ету; саяси блоктар мен одақтар
құру; саяси қақтығыстарды реттеу; мемлекеттік шешім қабылдайтын ұйымдарға
немесе жеке адамдарға ықпал ету және тағыда басқалары.
Сонымен саяси менеджментте басқару қызметін кім атақарады? Деген
сұраққа жауап іздеп көрелік. Басқарудың субъектін анықтап алу бізге саяси
менеджменттің пәнін табуға көмектеседі. Саяси менеджментте негізгі рөлдерді
саясаткерлер, мемлекеттік қайраткерлер, саяси ұйымның жетекшілері ойнайды.
Олардың мақсаттары өздерінің немесе ұйымдарының ықпалдарын кеңіту және
нақты мәселелерді шешу болып табылады. Ол мақсаттар әралуан, мысалы,
сайлауда жеңіске жету,мемлекеттік органдардың шешімдерін жүзеге асыру,
қақтығыстарды шешу және тағыда басқалары. Бірақ, жоғарыа көрсетілген
міндеттерді шешу үшін, осы салада білімі бар кеңесшілер, көмекшілер және
консультанттар керек. Сонымен, саяси менеджментте басқарудың субъектісі
болып, алға қойған мақсатты жүзеге асыруда, саяси кампанияның стратегиясы
мен тактикасын жасауда пікірлес ұжым табылады. Соңғы кезде осындай
ұжымдардың ішінде мамандар көбейе бастады. Олар мемлекеттік, саяси
корпаративтік құрылымдарда көбірек және көптеп қызмет етуде. Немесе арнайы
құрылған құрылымдарда мысалы, имидж жасау, PR акциялар жүргізу және тағы да
басқалары. Осындай тұрғыдағы мамандардың өсуі саяси менеджменттің қызметі
мен кеңес беру қызметі бірдей қойылады. Мысалы, Д. В. Ольшанский саяси
менеджмент – саяи кеңестің басты жұмысы [32] – деп кесіп айтады. Әрине
саяси кеңесшінің мақсаты саясаткердің немесе саяси ұйымның, мемлекеттің
жұмысын тиімді ету. Дегенмен, қиын саяси басқару жүйесінің жұмысын бір
кеңесшінің ісімен салыстыруға болмайды деп ойлаймыз. Саяси менеджментте
белсенді рөлді саясаткерлердің өздері де ойнайды. Себебі, олар саяси
күресте өздерінің білімін, тәжірибиесін және интуициясын пайдаланады. Ал
ірі саяси науқандарда саяси көмекшілер мен кеңесшілер шақырылады. Әрине,
біздің қарастырып отырғанымыз саяси менеджмент, ал саяси кеңес беру емес.
Дегенменде екі ұғымға да түсінік беріп кетсек артық болмас. Саяси
менеджмент – саяси мақсатқа жету барысында қалыптасатын қарым – қатынас пен
қатынас жиынтығы болып табылса, саяси кеңес беру – сайлау кампанияларын
ұйымдастырып жүзеге асыратын және жетекшілерге кеңес берумен айналысатын
имиджмейкерлердің кәсіптік тобы [33]. Яғни, саясаткерге немесе саяси
ұйымға тіпті мемлекетке кәсіптік көмек беру.
Саяси менеджменттің пәнін анықтау барысында оның басқаратын, әсер
ететін объектіні анықтау маңызды болып табылады. Себебі, әңгіме субъекті –
объектілік қатынас туралы болуда. Бірақ ғылыми әдебиеттерде бұл мәселенің
шешімі пікірталас туғызуда бір авторлар (И. В. Тихомирова және В. Б.
Тихомиров) бойынша, саяси менеджментте әсер ету объектісі саяси оқиғалар
десе, (Г. В. Пушкарева) саяси ықпал дейді, ал үшінші авторар (Д. В.
Ольшанский) саяси процесс және тағы да басқа сол сияқтылар блып табылады.
Басқару объектісіне берілген бұндай анықтамалар саяси менеджментке басқа
басқару түрлерімен араласып кетпеуіне мүмкіндік береді. Егер де, жоғарыда
аталған авторлардың біріндегі саяси ықпал туралы айтсақ сяси менеджменттің
басқару объектісі өзгеріске ұшырар еді.
Саяси ықпал – бір адамның немесе ұйымның, адамдарға немесе ұйымдарға
белгілі бір мақсатта әсер етіп, ықпал етушіге керек іс қимылды жасату. Бұл
орайда билік ықпал етуге күшті қолданса, біздіңше саяси менеджменттегі
ықпал сеніммен манипуляцияға келетін сияқты. Сондықтанда саяси ықпалдың
объектісі ретінде саяси процесті немесе саяси оқиғаны емес, ал адамдарды
айтуға болады. Себебі менеджментте қандайда бір мақсат пен міндеттер
қойылмасын оның жүзеге асырылуы басқа адамдарға да байланысты. Мысалы,
сайлаушылардан, халықтан, парламентариядан, саяси қарсыластардан және тағы
да басқалардан. Саяси менеджмент – саяси басқару субъектісінің мақсатына
сай іс әрекетке итермелеу үшін адамдарды басқару. Осы орайда саяси
менеджмент саяси мінез – құлықты басқару өнері мен ғылымы [34] деген
пікірмен келісуге болады.
Сонымен, саяси ғылымның дамуы, жаңа әдістемелік теориялық амалдардың
дүниеге келуі, басқару қатынастарының зерттеу деңгейін жоғарға көтеруде.
Саяси менеджмент түсінігінің саяси ғылымның айналымына түсуі, қалыптасқан
қиын басқару қатынастарының қажеттілігі болды.
Саяси менеджмент өзінің әрекет ету барысында көптеген процестерге
араласады. Тіпті сол процестердің маңызды бөлігі де болып табылады. Бұдан
біз саяси менеджмент қызметтерінің әралуандығын байқаймыз. Сонымен қатар
саяси әрекеттің қызметін іске асыруда және саясат субъектісі нақты бір
рөлде ойнайды, яғни мақсатқа орай қоғамдық процестерге әсер етіп олардың
дамуына ықпал жасайды. Осы орайда саяси менеджмент қызметтері қоғамға және
оның қажеттіліктеріне байланысты қызмет етуші болып табылады.
Саяси әрекеттің қызметтері бір қалыпты болмай әркезде, әртүрлі саяси,
әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге байланысты ауысып отырады. Бұл саяси
әрекеттерде жүріп жатырған объективті жағдайғаларда тәуелді болып келеді.
Саяси әрекет қызметтері ашық және анық болған сайын оны адам әрекетінің
басқа да қимылдарынан бөліп көрсетеді. Сондықтанда саяси менеджмент
қызметтері саяси әрекеттерде және саяси басқаруда өзекті, әрі талдауды
қажет етеді.
Қазіргі ресейлік саясаттанушылар саяси менеджмент субъектілерінің басты
қызметі билікті бөлу және басқару деп көрсетеді. Айталық, Ю. А. Тихомиров
саяси әрекеттің мынадай қызметтерін көрсетеді: саяси мақсат құру, саяси –
биліктік интеграция, әлеуметтік – саяси әрекеттің тәртіптерін реттеу,
қоғамдық процестер мен құбылыстарға басқару арқылы бүтіндей әрекет ету
[35].
Мазмұны жағынан алғанда қазіргі таңда мемлекеттік билікті жүзеге асырып
отырған саяси менеджмент субъектілері үшін, мынандай нақты қызметтерді
көрсетуге болады: үлкен әлеуметтік топтардың мүддесін анықтау, қалыптастыру
және негіздеу; үлкен әлеуметтік топтарды белсендіру және интеграциялау;
саяси идеология мен сяси доктрина жасау; саяси жүйені қалыптастыруға үлес
қосу, билік үшін күреске қатысу және мемлекеттің іс - әрекет
бағдарламаларын жасау; мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысу; қоғамдық
пікірді қалыптастыру; қоғамды немесе оның арнаулы бөліктерін (топ, тап,
құрылым) саяси тәрбиелеу; мемлекет аппараты мен қоғамдық ұйымдар үшін
кадрлар дайындап шығару.
Әрине бұл, саяси менеджмент әрекетінің көп аспектілі және жан – жақтылы
екенін көрсетеді. Олардың барлығы бір – бірімен байланысты және кейбір
кездері қарама қайшылықтада болып отырады. Сондықтанда олар өнімді және
пайдалы жұмыс жасау үшін оларды жан – жақты талдауды қажет етеді.
Біз көңіл бөліп отырған қызметтерімізді ерекше қарастыруға болады.
Олардың негізгілері: саяси мақсат (идеология және саяси бағдарлама); саяси
мақсат құру қызметі бұқара белсенділігін арттырып және мүдделерін қарастыру
қызметі саяси менеджменттің нәтижесіне жету қызметі болып табылады.
Саяси мақсат құру қызметінің өзіндік маңызы бар. Мақсат – мүдделер мен
қажеттіліктер негізінде қоғамның болашаққа талпыну барысындағы көрінісі,
туып отырған алдағы жағдайы. Мемлекеттің, үкіметтің, әлеуметтік саяси
биліктің және тағыда басқа субъектілердің бағдарламаларында көрсетілген
мақсаттар жалпы сипатта болып келеді.
Жоғарыда аталған қызметті іске асырудың басты қайшылығы, саяси
әрекеттің бағыты мен мазмұнының қоғамдағы нақты өзгерістермен талаптарға
жауап бере алмауында. Мақсат құру қызметін Қазақстанда жүзеге асыру
жоғарыда аталған мәселелерге келіп тірелуде. Қалыптасқан жағдай
демократиялық қоғам құру мақсатымен қоғамда қалыптасқан жағдайлардың сәйкес
еместігін көрсетіп отыр.
Бұқараның белсенділігін арттыру және мүдделерін үйлестіру қызметін
жүзеге асыру дегеніміз, ол адамдар өз еркімен саяси ойлауға және өз еркімен
саяси әрекетке талпынуға мүмкіндікті ояту деген сөз. Г. Тард өзінің
Социальный етюд еңбегінде, өнер ретінде қарастырып отырған саясат, алдын
ала анықталған және тілеп отырған бағытқа ұлттық күштерді бағыттау болып
табылады - [36] дейді. Тәжірибие көрсеткендей бұл өнер нақты саяси
жағдайларда көрінуде.
Жиырма бірінші ғасыр Қазақстанды әлеуметтік – экономикалық және саяси
өзгерістермен қарсы алды. Бұныңда өзіндік жетістіктерімен қайшылықтары
болды. Осы қайшылықтар барысында бұқараның қоғамдық санасы көптеген
жағымсыз әрекеттердің ықпалына түседі. Бұл кезде болашаққа сенбеушілік,
қорқыныш, сенімсіздік сияқты кері эмоциялар етек ала бастайды. Әрине мұндай
жағдайда билік институттарына, мемлекеттік қайраткерлерге деген сенімсіздік
туындайды. Қалыптасқан жағдайда мемлекет бұқараның қолдауына ие бола
алмайды және олардың тарапынан түсінілмейді.
Сондықтанда саяси менеджмент әрекет ретінде өнімділігін арттыру үшін
оны ғылым негізінде жүзеге асыру керек. Басқаша айтқанда, саяси менеджмент
объективті заңдылықтарды зерттеудің, әлеуметтік – экономикалық және саяси
процестерді жан – жақты талдаудың нәтижелері мен салдарын болжауға сүйену
қажет.
Саяси басқару әрекетінің анықтаушы қызметі, қабылданған саяси шешімді
жүзеге асыруды ұйымдастыру болып табылады. Қазақстандық жетекшілердің
әрекеттерін талдай келе барлығына ортақ негізгі қайшылықтар мен
кемшіліктерді көрсетуге болады. Олар: саяси және экономикалық шешімді
кешігіп қабылдау; елдегі реформалардың аяқсыз қалуы; саяси шешімдерді
жүзеге асыруда тиімді саяси әрекет жасай алмау және тағы да басқалары.
Қазақстандағы саяси менеджмент тиімсіздігін төмендегі негізгі
себептермен түсіндіруге болады. Мысалы: қолданатын құралдар мен
әрекеттердің сабақтассыздығы; басқарудың әртүрлі деңгейіндегі қабылданған
шешімдерді жүзеге асыру механизмдерінің болмауы; кәсіптік төменділік және
өзгерген жағдайда тиімсіз әрекет ету. Сонымен қатар, дағдарыстық құбылыстар
мен қайшылықтарда объективті және субъективті негіздерін білмеуі; қажетті
саясатты жүргізе алмауы. Жоғарыда аталған себептер адамдардың нақты өмірден
алшақтауына әкеледі. Әлі күнге дейін маңызды болып тұрғаны, мәселелер мен
қайшылықтарды шешу механизмдерінің, әдістерінің және түрлерінің теориялық
талданбауы.
Жоғарыда аталғандардың барлығы саяси менеджменттің кәсіптік болуы
керектігін көрсетеді. Саясаттағы кездейсоқтық немесе дайындықтың болмауы,
алға қойған саяси мақсатқа жетуде кедергілер болып табылады. Саяси әрекетке
сипат беретін көптеген зерттеулердің нәтижесі, саяси менеджменттің мақсатын
және міндетін қажетті қызмет арқылы жүзеге асыру әркзде күтіп отырған
нәтижелермен аяқталмайды. Сондықтанда саяси менеджменттің принциптік
қайшылығы мақсат – нәтиже арқылы өлшенеді және саяси мақсат құру,
мүдделерді келістіру, сонымен қатар саяси әрекет нәтижесіне қол жеткізу
сияқты қызметтерді жүзеге асырумен байланысты. Ол біріншіден, саяси әрекет
процесіне (кезең, құрал, әдіс); екіншіден, саяси менеджменттің
субъектісінің арасындағы себеп салдар қатынасына; үшіншіден, әлеуметтік
психологиялық жағдайға сай келуі керек. Жалпы алғанда саяси менеджменттің
сәтті іс - әрекеті субъектілердің дайындығымен және оған жүктелген қызметті
атқарумен есептеледі. Саяси менеджмент әрекет ретінде адамдармен жан –
жақты қатынасқа түседі. Мұндай қарым – қатынас процесінде адамдар объект
ретінде, өмірдің нақты жағдайларымен таныс жеке адам болып табылады. Бұдан
ұғатынымыз саяси менеджмент субъетісінде адам және жеке адам туралы білімі
болуы керек. Сондықтанда саяси менеджмент субъектісінің адамтану туралы
ғылыми концепциясымен қаруланса, тиімді саяси басқаруға әкеледі деп
ойлаймыз.
Сонымен, саяси менеджмент қызметі әрекет ретінде объективті сипаттама
немесе қалыптастырылу, бұл оның мәнін және мазмұнын анықтайды. Қызмет
сөзіне дұрыс анықтама беру оның теориялық, әдістемелік және практикалық
маңызын арттырады. Қызмет мағынасында саяси менеджмент әрекет ретінде
тиімді принциптері көрсетілмеген. Осылардың негізінде саяси менеджмент
қызметін төмендегідей көрсетуге болады:
1. Мемлекеттік тұтастық пен мемлекеттік негізді саяси қамтамасыз ету
қызметі;
2. Өркениетті қоғамның өмір сүруінің маңызды жағдайы ретінде
демократияны дамыту қызметі;
3. Адамдардың саяси мәдениетін қалыптастыру, оларға қажетті білімдер
мен саяси әрекет дағдылар беру қызметі;
4. Экономиалық дамуды қамтамасыз ету қызметі;
5. Қоғам құрылымдарының барлығын гуманизациялау, яғни адам
қатынастарына нақты моралды – психологиялық бағыт беру қызметі;
6. Идеологиялық қызмет, яғни саяси идеялдарды, құндылықтарды енгізу,
тарату;
Жоғарыда аталған негізгі қызметтерді жүзеге асыруда саяси менеджмент
субъектісі жүргізіліп отырған саясатқа ықпал ете алады. Саяси менеджмент
қызметі әрекет ретінде нақты критерияларға ие. Және де саяси менеджмент
субъетісі сол критерияларға сай келуі керек.
Саяси менеджментті әрекет ретінде зерттеп талдау жасау барысында оның,
қоғамның қазіргі даму кезеңінде тиімділігін көре отара келесі қорытындылар
шығаруға болады. Саяси менеджмент, тарихи қалыптасқан, адамның қоғамдық
белсенділігінің ерекше түрі оның пәні, адам өмірінің мәселелері, олардың
қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру, қоғамдық қозғалыстың
басымдылығын анықтап бағытын нұсқау, саяси, әлеуметтік – экономикалық
процестерді басқару және саяси билікті ұстау және қолдану болып табылады.
Саяси менеджмент әрекет ретінде өзіндік құрылымы бар бүтіндей жүйе болып
келеді. Ол объкетивті өмірді өзгертеді, бір жағынан қарағанда ол
саясаткердің субъективті ықпалына тәуелді, екінші жағынан алғанда басқару
әрекетінің субъектісінің ішкі дүниесін өзгертеді, оның жеке кәсіптік
қызметтерін ашып, негізгі мүмкіндіктерін пайдалануға итермелейді. Саяси
менеджменттің тиімділігі оның кәсіпқойлылығына байланысты. Саяси менеджмент
субъектісінің кәсіптігі өнер, шеберлік ретінде саяси басқаруды жүзеге
асыруда ғылыми дайындығы мен дамуы аса маңызды. Саяси менеджмент
субъектісінің критерияларының бірі, қоғамда жүріп жатырған процеске әсер
ете білуі. Осы орайда К. А. Абулханованың: әрекет амалдары осы негізгі
өлшемдердің интегралы және компазициясы [37] - деген тұжырымы орынды
секілді. Субъект интеграцияға түсуші, орталықтандырушы және реттеуші
инстанция [38] - дейді ғалым. Осылай саяси менеджменттің қызметтері
қоғамның дамуына және демократиялық, азаматтық қоғам орнатуда маңызды
құралдар болып табылатынын көруге болады.
1.2 Саяси менеджменттің даму тарихы
Саяси менеджмент бүгін немесе кеше пайда болған емес. Ол ежелден бері
келе жатырған басқарудың ерекше түрі. Тарихи фактілерде тәжірибелерде осыны
дәлелдейді. Барлық тарихи қоғамдарда ел басқарушылар өздерінің беделін
көтеру, өздерінің ықпалдарын өсіру сияқты міндеттерді шешіп отырды. Ал
қарсы топтар болса әркезде өздерінің көсемдеріне ықпал етудің тиімді
жолдарын іздеп отырды. Дегенмен саяси менеджмент тек қана қазіргі қоғамда
кең көлемде қызмет етуде.
Адамзат тарихының барлық кезеңі, адамдардарың өздерінің өмірлерін
жеңілдетуге тырысып келеді. Ал бұндай мақсатқа жақсы ұйымдастырылған
басқару арқылы жету керек. Бұрынғы кездерде саяси менеджмент басқару өнері
ретінде бағаланбай келді. Кеңес одағы кезінде, тіпті тәуелсіздікке қол
жеткізгеннің өзінде де “менеджмент” және “менеджер” деген жаңа ұғымдар
көпшіліктің құлағына біртүрлі естілетін еді. Бұл сөздер Америка құрама
штаттары мен Европа үшін ескі болғанымен біз үшін жаңа көрінді. Сондықтанда
әліде болса жаңаның кейпін кейюде. Саяси менеджменттің қазіргі таңда өзекті
мәселелердің бірі болғандықтан, менеджменттің барлық тарихи даму кезеңін
қарастыру керек. Бұл кезде әрине, көпғасырлардан бері қалыптасқан саяси
менеджменттің негізін анықтауымыз қажет. Бұнда ұйымның құрылымы, басқару
мен басқарушы арасындағы қарым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Резюме
Объектом исследования данной магистрской диссртации является
политический менеджмент.
Целью диссертации является теоретико – методологическое и практическое
исследование политического менеджмента.
Методологическую и теоретическую основу исследования составляют научные
труды зарубежных и отечественных исследователей, на их основе положения по
изучению понятия, использования и взаймосвязи с другими технологиями.
Следует отметить системный, сравнительный и ретроспективный подход,
используемые магистрантом.
Научная новизна магистерской диссертации заключается в том, что
представленная работа является первой попыткой в казахстанской политической
науке комплексного исследования политического менеджмента.
Практическая значимость диссертации заключается в том, что ее положения
и выводы могут быть использованы в научных исследованиях политического
менеджмента. Они также могут быть применены в деятельности органов
государственной власти, институтов гражданского общества.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1. Саяси менеджмент
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...8
2. Саяси менеджменттің даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ ПЕН САЯСИ PR-ДЫҢ ӨЗАРА
ҚАТЫНАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .25
2.1 Саяси менеджмент түрлері және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.2 Саяси PR, саяси менеджменттің ерекше түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
3 ҚОҒАМДЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТІҢ АЛАТЫН
ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
3.1 Саяси менеджмент мемлекеттік - әкімшілік басқарудың технологиясы
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2. Саяси кампания
менеджменті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...47
3. Саяси процестегі коммуниация менеджменті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .71
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қандайда бір болмасын саяси кампанияны
мен коммуникацияны ұйымдастырып басқару үшін, белгілі бір кезеңге сәйкес
келісімдік, мақсаттылыққа негізделген, жалпы саяси жағдайды қамтамасыз
ететін стратегиялық мақсатты жоспар қажет. Жалпы алғанда саяси кампаниялар
қоғам назарын мәселеге аударту үшін жүзеге асырылады, ықпал етіп адамдар
пікірін өзгертуге бағытталады. Мұндай мақсатта адам мінез - құлқын өзгерту
жолымен қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда саяси
процесте саяси менеджменттің орны ерекше. Қазіргі таңда Қазақстан
республикасы тәуелсіз ел болып, әлемдегі 50 дамыған елдердің қатарына
қосыламыз [1] - деп талаптану барысында елді модернизациялау үшін саяси
менеджментке сүйену өте маңызды екеніне көзіміз жетіп отыр. Себебі бұрынғы
Кеңес Одағында болған әкімшілдік - әміршілдік аппаратқа сүйену мүмкін
болмай ықпал етудің басқа ерекше түрлерін заман өзі талап етіп отыр. Оның
бірі саяси менеджмент. Мұндай мақсатқа адам мінез-құлқына ерекше амалдар
арқылы, қоғамдық пікірді өзгерту арқылы жетуге болады. Осы орайда
мемлекеттің және саяси партиялардың немесе ұйымдардың күнделікті өмірде
және сайлау науқанында іс - әрекеттерінде саяси менеджменттің орны ерекше.
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2007 жылғы
28 ақпанынндағы Жаңа замандағы жаңа қазақстан атты халыққа жолдауында
басқару жүйесіндегі әкімшілік реформа нақты көрсетілді [2]. Сондықтанда
бүгінгі күнде мемлекеттік - әкімшілік басқару жүйесіндегі өзгерістер саяси
менеджменттің қатысуынсыз өтпейді және оны жүзеге асыру барысында саяси
менеджменттің мемлекттік басқарудың басты құралы екендігі көрініп отыр. Бұл
мәселе осы орайда өзекті болып саналады.
Саяси менеджмент ауыр психологиялық және әлеуметтік феноменге ие
өзгеше құрылымды мемлекеттің немесе саяси ұйымдардың, тіпті лидерлердің
саяси беделін қалыптастыруға мүмкіндік жасайды. Саяси партиялар немесе
басқа саяси субьект, президент, үкімет немесе министрлік, саяси бағдарлама
немесе идеяларды орындаушы саясаткер беделі туралы айтылғанда, осы саяси
субьектінің қалыптасып үлгерген бейнесі көрініс табады. Ықпал ету алға
қойылған мақсатқа жетуге арнайы жасалатын саяси әрекет. Ықпал ету біздің
түсінігімізше бұл - обьективті саяси шындықтың субьективті көрінісі.
Стратегиялық саяси мақсаттарға қол жеткізетін саяси менеджмент және басқа
да құралдар арқылы ықпал жасалады. Саяси консультанттар тәжірибесінде бұл
ұғым стратегиялық ықпал ретінде қалыптасқандықтан, біз де солай атаймыз.
Саясаткер, партия немесе саяси және сайлау кампаниясы кезінде
кандидаттың стратегиялық бейнесін және беделін қалыптастыруда, сонымен
қатар PR жұмыстары электораттың әлеуметтік-психологиялық және саяси -
психологиялық ерекшеліктерін талдауы тиіс. Осындай талдаудан кейін ғана
саяси менеджменттің ықпал ету стратегиясын бастауға болады. Соңғы он жыл
саяси процесс субьектілерінің саяси технологияларды қарқынды игеру кезеңі
болып, әсіресе мемлекет тарапынан көптеген мәселелерді, соның ішінде саяси
лидерлік пен саясаткердің нәтижелі имиджін қалыптастыруға қатысты болды.
Бүгінгі таңда он жыл көлемінде қалыптасып келе жатқан саяси менеджментке
назар аударыла бастады. Басқарудағы әкімшілік рформаның жүргізілуі
барысында, 2004 жылғы Парламент сайлауынан кейін және 2005 жылғы
Президенттік сайлауынан кейін біздің ойымызша Басқару жүйесіндегі саяси
менеджмент тақырыбы өте өзекті.
Мәселенің зерттелу деңгейі. Саяси менеджмент мәселесі біздің қоғам үшін
жаңа мәселелердің бірі. Бірақ бізге дейін бұл мәселемен шетелдік ғалымдар
айналысып саяси менеджменттің дамуына өз үлестерін қосты. Сяси
менеджменттің жаңа құбылыс екендігін ескерсек, саяси менеджмент мәселесі де
зерттеу нысанасына кейінгі кездері айналып отыр. Саяси менеджментті
зерттеуге үлес қосқан батыс зерттеушілерінің арасынан Армстронг П, Г.
Лассуэлл, Уатс Д, Лавлии Дж, Ф. Тейлор және т.б. сынды ғалымдарды атап
өтуге болады.
Осы саланы зерттеуші Ресей ғалымдарының арасынан Г. В. Пушкареваның
ғылыми еңбектерін ерекше атап кеткен жөн. Саяси менеджмент мәселелерін
зерттеген ғалым, өзінің еңбектерінде ресейдегі саяси менеджменттің жаңа
технологиялары туралы жазды. Сонымен қатар автор саяси менеджменттің саяси
процестегі, саяси коммуникациядағы және саяси кампаниялардағы алатын орнын
көрсетті. Ресейлік ғалымның бұл мәселені зерттеудегі қосқан басты
үлестерінің бірі саяси менеджментті посткеңестік елдердің саяси
процестеріне жария етуі болып саналады. Г. В. Пушкарева саяси
менеджменттің, коммуникацияның электоралдық мінез-құлыққа әсер ету
мәселелерін тереңірек зерттеп, сайлау науқанындағы саяси менеджменттің
маңыздылығын көрсетіп, саяси менеджменттің түрлері мен жанрларын, оның
түрлі байланыстық формаларын анықтайды [3].
В. И. Жукова саяси менеджменттің тарихына тоқталып,оның пәнін анықтап
саяси бейне құрылымына, позитивті және негативті менеджменттің дайындау
әдістеріне, технологиялардың манипуляциялық мүмкіндіктеріне ерекше мән
береді. Және де бұл еңбектің ерекшеліктерінің бірі саяси менеджмент
мәселесіне психологиялық тұрғыдан келеді. Сондықтанда болар олар саяси
менеджментті басқару психологиясымен бірдей қылып қарастырады [4].
А. Ю. Горчева Батыстық саяси менеджмент негізінде Ресей тарихының түрлі
кезеңдеріндегі саяси менеджменттің ерекшеліктерін қарастырды [5]. Сонымен
бірге, С. Лисовский, А.И. Соловьев, Т. Е. Дубатова, Б.Л.Борисов, Т.В.Ляпин,
Д.В.Ольшанский, Г.Г.Почепцов, О. Ф. Шабров, В. А. Мельник, И. В.
Тихомирова, В. Б. Тихомиров, Л. Г: Лаптев, А. В. Карпованың еңбектерінің
теориялық және тәжірибелік маңызы бар.
Қазақстан ғалымдарының сайлау технологияларын зерттеуге арналған
біршама еңбектерінің болғанына қарамастан, саяси менеджмент мәселе бір ғана
автордың мақалаларынды көрініс табуда. Саяси менеджмент біздің қазақстандық
ғалымдардың назарынан тыс қалып отыр. Дегенмен бұл мәселе бойынша ғылыми
мақалалар азда болса жазылуда. Саяси менеджмент мәселесімен қазіргі таңда
қазақстандық ғалымдардың ішінен жас ғалымдардың бірі А. С. Абулкасова
айналысуда. Ол өзінің жоғарыда аталған мәселелерге байланысты көзқарастарын
бірқатар ғылыми – практикалық маңызы бар мақалаларында білдірді. Автор
өзінің мақалаларында саяси менеджменттің технологиялық мәселелеріне аса зор
көңіл аударуда. Ғалымның мақалаларындағы саяси менеджменттің қырлары ПР
технологиясымен, БАҚ – мен және коммуникациямен байланысты қарастырылады.
Тағы да бір автор Б. Б. Абдығалиев саяси менеджменттің қолдану барысын
Теміртау тәжірибесі ретінде көрсетеді. Бұл еңбектің ерекшелігі саяси
менеджменттің теориялық негізі қарастырылмаған, ал керісінше практикалық
қолдану деңгейі орын алып отыр [6].
Сонымен қатар саяси менеджментті тікелей зерттемесе де оның кейбір
мәселелері әсіресе Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейінгі
уақыттар аралығында тоталитаризмнен демократияға өтумен қатар, әлеуметтік–
экономикалық және саяси даму жолын таңдаудың күрделі процесін өткеру
жолындағы ерекшеліктері мен кейбір мәселелері Л.Ә. Байділдиновтың
Теориялық саясаттану оқу құралында баяндалған. Және де Ғ.Ж. Ибраева, С.Ю.
Петренко, Л.Ф. Адилова, Платонов С. В, Рысбаева С. Ж. , және тағы да басқа
авторлардың еңбектерінен басқару, технология, коммуникацияға байланысты
ойларды көруге болады.
Зерттеу объектісіне саяси менеджмент жатады.
Зерттеудің негізгі мақсаты қазақстандық саясаттану ғылымы үшін саяси
менеджменттің теоретикалық - әдістемелік және практикалық жақтарын зерттеу.
Зерттеу мақсатынан туындайтын негізгі міндеттер:
- шетелдік және отандық дерекнамалар негізінде саяси менеджменттің
қалыптасуын көрсетіп типологиясын беру;
- саяси менеджмент пен PR-дың өзара байланысын айқындау;
- саяси менеджменттің саяси кампаниялар мен коммуникациядағы орнын
көрсету;
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Шетелдік және отандық ғалымдардың
зерттеулері негізінде саяси менеджменттің түсінігі, түрлері қарастырылды.
Саяси менеджменттің кейбір ұғымдары саясаттанудың қазақ тіліндегі ғылыми
терминологиялық қорына қосылды. Саяси менеджментті қазақстандағы
мемлекеттік - әкімшілік басқаруда және саяси кампанияларда қолданудың
барысы талданып көрсетілді.
Диссертациялық жұмыстың әдістемелік негізіне саяси процестерді және
саяси институттарды ретроспективті және салыстырмалы тұрғыдан талдайтын әр
түрлі тұжырымдамалар және жүйелі, тарихи, салыстырмалы талдау әдістері
арқау болды.
Диссертациялық жұмыстың деректік негізін шетелдік және қазақстандық
зерттеушілердің оқу құралдарындағы мәліметтер мен ғылыми журналдардың
материалдары құрайды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Диссертациялық жұмыста баяндалған
теориялық және практикалық мәселелер ғылыми ізденістерді жетілдіруге және
жоғары оқу орындарында пайдалануға болады. Диссертация материалдарын жоғары
оқу орындарындағы саясаттану бөліміндегі арнайы курстарда немесе жалпы
курстар шеңберінде және саяси басқару мекемелеріде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар.
1. Саяси менеджмент технология ретінде тек қана сайлау науқандарында
емес сонымен қатар мемлекеттік әкімшілік басқару жүйесінде де қолдануға
болады. Өйткені қазіргі таңда мемлекеттік әкімшілік – басқарудың ықпал ету
құралдары ескіріп отыр және бүгінгі ақпараттық ағым заманында басқарудың
ерекше түрін қажет етуде.
2. Басқарудың ерекше түрі саяси менеджментті Қазақстанда қолдану
барысы дұрыс дамымауда. Соңғы өткен саяси кампаниялардағы саяси
менеджменттің қолдану барысы көрсеткендей әлі де болса басқа
технологиялардан дұрыс ажырата алынбай жүргендігі.
Зерттеу нәтижесінің апробациясы. Диссертациялық жұмыстың негізгі
мазмұны, қағидалары 4 ғылыми мақала түрінде баяндалды:
1. 2006 жылдың 30-31 нурызында Семей мемлекеттік педагогикалық
институтында өткен "Азамат – қоғам – мемлекет: өзара қатынастарының өзекті
мәселелері" атты халықаралық ғылыми – практикалық конференцияда;
2. 2006 жылдың 11 қарашасында әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде өткен “Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық және саяси
модернизациядағы жаңа кезеңі: жүзеге асару мәселелері” атты халықаралық
ғылыми – практикалық конференция;
3. 2007 жылдың 20 ақпанында әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық
университетінде өткен “Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуындағы
үкіметтік емес ұйымдардың орны” атты халықаралық ғылыми конференцияда;
4. 2007 жылдың сәуірінде әл Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде
өткен 7 – 8 Мустафин оқуы атты ғылыми конференцияда.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс
кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Жұмыстың жалпы көлемі бет.
1. САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТТІ ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Саяси менеджмент түсінігі және оның қызметі
Басқару – бізді қоршаған ортадағы әмбебап және қажетті элемент. Басқару
сөзін кең көлемде алғанда – ол субъектінің объектіге әртүрлі амалдармен
әсер етуі. Бұл ықпал етудің мақсаты объектінің жағдайын, іс әрекетін және
сапасын өзгерту болып табылады. Басқару деп, көп жағдайда мақсатты
бағытталған әрекеттеді атайды. Бұл тұрғыдан алғанда объект адамдар жағынан
реттеліп отырылады. Басқарудың ықпалына біздің қоғамдағы құбылыстар түсуде.
Соның ішінде біздің қарастырғалы отырғанымыз қоғамдағы басқару және де
соның бір ғана түрі - саяси менеджмент.
Менеджмент(ағылшын тілінен аударғанда management - басқару) – басқару
түрлерінің теориясы мен практикасы [7]. Ол біріншіден әртүрлі ұйымдарда
адамдарды басқару әрекетінің түрі және интеллекті, еңбекті, адамдар
әрекетін пайдалана отырып мақсатқа қол жеткізу; екіншіден менеджмент
қызметін атқаруға көмек көрсететін адам білімінің аумағы [8]; Сонымен,
менеджмент түсінігі шетел тілінен еніп өндірісті басқару, басқаша айтқанда,
өндірісті басқару әдістері мен қағидалары, құралдары мен формаларының
жиынтығы деген мағынаны білдіреді [9]. Қазіргі заманда менеджмент –
ұйымдасқан түрде әрекет етілетін, әртүрлі ұжымдар мен адамдарды басқаруға
қатынасы бар өнердің, практиканың және ғылымның саласын атайды. Менеджмент
әрекет ретінде - ықпал етудің амалы және үрдісі болып табылады. Бұл
үрдісте адам психикасын қалыптастыруға, басшылықтың басқару әрекетіне
бағытталады. Менеджмент, субъектінің жеке және жалпы шешім қабылдауынада
байланысты немесе басқаша айтқанда нақты мақсатты іске асыруда процестер
мен ұймдастырудың орынды түрлерін таңдау болып табылады [10].
Соңғы уақыттарда қазіргі ғылыми білімдердің сөз қорларына жаңа
түсініктер мен ұғымдар келе бастады. Әсіресе басқарудың ерекше түрлерін
көрсететін ұғымдар. Айталық, мемлекеттік менеджмент, стратегиялық
менеджмент, дағдарыс менеджменті, PR менеджмент, саяси менеджмент және т.б.
Жаңа ұғымдардың келуі және олардың теориялық негіздері қазіргі қоғамдағы
басқару барысының қиындығын көрсетеді. Бұл үрдістің негізінде бірқатар
факторлар жатыр. Бір жағынан алғанда әлеуметтік байланыстың
дифференциялануы, әлеуметтік өмірдің дәстүрлі негіздерінің ыдырауы, жаңа
әлеуметтік топтардың пайда болуы, адамдардың құндылықтарының өзгеріске
ұшырауы және т.б.; екінші жағынан қарастырғанда – басқарудың әркезде
дамытылып отырылуы, әлеуметтік өзгерістерді ескере отырып қойылған
міндеттерді тиімді шешуді қамтамасыз ететін басқарудың жаңа түрлері мен
әдістерін іздеу болып табылады.
Басқарудың ерекше түрін көрсетуге құқығы бар жаңа түсініктердің
айналымға енуі әркезде ғылыми пікір таластар туғызады. Пікір таластар
барысында түсініктің мазмұны қарастырылып нақтыланады, талдаудың пәндік
кеңістігі анықталады. Сондай түсініктердің бірі, әлі де болса өзіндік
ғылыми таныту процесінде тұрған “саяси менеджментті” айтуға болады.
Әдебиеттерде осы түсінікті бір жақты түсіндірумен бірге терминологиялық
шатастыруларды да кездестіруге болады. Тіпті “саяси менеджмент”, “саяси
басқару”, “саяси маркетинг”, “саяси PR” түсініктері ғылыми ортада бірін –
бірі ауыстырушы ретінде де қабылданады. Сондықтанда осы бөлімде, әрі де
диссертациялық жұмысымда “саяси менеджмент” түсінігінің мазмұнын нақтылы,
оның болмысының негізін анықтап және қазіргі қоғамдағы, басқару жүйесіндегі
орнын көрсету.
Жалпы алғанда менеджмент термині мәні жағынан басқару терминінің
аналогы, оның синонимі, бірақ толықтай осы пікірде қарастыру қате болып
есептеледі. Басқару ұғымы кең мағынада болып келеді, өйткені оның қолдану
аясы кең және адам әрекетінің әралуан түрлерінде қолданылады (автомобильді
басқару); іс - әрекеттің әртүрлі саласында өлі табиғатты басқару,
биологиялық жүйеде, мемлекеттік басқару); басқару органдарында
(мемлекеттегі және қоғамдық ұйымдардағы бөлімдер, сонымен қатар
кәсіпорындарда);
Менеджмент ұғымы тек қана әлеуметтік – экономикалық процестерді
басқаруда қолданылады.
Саяси менеджмент түсінігін ғылыми тұжырымдау соңғы он жылдықта
басталды. Бұл біздің ойымызша саясат пен басқарудың дәстүрлі бөлінуімен
байланысты. Бұндай бөлініс Г. В. Пушкареваның пікірінше – бір жағынан
мемлекеттік басқару ғылымының өзіндік дамуымен байланысты болса, екінші
жағынан саяси салада басқа, басқару түрлеріне назардың аз бөлінуімен
байланысты. Осы уақытқа дейін саяси ғылым, саяси саланың объективті
процесінің өзіндік реттеулерін зерттеп келіп, басқару және басқару
технологиясы мәселелеріне аз көңіл бөліп олар саяси білімде кенже қалып
келген [11].
Осы жіберілген қателіктерді дұрыстауға деген ұмтылыстар бірқатар
ғалымдарды саяси менеджмент түсінігіне назарларын аударудың себебі болды.
Бұл ұмтылыстар ғылыми қауымның назарынан тыс қалған қоғамның саяси
саласындағы басқару түрлерін теориялық жағынан тұжырымдауға жол ашты.
Бірақ, бұл ұмтылыстар саяси менеджменттің пәндік кеңістігін анықтау
барысында қарама – қайшылықтар туындап отырды. Айталық, Л. В. Сморгунов
пікірі бойынша Саяси менеджмент – қоғамдық – құықтық салада шешім қабылау
мен таңдау барысында пайда болатын, саяси акторлар (азаматтар, жетекшілер,
саяси топтар және т.б.) арасындағы қатынастарды басқару жүйесі [12].
Сонымен қатар ол саяси менеджментті тар және кең мағынада түсіну
керектігін айтады. Бірінші мағынада оның пікірінше тікелей және өкілді
демократия мен халықаралық қатынасты басқару процесін, сонымен қатар
мемлекеттік басқару саласын қамтиды десе, екінші мағынада саяси
менеджменттің теориясы мен пратикасын, яғни кең көлемдегі саяси
кампанияларды және мемлекетке ықпал ететін азаматтық қоғамды, саяси
процестерді басқару – дейді [13]. В. А. Мельник саяси менеджментті саясат
саласында басқару мен жетекшілікке байланысты әрекеттің түрі [14] – деп
анықтайды. Бұл әрине бірыңғай терең берілмеген анықтамалардың бірі. Себебі
анықтама жалпылама түрде көрсетілген. Саяси менеджмент мәселесімен тығыз
шұғылданып жүрген Ресей ғалымы Г. В. Пушкарева пікірі бойынша Саяси
менеджмент – басқару субъектісі белгілі бір саяси мақсатқа жетуге ұмтылған
заңды күшке сүйенуге және жалпыға бірдей міндетті норма жасау мүмкіндігі
болмағандықтан өз міндеттерін шешу үшін ерекше тәсілдер мен амалдарды және
әртүрлі саяси технологияларды қолдануға мәжбүр ететін басқарудың ерекше
түрі [15]. Зерттеуші саяси менеджмент түсінігін анықтау барысында
басқарудың түрлерімен саяси технологияларға мән беріп басқарудың ерекше
түрі деп көрсетеді. Әрине келісуге болады, дегенмен нақтылық жоқ секілді.
И. В. Тихомирова және В. Б. Тихомиров саяси менеджментке саяси оқиғаларға
қатысушылардың нақты саяси мүдделерін жүзеге асыру үшін бағытталған саяси
оқиғаларды басқару [16] деп анықтама береді. Т. В. Ляпин бойынша, саяси
менеджмент – саяси мінез – құлықты басқару өнері мен ғылымы [17] – болып
табылады. Ал Д. В. Ольшанский болса саяси менеджментті қалыптасқан
жағдайда саясаткердің (партияның, ұйымның және т. б. ) әрекетін және саяси
процесті максималды дәрежеде тиімді қылатын саяси процесті басқаратын ұйым
[18] – ретінде қарастырады.
Авторлардың анықтамаларының өзгешеліктеріне қарамастан олардың саяси
менеджменттің пәндік кеңістігі бойынша пікірлерінде ұқсастықтар кездеседі.
Біріншіден, басқару субъектісімен бірге басқару объектісінде саяси процесс,
саяси оқиға, саяси мінез – құлықтарда саяси құбылыс тобына жатқызылады.
Әдебиетте басқарудың басқа да әсер ету объектілері көрсетіледі. Мысалы,
қоғамдық және экономикалық процестер [19]. Біздің ойымызша басқару
қатынастарына саяси саламен шектеу нәтижесінде жаңа түсініктер дүниеге
келеді. Ғылымда ондай түсініктер баршылық. Айталық, мемлекеттік басқару,
мемлекеттік саясат, саяси басқару. Соңғы түсінікті саяси менеджменттің
тікелей қазақша аудармасы деп түсінуге болмайды. Саяси басқару әдебиеттерде
қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени процестерін, қоғамның өзіне
саяси ықпал ететін процесс ретінде көрсетіледі. Т. Е. Дубатованың
пікірінше, саяси басқару әрекеттің түрі ретінде қоғам дамуының
стратегиялық және тактикалық мақсаттарын анықтайды [20]. Мемлекттік
басқару ғылымның жеке саласына айналуына орай кейбір авторлар мемлекет
тарапынан іске асырылатын саяси ықпалды саяси әкімшілік басқару [21] -
деп көрсетеді. Бірақ бұл түсініктің мазмұндық саласы жартылай мемлекеттік
басқарумен, жартылай саяси менеджментпенде сай келеді. Сондықтанда бұл
түсініктің жеке екенін көрсете алмайды. Екіншіден, көптеген авторлар саяси
менеджментітң қолданатын әдістері мен технологиялық амалдарының ерекше
екенін атап өтеді. Саяси басқару мемлекеттік механизм [22] арқылы жүзеге
асырылып биліктің, басқарудың шешімін жасайтын процесс ретінде көрсетілсе
[23], ал саяси менеджмент менеджерлік амалды қолданады, тиімді ұйымды
іске қосады (Д. В. Ольшанский). Басқаша айтқанда, негізінде мемлекеттік
міндеттеуі жоқ, ал сендіру, еліктіру технологияларын қолданатын басқару
амалдарына сүйенеді.
Қазақстандық ғалымдар саяси менджментті әліде болса жеке зерттеу
объектісі ретінде қарастырмауда. Оны тек қосымша технология ретінде айтып
келеді. Біздің ойымызша саяси менеджмент жеке ғылым объектісі ретінде
зерттелуі қажет. Өйткені дамып отырған қоғамдағы әлеуметтік - саяси басқару
процесінің өсуіне орай маңызды болып отыр. Бұнда саяси билік қатынастары
қысым немесе мәжбүрлеу негізінде емес, ал ықпал етудің басқа жаңа амалдары
арқылы жүзеге асырылады.
Отандық саяси ғылымда саяси менеджмент түсінігінің анықтамасын
қарастыру мәселесі әлі де жете зерттелмеген. Шетелдік ғылыми еңбектерде
саяси менеджмент түсінігі электоралды процестерде, саяси конфликті шешу
процесінде, партия құрылысында, саяси шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру
процесінде кең қолданылады. Біздің ойымызша саяси менеджмент түсінігінің
анықтамасының көптеген қырлары бар. Бұл оның қиын әрі көп жақты сипаттығын
көрсетеді.
Дегенмен Қазақстан саяси ғылымында осы мәселемен айналысушы А. С.
Абулкасованың пкірінше Саяси менеджмент - саяси басқарудың ерекше амалы.
Саяси нарық жағдайында саяси қатынастарды басқару, саяси шешім қабылдау
процесінде саяси акторлардың жарыстылығы мен бәсекелестігін және
пікірлердің әр алуандығын қажет етеді [24].
Біздің ойымызша саяси менеджмент үздіксіз жаңаруды қажет ететін ,
ұжымның әрекетіне нәтижелі жетекшілік амалы. Оның басты міндеті барлық
ұжымның және әрбір қызметкердің қуатын біріктіріп оған белгілі бір бағыт
беру. Саяси менеджментің теориясы мен практикасының сипаттылығына назар
аудара келе оның ерекше белгілерін көрсетуге болады:
1. Саяси менеджмент тек қана демократиялық деңгейде ұйымдасқан саяси
жүйеде өмір сүруі мүмкін. Онда кең саяси қатысу, пікірлердің
көптігі және саяси шешім жағдайында таңдау ретінде жарыстылық
болуы жөн [25].
2. Саяси менеджмент басқару міндеттерін шешуде ерекше амалдар мен
әдістерді қолдануды көздейді. Бұндай амалдардың жиынтығы саяси
технология деп аталады.
3. Саяси менеджмент саяси басқаруды рационализациялауға, саяси
субъектінің жұмысын тиімділігін арттыруға, саяси шешімді қабылдау
және жүзеге асыру процесінде саяси акторлардың мүдделерін іске
асыру үшін мүмкіндігін көтереді, сонымен қатар басқару жүйесінде
кейінгі байланыстарды дамытуға бағытталған шығармашылық,
жаңашылдық ізденушілікпен сипатталады.
Сонымен саяси менеджмент түсінігіне берілген ғалымдардың анықтамаларын
талдай келе мынандай анықтама беруге болады: Саяси менеджмент дегеніміз –
саяси кеңістік пен процестегі акторлардың саналы түрде ықпал етудің негізгі
технологиясы.
Жоғарыда берілген анықтама негізінде, саяси менеджмент саяси
кеңістіктегі және саяси процестегі әртүрлі акторлардың іс - әрекеттерінде
қолданылады. Олардың мазмұны, түрі және оны жүзеге асыру саяси процеске
қатысушылардың алдында тұрған мақсаттары мен міндеттері арқылы шартталады.
Сондықтанда саяси менеджмент олардың мүдделері мен құндылықтарын жүзеге
асыруға көмектеседі.
Дегенмен, саяси менеджментті ғылыми танытуда әліде болса бірқатар
мәселелер бар. Солардың ішіндегі бастысы саяси менеджменттің болмыстық
негізін анықтау. Олар саяси тәжірибеде нақты қалыптасқан басқаруға
байланысты қатынастардың, қайсысын саяси менеджментке жатқызу керек деген
сұрақтар. Бұл сұраққа жауап беру үшін біріншіден, саяси менеджменттің
пәндік кеңістігін анықтаумыз керек, яғни қандай жағдайға байланысты
басқарудың осы түрі қалыптасады және басқару субъектілерінің қандай мақсат
қоятындықтарын анықтауымыз қажет. Екіншіден, саяси менеджмент ішіндегі
басқарушы мен бағынушы араларындағы ерекше қарым - қатынастарды анықтау
және басқаруда кім объект? және не объект? Болып табылатынын білу керек.
Үшншіден, бұл басқару процесінің технологиялық дамуын қарау және оның
қолданатын тәсілдері мен әдістерінің ерекшеліктері туралы айтуға бола ма
екенін білу.
Әрбір басқару түрінің пәндік кеңістігі оның шешетін міндеттерінің
ерекшеліктеріне байланысты болып табылады. Себебі басқарудың өзі белгілі
бір мақсатқа жетудің амалы. Әдебиеттерде саяси менеджменттің міндеттерін
анықтайтын бір жақты пікірлер жоқ. Бір авторлар саяси менеджментті
анықталған саяси мүдделерді (И. В. Тихомирва және В. Б. Тихомиров), іске
асыру десе, басқалары саяси жүйенің және оның элементтерінің бір жағдайдан
екінші жағдайға ауысуы [26] – деп көрсетсе, саяси менджменттің мақсаты мен
міндеттері туралы мәселені тіпті қарастырмайды.
Біздің ойымызша саяси менеджменттің пәндік кеңістігін саясаттың бір
ерекшелігіне ықпал, әсер арқылы анықтауға болатын сияқты. Ықпалдың
негізінде билікте, күште, күштеуде жатуы мүмкін, бірақ ықпал беделгеде
негізделуі мүмкін. Немесе психологиялық мінез – құлыққада қатысы болуы
ықтимал. Яғни, жағымды эмоционалдық қарым – қатынастар және тағыда сол
сияқтылар.
Тарихи тәжірибие көрсеткендей саяси билік жүйесі өне бойы күшке сүйене
алмайды. Саяси билік халық тарапынан сенімді, сенуді қажет етеді және олар
заңдастырылуы керек. Сондықтанда қоғамда үздіксіз күрестер тек қана
бұйрықтар мен күштеу үшін емес сонымен қатар көпшіліктің көңіл – күйін,
құндылықтарын және сенімдерін анықтау үшін де жүреді. Демократиялық қоғамда
күрестің екінші түрі кең етек алады. Себебі, күш қолдану заңмен шектеледі,
ал көпшіліктің санасында құқықтық қорғау және еркіндік деген құндылықтар
қалыптасады. Әралуан саяси акторлардың мақсатты әрекеттерінде өздерінің
саяси ықпалдарын бекітіп кеңейту үшін күшке сүйенбесе, біздің ойымызша ол
саяси менеджменттің кеңістігі болып табылады. Дегенмен саяси акторлардың
саяси ықпалын бекітудегі әрбір процесті саяси менеджментке жатқызуға
болмайды. Тек қана саналы түрде ұйымдастырылған және басқару объектісіне
нақты технологияларды қолдануды саяси менеджмент деп атауға болады.
Бір ұжымдық әдебиетте саяси менеджменттің пәнін былай анықтайды:
мемлекеттік билікке қол жеткізіп оны жүзеге асыруға қатысу, қоғамдық
қозғалыстардың бағыттары мен басылымдықтарын анықтау және қоғамның қоғамдық
– саяси, әлеуметтік – экономикалық процестерін басқару саяси менеджменттің
пәні болып табылады [27]. Бұндай анықтама басқару саласының барлығын
қамтиды. Сонымен қатар осы еңбектің авторлары саяси менеджмент өзінің мәні
бойынша, саясат субъектілерінің саяси процеске мақсатты әсері емес сонымен
қатар мақсатқа жету үшін бір – бірімен қарым – қатынасы [28] – деп
көрсетеді. Біздің ойымызша бұл жерде саяси менеджменттің пәнін анықтауда
мемлекеттік басқару пәнінің ішінде қалып қойған секілді.
Отандық автор А. С. Абулкасованың пікірінше Саяси менеджмент басқару
процесі туралы білім ретінде қарастырылады, ол қолданбалы, практикалық
маңызы бар, нақты басқару міндеттерін шешуге бағытталады. Сондықтанда саяси
менеджменттің пәні нақты жағдайларды зерттеуге ұсыныстар дайындау болып
табылады. Басқару объективті процесс болып саналады. Саяси менеджменттің
теориялық зерттелуі қолданбалы сипатпен шектелмеуі керек. Саяси
менеджменттің пәні ретінде саяси әкімшілік салада басқару қатынасын
қалыптастыруға ықпал ететін барлық факторлар болуы қажет [29].
Ресейлік зерттеуші Г. В. Пушкарева саяси менеджмент пәнін анықтауда екі
пікірді айтады: бірі саяси менеджмент жалпы теориялық білім мен қолданбалы
білім негізінде қарастырады. Бұл позиция өзінің көрінісін келесі кестеден
тауып отыр [30].
Кесте № 1
рсСаяси менеджмент туралы ғылыми Жалпы теориялық Қолданбалы білім
білімнің айырмашылығы үшін бөлу білім
негізі
1 Білімнің бағытталуы (не Саяси менеджмент Нақты саяси –
зерттеледі?) саясаттағы ерекше технологиялық
басқарудың түрі басқару
ретінде саяси күштілігі, оның
шынайылықтың бір даму факторы.
бөлігі.
2 Білім беру (қандай мақсатта Саяси технологиялықНақты саяси
зерттеледі?) басқару процесін жағдайларды
сипатты, түсіндіру бақылау мен
оның дамуының жалпыбасқару
тенденциясын механизмдерін
анықтау. анықтау.
3 Таным әдістемесі (қалай Белгілі бір ғылыми Нақты басқару
зерттеледі?) парадигма жағдайын
шеңберінде әмбебап модельдеу.
мағыналы абстрактлі
теориялық модель
құру.
4 Кеңістік уақыттағы континуум Ғылыми Белгілі бір
(қашан және қандай деңгейде қызығушылықпен жәнеуақытта шешуді
зерттеледі?) зерттеушінің талап ететін
мүмкіндіктерімен нақты
көрсетіледі. міндеттермен
анықталады.
Сонымен саяси менеджменттің пәні қоғамдағы саяси басқарудың мінез –
құлықтарын қалыптастыратын факторларды зерттеу, сонымен қатар саяси өзара
қатынас ерекшелігін, оның даму тенденциясымен тиімділік жағдайын, соның
ішінде нақты жағдайға байланысты зерттеу саяси менеджменттің пәні болып
табылады.
Басқа сөзбен айтқанда саяси менеджмент саяси басқаруды процесс ретінде
зерттейді. Бұнда субъектілі – объектілі қатынас жүзеге асады. Саяси
басқарудың жағдайынан пайда болады: құрылым, ықпал факторы, даму
тенденциясын, индивид ішіндегі процестерді түсіндіруді, саяси технологиялық
процеске араласқан және араласатын адамдарды мотивациясын құрып мінез –
құлқын анықтайды [31].
Нақты саяси басқару тәжірибесінде адамдардың көңіл – күйіне және іс -
әрекеттеріне ықпал ету, саяси акторлар үшін жалпы түрде болуы мүмкін, дәл
осы жағдайда саяси менеджменттің қарауында саяси қайраткерлердің және
мемлекеттің, саяси ұйымның немесе мемлекеттік ұйымның беделін бекітіп,
көтеру және саяси институттарды заңдастыру қалады. Ал ықпал мәселесінің
өсуі жеке міндеттерді шешуге жол ашады. Мысалы, саяси жобаны, мемлекеттік
бағдарламаны көпшіліктің қолдауын қамтамасыз ету; саяси блоктар мен одақтар
құру; саяси қақтығыстарды реттеу; мемлекеттік шешім қабылдайтын ұйымдарға
немесе жеке адамдарға ықпал ету және тағыда басқалары.
Сонымен саяси менеджментте басқару қызметін кім атақарады? Деген
сұраққа жауап іздеп көрелік. Басқарудың субъектін анықтап алу бізге саяси
менеджменттің пәнін табуға көмектеседі. Саяси менеджментте негізгі рөлдерді
саясаткерлер, мемлекеттік қайраткерлер, саяси ұйымның жетекшілері ойнайды.
Олардың мақсаттары өздерінің немесе ұйымдарының ықпалдарын кеңіту және
нақты мәселелерді шешу болып табылады. Ол мақсаттар әралуан, мысалы,
сайлауда жеңіске жету,мемлекеттік органдардың шешімдерін жүзеге асыру,
қақтығыстарды шешу және тағыда басқалары. Бірақ, жоғарыа көрсетілген
міндеттерді шешу үшін, осы салада білімі бар кеңесшілер, көмекшілер және
консультанттар керек. Сонымен, саяси менеджментте басқарудың субъектісі
болып, алға қойған мақсатты жүзеге асыруда, саяси кампанияның стратегиясы
мен тактикасын жасауда пікірлес ұжым табылады. Соңғы кезде осындай
ұжымдардың ішінде мамандар көбейе бастады. Олар мемлекеттік, саяси
корпаративтік құрылымдарда көбірек және көптеп қызмет етуде. Немесе арнайы
құрылған құрылымдарда мысалы, имидж жасау, PR акциялар жүргізу және тағы да
басқалары. Осындай тұрғыдағы мамандардың өсуі саяси менеджменттің қызметі
мен кеңес беру қызметі бірдей қойылады. Мысалы, Д. В. Ольшанский саяси
менеджмент – саяи кеңестің басты жұмысы [32] – деп кесіп айтады. Әрине
саяси кеңесшінің мақсаты саясаткердің немесе саяси ұйымның, мемлекеттің
жұмысын тиімді ету. Дегенмен, қиын саяси басқару жүйесінің жұмысын бір
кеңесшінің ісімен салыстыруға болмайды деп ойлаймыз. Саяси менеджментте
белсенді рөлді саясаткерлердің өздері де ойнайды. Себебі, олар саяси
күресте өздерінің білімін, тәжірибиесін және интуициясын пайдаланады. Ал
ірі саяси науқандарда саяси көмекшілер мен кеңесшілер шақырылады. Әрине,
біздің қарастырып отырғанымыз саяси менеджмент, ал саяси кеңес беру емес.
Дегенменде екі ұғымға да түсінік беріп кетсек артық болмас. Саяси
менеджмент – саяси мақсатқа жету барысында қалыптасатын қарым – қатынас пен
қатынас жиынтығы болып табылса, саяси кеңес беру – сайлау кампанияларын
ұйымдастырып жүзеге асыратын және жетекшілерге кеңес берумен айналысатын
имиджмейкерлердің кәсіптік тобы [33]. Яғни, саясаткерге немесе саяси
ұйымға тіпті мемлекетке кәсіптік көмек беру.
Саяси менеджменттің пәнін анықтау барысында оның басқаратын, әсер
ететін объектіні анықтау маңызды болып табылады. Себебі, әңгіме субъекті –
объектілік қатынас туралы болуда. Бірақ ғылыми әдебиеттерде бұл мәселенің
шешімі пікірталас туғызуда бір авторлар (И. В. Тихомирова және В. Б.
Тихомиров) бойынша, саяси менеджментте әсер ету объектісі саяси оқиғалар
десе, (Г. В. Пушкарева) саяси ықпал дейді, ал үшінші авторар (Д. В.
Ольшанский) саяси процесс және тағы да басқа сол сияқтылар блып табылады.
Басқару объектісіне берілген бұндай анықтамалар саяси менеджментке басқа
басқару түрлерімен араласып кетпеуіне мүмкіндік береді. Егер де, жоғарыда
аталған авторлардың біріндегі саяси ықпал туралы айтсақ сяси менеджменттің
басқару объектісі өзгеріске ұшырар еді.
Саяси ықпал – бір адамның немесе ұйымның, адамдарға немесе ұйымдарға
белгілі бір мақсатта әсер етіп, ықпал етушіге керек іс қимылды жасату. Бұл
орайда билік ықпал етуге күшті қолданса, біздіңше саяси менеджменттегі
ықпал сеніммен манипуляцияға келетін сияқты. Сондықтанда саяси ықпалдың
объектісі ретінде саяси процесті немесе саяси оқиғаны емес, ал адамдарды
айтуға болады. Себебі менеджментте қандайда бір мақсат пен міндеттер
қойылмасын оның жүзеге асырылуы басқа адамдарға да байланысты. Мысалы,
сайлаушылардан, халықтан, парламентариядан, саяси қарсыластардан және тағы
да басқалардан. Саяси менеджмент – саяси басқару субъектісінің мақсатына
сай іс әрекетке итермелеу үшін адамдарды басқару. Осы орайда саяси
менеджмент саяси мінез – құлықты басқару өнері мен ғылымы [34] деген
пікірмен келісуге болады.
Сонымен, саяси ғылымның дамуы, жаңа әдістемелік теориялық амалдардың
дүниеге келуі, басқару қатынастарының зерттеу деңгейін жоғарға көтеруде.
Саяси менеджмент түсінігінің саяси ғылымның айналымына түсуі, қалыптасқан
қиын басқару қатынастарының қажеттілігі болды.
Саяси менеджмент өзінің әрекет ету барысында көптеген процестерге
араласады. Тіпті сол процестердің маңызды бөлігі де болып табылады. Бұдан
біз саяси менеджмент қызметтерінің әралуандығын байқаймыз. Сонымен қатар
саяси әрекеттің қызметін іске асыруда және саясат субъектісі нақты бір
рөлде ойнайды, яғни мақсатқа орай қоғамдық процестерге әсер етіп олардың
дамуына ықпал жасайды. Осы орайда саяси менеджмент қызметтері қоғамға және
оның қажеттіліктеріне байланысты қызмет етуші болып табылады.
Саяси әрекеттің қызметтері бір қалыпты болмай әркезде, әртүрлі саяси,
әлеуметтік – экономикалық өзгерістерге байланысты ауысып отырады. Бұл саяси
әрекеттерде жүріп жатырған объективті жағдайғаларда тәуелді болып келеді.
Саяси әрекет қызметтері ашық және анық болған сайын оны адам әрекетінің
басқа да қимылдарынан бөліп көрсетеді. Сондықтанда саяси менеджмент
қызметтері саяси әрекеттерде және саяси басқаруда өзекті, әрі талдауды
қажет етеді.
Қазіргі ресейлік саясаттанушылар саяси менеджмент субъектілерінің басты
қызметі билікті бөлу және басқару деп көрсетеді. Айталық, Ю. А. Тихомиров
саяси әрекеттің мынадай қызметтерін көрсетеді: саяси мақсат құру, саяси –
биліктік интеграция, әлеуметтік – саяси әрекеттің тәртіптерін реттеу,
қоғамдық процестер мен құбылыстарға басқару арқылы бүтіндей әрекет ету
[35].
Мазмұны жағынан алғанда қазіргі таңда мемлекеттік билікті жүзеге асырып
отырған саяси менеджмент субъектілері үшін, мынандай нақты қызметтерді
көрсетуге болады: үлкен әлеуметтік топтардың мүддесін анықтау, қалыптастыру
және негіздеу; үлкен әлеуметтік топтарды белсендіру және интеграциялау;
саяси идеология мен сяси доктрина жасау; саяси жүйені қалыптастыруға үлес
қосу, билік үшін күреске қатысу және мемлекеттің іс - әрекет
бағдарламаларын жасау; мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысу; қоғамдық
пікірді қалыптастыру; қоғамды немесе оның арнаулы бөліктерін (топ, тап,
құрылым) саяси тәрбиелеу; мемлекет аппараты мен қоғамдық ұйымдар үшін
кадрлар дайындап шығару.
Әрине бұл, саяси менеджмент әрекетінің көп аспектілі және жан – жақтылы
екенін көрсетеді. Олардың барлығы бір – бірімен байланысты және кейбір
кездері қарама қайшылықтада болып отырады. Сондықтанда олар өнімді және
пайдалы жұмыс жасау үшін оларды жан – жақты талдауды қажет етеді.
Біз көңіл бөліп отырған қызметтерімізді ерекше қарастыруға болады.
Олардың негізгілері: саяси мақсат (идеология және саяси бағдарлама); саяси
мақсат құру қызметі бұқара белсенділігін арттырып және мүдделерін қарастыру
қызметі саяси менеджменттің нәтижесіне жету қызметі болып табылады.
Саяси мақсат құру қызметінің өзіндік маңызы бар. Мақсат – мүдделер мен
қажеттіліктер негізінде қоғамның болашаққа талпыну барысындағы көрінісі,
туып отырған алдағы жағдайы. Мемлекеттің, үкіметтің, әлеуметтік саяси
биліктің және тағыда басқа субъектілердің бағдарламаларында көрсетілген
мақсаттар жалпы сипатта болып келеді.
Жоғарыда аталған қызметті іске асырудың басты қайшылығы, саяси
әрекеттің бағыты мен мазмұнының қоғамдағы нақты өзгерістермен талаптарға
жауап бере алмауында. Мақсат құру қызметін Қазақстанда жүзеге асыру
жоғарыда аталған мәселелерге келіп тірелуде. Қалыптасқан жағдай
демократиялық қоғам құру мақсатымен қоғамда қалыптасқан жағдайлардың сәйкес
еместігін көрсетіп отыр.
Бұқараның белсенділігін арттыру және мүдделерін үйлестіру қызметін
жүзеге асыру дегеніміз, ол адамдар өз еркімен саяси ойлауға және өз еркімен
саяси әрекетке талпынуға мүмкіндікті ояту деген сөз. Г. Тард өзінің
Социальный етюд еңбегінде, өнер ретінде қарастырып отырған саясат, алдын
ала анықталған және тілеп отырған бағытқа ұлттық күштерді бағыттау болып
табылады - [36] дейді. Тәжірибие көрсеткендей бұл өнер нақты саяси
жағдайларда көрінуде.
Жиырма бірінші ғасыр Қазақстанды әлеуметтік – экономикалық және саяси
өзгерістермен қарсы алды. Бұныңда өзіндік жетістіктерімен қайшылықтары
болды. Осы қайшылықтар барысында бұқараның қоғамдық санасы көптеген
жағымсыз әрекеттердің ықпалына түседі. Бұл кезде болашаққа сенбеушілік,
қорқыныш, сенімсіздік сияқты кері эмоциялар етек ала бастайды. Әрине мұндай
жағдайда билік институттарына, мемлекеттік қайраткерлерге деген сенімсіздік
туындайды. Қалыптасқан жағдайда мемлекет бұқараның қолдауына ие бола
алмайды және олардың тарапынан түсінілмейді.
Сондықтанда саяси менеджмент әрекет ретінде өнімділігін арттыру үшін
оны ғылым негізінде жүзеге асыру керек. Басқаша айтқанда, саяси менеджмент
объективті заңдылықтарды зерттеудің, әлеуметтік – экономикалық және саяси
процестерді жан – жақты талдаудың нәтижелері мен салдарын болжауға сүйену
қажет.
Саяси басқару әрекетінің анықтаушы қызметі, қабылданған саяси шешімді
жүзеге асыруды ұйымдастыру болып табылады. Қазақстандық жетекшілердің
әрекеттерін талдай келе барлығына ортақ негізгі қайшылықтар мен
кемшіліктерді көрсетуге болады. Олар: саяси және экономикалық шешімді
кешігіп қабылдау; елдегі реформалардың аяқсыз қалуы; саяси шешімдерді
жүзеге асыруда тиімді саяси әрекет жасай алмау және тағы да басқалары.
Қазақстандағы саяси менеджмент тиімсіздігін төмендегі негізгі
себептермен түсіндіруге болады. Мысалы: қолданатын құралдар мен
әрекеттердің сабақтассыздығы; басқарудың әртүрлі деңгейіндегі қабылданған
шешімдерді жүзеге асыру механизмдерінің болмауы; кәсіптік төменділік және
өзгерген жағдайда тиімсіз әрекет ету. Сонымен қатар, дағдарыстық құбылыстар
мен қайшылықтарда объективті және субъективті негіздерін білмеуі; қажетті
саясатты жүргізе алмауы. Жоғарыда аталған себептер адамдардың нақты өмірден
алшақтауына әкеледі. Әлі күнге дейін маңызды болып тұрғаны, мәселелер мен
қайшылықтарды шешу механизмдерінің, әдістерінің және түрлерінің теориялық
талданбауы.
Жоғарыда аталғандардың барлығы саяси менеджменттің кәсіптік болуы
керектігін көрсетеді. Саясаттағы кездейсоқтық немесе дайындықтың болмауы,
алға қойған саяси мақсатқа жетуде кедергілер болып табылады. Саяси әрекетке
сипат беретін көптеген зерттеулердің нәтижесі, саяси менеджменттің мақсатын
және міндетін қажетті қызмет арқылы жүзеге асыру әркзде күтіп отырған
нәтижелермен аяқталмайды. Сондықтанда саяси менеджменттің принциптік
қайшылығы мақсат – нәтиже арқылы өлшенеді және саяси мақсат құру,
мүдделерді келістіру, сонымен қатар саяси әрекет нәтижесіне қол жеткізу
сияқты қызметтерді жүзеге асырумен байланысты. Ол біріншіден, саяси әрекет
процесіне (кезең, құрал, әдіс); екіншіден, саяси менеджменттің
субъектісінің арасындағы себеп салдар қатынасына; үшіншіден, әлеуметтік
психологиялық жағдайға сай келуі керек. Жалпы алғанда саяси менеджменттің
сәтті іс - әрекеті субъектілердің дайындығымен және оған жүктелген қызметті
атқарумен есептеледі. Саяси менеджмент әрекет ретінде адамдармен жан –
жақты қатынасқа түседі. Мұндай қарым – қатынас процесінде адамдар объект
ретінде, өмірдің нақты жағдайларымен таныс жеке адам болып табылады. Бұдан
ұғатынымыз саяси менеджмент субъетісінде адам және жеке адам туралы білімі
болуы керек. Сондықтанда саяси менеджмент субъектісінің адамтану туралы
ғылыми концепциясымен қаруланса, тиімді саяси басқаруға әкеледі деп
ойлаймыз.
Сонымен, саяси менеджмент қызметі әрекет ретінде объективті сипаттама
немесе қалыптастырылу, бұл оның мәнін және мазмұнын анықтайды. Қызмет
сөзіне дұрыс анықтама беру оның теориялық, әдістемелік және практикалық
маңызын арттырады. Қызмет мағынасында саяси менеджмент әрекет ретінде
тиімді принциптері көрсетілмеген. Осылардың негізінде саяси менеджмент
қызметін төмендегідей көрсетуге болады:
1. Мемлекеттік тұтастық пен мемлекеттік негізді саяси қамтамасыз ету
қызметі;
2. Өркениетті қоғамның өмір сүруінің маңызды жағдайы ретінде
демократияны дамыту қызметі;
3. Адамдардың саяси мәдениетін қалыптастыру, оларға қажетті білімдер
мен саяси әрекет дағдылар беру қызметі;
4. Экономиалық дамуды қамтамасыз ету қызметі;
5. Қоғам құрылымдарының барлығын гуманизациялау, яғни адам
қатынастарына нақты моралды – психологиялық бағыт беру қызметі;
6. Идеологиялық қызмет, яғни саяси идеялдарды, құндылықтарды енгізу,
тарату;
Жоғарыда аталған негізгі қызметтерді жүзеге асыруда саяси менеджмент
субъектісі жүргізіліп отырған саясатқа ықпал ете алады. Саяси менеджмент
қызметі әрекет ретінде нақты критерияларға ие. Және де саяси менеджмент
субъетісі сол критерияларға сай келуі керек.
Саяси менеджментті әрекет ретінде зерттеп талдау жасау барысында оның,
қоғамның қазіргі даму кезеңінде тиімділігін көре отара келесі қорытындылар
шығаруға болады. Саяси менеджмент, тарихи қалыптасқан, адамның қоғамдық
белсенділігінің ерекше түрі оның пәні, адам өмірінің мәселелері, олардың
қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру, қоғамдық қозғалыстың
басымдылығын анықтап бағытын нұсқау, саяси, әлеуметтік – экономикалық
процестерді басқару және саяси билікті ұстау және қолдану болып табылады.
Саяси менеджмент әрекет ретінде өзіндік құрылымы бар бүтіндей жүйе болып
келеді. Ол объкетивті өмірді өзгертеді, бір жағынан қарағанда ол
саясаткердің субъективті ықпалына тәуелді, екінші жағынан алғанда басқару
әрекетінің субъектісінің ішкі дүниесін өзгертеді, оның жеке кәсіптік
қызметтерін ашып, негізгі мүмкіндіктерін пайдалануға итермелейді. Саяси
менеджменттің тиімділігі оның кәсіпқойлылығына байланысты. Саяси менеджмент
субъектісінің кәсіптігі өнер, шеберлік ретінде саяси басқаруды жүзеге
асыруда ғылыми дайындығы мен дамуы аса маңызды. Саяси менеджмент
субъектісінің критерияларының бірі, қоғамда жүріп жатырған процеске әсер
ете білуі. Осы орайда К. А. Абулханованың: әрекет амалдары осы негізгі
өлшемдердің интегралы және компазициясы [37] - деген тұжырымы орынды
секілді. Субъект интеграцияға түсуші, орталықтандырушы және реттеуші
инстанция [38] - дейді ғалым. Осылай саяси менеджменттің қызметтері
қоғамның дамуына және демократиялық, азаматтық қоғам орнатуда маңызды
құралдар болып табылатынын көруге болады.
1.2 Саяси менеджменттің даму тарихы
Саяси менеджмент бүгін немесе кеше пайда болған емес. Ол ежелден бері
келе жатырған басқарудың ерекше түрі. Тарихи фактілерде тәжірибелерде осыны
дәлелдейді. Барлық тарихи қоғамдарда ел басқарушылар өздерінің беделін
көтеру, өздерінің ықпалдарын өсіру сияқты міндеттерді шешіп отырды. Ал
қарсы топтар болса әркезде өздерінің көсемдеріне ықпал етудің тиімді
жолдарын іздеп отырды. Дегенмен саяси менеджмент тек қана қазіргі қоғамда
кең көлемде қызмет етуде.
Адамзат тарихының барлық кезеңі, адамдардарың өздерінің өмірлерін
жеңілдетуге тырысып келеді. Ал бұндай мақсатқа жақсы ұйымдастырылған
басқару арқылы жету керек. Бұрынғы кездерде саяси менеджмент басқару өнері
ретінде бағаланбай келді. Кеңес одағы кезінде, тіпті тәуелсіздікке қол
жеткізгеннің өзінде де “менеджмент” және “менеджер” деген жаңа ұғымдар
көпшіліктің құлағына біртүрлі естілетін еді. Бұл сөздер Америка құрама
штаттары мен Европа үшін ескі болғанымен біз үшін жаңа көрінді. Сондықтанда
әліде болса жаңаның кейпін кейюде. Саяси менеджменттің қазіргі таңда өзекті
мәселелердің бірі болғандықтан, менеджменттің барлық тарихи даму кезеңін
қарастыру керек. Бұл кезде әрине, көпғасырлардан бері қалыптасқан саяси
менеджменттің негізін анықтауымыз қажет. Бұнда ұйымның құрылымы, басқару
мен басқарушы арасындағы қарым ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz