Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістердің күшеюі
Кіріспе 2.17
1 Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы
интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістердің
күшеюі 18.24
1.1 Еуропалық саясаттың факторы ретіндегі Германия және
оның бірлесуінен кейінгі дербес сыртқы саясаты 25.36
1.2 Еуропа континентіндегі қақтығысты үрдістер:
Оңтүстік . Шығыс Еуропа дезинтеграциясы 36.39
1.3 Социалистік Федеративті Югославия Республикасының
құлауы және жаңа Балқан қақтығысы ( Босния және
Герцеговина мен Косово қақтығысы) 40.49
2 Балқандағы қақтығыстарды реттеудің жолдары
және Германияның саясаты 50.51
2.1 Солтүстік альянс және жаңа Бундесвер 51.55
2.2 САО жоспарлары және қақтығыстарды реттеудегі ЕО 55.65
3 Балқан саясатындағы еуропалық фактор 66.69
3.1 Косово және Македониядағы этникалық
Қақтығыстарды реттеудегі Германия дипломатиясы 70.77
3.2 Сербия мен Черногория қатынастары 77.86
3.3 Косово мәселесі 86.88
Қорытынды 89.92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 93.97
1 Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы
интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістердің
күшеюі 18.24
1.1 Еуропалық саясаттың факторы ретіндегі Германия және
оның бірлесуінен кейінгі дербес сыртқы саясаты 25.36
1.2 Еуропа континентіндегі қақтығысты үрдістер:
Оңтүстік . Шығыс Еуропа дезинтеграциясы 36.39
1.3 Социалистік Федеративті Югославия Республикасының
құлауы және жаңа Балқан қақтығысы ( Босния және
Герцеговина мен Косово қақтығысы) 40.49
2 Балқандағы қақтығыстарды реттеудің жолдары
және Германияның саясаты 50.51
2.1 Солтүстік альянс және жаңа Бундесвер 51.55
2.2 САО жоспарлары және қақтығыстарды реттеудегі ЕО 55.65
3 Балқан саясатындағы еуропалық фактор 66.69
3.1 Косово және Македониядағы этникалық
Қақтығыстарды реттеудегі Германия дипломатиясы 70.77
3.2 Сербия мен Черногория қатынастары 77.86
3.3 Косово мәселесі 86.88
Қорытынды 89.92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 93.97
Тақырыптың өзектілігі. XX ғ. 90 жж. әлемдік саяси бетбұрыс сипатындағы оқиғалар, яғни екі неміс елдері Федеративті Германия Республикасы мен Германия Демократиялық Республикасының қосылуы, Шығыс және Батыс қақтығысының аяқталуы, Кеңес Одағының құлауы, Варшава Шарты Ұйымының тарауы Оңтүстік – Шығыс Еуропа аймағында дезинтеграциялық үрдістердің орын алуына себепкер болды. Олар екі түрлі жолда дамыды, яғни аймақтағы көпұлтты және автономиялық республикалардан тұратын федерациялар бейбіт және қақтығысқа толы формада ыдырауға ұшырады.
Югославияның күйреуі мен ұлтаралық және діндер арасындағы қақтығыстардың бірте-бірте орын алуына алып келген Балқан түбегіндегі дағдарыс бірполярлы әлем кезеңіндегі алғашқы аймақтық ірі қақтығыстардың бірі болып саналды.
Балқан түбегі көп мөлшерде әлемнің өзге аймақтарына қарағанда радикалды өзгерістер мен тоқтау салынбайтын зорлық – зомбылықтың ортасына айналды. Сонымен қатар, бұл жер қақтығыстарды реттеу барысындағы жаңа әдіс – тәсілдердің қолданылған кеңістігі болды. Батыс пен Шығыс қарама - қайшылықтарының нәтижесінде бұрын қатаң коммунистік ішкі саясат пен мемлекетаралық тұрақтылық орнаған аймақ 90 жж. мультиэтникалық көп дінді ұстанушы мемлекеттердің қанқұйлы күйреуін, соғыстар қасіретін, ұлттық қудалаушылық пен «этникалық» тазартуды басынан өткізді. Осының барлығы Еуропалық Одақтың қауіпсіздік кепілдігі болу рөлін қарастырған аймақта орын алды және тұрақтылық пактісін өз тәжрибесі ретінде қақтығыстардан зардап шеккен осы аймақ мәселесіне көрегендік шешім қабылдауды қамтамасыз ету үшін қолданды. Дәл осы жерде зорлық – зомбылық қақтығыстарына тегеурінді шек қою үшін күш қолдану заңдылығын тану туралы мәселесі ерекше қауырттықты талап етті.
Балқан түбегінде бүкіл «қырғиқабақ соғысы» кезеңінде халықтардың өзін - өзі анықтау шекарасы туралы мәселесінде қалыптасқан халықаралық консенсус ерекше бір шиеленісті жағдайда болды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін деколонизация үрдісі халықтардың өзін - өзі анықтау мақсатында және соның нәтижесінде жүргізілді.
Жалпылама мойындау - өзін-өзі анықтау бұрын колония болған елдерге тәуелсіздік алып беру қағидасына байланысты болды, алайда ол тәуелсіздік кейбір мультиэтникалық елдердің бөліктеріне таратылмады. Себебі, арықарайғы анықталу қағидаларының кейбір мүлде аз халықтар арасында орынсыз таратылуы көптеген өмір сүруге қабілетсіз мемлекеттердің пайда болуына, бір сөзбен айтқанда бытыраңқылыққа әкелетін еді.
Коммунизм мен “қырғиқабақ соғысының” аяқталуы мультиэтникалық және көпдінді мемлекеттер тұтастығын қамтамасыз ететін тәртіп және билік жүйесін әлсіретті. Югославияның құлауы онда аса қатерлі зорлық –
Югославияның күйреуі мен ұлтаралық және діндер арасындағы қақтығыстардың бірте-бірте орын алуына алып келген Балқан түбегіндегі дағдарыс бірполярлы әлем кезеңіндегі алғашқы аймақтық ірі қақтығыстардың бірі болып саналды.
Балқан түбегі көп мөлшерде әлемнің өзге аймақтарына қарағанда радикалды өзгерістер мен тоқтау салынбайтын зорлық – зомбылықтың ортасына айналды. Сонымен қатар, бұл жер қақтығыстарды реттеу барысындағы жаңа әдіс – тәсілдердің қолданылған кеңістігі болды. Батыс пен Шығыс қарама - қайшылықтарының нәтижесінде бұрын қатаң коммунистік ішкі саясат пен мемлекетаралық тұрақтылық орнаған аймақ 90 жж. мультиэтникалық көп дінді ұстанушы мемлекеттердің қанқұйлы күйреуін, соғыстар қасіретін, ұлттық қудалаушылық пен «этникалық» тазартуды басынан өткізді. Осының барлығы Еуропалық Одақтың қауіпсіздік кепілдігі болу рөлін қарастырған аймақта орын алды және тұрақтылық пактісін өз тәжрибесі ретінде қақтығыстардан зардап шеккен осы аймақ мәселесіне көрегендік шешім қабылдауды қамтамасыз ету үшін қолданды. Дәл осы жерде зорлық – зомбылық қақтығыстарына тегеурінді шек қою үшін күш қолдану заңдылығын тану туралы мәселесі ерекше қауырттықты талап етті.
Балқан түбегінде бүкіл «қырғиқабақ соғысы» кезеңінде халықтардың өзін - өзі анықтау шекарасы туралы мәселесінде қалыптасқан халықаралық консенсус ерекше бір шиеленісті жағдайда болды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін деколонизация үрдісі халықтардың өзін - өзі анықтау мақсатында және соның нәтижесінде жүргізілді.
Жалпылама мойындау - өзін-өзі анықтау бұрын колония болған елдерге тәуелсіздік алып беру қағидасына байланысты болды, алайда ол тәуелсіздік кейбір мультиэтникалық елдердің бөліктеріне таратылмады. Себебі, арықарайғы анықталу қағидаларының кейбір мүлде аз халықтар арасында орынсыз таратылуы көптеген өмір сүруге қабілетсіз мемлекеттердің пайда болуына, бір сөзбен айтқанда бытыраңқылыққа әкелетін еді.
Коммунизм мен “қырғиқабақ соғысының” аяқталуы мультиэтникалық және көпдінді мемлекеттер тұтастығын қамтамасыз ететін тәртіп және билік жүйесін әлсіретті. Югославияның құлауы онда аса қатерлі зорлық –
1. Кайзер К. Балканы как модель // Internationale Politik, 2003-№11, 9 -
бет
2. Общее рамочное соглашение о мире в Боснии и Герцеговине
A/50/790, S/1995/ 999 Russian // www.un.org
3. Соглашение Рамбуйе, Временное соглашение о мире и
самоуправление в Косово S / 1999/ 648 Russian // www.un.org
4. Соглашение о Контрольной миссии ОБСЕ в Косово S / 1998 / 978
Russian // www.un.org
5. Stabilitätspakt für Südosteuropa Köln, 10 Juni 1999, Übersetzung //
www.auswaertiges-amt.de
6. «2+4» Die Verhandlungen über die äußeren Aspekte der Herstellung der
deutschen Einheit, eine Dokumentation // Auswärtiges Amt, Referat
Öffentlichkeitsarbeit, Bonn, 1993 – 122 бет
7. „Aktuelles zur Kosovo-Frage“ Германия сыртқы істер министрлігінің
арнайы мәлімдемесі // www.auswaertiges-amt.de
8. Резолюция № 1244 СБ ООН, принятая на 4011 заседании от 10 июня
1999 г.// www.un.org
9. Helmut Kohl, „Ich wollte Deutschlands Einheit“. // Dargestellt von Kai
Dieckmann und Ralf Georg Reuth, Berlin 1996
10. “За миропорядок на основе сотрудничества”. Интервью с
Федеральным канцлером Герхардом Шредером // Internationale
Politik, 2003 - №5
11. «Референдум о Конституции ЕС во Франции, эмбарго на поставку
вооружений в Китай, Россия, США, Косово», интервью с высоким
представителем ОВПБ Хавьером Соланой, // Internationale
Politik, 2005 - №5-6
12. Размышления о европейской стратегии безопасности: Javier Solana,
Ein sicheres Europa in einer besseren Welt, Europäischer Rat,
Thessaloniki, 20.6.2003 [Х-Солана Безопасная Европа в новом,
лучшем мире, Европейский Совет, Фессалоники, 20.6.2003], //
Internationale Politik, 2003 - № 9, стр.
13. Rede des Bundesaußenministers Dr. Kinkel vor der KSZE am 17.05.1994
in Wien // Bulletin, Nr. 46 vom 20.05.1994. – S. 411-414
14. НазарбаевН.Ә. «Жүз жылға татитынон жыл» ҚР тәуелсiздiгiнiң он
жылдығына арналған салтанатты жиналыста сөйлеген сөзi
//Атамұра, 2001– 112 бет.
15. Киссинджер Г. «Дипломатия» Перевод В.В. Львова // Москва,
Ладомир, 1994(97) – 847 бет
16. Цыганков П.А. Теория Международных Отношений // Гардарики,
Москва, 2003 – 590 бет
17. Токаев К.К. «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации» // Алматы, 2000 – 583 бет
18. Укрепление мира и стабильности на Балканах // брифинг НАТО,
Февраль, 2005 - 12 бет
19. Упрочение мира и стабильности в районах кризисов // брифинг
НАТО, октябрь 2003 – 5 бет
20. НАТО после Праги // www.nato.int
21. Преобразованная НАТО // мерзімдік басылым
22. Manfred Ertel, Renate Flottau, Marion Kraske. Fromme Wünsche // Der
Spiegel 2006 № 4 – 2 бет
23. Сеңгірбай М. Бағы ашылмаған Балқан // Заман Қазақстан 1999.-
23-наурыз
24. К. Жұмағали. Косово қақтығыстар күрделене түсуде // Заман
Қазақстан, 1998.- наурыз-13
25. Жақып М. Боснияда не болып жатыр // Егемен Қазақстан 1995.-
шілде-30.08
26. Жақып М. Соғыстан кейін де өмір бар екенін ұмытпағанын жөн //
Егемен Қазақстан, 1999 ж. 2-сәуір
27. Сахариев Е. Балқан өңірі отқа оранды // Түркістан, 1999.- сәуір-7
28. Шағатай Ж. Югославия әлі де жолайрықта // Түркістан.-2000
қыркүйек-29
29. Уәлиұлы Ә. Отқа оранған Югославия // Сыр бойы 1999.-маусым-3
30. Серікбай А. Югославияның ыдырауы // Дала мен қала 2003.- 8 шілде.- (№5).- 3 – бет
31. Neue deutsche Außenpolitik. Joachim Krause. Die transatlantischen
Beziehungen seit dem Ende des Kalten Krieges // Schwalbach,
Wochenschau Verlag, 2003 – 254 бет
32. Johannes Varwick, Wichard Woyke. Die Zukunft der NATO,
Transatlantische Sicherheit im Wandel, Analysen / Opladen, Leske-
Budrich, 2000 - 321 - бет
33. Kurt R. Tudyka Das OSZE Handbuch // Leske + Budrich, Opladen 1997,
165 бет
34. Schütz, Cathrin. Die NATO-Intervention in Jugoslawien: Hintergründe,
Nebenwirkungen und Folgen. – Wien: Braumueller, 2003. – 164 S.
35. Европеизация и разрешение конфликтов: конкретные исследования
европейской периферии. Гергана Нутчева и Мишель Хейссен //
Весь мир.- 2005.-116 – 121 беттер
36. Helmut Schmidt, Die Selbstbehauptung Europas, Perspektiven für das 21
Jahrhundert // Deutsche Verlags – Anstalt Stuttgart München 2000 – 254
бет
37. Schölgen G. Der Auftritt. Deutschlands Rückkehr auf sie Weltbühne //
Germany.- Propyläen Verlag.-2003 - 175 бет
38. Helga Haftendorn Deutsche Außenpolitik zwischen Selbstbeschränkung
und Selbstbehauptung 1945-2000, Stuttgart/München: Deutsche
Verlagsanstalt, 2001-536S
39. Hanns W. Maull, Sebastian Harnisch, Constantin Grund (Hrsg.),
Deutschland im Abseits? Rot-grüne Außenpolitik 1998-2003 // Baden-
Baden, Nomos 2003-193 S.
40. Шарапо А «Современная внешняя политика Германии» // Белорусскийжурнал международного права и международных отношений www.library.by/data/054/009.html
41.Werner Gumpel, Der Kosovo-Konflikt – Historische, politische, ethnische
und wirtschaftliche Hintergründe//Politische Studie Zweimonatszeitschrift
für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag KG–100-бет
42. Dieter Blumenwitz, Souveränität – Gewaltverbot – Menschenrechte– Eine
völkerrechtliche Bestandsaufnahme nach Abschluß des nicht mandatierten
NATO-Einsatzes in Ex-Jugoslawien // Politische Studien
Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag,100-
бет
43. Christian Schmidt, Der Kosovokonflikt, auf dem Weg zur gemeinsamen
europäischen Außen- und Sicherheitspolitik // Politische Studien
Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag
KG –100 бет
44. Christian Hacke, Deutschland und der Kosovokonflikt // Politische
Studien Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-
Verlag KG–100-бет
45. Krause J. Deutschland und die Kosovo-Kriese.http: // www.dgap.org
46. Meier, Viktor. Wie Jugoslawien verspielt wurde. – Muenchen: Beck,
1999-467-бет
47. В. фон Бредов. Новый опыт, новые критерии. Облик и
созидательная сила германской внешней политики // Internationale
Politik, 2003 - №5
48. Ишингер В. «Через перемены к стабильности» Замечания о будущем
трансатлантического партнерства Internationale Politik, 2002 - №4
49. Ишингер В. Контуры новой Германской внешней политики //
Германия, 1999, №4, 18-21 бет
50. Зандшнайдер Э., «Координаты германской внешней политики или
какая политика нужна Германии» // Internationale Politik, 2005-№ 5-6
51. Мари-Жанин Калик, Балканы: вызовы для Европы // Internationale
Politik, 2003-№11
52. Йозеф Яннинг, Внешнеполитические итоги деятельности “красно-
зеленой” коалиции // Internationale Politik, 2003-№5
53. Любкемайер Э Проект “Европа”, ЕС может и должен стать субъектом
глобальной политики // Internationale Politik, 2003 - №9
54. Швегманн К. Адаптация придает силу, Интегратор и посредник: роль
Германии в НАТО // Internationale Politik, 2003-№5
55. Вальтер Штютцле, Европа между притязаниями и действительностью
Структурные изменения в международных отношениях //
Internationale Politik, 2003-№ 9
56. Геб С.Н. Гуманитарная помощь для Косово // Германия, 1999, №4,
29-30 бет
57. Под. редакцией А.М. Родригеса и М.В. Понамарева. Новейшая
история стран Европы и Америки, Часть – II 1945-2000 // М., Владос,
2004-334-бет
58. Под. редакцией А.М. Родригеса и М.В. Понамарева. Новейшая
история стран Европы и Америки, Часть – III 1945-2000 // М., Владос,
2004-254-бет
59. Данилов Д.А. Регионализм, глобализация и формирование большой
Европы. // Глобализация и регионализм, М., Интердиалект, 2001.-
121-122 бет
60. Ватульян Ф.В. Регион в процессе становления современной системы
международных отношений. // Глобализация и регионализм,
М., Интердиалект, 2001.- 136-137 бет
61. Халанский П.В. Национализм как фактор регионализации //
Глобализация и регионализм, М., Интердиалект, 2001.- 161-164 бет
62. Ващенко А.В. – Балканский кризис в системе региональных и
глобальных противоречий // Глобализация и регионализм, М.,
Интердиалект, 2001.- 300-309 бет
63. Лебедева М.М. Мировая политика // Аспект Пресс, Москва 2004 -347
бет
64. Внешняя политика и безопасность современной России 1991-2002 гг.
хрестоматия в 4-х томах, III-том.- Гуськова Е.Ю. Кризис в Косове.
история и современность, 2004
65. Гуськова Е.Ю. Политика ООН и военные действия НАТО на
территории бывшей Югославии в 90-е годы XX в // www.google.ru
66. Ижак А. Новая система европейской безопасности и кризис в
Косово. // Российско-германские отношения и европейская
безопасность.М., 2000
67. В.Г. Барановский. Косово: Российские интересы слишком
значительны // Внешняя политика и безопасность современной
России 1991-2002 в 4-х томах, 2-том 2004-551-бет
68. Я. Герасимов, А. Темяшов. Косово. Пять лет спустя. //
Международная жизнь 2004-№ 4-5
69. Ю.П. Давыдов, О.В. Приходько, П.Е. Смирнов, Е.В. Устинова.
Югославский кризис: Интернационализация или интервенция? //
«США и Канада», 1993
70. Абаева Г. Германия и страны Юго-Восточной Европы // Балканы:
между прошлым и будущим, Москва, апрель – 85, 1995 – 244 бет
71. К.Э. Шварцкопф Роль ФРГ в урегулировании этнических конфликтов
в Косово и Македонии // www.google.ru
72. Ю.Павлов пен С.Пагорельскаяның Роль Германии в Балканском
кризисе // www.google.ru
73. История международных отношений и внешней политики, часть – III,
под общей ред. Ж.У. Ибрашева // Алматы,«Қазақ Университеті», 1998
74. Шайхутдинов М.Е. Геополитика: история, теория, практика Том – I
Геополитика Запада // Павлодар, 2005 - 583-бет
75. Черных И. А. К проблеме содержания термина «новый мировой
порядок» // ҚазҰУ хабаршысы, 2001, «Халықаралық Қатынастар
және Халықаралық Құқық» сериясы, №2(6)
76. Губайдуллина М.Ш. Общая внешняя политика безопасности и
обороны ЕС в современной региональной системе безопасности. //
Аналитик 2003-№4-5-бет
77. Мовкебаева Г.А. Пути формирования общеевропейской оборонной
политики // Вестник КазНУ. Серия «Международные отношения и
международное право» 2002-№2(8) 4-бет
78. Мовкебаева Г.А. Новые угрозы и вызовы в контексте европейской
безопасности // Вестник КазНУ. Серия «Международные отношения
и международное право» 2003-№3(11) 5-бет
79. Губайдуллина М.Ш. Пакт стабильности для Юго-Восточной Европы и
его реализация // ЕС и Центральная Азия: Подходы в борьбе с
международным терроризмом, Алматы, 2003
80. Губайдуллина М.Ш. Политика безопасности Германии в
многосторонних отношениях: ЕС-ООН-НАТО // НАТО и Центральная
Азия: региональная и национальная безопасность и стратегическое
партнерство, Алматы, 2003
81. Курс лекций. Современные региональные конфликты и проблемы их
политического урегулирования // под. ред. В. Миронова и И.Черных,
Казахстанско-немецкий университет, Алматы 2006 – 412-бет
бет
2. Общее рамочное соглашение о мире в Боснии и Герцеговине
A/50/790, S/1995/ 999 Russian // www.un.org
3. Соглашение Рамбуйе, Временное соглашение о мире и
самоуправление в Косово S / 1999/ 648 Russian // www.un.org
4. Соглашение о Контрольной миссии ОБСЕ в Косово S / 1998 / 978
Russian // www.un.org
5. Stabilitätspakt für Südosteuropa Köln, 10 Juni 1999, Übersetzung //
www.auswaertiges-amt.de
6. «2+4» Die Verhandlungen über die äußeren Aspekte der Herstellung der
deutschen Einheit, eine Dokumentation // Auswärtiges Amt, Referat
Öffentlichkeitsarbeit, Bonn, 1993 – 122 бет
7. „Aktuelles zur Kosovo-Frage“ Германия сыртқы істер министрлігінің
арнайы мәлімдемесі // www.auswaertiges-amt.de
8. Резолюция № 1244 СБ ООН, принятая на 4011 заседании от 10 июня
1999 г.// www.un.org
9. Helmut Kohl, „Ich wollte Deutschlands Einheit“. // Dargestellt von Kai
Dieckmann und Ralf Georg Reuth, Berlin 1996
10. “За миропорядок на основе сотрудничества”. Интервью с
Федеральным канцлером Герхардом Шредером // Internationale
Politik, 2003 - №5
11. «Референдум о Конституции ЕС во Франции, эмбарго на поставку
вооружений в Китай, Россия, США, Косово», интервью с высоким
представителем ОВПБ Хавьером Соланой, // Internationale
Politik, 2005 - №5-6
12. Размышления о европейской стратегии безопасности: Javier Solana,
Ein sicheres Europa in einer besseren Welt, Europäischer Rat,
Thessaloniki, 20.6.2003 [Х-Солана Безопасная Европа в новом,
лучшем мире, Европейский Совет, Фессалоники, 20.6.2003], //
Internationale Politik, 2003 - № 9, стр.
13. Rede des Bundesaußenministers Dr. Kinkel vor der KSZE am 17.05.1994
in Wien // Bulletin, Nr. 46 vom 20.05.1994. – S. 411-414
14. НазарбаевН.Ә. «Жүз жылға татитынон жыл» ҚР тәуелсiздiгiнiң он
жылдығына арналған салтанатты жиналыста сөйлеген сөзi
//Атамұра, 2001– 112 бет.
15. Киссинджер Г. «Дипломатия» Перевод В.В. Львова // Москва,
Ладомир, 1994(97) – 847 бет
16. Цыганков П.А. Теория Международных Отношений // Гардарики,
Москва, 2003 – 590 бет
17. Токаев К.К. «Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации» // Алматы, 2000 – 583 бет
18. Укрепление мира и стабильности на Балканах // брифинг НАТО,
Февраль, 2005 - 12 бет
19. Упрочение мира и стабильности в районах кризисов // брифинг
НАТО, октябрь 2003 – 5 бет
20. НАТО после Праги // www.nato.int
21. Преобразованная НАТО // мерзімдік басылым
22. Manfred Ertel, Renate Flottau, Marion Kraske. Fromme Wünsche // Der
Spiegel 2006 № 4 – 2 бет
23. Сеңгірбай М. Бағы ашылмаған Балқан // Заман Қазақстан 1999.-
23-наурыз
24. К. Жұмағали. Косово қақтығыстар күрделене түсуде // Заман
Қазақстан, 1998.- наурыз-13
25. Жақып М. Боснияда не болып жатыр // Егемен Қазақстан 1995.-
шілде-30.08
26. Жақып М. Соғыстан кейін де өмір бар екенін ұмытпағанын жөн //
Егемен Қазақстан, 1999 ж. 2-сәуір
27. Сахариев Е. Балқан өңірі отқа оранды // Түркістан, 1999.- сәуір-7
28. Шағатай Ж. Югославия әлі де жолайрықта // Түркістан.-2000
қыркүйек-29
29. Уәлиұлы Ә. Отқа оранған Югославия // Сыр бойы 1999.-маусым-3
30. Серікбай А. Югославияның ыдырауы // Дала мен қала 2003.- 8 шілде.- (№5).- 3 – бет
31. Neue deutsche Außenpolitik. Joachim Krause. Die transatlantischen
Beziehungen seit dem Ende des Kalten Krieges // Schwalbach,
Wochenschau Verlag, 2003 – 254 бет
32. Johannes Varwick, Wichard Woyke. Die Zukunft der NATO,
Transatlantische Sicherheit im Wandel, Analysen / Opladen, Leske-
Budrich, 2000 - 321 - бет
33. Kurt R. Tudyka Das OSZE Handbuch // Leske + Budrich, Opladen 1997,
165 бет
34. Schütz, Cathrin. Die NATO-Intervention in Jugoslawien: Hintergründe,
Nebenwirkungen und Folgen. – Wien: Braumueller, 2003. – 164 S.
35. Европеизация и разрешение конфликтов: конкретные исследования
европейской периферии. Гергана Нутчева и Мишель Хейссен //
Весь мир.- 2005.-116 – 121 беттер
36. Helmut Schmidt, Die Selbstbehauptung Europas, Perspektiven für das 21
Jahrhundert // Deutsche Verlags – Anstalt Stuttgart München 2000 – 254
бет
37. Schölgen G. Der Auftritt. Deutschlands Rückkehr auf sie Weltbühne //
Germany.- Propyläen Verlag.-2003 - 175 бет
38. Helga Haftendorn Deutsche Außenpolitik zwischen Selbstbeschränkung
und Selbstbehauptung 1945-2000, Stuttgart/München: Deutsche
Verlagsanstalt, 2001-536S
39. Hanns W. Maull, Sebastian Harnisch, Constantin Grund (Hrsg.),
Deutschland im Abseits? Rot-grüne Außenpolitik 1998-2003 // Baden-
Baden, Nomos 2003-193 S.
40. Шарапо А «Современная внешняя политика Германии» // Белорусскийжурнал международного права и международных отношений www.library.by/data/054/009.html
41.Werner Gumpel, Der Kosovo-Konflikt – Historische, politische, ethnische
und wirtschaftliche Hintergründe//Politische Studie Zweimonatszeitschrift
für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag KG–100-бет
42. Dieter Blumenwitz, Souveränität – Gewaltverbot – Menschenrechte– Eine
völkerrechtliche Bestandsaufnahme nach Abschluß des nicht mandatierten
NATO-Einsatzes in Ex-Jugoslawien // Politische Studien
Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag,100-
бет
43. Christian Schmidt, Der Kosovokonflikt, auf dem Weg zur gemeinsamen
europäischen Außen- und Sicherheitspolitik // Politische Studien
Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-Verlag
KG –100 бет
44. Christian Hacke, Deutschland und der Kosovokonflikt // Politische
Studien Zweimonatszeitschrift für Politik und Zeitgeschehen, Atwerb-
Verlag KG–100-бет
45. Krause J. Deutschland und die Kosovo-Kriese.http: // www.dgap.org
46. Meier, Viktor. Wie Jugoslawien verspielt wurde. – Muenchen: Beck,
1999-467-бет
47. В. фон Бредов. Новый опыт, новые критерии. Облик и
созидательная сила германской внешней политики // Internationale
Politik, 2003 - №5
48. Ишингер В. «Через перемены к стабильности» Замечания о будущем
трансатлантического партнерства Internationale Politik, 2002 - №4
49. Ишингер В. Контуры новой Германской внешней политики //
Германия, 1999, №4, 18-21 бет
50. Зандшнайдер Э., «Координаты германской внешней политики или
какая политика нужна Германии» // Internationale Politik, 2005-№ 5-6
51. Мари-Жанин Калик, Балканы: вызовы для Европы // Internationale
Politik, 2003-№11
52. Йозеф Яннинг, Внешнеполитические итоги деятельности “красно-
зеленой” коалиции // Internationale Politik, 2003-№5
53. Любкемайер Э Проект “Европа”, ЕС может и должен стать субъектом
глобальной политики // Internationale Politik, 2003 - №9
54. Швегманн К. Адаптация придает силу, Интегратор и посредник: роль
Германии в НАТО // Internationale Politik, 2003-№5
55. Вальтер Штютцле, Европа между притязаниями и действительностью
Структурные изменения в международных отношениях //
Internationale Politik, 2003-№ 9
56. Геб С.Н. Гуманитарная помощь для Косово // Германия, 1999, №4,
29-30 бет
57. Под. редакцией А.М. Родригеса и М.В. Понамарева. Новейшая
история стран Европы и Америки, Часть – II 1945-2000 // М., Владос,
2004-334-бет
58. Под. редакцией А.М. Родригеса и М.В. Понамарева. Новейшая
история стран Европы и Америки, Часть – III 1945-2000 // М., Владос,
2004-254-бет
59. Данилов Д.А. Регионализм, глобализация и формирование большой
Европы. // Глобализация и регионализм, М., Интердиалект, 2001.-
121-122 бет
60. Ватульян Ф.В. Регион в процессе становления современной системы
международных отношений. // Глобализация и регионализм,
М., Интердиалект, 2001.- 136-137 бет
61. Халанский П.В. Национализм как фактор регионализации //
Глобализация и регионализм, М., Интердиалект, 2001.- 161-164 бет
62. Ващенко А.В. – Балканский кризис в системе региональных и
глобальных противоречий // Глобализация и регионализм, М.,
Интердиалект, 2001.- 300-309 бет
63. Лебедева М.М. Мировая политика // Аспект Пресс, Москва 2004 -347
бет
64. Внешняя политика и безопасность современной России 1991-2002 гг.
хрестоматия в 4-х томах, III-том.- Гуськова Е.Ю. Кризис в Косове.
история и современность, 2004
65. Гуськова Е.Ю. Политика ООН и военные действия НАТО на
территории бывшей Югославии в 90-е годы XX в // www.google.ru
66. Ижак А. Новая система европейской безопасности и кризис в
Косово. // Российско-германские отношения и европейская
безопасность.М., 2000
67. В.Г. Барановский. Косово: Российские интересы слишком
значительны // Внешняя политика и безопасность современной
России 1991-2002 в 4-х томах, 2-том 2004-551-бет
68. Я. Герасимов, А. Темяшов. Косово. Пять лет спустя. //
Международная жизнь 2004-№ 4-5
69. Ю.П. Давыдов, О.В. Приходько, П.Е. Смирнов, Е.В. Устинова.
Югославский кризис: Интернационализация или интервенция? //
«США и Канада», 1993
70. Абаева Г. Германия и страны Юго-Восточной Европы // Балканы:
между прошлым и будущим, Москва, апрель – 85, 1995 – 244 бет
71. К.Э. Шварцкопф Роль ФРГ в урегулировании этнических конфликтов
в Косово и Македонии // www.google.ru
72. Ю.Павлов пен С.Пагорельскаяның Роль Германии в Балканском
кризисе // www.google.ru
73. История международных отношений и внешней политики, часть – III,
под общей ред. Ж.У. Ибрашева // Алматы,«Қазақ Университеті», 1998
74. Шайхутдинов М.Е. Геополитика: история, теория, практика Том – I
Геополитика Запада // Павлодар, 2005 - 583-бет
75. Черных И. А. К проблеме содержания термина «новый мировой
порядок» // ҚазҰУ хабаршысы, 2001, «Халықаралық Қатынастар
және Халықаралық Құқық» сериясы, №2(6)
76. Губайдуллина М.Ш. Общая внешняя политика безопасности и
обороны ЕС в современной региональной системе безопасности. //
Аналитик 2003-№4-5-бет
77. Мовкебаева Г.А. Пути формирования общеевропейской оборонной
политики // Вестник КазНУ. Серия «Международные отношения и
международное право» 2002-№2(8) 4-бет
78. Мовкебаева Г.А. Новые угрозы и вызовы в контексте европейской
безопасности // Вестник КазНУ. Серия «Международные отношения
и международное право» 2003-№3(11) 5-бет
79. Губайдуллина М.Ш. Пакт стабильности для Юго-Восточной Европы и
его реализация // ЕС и Центральная Азия: Подходы в борьбе с
международным терроризмом, Алматы, 2003
80. Губайдуллина М.Ш. Политика безопасности Германии в
многосторонних отношениях: ЕС-ООН-НАТО // НАТО и Центральная
Азия: региональная и национальная безопасность и стратегическое
партнерство, Алматы, 2003
81. Курс лекций. Современные региональные конфликты и проблемы их
политического урегулирования // под. ред. В. Миронова и И.Черных,
Казахстанско-немецкий университет, Алматы 2006 – 412-бет
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 113 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 113 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны:
Кіріспе
2-17
1. Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы
интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістердің
күшеюі
18-24
1. Еуропалық саясаттың факторы ретіндегі Германия және
оның бірлесуінен кейінгі дербес сыртқы саясаты
25-36
2. Еуропа континентіндегі қақтығысты үрдістер:
Оңтүстік - Шығыс Еуропа дезинтеграциясы
36-39
3. Социалистік Федеративті Югославия Республикасының
құлауы және жаңа Балқан қақтығысы ( Босния және
Герцеговина мен Косово қақтығысы)
40-49
2 Балқандағы қақтығыстарды реттеудің жолдары
және Германияның саясаты
50-51
2.1 Солтүстік альянс және жаңа Бундесвер
51-55
2.2 САО жоспарлары және қақтығыстарды реттеудегі ЕО 55-65
3 Балқан саясатындағы еуропалық фактор
66-69
3.1 Косово және Македониядағы этникалық
Қақтығыстарды реттеудегі Германия дипломатиясы
70-77
3.2 Сербия мен Черногория қатынастары
77-86
3.3 Косово мәселесі
86-88
Қорытынды
89-92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
93-97
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. XX ғ. 90 жж. әлемдік саяси бетбұрыс
сипатындағы оқиғалар, яғни екі неміс елдері Федеративті Германия
Республикасы мен Германия Демократиялық Республикасының қосылуы, Шығыс және
Батыс қақтығысының аяқталуы, Кеңес Одағының құлауы, Варшава Шарты Ұйымының
тарауы Оңтүстік – Шығыс Еуропа аймағында дезинтеграциялық үрдістердің орын
алуына себепкер болды. Олар екі түрлі жолда дамыды, яғни аймақтағы көпұлтты
және автономиялық республикалардан тұратын федерациялар бейбіт және
қақтығысқа толы формада ыдырауға ұшырады.
Югославияның күйреуі мен ұлтаралық және діндер арасындағы
қақтығыстардың бірте-бірте орын алуына алып келген Балқан түбегіндегі
дағдарыс бірполярлы әлем кезеңіндегі алғашқы аймақтық ірі қақтығыстардың
бірі болып саналды.
Балқан түбегі көп мөлшерде әлемнің өзге аймақтарына қарағанда
радикалды өзгерістер мен тоқтау салынбайтын зорлық – зомбылықтың ортасына
айналды. Сонымен қатар, бұл жер қақтығыстарды реттеу барысындағы жаңа
әдіс – тәсілдердің қолданылған кеңістігі болды. Батыс пен Шығыс қарама -
қайшылықтарының нәтижесінде бұрын қатаң коммунистік ішкі саясат пен
мемлекетаралық тұрақтылық орнаған аймақ 90 жж. мультиэтникалық көп дінді
ұстанушы мемлекеттердің қанқұйлы күйреуін, соғыстар қасіретін, ұлттық
қудалаушылық пен этникалық тазартуды басынан өткізді. Осының барлығы
Еуропалық Одақтың қауіпсіздік кепілдігі болу рөлін қарастырған аймақта орын
алды және тұрақтылық пактісін өз тәжрибесі ретінде қақтығыстардан зардап
шеккен осы аймақ мәселесіне көрегендік шешім қабылдауды қамтамасыз ету үшін
қолданды. Дәл осы жерде зорлық – зомбылық қақтығыстарына тегеурінді шек қою
үшін күш қолдану заңдылығын тану туралы мәселесі ерекше қауырттықты талап
етті.
Балқан түбегінде бүкіл қырғиқабақ соғысы кезеңінде халықтардың
өзін - өзі анықтау шекарасы туралы мәселесінде қалыптасқан халықаралық
консенсус ерекше бір шиеленісті жағдайда болды. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін деколонизация үрдісі халықтардың өзін - өзі анықтау
мақсатында және соның нәтижесінде жүргізілді.
Жалпылама мойындау - өзін-өзі анықтау бұрын колония болған елдерге
тәуелсіздік алып беру қағидасына байланысты болды, алайда ол тәуелсіздік
кейбір мультиэтникалық елдердің бөліктеріне таратылмады. Себебі, арықарайғы
анықталу қағидаларының кейбір мүлде аз халықтар арасында орынсыз таратылуы
көптеген өмір сүруге қабілетсіз мемлекеттердің пайда болуына, бір сөзбен
айтқанда бытыраңқылыққа әкелетін еді.
Коммунизм мен “қырғиқабақ соғысының” аяқталуы мультиэтникалық және
көпдінді мемлекеттер тұтастығын қамтамасыз ететін тәртіп және билік жүйесін
әлсіретті. Югославияның құлауы онда аса қатерлі зорлық – зомбылықтың пайда
болуымен жалғасын тапты, Кеңес Одағында ұқсас үрдісте салыстырмалы түрде
зорлық – зомбылық аса қатерлі болмады, ал Чехословакияда ондай жағдай мүлде
орын алған жоқ. Алайда, көпұлтты мемлекеттердің кейбір бөліктерінің
тәуелсіздік алу құқығын талап ету жағдайы күн тәртібіне халықтардың өзін -
өзі анықтау шекаралары туралы мәселені қояды.
Батыста Балқан түбегін Еуропаның ең дамымай қалған аймағы деген
тенденция қалыптасқан, яғни бірін-бірі жеккөрушілік пен зорлық –
зомбылықтың ордасы деп саналған. Сондықтан да 90 жж. көптеген байқаушылар
осы аймақтағы орын алған ұлттық қудалаушылық, ұлттық тазалауға, Балқан
қақтығыстары нәтижесіне әкелетінін алдын – ала болжау жасаған. Осы мәселеде
әрдайым кімнің дұрыс, кімнің бұрыс екеніне көз жеткізу әрқашанда
қиындыққа әкеледі. Осы жөнінде орынды пікір айтқан Герман сыртқы саяси
қауымдастығының ғылыми – зерттеу институтының проф. Карл Кайзер былай
дейді: диктатор Слобадан Милошевич пен оның билік құрылымындағылардың
бейбіт нұсқа, яғни конфедерация құру бағытына кері әсер еткендігін
ескергеніміз жөн, яғни сол нұсқа арқылы соғыстың бірінен кейін бірі орын
алған қанқұйлы зорлық көрсетулерді болдырмау мүмкіндігі қарастырылған еді.
Милошевич серб ұлтшылдығына ерік берді, ол оның арты кек қайтару салдарына
айналды 1.
Балқандағы жағдайға байланысты қабылданған ұлы державалардың барлық
шараларының шешуші маңызы - билеуші элиталардың этникалық кіші ұлттарға
сыйласу және тактикалық қарым – қатынасты орнатуға бағытталғандығы. Оған
мысал ретінде 1995 ж. Дейтон келісімдерінің орындалуы, сондай-ақ Косово
соғысынан кейінгі қол жеткен келісім – шарттар, тұрақтылық пактісі,
Македониядағы конституциялық реформалар немесе Черногория мен Сербия
арасындағы дәнекерлік ету әрекеті. Бұрынғы Югославия территориясы бойынша
шақырылған халықаралық трибунал және біршама жетістіктерге жеткізген
Милошевич пен т.б. әскери тәртіп бұзушыларды Гаага сотына берудегі қысым
көрсетушіліктің мақсаты тек қана оларға өткен оқиғаларға қатысты қылмыстары
үшін үкім шығару емес, сонымен бірге бұл шаралар аймақтың өзге басшыларына
үрей туғызатын, келешекке бағытталған белгі, яғни халықтар арасындағы
қатынастарда қабылданған заңдылықтардан бас тарту – ауыр жазаға
тартылатындығы көрсетілген.
Балқан түбегі гуманитарлық интервенция жүргізілген алғашқы аймақ
емес, алайда дәл осы жерде осындай саясаттың аса дағдарысты дилеммасы
туындады, яғни оның нәтижелілігі мен заңдылығы туралы мәселе қарастырылды.
Бұрынғы Югославия территориясындағы қақтығыстың алғашқы кезінде әлемдік
державалардың басым көпшілігі осы интервенцияға қаржы бөлуге дайын болмады.
Олардың көпшілігі бұл қақтығыстарды Югославияның ішкі істері ретінде
қарастырып, кез келген араласуға қарсы пікірлер айтты. БҰҰ – ның соғысушы
жақтарды ажыратуға арналған күші ешқандай нәтижеге әкелмеді. Мандаттар
нақты қойылмады, институционалдық шаралары жеткіліксіз, ал әскери құралдары
қанағаттанарлықсыз жағдайда еді.
Балқандағы қақтығыстарды реттеудегі халықаралық комиссия өзінің
Карнеги атындағы фондқа берген 1996 жылғы есебінде былай делінген: 1995
жылға дейінгі Босния және Герцеговина қақтығыстары жөніндегі келіссөздердің
негізгі кемшілігі - жетекші әлемдік державалардың келісімге жету үшін
ертерек күш көрсету қажеттігінен бас тартуы болып саналады1.-3 бет. 1995
ж. күзде Босния - Герцеговина бойынша бекітілген Дейтон келісім – шарттары
мерзімінен кешікті, ал осы кешігу көптеген адамдардың өмірімен бағаланды.
САО елдерінің қақтығысқа араласуы және серб қарулы күштеріне қатысты
хорваттар мен босниялықтарға АҚШ – тың әскери қаруларды сатуға эмбаргоны
алып тастауы – соғысушы екі жақты соңында келіссөздер жүргізуге әкелді.
Күтілген нәтижеге мүмкіндігінше аз әскери күшпен жетуге болатын еді. Балқан
соғыстарының алғашқы кезеңінің өзі бүгінгі таңда мемлекет егемендігінің
бұрынғы анықтамасы еш нәтижеге жеткізбегендігін және сырттағылардың елдің
ішкі істеріне араласуына шек қоюы – халықаралық қоғамнан үкіметтің өз
халқына түзу қатынастың жоқтығы мен халықтың үкімет тарапынан этникалық
тазартулар нәтижесінде қырғынға ұшырағандығын, соғыстар кезінде зорлық
әрекеттерге душар болғандығын жасыра алмайды. Дейтон келісім-шарттарының
жетістігі - АҚШ жетекшілігімен жүргізілген АҚШ, Германия, Франция,
Ұлыбритания, Ресей және Италия елдерінің алдын - ала аралық байланыстырушы
елдер рөлінде келіссөздер марафонын ұйымдастырудың нәтижесі. ***
Зерттеу жұмысының объектісіне 90 жж. Оңтүстік – Шығыс Еуропа
аймағындағы бұрынғы Югославия федерациясының күйреуімен қатар басталған
ұлтаралық қақтығыстар және осы қақтығыстарды реттеудегі Германия
мемлекетінің жүргізген сыртқы саясаты жатады.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – Германия сыртқы саясатының
бұрынғы Югославия территориясындағы қақтығыстарды реттеу ісіне қатысудағы
рөлін зерттеу. Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешуге
баса назар аударылады:
- XX ғ. соңғы онжылдығында екі неміс елінің бірлесуінен кейінгі жаңа
Германия мемлекеті сыртқы саясатының қаншалықты өз еркінше дербес
дамығандығын және неміс қарулы күштерінің САО – тың әскери операцияларына
қатысқаннан кейінгі Германияның халықаралық қатынастар жүйесіндегі
жағдайының өзгеруін тұжырымдау;
- Қақтығыстардың негізгі субъектілерін анықтау арқылы олардың мүдделері мен
зерттелетін оқиғаларға ықпал етудегі рөлін қарастыру;
- Германия Федеративті Республикасының САО пен Одақтас Югославия
республикасы арасындағы қарама-қайшы соғысты тоқтатудағы дипломатиясын
анықтау;
- Германия Федеративті Республикасының бұрынғы Югославия территориясындағы
республикалардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуде қосқан
үлесін айқындау;
Жұмыстың хронологиялық шеңбері - XX ғ. 90 жж. екі Германия елінің
қосылуы мен Оңтүстік – Шығыс Еуропада дезинтеграциялық үрдістердің
себебінен туындайтын мультиэтникалық федерациядағы республикалардың дербес
тәуелсіз мемлекетке айналу барысындағы басталған ұлтаралық қақтығыстардан
XXIғ. басына дейін нақты шешімін таппаған еуропалық аймақтағы дағдарысты
қамтиды.
Зерттеу жұмысының тарихнамасына шолу
Диссертацияны жазу барысында бірқатар деректер мен кең ауқымды әдебиеттер
пайдаланылды. Оларды төмендегідей етіп бір жүйеге келтіруге болады.
Деректердің бірінші тобына бұрынғы Югославия территориясында орын
алған қақтығыстарды реттеуге арналған дипломатиялық құжаттар кіреді: 1995
ж. Босния және Герцеговина бейбітшілігіне қатысты қабылданған Дейтон
келісім шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі) 2, 1999 ж. Косовоның өзін-өзі
басқаруы мен ондағы бейбітшілікті қалыптастыру жөніндегі Рамбуйе уақытша
келісім-шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі) 3, ЕҚЫҰ – ның Косоводағы
уақытша бақылау миссиясы туралы келісім-шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі)
4, 1999ж. Кельн саммитінде қабылданған тұрақтылық пактісі (неміс
тілінде) 5 кіреді. Сонымен қатар 2+4 Die Verhandlungen über die äußeren
Aspekte der Herstellung der deutschen Einheit (неміс елдері бірігуі
жөніндегі жүргізілген келіссөздер, 2+4 келісім-шарты) 6, Неміс сыртқы
істер министрлігінің интернет ресурсындағы сайтынан алынған Aktuelles zur
Kosovo-Frage (Косово мәселесінің өзектілігі) тақырыбындағы арнайы
мәлімдемесі 7 мен БҰҰ – ның қабылдаған резолюциясы 8 жатады. Дейтон
келісім-шарттары Босния мен Герцеговинаның саяси құрылымын, яғни екі
федерациялық жүйе бойынша Сербтік Республика мен Хорваттар мен мұсылмандар
федерациясына бөлуді ұйғарды. БҰҰ – ның 1244 нөмірлі резолюциясы Косово
мәселесін реттеу ендігі кезекте 1999 жылдың 6-шы маусымынан бастап, үлкен
сегіздіктің сыртқы істер министрлер кездесулерінің келісімдері негізінде
орындалады деген қаулы қабылдады. Аталған құжаттар ақпаратқа толы және
қақтығыстарды реттеудің жолдарын зерттеуге көп мүмкіндік береді.
Деректердің екінші тобына бірлескен Германияның алғашқы канцлері
Г. Кольдің Ich wollte Deutcshlsnds Einheit (Мен Германияның бірігуін
қаладым) атты еңбегі 9, Германияның екінші канцлері Герхард Шредердің
Ынтымақтастық негізіндегі әлемдік тәртіп үшін деп аталатын 10, Жалпы
Сыртқы Саясат және Қауіпсіздік Саясатының мәртебелі өкілі Хавьер Солананың
ЕО Конституциясы туралы Франциядағы референдумы, Қытайға қару – жарақ
жеткізуге эмбарго салу, Ресей Федерациясы, АҚШ, Косово туралы 11, және
Еуропалық стратегиялық қауіпсіздік туралы 12 „Internationale Politik“
журналына берген сұхбаттары, Сыртқы істер министрі Клаус Кинкельдің ЕҚЫҰ-
ның алдында сөйлеген сөзі 13, Қазақстан Республикасы президенті Н. Ә.
Назарбаевтың Жүз жылға татитын он жыл 14 атты Қазақстан халқына 10 –
жылдық мерейтойға байланысты жолдауы жатады. Германия канцлері Г. Шредер
мемлекеттің жан-жақты қатынастарына талдау жасай келе, болашақтағы Германия
халықаралық қатынастар жүйесінде өзінің ашық саясатын жүргізе алады дейді.
Елбасымыз Қазақстан Республикасы тәуелсiздiгiнiң он жылдығына арналған
салтанатты жиналыста сөйлеген сөзiнде әлемдегi ең бiр көпұлтты, әрi ең бiр
көпконфессиялы елдiң бірі екендігімізді ескерте отырып былай деген еді:
Адамдардың нәсiлдiк, дiни, ұлттық және әлеуметтiк бөлiнiсi әлi де күллi
әлемнiң мәңгiлiк мерезi болып келедi. Экстремизмнiң түп-тамыры да, мiне,
осында бұқпантайлап жатыр. Терiс түсiнiк, ұлттық ауызбiрлiгiнiң жоқтығы
және дiни, саяси немесе әлеуметтiк себептердi бетперде тұтатын, адамға
деген құрмет сезiмiнiң болмауы әлемнiң түрлi елдерiнде миллиондаған
адамдардың өмiрiн азапқа айналдырып отыр. Бiз мемлекеттiң қолында бар,
өзiмiздiң көпұлтты Отанымыздың әрбiр азаматының қолында бар мүмкiндiктерге
сүйенiп, ортақ шаңырағымыздың аясындағы - Қазақстан Республикасындағы
достықты, сыйластық пен сенiмдi, татулық пен тұрақтылықты сақтауға
мiндеттiмiз. Өзiмiздiң осы алтын қазынамызды ешкiмнiң де бүлдiруiне жол
бермеуіміз керек....
Деректердің үшінші тобына теоретикалық зерттеулер жатады. Оның
ішінде қарастырылған еңбектер қатарына атақты зерттеуші ғалым Г.
Киссинджердің Дипломатия атты еңбегі 15, П.А. Цыганковтың Теория
Международных отношений 16, Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрі
Қ. Тоқаевтың Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации 17
атты еңбектері кіреді.
Киссинджердің тұжырымдамасы бойынша, Германияның бірігуден кейінгі
әскери - экономикалық қуатының күшейгендігі сондай еуропалық институттардың
оның өзге еуропалық серіктестерімен арасында тепе-теңдігін қамтамасыз ете
алмайды. Соның негізінде ол әлемдік саясатта ықпалдасу әрекетіне қатысуға
белсене тырысатындығы айтылған. Және де Оңтүстік-Шығыс Еуропасы туралы
автор төмендегі болжамды негіздейді: олар Еуропалық Одақ, Солтүстік альянс
және үшіншіден Ресей Федерациясымен тығыз байланыса отырып, өзінің ешкімнің
жеріне кірмейтіндігін қалыптастыра алады, алайда олардың экономикалық және
саяси қабілеттілігінің артуына ЕО және оның осы аймаққа арналаған
тұрақтылық орнату саясаты ықпал етеді.
П.А. Цыганков конфликтология ұғымына анықтама бере отырып, оның
түрлері мен себептерін анықтай отырып, олардың шешілу механизмдерін зерттей
келе халықаралық қауымдастықтың маңызды рөлін ескертеді. Соған сәйкес
қазіргі кезеңде қалыптасқан аймақтық қақтығыстарды реттеуде, әсіресе
зерттелініп отырған жұмыстың объектісі - бұрынғы Югославия
территориясындағы қақтығыстарды шешуде БҰҰ әлсіздік танытты деген пікірдің
қалыптасуын түсіндірудің барысында оның жаңа заман талаптары мен
қауіптеріне сәйкес өзгеруін, ықпал ету мақсатында орынды реформаларды
енгізуін талап етеді. Осы мәселе жөнінде еліміздің сыртқы істер министрі Қ.
Тоқаев былай дейді: Қақтығыстарды жою шаралары мен механизмдері жағдайына
келетін болсақ, онда қауіпсіздік моделі олардың барлық кезеңдеріне
бағытталуы керек, яғни қақтығыстың алдын – алу мақсатындағы дипломатиядан
бастап, бейбітшілікті мойындатуға дейін қарастырылуы қажет. Сонымен
қатар, еуропалық қауіпсіздік моделі өзіне БҰҰ – ның міндеттерін алуға
болмайды. Бүгінгі күні әлем БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі барысында күш көрсету
әдістері де қолданылуда, алайда тәжірибенің жалғасуы халықаралық
қатынастарда анархияға, бытыраңқылыққа алып келеді. Егер де қақтығыс зорлық
зомбылық көрсету жағдайына жетсе, яғни ол өрбіп, белсенді кезеңге өткен
жағдайда ұжымдық бейбіткерлік акцияларды немесе санкцияларды енгізу орынды.
Алайда ондай әрекет тек қана БҰҰ тарапынан қабылданған шешім бойынша
жүргізілуі қажет.
Деректердің төртінші тобына қазіргі кездегі мерзімдік басылымдар
беттеріндегі материалдар жатады. Оларға ең алдымен САО институттарында
шығарылған орыс тіліндегі арнайы брифингтер: Укрепление мира и
стабильности на Балканах 18, Упрочение мира и стабильности в районах
кризисов 19, НАТО после Праги 20, Преобразованная НАТО 21
жатады. Аталған басылымдар САО – тың қақтығыс кезіндегі жүргізген реттеу
операцияларына сипаттамалар беріліп, оның мүше елдерінің қазіргі Балқан
аймағындағы бейбітшілік пен тұрақтылықты қалыптастырудағы арнайы
миссияларының әрекеті мен ықпал етуі, сонымен қатар альянстың жаңа мақсат-
міндеттері, негізгі бағыттары, жаңа шығысқа қарай кеңею жоспарлары
баяндалған.
Ал зерттелінген жергілікті басылымдар қатарына үш тілдегі газет –
журналдар Der Spiegel, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Независимая
газета, Эхо планеты, Итоги, Континент, Егемен Қазақстан, Заман
Қазақстан, Түркістан, Дала мен қала, Сыр бойы жатады.
Мысалы, Der Spiegel 22 журналының 2006 жылғы № 8 басылымында Fromme
Wünsche атты мақала мен Es wird keine Teilung деп аталатын БҰҰ – ның
бейбіткер-дәнекерінің берген сұхбатында оның жетекшілік етуімен Косово
мәселесінің келешегі жөнінде биылғы жылдан бастап қайта келіссөздер
жүргізілетіндігі жарияланды. Орыс тіліндегі журналдар бетінің басым
көпшілігі Гаагадағы Халықаралық Трибуналдың қақтығыс кезінде басшылық еткен
Сербия басшысының үстінен қаралып жатқан сот ісі мен оның нәтижелері
жөніндегі болжамдар мен салдары жайлы жариялаған. Ал қазақ тіліндегі
газеттер бетінде мысалы алсақ, Бағы ашылмаған Балқан (Заман Қазақстан
23.03.1999)23, Косово қақтығыстар күрделене түсуде (Заман Қазақстан
13.03.1998) 24, Боснияда не болып жатыр (Егемен Қазақстан 30.08.1995)
25, Соғыстан кейін де өмір бар екенін ұмытпағанын жөн (Егемен Қазақстан
2.04.1999) 26, Балқан өңірі отқа оранды (Түркістан 7.04.1999) 27,
Югославия әлі де жолайрықта (Түркістан 29.09.2000) 28, Отқа оранған
Югославия (Сыр бойы 3.06.1999) 29, Югославияның ыдырауы (Дала мен қала
8.06.2003) 30 жарияларында зерттелініп отырған объект ретіндегі қақтығыс
жайында, әсіресе нақты оқиғалар мен олардың себеп-салдары мен зардаптары
жөнінде толық ақпараттар берілгенімен, қақтығысқа араласушы субект елдердің
ұстанымы жоқтың қасы. Басым көпшілік ақпараттар ресейлік деректемелерге
сүйенетіні көрінді.
Монографиялық зерттеулер тарихнамасына шолу барысында біз
материалдарды шетелдік (неміс тіліндегі), ресейлік және қазақстандық деп
бөліп қарастырдық. Оның ішінде материалдардың зерттеу дәрежесін жалпы
сипаттағы еңбектер және арнайы әдебиеттер тұрғысында жүйелеуге тырысамыз.
Шетелдік әдебиеттердің жалпы сипаттағы еңбектері. Йоахим Краузенің
Die transatlantischen Beziehungen seit dem Ende des Kalten Krieges
(Қырғиқабақ соғысынан кейінгі трансатлантикалық қатынастар) 31 деп
аталатын еңбегі және Йоханнес Варвик пен Вихард Войкенің Die Zukunft der
NATO. Transatlantische Sicherheit im Wandel (САО – тың болашағы.
Трансатлантикалық қауіпсіздік өзгеруде) 32 атты сараптамалық еңбектері ЕО
елдері мен АҚШ арасындағы ықпал етудегі ортақ жоспарлары, САО–тың Косово
жеріне гуманитарлық интервенциясының түсініктемесі және оның әлемдік
қоғамда әртүрлі талқылануы жөнінде көптеген мағлұмат береді. Сонымен қатар,
аталған еңбектерде соғыстың жүру барысы мен оның салдары және
интервенцияның құқықтық мәселесі қарастырылған. Курт Тудыканың Das OSZE
Handbuch (ЕҚЫҰ анықтамасы) 33 атты еңбегінде Еуропалық Қауымдастық пен
Ынтымақтастық Ұйымының тарихи даму кезеңдері, институционалдық құрылымдары,
әрекет ету механизмдері, қосымша кейбір құжаттар, оның басқа ұйымдармен
қатынастары, кейбір дамушы елдер мен қақтығысты мемлекеттердегі саяси
тұрақтылықты қалыптастыруға бағытталған арнайы миссиялары жөнінде қысқаша
мағлұматтар берілген. Осы анықтаманы біз ЕҚЫҰ – ын аймақтық этникалық
қақтығыстарды реттеудегі субъект ретінде қарастыру барысында оның
миссияларының қызмет ету рөліне назар аудара отырып, оның ықпал ету маңызын
зерттеу үшін қолдандық. Катарина Шютц, Югославияда арнайы тергеу ісін
жүргізген неміс тілшісі 2003 жылғы Die NATO-Intervention in Jugoslawien:
Hintergruende, Nebenwirkungen und Folgen (Югославиядағы НАТО
интервенциясы: себептері, араласуы және салдары) деген еңбегінде НАТО-ны
БҰҰ-ның қағидаларын және адам құқығын бұзғандығы үшін кіналайды 34.
Ал Весь мир баспасынан шыққан орыс тіліндегі бірнеше неміс
авторларының Европеизация и разрешение конфликтов: конкретные исследования
европейской периферии деп аталатын жинақтық кітабы Еуропа
континентіндегі қақтығыстарды реттеудегі еуропаландыру саясатының іс жүзіне
асырылу үрдісіне негізделген. Соған сәйкес осы жинақтағы Гергана Нутчева
мен Мишель Хейссеннің Сербия және Черногория атты бірлесіп шығарған
еңбегінің нәтижесінде біз екі республиканың федерация болып құрылу
тарихынан мағлұмат ала отырып, оның бүгінгі күндегі дағдарысты жағдайын
жете қарастыруға мүмкіндік аламыз 35. Сонымен қатар, аталған
монографиялық зерттеуде екі ел арасындағы туындап отырған қарама-қайшылықты
жою және одақтық құрылымның ыдырауын болдырмау мақсатында Еуропалық Одақтың
дәнекерлік ету тобының 2002 ж. қол қойылған Белград келісімінің негізіне
сүйене отырып ықпалдасуы арқылы федералдық деңгейден конфедерациялық
деңгейге көтеру есебінен демократиялық дамудағы одақтық ынтымақтас
мемлекетті қалыптастыру әрекеттері баяндалған. Аталған келісімнің
нәтижесінде екі елдің ЕО – қа мүше болу перспективасы қарастырылған, соған
сәйкес әлеуметтендіру мен салиқалылық таныту механизмдері арқылы қуатты
болмаса да ортақ мемлекет құрылымын қалыптастыру іс жүзіне асты. Сербия
және Черногория одақтас мемлекеті аралас, яғни федерациялық және
конфедерациялық элементтерден құрайтын гибридті нұсқа. Бұл құрылымды екі
елдегі бірнеше саяси топтар мойындамайды. Мемлекеттер одағының болашағы
Белград шешімінің орындалуына байланысты.
Арнайы материалдарға Хельмут Шмидтің Die Selbstbehauptung Europas
(Еуропаның өзін - өзі анықтауы) 36 және Грегор Шөлгеннің Der Auftritt.
Deutschlands Rückkehr auf die Weltbühne (Германияның әлемдік аренаға қайта
айналып келуі) 37 атты еңбектері жатады. 2000 ж. жарық көрген Die
Selbstbehauptung Europas атты еңбектің авторы өзінің сараптамалық зерттеу
жұмысында Еуропалық Одақтың әлі сыртқы саяси қауіпсіздік саласында әрекет
етуге әлі де толыққанды қабілетсіздігін Босния және Косово қақтығысында
дәлелденгенін негіздей отырып, одақтың арықарай өзін өзі анықтау мақсатында
біршама ұсыныстар келтіреді, атап айтқанда Еуропадағы бел орта мемлекеттер
Германия мен Францияның тығыз ынтымақтастығы мен бірауыздылығы ЕО – тың
қуаттылығын арттырады деген пікірді ұсынады. Халықаралық қатынастардың
білгірі, кейінгі кезең тарихшысы Грегор Шөлген өзінің еңбегінде неміс
сыртқы саясатының бірігуден бері тарихын сол оқиғалардың қалай өрбіп, қалай
дамығандығын өзі басы – қасында жүргендігінің себебінен шынайы әңгімелей
отырып, әлемдік саясатта Германияның жаңа рөлін анықтауға тырысады. Аталған
еңбек біршама әдеби көркем стильде жазылғандықтан және Германия сыртқы
саясатын баяндауда оқырманға дұрыс түсінік қалыптастыруға бағытталғандықтан
зерттеу жұмысын жүргізуде маңызы зор.
Магистрлік зерттеу жұмысының алғашқы тарауы Германияның сыртқы
саясатына бағытталғандықтан, оның қалыптастырылуы мен анықталу бағыт-
бағдарына сараптама жүргізу барысында неміс авторлары Хельга Хафтендорфтың
Deutsche Außenpolitik zwischen Selbstbeschränkung und
Selbstbehauptung 1945-2000 (Неміс сыртқы саясатының өзін - өзі шектеуі мен
анықтауы арасында) 38 пен Ханс Мауль, Себастиан Харниш және Константин
Грунд Deutschland im Abseits? Rot-grüne Außenpolitik 1998-2003 (Германия
сыртқы саясаты шектеулі ме?) 39 атты еңбектерінің үлесі зор. Хельга
Хафтендорф өз еңбегінде екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейінгі
жалпы Германия сыртқы саясатының даму тарихындағы шектеу мен екі неміс
елінің қосылуы кезінен бастап қайта әлемдік саясатқа араласуы арасына
талдау жасай отырып, бүгінгі күннің сыртқы саясатына бағыт бағдар берсе, үш
неміс авторының зерттеу мақаласында белгілі бір шеңбердегі, яғни Г. Шредер
мен Й. Фишер партияларының бірлесіп әрекеттесуі барысындағы ұстанған сыртқы
саясатқа шолу жасап, олардың маңызы мен кемшіліктерін қорытындылайды.
Сонымен қатар Германияның жалпы сыртқы саясаты мен зерттелініп
отырған объект аймаққа қатысты сыртқы саясатты анықтауда интернет
ресурстарынан алынған, шетелдік сарапшы ретінде белорусс авторы А.
Шарапоның Современная внешняя политика Германии атты еңбегін қарастырдық
40.
Ал Косово қақтығысын жою мен реттеу мәселелеріне сараптамалық
зерттеу жұмысын жүргізуде саяси зерттеулер жинағының арнайы басылымында
жарық көрген неміс авторларының монографиялық зерттеу жұмыстары біршама
ақпараттар беріп, ой қалыптастыруға себін тигізді. Атап айтқанда, Вернер
Гумпельдің Der Kosovo-Konflikt – Historische, politische, ethnische und
wirtschaftliche Hintergründe (Косово қақтығысы – саяси, этникалық және
экономикалық салдары) 41 атты еңбегінде аты айтып тұрғандай бұрынғы
Югославия жерінде қақтығыстың шығу себептерін сонау тарихи түп төркінінен
бастап зерттей келе, 90 жж. Федерацияның ыдырау салдарын елдегі
мультиэтникалық және көпдінді топтар арасындағы қақтығыстың орын алуына
алып келген себептердің бірі ретінде көрсетеді. Ал Дитер Блуменвитцтің
Souveränität – Gewaltverbot – Menschenrechte – Eine völkerrechtliche
Bestandsaufnahme nach Abschluß des nicht mandatierten NATO-Einsatzes in Ex-
Jugoslawien (Егемендік, қару қолдануға тыйым салу, адам құқығы – бұрынғы
Югославиядағы САО – тың мандатсыз шешім қабылдауы халықаралық құқықтың
инвентаризациясы) 42 атты еңбегінде жалпы осы аймақтағы қақтығыстар
үрдісін толық сипаттап, ондағы объектіліер мен субъектілер арасындағы
қатынастарды зерттей келе, САО – тың гуманитарлық интервенциясына талдау
жасайды. Сонымен қатар жоғарыда аталған жинақта басылып шыққан Кристиан
Шмидтің Der Kosovokonflikt, auf dem Weg zur gemeinsamen europäischen
Außen- und Sicherheitspolitik (Косово қақтығысы жалпы еуропалық сыртқы
саясат пен қауіпсіздік саясатын құрудың жолында) 43 деп аталатын зерттеу
жұмысында ЕО – тың бұрынғы Югославия территориясында азаматтық соғыс
нәтижесінде қалыптасқан тұрақсыздық пен жаңа қақтығыстардың өрбу қаупін
алдын алу немесе реттеу үшін жеке аймақ акторы ретінде САО - тың
қатысуынсыз әрекет ете алады ма, жоқ па деген мәселені тікелей қарастырып,
сол дербес ықпал ету мақсатындағы арнайы ашылған институттардың рөлі мен
қуаты жөнінде сөз қозғалған. Және де бұл еңбектің ерекшелігі – ол арнайы
материал ретінде Германия мемлекетінің сыртқы саясатына сәйкес оның
Еуропалық Одақтың басты дәнекері мен негізгі интегратор ретіндегі рөлі
басты назарға алынған. Одақ атынан жетекшілік рөлді ойнаған Германияның
жалпы аймақтағы еуропалық тұтастықты қалыптастыру мақсатында Оңтүстік –
Шығыс Еуропа ауданындағы тұрақтылық пен бейбітшілікті орнатудың және соған
ықпал етудің негізгі механизмдерін қолдана отырып, этникалық топтар
арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуге тырысатындығы әңгімеленген.
Кристиан Хаккенің Deutschland und der Kosovokonflikt (Германия және
Косово қақтығысы) 44 атты еңбегінде Балқан түбегіндегі ұлтаралық
қақтығыстарды тоқтатуда, нақтырақ айтқанда 90 жж. басындағы Босния және
Герцеговина қақтығыстары мен кейінгі мерзімі жетілген кездегі Косово
албандары мен сербтер арасындағы қақтығыстарды реттеудегі Германияның
Солтүстік альянстың әскери блогында қатысқан неміс бундесверінің рөлі және
соғыстан кейінгі неміс әскери континентінің соғыс болған ошақтардағы
бейбіткерлік әрекеттері сипатталған. Одан басқа аталған еңбек қақтығыстарға
ықпал етудегі Германия басшылығының, яғни Г. Шредер мен елдің сыртқы істер
министрі Й. Фишердің ұстанған саясатының маңызды рөлін анықтайды.
Қақтығыстан кейінгі бұрынғы Югославия территориясындағы мемлекеттердегі
саяси және экономикалық тұрақсыздықты жою мен оны қалпына келтіру
мақсатында ЕО шеңберінде атқарған Германияның қызметі ерекшеленген, атап
айтқанда 1999 ж. Кельн саммиті барысындағы Фишер жоспары негізінде
қалыптасқан Оңтүстік – Шығыс Еуропа елдері үшін тұрақтылық пактісінің
маңызы зор. Сонымен қатар, әлсіз тұралаған мемлекеттер қоғамындағы
әлеуметтік жағдайды көтеру мақсатында және сол республикалардың болашақтағы
даму жолы демократиялық бағытта жүргізілуіне дәнекерлік етуі – ғасырлар
бойы шешімін таппаған осы аталған аймақтың муьтиэтникалық және көпдінді
топтар арасындағы территориялық және діни қақтығыстардың толастауының және
ашық болашақтағы сол ұлттардың бейбіт өмір сүруінің бірден – бір кепілдігі
деп қарастырылған. Осы келтірілген ақпараттарға ұқсас қосымша материал
ретінде интернет желісінен алынған Йоахим Краузенің Deutschland und die
Kosovo-Krise (Германия және Косово дағдарысы) 45 атты мақаласын
пайдаландық.
Оңтүстік-шығыс Еуропа елдері бойынша Цюрих және Франкфурт
газеттерінде 30 жыл бойы қызмет еткен, бүкіл аймаққа танымал жазушы Виктор
Майер Wie Jugoslawien verspielt wurde (Югославия мәселесі қалай
жүргізілді) деп аталатын кітабында Югославияның ыдырауы мен тарихи
себептерін, Балқан түбегіндегі қанды қақтығысқа жауаптыларды көрсетіп,
оқиғаның бұрмаланған жерлерін түзетуге тырысады 46.
Арнайы материалдар қатарына жататын тағы бір топты ерекшелейтін
болсақ ондағы авторлар Еуропалық Одақ және Германия сыртқы саясаты және
оның ішінде осы Оңтүстік Еуропа аймағындағы қақтығыстарға қатысты
ұстанымына байланысты неміс авторларының орыс тіліндегі еңбектері. Олардың
басым көпшілігі Ресей сыртқы істер министрлігінің мерзімдік басылымы
Internationale Politik журналының орысша мұқабасында шығарылған. Олардың
ішінде жалпы Германияның сыртқы саясаттағы орны мен анықталуы жөнінде В.
фон Бредов. Новый опыт, новые критерии. Облик и созидательная сила
германской внешней политики атты еңбегінде жалпы жан-жақты зерттеулер
жүргізе отырып, негізгі түйінді ЕО шеңберінде САО – пен серіктестікте
болумен байланыстырса 47, В. Ишингер Через перемены к стабильности
48 және Германия (орыс тіліндегі аудармасында) журналындағы Контуры
новой Германской внешней политики 49 атты мақалаларында неміс сыртқы
саясатына шолу жасай отырып, ондағы кезеңдік ауысулардан тұрақтылыққа
бағытталу мақсатында трансатлантикалық серіктестікте келешектегі
ынтымақтасуда біршама ескертулер мен ұсыныстар жасайды. Сондай – ақ, Э.
Зандшнайдер өзінің Координаты германской внешней политики или какая
политика нужна Германии еңбегінде Германия сыртқы саясатына болжамдар
келтіре отырып, бүгінгі ғаламдану үрдісіндегі белең алған тәуелділік
теориясының негізінде жан-жақты бірлесу мен ынтымақтасудың маңыздылығына
байланысты бірнеше ұсыныстар келтіреді 50. Ал Мари-Жанин Калик болса,
Балканы: вызовы для Европы, Еуропалық Одақтың қазіргі кезеңдегі сыртқы
саясатындағы алаңдатарлық жағдай – Оңтүстік – Шығыс Еуропа мәселесі деп
қарастыра отырып, оның құралымдық мәселелерін шешуде жаңа Фессолоникадағы
саммитің рөлін жоғары бағалайды, алайда сонымен қатар ендігі мәселелер
қатарына республикалар арасындағы бірлесіп ынтымақтасу саясатындағы
келіспеушіліктерді жою курсына баса назар аудару қажет деп санайды 51.
Бертельсманн атындағы фондтың Халықаралық түсіністік бөлімінің
меңгерушісі Йозеф Яннинг өзінің Внешнеполитические итоги деятельности
“красно-зеленой” коалиции атты еңбегінде Германияның социал-демократиялық
және жасылдардың партияларының коалициялық құрылымдағы қызметтеріне
сараптамалық зерттеу жұмысын жүргізе отырып, олардың ұстанған саясатына
қолдау көрсетеді, сонымен бірге келешектегі сыртқы саясатты ЕО – тың сыртқы
саясатымен ұштастыра отырып, интеграция үрдісінің тереңдетілуі арқылы оның
кеңею үрдісі, оның ішінде Оңтүстік – Шығыс Еуропаға қарай кеңейтілуі осы
аймақтың тұрақтылығын қамтамасыз ететін бірден – бір дұрыс жол болып
табылатындығына сенім білдіреді 52. Федералды канцлердің ведомстосындағы
бесінші бөлім Еуропалық саясаттың жетекшісі Э Любкемайер өзінің Проект
Европа атты еңбегінде ЕО әлі күнге дейін әлемдік саясаттың барлық
салаларында бірыңғай өкілеттілігін ала алмағандығын көрсете отырып, ең
алдымен оның ортақ қауіпсіздік және қорғаныс саясаты саяси институт ретінде
дербес қызмет етіп, дербес әскери құрылым мүмкіндігіне дәлелдемелер
келтіріп, ЕО әлемдік саясаттың дербес субъекті бола алады және болуы тиіс
деп санайды 53. Ғылым және саясат фондының қауіпсіздік мәселесі бойынша
ғылыми зерттеу тобының мүшесі К. Швегманн Адаптация придает силу,
интегратор и посредник: роль Германии в НАТО атты еңбегінде САО
құрамындағы неміс әскерлерінің қақтығысты тоқтату және бейбіткерлік
әрекеттеріне қатысқандығын көрсете отырып, бундесвердің одақ шеңберіндегі
маңызын артқандығын дәлелдейді 54. Бұрынғы статс – секретарь Вальтер
Штютцле, Европа между притязаниями и действительностью Структурные
изменения в международных отношениях атты мақаласында қазіргі халықаралық
қатынастардағы ЕО – тың құрылымдық өзгерістері мен даму стратегияларына
зерттеу жасалынған 55.
Орыс тіліне аударылған Германия журналында басылып шыққан С.Н.
Гебтің Гуманитарная помощь для Косово атты еңбегінде қақтығыстың
салдары, жалпы зардаптары мен қауіп қатерлері жайында көптеген құнды
ақпараттар береді. Жалпы мақала адам құқығы мәселесіне бағытталған 56
Ресейлік әдебиеттердің жалпы сипаттағы материалдары.
Ең алдымен қақтығыстың объектісі мен субъектісін тану және жалпы
тарихи оқиғалардың дамуын зерттеу мақсатында біз төмендегідей әдебиеттерді
пайдаландық: А.М. Родригес және М.В. Понамаревтің жетекшілік етуімен
жазылған Новейшая история стран Европы и Америки атты жалпы Еуропа және
Америка континенттері тарихы жайында жазылған оқулықтың 2-ші және 3-ші томы
оның 1945-2000 жж. хронологиялық шеңберін қамтиды. Оның екінші томының
соңғы тарауы Германия мемлекетінің 57, ал үшінші томның үшінші тарауы
Оңтүстік – Шығыс Еуропа аймағына (Югославия) 58 арналған. Аталған
тараулардан біз субъект және объект елдің тарихымен қоса, біз
қарастыратын кезең XX ғ. аяғы мен XXI ғ. басындағы әлеуметтік-экономикалық
жағдайларына, саяси құрылымдарын зерттей оқып, соған сәйкес өзге
әдебиеттерді оқу барысында салыстыра зерттеу жұмысын жүргіздік. Сонымен
қатар, Югославия қақтығыстарының түпнегізін қарастыруда осы оқулықтан
бастау алдық.
Глобализация және регионализм деп аталатын ресейлік арнайы
жинағында жарық көрген бірнеше ғылыми мақалалар қатарын ғаламдану,
аймақтану, ұлтшылдық ұғымдарының түрлері мен өзара қатынастарына
түсініктеме беруді зерттеу жұмысының бір қыры ретінде пайдаландық. Олардың
ішінде мәселен, Д.А. Даниловтың Регионализм, глобализация и формирование
большой Европы 59, Ф.В. Ватульянның Регион в процессе становления
современной системы международных отношений 60, П.В. Халанскийдің
Национализм как фактор регионализации 61, А.В. Ващенко – Балканский
кризис в системе региональных и глобальных противоречий атап көрсетуге
болады 62.
Конфликтология теориясын негіздеу арқылы қақтығыстарды реттеудің
механизмдерін ажыратып қарастыру мақсатында пайдаланылған оқулықтың бірі –
М.М. Лебедеваның Мировая политика атты кітабы 63.
Ресейлік арнайы монографиялық зерттеулерге осы бұрынғы Югославия
территориясындағы қақтығыстарды зерттеумен аса ерекшелікпен шұғылданатын
автор Гуськова Е.Ю. Зерттеуші ғалымның біржақты көзқарастағы көптеген
еңбектерінің ішінен біз соңғы жылдары шыққан мақалаларын қарастырдық. Оның
ішінде атап көрсететін еңбектер - 2004 ж. шыққан Внешняя политика и
безопасность современной России 1991-2002 гг. деп аталатын ресейлік тарихи
хрестоматияның үшінші томында жарық көрген Кризис в Косове 64 атты
ғылыми мақаласы мен инетернет жүйесінен алынған Политика ООН и военные
действия НАТО на территории бывшей Югославии в 90-е годы XX в. 65 атты
еңбегі. Ол аталған бірінші еңбегінде Одақтас Югославия Республикасына
қарасты Косово өлкесінің мәселесін зерттеуде қақтығыс салдарынан орын алған
келісім-шарттармен басқа да деректерге сүйене отырып, қақтығысты реттеу
барысындағы әлемдік қауымдастықтың субъектілері БҰҰ, САО, ЕҚЫҰ ішінде
барлық әрекеттер АҚШ – тың біржақты басшылық етілуімен жүргізілді деп
санайды. Ал екінші зерттеу еңбегінде соғыстың барысын және кейінгі
территорияға енгізілген халықаралық қауымдастықтың миссиялары мен
бақылаушыларының әрекеттерін сипаттайды. А. Ижактың Новая система
европейской безопасности и кризис в Косово атты мақаласын Югославия
оқиғалары қалай болғандығы мен қақтығыстың себеп-салдарынан жалпылама
мағлұмат алу үшін пайдаландық 66. Косово қақтығыстарына байланысты Ресей
Федерациясының көзқарасы мен мүддесі жөнінде ақпараттық материал ретінде
В.Г. Барановскийдің Косово: Российские интересы слишком значительны деп
аталатын ғылыми мақаласын пайдаландық 67. Я. Герасимов және А. Темяшевтың
ортақ ғылыми мақаласында Косово мемлекеттік статусын анықтаудағы
шиеленістердің туындау мүмкіндігі мен шешім қабылдау мерзімінің ұзаққа
созылғандығының салдарын қарастырылған 68. П. Давыдов, О.В. Приходько
және т.б. авторлардың бірлесіп жазған Югославский кризис:
Интернационализация или интервенция? атты еңбектерінде қақтығыстардың шығу
себептерін зерттей келе, халықаралық қауымдастықтың қақтығыстарды реттеуде
БҰҰ мен ЕҚЫҰ – ның рөлі бәсеңдеп, оның орнына АҚШ басшылық жүргізуінің
нәтижесінде ЕО, оның ішінде әсіресе Германия АҚШ саясатының форватері болды
деп санайды 69. Оған кері пікірде дәлел келтіруде Абаева Г. өзінің
Германия и страны Юго-Восточной Европы атты мақаласында Германия
қақтығыстардың басынан бастап өз саясатын ұстанды дей келе, оған дәлел
ретінде Германияның бұрынғы Югославия республикаларының егемендік алу
үрдісінде өзге елдерден бұрын Хорватия мен Словенияның тәуелсіздігін
мойындауын келтіреді 70. Және де қақтығыстарды ретеуде Бонн келіссөздер
орталығының жұмысшы тобын құрды, оған қоса хорваттар мен мұсылмандар үшін
Босния қақтығысы бойынша кеңестік консультациялар ұйымдастырғанын атап
көрсетеді. Осы зерттеу жұмысының орыс тіліндегі негізгі арнайы зерттеу
жұмыстары ретінде К. Э. Шварцкопфтың Роль ФРГ в урегулировании этнических
конфликтов в Косово и Македонии 71, сондай - ақ Юрий Павлов пен
Пагорельскаяның Роль Германии в Балканском кризисе ортақ ғылыми
мақалалары негіз болды 72.
Қазақстандық жалпы сипаттағы материалдар ретінде пайдаланылған
әдебиеттердің бірі – ол Ж.У. Ибрашевтің История международных отношений и
внешней политики атты оқулықтың III – томы 73. Қосымша қарастырған
мәселе – ол аймақтағы екіжақты интеграция және дезинтеграция үрдісі, яғни
батыс Еуропа елдеріндегі бірігу және социалистік кеңістікті қамтыған Шығыс
Еуропадағы ыдырау үрдісі. Ал батыс елдерінің сыртқы саясатына сараптама
жасау барысына құнды ақпараттар беретін М.Е. Шайхутдиновтың Геополитика
Запада: история, теория, практика атты кітабында біршама ғылыми мақалалар
жүйеленіп жинақталған және олар көрсеткіш ретінде оқырмандардың дұрыс бағыт-
бағдар алуына арнайы сұрыпталып, зерттелінген 74.
И. А. Черныхтың К проблеме содержания термина новый мировой
порядок атты ғылыми мақаласын жалпы қазіргі кездегі әлемдік тәртіп жүйесі
жөнінде мағлұмат алу мақсатында және 90 жж. негізгі оқиғаларды жүйелеу үшін
пайдаландық 75.
ЕО – тың ортақ сыртқы саясат, қауіпсіздік және қорғаныс саясаты
институты туралы зерттеу жұмысын жүргізуші авторлар М.Ш. Губайдуллинаның
Общая внешняя политика безопасности и обороны ЕС в современной
региональной системе безопасности 76 және Г.А. Мовкебаеваның Пути
формирования общеевропейской оборонной политики 77, Новые угрозы и
вызовы в контексте европейской безопасности 78 ғылыми мақалаларында
Еуропалық Одақтың қауіпсіздік мәселелері, аталған институттың дамуы туралы,
оның қазіргі кездегі әрекет ету жағдайы баяндалған. Сонымен бірге автор
Губайдуллина осы ортақ сыртқы саясат, қауіпсіздік және қорғаныс саясаты
институтының пайда болуына негіз болған себептердің бірі – Еуропалық
Одақтың өз аймағындағы қақтығыстарды реттеу мен бейбітшілік орнатуда дербес
әрекет етуге қабілетті болмай келгендігі, атап айтқанда бұрынғы Югославия
қақтығыстарында деп көрсетеді.
Арнайы материалдар ретінде М.Ш. Губайдуллинаның Пакт стабильности
для Юго-Восточной Европы и его реализация 79 және Политика безопасности
Германии в многосторонних отношениях: ЕС-ООН-НАТО 80 атты ғылыми
мақалалары жатады. Аталған зерттеу еңбектерін біз халықаралық ұйымдардың
ықпал ету саясатындағы субъектілер ретіндегі рөлін анықтау мақсатында және
тұрақтылық пактісінің орындалу жағдайын жете тану үшін пайдаландық. Сол
сияқты В. Миронов пен И. Черных жетекшілігімен басылып шыққан, Современные
региональные конфликты и их проблемы политического урегулирования деп
аталатын лекциялар жинағының жалпы қақтығыстар сипатының түрлері мен шығу
себептерін сараптауда көмекші құрал ретінде пайдаланылды 81.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы – автор маңызды деректік
материалдар негізінде бірлескен Германияның бүгінгі таңда халықаралық
қатынастар жүйесі мен әлемдік саясатта ықпал етудегі дербес әрекет етуіне
сараптамалық жұмыс жүргізуге тырысты. Соған сәйкес ол сыртқы саясатты
қалыптастыруда мемлекеттің әрекет ету әдіс-тәсілдерін зерттей келе, оның
жан-жақты аспектілерін сараптап, келешектегі мүмкін болатын сыртқы саяси
бағыттарға болжам жасайды.
Жұмыстың практикалық мәні. Германия сыртқы саясатының Оңтүстік –
Шығыс Еуропа аймағындағы этникалық қақтығыстарды реттеуге ықпал ету әрекеті
жөнінде материалдар жоқтың қасы екендігін ескере отырып, халықаралық
қатынастар мамандығының қазақ бөлімінде оқитын студенттер, магистранттар
мен басқа да оқырмандар үшін қажетті құрал деп санаймыз. Зерттеудің ғылыми
нәтижесі халықаралық қатынастардың жаңа жүйесін қалыптастырушы қазіргі
әлемдегі болып жатқан оқиғаларға сараптама жасау үшін тиімді.
Диссертациялық жұмыстың теориялық және методологиялық негізіне жалпы
қабылданған нұсқаулар мен халықаралық қатынастар теориясының әдістері
жатады және олар реализм мен неореализм идеяларына сүйенеді. Реализм мен
неореализм өкілдері халықаралық қатынастардағы маңызды объект ретінде
ұлттық мемлекетті мойындайды. Саяси реализмнің бастапқы тезистерінің бірі
халықаралық қатынастар табиғаты анархиялық жағдайда болады.
Биполярлы жүйе құлағаннан кейін неореалистік әдіс сынға ұшырады,
алайда Германия саясатының бірлескеннен кейінгі ұлттық саясаты өзінің
тарихи кезеңдеріне байланысты нақтылана қоймаса да, ол 50 – жылдан аса
интеграцияланып келе жатқан еуропалық елдердің одағында басты рөлді ойнау
арқылы әлемдік саясатта өз орнын табу мен кемеліне келуге тырысып, өзінің
нақты да дәл ұстанымдарын қалыптастыруда.
Зерттеу жұмысы тарихи және логикалық бірізділік қағидасымен құрылып,
жан-жақты салыстыру арқылы нақты сараптама жүргізіліп, зерттеу объектісі
жүйелік әдіс және екіжақты, яғни объективті, субъективті шарттардың
қатысында орындалды.
Мәселені қорғауға шығару үшін қойылатын нұсқаулар
Соғыс салдары мен соғыстан кейінгі ықпал ету барысында неміс және
еуропалық саясат үшін 90 жж. басынан бұрынғы Югославия территориясындағы
қақтығыстарға Германияның қосқан үлесі өсуде:
1. Германия сыртқы саясатының екі неміс елінің бірлесуінен кейін оның
әлеуметтік-экономикалық қуатының артуына сәйкес үлкен саяси аренаға шығуы
және оның халықаралық қатынастардағы алатын орнының өзгеруі.
2. Негізгі заңның конституциялық өзгеруі (1994 ж. бастап Германия
бундесверінің мемлекеттің сыртына шығуы) Германия Федеративті
Республикасының Косово қақтығысы бойынша сыртқы саясатындағы басқа бір
бағыт ол-неміс әскерлерінің КФОР-ға қатысуы. КФОР-дағы неміс әскерлерінің
саны 4918. Бұл бундесвер бөлімдері Косовоның оңтүстік-батыс жағын
бақылайды, орталығы Призрен қаласы болып саналады. Сербтерге қарсы әуе
соққысында Германия алғаш рет әскери және саяси жаңа құрамымен өз
жауапкершілігін танытты. Косоводағы ықпал етуде Югославияға қарсы САО
операциялары барысында неміс әскерлері тең құқылы деңгейде қатысты және
олар Ұлыбритания мен Францияға қарағанда салыстырмалы түрде қуатты болды.
3. Бәрінен бұрын Германияның рөлі бейбітшілікті орнатудағы дипломатиялық
жолымен ерекшеленеді. Фишердің бейбіт жоспары қақтығысты дипломатиялық
жолмен шешуді қарастырып, соғыстың аяқталуына ықпал етті және ол батыстың
саясаты мен дипломатиясын қалыптастырды. Осы қатынаста Германия рөлі
Еуропалық Кеңес шеңберінде байланыстырушы қызметті ғана көрсетпейді,
сонымен қатар мемлекеттің парасатты, кемеңгерлік ұстанымын танытты.
4. Босқындарды қабылдау ісі және гуманитарлық көмек.
Еуропалық Одақ шеңберінде Германия Федеративті Республикасысан жағынан ең
көп босқындарды қабылдаған мемлекет болып саналады. 1999 жылдың қаңтарынан
2000 жылдың маусымына дейін Еуропалық Одаққа қатысты 97079 мың босқынның
37870 мыңы Германияға қоныс аударды. 1999 жылдың 30 наурызынан 27 мамырға
дейін неміс бундесвері Македония және Албаниямен әуе байланысын орнатып, 8
транспорттық ұшақ 293 рейспен босқындарға шатырлар, азық-түлік және
медициналық құрал-жабдықтар жеткізді
Осы қайырымдылық көрсету ісінде немістің Кап Анамур деп аталатын
жәрдем беруші ұйымы маңызды роль атқарды. Оның жалпы осы бағыттағы фонд
шығынының мөлшері 1999 ж. қыркүйек айының өзінде 50 миллион марканы
құрайды. Неміс азаматтары Косоводағы БҰҰ-ң ЮНМИК уақытша административтік
комиссиясының жұмыстарына белсенді қатысты. Сонымен қатар, Косовода
немістің қызыл бұрышы және басқа да гуманитарлық ұйымдары қызмет етті.
Неміс үкіметінің Косово қақтығысының құрбандарына арналған гуманитарлық
жобаларының жалпы шығыны 1998-1999 жылдарда 229 миллион маркаға жетті, ал
2000 жылы Косово жағдайы тұрақтылығының біршама қалыптастырылуына
байланысты шығын мөлшері 26,6 миллион маркаға түсті.
5. 1999 ж. Кельн саммиті барысындағы арнайы Оңтүстік – Шығыс Еуропа
аймағына бағытталған Германияның тұрақтылық пактісін жобалауы, даярлап
шығаруы мен іс жүзіне асыруының маңызы зор. Сонымен қатар ЕО шеңберіндегі
негізгі дәнекерлік және интегратор қызметін басшылыққа алуда.
Диссертация нәтижесінің апробациясы
Диссертация жұмысының негізгі нұсқаулары мен қорытындылары Современные
проблемы межгосударственных отношений, мировой экономики и международного
права атты 60-шы жас ғалымдар конференциясының 2006 ж. материалдар
жинағында және Еуропалық диалог атты журналдарында ғылыми мақалалары
жарық көрді. 2004-05 оқу жж. тақырыптың негізінде курстық жұмыс қорғалды,
ал 2005-06 оқу жж. Жас ғалымдар конференциясы, Аймақтық проблемалар
атты секциясында магистрлік жұмысының бір бөлігі ретінде Косово және
Македониядағы этникалық қақтығыстарды реттеудегі Германияның ролі (1998-
2001 жж) тақырыбы бойынша баяндама жасады.
1. Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы интеграциялық және
дезинтеграциялық үрдістердің күшеюі.
XX ғ. 80 жж. аяғы мен 90 жж. басында халықаралық қатынастар аренасында
орын алған елеулі өзгерістер, атап айтқанда 1986 жылғы М. Горбачевтің
саяси жаңаша ойлау тұжырымдамасын жариялауы, 1989 жылғы Берлин қамалының
құлауы, 1989 - 1991 жж. Шығыс Еуропадағы мақпал көтерілістер мен әлемдік
социализм жүйесінің құлауы, 1990 жылғы екі Германия елдері бірігуінің
аяқталуы, 1991 ж. Кеңес Одағының құлауы екінші дүниежүзілік соғыстан бері
қалыптасқан биполярлы жүйенің аяқталуына әкеп соқты.75
Аталған оқиғалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
2-17
1. Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы
интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістердің
күшеюі
18-24
1. Еуропалық саясаттың факторы ретіндегі Германия және
оның бірлесуінен кейінгі дербес сыртқы саясаты
25-36
2. Еуропа континентіндегі қақтығысты үрдістер:
Оңтүстік - Шығыс Еуропа дезинтеграциясы
36-39
3. Социалистік Федеративті Югославия Республикасының
құлауы және жаңа Балқан қақтығысы ( Босния және
Герцеговина мен Косово қақтығысы)
40-49
2 Балқандағы қақтығыстарды реттеудің жолдары
және Германияның саясаты
50-51
2.1 Солтүстік альянс және жаңа Бундесвер
51-55
2.2 САО жоспарлары және қақтығыстарды реттеудегі ЕО 55-65
3 Балқан саясатындағы еуропалық фактор
66-69
3.1 Косово және Македониядағы этникалық
Қақтығыстарды реттеудегі Германия дипломатиясы
70-77
3.2 Сербия мен Черногория қатынастары
77-86
3.3 Косово мәселесі
86-88
Қорытынды
89-92
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
93-97
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. XX ғ. 90 жж. әлемдік саяси бетбұрыс
сипатындағы оқиғалар, яғни екі неміс елдері Федеративті Германия
Республикасы мен Германия Демократиялық Республикасының қосылуы, Шығыс және
Батыс қақтығысының аяқталуы, Кеңес Одағының құлауы, Варшава Шарты Ұйымының
тарауы Оңтүстік – Шығыс Еуропа аймағында дезинтеграциялық үрдістердің орын
алуына себепкер болды. Олар екі түрлі жолда дамыды, яғни аймақтағы көпұлтты
және автономиялық республикалардан тұратын федерациялар бейбіт және
қақтығысқа толы формада ыдырауға ұшырады.
Югославияның күйреуі мен ұлтаралық және діндер арасындағы
қақтығыстардың бірте-бірте орын алуына алып келген Балқан түбегіндегі
дағдарыс бірполярлы әлем кезеңіндегі алғашқы аймақтық ірі қақтығыстардың
бірі болып саналды.
Балқан түбегі көп мөлшерде әлемнің өзге аймақтарына қарағанда
радикалды өзгерістер мен тоқтау салынбайтын зорлық – зомбылықтың ортасына
айналды. Сонымен қатар, бұл жер қақтығыстарды реттеу барысындағы жаңа
әдіс – тәсілдердің қолданылған кеңістігі болды. Батыс пен Шығыс қарама -
қайшылықтарының нәтижесінде бұрын қатаң коммунистік ішкі саясат пен
мемлекетаралық тұрақтылық орнаған аймақ 90 жж. мультиэтникалық көп дінді
ұстанушы мемлекеттердің қанқұйлы күйреуін, соғыстар қасіретін, ұлттық
қудалаушылық пен этникалық тазартуды басынан өткізді. Осының барлығы
Еуропалық Одақтың қауіпсіздік кепілдігі болу рөлін қарастырған аймақта орын
алды және тұрақтылық пактісін өз тәжрибесі ретінде қақтығыстардан зардап
шеккен осы аймақ мәселесіне көрегендік шешім қабылдауды қамтамасыз ету үшін
қолданды. Дәл осы жерде зорлық – зомбылық қақтығыстарына тегеурінді шек қою
үшін күш қолдану заңдылығын тану туралы мәселесі ерекше қауырттықты талап
етті.
Балқан түбегінде бүкіл қырғиқабақ соғысы кезеңінде халықтардың
өзін - өзі анықтау шекарасы туралы мәселесінде қалыптасқан халықаралық
консенсус ерекше бір шиеленісті жағдайда болды. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін деколонизация үрдісі халықтардың өзін - өзі анықтау
мақсатында және соның нәтижесінде жүргізілді.
Жалпылама мойындау - өзін-өзі анықтау бұрын колония болған елдерге
тәуелсіздік алып беру қағидасына байланысты болды, алайда ол тәуелсіздік
кейбір мультиэтникалық елдердің бөліктеріне таратылмады. Себебі, арықарайғы
анықталу қағидаларының кейбір мүлде аз халықтар арасында орынсыз таратылуы
көптеген өмір сүруге қабілетсіз мемлекеттердің пайда болуына, бір сөзбен
айтқанда бытыраңқылыққа әкелетін еді.
Коммунизм мен “қырғиқабақ соғысының” аяқталуы мультиэтникалық және
көпдінді мемлекеттер тұтастығын қамтамасыз ететін тәртіп және билік жүйесін
әлсіретті. Югославияның құлауы онда аса қатерлі зорлық – зомбылықтың пайда
болуымен жалғасын тапты, Кеңес Одағында ұқсас үрдісте салыстырмалы түрде
зорлық – зомбылық аса қатерлі болмады, ал Чехословакияда ондай жағдай мүлде
орын алған жоқ. Алайда, көпұлтты мемлекеттердің кейбір бөліктерінің
тәуелсіздік алу құқығын талап ету жағдайы күн тәртібіне халықтардың өзін -
өзі анықтау шекаралары туралы мәселені қояды.
Батыста Балқан түбегін Еуропаның ең дамымай қалған аймағы деген
тенденция қалыптасқан, яғни бірін-бірі жеккөрушілік пен зорлық –
зомбылықтың ордасы деп саналған. Сондықтан да 90 жж. көптеген байқаушылар
осы аймақтағы орын алған ұлттық қудалаушылық, ұлттық тазалауға, Балқан
қақтығыстары нәтижесіне әкелетінін алдын – ала болжау жасаған. Осы мәселеде
әрдайым кімнің дұрыс, кімнің бұрыс екеніне көз жеткізу әрқашанда
қиындыққа әкеледі. Осы жөнінде орынды пікір айтқан Герман сыртқы саяси
қауымдастығының ғылыми – зерттеу институтының проф. Карл Кайзер былай
дейді: диктатор Слобадан Милошевич пен оның билік құрылымындағылардың
бейбіт нұсқа, яғни конфедерация құру бағытына кері әсер еткендігін
ескергеніміз жөн, яғни сол нұсқа арқылы соғыстың бірінен кейін бірі орын
алған қанқұйлы зорлық көрсетулерді болдырмау мүмкіндігі қарастырылған еді.
Милошевич серб ұлтшылдығына ерік берді, ол оның арты кек қайтару салдарына
айналды 1.
Балқандағы жағдайға байланысты қабылданған ұлы державалардың барлық
шараларының шешуші маңызы - билеуші элиталардың этникалық кіші ұлттарға
сыйласу және тактикалық қарым – қатынасты орнатуға бағытталғандығы. Оған
мысал ретінде 1995 ж. Дейтон келісімдерінің орындалуы, сондай-ақ Косово
соғысынан кейінгі қол жеткен келісім – шарттар, тұрақтылық пактісі,
Македониядағы конституциялық реформалар немесе Черногория мен Сербия
арасындағы дәнекерлік ету әрекеті. Бұрынғы Югославия территориясы бойынша
шақырылған халықаралық трибунал және біршама жетістіктерге жеткізген
Милошевич пен т.б. әскери тәртіп бұзушыларды Гаага сотына берудегі қысым
көрсетушіліктің мақсаты тек қана оларға өткен оқиғаларға қатысты қылмыстары
үшін үкім шығару емес, сонымен бірге бұл шаралар аймақтың өзге басшыларына
үрей туғызатын, келешекке бағытталған белгі, яғни халықтар арасындағы
қатынастарда қабылданған заңдылықтардан бас тарту – ауыр жазаға
тартылатындығы көрсетілген.
Балқан түбегі гуманитарлық интервенция жүргізілген алғашқы аймақ
емес, алайда дәл осы жерде осындай саясаттың аса дағдарысты дилеммасы
туындады, яғни оның нәтижелілігі мен заңдылығы туралы мәселе қарастырылды.
Бұрынғы Югославия территориясындағы қақтығыстың алғашқы кезінде әлемдік
державалардың басым көпшілігі осы интервенцияға қаржы бөлуге дайын болмады.
Олардың көпшілігі бұл қақтығыстарды Югославияның ішкі істері ретінде
қарастырып, кез келген араласуға қарсы пікірлер айтты. БҰҰ – ның соғысушы
жақтарды ажыратуға арналған күші ешқандай нәтижеге әкелмеді. Мандаттар
нақты қойылмады, институционалдық шаралары жеткіліксіз, ал әскери құралдары
қанағаттанарлықсыз жағдайда еді.
Балқандағы қақтығыстарды реттеудегі халықаралық комиссия өзінің
Карнеги атындағы фондқа берген 1996 жылғы есебінде былай делінген: 1995
жылға дейінгі Босния және Герцеговина қақтығыстары жөніндегі келіссөздердің
негізгі кемшілігі - жетекші әлемдік державалардың келісімге жету үшін
ертерек күш көрсету қажеттігінен бас тартуы болып саналады1.-3 бет. 1995
ж. күзде Босния - Герцеговина бойынша бекітілген Дейтон келісім – шарттары
мерзімінен кешікті, ал осы кешігу көптеген адамдардың өмірімен бағаланды.
САО елдерінің қақтығысқа араласуы және серб қарулы күштеріне қатысты
хорваттар мен босниялықтарға АҚШ – тың әскери қаруларды сатуға эмбаргоны
алып тастауы – соғысушы екі жақты соңында келіссөздер жүргізуге әкелді.
Күтілген нәтижеге мүмкіндігінше аз әскери күшпен жетуге болатын еді. Балқан
соғыстарының алғашқы кезеңінің өзі бүгінгі таңда мемлекет егемендігінің
бұрынғы анықтамасы еш нәтижеге жеткізбегендігін және сырттағылардың елдің
ішкі істеріне араласуына шек қоюы – халықаралық қоғамнан үкіметтің өз
халқына түзу қатынастың жоқтығы мен халықтың үкімет тарапынан этникалық
тазартулар нәтижесінде қырғынға ұшырағандығын, соғыстар кезінде зорлық
әрекеттерге душар болғандығын жасыра алмайды. Дейтон келісім-шарттарының
жетістігі - АҚШ жетекшілігімен жүргізілген АҚШ, Германия, Франция,
Ұлыбритания, Ресей және Италия елдерінің алдын - ала аралық байланыстырушы
елдер рөлінде келіссөздер марафонын ұйымдастырудың нәтижесі. ***
Зерттеу жұмысының объектісіне 90 жж. Оңтүстік – Шығыс Еуропа
аймағындағы бұрынғы Югославия федерациясының күйреуімен қатар басталған
ұлтаралық қақтығыстар және осы қақтығыстарды реттеудегі Германия
мемлекетінің жүргізген сыртқы саясаты жатады.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты – Германия сыртқы саясатының
бұрынғы Югославия территориясындағы қақтығыстарды реттеу ісіне қатысудағы
рөлін зерттеу. Қойылған мақсатқа жету үшін төмендегі міндеттерді шешуге
баса назар аударылады:
- XX ғ. соңғы онжылдығында екі неміс елінің бірлесуінен кейінгі жаңа
Германия мемлекеті сыртқы саясатының қаншалықты өз еркінше дербес
дамығандығын және неміс қарулы күштерінің САО – тың әскери операцияларына
қатысқаннан кейінгі Германияның халықаралық қатынастар жүйесіндегі
жағдайының өзгеруін тұжырымдау;
- Қақтығыстардың негізгі субъектілерін анықтау арқылы олардың мүдделері мен
зерттелетін оқиғаларға ықпал етудегі рөлін қарастыру;
- Германия Федеративті Республикасының САО пен Одақтас Югославия
республикасы арасындағы қарама-қайшы соғысты тоқтатудағы дипломатиясын
анықтау;
- Германия Федеративті Республикасының бұрынғы Югославия территориясындағы
республикалардың қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуде қосқан
үлесін айқындау;
Жұмыстың хронологиялық шеңбері - XX ғ. 90 жж. екі Германия елінің
қосылуы мен Оңтүстік – Шығыс Еуропада дезинтеграциялық үрдістердің
себебінен туындайтын мультиэтникалық федерациядағы республикалардың дербес
тәуелсіз мемлекетке айналу барысындағы басталған ұлтаралық қақтығыстардан
XXIғ. басына дейін нақты шешімін таппаған еуропалық аймақтағы дағдарысты
қамтиды.
Зерттеу жұмысының тарихнамасына шолу
Диссертацияны жазу барысында бірқатар деректер мен кең ауқымды әдебиеттер
пайдаланылды. Оларды төмендегідей етіп бір жүйеге келтіруге болады.
Деректердің бірінші тобына бұрынғы Югославия территориясында орын
алған қақтығыстарды реттеуге арналған дипломатиялық құжаттар кіреді: 1995
ж. Босния және Герцеговина бейбітшілігіне қатысты қабылданған Дейтон
келісім шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі) 2, 1999 ж. Косовоның өзін-өзі
басқаруы мен ондағы бейбітшілікті қалыптастыру жөніндегі Рамбуйе уақытша
келісім-шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі) 3, ЕҚЫҰ – ның Косоводағы
уақытша бақылау миссиясы туралы келісім-шарты (БҰҰ құжаттарының көшірмесі)
4, 1999ж. Кельн саммитінде қабылданған тұрақтылық пактісі (неміс
тілінде) 5 кіреді. Сонымен қатар 2+4 Die Verhandlungen über die äußeren
Aspekte der Herstellung der deutschen Einheit (неміс елдері бірігуі
жөніндегі жүргізілген келіссөздер, 2+4 келісім-шарты) 6, Неміс сыртқы
істер министрлігінің интернет ресурсындағы сайтынан алынған Aktuelles zur
Kosovo-Frage (Косово мәселесінің өзектілігі) тақырыбындағы арнайы
мәлімдемесі 7 мен БҰҰ – ның қабылдаған резолюциясы 8 жатады. Дейтон
келісім-шарттары Босния мен Герцеговинаның саяси құрылымын, яғни екі
федерациялық жүйе бойынша Сербтік Республика мен Хорваттар мен мұсылмандар
федерациясына бөлуді ұйғарды. БҰҰ – ның 1244 нөмірлі резолюциясы Косово
мәселесін реттеу ендігі кезекте 1999 жылдың 6-шы маусымынан бастап, үлкен
сегіздіктің сыртқы істер министрлер кездесулерінің келісімдері негізінде
орындалады деген қаулы қабылдады. Аталған құжаттар ақпаратқа толы және
қақтығыстарды реттеудің жолдарын зерттеуге көп мүмкіндік береді.
Деректердің екінші тобына бірлескен Германияның алғашқы канцлері
Г. Кольдің Ich wollte Deutcshlsnds Einheit (Мен Германияның бірігуін
қаладым) атты еңбегі 9, Германияның екінші канцлері Герхард Шредердің
Ынтымақтастық негізіндегі әлемдік тәртіп үшін деп аталатын 10, Жалпы
Сыртқы Саясат және Қауіпсіздік Саясатының мәртебелі өкілі Хавьер Солананың
ЕО Конституциясы туралы Франциядағы референдумы, Қытайға қару – жарақ
жеткізуге эмбарго салу, Ресей Федерациясы, АҚШ, Косово туралы 11, және
Еуропалық стратегиялық қауіпсіздік туралы 12 „Internationale Politik“
журналына берген сұхбаттары, Сыртқы істер министрі Клаус Кинкельдің ЕҚЫҰ-
ның алдында сөйлеген сөзі 13, Қазақстан Республикасы президенті Н. Ә.
Назарбаевтың Жүз жылға татитын он жыл 14 атты Қазақстан халқына 10 –
жылдық мерейтойға байланысты жолдауы жатады. Германия канцлері Г. Шредер
мемлекеттің жан-жақты қатынастарына талдау жасай келе, болашақтағы Германия
халықаралық қатынастар жүйесінде өзінің ашық саясатын жүргізе алады дейді.
Елбасымыз Қазақстан Республикасы тәуелсiздiгiнiң он жылдығына арналған
салтанатты жиналыста сөйлеген сөзiнде әлемдегi ең бiр көпұлтты, әрi ең бiр
көпконфессиялы елдiң бірі екендігімізді ескерте отырып былай деген еді:
Адамдардың нәсiлдiк, дiни, ұлттық және әлеуметтiк бөлiнiсi әлi де күллi
әлемнiң мәңгiлiк мерезi болып келедi. Экстремизмнiң түп-тамыры да, мiне,
осында бұқпантайлап жатыр. Терiс түсiнiк, ұлттық ауызбiрлiгiнiң жоқтығы
және дiни, саяси немесе әлеуметтiк себептердi бетперде тұтатын, адамға
деген құрмет сезiмiнiң болмауы әлемнiң түрлi елдерiнде миллиондаған
адамдардың өмiрiн азапқа айналдырып отыр. Бiз мемлекеттiң қолында бар,
өзiмiздiң көпұлтты Отанымыздың әрбiр азаматының қолында бар мүмкiндiктерге
сүйенiп, ортақ шаңырағымыздың аясындағы - Қазақстан Республикасындағы
достықты, сыйластық пен сенiмдi, татулық пен тұрақтылықты сақтауға
мiндеттiмiз. Өзiмiздiң осы алтын қазынамызды ешкiмнiң де бүлдiруiне жол
бермеуіміз керек....
Деректердің үшінші тобына теоретикалық зерттеулер жатады. Оның
ішінде қарастырылған еңбектер қатарына атақты зерттеуші ғалым Г.
Киссинджердің Дипломатия атты еңбегі 15, П.А. Цыганковтың Теория
Международных отношений 16, Қазақстан Республикасы сыртқы істер министрі
Қ. Тоқаевтың Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации 17
атты еңбектері кіреді.
Киссинджердің тұжырымдамасы бойынша, Германияның бірігуден кейінгі
әскери - экономикалық қуатының күшейгендігі сондай еуропалық институттардың
оның өзге еуропалық серіктестерімен арасында тепе-теңдігін қамтамасыз ете
алмайды. Соның негізінде ол әлемдік саясатта ықпалдасу әрекетіне қатысуға
белсене тырысатындығы айтылған. Және де Оңтүстік-Шығыс Еуропасы туралы
автор төмендегі болжамды негіздейді: олар Еуропалық Одақ, Солтүстік альянс
және үшіншіден Ресей Федерациясымен тығыз байланыса отырып, өзінің ешкімнің
жеріне кірмейтіндігін қалыптастыра алады, алайда олардың экономикалық және
саяси қабілеттілігінің артуына ЕО және оның осы аймаққа арналаған
тұрақтылық орнату саясаты ықпал етеді.
П.А. Цыганков конфликтология ұғымына анықтама бере отырып, оның
түрлері мен себептерін анықтай отырып, олардың шешілу механизмдерін зерттей
келе халықаралық қауымдастықтың маңызды рөлін ескертеді. Соған сәйкес
қазіргі кезеңде қалыптасқан аймақтық қақтығыстарды реттеуде, әсіресе
зерттелініп отырған жұмыстың объектісі - бұрынғы Югославия
территориясындағы қақтығыстарды шешуде БҰҰ әлсіздік танытты деген пікірдің
қалыптасуын түсіндірудің барысында оның жаңа заман талаптары мен
қауіптеріне сәйкес өзгеруін, ықпал ету мақсатында орынды реформаларды
енгізуін талап етеді. Осы мәселе жөнінде еліміздің сыртқы істер министрі Қ.
Тоқаев былай дейді: Қақтығыстарды жою шаралары мен механизмдері жағдайына
келетін болсақ, онда қауіпсіздік моделі олардың барлық кезеңдеріне
бағытталуы керек, яғни қақтығыстың алдын – алу мақсатындағы дипломатиядан
бастап, бейбітшілікті мойындатуға дейін қарастырылуы қажет. Сонымен
қатар, еуропалық қауіпсіздік моделі өзіне БҰҰ – ның міндеттерін алуға
болмайды. Бүгінгі күні әлем БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі барысында күш көрсету
әдістері де қолданылуда, алайда тәжірибенің жалғасуы халықаралық
қатынастарда анархияға, бытыраңқылыққа алып келеді. Егер де қақтығыс зорлық
зомбылық көрсету жағдайына жетсе, яғни ол өрбіп, белсенді кезеңге өткен
жағдайда ұжымдық бейбіткерлік акцияларды немесе санкцияларды енгізу орынды.
Алайда ондай әрекет тек қана БҰҰ тарапынан қабылданған шешім бойынша
жүргізілуі қажет.
Деректердің төртінші тобына қазіргі кездегі мерзімдік басылымдар
беттеріндегі материалдар жатады. Оларға ең алдымен САО институттарында
шығарылған орыс тіліндегі арнайы брифингтер: Укрепление мира и
стабильности на Балканах 18, Упрочение мира и стабильности в районах
кризисов 19, НАТО после Праги 20, Преобразованная НАТО 21
жатады. Аталған басылымдар САО – тың қақтығыс кезіндегі жүргізген реттеу
операцияларына сипаттамалар беріліп, оның мүше елдерінің қазіргі Балқан
аймағындағы бейбітшілік пен тұрақтылықты қалыптастырудағы арнайы
миссияларының әрекеті мен ықпал етуі, сонымен қатар альянстың жаңа мақсат-
міндеттері, негізгі бағыттары, жаңа шығысқа қарай кеңею жоспарлары
баяндалған.
Ал зерттелінген жергілікті басылымдар қатарына үш тілдегі газет –
журналдар Der Spiegel, Frankfurter Allgemeine Zeitung, Независимая
газета, Эхо планеты, Итоги, Континент, Егемен Қазақстан, Заман
Қазақстан, Түркістан, Дала мен қала, Сыр бойы жатады.
Мысалы, Der Spiegel 22 журналының 2006 жылғы № 8 басылымында Fromme
Wünsche атты мақала мен Es wird keine Teilung деп аталатын БҰҰ – ның
бейбіткер-дәнекерінің берген сұхбатында оның жетекшілік етуімен Косово
мәселесінің келешегі жөнінде биылғы жылдан бастап қайта келіссөздер
жүргізілетіндігі жарияланды. Орыс тіліндегі журналдар бетінің басым
көпшілігі Гаагадағы Халықаралық Трибуналдың қақтығыс кезінде басшылық еткен
Сербия басшысының үстінен қаралып жатқан сот ісі мен оның нәтижелері
жөніндегі болжамдар мен салдары жайлы жариялаған. Ал қазақ тіліндегі
газеттер бетінде мысалы алсақ, Бағы ашылмаған Балқан (Заман Қазақстан
23.03.1999)23, Косово қақтығыстар күрделене түсуде (Заман Қазақстан
13.03.1998) 24, Боснияда не болып жатыр (Егемен Қазақстан 30.08.1995)
25, Соғыстан кейін де өмір бар екенін ұмытпағанын жөн (Егемен Қазақстан
2.04.1999) 26, Балқан өңірі отқа оранды (Түркістан 7.04.1999) 27,
Югославия әлі де жолайрықта (Түркістан 29.09.2000) 28, Отқа оранған
Югославия (Сыр бойы 3.06.1999) 29, Югославияның ыдырауы (Дала мен қала
8.06.2003) 30 жарияларында зерттелініп отырған объект ретіндегі қақтығыс
жайында, әсіресе нақты оқиғалар мен олардың себеп-салдары мен зардаптары
жөнінде толық ақпараттар берілгенімен, қақтығысқа араласушы субект елдердің
ұстанымы жоқтың қасы. Басым көпшілік ақпараттар ресейлік деректемелерге
сүйенетіні көрінді.
Монографиялық зерттеулер тарихнамасына шолу барысында біз
материалдарды шетелдік (неміс тіліндегі), ресейлік және қазақстандық деп
бөліп қарастырдық. Оның ішінде материалдардың зерттеу дәрежесін жалпы
сипаттағы еңбектер және арнайы әдебиеттер тұрғысында жүйелеуге тырысамыз.
Шетелдік әдебиеттердің жалпы сипаттағы еңбектері. Йоахим Краузенің
Die transatlantischen Beziehungen seit dem Ende des Kalten Krieges
(Қырғиқабақ соғысынан кейінгі трансатлантикалық қатынастар) 31 деп
аталатын еңбегі және Йоханнес Варвик пен Вихард Войкенің Die Zukunft der
NATO. Transatlantische Sicherheit im Wandel (САО – тың болашағы.
Трансатлантикалық қауіпсіздік өзгеруде) 32 атты сараптамалық еңбектері ЕО
елдері мен АҚШ арасындағы ықпал етудегі ортақ жоспарлары, САО–тың Косово
жеріне гуманитарлық интервенциясының түсініктемесі және оның әлемдік
қоғамда әртүрлі талқылануы жөнінде көптеген мағлұмат береді. Сонымен қатар,
аталған еңбектерде соғыстың жүру барысы мен оның салдары және
интервенцияның құқықтық мәселесі қарастырылған. Курт Тудыканың Das OSZE
Handbuch (ЕҚЫҰ анықтамасы) 33 атты еңбегінде Еуропалық Қауымдастық пен
Ынтымақтастық Ұйымының тарихи даму кезеңдері, институционалдық құрылымдары,
әрекет ету механизмдері, қосымша кейбір құжаттар, оның басқа ұйымдармен
қатынастары, кейбір дамушы елдер мен қақтығысты мемлекеттердегі саяси
тұрақтылықты қалыптастыруға бағытталған арнайы миссиялары жөнінде қысқаша
мағлұматтар берілген. Осы анықтаманы біз ЕҚЫҰ – ын аймақтық этникалық
қақтығыстарды реттеудегі субъект ретінде қарастыру барысында оның
миссияларының қызмет ету рөліне назар аудара отырып, оның ықпал ету маңызын
зерттеу үшін қолдандық. Катарина Шютц, Югославияда арнайы тергеу ісін
жүргізген неміс тілшісі 2003 жылғы Die NATO-Intervention in Jugoslawien:
Hintergruende, Nebenwirkungen und Folgen (Югославиядағы НАТО
интервенциясы: себептері, араласуы және салдары) деген еңбегінде НАТО-ны
БҰҰ-ның қағидаларын және адам құқығын бұзғандығы үшін кіналайды 34.
Ал Весь мир баспасынан шыққан орыс тіліндегі бірнеше неміс
авторларының Европеизация и разрешение конфликтов: конкретные исследования
европейской периферии деп аталатын жинақтық кітабы Еуропа
континентіндегі қақтығыстарды реттеудегі еуропаландыру саясатының іс жүзіне
асырылу үрдісіне негізделген. Соған сәйкес осы жинақтағы Гергана Нутчева
мен Мишель Хейссеннің Сербия және Черногория атты бірлесіп шығарған
еңбегінің нәтижесінде біз екі республиканың федерация болып құрылу
тарихынан мағлұмат ала отырып, оның бүгінгі күндегі дағдарысты жағдайын
жете қарастыруға мүмкіндік аламыз 35. Сонымен қатар, аталған
монографиялық зерттеуде екі ел арасындағы туындап отырған қарама-қайшылықты
жою және одақтық құрылымның ыдырауын болдырмау мақсатында Еуропалық Одақтың
дәнекерлік ету тобының 2002 ж. қол қойылған Белград келісімінің негізіне
сүйене отырып ықпалдасуы арқылы федералдық деңгейден конфедерациялық
деңгейге көтеру есебінен демократиялық дамудағы одақтық ынтымақтас
мемлекетті қалыптастыру әрекеттері баяндалған. Аталған келісімнің
нәтижесінде екі елдің ЕО – қа мүше болу перспективасы қарастырылған, соған
сәйкес әлеуметтендіру мен салиқалылық таныту механизмдері арқылы қуатты
болмаса да ортақ мемлекет құрылымын қалыптастыру іс жүзіне асты. Сербия
және Черногория одақтас мемлекеті аралас, яғни федерациялық және
конфедерациялық элементтерден құрайтын гибридті нұсқа. Бұл құрылымды екі
елдегі бірнеше саяси топтар мойындамайды. Мемлекеттер одағының болашағы
Белград шешімінің орындалуына байланысты.
Арнайы материалдарға Хельмут Шмидтің Die Selbstbehauptung Europas
(Еуропаның өзін - өзі анықтауы) 36 және Грегор Шөлгеннің Der Auftritt.
Deutschlands Rückkehr auf die Weltbühne (Германияның әлемдік аренаға қайта
айналып келуі) 37 атты еңбектері жатады. 2000 ж. жарық көрген Die
Selbstbehauptung Europas атты еңбектің авторы өзінің сараптамалық зерттеу
жұмысында Еуропалық Одақтың әлі сыртқы саяси қауіпсіздік саласында әрекет
етуге әлі де толыққанды қабілетсіздігін Босния және Косово қақтығысында
дәлелденгенін негіздей отырып, одақтың арықарай өзін өзі анықтау мақсатында
біршама ұсыныстар келтіреді, атап айтқанда Еуропадағы бел орта мемлекеттер
Германия мен Францияның тығыз ынтымақтастығы мен бірауыздылығы ЕО – тың
қуаттылығын арттырады деген пікірді ұсынады. Халықаралық қатынастардың
білгірі, кейінгі кезең тарихшысы Грегор Шөлген өзінің еңбегінде неміс
сыртқы саясатының бірігуден бері тарихын сол оқиғалардың қалай өрбіп, қалай
дамығандығын өзі басы – қасында жүргендігінің себебінен шынайы әңгімелей
отырып, әлемдік саясатта Германияның жаңа рөлін анықтауға тырысады. Аталған
еңбек біршама әдеби көркем стильде жазылғандықтан және Германия сыртқы
саясатын баяндауда оқырманға дұрыс түсінік қалыптастыруға бағытталғандықтан
зерттеу жұмысын жүргізуде маңызы зор.
Магистрлік зерттеу жұмысының алғашқы тарауы Германияның сыртқы
саясатына бағытталғандықтан, оның қалыптастырылуы мен анықталу бағыт-
бағдарына сараптама жүргізу барысында неміс авторлары Хельга Хафтендорфтың
Deutsche Außenpolitik zwischen Selbstbeschränkung und
Selbstbehauptung 1945-2000 (Неміс сыртқы саясатының өзін - өзі шектеуі мен
анықтауы арасында) 38 пен Ханс Мауль, Себастиан Харниш және Константин
Грунд Deutschland im Abseits? Rot-grüne Außenpolitik 1998-2003 (Германия
сыртқы саясаты шектеулі ме?) 39 атты еңбектерінің үлесі зор. Хельга
Хафтендорф өз еңбегінде екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейінгі
жалпы Германия сыртқы саясатының даму тарихындағы шектеу мен екі неміс
елінің қосылуы кезінен бастап қайта әлемдік саясатқа араласуы арасына
талдау жасай отырып, бүгінгі күннің сыртқы саясатына бағыт бағдар берсе, үш
неміс авторының зерттеу мақаласында белгілі бір шеңбердегі, яғни Г. Шредер
мен Й. Фишер партияларының бірлесіп әрекеттесуі барысындағы ұстанған сыртқы
саясатқа шолу жасап, олардың маңызы мен кемшіліктерін қорытындылайды.
Сонымен қатар Германияның жалпы сыртқы саясаты мен зерттелініп
отырған объект аймаққа қатысты сыртқы саясатты анықтауда интернет
ресурстарынан алынған, шетелдік сарапшы ретінде белорусс авторы А.
Шарапоның Современная внешняя политика Германии атты еңбегін қарастырдық
40.
Ал Косово қақтығысын жою мен реттеу мәселелеріне сараптамалық
зерттеу жұмысын жүргізуде саяси зерттеулер жинағының арнайы басылымында
жарық көрген неміс авторларының монографиялық зерттеу жұмыстары біршама
ақпараттар беріп, ой қалыптастыруға себін тигізді. Атап айтқанда, Вернер
Гумпельдің Der Kosovo-Konflikt – Historische, politische, ethnische und
wirtschaftliche Hintergründe (Косово қақтығысы – саяси, этникалық және
экономикалық салдары) 41 атты еңбегінде аты айтып тұрғандай бұрынғы
Югославия жерінде қақтығыстың шығу себептерін сонау тарихи түп төркінінен
бастап зерттей келе, 90 жж. Федерацияның ыдырау салдарын елдегі
мультиэтникалық және көпдінді топтар арасындағы қақтығыстың орын алуына
алып келген себептердің бірі ретінде көрсетеді. Ал Дитер Блуменвитцтің
Souveränität – Gewaltverbot – Menschenrechte – Eine völkerrechtliche
Bestandsaufnahme nach Abschluß des nicht mandatierten NATO-Einsatzes in Ex-
Jugoslawien (Егемендік, қару қолдануға тыйым салу, адам құқығы – бұрынғы
Югославиядағы САО – тың мандатсыз шешім қабылдауы халықаралық құқықтың
инвентаризациясы) 42 атты еңбегінде жалпы осы аймақтағы қақтығыстар
үрдісін толық сипаттап, ондағы объектіліер мен субъектілер арасындағы
қатынастарды зерттей келе, САО – тың гуманитарлық интервенциясына талдау
жасайды. Сонымен қатар жоғарыда аталған жинақта басылып шыққан Кристиан
Шмидтің Der Kosovokonflikt, auf dem Weg zur gemeinsamen europäischen
Außen- und Sicherheitspolitik (Косово қақтығысы жалпы еуропалық сыртқы
саясат пен қауіпсіздік саясатын құрудың жолында) 43 деп аталатын зерттеу
жұмысында ЕО – тың бұрынғы Югославия территориясында азаматтық соғыс
нәтижесінде қалыптасқан тұрақсыздық пен жаңа қақтығыстардың өрбу қаупін
алдын алу немесе реттеу үшін жеке аймақ акторы ретінде САО - тың
қатысуынсыз әрекет ете алады ма, жоқ па деген мәселені тікелей қарастырып,
сол дербес ықпал ету мақсатындағы арнайы ашылған институттардың рөлі мен
қуаты жөнінде сөз қозғалған. Және де бұл еңбектің ерекшелігі – ол арнайы
материал ретінде Германия мемлекетінің сыртқы саясатына сәйкес оның
Еуропалық Одақтың басты дәнекері мен негізгі интегратор ретіндегі рөлі
басты назарға алынған. Одақ атынан жетекшілік рөлді ойнаған Германияның
жалпы аймақтағы еуропалық тұтастықты қалыптастыру мақсатында Оңтүстік –
Шығыс Еуропа ауданындағы тұрақтылық пен бейбітшілікті орнатудың және соған
ықпал етудің негізгі механизмдерін қолдана отырып, этникалық топтар
арасындағы қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуге тырысатындығы әңгімеленген.
Кристиан Хаккенің Deutschland und der Kosovokonflikt (Германия және
Косово қақтығысы) 44 атты еңбегінде Балқан түбегіндегі ұлтаралық
қақтығыстарды тоқтатуда, нақтырақ айтқанда 90 жж. басындағы Босния және
Герцеговина қақтығыстары мен кейінгі мерзімі жетілген кездегі Косово
албандары мен сербтер арасындағы қақтығыстарды реттеудегі Германияның
Солтүстік альянстың әскери блогында қатысқан неміс бундесверінің рөлі және
соғыстан кейінгі неміс әскери континентінің соғыс болған ошақтардағы
бейбіткерлік әрекеттері сипатталған. Одан басқа аталған еңбек қақтығыстарға
ықпал етудегі Германия басшылығының, яғни Г. Шредер мен елдің сыртқы істер
министрі Й. Фишердің ұстанған саясатының маңызды рөлін анықтайды.
Қақтығыстан кейінгі бұрынғы Югославия территориясындағы мемлекеттердегі
саяси және экономикалық тұрақсыздықты жою мен оны қалпына келтіру
мақсатында ЕО шеңберінде атқарған Германияның қызметі ерекшеленген, атап
айтқанда 1999 ж. Кельн саммиті барысындағы Фишер жоспары негізінде
қалыптасқан Оңтүстік – Шығыс Еуропа елдері үшін тұрақтылық пактісінің
маңызы зор. Сонымен қатар, әлсіз тұралаған мемлекеттер қоғамындағы
әлеуметтік жағдайды көтеру мақсатында және сол республикалардың болашақтағы
даму жолы демократиялық бағытта жүргізілуіне дәнекерлік етуі – ғасырлар
бойы шешімін таппаған осы аталған аймақтың муьтиэтникалық және көпдінді
топтар арасындағы территориялық және діни қақтығыстардың толастауының және
ашық болашақтағы сол ұлттардың бейбіт өмір сүруінің бірден – бір кепілдігі
деп қарастырылған. Осы келтірілген ақпараттарға ұқсас қосымша материал
ретінде интернет желісінен алынған Йоахим Краузенің Deutschland und die
Kosovo-Krise (Германия және Косово дағдарысы) 45 атты мақаласын
пайдаландық.
Оңтүстік-шығыс Еуропа елдері бойынша Цюрих және Франкфурт
газеттерінде 30 жыл бойы қызмет еткен, бүкіл аймаққа танымал жазушы Виктор
Майер Wie Jugoslawien verspielt wurde (Югославия мәселесі қалай
жүргізілді) деп аталатын кітабында Югославияның ыдырауы мен тарихи
себептерін, Балқан түбегіндегі қанды қақтығысқа жауаптыларды көрсетіп,
оқиғаның бұрмаланған жерлерін түзетуге тырысады 46.
Арнайы материалдар қатарына жататын тағы бір топты ерекшелейтін
болсақ ондағы авторлар Еуропалық Одақ және Германия сыртқы саясаты және
оның ішінде осы Оңтүстік Еуропа аймағындағы қақтығыстарға қатысты
ұстанымына байланысты неміс авторларының орыс тіліндегі еңбектері. Олардың
басым көпшілігі Ресей сыртқы істер министрлігінің мерзімдік басылымы
Internationale Politik журналының орысша мұқабасында шығарылған. Олардың
ішінде жалпы Германияның сыртқы саясаттағы орны мен анықталуы жөнінде В.
фон Бредов. Новый опыт, новые критерии. Облик и созидательная сила
германской внешней политики атты еңбегінде жалпы жан-жақты зерттеулер
жүргізе отырып, негізгі түйінді ЕО шеңберінде САО – пен серіктестікте
болумен байланыстырса 47, В. Ишингер Через перемены к стабильности
48 және Германия (орыс тіліндегі аудармасында) журналындағы Контуры
новой Германской внешней политики 49 атты мақалаларында неміс сыртқы
саясатына шолу жасай отырып, ондағы кезеңдік ауысулардан тұрақтылыққа
бағытталу мақсатында трансатлантикалық серіктестікте келешектегі
ынтымақтасуда біршама ескертулер мен ұсыныстар жасайды. Сондай – ақ, Э.
Зандшнайдер өзінің Координаты германской внешней политики или какая
политика нужна Германии еңбегінде Германия сыртқы саясатына болжамдар
келтіре отырып, бүгінгі ғаламдану үрдісіндегі белең алған тәуелділік
теориясының негізінде жан-жақты бірлесу мен ынтымақтасудың маңыздылығына
байланысты бірнеше ұсыныстар келтіреді 50. Ал Мари-Жанин Калик болса,
Балканы: вызовы для Европы, Еуропалық Одақтың қазіргі кезеңдегі сыртқы
саясатындағы алаңдатарлық жағдай – Оңтүстік – Шығыс Еуропа мәселесі деп
қарастыра отырып, оның құралымдық мәселелерін шешуде жаңа Фессолоникадағы
саммитің рөлін жоғары бағалайды, алайда сонымен қатар ендігі мәселелер
қатарына республикалар арасындағы бірлесіп ынтымақтасу саясатындағы
келіспеушіліктерді жою курсына баса назар аудару қажет деп санайды 51.
Бертельсманн атындағы фондтың Халықаралық түсіністік бөлімінің
меңгерушісі Йозеф Яннинг өзінің Внешнеполитические итоги деятельности
“красно-зеленой” коалиции атты еңбегінде Германияның социал-демократиялық
және жасылдардың партияларының коалициялық құрылымдағы қызметтеріне
сараптамалық зерттеу жұмысын жүргізе отырып, олардың ұстанған саясатына
қолдау көрсетеді, сонымен бірге келешектегі сыртқы саясатты ЕО – тың сыртқы
саясатымен ұштастыра отырып, интеграция үрдісінің тереңдетілуі арқылы оның
кеңею үрдісі, оның ішінде Оңтүстік – Шығыс Еуропаға қарай кеңейтілуі осы
аймақтың тұрақтылығын қамтамасыз ететін бірден – бір дұрыс жол болып
табылатындығына сенім білдіреді 52. Федералды канцлердің ведомстосындағы
бесінші бөлім Еуропалық саясаттың жетекшісі Э Любкемайер өзінің Проект
Европа атты еңбегінде ЕО әлі күнге дейін әлемдік саясаттың барлық
салаларында бірыңғай өкілеттілігін ала алмағандығын көрсете отырып, ең
алдымен оның ортақ қауіпсіздік және қорғаныс саясаты саяси институт ретінде
дербес қызмет етіп, дербес әскери құрылым мүмкіндігіне дәлелдемелер
келтіріп, ЕО әлемдік саясаттың дербес субъекті бола алады және болуы тиіс
деп санайды 53. Ғылым және саясат фондының қауіпсіздік мәселесі бойынша
ғылыми зерттеу тобының мүшесі К. Швегманн Адаптация придает силу,
интегратор и посредник: роль Германии в НАТО атты еңбегінде САО
құрамындағы неміс әскерлерінің қақтығысты тоқтату және бейбіткерлік
әрекеттеріне қатысқандығын көрсете отырып, бундесвердің одақ шеңберіндегі
маңызын артқандығын дәлелдейді 54. Бұрынғы статс – секретарь Вальтер
Штютцле, Европа между притязаниями и действительностью Структурные
изменения в международных отношениях атты мақаласында қазіргі халықаралық
қатынастардағы ЕО – тың құрылымдық өзгерістері мен даму стратегияларына
зерттеу жасалынған 55.
Орыс тіліне аударылған Германия журналында басылып шыққан С.Н.
Гебтің Гуманитарная помощь для Косово атты еңбегінде қақтығыстың
салдары, жалпы зардаптары мен қауіп қатерлері жайында көптеген құнды
ақпараттар береді. Жалпы мақала адам құқығы мәселесіне бағытталған 56
Ресейлік әдебиеттердің жалпы сипаттағы материалдары.
Ең алдымен қақтығыстың объектісі мен субъектісін тану және жалпы
тарихи оқиғалардың дамуын зерттеу мақсатында біз төмендегідей әдебиеттерді
пайдаландық: А.М. Родригес және М.В. Понамаревтің жетекшілік етуімен
жазылған Новейшая история стран Европы и Америки атты жалпы Еуропа және
Америка континенттері тарихы жайында жазылған оқулықтың 2-ші және 3-ші томы
оның 1945-2000 жж. хронологиялық шеңберін қамтиды. Оның екінші томының
соңғы тарауы Германия мемлекетінің 57, ал үшінші томның үшінші тарауы
Оңтүстік – Шығыс Еуропа аймағына (Югославия) 58 арналған. Аталған
тараулардан біз субъект және объект елдің тарихымен қоса, біз
қарастыратын кезең XX ғ. аяғы мен XXI ғ. басындағы әлеуметтік-экономикалық
жағдайларына, саяси құрылымдарын зерттей оқып, соған сәйкес өзге
әдебиеттерді оқу барысында салыстыра зерттеу жұмысын жүргіздік. Сонымен
қатар, Югославия қақтығыстарының түпнегізін қарастыруда осы оқулықтан
бастау алдық.
Глобализация және регионализм деп аталатын ресейлік арнайы
жинағында жарық көрген бірнеше ғылыми мақалалар қатарын ғаламдану,
аймақтану, ұлтшылдық ұғымдарының түрлері мен өзара қатынастарына
түсініктеме беруді зерттеу жұмысының бір қыры ретінде пайдаландық. Олардың
ішінде мәселен, Д.А. Даниловтың Регионализм, глобализация и формирование
большой Европы 59, Ф.В. Ватульянның Регион в процессе становления
современной системы международных отношений 60, П.В. Халанскийдің
Национализм как фактор регионализации 61, А.В. Ващенко – Балканский
кризис в системе региональных и глобальных противоречий атап көрсетуге
болады 62.
Конфликтология теориясын негіздеу арқылы қақтығыстарды реттеудің
механизмдерін ажыратып қарастыру мақсатында пайдаланылған оқулықтың бірі –
М.М. Лебедеваның Мировая политика атты кітабы 63.
Ресейлік арнайы монографиялық зерттеулерге осы бұрынғы Югославия
территориясындағы қақтығыстарды зерттеумен аса ерекшелікпен шұғылданатын
автор Гуськова Е.Ю. Зерттеуші ғалымның біржақты көзқарастағы көптеген
еңбектерінің ішінен біз соңғы жылдары шыққан мақалаларын қарастырдық. Оның
ішінде атап көрсететін еңбектер - 2004 ж. шыққан Внешняя политика и
безопасность современной России 1991-2002 гг. деп аталатын ресейлік тарихи
хрестоматияның үшінші томында жарық көрген Кризис в Косове 64 атты
ғылыми мақаласы мен инетернет жүйесінен алынған Политика ООН и военные
действия НАТО на территории бывшей Югославии в 90-е годы XX в. 65 атты
еңбегі. Ол аталған бірінші еңбегінде Одақтас Югославия Республикасына
қарасты Косово өлкесінің мәселесін зерттеуде қақтығыс салдарынан орын алған
келісім-шарттармен басқа да деректерге сүйене отырып, қақтығысты реттеу
барысындағы әлемдік қауымдастықтың субъектілері БҰҰ, САО, ЕҚЫҰ ішінде
барлық әрекеттер АҚШ – тың біржақты басшылық етілуімен жүргізілді деп
санайды. Ал екінші зерттеу еңбегінде соғыстың барысын және кейінгі
территорияға енгізілген халықаралық қауымдастықтың миссиялары мен
бақылаушыларының әрекеттерін сипаттайды. А. Ижактың Новая система
европейской безопасности и кризис в Косово атты мақаласын Югославия
оқиғалары қалай болғандығы мен қақтығыстың себеп-салдарынан жалпылама
мағлұмат алу үшін пайдаландық 66. Косово қақтығыстарына байланысты Ресей
Федерациясының көзқарасы мен мүддесі жөнінде ақпараттық материал ретінде
В.Г. Барановскийдің Косово: Российские интересы слишком значительны деп
аталатын ғылыми мақаласын пайдаландық 67. Я. Герасимов және А. Темяшевтың
ортақ ғылыми мақаласында Косово мемлекеттік статусын анықтаудағы
шиеленістердің туындау мүмкіндігі мен шешім қабылдау мерзімінің ұзаққа
созылғандығының салдарын қарастырылған 68. П. Давыдов, О.В. Приходько
және т.б. авторлардың бірлесіп жазған Югославский кризис:
Интернационализация или интервенция? атты еңбектерінде қақтығыстардың шығу
себептерін зерттей келе, халықаралық қауымдастықтың қақтығыстарды реттеуде
БҰҰ мен ЕҚЫҰ – ның рөлі бәсеңдеп, оның орнына АҚШ басшылық жүргізуінің
нәтижесінде ЕО, оның ішінде әсіресе Германия АҚШ саясатының форватері болды
деп санайды 69. Оған кері пікірде дәлел келтіруде Абаева Г. өзінің
Германия и страны Юго-Восточной Европы атты мақаласында Германия
қақтығыстардың басынан бастап өз саясатын ұстанды дей келе, оған дәлел
ретінде Германияның бұрынғы Югославия республикаларының егемендік алу
үрдісінде өзге елдерден бұрын Хорватия мен Словенияның тәуелсіздігін
мойындауын келтіреді 70. Және де қақтығыстарды ретеуде Бонн келіссөздер
орталығының жұмысшы тобын құрды, оған қоса хорваттар мен мұсылмандар үшін
Босния қақтығысы бойынша кеңестік консультациялар ұйымдастырғанын атап
көрсетеді. Осы зерттеу жұмысының орыс тіліндегі негізгі арнайы зерттеу
жұмыстары ретінде К. Э. Шварцкопфтың Роль ФРГ в урегулировании этнических
конфликтов в Косово и Македонии 71, сондай - ақ Юрий Павлов пен
Пагорельскаяның Роль Германии в Балканском кризисе ортақ ғылыми
мақалалары негіз болды 72.
Қазақстандық жалпы сипаттағы материалдар ретінде пайдаланылған
әдебиеттердің бірі – ол Ж.У. Ибрашевтің История международных отношений и
внешней политики атты оқулықтың III – томы 73. Қосымша қарастырған
мәселе – ол аймақтағы екіжақты интеграция және дезинтеграция үрдісі, яғни
батыс Еуропа елдеріндегі бірігу және социалистік кеңістікті қамтыған Шығыс
Еуропадағы ыдырау үрдісі. Ал батыс елдерінің сыртқы саясатына сараптама
жасау барысына құнды ақпараттар беретін М.Е. Шайхутдиновтың Геополитика
Запада: история, теория, практика атты кітабында біршама ғылыми мақалалар
жүйеленіп жинақталған және олар көрсеткіш ретінде оқырмандардың дұрыс бағыт-
бағдар алуына арнайы сұрыпталып, зерттелінген 74.
И. А. Черныхтың К проблеме содержания термина новый мировой
порядок атты ғылыми мақаласын жалпы қазіргі кездегі әлемдік тәртіп жүйесі
жөнінде мағлұмат алу мақсатында және 90 жж. негізгі оқиғаларды жүйелеу үшін
пайдаландық 75.
ЕО – тың ортақ сыртқы саясат, қауіпсіздік және қорғаныс саясаты
институты туралы зерттеу жұмысын жүргізуші авторлар М.Ш. Губайдуллинаның
Общая внешняя политика безопасности и обороны ЕС в современной
региональной системе безопасности 76 және Г.А. Мовкебаеваның Пути
формирования общеевропейской оборонной политики 77, Новые угрозы и
вызовы в контексте европейской безопасности 78 ғылыми мақалаларында
Еуропалық Одақтың қауіпсіздік мәселелері, аталған институттың дамуы туралы,
оның қазіргі кездегі әрекет ету жағдайы баяндалған. Сонымен бірге автор
Губайдуллина осы ортақ сыртқы саясат, қауіпсіздік және қорғаныс саясаты
институтының пайда болуына негіз болған себептердің бірі – Еуропалық
Одақтың өз аймағындағы қақтығыстарды реттеу мен бейбітшілік орнатуда дербес
әрекет етуге қабілетті болмай келгендігі, атап айтқанда бұрынғы Югославия
қақтығыстарында деп көрсетеді.
Арнайы материалдар ретінде М.Ш. Губайдуллинаның Пакт стабильности
для Юго-Восточной Европы и его реализация 79 және Политика безопасности
Германии в многосторонних отношениях: ЕС-ООН-НАТО 80 атты ғылыми
мақалалары жатады. Аталған зерттеу еңбектерін біз халықаралық ұйымдардың
ықпал ету саясатындағы субъектілер ретіндегі рөлін анықтау мақсатында және
тұрақтылық пактісінің орындалу жағдайын жете тану үшін пайдаландық. Сол
сияқты В. Миронов пен И. Черных жетекшілігімен басылып шыққан, Современные
региональные конфликты и их проблемы политического урегулирования деп
аталатын лекциялар жинағының жалпы қақтығыстар сипатының түрлері мен шығу
себептерін сараптауда көмекші құрал ретінде пайдаланылды 81.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы – автор маңызды деректік
материалдар негізінде бірлескен Германияның бүгінгі таңда халықаралық
қатынастар жүйесі мен әлемдік саясатта ықпал етудегі дербес әрекет етуіне
сараптамалық жұмыс жүргізуге тырысты. Соған сәйкес ол сыртқы саясатты
қалыптастыруда мемлекеттің әрекет ету әдіс-тәсілдерін зерттей келе, оның
жан-жақты аспектілерін сараптап, келешектегі мүмкін болатын сыртқы саяси
бағыттарға болжам жасайды.
Жұмыстың практикалық мәні. Германия сыртқы саясатының Оңтүстік –
Шығыс Еуропа аймағындағы этникалық қақтығыстарды реттеуге ықпал ету әрекеті
жөнінде материалдар жоқтың қасы екендігін ескере отырып, халықаралық
қатынастар мамандығының қазақ бөлімінде оқитын студенттер, магистранттар
мен басқа да оқырмандар үшін қажетті құрал деп санаймыз. Зерттеудің ғылыми
нәтижесі халықаралық қатынастардың жаңа жүйесін қалыптастырушы қазіргі
әлемдегі болып жатқан оқиғаларға сараптама жасау үшін тиімді.
Диссертациялық жұмыстың теориялық және методологиялық негізіне жалпы
қабылданған нұсқаулар мен халықаралық қатынастар теориясының әдістері
жатады және олар реализм мен неореализм идеяларына сүйенеді. Реализм мен
неореализм өкілдері халықаралық қатынастардағы маңызды объект ретінде
ұлттық мемлекетті мойындайды. Саяси реализмнің бастапқы тезистерінің бірі
халықаралық қатынастар табиғаты анархиялық жағдайда болады.
Биполярлы жүйе құлағаннан кейін неореалистік әдіс сынға ұшырады,
алайда Германия саясатының бірлескеннен кейінгі ұлттық саясаты өзінің
тарихи кезеңдеріне байланысты нақтылана қоймаса да, ол 50 – жылдан аса
интеграцияланып келе жатқан еуропалық елдердің одағында басты рөлді ойнау
арқылы әлемдік саясатта өз орнын табу мен кемеліне келуге тырысып, өзінің
нақты да дәл ұстанымдарын қалыптастыруда.
Зерттеу жұмысы тарихи және логикалық бірізділік қағидасымен құрылып,
жан-жақты салыстыру арқылы нақты сараптама жүргізіліп, зерттеу объектісі
жүйелік әдіс және екіжақты, яғни объективті, субъективті шарттардың
қатысында орындалды.
Мәселені қорғауға шығару үшін қойылатын нұсқаулар
Соғыс салдары мен соғыстан кейінгі ықпал ету барысында неміс және
еуропалық саясат үшін 90 жж. басынан бұрынғы Югославия территориясындағы
қақтығыстарға Германияның қосқан үлесі өсуде:
1. Германия сыртқы саясатының екі неміс елінің бірлесуінен кейін оның
әлеуметтік-экономикалық қуатының артуына сәйкес үлкен саяси аренаға шығуы
және оның халықаралық қатынастардағы алатын орнының өзгеруі.
2. Негізгі заңның конституциялық өзгеруі (1994 ж. бастап Германия
бундесверінің мемлекеттің сыртына шығуы) Германия Федеративті
Республикасының Косово қақтығысы бойынша сыртқы саясатындағы басқа бір
бағыт ол-неміс әскерлерінің КФОР-ға қатысуы. КФОР-дағы неміс әскерлерінің
саны 4918. Бұл бундесвер бөлімдері Косовоның оңтүстік-батыс жағын
бақылайды, орталығы Призрен қаласы болып саналады. Сербтерге қарсы әуе
соққысында Германия алғаш рет әскери және саяси жаңа құрамымен өз
жауапкершілігін танытты. Косоводағы ықпал етуде Югославияға қарсы САО
операциялары барысында неміс әскерлері тең құқылы деңгейде қатысты және
олар Ұлыбритания мен Францияға қарағанда салыстырмалы түрде қуатты болды.
3. Бәрінен бұрын Германияның рөлі бейбітшілікті орнатудағы дипломатиялық
жолымен ерекшеленеді. Фишердің бейбіт жоспары қақтығысты дипломатиялық
жолмен шешуді қарастырып, соғыстың аяқталуына ықпал етті және ол батыстың
саясаты мен дипломатиясын қалыптастырды. Осы қатынаста Германия рөлі
Еуропалық Кеңес шеңберінде байланыстырушы қызметті ғана көрсетпейді,
сонымен қатар мемлекеттің парасатты, кемеңгерлік ұстанымын танытты.
4. Босқындарды қабылдау ісі және гуманитарлық көмек.
Еуропалық Одақ шеңберінде Германия Федеративті Республикасысан жағынан ең
көп босқындарды қабылдаған мемлекет болып саналады. 1999 жылдың қаңтарынан
2000 жылдың маусымына дейін Еуропалық Одаққа қатысты 97079 мың босқынның
37870 мыңы Германияға қоныс аударды. 1999 жылдың 30 наурызынан 27 мамырға
дейін неміс бундесвері Македония және Албаниямен әуе байланысын орнатып, 8
транспорттық ұшақ 293 рейспен босқындарға шатырлар, азық-түлік және
медициналық құрал-жабдықтар жеткізді
Осы қайырымдылық көрсету ісінде немістің Кап Анамур деп аталатын
жәрдем беруші ұйымы маңызды роль атқарды. Оның жалпы осы бағыттағы фонд
шығынының мөлшері 1999 ж. қыркүйек айының өзінде 50 миллион марканы
құрайды. Неміс азаматтары Косоводағы БҰҰ-ң ЮНМИК уақытша административтік
комиссиясының жұмыстарына белсенді қатысты. Сонымен қатар, Косовода
немістің қызыл бұрышы және басқа да гуманитарлық ұйымдары қызмет етті.
Неміс үкіметінің Косово қақтығысының құрбандарына арналған гуманитарлық
жобаларының жалпы шығыны 1998-1999 жылдарда 229 миллион маркаға жетті, ал
2000 жылы Косово жағдайы тұрақтылығының біршама қалыптастырылуына
байланысты шығын мөлшері 26,6 миллион маркаға түсті.
5. 1999 ж. Кельн саммиті барысындағы арнайы Оңтүстік – Шығыс Еуропа
аймағына бағытталған Германияның тұрақтылық пактісін жобалауы, даярлап
шығаруы мен іс жүзіне асыруының маңызы зор. Сонымен қатар ЕО шеңберіндегі
негізгі дәнекерлік және интегратор қызметін басшылыққа алуда.
Диссертация нәтижесінің апробациясы
Диссертация жұмысының негізгі нұсқаулары мен қорытындылары Современные
проблемы межгосударственных отношений, мировой экономики и международного
права атты 60-шы жас ғалымдар конференциясының 2006 ж. материалдар
жинағында және Еуропалық диалог атты журналдарында ғылыми мақалалары
жарық көрді. 2004-05 оқу жж. тақырыптың негізінде курстық жұмыс қорғалды,
ал 2005-06 оқу жж. Жас ғалымдар конференциясы, Аймақтық проблемалар
атты секциясында магистрлік жұмысының бір бөлігі ретінде Косово және
Македониядағы этникалық қақтығыстарды реттеудегі Германияның ролі (1998-
2001 жж) тақырыбы бойынша баяндама жасады.
1. Биполярлы жүйенің аяқталуы және Европадағы интеграциялық және
дезинтеграциялық үрдістердің күшеюі.
XX ғ. 80 жж. аяғы мен 90 жж. басында халықаралық қатынастар аренасында
орын алған елеулі өзгерістер, атап айтқанда 1986 жылғы М. Горбачевтің
саяси жаңаша ойлау тұжырымдамасын жариялауы, 1989 жылғы Берлин қамалының
құлауы, 1989 - 1991 жж. Шығыс Еуропадағы мақпал көтерілістер мен әлемдік
социализм жүйесінің құлауы, 1990 жылғы екі Германия елдері бірігуінің
аяқталуы, 1991 ж. Кеңес Одағының құлауы екінші дүниежүзілік соғыстан бері
қалыптасқан биполярлы жүйенің аяқталуына әкеп соқты.75
Аталған оқиғалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz