Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогикалық шарттары
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ЖАЛПЫ ЖӘНЕ ЭТНИКАЛЫҚ ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогикалық шарттары
Орындаушы: ___________________________________ Нұрпейсова Г.Т.
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к,. доцент_____________________________ ______ Дайрабаев Е.Б.
Пікір жазушы
п.ғ.д., профессор _________________________________ Қалиев С.Қ
Норма бақылаушы
оқытушы____________________________ _________ Сатыбалдиева А.
Қорғауға жіберілді
___ ____________ 2007 ж.
Жалпы және этникалық педагогика
кафедрасының меңгерушісі ______________________ Исаева З.А.
Алматы 2007
Мазмұны
1-тарау. ОҚУШЫЛАРҒА МЕДИАБІЛІМ БЕРУДІҢ ТАРИХИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1. Медиа-білім беру ұғымының мәні және оның қалыптасу, даму
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру мәселесінің зерттелу
жәйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2-тарау. ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА МЕДИАБІЛІМ БЕРУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
2.1. Медиа-білім берудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Оқушыларға медиа-білім берудің мазмұны, құрылымы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.3. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру болашақ ұрпақтың
үйлесімді дамуының
кепілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Түйін
Магистрлік диссертацияның тақырыбы: Жоғары сынып оқушыларына медиа-
білім берудің педагогикалық шарттары
Мақсаты: жоғары сынып оқушыларының өзіндік ойлау қабілетін
белсендендіру мен дамыту, тәрбиелеу үшін ең қолайлы формалар мен
әдістерді анықтау.
Зерттеу міндеттері:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің негіздерін
айқындау, медиа-білім беру түсініктемелерін нақтылау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогкалық
шарттарын анықтау және құрылымдық моделін жасау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің әдістемесін жасау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің ғылыми әдістемелік
ұсыныстарын практикаға ендіру;
Зерттеу нысаны: жоғары сыныптарда медиа-білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: жоғары сынып оқушыларының көп жақты дамуын медиа-білім
беру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бүгінгі жылдамдығы көзге ілеспейтін
жаһандық қоғам ақпаратына сай жоғары сынып оқушыларына медиа білім
берудің ғылыми педагогикалық негізерін анықтасақ, онда бұқаралық
қатынас құралдары арқылы жеткен ұғым түсінікке байыппен қарап, өзіңндік
қорытынды жасай алады, өйткені медиа-білім беру тұлғаның көп жақты
дамуын қамтамасыз етеді.
Жетекші идеясы: жоғары сынып оқушыларына сыни ойын дамытып,
өзіндік әрекет етуге қалыптастыруға, түрлі ақпаратты қабылдай білуге
бейімдеу.
Жұмыс көлемі:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кесте саны:
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: ХХІ ғасырда ақпараттың қарқынды әрі үздіксіз
дамуы білім беру мазмұнына өзгерістер енгізіп, білім беру үрдісін
жаңаша бағытта қалыптасуына ықпал етіп отыр. Қазіргі кезде бұқаралық
ақпарат құралдарының (баспасөз,телевизия, киноматография, радио, видео
және интернет) кең таралуының барысында жасөспімдер ақпарат тасқыны
астында қалуда. Осының әсері жасөспірімдердің ақылы мен жүрегіне
бойлай сіңіп, қоғамымызға, әсіресе, ұлтық тәрбиемізге қауіп төндіріп
отыр.
Ақпарат құралдары арқылы жеткен ұғым, түсінік тұлғаның мінез-
құлқына, психикасына әсерін тигізеді. Сондықтан ондағы мән-мазмұнды
пайымдау білуге, заңдылықтарды ажырата алуға баулып, дұрыс қоытынды
жасай білуге қалыптастыру бүгінгі білім беру, тәрбиелеу саласының
өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың биылғы Қазақстан халқына арнаған Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында білім беру реформасының басты
өлшемі тиісті білім мен білік алған кез келген азаматы әлемнің кез
келген елінде қажетке жарайтын маман болатын деңгейге көтерілу болып
табылады дей отырып, әлемлік стандарт деңгейінде сапалы білім беру
қызметін көрсетуге қол жеткізу керек екенін айрықша атап көрсетеді,
Оқыту тәжірибесін он-лайн тәсілінде дамытып, елімізде оқу теледидары
құру және оқу жоспарларына жаратылыстану ғылымдары бойынша, бірінші
кезекте математика мен ақпараттанудан қосымша сағаттар немесе пәндер
енгізудің маіызды екенін атап көрсетті 1. Медиа-білім беру туралы
еліміздің педагогика ғылымында нақты зерттеулердің зәрулігінің
нәтижесінде Ресейлік ғалымдарыдың ғылыми-тәжірибелік зерттеулерін үлгі
етуге тура келіп отыр. Бұған дәлел ретінде жоғары мектепте медиабілім
беру мәселесі (Федоров А.В, Бондаренко Е.А, Иванова Л.А, Левшина И.С.),
медиа-мәдениет, медиа- социология туралы ( Шариков А.Я.), медиа білім
беру тарихы (Челышева М.В, Новикова А.А.), медиа-білім беруді орта
мектепте пән ретінде кіріктіру мәселелері (Тихоморова К.М.) сияқты
ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылады2
Еліміздің педагогикалық саласында медиа-білім беру туралы нақты
зертеулер болмағанымен ақпаратық білім беруді жетілдіру барысындағы
зерттеулердің орны ерекше. Атап айтатын босақ, жалпы білім беретін
мектептерде ақпараттық білім беру жағдайында оқу үрдісінің тиімділігін
көтеру, ақпараттық технологияны пайдалану (Иманғожина О.З, Рах С.В,
Муканова С.Д, Корвяков В.А, Джеренова Р.О. Тульбасова Б.К, Жолдасбеков
А.А. Әмірбеков А. Әбуов А.Е, Медешова А.Б) 3;4;5;6;7;8;9;10;11;12;
білім сапасын арттырудағы баспасөздің орны туралы (Сейітқазы П.Б.
Абдукадирова С. Тіленбаева А), 13; 14; 15; ақпараттық мәдениетті
қалыптастыру (Жусубалиева Д.М. Лактионова С.В.) 16; 17; 18; сияқты
мәселелер қарастырылады.
Кеңестік білім беру жүйесінде тұлғаның еркін дамуына айтарлықтай
мән берілмеді. Себебі идеология құрсауынан босап шыға алмаған білім
беру ошақтарында оқушы тек мұғалім мен оқулықтың айтқанынан шықпады,
олардың өздігінен ойлануына мүмкіндік болмады. Мұғалім білім
саласындағы барлық істерді атқаратын білімдер, беделді адам болса,
бүгінде мұғалімнің рөлі өзгерді, ол тек кеңесші, ақылшы және бағдар
беруші. Сондықтан мектепте медиа-білім берудің қажеттілігі: тұлғаны
өздігінен ойлантуға, өздігінен әрекет етуге жаттықтыру, ынталандыру,
мендік түсінігін жетілдіру, жаңаша ойлауға, түсінуге қалыптастыру
медиа-білім берудің басты міндеті .
Бұқаралық қатынас құралдарының көз ілеспейтін жылдамдықпен таралуы,
дамуы және оның жасөспірімдер тәрбиесіне тигізер әсері арасында
қайшылықтар пайда болып отыр. Осы аталған қайшылықтардың шешімін
іздестіру, зерттеу проблемасын айқындауға және зерттеу тақырыбын
Жоғары сынып оқушыларын медиа-білім берудің педагогикалық шарттары
деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеудің нысаны: Жоғары сыныптарда медиа-білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: жоғары сынып оқушыларының көп жақты дамуын медиа-
білім беру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.
Зерттеудің мақсаты: жоғары сынып оқушыларына медиа білім берудің
педагогикалық шарттарын айқындау, теориялық тұрғыдан негіздеу және оның
тиімділігін тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бүгінгі жылдамдығы көзге ілеспейтін
жаһандық қоғам ақпаратына сай жоғары сынып оқушыларына медиа білім
берудің ғылыми-педагогикалық негіздерін анықтасақ, онда бұқаралық
ақпарат және қатынас құралдары арқылы жеткен ұғым түсінікке байыппен
қарап, өзіндік қорытынды жасай алады, өйткені медиа-білім беру тұлғаның
көп жақты дамуын қамтамасыз етеді.
Зерттеудің міндеттері:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің негіздері, медиа-
білім беру түсініктемелері;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогикалық
шарттары және құрылымдық моделі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің әдістемесі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің ғылыми әдістемелік
ұсыныстары;
Жетекші идеясы: жоғары сынып оқушыларының өзіндік сыни ойын
дамытуда, өзіндік әрекет етуге дағдысын қалыптастыруға, түрлі ақпаратты
қабылдай білуге бейімдеу.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері: таным
процесі; мемлекеттің Білім туралы заңы, мемлекеттік білім
бағдарламалары мен тұжырымдамалары, білім беру жүйесін ақпараттандыру
тұжырымдамасы, философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-
техникалық, оқу әдістемелік негіздер; тұлға дамуының жалпы
диалектикалық принциптері; пәндер интеграциясы мен дифференцация
теориясы, педагогикалық эксперимент және диагностикалық зерттеу.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы, білім беру жүйесін ақпараттандыру
тұжырымдамасы, Бұқаралық ақпарат құралдары туралы Қазақстан
Республикасының заңы, зерттеу проблемасына қатысты философтардың,
психологтардың, педагогтардың еңбектері, білім беру мәселесіне арналған
ресми құжаттар, оқу әдістемелік кешен (оқулықтар, оқу бағдарламалары,
оқу құралдары және т.б.), шетелдік ғалымдардың тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша философиялық,
педагогикалық, психологиялық, ғылыми әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасау, орта мектептің оқу құжаттарын (стандарт, оқу жоспары,
бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік нұсқаулар), озық педагогикалық
тәжірибелерді зерделеу, модельдеу, салыстырмалы талдау, әңгіме,
сауалнамалар жүргізу, оқу үрдісін бақылау, тестілеу, эксперимент
нәтижелерін статистикалық тұрғыдан өңдеу, қорыту.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2005-2006 ж.ж.) зерттеу проблемасы бойынша
материалдар жинақталды, философия, педагогика, психология, информатика
салалары бойынша ғылыми, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалып,
шетелдік және отандық тәжірибелер бойынша материалдар жүйеге
келтірілді. Медиа-білім беру тарихы, дамуы, медиа-мәдениет, медиа-білім
терминологиясы, мектептегі медиа-білім беру, шетел тәжірибелерінің
үлгілері сұрыпталып, жүмыстың ұғымдық ғылыми аппараты анықталды.
Екінші кезеңде (2006-2007 ж.ж.) тәжірибелік жұмысы жүргізіліп, оның
барысында жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің моделі мен
педагогикалық шарттардың тиімділігі тексерілді. Жоғары сынып
оқушыларына медиа-білім берудің қысқаша курсы құрастырылып, оны білім
беру үрдісінде қолдану әдістемесі сынақтан өткізіліп, тәжірибеге
енгізілді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теоиялық маңыздылығы:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
негізі анықталды;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
моделі және педагогикалық шарттары анықталды;
Жұмыстың практикалық мәнділігі:
Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру негіздері атты арнайы
курс бағдарламасының жобасы жасалды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
− медиа-білім берудің құрылымы;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің
педагогикаық шарттары және оларды іске асырудың
әдістемесі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің
педагогикалық шарттарының тиімділігін дәлелдейтін
эксперимент нәтижелері;
Зерттеудің базасы: Алматы қаласының Қ.А. Яссауи атындағы №123 көп
салалы мектеп гмназиясының 10-11 сыныптың 143 оқушысы қатысты.
Ғылыми зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспеден, екі
тараудан қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімімен,
қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейтестілігі, ғылыми аппараты,
мақсаты, пәні, міндеті нысаны, ғылыми болжамы, жетекші идеясы,
әдіснамалық, теориялық негіздері, әдістері мен негізгі кезеңдері
беріліп, ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі, практикалық мәнділігі
және қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі
мен негізділігі, жүзеге асырылуы баяндалады.
Оқушыларға медиа-білім берудің тарихи-педагогикалық негіздері деп
аталатын бірінші бөлімде медиа-білім берудің тарихи негіздері, медиа-
білім берудің мәні және жасөспірімдердің тұлғалық дамуына тигізетін
әсері, медиа-білім берудің теориялық негіздеріне талдау жасалынып,
медиа-білім берудің құрылымы ұсынылады.
Жоғары сынып оқушыларына медиа білім берудің негізін жетілдірудегі
пайымдаулар атты екінші бөлімде жоғары сынп оқушыларына медиа-білім
берудің педагогикалық негіздері анықталып, оларды іске асыру әдістемесі
көрінеді. Тәжірибелік эксперименттік жұмыстың мазмұны баяндалып, оның
нәтижелеріне талдау жасалады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар жасалады.
Қосымшаларда оқушыларға ұсынылған сауалнамалар диагностикалық
материалдар келтіріледі.
1 –ТАРАУ. ОҚУШЫЛАРҒА МЕДИА-БІЛІМ БЕРУДІҢ ТАРИХИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1. Медиа-білім беру ұғымының мәні және оның даму, қалыптасу жолдары.
Медиа термині біздің елімізде қолданыста жиі аталмағанымен,
біртіндеп өміріміздің ең маңызды бөлігіне айналып келе жатыр. Оны біз
өзімізде байқамай қалып жатырмыз. Бұрын технологияның өркендеген
дәуірі десек, бүгінде ол жаһандық ақпарат ғасыры деп аталатын кезең
қоғамымыздың дамуына, соның ішінде тәрбие, білім беруде тұлғаның
қалыптасуына әсерін тигізетін күшті қару болып отыр.
Медиа тек тұлға болып қалыптасуға ғана әсер етпейді, оның теріс
ықпалы да белгілі деңгейде жасөспірімдер санасының дамуына өз әсерін
тигізеді. Буыны бекімеген, ұғымдық санасы әлі қалыптаспаған
жасөспірімдерге медианың әсерін өте тез қабылдайды. Сондықтан қазіргі
кездегі жылдамдығына көз ілеспейтін ақпаратты ажырата білуге бағдарлау,
ондағы мән-мазмұнды пайымдап түсінуге бағдарлап, тұлғаның сыни ойын
дамыту осы аталған медиа-білім берудің негізгі міндеті болып табылады.
Медиа ұғымының тамыры тереңде жатқанын сонау ата-бабамыздан қалған
асыл мұраларымыздан, тарихи мұрағат пен жәдігерлерден, ұлттығымызды
дәріптейтін салт-дәстүрлерімізден, еліміздің егемендігі мен
тәуелсіздігін паш ететін нышандарымыздан да байқауға болады.
Педагогикалық психологиялық сөздікте (ағылш. тіл.media education,
латын.тіл. media) медиа-білім беру оқушыларға бұқаралық қатынас
заңдылықтарын үйрететін педагогикадағы бағдар. Медиа-білім берудің
негізгі міндеті болашақ ұрпақты ақпараттық жағдай өміріне, оны түсіне
білуге, қазіргі ақпараттық технологиялар, техникалық құралдар арқылы
вербалдық емес қарым қатынас әдістерін меңгеру деп анықтама берілген
33.
Медиа термині латынның media (құрал) деген сөзінен шыққан
және оны қазіргі кезеңде бұқаралық қатынас құралдары (бұған баспа,
радио, кино, телевидения, видео, компьютерлік мультимедиялық жүйелер,
интернет жатады) терминімен қатар қолданылып келеді. Медиа терминінің
біркелкі баламасы жоқ, ол тек стилистикалық жағынан ғана айырылады.
Қазіргі әлем медиасыз бұқаралық ақпарат және қатынас құралын
елестету қиын ( мұнда дәстүрлі түрде қабылданған баспа, баспасөз,
телевидения, киноматография, дыбыс жазбалары және Интернет жүйесі
кіреді). Медиа бүгінгі таңда жер бетіндегі бүкіл адамдардың өміріндегі
ең маңызды өрісі болды. Америкалық әлеуметтанушылардың есептеуінше, 75
жасқа келген американдық тұрғындардың шамамен 50 жылын ұйқысыз өткізсе,
соның 9 жылын ол тек көруге жұмсайды екен. ХХ ғасырдың 90 жылдарында
американдық тұтынушылар медиа-өнімдерге 56 млрд $. жұмсаған. Оның 5,4
млрд. $ киноға билет алу үшін, 2,3 млрд. $ кабельді теледидарға, 12
млрд. $ музыкалық дискіге, 15,3 млрд. $ бейне таспаға жұмсалған 18 .
Медиа-білім беру дәстүріндегі ежелгі елдердің бірі Франция. ХХ
ғасырдың 20 жылдарында мұнда көптеген оқу мекемелерінде жас журналистер
белсенді дамыды, мектеп-лицейлерде және университеттерде газеттер шығып
тұрды.
Француздың ғылыми зерттеу қорының арқасында біз толық француз
медиа-білім беру нұсқаларын оқуға қол жеткіздік. Бұл 20 жылдан бері
тек Парижде емес, барлық француз провинцияларында және көптеген француз
тілді елдерде белсенді жұмыс істейді.
Біз, зерттеушілер әртүрлі атап жүрген қызықты дәуірде өмір сүріп
жатырмыз. Біреулер үшін бұл кезең постиндустриалдық қоғамның дамуы
болса, басқалары үшін ақпараттық дәуір, ал енді біреулері
постмодернистік жағдай, постмодернизациялық революция немесе
жаһандану деп анықтайды 19.
Біз, медиа, яғни бұқаралық қатынас жүйесінің кең таралған тұсында
ақпараттық төңкеріс әлемінде (Канадалық әлеуметтанушы Маршалл
Маклюэннің берген анықтамасы бойынша) өмір сүріп отырғанымыз анық. Оның
негізгі сипаттамасы, ұшы қиырсыздығы және көптігі. Мұндай
байланыстардан біздің әлеуметтік байланысымыз және қазіргі заманғы
сәйкестік үлгісі қиындай түсіп, оның қоғамдағы және тарихтағы орнын
медианы ұғынуға жетелейді.
Медиа (латын. тілінде media, medium - құрал, жеткізуші) –
термині ХХ ғасырда алғашқыда бұқаралық мәдениет (mass culture,
mass media), феноменінің белгісі ретінде енгізілген. Ал медиа
мәдениет дегеніміз не? Бұл –мәдениеттану теориясының бір бөлігі,
ақпараттық қоғам мәдениетінің ерекше түрін көрсететін қоғам мен
мемлекет, әлеумет пен билік арасындағы жеткізуші құрал болып
табылады19.7
Медиа мәдениет - мәдени – тарихи, қоғамдық сананы және тұлғаны
әлеуметтендіруге қалыптастыруға бейімдеу үрдісіндегі адамзаттың
жинақтайтын ақпараттық- қатынас құралдары, материалдық және
интеллектуальдық құндылықтар жиынтығы. Медиа мәдениет ол тұлғаның даму
деңгейіне, медиа мәтінді оқу, талдау, бағалау қабілетін, медиа
шығармашылықпен, медиа арқылы жаңа білімді меңгеруге көмектеседі.
Әлеуметтік модернизация (әлеуметтік трансформация) ұғымы бұл
әлеуметтік көзқарасты да, тарихи көзқарасты да көрсетеді.
Шетелде ХХ-ХХІ ғасырларда көптеген ресейлік зерттеушілер
(тарихшылар, әлеуметтанушылар, саясаттанушылар, мәдениеттанушылар,
философтар) алдағы үшінші мыңжылдық қоғам дамуының үрдісін болжамдауға
ұмтылады, әлеуметтік-мәдени жүйе ретінде қоғамның эволюциялық кешенді
білім алуы деп түсінелетін әлеуметтік трансформация үрдісін
айқындайды.
Сонымен қатар көптеген ресейлік зерттеушілер модернизация
астарынан дәстүрлі қоғамның индустриалды қоғамға (постиндустриалды)
қоғамға өтуі деп түсінеді.
Бірқатар зерттеушілер модернизацияны өркениеттік масштаб, әлемдік
тарихтағы жаһандық феномен ретінде қабылдайды.
Ал қазіргі кездегі көзқарас бойынша Н.И.Лапинаның пікірінше,
модернизация - бұл жабықтан ашық қоғамға немесе тұлғаның күрделенуін
және оның талабының жоғарылауына байланысты жауапкершілігін және таңдау
бостандығын кеңейту20;21;
Осы көрсетілген үрдістердің барлығы бұқаралық қарым қатынас арқылы
іске асады. Міне осындай байланыста медиа білім беру мәселесі өзекті
болып саналады.
Аудиовизуалдық мәдениет дәуірі осыдан жүз жыл бұрын киноның арнайы
тілі болып тууымен байланысты, оның арнайы тілі болыпсаналды. Осының
негізінде вербальды емес қарым-қатынас үрдісі алынды. Бүгінде экрандық
өзара қарым-қатынастың адамдарға әсер етуінің деңгейі ұлғаюда. Кейбір
деректерге сүйенсек, ХХ ғасырдың соңғы бес жылының өзінде ғана әлемде
тек телевизиялық көрсетілім 600 есеге өскен.
Шындығында, осы соңғы жылдарда барлық елде вербальды емес тіл
адамның ой санасына теріс әсер ететін бірден-бір құрал болды.
Сондықтан мектеп және жоғары оқу бағдарламалары шеңберінде
аудиовизуальдық тіл мәселелерін оқыту өзекті мәселе болып отыр. Бұндай
байланыстың базалық негіздеріне: өнердің морфологиясы, аудиовизуальдық
мәдениет тарихы, әсіресе, ХХ ғасырдағы ең танымал өнер кино тарихы
енеді. Вербалсыз тілді оқытудың бірыңғай әдіснамасы жоқ, бірақ та,
медиа білім беру пәні - көре білуге және көрген нәрсені түсіне, түйе
білуге ықыласты болуға меңзейді.
Медиа білім беру тарихы киноның пайда болуынан және оның өнерде
жәрмеңкеге айналуынан басталады. ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында
әлемдегі дамыған елдерде (Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Германия жәнет.б.)
мемлекеттік медиа білім беру стандарты қабылданды. Ресейде Таганрог
педагогикалық институтында педагогика ғылымының докторы, профессоры
А.В.Федоровтың жетекшілігімен медиа-білім беру кафедрасы жұмыс істейді.
А.В.Федоров Ресейдегі медиа педагогика және кино білім беру
Ассоциясының президенті болып табылады 19.396.
Педагогика ғылымында медиа-білім беруге байланысты біркелкі
қабылданған терминология жоқ. Әр елдің ғалымдары медиа-білім беру,
медиа-мәдениет, медиа-сауаттылық сияқты кілттік ұғымдарына өз
нұсқаларын ұсынып отыр. Мысалы келтіре кететін болсақ, ЮНЕСКО құжатында
медиа-білімберуге мынадай анықтама беріледі: медиа-білім беру астарынан
қазіргі кездегі бұқаралық қатынас құралдарын меңгерудің теориясы және
тәжірибелік икемділіктеріне үйрету деп түсіндіреді 22. Ал британдық
медиа-білім беру көшбасшылары саналатын К.Базэлгэт және Э.Харттың
пайымдауынша, медиа-білім берудің мәні оның медиа ақпарат көзі
(источник медиаинформации), медиа категориясы (категорий медиа),
медиа технологиясы (технологии медиа), медиа тілі (медиаязыки),
медиа аудиториясы (аудитории медиа), медиа репрезентациясы
(репрезентации медиа) сияқты алты кілттік ұғымды танып білу дейді.
Медиа-білім беру саласындағы белгілі ресейлік маман Ю.Н.Усов медиа-
білім беруді бұқаралық қатынас құралдарының өнімдері арқылы тұлғаның
даму урдісі десе 23.36-45, А.В.Шариков медиа-білім беру астарынан
бұқаралық қарым-қатынас төңірегіндегі білім беруді, яғни оның сырлары
мен заңдылықтарын түсінуді ұсынады 24. Ал осы саланың тағы бір маманы
С.Н.Пензин болса, медиабілім беру аудиторияға сауаттылықты оқытумен
шектелуі мүмкін емес, оған эстетикалық және этикалық синтез қажет
екенін айтады25. Париж Білім және ақпарат құрал байланыс орталығының
директоры Ж.Гонне пікірінше, медиа-білім беру - оқытуды
демократияландыру, диалогқа құру десе, ал CLEMI жеткешісі Э.Бэвор
жастардың көбісі ақпарат құралдары арқылы әлеуметтенеді, медиа-білім
беру тұлғаның қалыптасуында маңызды рөл атқарады, яғни жүктелген
жауапкершілік тәрбиесін, тәжірибелік ізденуін, еркін сөйлеу және сыни
ойын қалыптастырады дейді26.
Медиа-білім берудің орталық және біріктіретін концепциясы –
репрезентация болып табылады. Медиа шындықты бейнелемейді, оны
көрсетеді. Медиа-білім берудің негізгі мақсаты – медианы
денатурализациялау. Медиа-білім беру, біріншіден, зерттеушілік үрдіс.
Медиа-білім беру көбінесе кілттік ұғымдарға негізделеді, олар:
denotanion(обозночение), connotanion(ассоциация), genre(жанр),
selection(отбор), nonberbal communications (невербальную коммуникацию),
mediа language(язык медиа), naturalism and realism (естественность и
реальность), audience (аудитория), construction (конструкция),
mediation (медиавосприятие), representation (репрезентация,
переосмысление), coddecoding (код, кодирование, декодирование),
segmentation (сегментацию, выделение, усечение), narrative structure
(сюжетную структура), ideology (идеология), discourse (рассуждение),
rhetoric (риторика) and subjectivity (субъективность). Медиа-білім
берудің мақсаты жәй сыни түсінуді (critical understanding) ғана емес,
сыни автономияны (critical autonomy) қамтиды. Медиа-білім берудің
мұндай тұжырымдамасын британдық зерттеуші Л.Мастерман береді27.22.
Ал енді энциклопедиялық анықтама: Медиа-білім беру – бұл медиа
көмегі арқылы медиа тілін оқу. Медиа-білім беру медиа-мәтіннің құрылуы
және талдау қабілеттері және оның мазмұнын бағалау танымымен
байланысты, медианы оқу, әдетте, медиа-мәтінді құрастыру кезінде
тәжірибелік жұмыспен байланыстырылады. Медиа-білім беру сияқты, медианы
оқу да медиа-сауаттылық мақсатына жетуге бағытталған 19.399 .
Медиа-білім беруді батыстық медиа-педагогтар әртүрлі анықтап жүрген
медиа-сауаттылық ұғымы тығыз байланысты.
Медиа-сауаттылық (media literasy) – оқушыларға немесе
студенттерге медиамен сыни қарым-қатынаста болуда, медианың қоғамдағы
маңыздылығын түсінуге көмектеседі. Медиа- сауаттылық оқушыстудент
міндетті түрде медиа-мәтінді сыни және аңғарымды бағалауға, сыни
дистанцияны ұстау және манипуляциялауға қарсы тұра алуға қабілетті болу
керек. Медиа-сауаттылықты оқытудың арнайы терминологиясы
оқушығастудентке мынадай мүмкіндіктер береді:
− медиа белсенді түрде шындықты құрастыруға көмектесетін
талдау тәсілдеріне қажет білім және қарым қатынас
қабілеттерін дамытады;
− әлеуметтік, мәдениеттік, техникалық экономикалық білім
алады;
− мәтінді бағалау және эстетикалық қабылдауы дамиды;
− медиа-мәтінді, яғни ондағы мәдени құндылықты, тәжірибелік
мәнділікті, идеяны бағалау, тану ;
− медиа-мәтінді құрастыру және әртүрлі техникалық
құралдарды пайдалану, қабылдау және талдау;
− медиа-мәтінді құрастырушы көзін анықтау, оның
экономикалық саяси, ұйымдық, техникалық, әлеуметтік және
мәдени негіздерін білу:;
− әрбір адам медиа-мәтінді зерттеуде аналитикалық үрдіске
қатысты екенін түсіну. Бұл үрдіс психологиялық, әлеуметтік
табиғи факторларға байланысты 28.
Медиа-сауаттылық - бұл медиа-мәтінді меңгеру, талдау және
құрастыру қабілеті 29.
Медиа-сауаттылық - бұл пайдалану, талдау, бағалау және хабарды
жеткізудің әртүрлі формаларын білу қабілеттілігі30.
Медиа-сауаттылық - бұл, медиа-мәтінді қабылдауға, құруға,
талдауға бағалауға қабілетті, қазіргі кездегі медианың әлеуметтік-
мәдени политехникалық түпкі мәнін, медианы пайдаланудағы кодтық және
репрезентациялық жүйелерді түсіну; Бұл ұғым адамның өміріндегі және
азаматтық жауакершілігімен байланысты медиа сауатты адам дайындау
үрдісі деп көрсетіеді 19.401.
Көріп отырғанымыздай, салыстырмалы талдаулардағы анықтамалар,
көптеген теоретиктер мен медиа-педегогтар медиа-сауаттылық және
медиа-білім беру ұғымдарының арасында ұқсастық бар екенін байқайды.
Бұл ұқсастықтарды медиа білім берудің теориялық тәсілдерінен, мақсаты,
міндеттері, оқу үрдісіне ендіру тәсілдерін талдағанда көруге болады.
А.П.Короченскийдің пайымдауынша, медиа-білім беру адамдардың
балалық шағынан бастап қартайған кезіне дейінгі өзгермелі ақпараттық
қоғам жағдайындағы үнемі әлеуметтеніп отыратын бөлігі .
Әрине, медиа-білім берудің мақсаты нақты сабақтың тақырыбы мен
міндетіне, аудитория жасына, медиа білім берудің теориялық базасына
байланысты, бірақта тәжірибе көрсеткендей, көптеген медиа-педагогтар
одан да маңызды мақсаттарын анықтап берді. Ресейлік кинотану және медиа-
педагогика саласының жүргізілген сауалнамалары мынадай медиа білім
берудің мақсаттарын атап көрсетті 31.26
− Аудиторияның сыни ойлау қабілетін дамыту (84%);
− Аудиторияның медиа-мәтінді қабылдау, бағалау, түсіну талдау
қабілетін дамыту (69%);
− Аудиторияны демократиялық қоғам өміріне дайындау (62%);
− Медиа-мәтін астары арқылы аудиторияны әлеуметтік, мәдени,
саяси экономикалық мәнін түсінуге оқыту (61%);
− Аудиторияны медиа-мәтінді кодтауға оқыту (59%);
− Тұлғаның қарымқатынас қабілетін дамыту (57%);
− Аудиторияның медиа-мәтінді эстетикалық қабылдауға, түсінуге
және медиа-мәтін сапасын эстетикалық бағалау қабілетін дамыту
(55%);
− Аудиторияны медиа көмегімен шығармашылық өзіндік мәнерге
үйрету (54%);
− аудиторияны медиа-мәтінді сәйкестендіріп, түсіндіріп, медианы
түрлі тәсілмен техникалық пайдалану арқылы тәжірибе жасау, медиа-
мәтін құрастыру (50%);
− аудиторияны медиа теориясымен және медиа мәдениетімен оқыту
(48%);
− аудиторияны медиа тарихы және медиа мәдениетімен оқыту (38%);
24
Ресейлік және шетелдік зерттеушілердің эксперименттік нәтижелерінің
айырмашылығы, шетелдік эксперттердің басым бөлігі адамдарды
демократиялық қоғам өміріне дайындау мақсатын белгілесе, ал ресейлік
эксперттер назарды біршама медиа-мәтінді қабылдау (оның ішінде
эстетикалық) бағалау, түсіну, талдауға аударады. 1990 ж.ж. басында
ресейлік зерттеуші А.В.Шариков медиа-білім берудің кілттік
тұжырымдамаларын жүйелеп, бірақ оларды жалпы түрде, медиа білім берудің
семиотикалық, мәдениеттік теориясы мен сыни ойлауды қалыптастыру
теориясын біріктіріп, сыни концепция деп атайды. А.В.Шариков медиа-
білім беру тұжырымдамаларының кілттік ұғымдарының бірін медиа-
сауаттылық деп атайды. Осы уақытта медиа-сауаттылық және медиа-
білім беру ұғымдары синоним ретінде қолданылды. Медиа-сауаттылық
аудиторияға медиа-білім беру үрдісінің негізгі мақсатын көрсетеді
24.8.
Л.Мастерман медиа-білім берудің негізгі 18 принципін атап көрсетті:
1) Медиа-білім беру демократиялық қоғамның әлеуметтік құрылымы мен
байланысты маңызды және сала.
2) Медиа-білім берудің негізгі тұжырымдамасы репрезентация. Медиа шындықты
бейнелемейді оны символдар мен белгілер жүйесін пайдалану арқылы
көрсетеді. Бұл принципсіз медиа білім беру мүмкін емес.
3) Медиа - бұл адам бүкіл өмірінде жалғасып жататын үрдіс. Әйтседе,
оқушылар медиа үшін прориотетті аудитория болып табылады.
4) Медиа-білім берудің мақсаты тек сыни ойлауды ғана емес, сыни
автономияны тәрбиелеу болып табылады.
5) Медиа-білім беру - бұл зерттеушілік үрдісі.
6) Медиа-білім беру - маңызды және заманауи, идеологиялық және тарихи
ұғымда кең көрініс табады.
7) Медиа-білім берудің кілттік тұжырымдамаларының басым деңгейі
альтернативті мазмұннан гөрі аналитикалық құралдарға жақын.
8) Медиа-білім берудің мазмұны көп нұсқалы аналитикалық құралдардың дамуы
болып табылады.
9) Медиа-білім берудің тиімділігі екі түрлі көрсеткішпен бағаланады:
оқушылардың жаңаша жағдайда өзіндік сыни ойын дамыта білу қабілеті және
медиаға қарым-қатынас мотивациясының болуы;
10) Медиа-білім берудегі оқушылардың бағалауы, ол өзін-өзі бағалай алуы;
11) Медиа-білім беру мұғалім мен оқушы арасындағы қарым қатынасты өзгертуге
ұмтылып, ойлануға және диалог құруға мүмкіндік береді;
12) Медиа-білім беру бұл пікірталастан гөрі диалогқа құрылған.
13) Медиа-білім беру негізінен белсенді және ашық та еркін педагогтарды
дамытуға бейімделген. Яғни, медиа-білім беру жаңа салада жаңаша іс
әрекетерді іске асыру жолдары.
14) Медиа-білім беру біріккен, топттық оқытуға бағытталған.
15) Медиа-білім беру тәжірибелік сыннан және сыни тәжірибеден құралады.
16) Медиа-білім беру өзіне ата аналар, медиа саласындағы кәсіби мамандар,
педагогтар арасынан қарым қатынасты таңдап алады.
17) Медиа-білім беру өзгермелі жалғасып отыратын принциппен байланысты;
18) Медиа-білім беру - ерекше сала, мұғалімдерге немесе оқушыларға жәй
ғана берілмейді, бұл педагогтар мен оқушылардың жаңа білімді игерудегі
сыни зерттеуі және диалогта болу пәні 18.
Франция – медиабілім беру дәстүрінің дамыған елдердің бірі ретінде
саналады. ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап көптеген оқу орындарында жас
журналистер, мектеп, лицей және университет гаеттері басылып шықты. Қазірге
дейін оныншы муза саналатын біріккен француз киноклубтары бар. Осы
кезден бастап Францияда медиа-білім беру бұқаралық ақпарат құралдарын (бұл
кезде негізінен кино мен баспасөзді атауға болады) сыни, белсенді талдауға
және аудиторияның шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталды.
Франциялық ғылыми зерттеу орталығының негізінде медиабілім берудің
франциялық нұсқасы, мысалыға, ақпарат құрал және білім беру байланысы
орталығы жиырма жыл бойы белсенді түрде тек Парижде ғана емес, бүкіл
француз провинцияларында және француз тілді елдерде жұмы істе келеді.
Бұл қорда Франциядағы медиабілім берудің тарихы мен теориясы туралы
көптеген мағлұмат алуға болады. 1947 жылы Франция жастары және спорт ісі
Министрлігінің қолдауымен жастар және бұқаралық білім беру ұлттық институты
ашылады.Бұл ұйымның негізгі мақсаты – жастарға түрлі формадағы, соның
ішінде медиа қралдары арқылы білім беру көзделді. Барлық француз
университеттерінің кино өнері және журналистикада курстар оқылғанымен,
медиабілім беру ұзақ жылдар бойы мектептерде факультатив негізінде болды.
Ең алғашқы мектептердің оқу жоспарына енгізу 1960 жылдардан басталды.
1960 жылы аудиовизуальды білім беру төңірегінде жұмыс жасайтын Француз
одағы құрылады. 1966 жылы Баспасөз - Ақапарат - Жастар ассоциациясы пайда
болды. 1972 жылы медиабілім беру аспектісі Францияның білім беру
бағдарламалық құжатында енгізілді, ал 1976 жылы орта білім берудің оқу
жоспарына міндетті түрде енгізілді. 1979 жылдан бастап бірнеше француз
министрліктерінен қолдау тауып, оның негізінде Белсенді жас көреремен
жобасы дүниеге келді. Бұл қоғамдық топтың (ата-аналар, мұғалімдер, жас
клубтың ұйымдастырушылары) қалың қабатын қамтыды. Телевиденияның балалар
және жастар аудиториясына әсерін зерттеу қолға алынып, жас көрермендер
өміріндегі теледидардың орны анықталды. Осының негізінде Жалпыға арналған
аудиовизуальдық медиа деп аталатын жоба негізіндегі нәтижелер жылына үш
рет арнайы журнал шығарып тұрды.
Франциялық білім беру министрлігінің аясында Ұлттық педагогикалық
құжаттар орталығы бар. Бұл педаготармен ғылыми және практикалық тәжірибе
алмасып отырады. Мәселен, Жирон департаменті ғылыми жетекшілік негізінде
мектепте Баспасөз апталығын өткізуге назар аударады. Яғни оның негізгі
мақсаты медианың әсерін зерттеу болып табылады. Осы бағытта Аудивизуальды
мәдениетке кіріспе атты бастамасы қолға алынды. Бұл жобада мектеп
оқушылары медианың түрлі формаларын (баспасөз, жарнама, оқу әдебиеттері
т.б.) оқып, шығармашылық тапсырамалар орындайды. Франциялық медиа-білім
беру жүйесінде маңызды рөл атқаратын бұл 1974 жылы құрылған аудиовизуальдық
институт болып табылады. Оның инновациялық бөлімі медиаға байланысты жарық
көрген зерттеу коллекцияларын, аудиовизуальдық материалдарды,
жарияланымдарды (әсіресе, телевидения мен радио) зерттеп отырды. Жиырма
жылдан соң (1995 ж.Париж) медиа төңірегіндегі ғылыми-педагогикалық
ұйымдардың саны Балалар және медиа деп аталатын зерттеу топтарымен
толықты. Бұл ұйым балалар, жастар мен медианың қарым-қатынасы тақырыбындағы
жобалармен жұмыс істейді, семинарлар, конференциялар өткізеді.
1982 жылы белгілі француз зерттеушісі Ж.Гонне білім беру министрлігіне,
оқу орындары педагогтарына көмек ретінде түрлі типтегі бұқаралық ақпарат
құралдарын білім беру үрдісіне енгізуде, ұлттық медиа білім беру орталығын
құруды ұсынады. Бұл болашақ орталықтың негізгі мынадай мақсаттарын атап
көрсетеді:
1) Түрлі ақпараттарды салыстыру негізінде сыни ойлауды тудыру және
белсенді, жауапкершілікті азамат қалыптастыру;
2) Толеранттық рухын, бір-бірінің дәлелдерін тыңдай білу қабілеті,
идеяның, пікірдің сан алуандығын түсіне білу;
3) Динамикалық-педагогикалық инновацияларды енгізу;
4) Медиаға байланысты мектептен оқшаулануды жою, яғни өмірлік
шындықпен тығыз қарым-қатынасты орнату.
5) Қоғамымызға баспа және аудиовизуальдық мәдениет түрлерін
пайдалану;
Бұл жоба тек қолдау тауып қана қойған жоқ, білім беру министрлігінің
демеуімен 1983 жылы Парижде білім беру және ақпарат құрал байланысы (CLEMI)
орталығы ашылды. Бұл орталықтың директоры Ж.Гонне болып сайланды.
Бұл орталық біртіндеп медианы оқыту үрдісінде енгізуді, мұғалімдерге
тұрақты курс өткізіп, медиабілім беруге байланысты газет-журналдар,
кітаптар шығаруды қолға алды. ЮНЕСКО-ның, білім министрлігінің, Францияның
шетел және мәдениет ісінің ынтымақтасуымен Коммуникациялық инициатива
(ICOM), Белсенді жас көрермен (JTA), Білім берушілік әрекет жобасы
(PAE), Жастар баспасөз прессасы (APIJ), Баспасөз білімберу Ассоциациясы
(APE) медиабілім беру орталықтары Британяда, Бельгияда, Швейцарияда,
Испанияда, АҚШ-та, Португалияда, Аргентинада, Бразилияда, Россияда т.б.
елдерде өз бағдарламаларын жүзеге асырды.
CLEMI өзінің жеке медиатекасы бар, (мұнда зерттеу бойынша 60 мың дана
түрлі мектеп журналдары мен газеттер, 500 видеокассета мен 500-ге жуық
кітап, жүз докторлық диссертация) мұнда тек мұғалімдер, студенттер,
оқушылар ғана емес, жай қарапайым адамдар да, ұйымдастырушылар,
журналистер, кітапханашылар да жұмыс жасайды. Орташа есеппен бір жылда
CLEMI 15 мың мұғалімге арнайы курс ұйымдастырып отырады. Бұл курстардың
тақырыптары мынадай: Сабақтағы медиа, Суреттеуде медианы қалай
қолданасыз, Телевизиялық ақпарат және Европа т.б.
Аталған орталық өзі үшін, медиа-білім беруді біріншіден, азаматтық
тәрбие деп есептеп, ол жастарға қазір және келешекте белсенді және
жауакершілікті азамат болуына, тек өз елінің ғана емес, бүкіл әлемнің қалай
тұрып жатқанын, барлық адамдардың өзара байланысын жақсы түсіне мүмкіндік
беретінін атап көрсетеді. Ж.Гонненің пайымдауынша, медиа-білім беру –
демокртиялық оқыту; ал диктотарлық режимде оқыту, мәселен, мектеп
сыныптарында баспасөзді талдауға жол берілмейді.
CLEMI жетекші директоры Э.Бэвор, жастардың басым көпшілігінің
әлеуметтенуі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы өтетінін көрсете отырып, ал
медиабілім берудің, яғни оқушыларға коммуникация құрал дегеннің не екенін,
ол қандай қызмет атқарады, хабардың қалай құралатынын, қалай таралуын
түсіндіруге мүмкіндік беретін шындық құрылымының ерекше түрі деп
көрсетеді Бевор Э. Юные, медиа и медиаобразование Средства
коммуникации и проблемы развития личности ребенка Ред. А.В.Шариков. М.,
1994. Медиабілім беру Ж.Гонненің пікірінше, тұлғаның қалыптасуында
маңызды қызмет атқарады.Гонне Ж. Школьные и лицейские газеты. М., 2000.
Тапсырылған іске жауапкершілік тәрбиесіне, тәжірибелік ізденіске, өз ойын
еркін, ашық білдіруге, шығармашылық қабілеттерін, ынтасын, сыни ойлауын
дамытуға икемдейді. Ол, оқу үрдісінде басқа адамды тыңдай білу (тек
басқалардың медиамәтінің талдау барысында ғана емес, сонымен қатар өзінің
медиамәтінін құру барсысында да) қабілетін, төзімділігін дамытатынын атап
көрсетеді.
CLEMI жетекшілері медиа-білім беруді кез келген оқу пәніне кіріктіруге
болатынын айтады. 1994-1996 жылдары орталық қызметкерлері оқушыларға
сапалы, тиімді әсерін айқындау мақсатында зерттеу жүргізеді. Бағдарламаға
55 мұғалім мен жүздеген оқушы қатысады. Оқушылар газет,
радиотелебағдарламалар (мәтінді редакцифялау және салыстыру, жаңалықтар
бағдарламасын дайындау) құру барысында практикалық тапсырмалар циклін
орындайды. Арнайы анкеталық сұрақтар, педагогикалық бақылаулар өткізіледі.
Зерттеу нәтижесі медиа-білім берумен қамтылған сынып пен қамтылмаған сынып
аудиториясы салыстырылып, нәтижесінде оқушылардың ұжымда жұмыс істей алу
қабілетінің, оқуға мотивациясы, өзіндік медиа-мәтінді құра білу қабілеті
жақсы дамитындығын анықтайды. Кіріктірілген медиабілім беру кәсіби
жетістіктерінде оқытудың жаңаша технологияларынан гөрі, сабақты диалог
түрінде өткізу жемісті болды. 1999 жылы бұл зерттеулердің нәтижесінің
жемісі монография болып жинақталып, басылды.
Франциядағы медиа-білім берудің маңызды кілттік ұғымы болып медиаға
сыни қарым-қатынасты қалыптастыру болып табылады. Бұл британдық
Л.Мастерманның медиа-мәтінге қатысты сыни ойлауы қалыптастыру
концепциясымен тікелей байланысты. Оқушылар медиа-мәдениет шығармасын сыни
қабылдап, бағалай алу ғана емес, қоршаған ортада оның атқаратын рөлін,
медиа аудиторияға қалай әсер ететінін ұғыну керек екенін айтады.
Франциядағы және Ресейдегі медиабілім беру: салыстырмалы талдау
№ Медиа-білім Франция Ресей
беру өлщемдері
Медиа білім беру жәйі
1 Жетекші CLEMI (Франция білім беру Ассоцация кинообразования
медиа-білім министрлігінің білім беру и медиапедагогика России,
беру ұйымдары және ақпарат құрал ЮНПРЕСС, лаборатория
байланысы орталығы), GRREM экранных искусств
( Балалар және медиа Института художественного
зерттеушілер тобы), APTE образования РАО,
(Бәріне арналған лаборатория ТСО и
аудиовизуальдық білім беру)медиаобразования Института
т.б общего средного
образования РАО и др.
2 Медиа-білім Демократиялық қоғамның Оқушылардың, студенттердің
берудің белсенді азаматын тәрбиелеусыни ойлауы ме н сыни
негізгі (CLEMI); оқушылардың, автономиясын дамыту;
мақсаты студенттердің сыни ойлауын Оқушылардың, студенттердің
және сыни автономиясын эстетикалық қабылдауы мен
дамыту (CLEMI, APTE); талғамын дамыту (Ассоцация
Балалар аудиториясын кинообразования и
эрандық зорлықтан қорғау медиапедагогика России,
(CLEMI, GRREM); лаборатория экранных
медиатехникамен практикалықискусств Института
қабілетін дамыту және художественного
өзіндік медиамәтің құра образования РАО);
білу(CLEMI, APTE); Балалар аудиториясын
экрандық зорлықтан қорғау
(медиатехникамен
практикалық қабілетін
дамыту және өзіндік
медиа-мәтінін құра білу;
3 Медиабілім Сыни ойлау және сыни Эстетикалық теория;
берудің автономияны дамыту Сыни ойлауды және сыни
негізгі теориясы; автономияны қалыптастыру
теориялары Тұлғаның мәдени даму теориясы;
теориясы; Тұлғаның дамытудағы мәдени
Семиотикалық теориясы; теориясы;
Практикалық теория; практикалық теориясы
4 Базалық Жоғары мектеп деңгейінде Жоғары мектеп деңгейінде
медиабілім білім беру-ақпараттық білім беру-ақпараттық
беру (медиамәдениет тарихы мен (медиамәдениет тарихы мен
модельдері теориясын және медиа тілін теориясын және медиа тілін
оқу); оқу);
Лицейде және жоғары оқу Лицейде және жоғары оқу
орнында орнында
тәрбиелік-эстетикалық тәрбиелік-эстетикалық
моделдері моделдері
(медиаматериалдағы (медиаматериалдағы
моральдық, философиялық моральдық, философиялық
мәселелерін оқу; мәселелерін оқу;
Оқытудың барлық деңгейінде Оқытудың барлық деңгейінде
тұлғаның әлеуметтік-мәдени тұлғаның әлеуметтік-мәдени
дамуы (демократиялық дамуы (демократиялық
қоғамда азаматтық қоғамда азаматтық
жауапкершілігін жауапкершілігін
қалыптастыру, қабылдау, қалыптастыру, қабылдау,
сыни ойлауын, шығармашылық сыни ойлауын, шығармашылық
қабілетін т.б. дамыту) қабілетін т.б. дамыту)
5 Медиабілім Медиа тілі, медиа Медиамәтіннің көркемдік
беру аудиториясы, Медиа сапасы, Эстетикалық
сабақтарының категориясы, Медиа қабылдау, Медиа тілі,
кілттік технологиясы, Медиа Медиа аудиториясы,
тақырыптары репрезентациясы, Медиа Медиа категориясы,
агенттігі т.б. Медиа технологиясы,
Медиа репрезентациясы,
Медиа агенттігі т.б.
6 Медиабілім Медиа білім беру міндетті Медиа білім беру міндетті
беруді енгізу емес (медиа төңіргіндегі емес (медиа төңіргіндегі
кәсіби бағдарланған арнайы кәсіби бағдарланған арнайы
ЖОО, мектептер және ЖОО, мектептер және
факультеттерден басқа) факультеттерден басқа)
болып табылады. Медиабілім болып табылады.
беру мектептерде базалық Медиа-білім беру
пән сипатында мектептерде әлі әлсіз
кіріктірілген, қарқынды дамыған, базалық пән
дамып келеді. автономды (фаукльтативті,
үйірме) сипатында.
1- кесте.
1.2. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
негіздері.
Педагогикалық психологиялық сөздікте (ағылш. тіл.media
education, латын.тіл. media) медиа-білім беру оқушыларға бұқаралық
қатынас заңдылықтарын үйрететін педагогикадағы бағдар. Медиа-білім
берудің негізгі міндеті болашақ ұрпақты ақпараттық жағдай өміріне, оны
түсіне білуге, қазіргі ақпараттық технологиялар, техникалық құралдар
арқылы вербалдық емес қарым қатынас әдістерін меңгеру деп анықтама
берілген 33.
Медиа-білім беру тек педагогикамен ғана емес, гуманитарлық білім
салаларымен де (кинотану, әдебиеттану, театртану), мәдениеттану,
психология (көркем қабылдау, шығармашылық) және т.б. байланысты. Медиа-
білім беру педагогикада тек тұлғаның дамуына ғана жауап бермейді,
оқушылармен сабақ жүргізудің формалары мен әдістерін кеңейтеді 34.
Медиабілім беру отанының іргесі болып табылатын, әлемдегі алдыңғы
қатарлы елдердің медиабілім беру тарихына, теориялық мен тәжірибелік
зерттеулеріне жүгіне отырып, медиабілім берудің негізгі он теориялық
тәсілін бөліп көрсетуге болады:
• медиа-білім берудің инъекциондық теориясы;
• медиа-білім берудің қажеттілікті қанағаттандыру теориясы;
• медиа-білім берудің тәжірибелік теориясы;
• медиа-білім берудің сыни ойлауды қалыптастыру теориясы;
• медиа-білім берудің идеологиялық теориясы ;
• семиотикалық теориясы;
• медиа-білім берудің мәдениеттанушылық теориясы;
• медиа-білім берудің әлеуметтік-мәдени теориясы ;
• медиа-білім берудің эстетикалық теориясы ;
• медиа-білім берудің этикалық теориясы
1) Медиа-білім берудің инъекциондық теориясы. Бұл теорияны үнемі
азаматтық қорғаныс теориясы, кейде протекционистік (медианың зиянды
әсерінен қорғаушы) немесе мәдени құндылықтар теориясы (бұған медианың
негативті әсеріне классикалық мәдени мұралардың мәңгілік құндылықтары
қарама қарсы қойылады) деп те аталады. Негізінен медианың аудиторияға
(яғни, жас жеткіншектерге) әсері өте ықпалды. Мәселен, балалар экраннан
көрген зорлық зомбылықтарды өмірлік тәжірибелерінде қолданады. Мұндай
аудиориядағы тұтынушылар медиа-мәтіннің мәнін, мағынасын түсінбейтін
енжар қалыптан құралады.
Бұл теория төңірегіндегі медиа-білім берудің негізгі мақсаты
медиаға шектен тыс әуестенушіліктің негативті әсерін әлсірету (әсіресе,
кәмелетке толмағандар аудиториясында) болып табылады. Мұғалімдер
балаларға ақиқат пен медиа-мәтіннің арасындағы айырмашылықты ұғынуға,
медианың негативті әсерін көрсету жолымен (мысалы, теледидармен)
аудиторияға нақты, түсінікті етіп жеткізуге ұмтылады19.416.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖАЛПЫ ЖӘНЕ ЭТНИКАЛЫҚ ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогикалық шарттары
Орындаушы: ___________________________________ Нұрпейсова Г.Т.
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.к,. доцент_____________________________ ______ Дайрабаев Е.Б.
Пікір жазушы
п.ғ.д., профессор _________________________________ Қалиев С.Қ
Норма бақылаушы
оқытушы____________________________ _________ Сатыбалдиева А.
Қорғауға жіберілді
___ ____________ 2007 ж.
Жалпы және этникалық педагогика
кафедрасының меңгерушісі ______________________ Исаева З.А.
Алматы 2007
Мазмұны
1-тарау. ОҚУШЫЛАРҒА МЕДИАБІЛІМ БЕРУДІҢ ТАРИХИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1. Медиа-білім беру ұғымының мәні және оның қалыптасу, даму
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру мәселесінің зерттелу
жәйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
2-тарау. ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА МЕДИАБІЛІМ БЕРУДІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ.
2.1. Медиа-білім берудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Оқушыларға медиа-білім берудің мазмұны, құрылымы және
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.3. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру болашақ ұрпақтың
үйлесімді дамуының
кепілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Түйін
Магистрлік диссертацияның тақырыбы: Жоғары сынып оқушыларына медиа-
білім берудің педагогикалық шарттары
Мақсаты: жоғары сынып оқушыларының өзіндік ойлау қабілетін
белсендендіру мен дамыту, тәрбиелеу үшін ең қолайлы формалар мен
әдістерді анықтау.
Зерттеу міндеттері:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің негіздерін
айқындау, медиа-білім беру түсініктемелерін нақтылау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогкалық
шарттарын анықтау және құрылымдық моделін жасау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің әдістемесін жасау;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің ғылыми әдістемелік
ұсыныстарын практикаға ендіру;
Зерттеу нысаны: жоғары сыныптарда медиа-білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: жоғары сынып оқушыларының көп жақты дамуын медиа-білім
беру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бүгінгі жылдамдығы көзге ілеспейтін
жаһандық қоғам ақпаратына сай жоғары сынып оқушыларына медиа білім
берудің ғылыми педагогикалық негізерін анықтасақ, онда бұқаралық
қатынас құралдары арқылы жеткен ұғым түсінікке байыппен қарап, өзіңндік
қорытынды жасай алады, өйткені медиа-білім беру тұлғаның көп жақты
дамуын қамтамасыз етеді.
Жетекші идеясы: жоғары сынып оқушыларына сыни ойын дамытып,
өзіндік әрекет етуге қалыптастыруға, түрлі ақпаратты қабылдай білуге
бейімдеу.
Жұмыс көлемі:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Кесте саны:
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі: ХХІ ғасырда ақпараттың қарқынды әрі үздіксіз
дамуы білім беру мазмұнына өзгерістер енгізіп, білім беру үрдісін
жаңаша бағытта қалыптасуына ықпал етіп отыр. Қазіргі кезде бұқаралық
ақпарат құралдарының (баспасөз,телевизия, киноматография, радио, видео
және интернет) кең таралуының барысында жасөспімдер ақпарат тасқыны
астында қалуда. Осының әсері жасөспірімдердің ақылы мен жүрегіне
бойлай сіңіп, қоғамымызға, әсіресе, ұлтық тәрбиемізге қауіп төндіріп
отыр.
Ақпарат құралдары арқылы жеткен ұғым, түсінік тұлғаның мінез-
құлқына, психикасына әсерін тигізеді. Сондықтан ондағы мән-мазмұнды
пайымдау білуге, заңдылықтарды ажырата алуға баулып, дұрыс қоытынды
жасай білуге қалыптастыру бүгінгі білім беру, тәрбиелеу саласының
өзекті мәселелерінің бірі болып отыр.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың биылғы Қазақстан халқына арнаған Жаңа
әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауында білім беру реформасының басты
өлшемі тиісті білім мен білік алған кез келген азаматы әлемнің кез
келген елінде қажетке жарайтын маман болатын деңгейге көтерілу болып
табылады дей отырып, әлемлік стандарт деңгейінде сапалы білім беру
қызметін көрсетуге қол жеткізу керек екенін айрықша атап көрсетеді,
Оқыту тәжірибесін он-лайн тәсілінде дамытып, елімізде оқу теледидары
құру және оқу жоспарларына жаратылыстану ғылымдары бойынша, бірінші
кезекте математика мен ақпараттанудан қосымша сағаттар немесе пәндер
енгізудің маіызды екенін атап көрсетті 1. Медиа-білім беру туралы
еліміздің педагогика ғылымында нақты зерттеулердің зәрулігінің
нәтижесінде Ресейлік ғалымдарыдың ғылыми-тәжірибелік зерттеулерін үлгі
етуге тура келіп отыр. Бұған дәлел ретінде жоғары мектепте медиабілім
беру мәселесі (Федоров А.В, Бондаренко Е.А, Иванова Л.А, Левшина И.С.),
медиа-мәдениет, медиа- социология туралы ( Шариков А.Я.), медиа білім
беру тарихы (Челышева М.В, Новикова А.А.), медиа-білім беруді орта
мектепте пән ретінде кіріктіру мәселелері (Тихоморова К.М.) сияқты
ғалымдардың зерттеулерінде қарастырылады2
Еліміздің педагогикалық саласында медиа-білім беру туралы нақты
зертеулер болмағанымен ақпаратық білім беруді жетілдіру барысындағы
зерттеулердің орны ерекше. Атап айтатын босақ, жалпы білім беретін
мектептерде ақпараттық білім беру жағдайында оқу үрдісінің тиімділігін
көтеру, ақпараттық технологияны пайдалану (Иманғожина О.З, Рах С.В,
Муканова С.Д, Корвяков В.А, Джеренова Р.О. Тульбасова Б.К, Жолдасбеков
А.А. Әмірбеков А. Әбуов А.Е, Медешова А.Б) 3;4;5;6;7;8;9;10;11;12;
білім сапасын арттырудағы баспасөздің орны туралы (Сейітқазы П.Б.
Абдукадирова С. Тіленбаева А), 13; 14; 15; ақпараттық мәдениетті
қалыптастыру (Жусубалиева Д.М. Лактионова С.В.) 16; 17; 18; сияқты
мәселелер қарастырылады.
Кеңестік білім беру жүйесінде тұлғаның еркін дамуына айтарлықтай
мән берілмеді. Себебі идеология құрсауынан босап шыға алмаған білім
беру ошақтарында оқушы тек мұғалім мен оқулықтың айтқанынан шықпады,
олардың өздігінен ойлануына мүмкіндік болмады. Мұғалім білім
саласындағы барлық істерді атқаратын білімдер, беделді адам болса,
бүгінде мұғалімнің рөлі өзгерді, ол тек кеңесші, ақылшы және бағдар
беруші. Сондықтан мектепте медиа-білім берудің қажеттілігі: тұлғаны
өздігінен ойлантуға, өздігінен әрекет етуге жаттықтыру, ынталандыру,
мендік түсінігін жетілдіру, жаңаша ойлауға, түсінуге қалыптастыру
медиа-білім берудің басты міндеті .
Бұқаралық қатынас құралдарының көз ілеспейтін жылдамдықпен таралуы,
дамуы және оның жасөспірімдер тәрбиесіне тигізер әсері арасында
қайшылықтар пайда болып отыр. Осы аталған қайшылықтардың шешімін
іздестіру, зерттеу проблемасын айқындауға және зерттеу тақырыбын
Жоғары сынып оқушыларын медиа-білім берудің педагогикалық шарттары
деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеудің нысаны: Жоғары сыныптарда медиа-білім беру үрдісі.
Зерттеу пәні: жоғары сынып оқушыларының көп жақты дамуын медиа-
білім беру арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.
Зерттеудің мақсаты: жоғары сынып оқушыларына медиа білім берудің
педагогикалық шарттарын айқындау, теориялық тұрғыдан негіздеу және оның
тиімділігін тәжірибе жүзінде дәлелдеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер бүгінгі жылдамдығы көзге ілеспейтін
жаһандық қоғам ақпаратына сай жоғары сынып оқушыларына медиа білім
берудің ғылыми-педагогикалық негіздерін анықтасақ, онда бұқаралық
ақпарат және қатынас құралдары арқылы жеткен ұғым түсінікке байыппен
қарап, өзіндік қорытынды жасай алады, өйткені медиа-білім беру тұлғаның
көп жақты дамуын қамтамасыз етеді.
Зерттеудің міндеттері:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің негіздері, медиа-
білім беру түсініктемелері;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің педагогикалық
шарттары және құрылымдық моделі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің әдістемесі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің ғылыми әдістемелік
ұсыныстары;
Жетекші идеясы: жоғары сынып оқушыларының өзіндік сыни ойын
дамытуда, өзіндік әрекет етуге дағдысын қалыптастыруға, түрлі ақпаратты
қабылдай білуге бейімдеу.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдіснамалық негіздері: таным
процесі; мемлекеттің Білім туралы заңы, мемлекеттік білім
бағдарламалары мен тұжырымдамалары, білім беру жүйесін ақпараттандыру
тұжырымдамасы, философиялық, психологиялық-педагогикалық, ғылыми-
техникалық, оқу әдістемелік негіздер; тұлға дамуының жалпы
диалектикалық принциптері; пәндер интеграциясы мен дифференцация
теориясы, педагогикалық эксперимент және диагностикалық зерттеу.
Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы,
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы, білім беру жүйесін ақпараттандыру
тұжырымдамасы, Бұқаралық ақпарат құралдары туралы Қазақстан
Республикасының заңы, зерттеу проблемасына қатысты философтардың,
психологтардың, педагогтардың еңбектері, білім беру мәселесіне арналған
ресми құжаттар, оқу әдістемелік кешен (оқулықтар, оқу бағдарламалары,
оқу құралдары және т.б.), шетелдік ғалымдардың тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша философиялық,
педагогикалық, психологиялық, ғылыми әдістемелік әдебиеттерге талдау
жасау, орта мектептің оқу құжаттарын (стандарт, оқу жоспары,
бағдарламалар, оқулықтар, әдістемелік нұсқаулар), озық педагогикалық
тәжірибелерді зерделеу, модельдеу, салыстырмалы талдау, әңгіме,
сауалнамалар жүргізу, оқу үрдісін бақылау, тестілеу, эксперимент
нәтижелерін статистикалық тұрғыдан өңдеу, қорыту.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2005-2006 ж.ж.) зерттеу проблемасы бойынша
материалдар жинақталды, философия, педагогика, психология, информатика
салалары бойынша ғылыми, әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалып,
шетелдік және отандық тәжірибелер бойынша материалдар жүйеге
келтірілді. Медиа-білім беру тарихы, дамуы, медиа-мәдениет, медиа-білім
терминологиясы, мектептегі медиа-білім беру, шетел тәжірибелерінің
үлгілері сұрыпталып, жүмыстың ұғымдық ғылыми аппараты анықталды.
Екінші кезеңде (2006-2007 ж.ж.) тәжірибелік жұмысы жүргізіліп, оның
барысында жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің моделі мен
педагогикалық шарттардың тиімділігі тексерілді. Жоғары сынып
оқушыларына медиа-білім берудің қысқаша курсы құрастырылып, оны білім
беру үрдісінде қолдану әдістемесі сынақтан өткізіліп, тәжірибеге
енгізілді.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теоиялық маңыздылығы:
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
негізі анықталды;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
моделі және педагогикалық шарттары анықталды;
Жұмыстың практикалық мәнділігі:
Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім беру негіздері атты арнайы
курс бағдарламасының жобасы жасалды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
− медиа-білім берудің құрылымы;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің
педагогикаық шарттары және оларды іске асырудың
әдістемесі;
− жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің
педагогикалық шарттарының тиімділігін дәлелдейтін
эксперимент нәтижелері;
Зерттеудің базасы: Алматы қаласының Қ.А. Яссауи атындағы №123 көп
салалы мектеп гмназиясының 10-11 сыныптың 143 оқушысы қатысты.
Ғылыми зерттеу жұмысының құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспеден, екі
тараудан қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімімен,
қосымшалардан тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейтестілігі, ғылыми аппараты,
мақсаты, пәні, міндеті нысаны, ғылыми болжамы, жетекші идеясы,
әдіснамалық, теориялық негіздері, әдістері мен негізгі кезеңдері
беріліп, ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі, практикалық мәнділігі
және қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі
мен негізділігі, жүзеге асырылуы баяндалады.
Оқушыларға медиа-білім берудің тарихи-педагогикалық негіздері деп
аталатын бірінші бөлімде медиа-білім берудің тарихи негіздері, медиа-
білім берудің мәні және жасөспірімдердің тұлғалық дамуына тигізетін
әсері, медиа-білім берудің теориялық негіздеріне талдау жасалынып,
медиа-білім берудің құрылымы ұсынылады.
Жоғары сынып оқушыларына медиа білім берудің негізін жетілдірудегі
пайымдаулар атты екінші бөлімде жоғары сынп оқушыларына медиа-білім
берудің педагогикалық негіздері анықталып, оларды іске асыру әдістемесі
көрінеді. Тәжірибелік эксперименттік жұмыстың мазмұны баяндалып, оның
нәтижелеріне талдау жасалады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ғылыми тұрғыдан ұсыныстар жасалады.
Қосымшаларда оқушыларға ұсынылған сауалнамалар диагностикалық
материалдар келтіріледі.
1 –ТАРАУ. ОҚУШЫЛАРҒА МЕДИА-БІЛІМ БЕРУДІҢ ТАРИХИ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1. Медиа-білім беру ұғымының мәні және оның даму, қалыптасу жолдары.
Медиа термині біздің елімізде қолданыста жиі аталмағанымен,
біртіндеп өміріміздің ең маңызды бөлігіне айналып келе жатыр. Оны біз
өзімізде байқамай қалып жатырмыз. Бұрын технологияның өркендеген
дәуірі десек, бүгінде ол жаһандық ақпарат ғасыры деп аталатын кезең
қоғамымыздың дамуына, соның ішінде тәрбие, білім беруде тұлғаның
қалыптасуына әсерін тигізетін күшті қару болып отыр.
Медиа тек тұлға болып қалыптасуға ғана әсер етпейді, оның теріс
ықпалы да белгілі деңгейде жасөспірімдер санасының дамуына өз әсерін
тигізеді. Буыны бекімеген, ұғымдық санасы әлі қалыптаспаған
жасөспірімдерге медианың әсерін өте тез қабылдайды. Сондықтан қазіргі
кездегі жылдамдығына көз ілеспейтін ақпаратты ажырата білуге бағдарлау,
ондағы мән-мазмұнды пайымдап түсінуге бағдарлап, тұлғаның сыни ойын
дамыту осы аталған медиа-білім берудің негізгі міндеті болып табылады.
Медиа ұғымының тамыры тереңде жатқанын сонау ата-бабамыздан қалған
асыл мұраларымыздан, тарихи мұрағат пен жәдігерлерден, ұлттығымызды
дәріптейтін салт-дәстүрлерімізден, еліміздің егемендігі мен
тәуелсіздігін паш ететін нышандарымыздан да байқауға болады.
Педагогикалық психологиялық сөздікте (ағылш. тіл.media education,
латын.тіл. media) медиа-білім беру оқушыларға бұқаралық қатынас
заңдылықтарын үйрететін педагогикадағы бағдар. Медиа-білім берудің
негізгі міндеті болашақ ұрпақты ақпараттық жағдай өміріне, оны түсіне
білуге, қазіргі ақпараттық технологиялар, техникалық құралдар арқылы
вербалдық емес қарым қатынас әдістерін меңгеру деп анықтама берілген
33.
Медиа термині латынның media (құрал) деген сөзінен шыққан
және оны қазіргі кезеңде бұқаралық қатынас құралдары (бұған баспа,
радио, кино, телевидения, видео, компьютерлік мультимедиялық жүйелер,
интернет жатады) терминімен қатар қолданылып келеді. Медиа терминінің
біркелкі баламасы жоқ, ол тек стилистикалық жағынан ғана айырылады.
Қазіргі әлем медиасыз бұқаралық ақпарат және қатынас құралын
елестету қиын ( мұнда дәстүрлі түрде қабылданған баспа, баспасөз,
телевидения, киноматография, дыбыс жазбалары және Интернет жүйесі
кіреді). Медиа бүгінгі таңда жер бетіндегі бүкіл адамдардың өміріндегі
ең маңызды өрісі болды. Америкалық әлеуметтанушылардың есептеуінше, 75
жасқа келген американдық тұрғындардың шамамен 50 жылын ұйқысыз өткізсе,
соның 9 жылын ол тек көруге жұмсайды екен. ХХ ғасырдың 90 жылдарында
американдық тұтынушылар медиа-өнімдерге 56 млрд $. жұмсаған. Оның 5,4
млрд. $ киноға билет алу үшін, 2,3 млрд. $ кабельді теледидарға, 12
млрд. $ музыкалық дискіге, 15,3 млрд. $ бейне таспаға жұмсалған 18 .
Медиа-білім беру дәстүріндегі ежелгі елдердің бірі Франция. ХХ
ғасырдың 20 жылдарында мұнда көптеген оқу мекемелерінде жас журналистер
белсенді дамыды, мектеп-лицейлерде және университеттерде газеттер шығып
тұрды.
Француздың ғылыми зерттеу қорының арқасында біз толық француз
медиа-білім беру нұсқаларын оқуға қол жеткіздік. Бұл 20 жылдан бері
тек Парижде емес, барлық француз провинцияларында және көптеген француз
тілді елдерде белсенді жұмыс істейді.
Біз, зерттеушілер әртүрлі атап жүрген қызықты дәуірде өмір сүріп
жатырмыз. Біреулер үшін бұл кезең постиндустриалдық қоғамның дамуы
болса, басқалары үшін ақпараттық дәуір, ал енді біреулері
постмодернистік жағдай, постмодернизациялық революция немесе
жаһандану деп анықтайды 19.
Біз, медиа, яғни бұқаралық қатынас жүйесінің кең таралған тұсында
ақпараттық төңкеріс әлемінде (Канадалық әлеуметтанушы Маршалл
Маклюэннің берген анықтамасы бойынша) өмір сүріп отырғанымыз анық. Оның
негізгі сипаттамасы, ұшы қиырсыздығы және көптігі. Мұндай
байланыстардан біздің әлеуметтік байланысымыз және қазіргі заманғы
сәйкестік үлгісі қиындай түсіп, оның қоғамдағы және тарихтағы орнын
медианы ұғынуға жетелейді.
Медиа (латын. тілінде media, medium - құрал, жеткізуші) –
термині ХХ ғасырда алғашқыда бұқаралық мәдениет (mass culture,
mass media), феноменінің белгісі ретінде енгізілген. Ал медиа
мәдениет дегеніміз не? Бұл –мәдениеттану теориясының бір бөлігі,
ақпараттық қоғам мәдениетінің ерекше түрін көрсететін қоғам мен
мемлекет, әлеумет пен билік арасындағы жеткізуші құрал болып
табылады19.7
Медиа мәдениет - мәдени – тарихи, қоғамдық сананы және тұлғаны
әлеуметтендіруге қалыптастыруға бейімдеу үрдісіндегі адамзаттың
жинақтайтын ақпараттық- қатынас құралдары, материалдық және
интеллектуальдық құндылықтар жиынтығы. Медиа мәдениет ол тұлғаның даму
деңгейіне, медиа мәтінді оқу, талдау, бағалау қабілетін, медиа
шығармашылықпен, медиа арқылы жаңа білімді меңгеруге көмектеседі.
Әлеуметтік модернизация (әлеуметтік трансформация) ұғымы бұл
әлеуметтік көзқарасты да, тарихи көзқарасты да көрсетеді.
Шетелде ХХ-ХХІ ғасырларда көптеген ресейлік зерттеушілер
(тарихшылар, әлеуметтанушылар, саясаттанушылар, мәдениеттанушылар,
философтар) алдағы үшінші мыңжылдық қоғам дамуының үрдісін болжамдауға
ұмтылады, әлеуметтік-мәдени жүйе ретінде қоғамның эволюциялық кешенді
білім алуы деп түсінелетін әлеуметтік трансформация үрдісін
айқындайды.
Сонымен қатар көптеген ресейлік зерттеушілер модернизация
астарынан дәстүрлі қоғамның индустриалды қоғамға (постиндустриалды)
қоғамға өтуі деп түсінеді.
Бірқатар зерттеушілер модернизацияны өркениеттік масштаб, әлемдік
тарихтағы жаһандық феномен ретінде қабылдайды.
Ал қазіргі кездегі көзқарас бойынша Н.И.Лапинаның пікірінше,
модернизация - бұл жабықтан ашық қоғамға немесе тұлғаның күрделенуін
және оның талабының жоғарылауына байланысты жауапкершілігін және таңдау
бостандығын кеңейту20;21;
Осы көрсетілген үрдістердің барлығы бұқаралық қарым қатынас арқылы
іске асады. Міне осындай байланыста медиа білім беру мәселесі өзекті
болып саналады.
Аудиовизуалдық мәдениет дәуірі осыдан жүз жыл бұрын киноның арнайы
тілі болып тууымен байланысты, оның арнайы тілі болыпсаналды. Осының
негізінде вербальды емес қарым-қатынас үрдісі алынды. Бүгінде экрандық
өзара қарым-қатынастың адамдарға әсер етуінің деңгейі ұлғаюда. Кейбір
деректерге сүйенсек, ХХ ғасырдың соңғы бес жылының өзінде ғана әлемде
тек телевизиялық көрсетілім 600 есеге өскен.
Шындығында, осы соңғы жылдарда барлық елде вербальды емес тіл
адамның ой санасына теріс әсер ететін бірден-бір құрал болды.
Сондықтан мектеп және жоғары оқу бағдарламалары шеңберінде
аудиовизуальдық тіл мәселелерін оқыту өзекті мәселе болып отыр. Бұндай
байланыстың базалық негіздеріне: өнердің морфологиясы, аудиовизуальдық
мәдениет тарихы, әсіресе, ХХ ғасырдағы ең танымал өнер кино тарихы
енеді. Вербалсыз тілді оқытудың бірыңғай әдіснамасы жоқ, бірақ та,
медиа білім беру пәні - көре білуге және көрген нәрсені түсіне, түйе
білуге ықыласты болуға меңзейді.
Медиа білім беру тарихы киноның пайда болуынан және оның өнерде
жәрмеңкеге айналуынан басталады. ХХ ғасырдың соңғы он жылдығында
әлемдегі дамыған елдерде (Ұлыбритания, АҚШ, Франция, Германия жәнет.б.)
мемлекеттік медиа білім беру стандарты қабылданды. Ресейде Таганрог
педагогикалық институтында педагогика ғылымының докторы, профессоры
А.В.Федоровтың жетекшілігімен медиа-білім беру кафедрасы жұмыс істейді.
А.В.Федоров Ресейдегі медиа педагогика және кино білім беру
Ассоциясының президенті болып табылады 19.396.
Педагогика ғылымында медиа-білім беруге байланысты біркелкі
қабылданған терминология жоқ. Әр елдің ғалымдары медиа-білім беру,
медиа-мәдениет, медиа-сауаттылық сияқты кілттік ұғымдарына өз
нұсқаларын ұсынып отыр. Мысалы келтіре кететін болсақ, ЮНЕСКО құжатында
медиа-білімберуге мынадай анықтама беріледі: медиа-білім беру астарынан
қазіргі кездегі бұқаралық қатынас құралдарын меңгерудің теориясы және
тәжірибелік икемділіктеріне үйрету деп түсіндіреді 22. Ал британдық
медиа-білім беру көшбасшылары саналатын К.Базэлгэт және Э.Харттың
пайымдауынша, медиа-білім берудің мәні оның медиа ақпарат көзі
(источник медиаинформации), медиа категориясы (категорий медиа),
медиа технологиясы (технологии медиа), медиа тілі (медиаязыки),
медиа аудиториясы (аудитории медиа), медиа репрезентациясы
(репрезентации медиа) сияқты алты кілттік ұғымды танып білу дейді.
Медиа-білім беру саласындағы белгілі ресейлік маман Ю.Н.Усов медиа-
білім беруді бұқаралық қатынас құралдарының өнімдері арқылы тұлғаның
даму урдісі десе 23.36-45, А.В.Шариков медиа-білім беру астарынан
бұқаралық қарым-қатынас төңірегіндегі білім беруді, яғни оның сырлары
мен заңдылықтарын түсінуді ұсынады 24. Ал осы саланың тағы бір маманы
С.Н.Пензин болса, медиабілім беру аудиторияға сауаттылықты оқытумен
шектелуі мүмкін емес, оған эстетикалық және этикалық синтез қажет
екенін айтады25. Париж Білім және ақпарат құрал байланыс орталығының
директоры Ж.Гонне пікірінше, медиа-білім беру - оқытуды
демократияландыру, диалогқа құру десе, ал CLEMI жеткешісі Э.Бэвор
жастардың көбісі ақпарат құралдары арқылы әлеуметтенеді, медиа-білім
беру тұлғаның қалыптасуында маңызды рөл атқарады, яғни жүктелген
жауапкершілік тәрбиесін, тәжірибелік ізденуін, еркін сөйлеу және сыни
ойын қалыптастырады дейді26.
Медиа-білім берудің орталық және біріктіретін концепциясы –
репрезентация болып табылады. Медиа шындықты бейнелемейді, оны
көрсетеді. Медиа-білім берудің негізгі мақсаты – медианы
денатурализациялау. Медиа-білім беру, біріншіден, зерттеушілік үрдіс.
Медиа-білім беру көбінесе кілттік ұғымдарға негізделеді, олар:
denotanion(обозночение), connotanion(ассоциация), genre(жанр),
selection(отбор), nonberbal communications (невербальную коммуникацию),
mediа language(язык медиа), naturalism and realism (естественность и
реальность), audience (аудитория), construction (конструкция),
mediation (медиавосприятие), representation (репрезентация,
переосмысление), coddecoding (код, кодирование, декодирование),
segmentation (сегментацию, выделение, усечение), narrative structure
(сюжетную структура), ideology (идеология), discourse (рассуждение),
rhetoric (риторика) and subjectivity (субъективность). Медиа-білім
берудің мақсаты жәй сыни түсінуді (critical understanding) ғана емес,
сыни автономияны (critical autonomy) қамтиды. Медиа-білім берудің
мұндай тұжырымдамасын британдық зерттеуші Л.Мастерман береді27.22.
Ал енді энциклопедиялық анықтама: Медиа-білім беру – бұл медиа
көмегі арқылы медиа тілін оқу. Медиа-білім беру медиа-мәтіннің құрылуы
және талдау қабілеттері және оның мазмұнын бағалау танымымен
байланысты, медианы оқу, әдетте, медиа-мәтінді құрастыру кезінде
тәжірибелік жұмыспен байланыстырылады. Медиа-білім беру сияқты, медианы
оқу да медиа-сауаттылық мақсатына жетуге бағытталған 19.399 .
Медиа-білім беруді батыстық медиа-педагогтар әртүрлі анықтап жүрген
медиа-сауаттылық ұғымы тығыз байланысты.
Медиа-сауаттылық (media literasy) – оқушыларға немесе
студенттерге медиамен сыни қарым-қатынаста болуда, медианың қоғамдағы
маңыздылығын түсінуге көмектеседі. Медиа- сауаттылық оқушыстудент
міндетті түрде медиа-мәтінді сыни және аңғарымды бағалауға, сыни
дистанцияны ұстау және манипуляциялауға қарсы тұра алуға қабілетті болу
керек. Медиа-сауаттылықты оқытудың арнайы терминологиясы
оқушығастудентке мынадай мүмкіндіктер береді:
− медиа белсенді түрде шындықты құрастыруға көмектесетін
талдау тәсілдеріне қажет білім және қарым қатынас
қабілеттерін дамытады;
− әлеуметтік, мәдениеттік, техникалық экономикалық білім
алады;
− мәтінді бағалау және эстетикалық қабылдауы дамиды;
− медиа-мәтінді, яғни ондағы мәдени құндылықты, тәжірибелік
мәнділікті, идеяны бағалау, тану ;
− медиа-мәтінді құрастыру және әртүрлі техникалық
құралдарды пайдалану, қабылдау және талдау;
− медиа-мәтінді құрастырушы көзін анықтау, оның
экономикалық саяси, ұйымдық, техникалық, әлеуметтік және
мәдени негіздерін білу:;
− әрбір адам медиа-мәтінді зерттеуде аналитикалық үрдіске
қатысты екенін түсіну. Бұл үрдіс психологиялық, әлеуметтік
табиғи факторларға байланысты 28.
Медиа-сауаттылық - бұл медиа-мәтінді меңгеру, талдау және
құрастыру қабілеті 29.
Медиа-сауаттылық - бұл пайдалану, талдау, бағалау және хабарды
жеткізудің әртүрлі формаларын білу қабілеттілігі30.
Медиа-сауаттылық - бұл, медиа-мәтінді қабылдауға, құруға,
талдауға бағалауға қабілетті, қазіргі кездегі медианың әлеуметтік-
мәдени политехникалық түпкі мәнін, медианы пайдаланудағы кодтық және
репрезентациялық жүйелерді түсіну; Бұл ұғым адамның өміріндегі және
азаматтық жауакершілігімен байланысты медиа сауатты адам дайындау
үрдісі деп көрсетіеді 19.401.
Көріп отырғанымыздай, салыстырмалы талдаулардағы анықтамалар,
көптеген теоретиктер мен медиа-педегогтар медиа-сауаттылық және
медиа-білім беру ұғымдарының арасында ұқсастық бар екенін байқайды.
Бұл ұқсастықтарды медиа білім берудің теориялық тәсілдерінен, мақсаты,
міндеттері, оқу үрдісіне ендіру тәсілдерін талдағанда көруге болады.
А.П.Короченскийдің пайымдауынша, медиа-білім беру адамдардың
балалық шағынан бастап қартайған кезіне дейінгі өзгермелі ақпараттық
қоғам жағдайындағы үнемі әлеуметтеніп отыратын бөлігі .
Әрине, медиа-білім берудің мақсаты нақты сабақтың тақырыбы мен
міндетіне, аудитория жасына, медиа білім берудің теориялық базасына
байланысты, бірақта тәжірибе көрсеткендей, көптеген медиа-педагогтар
одан да маңызды мақсаттарын анықтап берді. Ресейлік кинотану және медиа-
педагогика саласының жүргізілген сауалнамалары мынадай медиа білім
берудің мақсаттарын атап көрсетті 31.26
− Аудиторияның сыни ойлау қабілетін дамыту (84%);
− Аудиторияның медиа-мәтінді қабылдау, бағалау, түсіну талдау
қабілетін дамыту (69%);
− Аудиторияны демократиялық қоғам өміріне дайындау (62%);
− Медиа-мәтін астары арқылы аудиторияны әлеуметтік, мәдени,
саяси экономикалық мәнін түсінуге оқыту (61%);
− Аудиторияны медиа-мәтінді кодтауға оқыту (59%);
− Тұлғаның қарымқатынас қабілетін дамыту (57%);
− Аудиторияның медиа-мәтінді эстетикалық қабылдауға, түсінуге
және медиа-мәтін сапасын эстетикалық бағалау қабілетін дамыту
(55%);
− Аудиторияны медиа көмегімен шығармашылық өзіндік мәнерге
үйрету (54%);
− аудиторияны медиа-мәтінді сәйкестендіріп, түсіндіріп, медианы
түрлі тәсілмен техникалық пайдалану арқылы тәжірибе жасау, медиа-
мәтін құрастыру (50%);
− аудиторияны медиа теориясымен және медиа мәдениетімен оқыту
(48%);
− аудиторияны медиа тарихы және медиа мәдениетімен оқыту (38%);
24
Ресейлік және шетелдік зерттеушілердің эксперименттік нәтижелерінің
айырмашылығы, шетелдік эксперттердің басым бөлігі адамдарды
демократиялық қоғам өміріне дайындау мақсатын белгілесе, ал ресейлік
эксперттер назарды біршама медиа-мәтінді қабылдау (оның ішінде
эстетикалық) бағалау, түсіну, талдауға аударады. 1990 ж.ж. басында
ресейлік зерттеуші А.В.Шариков медиа-білім берудің кілттік
тұжырымдамаларын жүйелеп, бірақ оларды жалпы түрде, медиа білім берудің
семиотикалық, мәдениеттік теориясы мен сыни ойлауды қалыптастыру
теориясын біріктіріп, сыни концепция деп атайды. А.В.Шариков медиа-
білім беру тұжырымдамаларының кілттік ұғымдарының бірін медиа-
сауаттылық деп атайды. Осы уақытта медиа-сауаттылық және медиа-
білім беру ұғымдары синоним ретінде қолданылды. Медиа-сауаттылық
аудиторияға медиа-білім беру үрдісінің негізгі мақсатын көрсетеді
24.8.
Л.Мастерман медиа-білім берудің негізгі 18 принципін атап көрсетті:
1) Медиа-білім беру демократиялық қоғамның әлеуметтік құрылымы мен
байланысты маңызды және сала.
2) Медиа-білім берудің негізгі тұжырымдамасы репрезентация. Медиа шындықты
бейнелемейді оны символдар мен белгілер жүйесін пайдалану арқылы
көрсетеді. Бұл принципсіз медиа білім беру мүмкін емес.
3) Медиа - бұл адам бүкіл өмірінде жалғасып жататын үрдіс. Әйтседе,
оқушылар медиа үшін прориотетті аудитория болып табылады.
4) Медиа-білім берудің мақсаты тек сыни ойлауды ғана емес, сыни
автономияны тәрбиелеу болып табылады.
5) Медиа-білім беру - бұл зерттеушілік үрдісі.
6) Медиа-білім беру - маңызды және заманауи, идеологиялық және тарихи
ұғымда кең көрініс табады.
7) Медиа-білім берудің кілттік тұжырымдамаларының басым деңгейі
альтернативті мазмұннан гөрі аналитикалық құралдарға жақын.
8) Медиа-білім берудің мазмұны көп нұсқалы аналитикалық құралдардың дамуы
болып табылады.
9) Медиа-білім берудің тиімділігі екі түрлі көрсеткішпен бағаланады:
оқушылардың жаңаша жағдайда өзіндік сыни ойын дамыта білу қабілеті және
медиаға қарым-қатынас мотивациясының болуы;
10) Медиа-білім берудегі оқушылардың бағалауы, ол өзін-өзі бағалай алуы;
11) Медиа-білім беру мұғалім мен оқушы арасындағы қарым қатынасты өзгертуге
ұмтылып, ойлануға және диалог құруға мүмкіндік береді;
12) Медиа-білім беру бұл пікірталастан гөрі диалогқа құрылған.
13) Медиа-білім беру негізінен белсенді және ашық та еркін педагогтарды
дамытуға бейімделген. Яғни, медиа-білім беру жаңа салада жаңаша іс
әрекетерді іске асыру жолдары.
14) Медиа-білім беру біріккен, топттық оқытуға бағытталған.
15) Медиа-білім беру тәжірибелік сыннан және сыни тәжірибеден құралады.
16) Медиа-білім беру өзіне ата аналар, медиа саласындағы кәсіби мамандар,
педагогтар арасынан қарым қатынасты таңдап алады.
17) Медиа-білім беру өзгермелі жалғасып отыратын принциппен байланысты;
18) Медиа-білім беру - ерекше сала, мұғалімдерге немесе оқушыларға жәй
ғана берілмейді, бұл педагогтар мен оқушылардың жаңа білімді игерудегі
сыни зерттеуі және диалогта болу пәні 18.
Франция – медиабілім беру дәстүрінің дамыған елдердің бірі ретінде
саналады. ХХ ғасырдың 20 жылдарынан бастап көптеген оқу орындарында жас
журналистер, мектеп, лицей және университет гаеттері басылып шықты. Қазірге
дейін оныншы муза саналатын біріккен француз киноклубтары бар. Осы
кезден бастап Францияда медиа-білім беру бұқаралық ақпарат құралдарын (бұл
кезде негізінен кино мен баспасөзді атауға болады) сыни, белсенді талдауға
және аудиторияның шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталды.
Франциялық ғылыми зерттеу орталығының негізінде медиабілім берудің
франциялық нұсқасы, мысалыға, ақпарат құрал және білім беру байланысы
орталығы жиырма жыл бойы белсенді түрде тек Парижде ғана емес, бүкіл
француз провинцияларында және француз тілді елдерде жұмы істе келеді.
Бұл қорда Франциядағы медиабілім берудің тарихы мен теориясы туралы
көптеген мағлұмат алуға болады. 1947 жылы Франция жастары және спорт ісі
Министрлігінің қолдауымен жастар және бұқаралық білім беру ұлттық институты
ашылады.Бұл ұйымның негізгі мақсаты – жастарға түрлі формадағы, соның
ішінде медиа қралдары арқылы білім беру көзделді. Барлық француз
университеттерінің кино өнері және журналистикада курстар оқылғанымен,
медиабілім беру ұзақ жылдар бойы мектептерде факультатив негізінде болды.
Ең алғашқы мектептердің оқу жоспарына енгізу 1960 жылдардан басталды.
1960 жылы аудиовизуальды білім беру төңірегінде жұмыс жасайтын Француз
одағы құрылады. 1966 жылы Баспасөз - Ақапарат - Жастар ассоциациясы пайда
болды. 1972 жылы медиабілім беру аспектісі Францияның білім беру
бағдарламалық құжатында енгізілді, ал 1976 жылы орта білім берудің оқу
жоспарына міндетті түрде енгізілді. 1979 жылдан бастап бірнеше француз
министрліктерінен қолдау тауып, оның негізінде Белсенді жас көреремен
жобасы дүниеге келді. Бұл қоғамдық топтың (ата-аналар, мұғалімдер, жас
клубтың ұйымдастырушылары) қалың қабатын қамтыды. Телевиденияның балалар
және жастар аудиториясына әсерін зерттеу қолға алынып, жас көрермендер
өміріндегі теледидардың орны анықталды. Осының негізінде Жалпыға арналған
аудиовизуальдық медиа деп аталатын жоба негізіндегі нәтижелер жылына үш
рет арнайы журнал шығарып тұрды.
Франциялық білім беру министрлігінің аясында Ұлттық педагогикалық
құжаттар орталығы бар. Бұл педаготармен ғылыми және практикалық тәжірибе
алмасып отырады. Мәселен, Жирон департаменті ғылыми жетекшілік негізінде
мектепте Баспасөз апталығын өткізуге назар аударады. Яғни оның негізгі
мақсаты медианың әсерін зерттеу болып табылады. Осы бағытта Аудивизуальды
мәдениетке кіріспе атты бастамасы қолға алынды. Бұл жобада мектеп
оқушылары медианың түрлі формаларын (баспасөз, жарнама, оқу әдебиеттері
т.б.) оқып, шығармашылық тапсырамалар орындайды. Франциялық медиа-білім
беру жүйесінде маңызды рөл атқаратын бұл 1974 жылы құрылған аудиовизуальдық
институт болып табылады. Оның инновациялық бөлімі медиаға байланысты жарық
көрген зерттеу коллекцияларын, аудиовизуальдық материалдарды,
жарияланымдарды (әсіресе, телевидения мен радио) зерттеп отырды. Жиырма
жылдан соң (1995 ж.Париж) медиа төңірегіндегі ғылыми-педагогикалық
ұйымдардың саны Балалар және медиа деп аталатын зерттеу топтарымен
толықты. Бұл ұйым балалар, жастар мен медианың қарым-қатынасы тақырыбындағы
жобалармен жұмыс істейді, семинарлар, конференциялар өткізеді.
1982 жылы белгілі француз зерттеушісі Ж.Гонне білім беру министрлігіне,
оқу орындары педагогтарына көмек ретінде түрлі типтегі бұқаралық ақпарат
құралдарын білім беру үрдісіне енгізуде, ұлттық медиа білім беру орталығын
құруды ұсынады. Бұл болашақ орталықтың негізгі мынадай мақсаттарын атап
көрсетеді:
1) Түрлі ақпараттарды салыстыру негізінде сыни ойлауды тудыру және
белсенді, жауапкершілікті азамат қалыптастыру;
2) Толеранттық рухын, бір-бірінің дәлелдерін тыңдай білу қабілеті,
идеяның, пікірдің сан алуандығын түсіне білу;
3) Динамикалық-педагогикалық инновацияларды енгізу;
4) Медиаға байланысты мектептен оқшаулануды жою, яғни өмірлік
шындықпен тығыз қарым-қатынасты орнату.
5) Қоғамымызға баспа және аудиовизуальдық мәдениет түрлерін
пайдалану;
Бұл жоба тек қолдау тауып қана қойған жоқ, білім беру министрлігінің
демеуімен 1983 жылы Парижде білім беру және ақпарат құрал байланысы (CLEMI)
орталығы ашылды. Бұл орталықтың директоры Ж.Гонне болып сайланды.
Бұл орталық біртіндеп медианы оқыту үрдісінде енгізуді, мұғалімдерге
тұрақты курс өткізіп, медиабілім беруге байланысты газет-журналдар,
кітаптар шығаруды қолға алды. ЮНЕСКО-ның, білім министрлігінің, Францияның
шетел және мәдениет ісінің ынтымақтасуымен Коммуникациялық инициатива
(ICOM), Белсенді жас көрермен (JTA), Білім берушілік әрекет жобасы
(PAE), Жастар баспасөз прессасы (APIJ), Баспасөз білімберу Ассоциациясы
(APE) медиабілім беру орталықтары Британяда, Бельгияда, Швейцарияда,
Испанияда, АҚШ-та, Португалияда, Аргентинада, Бразилияда, Россияда т.б.
елдерде өз бағдарламаларын жүзеге асырды.
CLEMI өзінің жеке медиатекасы бар, (мұнда зерттеу бойынша 60 мың дана
түрлі мектеп журналдары мен газеттер, 500 видеокассета мен 500-ге жуық
кітап, жүз докторлық диссертация) мұнда тек мұғалімдер, студенттер,
оқушылар ғана емес, жай қарапайым адамдар да, ұйымдастырушылар,
журналистер, кітапханашылар да жұмыс жасайды. Орташа есеппен бір жылда
CLEMI 15 мың мұғалімге арнайы курс ұйымдастырып отырады. Бұл курстардың
тақырыптары мынадай: Сабақтағы медиа, Суреттеуде медианы қалай
қолданасыз, Телевизиялық ақпарат және Европа т.б.
Аталған орталық өзі үшін, медиа-білім беруді біріншіден, азаматтық
тәрбие деп есептеп, ол жастарға қазір және келешекте белсенді және
жауакершілікті азамат болуына, тек өз елінің ғана емес, бүкіл әлемнің қалай
тұрып жатқанын, барлық адамдардың өзара байланысын жақсы түсіне мүмкіндік
беретінін атап көрсетеді. Ж.Гонненің пайымдауынша, медиа-білім беру –
демокртиялық оқыту; ал диктотарлық режимде оқыту, мәселен, мектеп
сыныптарында баспасөзді талдауға жол берілмейді.
CLEMI жетекші директоры Э.Бэвор, жастардың басым көпшілігінің
әлеуметтенуі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы өтетінін көрсете отырып, ал
медиабілім берудің, яғни оқушыларға коммуникация құрал дегеннің не екенін,
ол қандай қызмет атқарады, хабардың қалай құралатынын, қалай таралуын
түсіндіруге мүмкіндік беретін шындық құрылымының ерекше түрі деп
көрсетеді Бевор Э. Юные, медиа и медиаобразование Средства
коммуникации и проблемы развития личности ребенка Ред. А.В.Шариков. М.,
1994. Медиабілім беру Ж.Гонненің пікірінше, тұлғаның қалыптасуында
маңызды қызмет атқарады.Гонне Ж. Школьные и лицейские газеты. М., 2000.
Тапсырылған іске жауапкершілік тәрбиесіне, тәжірибелік ізденіске, өз ойын
еркін, ашық білдіруге, шығармашылық қабілеттерін, ынтасын, сыни ойлауын
дамытуға икемдейді. Ол, оқу үрдісінде басқа адамды тыңдай білу (тек
басқалардың медиамәтінің талдау барысында ғана емес, сонымен қатар өзінің
медиамәтінін құру барсысында да) қабілетін, төзімділігін дамытатынын атап
көрсетеді.
CLEMI жетекшілері медиа-білім беруді кез келген оқу пәніне кіріктіруге
болатынын айтады. 1994-1996 жылдары орталық қызметкерлері оқушыларға
сапалы, тиімді әсерін айқындау мақсатында зерттеу жүргізеді. Бағдарламаға
55 мұғалім мен жүздеген оқушы қатысады. Оқушылар газет,
радиотелебағдарламалар (мәтінді редакцифялау және салыстыру, жаңалықтар
бағдарламасын дайындау) құру барысында практикалық тапсырмалар циклін
орындайды. Арнайы анкеталық сұрақтар, педагогикалық бақылаулар өткізіледі.
Зерттеу нәтижесі медиа-білім берумен қамтылған сынып пен қамтылмаған сынып
аудиториясы салыстырылып, нәтижесінде оқушылардың ұжымда жұмыс істей алу
қабілетінің, оқуға мотивациясы, өзіндік медиа-мәтінді құра білу қабілеті
жақсы дамитындығын анықтайды. Кіріктірілген медиабілім беру кәсіби
жетістіктерінде оқытудың жаңаша технологияларынан гөрі, сабақты диалог
түрінде өткізу жемісті болды. 1999 жылы бұл зерттеулердің нәтижесінің
жемісі монография болып жинақталып, басылды.
Франциядағы медиа-білім берудің маңызды кілттік ұғымы болып медиаға
сыни қарым-қатынасты қалыптастыру болып табылады. Бұл британдық
Л.Мастерманның медиа-мәтінге қатысты сыни ойлауы қалыптастыру
концепциясымен тікелей байланысты. Оқушылар медиа-мәдениет шығармасын сыни
қабылдап, бағалай алу ғана емес, қоршаған ортада оның атқаратын рөлін,
медиа аудиторияға қалай әсер ететінін ұғыну керек екенін айтады.
Франциядағы және Ресейдегі медиабілім беру: салыстырмалы талдау
№ Медиа-білім Франция Ресей
беру өлщемдері
Медиа білім беру жәйі
1 Жетекші CLEMI (Франция білім беру Ассоцация кинообразования
медиа-білім министрлігінің білім беру и медиапедагогика России,
беру ұйымдары және ақпарат құрал ЮНПРЕСС, лаборатория
байланысы орталығы), GRREM экранных искусств
( Балалар және медиа Института художественного
зерттеушілер тобы), APTE образования РАО,
(Бәріне арналған лаборатория ТСО и
аудиовизуальдық білім беру)медиаобразования Института
т.б общего средного
образования РАО и др.
2 Медиа-білім Демократиялық қоғамның Оқушылардың, студенттердің
берудің белсенді азаматын тәрбиелеусыни ойлауы ме н сыни
негізгі (CLEMI); оқушылардың, автономиясын дамыту;
мақсаты студенттердің сыни ойлауын Оқушылардың, студенттердің
және сыни автономиясын эстетикалық қабылдауы мен
дамыту (CLEMI, APTE); талғамын дамыту (Ассоцация
Балалар аудиториясын кинообразования и
эрандық зорлықтан қорғау медиапедагогика России,
(CLEMI, GRREM); лаборатория экранных
медиатехникамен практикалықискусств Института
қабілетін дамыту және художественного
өзіндік медиамәтің құра образования РАО);
білу(CLEMI, APTE); Балалар аудиториясын
экрандық зорлықтан қорғау
(медиатехникамен
практикалық қабілетін
дамыту және өзіндік
медиа-мәтінін құра білу;
3 Медиабілім Сыни ойлау және сыни Эстетикалық теория;
берудің автономияны дамыту Сыни ойлауды және сыни
негізгі теориясы; автономияны қалыптастыру
теориялары Тұлғаның мәдени даму теориясы;
теориясы; Тұлғаның дамытудағы мәдени
Семиотикалық теориясы; теориясы;
Практикалық теория; практикалық теориясы
4 Базалық Жоғары мектеп деңгейінде Жоғары мектеп деңгейінде
медиабілім білім беру-ақпараттық білім беру-ақпараттық
беру (медиамәдениет тарихы мен (медиамәдениет тарихы мен
модельдері теориясын және медиа тілін теориясын және медиа тілін
оқу); оқу);
Лицейде және жоғары оқу Лицейде және жоғары оқу
орнында орнында
тәрбиелік-эстетикалық тәрбиелік-эстетикалық
моделдері моделдері
(медиаматериалдағы (медиаматериалдағы
моральдық, философиялық моральдық, философиялық
мәселелерін оқу; мәселелерін оқу;
Оқытудың барлық деңгейінде Оқытудың барлық деңгейінде
тұлғаның әлеуметтік-мәдени тұлғаның әлеуметтік-мәдени
дамуы (демократиялық дамуы (демократиялық
қоғамда азаматтық қоғамда азаматтық
жауапкершілігін жауапкершілігін
қалыптастыру, қабылдау, қалыптастыру, қабылдау,
сыни ойлауын, шығармашылық сыни ойлауын, шығармашылық
қабілетін т.б. дамыту) қабілетін т.б. дамыту)
5 Медиабілім Медиа тілі, медиа Медиамәтіннің көркемдік
беру аудиториясы, Медиа сапасы, Эстетикалық
сабақтарының категориясы, Медиа қабылдау, Медиа тілі,
кілттік технологиясы, Медиа Медиа аудиториясы,
тақырыптары репрезентациясы, Медиа Медиа категориясы,
агенттігі т.б. Медиа технологиясы,
Медиа репрезентациясы,
Медиа агенттігі т.б.
6 Медиабілім Медиа білім беру міндетті Медиа білім беру міндетті
беруді енгізу емес (медиа төңіргіндегі емес (медиа төңіргіндегі
кәсіби бағдарланған арнайы кәсіби бағдарланған арнайы
ЖОО, мектептер және ЖОО, мектептер және
факультеттерден басқа) факультеттерден басқа)
болып табылады. Медиабілім болып табылады.
беру мектептерде базалық Медиа-білім беру
пән сипатында мектептерде әлі әлсіз
кіріктірілген, қарқынды дамыған, базалық пән
дамып келеді. автономды (фаукльтативті,
үйірме) сипатында.
1- кесте.
1.2. Жоғары сынып оқушыларына медиа-білім берудің теориялық
негіздері.
Педагогикалық психологиялық сөздікте (ағылш. тіл.media
education, латын.тіл. media) медиа-білім беру оқушыларға бұқаралық
қатынас заңдылықтарын үйрететін педагогикадағы бағдар. Медиа-білім
берудің негізгі міндеті болашақ ұрпақты ақпараттық жағдай өміріне, оны
түсіне білуге, қазіргі ақпараттық технологиялар, техникалық құралдар
арқылы вербалдық емес қарым қатынас әдістерін меңгеру деп анықтама
берілген 33.
Медиа-білім беру тек педагогикамен ғана емес, гуманитарлық білім
салаларымен де (кинотану, әдебиеттану, театртану), мәдениеттану,
психология (көркем қабылдау, шығармашылық) және т.б. байланысты. Медиа-
білім беру педагогикада тек тұлғаның дамуына ғана жауап бермейді,
оқушылармен сабақ жүргізудің формалары мен әдістерін кеңейтеді 34.
Медиабілім беру отанының іргесі болып табылатын, әлемдегі алдыңғы
қатарлы елдердің медиабілім беру тарихына, теориялық мен тәжірибелік
зерттеулеріне жүгіне отырып, медиабілім берудің негізгі он теориялық
тәсілін бөліп көрсетуге болады:
• медиа-білім берудің инъекциондық теориясы;
• медиа-білім берудің қажеттілікті қанағаттандыру теориясы;
• медиа-білім берудің тәжірибелік теориясы;
• медиа-білім берудің сыни ойлауды қалыптастыру теориясы;
• медиа-білім берудің идеологиялық теориясы ;
• семиотикалық теориясы;
• медиа-білім берудің мәдениеттанушылық теориясы;
• медиа-білім берудің әлеуметтік-мәдени теориясы ;
• медиа-білім берудің эстетикалық теориясы ;
• медиа-білім берудің этикалық теориясы
1) Медиа-білім берудің инъекциондық теориясы. Бұл теорияны үнемі
азаматтық қорғаныс теориясы, кейде протекционистік (медианың зиянды
әсерінен қорғаушы) немесе мәдени құндылықтар теориясы (бұған медианың
негативті әсеріне классикалық мәдени мұралардың мәңгілік құндылықтары
қарама қарсы қойылады) деп те аталады. Негізінен медианың аудиторияға
(яғни, жас жеткіншектерге) әсері өте ықпалды. Мәселен, балалар экраннан
көрген зорлық зомбылықтарды өмірлік тәжірибелерінде қолданады. Мұндай
аудиориядағы тұтынушылар медиа-мәтіннің мәнін, мағынасын түсінбейтін
енжар қалыптан құралады.
Бұл теория төңірегіндегі медиа-білім берудің негізгі мақсаты
медиаға шектен тыс әуестенушіліктің негативті әсерін әлсірету (әсіресе,
кәмелетке толмағандар аудиториясында) болып табылады. Мұғалімдер
балаларға ақиқат пен медиа-мәтіннің арасындағы айырмашылықты ұғынуға,
медианың негативті әсерін көрсету жолымен (мысалы, теледидармен)
аудиторияға нақты, түсінікті етіп жеткізуге ұмтылады19.416.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz