Қазақстан Республикасының жастар саясаты
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы 10
1.2. Қазақстанның егемендігі . жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алгы
шарты 12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 18
2.1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Жастарды әлеуметтік саладағы қорғау саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 МЕМЛЕКЕТТІК ЖАСТАР САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
БАСЫМДЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.1. «Қазақстан . 2030» Стратегиясына орай Мемлекеттік жастар саясаты
дамуының перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы 10
1.2. Қазақстанның егемендігі . жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алгы
шарты 12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 18
2.1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Жастарды әлеуметтік саладағы қорғау саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 МЕМЛЕКЕТТІК ЖАСТАР САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
БАСЫМДЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3.1. «Қазақстан . 2030» Стратегиясына орай Мемлекеттік жастар саясаты
дамуының перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуындағы алғашқы атқарылуы тиіс мәселе жастар саясатының қалыптасуы, жүзеге асырылуы болып табылады. Бұл салаға басымдық берілуінің басты себебі Республиканың демократиясы мен экономикасы дамыған елге айналуға көмек болар тіректерді түзуінде жатыр.
Бүгінгі таңның ең ұлы мұраты - тәуелсіздік идеясын қалыптастыру болып отырғаны анық. Жас ұрпақтың санасын қалыптастыру мақсатында Республикамызда жастардың жаңа саясаты жасалуда, әлеуметтік белсенділік мәселесіне, республиканың мемлекеттік тәуелсіздігінің нығаюы барысындағы жастардың орны мен рөліне баса назар аудурылуда.
Біріншіден, қазіргі кезеңдегі ел дамуындағы ең өзекті мәселе мемлекеттің жастарға деген жаңаша қарым-қатынасын қалыптастыру болып табылады. Бұл жөнінде Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев былай деген болатын: «Біз бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен, болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен жаңғыртуға тиіспіз» [1]. Осы теориялық-әдістемелік тұжырымға еліміздің жүзеге асырып жатқан жастар саясатының маңызы мен рөлі жинақталған.
Екіншіден, Қазақстан қоғамының дамудың жаңа сатысына көтерілген кезеңінде жастар әртүрлі әлеуметтік топтардың конгломератынан тұратын (топтарды) ерекше демографиялық топты құрап отыр. Ол топ саяси көзқарастарымен, ұлттық құндылықтарға деген ұмтылыстарымен ерекшеленеді.
Үшіншіден, қазақ ұлты жастарының ұлттық идеясы өз дәрежесінде емес. Оны тіл, діл, дін, салт – дәстүр салаларындағы келеңсіздіктерден байқауға болады. Олардың санасы жеке меншіктік, бай және кедей психологиясы дәрежесінен аса алмайтын жағдайда.
Төртіншіден, кейбір саяси партиялардың атынан шығып жүрген жастар ұйымдары акциялары арзан ырду - дырдулардан әрі бара алмауда. Оларды Отан сүйгіштік рухта, әртүрлі саяси күштердің жетегінде кетпейтіндей етіп тәрбиелеу қажет. Мақсат - Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын корпоративтік мүдделер шегінен шығарып, оны жалпыұлттық дәрежеге көтеруде болмақ.
Бесіншіден, жастар арасындағы девиантты мінез - құлық көбеймесе азаяр емес. Есірткі мәселесі жастар үшін үлкен күрделі проблема. Оған қарсы күресті бүкіл қоғам болып жүргізіп,бұл мәселе қоғамдық ұйымдардың да алдындағы міндеттердің бірі екенін ескеру керек.
Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - жастардың шығармашылық, жаңашылдық қуатын қоғамды алға бастар күшке айналдыру. «Бақытты бала, бесікте еркін өседі» [2] - деп белгілі саясаткер Әлихан Бөкейханов айтқандай, алтыншыдан, бұл мәселе жастар арасында орын алып жатқан негізгі заңдылықтарды жинақтап және сараптап, ғылыми тұжырым мен ұсыныстарды қарастырып, мемлекеттІк жастар саясатын тұтастай ойластырғанда ғана шешімін таппақ. Осы айтылғанның барлығы егеменді Қазақстанның
Бүгінгі таңның ең ұлы мұраты - тәуелсіздік идеясын қалыптастыру болып отырғаны анық. Жас ұрпақтың санасын қалыптастыру мақсатында Республикамызда жастардың жаңа саясаты жасалуда, әлеуметтік белсенділік мәселесіне, республиканың мемлекеттік тәуелсіздігінің нығаюы барысындағы жастардың орны мен рөліне баса назар аудурылуда.
Біріншіден, қазіргі кезеңдегі ел дамуындағы ең өзекті мәселе мемлекеттің жастарға деген жаңаша қарым-қатынасын қалыптастыру болып табылады. Бұл жөнінде Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев былай деген болатын: «Біз бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен, болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен жаңғыртуға тиіспіз» [1]. Осы теориялық-әдістемелік тұжырымға еліміздің жүзеге асырып жатқан жастар саясатының маңызы мен рөлі жинақталған.
Екіншіден, Қазақстан қоғамының дамудың жаңа сатысына көтерілген кезеңінде жастар әртүрлі әлеуметтік топтардың конгломератынан тұратын (топтарды) ерекше демографиялық топты құрап отыр. Ол топ саяси көзқарастарымен, ұлттық құндылықтарға деген ұмтылыстарымен ерекшеленеді.
Үшіншіден, қазақ ұлты жастарының ұлттық идеясы өз дәрежесінде емес. Оны тіл, діл, дін, салт – дәстүр салаларындағы келеңсіздіктерден байқауға болады. Олардың санасы жеке меншіктік, бай және кедей психологиясы дәрежесінен аса алмайтын жағдайда.
Төртіншіден, кейбір саяси партиялардың атынан шығып жүрген жастар ұйымдары акциялары арзан ырду - дырдулардан әрі бара алмауда. Оларды Отан сүйгіштік рухта, әртүрлі саяси күштердің жетегінде кетпейтіндей етіп тәрбиелеу қажет. Мақсат - Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын корпоративтік мүдделер шегінен шығарып, оны жалпыұлттық дәрежеге көтеруде болмақ.
Бесіншіден, жастар арасындағы девиантты мінез - құлық көбеймесе азаяр емес. Есірткі мәселесі жастар үшін үлкен күрделі проблема. Оған қарсы күресті бүкіл қоғам болып жүргізіп,бұл мәселе қоғамдық ұйымдардың да алдындағы міндеттердің бірі екенін ескеру керек.
Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - жастардың шығармашылық, жаңашылдық қуатын қоғамды алға бастар күшке айналдыру. «Бақытты бала, бесікте еркін өседі» [2] - деп белгілі саясаткер Әлихан Бөкейханов айтқандай, алтыншыдан, бұл мәселе жастар арасында орын алып жатқан негізгі заңдылықтарды жинақтап және сараптап, ғылыми тұжырым мен ұсыныстарды қарастырып, мемлекеттІк жастар саясатын тұтастай ойластырғанда ғана шешімін таппақ. Осы айтылғанның барлығы егеменді Қазақстанның
1. Абсаттаров Р.Б., Садыков Т.С. Воспитание культуры межнационального общения студентов: теория и практика. Алматы, 1999. - 211
с.; Садыков Т.С. Теоретико-методологические основы модернизации системы
образования в Республике Казахстан. Алматы, 1997. - 360 с.; Садыков Т.С.
Интеллектуальный облик будущего. Алматы, 2005. - 157 с.;
2. Аллещенок С. В., Луков В. А., Поллыева Д. Р., Пучинский С. Б.
Некоторые подходы к формированию государственной молодежной политики РСФСР //Молодежь и общество: проблемы разработки и реализации региональной политики, Москва, 1991. - С. 5 - 6,
3. Алияров Е. Наша цель - объединение молодёжи// Новое поколение
2001.- 19октября.
4. Бөкейханов Ә. Шығармалар, Алматы, 1994. - 190 б.
5. Буренко В. И. Молодежная политика как управление социальными
проблемами молодежи// Молодежная политика КПСС: история и
современность, Москва, 1990. - 24 с.
6. Білім Министрлігінің ағымдагы архиві, 1994 жылғы Есебі, Қ. 1, Тізбе
1,Іс. 147, Парақ. 34-35.
7. Время по Гринвичу, Алматы, 1999. - 30 ноября
8. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - 37 с.
9. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - 39 с.
10. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - С. 72-73.
11. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. -С. 72-73.
12. Деловая неделя, 1995. -№ 27.
13. Елшібай Ғ. Бес мың бала қайда кетті?. // Жас Алаш, 2005. - 2 маусым
Сонда.
14. Есимов А. С. Приватизация - основа реформы сельского хозяйства
//Саясат,1996.-№І.-С.4-6.
15. Ертысбаев Е. К. Казахстан и Назарбаев: логика перемен. Алматы, 2001.
- 573с.,
16. Ертысбаев Е. К. Демократизация в Казахстане: 1990 - 2000 годы. Выступления, статьи и исследования. Алматы, Атамура, 2001. - 352с.;
17. Жұмабаев М. Мен жастарға сенемін. // Жас азамат, 1918, №1, 18-
тамыз.
18. Жастар ісі жөніндегі Министрліктің Есебі... С. 2.
19. Ильинский И. М. Молодежь СССР: новые явления и тенденции. //
Молодежь-88. Москва, 1999. - 3 с.
20.Индикативный план социально-экономического развития
Республики Казахстан на 1999-2005 годы, Алматы. -1998. Глава 23, п. 3.
21. Казахстанский патриотизм как ведущий фактор консолидации
общества на этапе становления и развития республики Казахстан как суверенного государства, Алматы, 1996. - С. 18-31.
2 2. Калашникова Н. П. Государственная политика в области защиты прав детей в Казахстане. Автореферат диссертации кандидата политических наук, Астана, 2002. -27с.; КалетаевД.А Взаимодействие государства с молодёжными объединениями в контексте реализации государственной молодёжной политики Республики Казахстан, Автореферат диссертации кандидата политических наук, Алматы, 2003. - 34 с.;
23. Курамысов О. А. Молодежная политика Казахстана: история, опыт,
современность. Автореферат диссертации кандидата исторических наук.Алматы, 1994. - 31 с.;
24. Мухитов А. А. Развитие молодежной политики в Казахстане, Алматы,
1999.-121с.
25. Макаревич Э. Германия: программирование человека. // Диалог, 1994.
№5.-С. 58-75.
26. Молодежь Республики Казахстан, Алматы: Казинформцентр, 1994. -
39с.
27. Мыңжылдық табалдырығындағы Қазақстандағы даму саласындағы
Б¥¥ мақсаттары, Алматы, 1989. -176.
28. Малинецкий Г. Г. Нелинейная динамика - ключ к теоретической
истории? // Общественные науки и современность, 1996. -№ 4. - С. 98-112.
29. Зарбаев Н. А. Стратегию-2030 претворять молодым (выступление
в КазГНУ им. Аль-Фараби) // Казахстанская правда, 1998. - 6 января.
30. Назарбаев Н. Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі жэне ел - ауқатының артуы. Қазақстан - 2030. Алматы, 1997. - 60 31. Назарбаев Н. Ә. Ел Президентінің Халқына Жолдауы «Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы.Қазақстан - 2030». Алматы, 1997. - 42 б.
32. Назарбаев Н. Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы. Қазақстан - 2030. Алматы, 1997.-36.
33. Назарбаев Н. А. Выступление на сессии АН РК, посвящённой 50-
летию ее образования // Учитель Казахстана, Алматы, 1996.
34. Назарбаев Н. Ә. 2030 Стратегиясын жүзеге асыру - жастардың
еншісінде. // Егемен Қазақстан, 1998. - 12 қазан.
35. Назарбаев Н. Ә. Тәуелсіздігімізге бес жыл, Алматы, 1996. - 3 б.
36. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жэне саяси
жедел жаңару жолында» ел Президентінің халыққа Жолдауы, 2005. -176. 37.Назарбаев Н.Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы. Қазақстан – 2030.Алматы, 1997-21 б
38. Программа действий Правительства Республики Казахстан на 1998-
2000 годы // Вечерний Алматы, 1998. - 15 апреля.
39. Программа поддержки и развития малого предпринимательства на
1997-98 годы по городу Алматы, // Вечерний Алматы, 1997. - 31 октября.
40. Панорама, 1996. - № 41. - октябрь.
41. Панорама, 1996, № 46, ноябрь.
42. Сократ, Сочинения. Москва, 1956. - 197с
43. Стенограмма встречи Президента РК Н. А. Назарбаева с лидерами
молодёжных движений Казахстана, Астана, 2000. - 4 октября. - 15с.
44. Тасмагамбетов И. Н. и др. Казахстан: эволюция государства и общества,Алматы, 1996. - 390с.; Касымбеков М. Б. Становление института президентства в Республике Казахстан. Астана, Елорда, 2000. - 56с.;
с.; Садыков Т.С. Теоретико-методологические основы модернизации системы
образования в Республике Казахстан. Алматы, 1997. - 360 с.; Садыков Т.С.
Интеллектуальный облик будущего. Алматы, 2005. - 157 с.;
2. Аллещенок С. В., Луков В. А., Поллыева Д. Р., Пучинский С. Б.
Некоторые подходы к формированию государственной молодежной политики РСФСР //Молодежь и общество: проблемы разработки и реализации региональной политики, Москва, 1991. - С. 5 - 6,
3. Алияров Е. Наша цель - объединение молодёжи// Новое поколение
2001.- 19октября.
4. Бөкейханов Ә. Шығармалар, Алматы, 1994. - 190 б.
5. Буренко В. И. Молодежная политика как управление социальными
проблемами молодежи// Молодежная политика КПСС: история и
современность, Москва, 1990. - 24 с.
6. Білім Министрлігінің ағымдагы архиві, 1994 жылғы Есебі, Қ. 1, Тізбе
1,Іс. 147, Парақ. 34-35.
7. Время по Гринвичу, Алматы, 1999. - 30 ноября
8. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - 37 с.
9. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - 39 с.
10. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. - С. 72-73.
11. Государственный доклад 2000, Астана, 2000. -С. 72-73.
12. Деловая неделя, 1995. -№ 27.
13. Елшібай Ғ. Бес мың бала қайда кетті?. // Жас Алаш, 2005. - 2 маусым
Сонда.
14. Есимов А. С. Приватизация - основа реформы сельского хозяйства
//Саясат,1996.-№І.-С.4-6.
15. Ертысбаев Е. К. Казахстан и Назарбаев: логика перемен. Алматы, 2001.
- 573с.,
16. Ертысбаев Е. К. Демократизация в Казахстане: 1990 - 2000 годы. Выступления, статьи и исследования. Алматы, Атамура, 2001. - 352с.;
17. Жұмабаев М. Мен жастарға сенемін. // Жас азамат, 1918, №1, 18-
тамыз.
18. Жастар ісі жөніндегі Министрліктің Есебі... С. 2.
19. Ильинский И. М. Молодежь СССР: новые явления и тенденции. //
Молодежь-88. Москва, 1999. - 3 с.
20.Индикативный план социально-экономического развития
Республики Казахстан на 1999-2005 годы, Алматы. -1998. Глава 23, п. 3.
21. Казахстанский патриотизм как ведущий фактор консолидации
общества на этапе становления и развития республики Казахстан как суверенного государства, Алматы, 1996. - С. 18-31.
2 2. Калашникова Н. П. Государственная политика в области защиты прав детей в Казахстане. Автореферат диссертации кандидата политических наук, Астана, 2002. -27с.; КалетаевД.А Взаимодействие государства с молодёжными объединениями в контексте реализации государственной молодёжной политики Республики Казахстан, Автореферат диссертации кандидата политических наук, Алматы, 2003. - 34 с.;
23. Курамысов О. А. Молодежная политика Казахстана: история, опыт,
современность. Автореферат диссертации кандидата исторических наук.Алматы, 1994. - 31 с.;
24. Мухитов А. А. Развитие молодежной политики в Казахстане, Алматы,
1999.-121с.
25. Макаревич Э. Германия: программирование человека. // Диалог, 1994.
№5.-С. 58-75.
26. Молодежь Республики Казахстан, Алматы: Казинформцентр, 1994. -
39с.
27. Мыңжылдық табалдырығындағы Қазақстандағы даму саласындағы
Б¥¥ мақсаттары, Алматы, 1989. -176.
28. Малинецкий Г. Г. Нелинейная динамика - ключ к теоретической
истории? // Общественные науки и современность, 1996. -№ 4. - С. 98-112.
29. Зарбаев Н. А. Стратегию-2030 претворять молодым (выступление
в КазГНУ им. Аль-Фараби) // Казахстанская правда, 1998. - 6 января.
30. Назарбаев Н. Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі жэне ел - ауқатының артуы. Қазақстан - 2030. Алматы, 1997. - 60 31. Назарбаев Н. Ә. Ел Президентінің Халқына Жолдауы «Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы.Қазақстан - 2030». Алматы, 1997. - 42 б.
32. Назарбаев Н. Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы. Қазақстан - 2030. Алматы, 1997.-36.
33. Назарбаев Н. А. Выступление на сессии АН РК, посвящённой 50-
летию ее образования // Учитель Казахстана, Алматы, 1996.
34. Назарбаев Н. Ә. 2030 Стратегиясын жүзеге асыру - жастардың
еншісінде. // Егемен Қазақстан, 1998. - 12 қазан.
35. Назарбаев Н. Ә. Тәуелсіздігімізге бес жыл, Алматы, 1996. - 3 б.
36. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік жэне саяси
жедел жаңару жолында» ел Президентінің халыққа Жолдауы, 2005. -176. 37.Назарбаев Н.Ә. Барлық Казақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және ел - ауқатының артуы. Қазақстан – 2030.Алматы, 1997-21 б
38. Программа действий Правительства Республики Казахстан на 1998-
2000 годы // Вечерний Алматы, 1998. - 15 апреля.
39. Программа поддержки и развития малого предпринимательства на
1997-98 годы по городу Алматы, // Вечерний Алматы, 1997. - 31 октября.
40. Панорама, 1996. - № 41. - октябрь.
41. Панорама, 1996, № 46, ноябрь.
42. Сократ, Сочинения. Москва, 1956. - 197с
43. Стенограмма встречи Президента РК Н. А. Назарбаева с лидерами
молодёжных движений Казахстана, Астана, 2000. - 4 октября. - 15с.
44. Тасмагамбетов И. Н. и др. Казахстан: эволюция государства и общества,Алматы, 1996. - 390с.; Касымбеков М. Б. Становление института президентства в Республике Казахстан. Астана, Елорда, 2000. - 56с.;
Қазақстан республикасының
Жастар саясаты.
Қазақстан Республикасы Алматы, 2007
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы 10
1.2. Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алгы
шарты 12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 18
2.1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Жастарды әлеуметтік саладағы қорғау
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 МЕМЛЕКЕТТІК ЖАСТАР САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
БАСЫМДЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...49
3.1. Қазақстан - 2030 Стратегиясына орай Мемлекеттік жастар саясаты
дамуының
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..49
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..56
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуындағы алғашқы
атқарылуы тиіс мәселе жастар саясатының қалыптасуы, жүзеге асырылуы болып
табылады. Бұл салаға басымдық берілуінің басты себебі Республиканың
демократиясы мен экономикасы дамыған елге айналуға көмек болар тіректерді
түзуінде жатыр.
Бүгінгі таңның ең ұлы мұраты - тәуелсіздік идеясын қалыптастыру болып
отырғаны анық. Жас ұрпақтың санасын қалыптастыру мақсатында Республикамызда
жастардың жаңа саясаты жасалуда, әлеуметтік белсенділік мәселесіне,
республиканың мемлекеттік тәуелсіздігінің нығаюы барысындағы жастардың орны
мен рөліне баса назар аудурылуда.
Біріншіден, қазіргі кезеңдегі ел дамуындағы ең өзекті мәселе
мемлекеттің жастарға деген жаңаша қарым-қатынасын қалыптастыру болып
табылады. Бұл жөнінде Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев былай деген болатын: Біз
бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен, болашаққа
жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы
төзімділікпен жаңғыртуға тиіспіз [1]. Осы теориялық-әдістемелік тұжырымға
еліміздің жүзеге асырып жатқан жастар саясатының маңызы мен рөлі
жинақталған.
Екіншіден, Қазақстан қоғамының дамудың жаңа сатысына көтерілген
кезеңінде жастар әртүрлі әлеуметтік топтардың конгломератынан тұратын
(топтарды) ерекше демографиялық топты құрап отыр. Ол топ саяси
көзқарастарымен, ұлттық құндылықтарға деген ұмтылыстарымен ерекшеленеді.
Үшіншіден, қазақ ұлты жастарының ұлттық идеясы өз дәрежесінде емес.
Оны тіл, діл, дін, салт – дәстүр салаларындағы келеңсіздіктерден байқауға
болады. Олардың санасы жеке меншіктік, бай және кедей психологиясы
дәрежесінен аса алмайтын жағдайда.
Төртіншіден, кейбір саяси партиялардың атынан шығып жүрген жастар
ұйымдары акциялары арзан ырду - дырдулардан әрі бара алмауда. Оларды Отан
сүйгіштік рухта, әртүрлі саяси күштердің жетегінде кетпейтіндей етіп
тәрбиелеу қажет. Мақсат - Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын
корпоративтік мүдделер шегінен шығарып, оны жалпыұлттық дәрежеге көтеруде
болмақ.
Бесіншіден, жастар арасындағы девиантты мінез - құлық көбеймесе азаяр
емес. Есірткі мәселесі жастар үшін үлкен күрделі проблема. Оған қарсы
күресті бүкіл қоғам болып жүргізіп,бұл мәселе қоғамдық ұйымдардың да
алдындағы міндеттердің бірі екенін ескеру керек.
Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - жастардың шығармашылық,
жаңашылдық қуатын қоғамды алға бастар күшке айналдыру. Бақытты бала,
бесікте еркін өседі [2] - деп белгілі саясаткер Әлихан Бөкейханов
айтқандай, алтыншыдан, бұл мәселе жастар арасында орын алып жатқан негізгі
заңдылықтарды жинақтап және сараптап, ғылыми тұжырым мен ұсыныстарды
қарастырып, мемлекеттІк жастар саясатын тұтастай ойластырғанда ғана шешімін
таппақ. Осы айтылғанның барлығы егеменді Қазақстанның
стратегиялық бағыттарының жүзеге асудағы маңызын, дипломдық жұмыс
тақырыбының өзектілігін айқындайды.
Мәселенің ғылыми зерттелу деңгейі. Жастар саясатын зерттеу кезек
күттірмес мәселелердің бірі болып табылады. Өткен он төрт жылдың ішінде
әлеуметтік және гуманитария салалары бойынша жарық көрген ғылыми және
публицистикалық еңбектер жастар қызығушылығының қалыптасуы саясат тақырыбын
баян еткендігі байқалады. Кеңес дәуірінде жазылған жастар мәселесіне
қатысты зерттеулер мен диссертациялар негізінен идеологиялық бағыт
шырмауынан шыға алмады.
Қазақстан тәуелісіздігін алысымен жастар мәселесімен қатар, саяси
мәселелерге жаңа қырынан қарап зерттеу кең өріс алды. Бірінші кезекте
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев рөлінің ел дамуындағы маңыздылығын көрсететін Е.
Н. Ертісбаев, И. Н. Тасмағанбетов, М. Б. Қасымбектовтердің жұмыстарын атап
өткен жөн [3]. Мемлекеттік дамудың жаңа сатысы бұрындары әлеуеметтік-
гуманитария ғылымы қарастырмаған түрлі бағыттар мен мәселелерді зерттеуге
үлкен мүмкіндік береді. 1990-жылдардан бастап, жастар саясаты тақырыбы
ғылымының түрлі салаларын (саясаттану, философия, педагогика, тарих,
әлеуметтану) қызықтыруда.
Республикамыздағы жастар саясатының тұжырымын жасаудың заңды актілері
бола тұра, мемлекеттік органдар бұл мәселеде немқұрайлылық танытып келеді.
Жастар саясатына деген қызығушылықтың өте үлкен екенін осы тақырыпқа
қатысты жоспарлы жұмыстардың күн санап өсіп келе жатқандығынан байқауға
болады.
Бұл жас ұрпақтың күш-қуатын әлеуметтік, психология, саясаттану,
тарих, этнография, педагогика, экономика, демография, статистика, құқық
және тағы басқа тәріздІ ғылым түрлерімен бірге зерттеуге болатындығымен
түсіндіріледі. Р. Б. Әбсаттаровтың, Т. С. Садықовтың, Е. 3. Батталхановтың,
А. К. Бақаевтың, Л. А. Байділдиновтың, С. Я. Дьяченконың, Ш. Е.
Джаманбалаевтың, Ж. Жоробековтың, Г. Ж. Ибраеваның, А. С. Сәрсенбаевтың, Г.
Т. Телебаевтың, А. Т. Шайкеновтың, Е. А. Кузнецовтың, Ш.А. Құрманбаеваның,
С. 3. Нарматовтың, А. А. Нұрмағанбетовтың, Т. С. Сәрсенбаевтың,
М. Б.Тәтімовтың, А. Ш. Ишмұхамедовтың [4] және тағы басқа ғалымдар
ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру, елімізде орын алып жатқан
қоғамды қозғаушы жастардың интеллектуалды және инновациялды мүмкіндіктерін
пайдалану тәрізді мәселелерді қарастырды. Республикамыздағы демократиялық
реформаларды жүзеге асырудағы жастар рөлін тарих тұрғысынан зерттеп
диссертация жазғандар: О. А. Құрамысов, Н. 3. Нығматуллин, А. К. Самаевтар
[5]. Жастар ортасында саяси-мәдениеттің қалыптасуы, жастар мәселесінің
саяси аспектісі тақырыбы Н. П. Калашникованың, Д. А. Калетаевтьң, В. И.
Зыряновтың диссертациялық жұмысына арқау болды [6].
Бұл зерттеулердің барлығы жастар проблематикасын әртүрлі қырынан
қарастырғанымен, сондай - ақ, еліміздегі жастар саясатының қалыптасуы мен
жүзеге асу мәселесі әлі де болса дау туғызып жүргендіктен жаңа зерттеулер
өз-өзінен сұранып тұр. Ғылыми жұмысты жазу барысында мерзімді баспасөз
материалдары пайланылды. Әсіресе, Т. Галимовтың, Г. Арабаеваның, С.
Тупицынның, В. Веденконың, Ж. Сағадидің, Т. Устинованың, А. Тесленконың, Д.
Қазымбетовтың және т. б. еңбектері көп көмектесті.
Қоғамның күн санап дамып бара жатқандығын және саяси-әлеуеметтік
оқиғалар қарқын ала бастағанын ескере келе жастар мәселесіне арналған
зерттеулер әлі де жетіліксіз, шикі екендігін атап өткім келеді. Жастар тобы
ортасындағы жаңа әлеуеметтік ойдың қалыптасуы, саяси мәдениеттіліктің
дамуы, ұлтаралық қарым-қатынас пен ғылыми, кәсіби белсенділіктің артып келе
жатқандығы назардан тыс қалып отыр.
Елміздің дербес, өз алдына жеке ел болып дамып келе жатқандықтан,
автор Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алғы
шарты деген мәселеге ерекше тоқталуды жөн деп тапты. Бодандық құрсаудан
құтылған соң, ұлттық сана қалыптасып Қазақстан демократиялық дамудың сара
жолына түсті. Осы орайда еліміздегі көппартиялық жүйе, ой-пікірдің
алуандығы, жаңа экономикалық қатынастар жастардың әлеуметтік белсенділігіне
әсер етпей қоймасы анық.
Жастар мәселесі мен саясатын бүгінгі таңда зерттеуде егеменді
республика қалыптасуының жаңа тарихын ескеру өзіндік ерекшелігі болып
табылады. 1991 жылы Тәуелсіздік алған кезде жаңа нарықтық катынастарға
көшкен кезде, мемлекеттік құрылымның жаңадан инстиуттарға бүлінген кезінде
ғылым саласындағы ұғынықтылық және әдістемелік аппаратар ғылым саласында
қайта қарастыруда қажет етеді. Жастар - Қазақстан Республикасының он төрт
жастан жиырма тоғыз жасқа дейінгі азаматтары[7]. Ғалымдар бірінші кезекте
жастар саясаты дегенге анықтама беруі керек, себебі біз жастар саясаты
дегенде жаңа жастар саясатын сөз етеміз. Бірнеше ғылыми еңбектер жастар
саясаты дегенге өздерінше анықтама беруге тырысты. Кейбір ғалым-
зерттеушілер бүл ұғымға жастардың жеке түлғасына әсер етпей олардың өмір
сүруіне жағдай жасаудағы мемлекеттің спецификалық өзіндік әрекеті деп
санайды [8].
Келесі бір зерттеушілер тобы бұл ұғым жастардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын жүзеге асыруды және сақтаудағы теоретикалық-практикалық
негізділік деп есептейді.
Алайда, біздің пайымымызша жастар саясаты жастардың қоғамдық-саяси
потенциалын және олардың өзіндік қарым-қабілеттерін жүзеге асыруға
бағытталған жалпымемлекеттік проблема. Қазақстан Республикасындағы
мемлекеттік жастар саясаты туралы Заңында мемлекеттік жастар саясаты
-мемлекет жүзеге асыратын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік-
экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық және кұқықтық шаралар жүйесі[9].
Біздің бұл көзқарасымыз, ресейлік ғалымдар: И. М. Ильинскийдің, Н.
Сердюкованың, В. Цыпленконың, И. Маримованың пікірлерімен үндес. Мұндай
бағыт қоғамның өзін-өзі жаңа, жоғары деңгейге көтерілуіне
көмектеседі[10].
Ғылыми әдебиеттерде жастардың қоғамдағы орны жөнінде әртүрлі түсінік
беріледі. Зерттеуші-ғалымдардың бірі жастарды әлеуметтік әрекеттің
субъектісі деп таниды. Біз бұл тәрбиелік процеске кері әсер ететін қате
тұжырым деп санаймыз. Бүгінгі қоғамның жаңа келбеті әлеуметтік топтағы
индивидтардың қызметіне өзіндік жаңалықтар қосуда. Жастар мемлекет өмірін
саясат объектісі деп танығанда ғана оған белсене аралсады. Осы
жұмыстыңавторы осы позицияны құптайды. Мәселеге осы тұрғыдан қарау бірінші
кезекте мемлекеттің өзіне тиімді болмақ.
Жастар дамуын танып-білу деңгейіне баға берер болсақ, мәселеге
қоғамның қайта қалыптасу кезіндегі саяси және әлеуметтік тұрғыдан қарау
жетіспейді. Жастар ортасында жаңа сананың пайда болуы, саяси
мәдениеттіліктің жаңа деңгейі, ұлтаралық мәдениет, жастардың ғылыми, кәсіби
белсенділіктері назардан тыс қалып отыр. Біздің ойымызша, жастардың
шығармашылығы, саясатта жаңа бағыттардың пайда болуы, дарынды жастарды
іздеп табудағы жаңаша жолдарды табу, нарықтық қатынасқа өту кезінде
жастардың белсенділігін арттыру, жекеменшіктің жаңа түрлерін қалыптастыру,
үндірістің жаңа сапасы, коммерцияға, мэдени өмірге араласу, элеуметтік-
саяси инфроқұрылымдарды дамыту, мемлекеттік қүрылымды басқару бағыты өзекті
болмақ. Сөздерінде жалын бар, Жаннан қымбат оларға ар, Мен жастарға
сенемін![11] - деп Мағжан Жұмабаев айтпақшы, демократиялану кезеңінде
жастар мәдениеттілігі мен әдептілігі ісінде плюрализм негіздерінің
қалыптасуы, халықтың тарихы, ұлттық мұрасы, адамзат құндылықтары мен жаңа
еңбек және кәсіби қатынастар даму кезінде зерттеулердің көкейкестілігі арта
түспек.
Соңғы кездегі саяси оқиағаларга қатысты жаңа мәліметтердің пайда
болуына байланысты зерттелінген мәселелерді қайта қарап шығу қажет. Бұл
үрдістер біріншіден, әлеуеметтік және жеке бас пайдасының ерекшеліктерін
түбімен өзгертеді; екіншіден, саяси ойындар мен қажеттіліктер жаңа
құрылымның пайда болуына әсер етеді және саяси жүрістің объектілері мен
субъектілерінің өзара айырбасына түрткі болады; үшіншіден, орын алып жатқан
өзгерістер мен жаңалықтардың эволюциялық дамуына, қарым-қатынастардың
динамикалық негізде әртүрлі болуына ықпал етеді; төртіншіден, саяси арена
және саяси қайраткерлер мен фукнционерлердің жаңа типін қалыптастырады.
Жастар саясатының әсіресе, саясат ғылымында жеткіліксіз зерттелуі
бірнеше себептерге байланысты. Біріншіден, Қазақстанның егеменді ел ретінде
танылғанына он төрт жылдан енді ғана асты. Бұл тарихи уақытта жаңа жастар
саясаты феноменін ғылым толық танып болмады және қалыптасу процесі де әлі
аяқталған жоқ. Өткен уақыт мемлекеттіліктің негізгі ұстанымдарының
қалыптасуымен, ашық демократиялық қоғам құрудағы тоталитарлық режимнен
өтпелі кезеңге өтудің тұрақсыз тенденцияларымен сипатталады. Біз жаңа
мемлекеттіліктің пайда болуының басында және оның саяси, әлеуеметтік
институттарының даму кезеңдерінде тұрмыз. Екіншіден, орын алып жатқан
оқиғалар мен процестерді зерттеудің әдістемелік, ғылыми, теориялық
негіздері енді жасалуда. Қазіргі кезеңде зерттеушілер, ғалымдар өзіндік
ерекшеліктерді, тенденцияларды, басымдықтарын, негізгі бағыттар мен
құралдарды анықтап, сараптап көрсетуге ұмтылуда.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының қазіргі
кезеңдегі жастар саясатының қалыптасуы мен жүзеге асуындағы ерекшеліктерін
сараптау болып табылады. Бұл мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттер
белгіленді;- жас ұрпақты халықтың ерекше әлеуеметтік-демографиялық топ
ретінде
статусын және жаңа әлеуеметтік-саяси жағдайдағы олардың саяси
және
әлеуметтік белсенділігін анықтау;
- әдістемелік және теориялық тұрғыдан кешенді мемлекеттік жастар
саясатын қажеттілігін негіздеу;
- жаңа жастар саясатын қалыптастырушы негізгі шарттардың бірі
ретінде
өтпелі кезеңдегі тәуелсіз Қазақстанның әлеуметтік-саяси
ерекшеліктерін
зерттеу;
- республикада жүргізіліп отырған жастарды әлеуеметтік
қорғау
мемлекеттік саясатын зерттеу, ұйымдастыру құрылымын сараптау;
- бұрынғы КСРО кезінде жүргізІлген жастар саясаты мен жаңа жастар
саясатын жүзеге асыру механизмдерімен салыстыра отырып сараптама жүргізу;
- жастар ортасындағы ұлттық сананың қалыптасу
үрдісінің ерекшеліктерін зерттеу;
- мемлекеттік құрылымдар мен қоғамдық ұйымдарға
әлеуметтік
сауалнамалар, статистикалық деректердің есебі, материалдық
жағдайын,
жұмыспен қамту, жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру, олардың
құқықтық мәртебесін жақсартуға арналган заңдар мен мемлекеттік құжаттар
негізінде теориялық-практикалық ұсыныстар әзірлеу.
Қорғауға ұсынылатын диссертациялық жұмыстың негізгі ұсыныстары:
Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік бағыты
айқындалған мемлекет екенін ескере отырып, біздер үшін жастар саясатын
қалыптастыру және жүзеге асыру оңды болмақ. Қазақстан егемендігін алған
сәтте саяси мемлекеттік құрылым, өндіріс тәсілі, нарықтық қатынастарға
өтудегі жаңа экономикалық реформалардың енгізілуі салдарынан
жастар
саясатының бағыты елеулі қиындықтар мен күрделіліктерге тап болғандығын
ескеру керек.
Қазақстанның тәуелсіздігін қалыптасу және нығайту процесінде
қоғамның демократиялануы және мемлекеттің экономикалық негіздері
жастардың әлеуметтік мәртебесіне, әлеуметтік-саяси белсенділігіне
әсер
еткенін ойдан шығармау қажет.
Мемлекеттік жастар саясаты күн санап өзгеріп жатқан қоғамдағы
саяси-экономикалық жаңалықтар мен қоғамның жаңа санасына
(жастар
санасының да) сай құрылуы қажет. Жастар ортасы қоғамның реформаланушы
және шынайы идентификациялық процестердің - этникалық,
азаматтық,
әлеуметтік ықпалында болып табылады. Жас ұрпақтың ұлттық санасы өзгеріп
жатқанын ескере отырып, жаңа мемлекетгік құндылықтардың қалыптасуы
жолында саясатты жүргізген жөн. Жастардың қоғамдық-саяси іс-шараларға
араласуы көппартиялық, ой-пікір алуандығы, сөз бостандығы және адам құқы
тәрізді демократиялық құндылықтарды орнықтыру және жүзеге асыру ісі тіпті
өз дәрежесінде емес.
Егемендік алғаннан кейінгі жаңа қоғамдық құрылымның әлеуметтік-
экономикалық құрылымының ең әлсіз қорғалған тобы жастарды әлеуметтік
жағынан қамқорлыққа алу қажет. Бұл орайда жастар ортасында әлеуметтік-
психологиялық мәселелерді жүйелі түрде шешу қажет. Бұл өз
кезегінде
девианттық мінез-құлықты жастарды жөнге салуға, қылмыс әлемінің өршіп
кетпеуіне жәрдемдеседі. Жас ұрпақты әлеуметгік қорғау саясаты мемлекеттің
дамуында үлкен маңызға ие.
5. Мемлекеттік жаңа жастар саясатын жүзеге асыру үшін,
мемлекеттік,
аудандық және жергілікті жерлердегі ұйымдастыру жұмыстарын шешу
жұмыстарына баса назар аударған жөн. Биліктің білім, денсаулық сақтау,
білім,
әлеуметтік қамсыздандыру, мәдени іс-шараларды ұйымдастыру және әрбір жеке
тұлғаның рухани қажеттлгін өтей білетін реформаларды сауатты үйлестіре
білген жағдайында ғана Қазақстан - 2030 Стратегиялық Бағдарламасының он
жылдықтарға жоспарланған бір тармағы ретінде жастар саясатын жүзеге асыру
мүмкін болмақ.
6. Жастар саясатының рөлі мен маңызын және оның қалыптасуы
Қазақстанның тәуелсіз ел болып қалыптасуының басты шарттарының бірі
болып табылады. Біздің еліміздің әлемдік демокартиялық қауымдастыққа
интеграциялануы жастар ісінде, ұлттық таным, дәстүр, рухани-
мәдени
құндылықтар мәселесінде еліктеу т.б кемшіліктерге тосқауыл қоя отырып,
әлемдегі өзге мемлекеттерден тәжірибе алмасуға да көңіл бөлу керек.
7.Саясаттанушы, заңгерлер және мемлекеттік қызметкерлер
даярлайтын
жоғары оқу орындарында жастар саясатының проблемаларына
арналған
арнайы курстар болмай отыр. Сондықтан соны жоспарға енгізіп, талапты
жастардың назарын қордаланып жиналған проблемаларды шешуге аударсақ
одан біз көп нәрсе ұтқан болар едік.
8. Республикадағы әр бағыттағы жастар қозғалыстары
мен
ұйымдарының бастарын біріктіріп материалдық құндылықтар мен қатар рухани
құндылықтарды да естен шығармайтын бірыңғай ұлттық мүддеге бағытталған
Республикалық жастардың органын құратын мезгіл пісіп жетілді.
Демографиялық жағынан алғанда
жастар Республикада көпшілікті құрайтынын ескеріп, Қазақстан Республикасы
Парламентінде жастардың әл-ауқаты мен жастар проблемаларын көтеру үшін
Жастар ұйымының атынан бір ғана емес кем дегенде он депутат болып, жастар
фракциясы болуы керек.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі. Зерттеудің теориялық-
эдістемелік негізі ретінде біз тэуелсіздіктің негізгі үстанымдарына, жастар
саясатына, экономканың элеуметтік бағытына, нарықтық қатынастарға, еңбек
мэселесі қарастырылған, білі, элеуметтік қамсыздандыу жэне т. б. нақты
анықтама берілген Елбасының Қазақстан - 2030, Тәуелсіздігіміздің бес
жылы, Бейбітшілік кіндігі, Тарих толқынында, Сындарлы он жыл,
Еуразия жүрегінде кітаптарына, еңбектеріне, жолдауларына сүйенеміз.
Зерттеуде негізгі дереккөздер болып табылатын Президенттің республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуын зерттеуге арналған Жарлығы мен басқа да
құжаттарында жастар саясатын дамыту мэселесіне жаңаша қарап, талдау
аңғарылады.
Зерттеудің негізгі дерек көздері. Қазақстан Республикасының
Конституциясы, заңдар мен өзге де заң актілері, Н. Ә. Назарбаевтың
жарлықтары, зерттеуге арналған кезеңдердегі сөйлеген сөздері, ағымдағы
мұрағат құжаттары, эксперттік және басқа да бұқаралық сауалнамалар,
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрінің мемлекеттік жастар саясатына,
саяси партиялар мен жастар қозғалысының, монографиялар, мақалалар, зерттеу
қызметтерінің ғылыми жарияланымдары құрайды.
Демократиялық, экономикалық жағдайдың жаңа нарықтық жағдайларға
бейімделу деңгейІн, білім беру мен кәсіптік деңгейлерінің көрсеткіштерін
Қазақстан жастары - 2000 жобасының өткен Қазақстан Республикасы
статистика агенттігінің республикалық әлеуметтік зерттеулерінің, 1999 жылғы
халық санағының қорытындылары бойынша, Біріккен Ұлттар Ұйымы даму
бағдарламасының тапсырысы бойынша 1999-жылы Қазақстанда басылған Азаматтық
даму туралы есеп, 2004 жылғы Қазақстандағы кедейшіліктің себептері мен
оларды шешу жолдары, 2003-2004 жылдары жарық көрген Адам дамуы туралы
есеп материалдарының негізінде сараладық.
Зерттеудің хронологиялық шегі. Қазақстаннық 1991 жылы Егемендік алған
тұсынан бастап, бүгінгі күнге дейін. Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге
асыру мәселесіне келгенде әсіресе соңғы онжылдықтар қарастырылды.
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы
Бұл тарауда зерттеліп отырған мәселенің теориялық және методологиялық
негіздері қарастырылады. Жастардың әлеуметке бейімделу мәселесі
Қазақстанның тәуелсіз ел ретінде мемлекеттік және қоғамдық құрылымдар
тарапынан жүргізіліп отырған жастар саясатының қалыптасу процесіне шолу
жасалады.
Мемлекеттің егемендігін нығайтудағы, қоғамды демократияландыру
жолындагы қазақ мемлекетінің прогрессивті даму процесіндегі жастар рөлі,
халықтың әлеуметтік-демократиялық тобы ретінде саналатын жастар статусы,
ТМД жэне әлем елдеріндегі жастар саясатын жүзеге асырудағы ерекшеліктер мен
жалпы бағыттар қарастырылады.
Жастардың әлеуметтенуі қазіргі қоғамда болып жатқан процестерден тыс
жүре алмайды. Бүл процесті дұрыс арнаға түсіру үшін жаңа мемлекеттік жастар
саясатын тереңірек жетілдіру қажет. Бұл қоғамның реформалануы тұсында жас
ұрпақтың нарықтық қатынасқа ерте бейімделуіне әсер етеді. Қазақстанның
Жастары мемлекеттік бағдарламасын қабылдайтын уақыт жетті.
Қазіргі қоғамда жастар саясатын қалыптастыру төмендегідей шарттарға
негізделеді:
* біріншіден, мемлекеттің ұзақ мерзімді стратегиясына негізделген жас
ұрпақтың қоғамдық-саяси қуатын реттейтін жүйе құру уақыты пісіп жетілді;
* екіншіден, XX ғасыр ғылыми технологияның жарысқа түсер кезеңі
болса, XXI ғасыр идеялар мен ұйымдық құрылымдардың бәсекеге түсер тұсы.
Егер қоғамда білімді азаматтар көп болса, ноу-хау кез-келген адамға
ұғынықты
болады. Жаңа идеялардың жүзеге асуы жаңа әлемдік құрылым жағдайындағы
мемлекеттің орнын анықтайтын болады. Осы орайда Елбасымыз Н.
Ә.
Назарбаевтың Білімді ұрпақ - болашағымыздың алтын кілті - деп жиі
қайталайтыны сондықтан;
- үшіншіден, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономикаға
қадам басқан сәтте қоғамның бір бөлігі, әсіресе, жастар ерекше әлеуметтік
қамқорлықты қажет етеді. Жастарды елдің болашағы деп танитындықтан,
оларға қатысты әлеуметтік қорғау саясатын жастар саясаты аясында жүргізу
керек. Жастар саясаты мемлекеттік істің бір тармағы ретіндегі дербестігі өз
соңынан төмендегідей ұсыныстардың болуын талап етеді.
Мемлекеттік жастар саясаты бүрынғы армандаған идеялар негізінде жас
ұрпақты қалыптастыру тұрғысынан болмауы керек.
Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың негізгі өзегі - атқарушы
билік құрлысындағы жастар ісі органдары. Бұл дегеніміз
республикалық
деңгейде жастар саясаты мемлекеттік саясаттың бір бөлшегі ретінде заңды
тұрғыда бекітілуі тиіс, жалпы республикалық бағдарламалар
жергілікті
деңгейде жоспарланып, қаржылық, материалдық және кадрлық ресурстар
шоғырлануы қажет.
Алайда, алғашқы кезекте мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың
кешенді бағдарламасын, жүзеге асырудың мехнизмдерін ойластырып алған жөн.
Мұндай бағдарлама тұжырымды ұсыныстарға негізделуі керек. Оны зерттеушілер,
тәжірибешілер, мамандармен, қызығушылық танытқан тұлғалармен бірлесе,
ақылдаса отырып әзірлеген жөн.
Басым бағыттар ретінде төмендегілерді алуға болады: мемлекет жастар
саясатын ақпараттық-сараптамалық жағынан қамтамасыз ету, жастардың өз
еркімен іс-шаралар ұйымдастыруға жағдайлар жасау; жастар құқығының
қорғалауын бақылау; жастар мен жасөспірімдер қылмысының алды-алу; жастардың
салауатты өмір салтын ұстануы; жастардың ұлттық құндылықтарды тануы;
дарынды жастарды қолдау; жас отбасыларды қолдау; азаматтық пен
ұлтжандылыққа тәрбиелеу [12];
Бағдарлама тек қана жастарды әлеуметтік қамқорлыққа алуга ғана
негізделмеуі керек, сондай-ақ өзгелерге көмек қолын созуға жарайтын
жастардың өсуіне де қолдау көрсетуі тиіс.
Мемлекеттік жастар саясаты елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының
негізі болып табылады. Жастар саясаты өз кезегінде кез-келген елдің - алтын
қазығы. Сол себепті де, мемлекеттік шаралардың негізгі ұстанымдары
жастардың қорғалуын; жастардың белсенділіктерін көтермелеуіне; жастар
саясаты аясында өтілетін түрлі басқосуларды марапаттауына бағытталуы шарт.
Жастар саясатын ойластырып, жүзеге асыру қазіргі Қазақстан үшін кезек
күттірмес мәселелердің бірі. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық, саяси
басымдықтарының дамуы қоғам мен жастардың өзара түсіністікпен қарым-қатынас
жасауында жатыр.
Жастар саясатының маңыздылығы сондай-ақ жастардың өмірлерінде алғаш
рет кедергілермен кезігіп, өз қүқықтарымен танысып, қоғам алдындағы
міндетін сезінуімен түсіндіріледі.
Жастар саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет жастардың қоғамның
белсенді бір бөлігі екендігін мойындайды. Мойындай отыра, мемлекеттік
құрылымдағы жастардың рөлі мен орнын бағамдайды [13].
Осылайша, республикада жастардың қордаланған мәселелерін шешуге
бағытталған біртұтас мемлекеттік бағдаралама жасау идеясы пісіп жетілді.
2004 жылы мемлекеттік деңгейде қабылданған Қазақстан Республикасындағы
жастар саясаты туралы Заңының осы жолға жасалған алғашқы қадам деуге
болады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты
жастардың рухани, мәдени, білім алуы, кәсіби қалыптасуы мен дене тәрбиесін
дамытуы үшін әлеуметтік - экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық
жағдайлар мен кепілдіктер жасау, бүкіл қоғам мүддесі үшін олардың
шығармашылық әулетін ашу мақсатында жүзеге асырылатындығын баса айтқан жөн
Елдегі қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайды
ескеріп және Жастар саясаты туралы Заңды талқылап, кейбір мәселелерде
түзетулер енгізіп, бүгінгі күн талабына жауап беретін, әрі болашаққа қызмет
ете алатын беделді құжатқа айналдыру қажет.
1. 2 Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын
қалыптастырудыңалғы шарты
Қазақстанда XX ғасырдың, 1990-жылдардың басында басталған
Республиканың тәуелсіздігі үшін күрес елді тарихи ақиқаттың алдына алып
келді. Әлемдік саясаттың мінберінде өз тұғырын тапқан елдің егемендігін
алып берді. Қазақстанның мемлекттік егемендік алуымен республика мен
халықтың тұрмыс-тіршілігін арттыратын саясат жүргізуге мүмкіндік алдық.
Саяси және экономикалық реформалардың қазақстандық моделін іздеу қарқын
алды...
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жаңа қоғамдық құрылымды түзеу
экономикалық және саяси қатардағы әлеуметтік қатынастардың түбегейлі
өзгеруімен, әлеуметтік құрылымның алмастырылуымен, әртүрлі меншік
түрлерінің қалыптасуымен, еңбек қатынасының өзгеруімен байланысты. Осы және
басқа да үрдістер үлкен қиындықтармен және текетірестермен қатар өрілген
және бұрыннан қалыптасқан адамдардың, топтың, ұлттың, халықтардың
арасындағы әлеуметтік қатынастардың бұзылғандығынан өте баяу дамиды.
Бүгінгі таңда кесел болып жабысқан ескі көзқарастардан, кеңестік идеялардан
сананың серпілуі, адамдардың демократиялық және еркіндік құндылықтарын
бойына сіңіру жүріп жатыр. Өтпелі кезең қиындықтарының біртұтастығы мен
ерекшеліктері бірнеше әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуді қажет
етеді.
Жастарды осы міндеттерді шешуге жұмылдыру, олардың әлеуметтік-саяси
белсенділігін көтеру, мүмкіндіктерін пайдалану, жаңа сапалы ұрпақты
тәрбиелеу, бойына қазақтандық отаншылдық пен азаматтылық қасиетін дарыту
негізгі мақсат болып табылады. Бұл жағдайда, өзіндік жолды және әлеуметтік-
саяси дамудың өзіндік моделін табу өте маңызды. Жаңа модель Қазақстандағы
ұлттардың ерекшелігін, тарихи мұрасын, салт-дәстүрін, ділін ескеретін,
нарықтық қатынастарға сүйенетін дамыған елдердің сан ғасырлық тәжіриебесін
таңдауы қажет. Бұл тұжырымдаманың ең маңызды бөлігін жастар саясаты
құрайтыны сөзсіз.
Республиканың экономикалық-саяси, рухани-мәдени жағынан дамуы,
алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін және ұлттық-тарихи құндылықтарын
ескеріп, нарықтық қатынастарға өтудің сатысын қалыптастыра отырып
демократиялық мемлекет құру - Қазақстан үшін даму баспалдағы болып
табылады.
Қазақстанның мемлекеттік егемендігінің тұжырымдамасы қазіргі кезде
қалыптасқан ішкі экономикалық-саяси жағдайларды және геосаяси, мәдени,
халықтың рухани жэне білім күш-қуатын, этникалық ерекшеліктерін, қоғамның
тұрақтылығы мен ұлттық келісімін ескере отырып жасалады.
Мемлекеттік егемендік ұғымы өткен он жылдың нәтижесі көрсеткендей өз
ішіне бірнеше шарттардың болуын қажет етеді.
Біріншіден, бұл экономикалық тәуелсізділікке қол жеткізу; Қазақстанның
әлемдік экономикалық қауымдастыққа мүшелікке өтуі; өтпелі кезеңде бұл
міндеттерді жүзеге асыруда елді экономикалық құрдымнан алып шығу үлкен
қажыр-қайратты талап етеді.
Екіншіден, мемлекеттік егемендік - дамудың өзіндік жолын таңдап алу,
жаңа саяси құрылымның қалыптасуы, қоғамдағы әрбір адамды қорғауды құқықтық
және әлеуметтік механизмдерін қарастыру, әлеуметтік таптардың бәріне тең
жағдай жасау.
Үшіншіден, мемлекеттік егемендік - өлкенің мәдени-тарихи дәстүр
негізінде көркеюі, қоғамның тұрақтылығы ретінде ұлттық бірлік саясатын
жүргізу.
Төртіншіден, мемлекеттік егемендік - адамзаттық және ұлттық
құндылықтар негізінде жаңа тұлғаны қалыптастыруды көздейді.
Жоғарыдағы мақсаттарға жету үшін қоғамның барлық прогрессивті күштерін
пайдалану қажет. Оның бірі - жастар. Бір жағынан жастардың өзі -әлеуметтік
қорғауды қажет етеді, екінші жағынан - олардың үлкен мүмкіндіктері бар.
Сондықтан да, Қазақстанның егемендігін нығайту ісіне жастарды белсенді
араластыру керек.
ЕгемендІ Қазақстанның мемлекеттік құрылысына қосқан жастардың үлесі өз
кезегінде жаңа жастар саясатының қалыптасуына түрткі болды. 1991 жылдың 16
желтоқсанында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
Заңы қабылданысымен тарихта алғаш рет республиканың өз бетімен әлемдік
қауымдастыққа өтуі басталды [14].
Қазақстан Республикасы мемлекетін құрудың алғашқы жылдарында жастар
аса белсенді рөл атқарды. Бұл 1986 жылдың желтоқсанындағы жастар өздерінің
демократиялық көзқарастарын танытқанынан бастап, 1991 жылы Республиканың
егемендігі жарияланғанға дейін жағдайларда жастардың жеке тұлға бостандығы
мен адам құқықтарын қорғауға негізделген демократиялық қоғам құруды
сезінуінен бастау алды. Бұл кезеңді жастардың саяси өрлеуі деп атауға
болады.
Кез келген елде, саяси жүйеде жастардың қолдауына ие бола білу
аскпектісі де аса мыңызды болып табылады. Бұл заңдылық әрбір елдің
идеологиясына, оның ішінде жаңадан құрылып жатқан елдің де идеологиясына
темірқазық болады. Сөзімізге дәлел ретінде өткен ғасырдың 30-жылдарында АҚШ-
та жүргізілген Франклин Рузвельттің жастар бағдарламасын алсақ болады. Жас
американдықтардың ұжымдық-патриоттық санасын ту етіп көтеріп, ұтымды
жоспарланған қоғамдық жұмыстар жүйесімен елді қысылтаяң шақтан алып шықты.
Жапон билеушілері де осы тектес жобаны пайдаланған болатын. Дәстүрлі жапон
құндылықтары мен жапон ұлтының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты жастар
жаңа ақпараттық өркениетті қалыптастыруға жұмылдырылды [17]. Алайда,
жастарды кері мақсатта пайдалану жағдайлары да кездеседі. Мысал ретінде,
Юнгфольд тәрізді неміс жастарының ұйымы негізінде қалыптасқан неміс
фашистік ұлтшылдарын атауға болады [18]. Германияның ұлтшыл партиясы
жастарды тәрбиелеудің социалистік жүйесін өте ұтымды пайдаланды. Олар
христиандық уағыздардың өңін айналдырып, жалпы адамзаттық құндылықтарды
жоққа шығарды. Бұл жастардың ұлтшыл немістерге көзсіз сенуге, ал
немістердің екінші дүниежүзілік соғысты бастауға әкелді.
Қазақстандағы жастар саясатының қалыптасу мәселесіне қайта оралатын
болсақ, 1991 жылы жастар қоғамның барлық бөлігіне әсер ете алмағанымен
белгілі бір деңгейде қоғамның нақты күшіне айналды.
Мемлекет пен жастар ұйымдарының арасындағы қарым-қатынасты реттеуде
1991 жылы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған Қазақ ССР-нің
мемлекеттік жастар саясаты туралы заңы жетекші рөль атқарды. Осылайша,
жастар институциялық деңгейде де, практикалық деңгейде де қоғамға заңды
түрде араласа алатын әлеуметтік-демографиялық топ ретінде танылды. Алайда,
жастар ұйымдарының басшылары бұл мүмкіндіктерін пайдаланбады. Нәтижесінде
сол кезеңде (1992-1995 ж. ж. ) Парламентте және басқа да билік органдарында
жастардың саны аз болды. Бұл жаңа жағдайдадағы саяси тәжірибесіздіктен,
саяси технологияның дамымығандығынан, нақты бағдарламалардың
жетіспеушілігінен болған кемшіліктер деп түсінгеніміз жөн. Дәл сол уақытта
мемлекеттік қызметке кадр дайындайтын номенклатуралық жүйе бұзылған
болатын. Бұл уақтытқа дейін жас шенеуніктерді компартия тәрбиелеп келгені
бізге белгілі. Бүл үшін мектеп партасынан, одан соң студенттік орталардан
ұйымдастырушылық қабілеттері жоғары және карьераны алдыңғы орынға қоятын
жастар іріктеліп алынатын. Кеңестік жүйенің құлдырау кезінде кадрлық
жұмыс талаптарына жауап бере алатын адамның
жеке қасиеттері төмендеп, болашақ қызметкерлерді іздеу ісі әлсіреп кетті.
Кадрлық іріктеу жүйесін бұзған протекционизм факторын да атауға болады.
Нәтижесінде өтпелі кезеңде жастар ұйымдары басшыларына кәсіби дайындығы
төмен кадрлар келді. Жаңаша басқару әдіс-тәсілі болмағандықтан 1991-1993 ж.
ж. биліктің негізгі позициясын коммунистік номенклатураның бұрынғы өкілдері
иемденді. Жастар жас мемлекеттік басқарылым құрылымдарына қатыспағандықтан
мемлекет егемендігінің ішкі реформаларға қарсылық білдіруіне осы жағдайлар
әсер етті.
Десе де, жастар ескі жоспарлы экономикадан, нарықтық қатынастарға
өтуде қаржылық-шарушалық істеріне белсене араласты. Экономика, қолданбалы
ғылым салаларында білім алған жастар арасынан бизнес-элита қалыптаса
бастады.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жастарды мемлекеттік құрылымдарға
тарту шараларынан басқа, сол кезде өзекті болған бағдарламалар да
жүргізІліп жатты. Олар жастар ұйымдарының жұмыстарын жаңа бағытта
институтциялау арнасында жүрді. Мемлекеттік басқарылымға тарту мақсатында
дарынды жастарды іздестіру шаралары жүргізілді. Осылайша, 1992 жылы XXI
ғасыр иңтеллектісі, Компьютерлік шығармашылық орталығы қорлары,
қазақстандық-американдық жоғарғы сынып оқушыларының Жігер жобасы,
Балалар XXI ғасыр қүрылысшылары және т. б.
Әлемдік қауымдастыққа мүше болуда өзге елдердің алдында көзге
мақтанышпен көрсетер жайттар саясаттан бастап экономикаға дейін, спорттан
бастап рок музыкаға дейін жалғасады. Сондықтанда жастар арасындағы
әріптестіктің нығаюы, мамандармен, студенттермен алмасу елдің ішкі
саясаттағы ашықтығын көрсетіп, мемлекеттің дамуына ықпал етеді. Әлемдік
тәжірибе жастар мәселесіне байланысты проблемаларды шешетін арнайы
мемлекеттік құрылымдар құру керектігін айтады. Бұл әлемдік қауымдастыққа
мүше елдер алдында беделдің артып, жастардың саяси талап-тілектеріне
байқатпай араласуға, олардың қызығушылықтарын жалпыұлттық құндылықтарга
қарай бағыттауға көмектеседі. Жастардың мәселелеріне қатысты құрылымдар
әлемнің 42 елінде жұмыс істеуде. Мысал ретінде Германиядагы отбасы, қарт
адамдар, әйелдер мен жастар федералды министрлігі қүрамындағы Германия
Халықаралық Бюросын атауға болады. Жапонияда Премьер-министрдің жанында
жастар проблемасымен айналысатын арнайы басқарма бар. Оның аппаратында 3
мыңға жуық мемлекеттік қызметкерлер жұмыс істеуде. 1995 жылдың соңынан
бастап, Франциямен студенттер алмасу тәжірибесі енгізілді. Қазақстан мен
Германия арасындағы жас мамандармен алмасу ісі 1992 жылы жолға қойылды.
Біздің елдің Германиямен жастар ісінде қоян-қолтық жұмыс істеуіне тарихи
жағдайлар да себепші болып отыр. Қазақстанда неміс диаспорасының көптеген
өкілдері өмір сүруде. Жыл сайынғы хаттамаға сәйкес жастар мәселесіне
қатысты семинарларға біздің елден жастар ісінің мамандары, әлеуметтік
қызметті ұйымдастырушылар, шығармашылық адамдар, жас тілшілер қатысады.
Қазақстандағы этникалық немістердің миграциясын бәсеңдету мақсатында
Германияның федералды министрлігі жеке кәсіпкерліктің дамыту және қолдауға
бағдарламалар әзірленді. Қазақстанда, Францияда, Германияда тіл үйрету
курстары жұмыс істеп, ақпараттық-анықтамалық орталықтар құрылған. Ана
тілінен емтихан қабылдау орталықтарымен қатар үш ел арасында жастармен
алмасу бағдарламасы өте жақсы жұмыс істеуде. Халықаралық тэжірибеге орай
тек біздің елдің жастары шетелге шығьш қоймайды, сол тәрізді біздің елге де
дэл сол шамада шетелден жастар келеді.
Республиканың тәуелсіздігін нығайту процесіндегі жаңа жастар саясатын
жасауға негіз болған жастар мен мемлекет арасындағы қарым-қатынастың келесі
бір маңызды аспектісіне өтсек. Ол - мемлекеттік егеменділік тұжырымының
басты шарттарының бірі, нарықтық қатынастар мен либерализациялану тұсындагы
жас ұрпақтың рөлі.
КСРО ыдырауынан соң, ауру экономиканы мұраға алған ТМД елдерінің
барлығы қиыншылықтарды сезінді. Посткеңестік республикалардың әлеуметтік-
саяси жүйесі үшін оның қүрылымдық жаңаруы аса маңызды больш табылады.
Алайда мемлекеттік монополия кезІнде дамыған жэне әлемдік қауымдастыққа
өтуде бэсекелестікке төтеп бере алмайтын экономиканы қайта жаңгырту оңай
емес. Экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізу белгілі бір уақыт мерзімін
талап етеді. Ұзақ уақыт өмір сүрген экономкиалық қатынастарды бір күнде
бұзып, жаңалау мүмкін емес.
Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде - деп аталатын
кітапшасында: Міне, сондықтан да жаңа экономкиалық көзқарасты қалыптастыру
бүгінде айырықша орын алады[15], - деп атап көрсетеді Елбасы Н. Ә.
Назарбаев.
Экономиканы қайта құрудың құрылымының мәні мен мазмұны бір әлеуметтік-
экономикалық жүйеден екіншісіне өту кезінде өзінің экономикалық, шарушылық
және саяси институттардың іс-шараларын сауатты түрде дер кезінде түзеп,
өтпелі кезеңнің шиеленістері мен артық ауыртпашылықтарынан айналып өтіп,
қоғам мен экономиканы жаңа қоғамдық-саяси және экономиалық жағдайға
дайындау, болуы мүмкін кризистердің алдын алып, ескертіп отыруға
негізделеді.
Өтпелі кезеңнің алғашқы сатысының барлық мәселелері сапалы түрде
шешімін тапқан жоқ. Әлеуметтік сала, білім, ғылым, денсаулық сақтау,
мәдениет саласы тіпті құлдырап кетті де, оларды жөнге келтіру мәселесі
белгіленбеді.
Жастар ісі жөніндегі мемлекеттік комитет жастардың кәсіпкерлігін
дамыту заңдары негізінде нарықта тапшы мамандарды дайыдау ісін қолға алды.
Ұлттық Банкте, республиканың Қаржы министрлігінде осы мақсаттар үшін қысқа
мерзімді курстар ұйымдастырылды.
Осылайша, нарықтық құрылымдарды қалыптастыру мен оларды кадрмен
қамтамасыз ету саясаты қатар, кейде қарама-қарсы жүріп отырды. Бұл өз
кезегінде тәртіпсіздік пен жұмысқа деген селқостыққа, тіпті пирамидалы
қаржы құрылымдарындағыдай ашық түрде алдап-арбауға алып келді. Десек те,
1993 жылдың орта кезіне қарай өз ішіне 34 млрд. сом көлемінде қаржы қоры
бар 180 банк (оның ішінде 97 коммерциялық, 60 жеке, 9 кооперативтік) енетін
нарықтық инфроқұрылымның тармақталған жүйесі құрылды. Сол кезде
республикада 4, 9 мың брокерлік орны бар 5 биржа, 21, 2 млн. сом қаржы қоры
бар 37 сақтандыру компаниялары және 56. 6 млн. сом қаржылық қоры бар 54
ақпараттық-маркейтингтік фирмалар жұмыс істеп тұрды [19]. Жаңа фирмалар мен
бөлімше басқарушыларының орташа жасы 31, 4-ті құрады. Басқарма мен бөлім
басшыларына шамамен 30 жастан, ал 5 мың брокерлік биржаның тек 3 пайызын
жасы 35-тен асқандар құрады. Тұтастай алғанда республикадағы нарықтық
инфроқұрылым қажыр-қайраты мол жас экономистермен толықты.
Нарықтық құрылымды қалыптастырудағы жас экономистердің рөлі өсіп келе
жатыр. Бұл жаңа жұмыс түрлерімен және жас элитаның білім деңгейінің
жоғарылығымен, республикадағы көп ұлттылық, салт-дәстүр, еңбек дағдылары
мен мамандық таңдауға деген шарттардан шығатын еңбек потенциалының дәстүрлі
реңкімен байланысты. Жаңа шаруа құрылымдарына тікелей ат салысумен қатар,
жастар өз еріктерімен жеке корпоративті кәсіби одақтар құруға талпынды. Әр
жылдары Жас брокерлер Ассоциациясы, Республика банкирлерІнің дөңгелек
үстелдері, жас кэсіпкерлер мен менеджерлер Конгресі, Аймақты дамыту қоры,
Қазақстан фермерлері қозғалысы т. б. бой көтерген болатын. Алайда,
қоғамның баяу экономйзациялануынан, жастар арасындағы ескі ұжымдық сананың
сарқыншағынан, жастардың саяси мэдениеттілігінің төмендігінен және олардың
қызығушылықтарын дұрыс реттелмегендіктен бұл бастамалар аяқсыз қалды.
Бұл жаңашылдықтың лебі қазақ ауыл жастарын да шарпып өтті. Аграрлық
саладағы меншіктеу реформасы жүзеге асқан соң, 1990 жылдардың орта түсында
32 мың ауылшаруашылық құрылымдары жұмыс істеді [21]. Бұл салаға бар-жоғы 1
млн. 840 мың ғана жас қатысты [20]. Жастардың жаппай ауылдан қалаға ағылып,
жұмыссыздардың саны мен элеуметтік потологияның бүршік жаруына ықпал етуі
осы құбылыстың объективті экономикалық себебі болып табылады. Өкінішке орай
осы жастар категориясына қатысты үкімет ешқандай бағдарлама (ең болмағанда
АҚШ-тағы ұлы депрессия 1929-1933 жылдарындағы қоғамдық жүмыс тәрізді
болса да) әзірлемеді.
Осылайша, өтпелі кезеңнің қиындықтарына, республикадағы жалпы
бұқараның өмір сүру деңгейінің төмендегеніне қарамастан жастар саясат,
экономика, білім саласына бейімделіп қана қоймай, жаңа шаруашылық
құрылымдарын құруға белсене араласты. Келесі бір жастар тобы үшін нарықтық
қатынастарға өту бэсекелестік қаулаған қоғамда өзін-өзі көрсетіп,ойлағанын
жүзеге асыруға еркіндік алып берді. Біз тек жастар саясаты бағдарламысын
дүрыс жүзеге асырып, қажетті қаржымен қамтамасыз еткенде ғана қиын кезеңнен
қалған жараны емдей аламыз.
Біз жастар саясаты мемлекет пен қоғамның, партиялар мен қозғалыстардың
негізгі саяси бағыттарының алғашқы қатарында болуы керек деп санаймыз. Ол
ұлттық-этникалық генофондымызды, қажетті әлеуметтік-экономикалық, саяси-
қүқықтық орта қалыптастыруға, жан-жақты даму үшін мэдени-ағарту шараларын
орындауға, элеуметтік статусты көтеруге, жастардың интеллектуалды жэне
білім деңгейін көтеруге бағытталуы тиіс.
Жастардың қызығушылығын жүзеге асыруды қолдай отырып, қоғам өзі
туралы, өзін алға жетелейтін жаңа күш туралы ойлайды.
Республикамыздағы мемлекеттік жастар саясатының негіздері жөніндегі
заң мемлекеттік стратегияның, үзақ мерзімді саясаттың қүрамдас бөлігі
ретінде қарастырылу керек жэне саяси мақсаттар мен тікелей байланысты
міндеттердің біртіндеп атқарылуына бағытталуы тиіс. Біздің қоғам
тотаритарлық мемлекеттік қатардан нарықтық қатынастарға негізделген гуманды
демократиялық қоғамға ауысуда. Қазіргі жағдайда жастарға қатысты
мемлекеттік саясаттың бастапқы құқықтық факторы оның элеуметтік статусы
болып табылады. . Жастардың қолдануына ие болу үшін мамандық таңдау,
жұмысқа түру, отбасы мүшелерінің денсаулығын нығайту, рухани дүниені
қалыптастыру жэне элеуметтік байланыстарға бағытталған кепілдігі бар
құқықтық механизм жүйесін ұсыну қажет. Республиканың нарықтық қатынастарға
өтуі оңай емес. Осы жағдайда қазір немесе алдағы жылдарда жастар арасындағы
әлеуметтік қиындықтар мен оның орын алуын заң белгілі бір деңгейде
жеңілдетуге күш салған жөн. Алдағы уақыттарда жас ұрпақ санасының
қалыптасуына, оның жаңа әлеуметтік ортаға бейімделуіне барынша ықпал етіп,
жастардың шығармашылық және интеллектуалдық күш-жігерінің артуына қажетті
жағдай туғызу аса керек.
Жоғарыда айтылғандарды • қорытындылай келе, Қазақстанның зайырлы
мемлекет ретінде қалыптасуы жастардың элеуметтік жағдайын түзеуге,
Қазақстан азаматы атына лайық патриоттық рухта тәрбиелеуге, жастарды
өздігінен жұмыс істеуге тартуга жэне басқа да мәселелерді шешуге мүмкіндік
туғызады. Демократиялық қоғам қүру жолындағы Қазақстанның таңдауы жаңа
міндеттерді орындауды көздейді.'
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2. 1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар саясаты
Саясаттану ғылымында саяси құндылықтарды зерттеумен саяси мәдениет
айналысады. Қоғамдағы саяси мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде саяси
күрестегі мән - жайды анықтаушы саяси құндылықтар мен рәміздер көрінеді.
Саяси мәдениет саясаттың субьективті өлшемі болып табылады. Онда саяси
институттардың қызметі мен құрылысы, қоғамның қатынасы, осы институттар мен
оның құрамдарына қоғам мүшелерінің ара қатынасы қарастырылады.
Саясаттанушылар қоғамдағы саяси мәдениетті негізінен үшке бөледі. Олар
адамдардың билік стуруктурасына қатынасы, қоғамның басқа өкілдеріне
қатынасы, сондай - ақ, жеке өзінің саяси белсенділігі жатады. Бұл мәселе
біздің зерттеуімізде жастардың саяси мәдениеті мен
білімділігі деңгейінде қарастырылады.
Қазақстан жастарының 1996 жылдың 9 - шы, 10 - шы қазанында өткен
бірінші форумында мемлекетіміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев жастардың
алдындағы негізгі мақсат өз білімдерін арттыру дегенді атап өтті [22]. Ол
мемлекеттің тегін орта білімнен бас тартпайтынын бекітті, сол себепті
мектептер заңды тұлға мәртебесін иеленді. Бұл деген мектептерді барлық
бюджеттен тыс табысқа (демеушілік т. б. ақшаға) салынатын салықтан
босатылатынын білдіреді. Сонымен қатар, Президент мектептерге басқалай да
көмек көрсетілетіні туралы да айтты. Мысалы, жаңа буын оқулықтарын шығару;
мектептерді компьютермен қамтамасыз ету; бағдарламалар жасау т. б.. Бірақ,
елбасының айтуынша, бізге керегі орташа білім емес. Сол себептен мемлекет
жас мамандарды жоғары дамыған мемлекеттерге тәжірибе алмасуға жібереді.
Білім беруді дамытуды қамқорлыққа алудың үлгісін көрсететін Н. Ә.
Назарбаевтың пікірінше, Қазақстандық менеджмент институты болып табылады.
Осыған байланысты республика аумағынан тысқа бармай - ақ білімді болу
таңқаларлық нәрсе емес. Шетелге шығу қажеттілігі туындамайды да.
Президенттің айтуынша, мұндай оқу орындарын аймақтарда құру керек. Білімді
біртіндеп жинақтау керек. Ал ең бастысы, жастардың білімге деген құштарлыгы
болуы тиіс, онсыз барлық бастаулар нәтижесіз болады - деп елбасы білім
саласындағы мемлекет саясаты туралы ойын аяқтайды.
Расында да жастардың өмірлік маңызы бар мәселелерінің бірі білім мен
кәсіби дайындық алумен байланысты. Қазақстан жастарына бүгінгі таңда кәсіби-
білім беру үрдісін 722 оқу орны жүргізеді. Бүгінгі таңдағы мемлекеттік оқу
орындарында 99 535 адам оқиды. Соңғы оқу жылында Қазақстанның білім беру
инфрақұрылымы жоғары білімді 55 445 маман дайындады.
199899 дан 19992000 жылдарға дейін олардың саны 3 675 адамға
көбейді. Бүгінгде таңда бұл сан әлі өсуде.
Қазіргі қоғамдық қатынастарды модернизациялаудан, реформалардың
табысты өтуіне мүдделі қоғам жастардың білім алуын, үздіксіз білім алу
идеясы іске асырылуын қамтамасыз етуді қарастырып отыр. Қазақстанның
ертеңгі күні толығымен жастардың білім деңгейімен анықталады.
Республикамыздағы тәрбие беру, орта, арнайы және жоғары білім беру мен
сол салалардағы әлеуметтік мәселелерге талдау жасайық. Айта кететін жайт,
халықтық білім беру жүйесі қайта құру кезеңінің басында дағдарысқа
ұшыраған. Ойландыратын факт: 50-жылдардағы халықаралық бағалау бойынша КСРО
жастардың интеллектуалдық дайындық коэфициенті бойынша дүние жүзінде үшінші
орын алған болса, ал 80-жылдардың басында 42 - орынға түсті. Бұған жылдан
жылға білім беруге бөлінген мемлекет қаржысының азая беруі себеп болды.
Көптеген оқу орындарында ғимараттар, оқу корпустары, кабинеттер
норматив пен тазалық талаптарының 60-70% (әсіріесе жеке меншік оқу
орындарында) ғана жауап береді..
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижесі бойынша бозбалалар мен
бойжеткендердің 45%-ы анағүрлым маңызды құндылықтардың ішінде жоғары оқу
орындарында білім алуды жатқызады. Бұл өз жағынан нарықтық экономика
жағдайларында кәсіби білім алу деңгейінің маңызының жоғарылығын айқындайды.
Қазіргі кездегі жастар арасындағы жоғары білім алуға деген сұраныс шындыққа
емес, потенциалды сұранысқа бағытталуымен сипатталады. Жоғары оқу
орындарының түлектері арасындағы жұмыссыздықтың жоғары деңгейде болуы
осыған байланысты. (жастардың 36, 7%-ы мамандық бойынша жұмысқа орналасуда
қиындықтарға ұшырайды). Аталған қорытынды келесімен түсіндіріледі: көбі
үшін жоғарғы мектеп әлеуметтік қорғау қызметін өз мойнына алды (мектептен
кейінгі жұмыссыздықтан, әскери қызметтен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жастар саясаты.
Қазақстан Республикасы Алматы, 2007
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 10
1.1. Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы 10
1.2. Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алгы
шарты 12
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 18
2.1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Жастарды әлеуметтік саладағы қорғау
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3 МЕМЛЕКЕТТІК ЖАСТАР САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
БАСЫМДЫҚТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...49
3.1. Қазақстан - 2030 Стратегиясына орай Мемлекеттік жастар саясаты
дамуының
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..49
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..56
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..65
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуындағы алғашқы
атқарылуы тиіс мәселе жастар саясатының қалыптасуы, жүзеге асырылуы болып
табылады. Бұл салаға басымдық берілуінің басты себебі Республиканың
демократиясы мен экономикасы дамыған елге айналуға көмек болар тіректерді
түзуінде жатыр.
Бүгінгі таңның ең ұлы мұраты - тәуелсіздік идеясын қалыптастыру болып
отырғаны анық. Жас ұрпақтың санасын қалыптастыру мақсатында Республикамызда
жастардың жаңа саясаты жасалуда, әлеуметтік белсенділік мәселесіне,
республиканың мемлекеттік тәуелсіздігінің нығаюы барысындағы жастардың орны
мен рөліне баса назар аудурылуда.
Біріншіден, қазіргі кезеңдегі ел дамуындағы ең өзекті мәселе
мемлекеттің жастарға деген жаңаша қарым-қатынасын қалыптастыру болып
табылады. Бұл жөнінде Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев былай деген болатын: Біз
бұл ретте жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп кеткен, болашаққа
жаңаша көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы
төзімділікпен жаңғыртуға тиіспіз [1]. Осы теориялық-әдістемелік тұжырымға
еліміздің жүзеге асырып жатқан жастар саясатының маңызы мен рөлі
жинақталған.
Екіншіден, Қазақстан қоғамының дамудың жаңа сатысына көтерілген
кезеңінде жастар әртүрлі әлеуметтік топтардың конгломератынан тұратын
(топтарды) ерекше демографиялық топты құрап отыр. Ол топ саяси
көзқарастарымен, ұлттық құндылықтарға деген ұмтылыстарымен ерекшеленеді.
Үшіншіден, қазақ ұлты жастарының ұлттық идеясы өз дәрежесінде емес.
Оны тіл, діл, дін, салт – дәстүр салаларындағы келеңсіздіктерден байқауға
болады. Олардың санасы жеке меншіктік, бай және кедей психологиясы
дәрежесінен аса алмайтын жағдайда.
Төртіншіден, кейбір саяси партиялардың атынан шығып жүрген жастар
ұйымдары акциялары арзан ырду - дырдулардан әрі бара алмауда. Оларды Отан
сүйгіштік рухта, әртүрлі саяси күштердің жетегінде кетпейтіндей етіп
тәрбиелеу қажет. Мақсат - Қазақстандағы мемлекеттік жастар саясатын
корпоративтік мүдделер шегінен шығарып, оны жалпыұлттық дәрежеге көтеруде
болмақ.
Бесіншіден, жастар арасындағы девиантты мінез - құлық көбеймесе азаяр
емес. Есірткі мәселесі жастар үшін үлкен күрделі проблема. Оған қарсы
күресті бүкіл қоғам болып жүргізіп,бұл мәселе қоғамдық ұйымдардың да
алдындағы міндеттердің бірі екенін ескеру керек.
Мемлекеттік саясаттың басты мақсаты - жастардың шығармашылық,
жаңашылдық қуатын қоғамды алға бастар күшке айналдыру. Бақытты бала,
бесікте еркін өседі [2] - деп белгілі саясаткер Әлихан Бөкейханов
айтқандай, алтыншыдан, бұл мәселе жастар арасында орын алып жатқан негізгі
заңдылықтарды жинақтап және сараптап, ғылыми тұжырым мен ұсыныстарды
қарастырып, мемлекеттІк жастар саясатын тұтастай ойластырғанда ғана шешімін
таппақ. Осы айтылғанның барлығы егеменді Қазақстанның
стратегиялық бағыттарының жүзеге асудағы маңызын, дипломдық жұмыс
тақырыбының өзектілігін айқындайды.
Мәселенің ғылыми зерттелу деңгейі. Жастар саясатын зерттеу кезек
күттірмес мәселелердің бірі болып табылады. Өткен он төрт жылдың ішінде
әлеуметтік және гуманитария салалары бойынша жарық көрген ғылыми және
публицистикалық еңбектер жастар қызығушылығының қалыптасуы саясат тақырыбын
баян еткендігі байқалады. Кеңес дәуірінде жазылған жастар мәселесіне
қатысты зерттеулер мен диссертациялар негізінен идеологиялық бағыт
шырмауынан шыға алмады.
Қазақстан тәуелісіздігін алысымен жастар мәселесімен қатар, саяси
мәселелерге жаңа қырынан қарап зерттеу кең өріс алды. Бірінші кезекте
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев рөлінің ел дамуындағы маңыздылығын көрсететін Е.
Н. Ертісбаев, И. Н. Тасмағанбетов, М. Б. Қасымбектовтердің жұмыстарын атап
өткен жөн [3]. Мемлекеттік дамудың жаңа сатысы бұрындары әлеуеметтік-
гуманитария ғылымы қарастырмаған түрлі бағыттар мен мәселелерді зерттеуге
үлкен мүмкіндік береді. 1990-жылдардан бастап, жастар саясаты тақырыбы
ғылымының түрлі салаларын (саясаттану, философия, педагогика, тарих,
әлеуметтану) қызықтыруда.
Республикамыздағы жастар саясатының тұжырымын жасаудың заңды актілері
бола тұра, мемлекеттік органдар бұл мәселеде немқұрайлылық танытып келеді.
Жастар саясатына деген қызығушылықтың өте үлкен екенін осы тақырыпқа
қатысты жоспарлы жұмыстардың күн санап өсіп келе жатқандығынан байқауға
болады.
Бұл жас ұрпақтың күш-қуатын әлеуметтік, психология, саясаттану,
тарих, этнография, педагогика, экономика, демография, статистика, құқық
және тағы басқа тәріздІ ғылым түрлерімен бірге зерттеуге болатындығымен
түсіндіріледі. Р. Б. Әбсаттаровтың, Т. С. Садықовтың, Е. 3. Батталхановтың,
А. К. Бақаевтың, Л. А. Байділдиновтың, С. Я. Дьяченконың, Ш. Е.
Джаманбалаевтың, Ж. Жоробековтың, Г. Ж. Ибраеваның, А. С. Сәрсенбаевтың, Г.
Т. Телебаевтың, А. Т. Шайкеновтың, Е. А. Кузнецовтың, Ш.А. Құрманбаеваның,
С. 3. Нарматовтың, А. А. Нұрмағанбетовтың, Т. С. Сәрсенбаевтың,
М. Б.Тәтімовтың, А. Ш. Ишмұхамедовтың [4] және тағы басқа ғалымдар
ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру, елімізде орын алып жатқан
қоғамды қозғаушы жастардың интеллектуалды және инновациялды мүмкіндіктерін
пайдалану тәрізді мәселелерді қарастырды. Республикамыздағы демократиялық
реформаларды жүзеге асырудағы жастар рөлін тарих тұрғысынан зерттеп
диссертация жазғандар: О. А. Құрамысов, Н. 3. Нығматуллин, А. К. Самаевтар
[5]. Жастар ортасында саяси-мәдениеттің қалыптасуы, жастар мәселесінің
саяси аспектісі тақырыбы Н. П. Калашникованың, Д. А. Калетаевтьң, В. И.
Зыряновтың диссертациялық жұмысына арқау болды [6].
Бұл зерттеулердің барлығы жастар проблематикасын әртүрлі қырынан
қарастырғанымен, сондай - ақ, еліміздегі жастар саясатының қалыптасуы мен
жүзеге асу мәселесі әлі де болса дау туғызып жүргендіктен жаңа зерттеулер
өз-өзінен сұранып тұр. Ғылыми жұмысты жазу барысында мерзімді баспасөз
материалдары пайланылды. Әсіресе, Т. Галимовтың, Г. Арабаеваның, С.
Тупицынның, В. Веденконың, Ж. Сағадидің, Т. Устинованың, А. Тесленконың, Д.
Қазымбетовтың және т. б. еңбектері көп көмектесті.
Қоғамның күн санап дамып бара жатқандығын және саяси-әлеуеметтік
оқиғалар қарқын ала бастағанын ескере келе жастар мәселесіне арналған
зерттеулер әлі де жетіліксіз, шикі екендігін атап өткім келеді. Жастар тобы
ортасындағы жаңа әлеуеметтік ойдың қалыптасуы, саяси мәдениеттіліктің
дамуы, ұлтаралық қарым-қатынас пен ғылыми, кәсіби белсенділіктің артып келе
жатқандығы назардан тыс қалып отыр.
Елміздің дербес, өз алдына жеке ел болып дамып келе жатқандықтан,
автор Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын қалыптастырудың алғы
шарты деген мәселеге ерекше тоқталуды жөн деп тапты. Бодандық құрсаудан
құтылған соң, ұлттық сана қалыптасып Қазақстан демократиялық дамудың сара
жолына түсті. Осы орайда еліміздегі көппартиялық жүйе, ой-пікірдің
алуандығы, жаңа экономикалық қатынастар жастардың әлеуметтік белсенділігіне
әсер етпей қоймасы анық.
Жастар мәселесі мен саясатын бүгінгі таңда зерттеуде егеменді
республика қалыптасуының жаңа тарихын ескеру өзіндік ерекшелігі болып
табылады. 1991 жылы Тәуелсіздік алған кезде жаңа нарықтық катынастарға
көшкен кезде, мемлекеттік құрылымның жаңадан инстиуттарға бүлінген кезінде
ғылым саласындағы ұғынықтылық және әдістемелік аппаратар ғылым саласында
қайта қарастыруда қажет етеді. Жастар - Қазақстан Республикасының он төрт
жастан жиырма тоғыз жасқа дейінгі азаматтары[7]. Ғалымдар бірінші кезекте
жастар саясаты дегенге анықтама беруі керек, себебі біз жастар саясаты
дегенде жаңа жастар саясатын сөз етеміз. Бірнеше ғылыми еңбектер жастар
саясаты дегенге өздерінше анықтама беруге тырысты. Кейбір ғалым-
зерттеушілер бүл ұғымға жастардың жеке түлғасына әсер етпей олардың өмір
сүруіне жағдай жасаудағы мемлекеттің спецификалық өзіндік әрекеті деп
санайды [8].
Келесі бір зерттеушілер тобы бұл ұғым жастардың қажеттіліктері мен
қызығушылықтарын жүзеге асыруды және сақтаудағы теоретикалық-практикалық
негізділік деп есептейді.
Алайда, біздің пайымымызша жастар саясаты жастардың қоғамдық-саяси
потенциалын және олардың өзіндік қарым-қабілеттерін жүзеге асыруға
бағытталған жалпымемлекеттік проблема. Қазақстан Республикасындағы
мемлекеттік жастар саясаты туралы Заңында мемлекеттік жастар саясаты
-мемлекет жүзеге асыратын және жастарды қолдауға бағытталған әлеуметтік-
экономикалық, саяси, ұйымдастырушылық және кұқықтық шаралар жүйесі[9].
Біздің бұл көзқарасымыз, ресейлік ғалымдар: И. М. Ильинскийдің, Н.
Сердюкованың, В. Цыпленконың, И. Маримованың пікірлерімен үндес. Мұндай
бағыт қоғамның өзін-өзі жаңа, жоғары деңгейге көтерілуіне
көмектеседі[10].
Ғылыми әдебиеттерде жастардың қоғамдағы орны жөнінде әртүрлі түсінік
беріледі. Зерттеуші-ғалымдардың бірі жастарды әлеуметтік әрекеттің
субъектісі деп таниды. Біз бұл тәрбиелік процеске кері әсер ететін қате
тұжырым деп санаймыз. Бүгінгі қоғамның жаңа келбеті әлеуметтік топтағы
индивидтардың қызметіне өзіндік жаңалықтар қосуда. Жастар мемлекет өмірін
саясат объектісі деп танығанда ғана оған белсене аралсады. Осы
жұмыстыңавторы осы позицияны құптайды. Мәселеге осы тұрғыдан қарау бірінші
кезекте мемлекеттің өзіне тиімді болмақ.
Жастар дамуын танып-білу деңгейіне баға берер болсақ, мәселеге
қоғамның қайта қалыптасу кезіндегі саяси және әлеуметтік тұрғыдан қарау
жетіспейді. Жастар ортасында жаңа сананың пайда болуы, саяси
мәдениеттіліктің жаңа деңгейі, ұлтаралық мәдениет, жастардың ғылыми, кәсіби
белсенділіктері назардан тыс қалып отыр. Біздің ойымызша, жастардың
шығармашылығы, саясатта жаңа бағыттардың пайда болуы, дарынды жастарды
іздеп табудағы жаңаша жолдарды табу, нарықтық қатынасқа өту кезінде
жастардың белсенділігін арттыру, жекеменшіктің жаңа түрлерін қалыптастыру,
үндірістің жаңа сапасы, коммерцияға, мэдени өмірге араласу, элеуметтік-
саяси инфроқұрылымдарды дамыту, мемлекеттік қүрылымды басқару бағыты өзекті
болмақ. Сөздерінде жалын бар, Жаннан қымбат оларға ар, Мен жастарға
сенемін![11] - деп Мағжан Жұмабаев айтпақшы, демократиялану кезеңінде
жастар мәдениеттілігі мен әдептілігі ісінде плюрализм негіздерінің
қалыптасуы, халықтың тарихы, ұлттық мұрасы, адамзат құндылықтары мен жаңа
еңбек және кәсіби қатынастар даму кезінде зерттеулердің көкейкестілігі арта
түспек.
Соңғы кездегі саяси оқиағаларга қатысты жаңа мәліметтердің пайда
болуына байланысты зерттелінген мәселелерді қайта қарап шығу қажет. Бұл
үрдістер біріншіден, әлеуеметтік және жеке бас пайдасының ерекшеліктерін
түбімен өзгертеді; екіншіден, саяси ойындар мен қажеттіліктер жаңа
құрылымның пайда болуына әсер етеді және саяси жүрістің объектілері мен
субъектілерінің өзара айырбасына түрткі болады; үшіншіден, орын алып жатқан
өзгерістер мен жаңалықтардың эволюциялық дамуына, қарым-қатынастардың
динамикалық негізде әртүрлі болуына ықпал етеді; төртіншіден, саяси арена
және саяси қайраткерлер мен фукнционерлердің жаңа типін қалыптастырады.
Жастар саясатының әсіресе, саясат ғылымында жеткіліксіз зерттелуі
бірнеше себептерге байланысты. Біріншіден, Қазақстанның егеменді ел ретінде
танылғанына он төрт жылдан енді ғана асты. Бұл тарихи уақытта жаңа жастар
саясаты феноменін ғылым толық танып болмады және қалыптасу процесі де әлі
аяқталған жоқ. Өткен уақыт мемлекеттіліктің негізгі ұстанымдарының
қалыптасуымен, ашық демократиялық қоғам құрудағы тоталитарлық режимнен
өтпелі кезеңге өтудің тұрақсыз тенденцияларымен сипатталады. Біз жаңа
мемлекеттіліктің пайда болуының басында және оның саяси, әлеуеметтік
институттарының даму кезеңдерінде тұрмыз. Екіншіден, орын алып жатқан
оқиғалар мен процестерді зерттеудің әдістемелік, ғылыми, теориялық
негіздері енді жасалуда. Қазіргі кезеңде зерттеушілер, ғалымдар өзіндік
ерекшеліктерді, тенденцияларды, басымдықтарын, негізгі бағыттар мен
құралдарды анықтап, сараптап көрсетуге ұмтылуда.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Қазақстан Республикасының қазіргі
кезеңдегі жастар саясатының қалыптасуы мен жүзеге асуындағы ерекшеліктерін
сараптау болып табылады. Бұл мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттер
белгіленді;- жас ұрпақты халықтың ерекше әлеуеметтік-демографиялық топ
ретінде
статусын және жаңа әлеуеметтік-саяси жағдайдағы олардың саяси
және
әлеуметтік белсенділігін анықтау;
- әдістемелік және теориялық тұрғыдан кешенді мемлекеттік жастар
саясатын қажеттілігін негіздеу;
- жаңа жастар саясатын қалыптастырушы негізгі шарттардың бірі
ретінде
өтпелі кезеңдегі тәуелсіз Қазақстанның әлеуметтік-саяси
ерекшеліктерін
зерттеу;
- республикада жүргізіліп отырған жастарды әлеуеметтік
қорғау
мемлекеттік саясатын зерттеу, ұйымдастыру құрылымын сараптау;
- бұрынғы КСРО кезінде жүргізІлген жастар саясаты мен жаңа жастар
саясатын жүзеге асыру механизмдерімен салыстыра отырып сараптама жүргізу;
- жастар ортасындағы ұлттық сананың қалыптасу
үрдісінің ерекшеліктерін зерттеу;
- мемлекеттік құрылымдар мен қоғамдық ұйымдарға
әлеуметтік
сауалнамалар, статистикалық деректердің есебі, материалдық
жағдайын,
жұмыспен қамту, жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру, олардың
құқықтық мәртебесін жақсартуға арналган заңдар мен мемлекеттік құжаттар
негізінде теориялық-практикалық ұсыныстар әзірлеу.
Қорғауға ұсынылатын диссертациялық жұмыстың негізгі ұсыныстары:
Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік бағыты
айқындалған мемлекет екенін ескере отырып, біздер үшін жастар саясатын
қалыптастыру және жүзеге асыру оңды болмақ. Қазақстан егемендігін алған
сәтте саяси мемлекеттік құрылым, өндіріс тәсілі, нарықтық қатынастарға
өтудегі жаңа экономикалық реформалардың енгізілуі салдарынан
жастар
саясатының бағыты елеулі қиындықтар мен күрделіліктерге тап болғандығын
ескеру керек.
Қазақстанның тәуелсіздігін қалыптасу және нығайту процесінде
қоғамның демократиялануы және мемлекеттің экономикалық негіздері
жастардың әлеуметтік мәртебесіне, әлеуметтік-саяси белсенділігіне
әсер
еткенін ойдан шығармау қажет.
Мемлекеттік жастар саясаты күн санап өзгеріп жатқан қоғамдағы
саяси-экономикалық жаңалықтар мен қоғамның жаңа санасына
(жастар
санасының да) сай құрылуы қажет. Жастар ортасы қоғамның реформаланушы
және шынайы идентификациялық процестердің - этникалық,
азаматтық,
әлеуметтік ықпалында болып табылады. Жас ұрпақтың ұлттық санасы өзгеріп
жатқанын ескере отырып, жаңа мемлекетгік құндылықтардың қалыптасуы
жолында саясатты жүргізген жөн. Жастардың қоғамдық-саяси іс-шараларға
араласуы көппартиялық, ой-пікір алуандығы, сөз бостандығы және адам құқы
тәрізді демократиялық құндылықтарды орнықтыру және жүзеге асыру ісі тіпті
өз дәрежесінде емес.
Егемендік алғаннан кейінгі жаңа қоғамдық құрылымның әлеуметтік-
экономикалық құрылымының ең әлсіз қорғалған тобы жастарды әлеуметтік
жағынан қамқорлыққа алу қажет. Бұл орайда жастар ортасында әлеуметтік-
психологиялық мәселелерді жүйелі түрде шешу қажет. Бұл өз
кезегінде
девианттық мінез-құлықты жастарды жөнге салуға, қылмыс әлемінің өршіп
кетпеуіне жәрдемдеседі. Жас ұрпақты әлеуметгік қорғау саясаты мемлекеттің
дамуында үлкен маңызға ие.
5. Мемлекеттік жаңа жастар саясатын жүзеге асыру үшін,
мемлекеттік,
аудандық және жергілікті жерлердегі ұйымдастыру жұмыстарын шешу
жұмыстарына баса назар аударған жөн. Биліктің білім, денсаулық сақтау,
білім,
әлеуметтік қамсыздандыру, мәдени іс-шараларды ұйымдастыру және әрбір жеке
тұлғаның рухани қажеттлгін өтей білетін реформаларды сауатты үйлестіре
білген жағдайында ғана Қазақстан - 2030 Стратегиялық Бағдарламасының он
жылдықтарға жоспарланған бір тармағы ретінде жастар саясатын жүзеге асыру
мүмкін болмақ.
6. Жастар саясатының рөлі мен маңызын және оның қалыптасуы
Қазақстанның тәуелсіз ел болып қалыптасуының басты шарттарының бірі
болып табылады. Біздің еліміздің әлемдік демокартиялық қауымдастыққа
интеграциялануы жастар ісінде, ұлттық таным, дәстүр, рухани-
мәдени
құндылықтар мәселесінде еліктеу т.б кемшіліктерге тосқауыл қоя отырып,
әлемдегі өзге мемлекеттерден тәжірибе алмасуға да көңіл бөлу керек.
7.Саясаттанушы, заңгерлер және мемлекеттік қызметкерлер
даярлайтын
жоғары оқу орындарында жастар саясатының проблемаларына
арналған
арнайы курстар болмай отыр. Сондықтан соны жоспарға енгізіп, талапты
жастардың назарын қордаланып жиналған проблемаларды шешуге аударсақ
одан біз көп нәрсе ұтқан болар едік.
8. Республикадағы әр бағыттағы жастар қозғалыстары
мен
ұйымдарының бастарын біріктіріп материалдық құндылықтар мен қатар рухани
құндылықтарды да естен шығармайтын бірыңғай ұлттық мүддеге бағытталған
Республикалық жастардың органын құратын мезгіл пісіп жетілді.
Демографиялық жағынан алғанда
жастар Республикада көпшілікті құрайтынын ескеріп, Қазақстан Республикасы
Парламентінде жастардың әл-ауқаты мен жастар проблемаларын көтеру үшін
Жастар ұйымының атынан бір ғана емес кем дегенде он депутат болып, жастар
фракциясы болуы керек.
Зерттеудің теориялық-әдістемелік негізі. Зерттеудің теориялық-
эдістемелік негізі ретінде біз тэуелсіздіктің негізгі үстанымдарына, жастар
саясатына, экономканың элеуметтік бағытына, нарықтық қатынастарға, еңбек
мэселесі қарастырылған, білі, элеуметтік қамсыздандыу жэне т. б. нақты
анықтама берілген Елбасының Қазақстан - 2030, Тәуелсіздігіміздің бес
жылы, Бейбітшілік кіндігі, Тарих толқынында, Сындарлы он жыл,
Еуразия жүрегінде кітаптарына, еңбектеріне, жолдауларына сүйенеміз.
Зерттеуде негізгі дереккөздер болып табылатын Президенттің республиканың
әлеуметтік-экономикалық дамуын зерттеуге арналған Жарлығы мен басқа да
құжаттарында жастар саясатын дамыту мэселесіне жаңаша қарап, талдау
аңғарылады.
Зерттеудің негізгі дерек көздері. Қазақстан Республикасының
Конституциясы, заңдар мен өзге де заң актілері, Н. Ә. Назарбаевтың
жарлықтары, зерттеуге арналған кезеңдердегі сөйлеген сөздері, ағымдағы
мұрағат құжаттары, эксперттік және басқа да бұқаралық сауалнамалар,
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрінің мемлекеттік жастар саясатына,
саяси партиялар мен жастар қозғалысының, монографиялар, мақалалар, зерттеу
қызметтерінің ғылыми жарияланымдары құрайды.
Демократиялық, экономикалық жағдайдың жаңа нарықтық жағдайларға
бейімделу деңгейІн, білім беру мен кәсіптік деңгейлерінің көрсеткіштерін
Қазақстан жастары - 2000 жобасының өткен Қазақстан Республикасы
статистика агенттігінің республикалық әлеуметтік зерттеулерінің, 1999 жылғы
халық санағының қорытындылары бойынша, Біріккен Ұлттар Ұйымы даму
бағдарламасының тапсырысы бойынша 1999-жылы Қазақстанда басылған Азаматтық
даму туралы есеп, 2004 жылғы Қазақстандағы кедейшіліктің себептері мен
оларды шешу жолдары, 2003-2004 жылдары жарық көрген Адам дамуы туралы
есеп материалдарының негізінде сараладық.
Зерттеудің хронологиялық шегі. Қазақстаннық 1991 жылы Егемендік алған
тұсынан бастап, бүгінгі күнге дейін. Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге
асыру мәселесіне келгенде әсіресе соңғы онжылдықтар қарастырылды.
1 ЖАСТАР САЯСАТЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мемлекеттік жастар саясатының рөлі мен маңызы
Бұл тарауда зерттеліп отырған мәселенің теориялық және методологиялық
негіздері қарастырылады. Жастардың әлеуметке бейімделу мәселесі
Қазақстанның тәуелсіз ел ретінде мемлекеттік және қоғамдық құрылымдар
тарапынан жүргізіліп отырған жастар саясатының қалыптасу процесіне шолу
жасалады.
Мемлекеттің егемендігін нығайтудағы, қоғамды демократияландыру
жолындагы қазақ мемлекетінің прогрессивті даму процесіндегі жастар рөлі,
халықтың әлеуметтік-демократиялық тобы ретінде саналатын жастар статусы,
ТМД жэне әлем елдеріндегі жастар саясатын жүзеге асырудағы ерекшеліктер мен
жалпы бағыттар қарастырылады.
Жастардың әлеуметтенуі қазіргі қоғамда болып жатқан процестерден тыс
жүре алмайды. Бүл процесті дұрыс арнаға түсіру үшін жаңа мемлекеттік жастар
саясатын тереңірек жетілдіру қажет. Бұл қоғамның реформалануы тұсында жас
ұрпақтың нарықтық қатынасқа ерте бейімделуіне әсер етеді. Қазақстанның
Жастары мемлекеттік бағдарламасын қабылдайтын уақыт жетті.
Қазіргі қоғамда жастар саясатын қалыптастыру төмендегідей шарттарға
негізделеді:
* біріншіден, мемлекеттің ұзақ мерзімді стратегиясына негізделген жас
ұрпақтың қоғамдық-саяси қуатын реттейтін жүйе құру уақыты пісіп жетілді;
* екіншіден, XX ғасыр ғылыми технологияның жарысқа түсер кезеңі
болса, XXI ғасыр идеялар мен ұйымдық құрылымдардың бәсекеге түсер тұсы.
Егер қоғамда білімді азаматтар көп болса, ноу-хау кез-келген адамға
ұғынықты
болады. Жаңа идеялардың жүзеге асуы жаңа әлемдік құрылым жағдайындағы
мемлекеттің орнын анықтайтын болады. Осы орайда Елбасымыз Н.
Ә.
Назарбаевтың Білімді ұрпақ - болашағымыздың алтын кілті - деп жиі
қайталайтыны сондықтан;
- үшіншіден, әлемдік тәжірибе көрсеткендей, нарықтық экономикаға
қадам басқан сәтте қоғамның бір бөлігі, әсіресе, жастар ерекше әлеуметтік
қамқорлықты қажет етеді. Жастарды елдің болашағы деп танитындықтан,
оларға қатысты әлеуметтік қорғау саясатын жастар саясаты аясында жүргізу
керек. Жастар саясаты мемлекеттік істің бір тармағы ретіндегі дербестігі өз
соңынан төмендегідей ұсыныстардың болуын талап етеді.
Мемлекеттік жастар саясаты бүрынғы армандаған идеялар негізінде жас
ұрпақты қалыптастыру тұрғысынан болмауы керек.
Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың негізгі өзегі - атқарушы
билік құрлысындағы жастар ісі органдары. Бұл дегеніміз
республикалық
деңгейде жастар саясаты мемлекеттік саясаттың бір бөлшегі ретінде заңды
тұрғыда бекітілуі тиіс, жалпы республикалық бағдарламалар
жергілікті
деңгейде жоспарланып, қаржылық, материалдық және кадрлық ресурстар
шоғырлануы қажет.
Алайда, алғашқы кезекте мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың
кешенді бағдарламасын, жүзеге асырудың мехнизмдерін ойластырып алған жөн.
Мұндай бағдарлама тұжырымды ұсыныстарға негізделуі керек. Оны зерттеушілер,
тәжірибешілер, мамандармен, қызығушылық танытқан тұлғалармен бірлесе,
ақылдаса отырып әзірлеген жөн.
Басым бағыттар ретінде төмендегілерді алуға болады: мемлекет жастар
саясатын ақпараттық-сараптамалық жағынан қамтамасыз ету, жастардың өз
еркімен іс-шаралар ұйымдастыруға жағдайлар жасау; жастар құқығының
қорғалауын бақылау; жастар мен жасөспірімдер қылмысының алды-алу; жастардың
салауатты өмір салтын ұстануы; жастардың ұлттық құндылықтарды тануы;
дарынды жастарды қолдау; жас отбасыларды қолдау; азаматтық пен
ұлтжандылыққа тәрбиелеу [12];
Бағдарлама тек қана жастарды әлеуметтік қамқорлыққа алуга ғана
негізделмеуі керек, сондай-ақ өзгелерге көмек қолын созуға жарайтын
жастардың өсуіне де қолдау көрсетуі тиіс.
Мемлекеттік жастар саясаты елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының
негізі болып табылады. Жастар саясаты өз кезегінде кез-келген елдің - алтын
қазығы. Сол себепті де, мемлекеттік шаралардың негізгі ұстанымдары
жастардың қорғалуын; жастардың белсенділіктерін көтермелеуіне; жастар
саясаты аясында өтілетін түрлі басқосуларды марапаттауына бағытталуы шарт.
Жастар саясатын ойластырып, жүзеге асыру қазіргі Қазақстан үшін кезек
күттірмес мәселелердің бірі. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық, саяси
басымдықтарының дамуы қоғам мен жастардың өзара түсіністікпен қарым-қатынас
жасауында жатыр.
Жастар саясатының маңыздылығы сондай-ақ жастардың өмірлерінде алғаш
рет кедергілермен кезігіп, өз қүқықтарымен танысып, қоғам алдындағы
міндетін сезінуімен түсіндіріледі.
Жастар саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет жастардың қоғамның
белсенді бір бөлігі екендігін мойындайды. Мойындай отыра, мемлекеттік
құрылымдағы жастардың рөлі мен орнын бағамдайды [13].
Осылайша, республикада жастардың қордаланған мәселелерін шешуге
бағытталған біртұтас мемлекеттік бағдаралама жасау идеясы пісіп жетілді.
2004 жылы мемлекеттік деңгейде қабылданған Қазақстан Республикасындағы
жастар саясаты туралы Заңының осы жолға жасалған алғашқы қадам деуге
болады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жастар саясаты
жастардың рухани, мәдени, білім алуы, кәсіби қалыптасуы мен дене тәрбиесін
дамытуы үшін әлеуметтік - экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық
жағдайлар мен кепілдіктер жасау, бүкіл қоғам мүддесі үшін олардың
шығармашылық әулетін ашу мақсатында жүзеге асырылатындығын баса айтқан жөн
Елдегі қалыптасқан әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси жағдайды
ескеріп және Жастар саясаты туралы Заңды талқылап, кейбір мәселелерде
түзетулер енгізіп, бүгінгі күн талабына жауап беретін, әрі болашаққа қызмет
ете алатын беделді құжатқа айналдыру қажет.
1. 2 Қазақстанның егемендігі - жаңа жастар саясатын
қалыптастырудыңалғы шарты
Қазақстанда XX ғасырдың, 1990-жылдардың басында басталған
Республиканың тәуелсіздігі үшін күрес елді тарихи ақиқаттың алдына алып
келді. Әлемдік саясаттың мінберінде өз тұғырын тапқан елдің егемендігін
алып берді. Қазақстанның мемлекттік егемендік алуымен республика мен
халықтың тұрмыс-тіршілігін арттыратын саясат жүргізуге мүмкіндік алдық.
Саяси және экономикалық реформалардың қазақстандық моделін іздеу қарқын
алды...
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жаңа қоғамдық құрылымды түзеу
экономикалық және саяси қатардағы әлеуметтік қатынастардың түбегейлі
өзгеруімен, әлеуметтік құрылымның алмастырылуымен, әртүрлі меншік
түрлерінің қалыптасуымен, еңбек қатынасының өзгеруімен байланысты. Осы және
басқа да үрдістер үлкен қиындықтармен және текетірестермен қатар өрілген
және бұрыннан қалыптасқан адамдардың, топтың, ұлттың, халықтардың
арасындағы әлеуметтік қатынастардың бұзылғандығынан өте баяу дамиды.
Бүгінгі таңда кесел болып жабысқан ескі көзқарастардан, кеңестік идеялардан
сананың серпілуі, адамдардың демократиялық және еркіндік құндылықтарын
бойына сіңіру жүріп жатыр. Өтпелі кезең қиындықтарының біртұтастығы мен
ерекшеліктері бірнеше әлеуметтік-экономикалық міндеттерді шешуді қажет
етеді.
Жастарды осы міндеттерді шешуге жұмылдыру, олардың әлеуметтік-саяси
белсенділігін көтеру, мүмкіндіктерін пайдалану, жаңа сапалы ұрпақты
тәрбиелеу, бойына қазақтандық отаншылдық пен азаматтылық қасиетін дарыту
негізгі мақсат болып табылады. Бұл жағдайда, өзіндік жолды және әлеуметтік-
саяси дамудың өзіндік моделін табу өте маңызды. Жаңа модель Қазақстандағы
ұлттардың ерекшелігін, тарихи мұрасын, салт-дәстүрін, ділін ескеретін,
нарықтық қатынастарға сүйенетін дамыған елдердің сан ғасырлық тәжіриебесін
таңдауы қажет. Бұл тұжырымдаманың ең маңызды бөлігін жастар саясаты
құрайтыны сөзсіз.
Республиканың экономикалық-саяси, рухани-мәдени жағынан дамуы,
алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесін және ұлттық-тарихи құндылықтарын
ескеріп, нарықтық қатынастарға өтудің сатысын қалыптастыра отырып
демократиялық мемлекет құру - Қазақстан үшін даму баспалдағы болып
табылады.
Қазақстанның мемлекеттік егемендігінің тұжырымдамасы қазіргі кезде
қалыптасқан ішкі экономикалық-саяси жағдайларды және геосаяси, мәдени,
халықтың рухани жэне білім күш-қуатын, этникалық ерекшеліктерін, қоғамның
тұрақтылығы мен ұлттық келісімін ескере отырып жасалады.
Мемлекеттік егемендік ұғымы өткен он жылдың нәтижесі көрсеткендей өз
ішіне бірнеше шарттардың болуын қажет етеді.
Біріншіден, бұл экономикалық тәуелсізділікке қол жеткізу; Қазақстанның
әлемдік экономикалық қауымдастыққа мүшелікке өтуі; өтпелі кезеңде бұл
міндеттерді жүзеге асыруда елді экономикалық құрдымнан алып шығу үлкен
қажыр-қайратты талап етеді.
Екіншіден, мемлекеттік егемендік - дамудың өзіндік жолын таңдап алу,
жаңа саяси құрылымның қалыптасуы, қоғамдағы әрбір адамды қорғауды құқықтық
және әлеуметтік механизмдерін қарастыру, әлеуметтік таптардың бәріне тең
жағдай жасау.
Үшіншіден, мемлекеттік егемендік - өлкенің мәдени-тарихи дәстүр
негізінде көркеюі, қоғамның тұрақтылығы ретінде ұлттық бірлік саясатын
жүргізу.
Төртіншіден, мемлекеттік егемендік - адамзаттық және ұлттық
құндылықтар негізінде жаңа тұлғаны қалыптастыруды көздейді.
Жоғарыдағы мақсаттарға жету үшін қоғамның барлық прогрессивті күштерін
пайдалану қажет. Оның бірі - жастар. Бір жағынан жастардың өзі -әлеуметтік
қорғауды қажет етеді, екінші жағынан - олардың үлкен мүмкіндіктері бар.
Сондықтан да, Қазақстанның егемендігін нығайту ісіне жастарды белсенді
араластыру керек.
ЕгемендІ Қазақстанның мемлекеттік құрылысына қосқан жастардың үлесі өз
кезегінде жаңа жастар саясатының қалыптасуына түрткі болды. 1991 жылдың 16
желтоқсанында Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы
Заңы қабылданысымен тарихта алғаш рет республиканың өз бетімен әлемдік
қауымдастыққа өтуі басталды [14].
Қазақстан Республикасы мемлекетін құрудың алғашқы жылдарында жастар
аса белсенді рөл атқарды. Бұл 1986 жылдың желтоқсанындағы жастар өздерінің
демократиялық көзқарастарын танытқанынан бастап, 1991 жылы Республиканың
егемендігі жарияланғанға дейін жағдайларда жастардың жеке тұлға бостандығы
мен адам құқықтарын қорғауға негізделген демократиялық қоғам құруды
сезінуінен бастау алды. Бұл кезеңді жастардың саяси өрлеуі деп атауға
болады.
Кез келген елде, саяси жүйеде жастардың қолдауына ие бола білу
аскпектісі де аса мыңызды болып табылады. Бұл заңдылық әрбір елдің
идеологиясына, оның ішінде жаңадан құрылып жатқан елдің де идеологиясына
темірқазық болады. Сөзімізге дәлел ретінде өткен ғасырдың 30-жылдарында АҚШ-
та жүргізілген Франклин Рузвельттің жастар бағдарламасын алсақ болады. Жас
американдықтардың ұжымдық-патриоттық санасын ту етіп көтеріп, ұтымды
жоспарланған қоғамдық жұмыстар жүйесімен елді қысылтаяң шақтан алып шықты.
Жапон билеушілері де осы тектес жобаны пайдаланған болатын. Дәстүрлі жапон
құндылықтары мен жапон ұлтының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты жастар
жаңа ақпараттық өркениетті қалыптастыруға жұмылдырылды [17]. Алайда,
жастарды кері мақсатта пайдалану жағдайлары да кездеседі. Мысал ретінде,
Юнгфольд тәрізді неміс жастарының ұйымы негізінде қалыптасқан неміс
фашистік ұлтшылдарын атауға болады [18]. Германияның ұлтшыл партиясы
жастарды тәрбиелеудің социалистік жүйесін өте ұтымды пайдаланды. Олар
христиандық уағыздардың өңін айналдырып, жалпы адамзаттық құндылықтарды
жоққа шығарды. Бұл жастардың ұлтшыл немістерге көзсіз сенуге, ал
немістердің екінші дүниежүзілік соғысты бастауға әкелді.
Қазақстандағы жастар саясатының қалыптасу мәселесіне қайта оралатын
болсақ, 1991 жылы жастар қоғамның барлық бөлігіне әсер ете алмағанымен
белгілі бір деңгейде қоғамның нақты күшіне айналды.
Мемлекет пен жастар ұйымдарының арасындағы қарым-қатынасты реттеуде
1991 жылы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған Қазақ ССР-нің
мемлекеттік жастар саясаты туралы заңы жетекші рөль атқарды. Осылайша,
жастар институциялық деңгейде де, практикалық деңгейде де қоғамға заңды
түрде араласа алатын әлеуметтік-демографиялық топ ретінде танылды. Алайда,
жастар ұйымдарының басшылары бұл мүмкіндіктерін пайдаланбады. Нәтижесінде
сол кезеңде (1992-1995 ж. ж. ) Парламентте және басқа да билік органдарында
жастардың саны аз болды. Бұл жаңа жағдайдадағы саяси тәжірибесіздіктен,
саяси технологияның дамымығандығынан, нақты бағдарламалардың
жетіспеушілігінен болған кемшіліктер деп түсінгеніміз жөн. Дәл сол уақытта
мемлекеттік қызметке кадр дайындайтын номенклатуралық жүйе бұзылған
болатын. Бұл уақтытқа дейін жас шенеуніктерді компартия тәрбиелеп келгені
бізге белгілі. Бүл үшін мектеп партасынан, одан соң студенттік орталардан
ұйымдастырушылық қабілеттері жоғары және карьераны алдыңғы орынға қоятын
жастар іріктеліп алынатын. Кеңестік жүйенің құлдырау кезінде кадрлық
жұмыс талаптарына жауап бере алатын адамның
жеке қасиеттері төмендеп, болашақ қызметкерлерді іздеу ісі әлсіреп кетті.
Кадрлық іріктеу жүйесін бұзған протекционизм факторын да атауға болады.
Нәтижесінде өтпелі кезеңде жастар ұйымдары басшыларына кәсіби дайындығы
төмен кадрлар келді. Жаңаша басқару әдіс-тәсілі болмағандықтан 1991-1993 ж.
ж. биліктің негізгі позициясын коммунистік номенклатураның бұрынғы өкілдері
иемденді. Жастар жас мемлекеттік басқарылым құрылымдарына қатыспағандықтан
мемлекет егемендігінің ішкі реформаларға қарсылық білдіруіне осы жағдайлар
әсер етті.
Десе де, жастар ескі жоспарлы экономикадан, нарықтық қатынастарға
өтуде қаржылық-шарушалық істеріне белсене араласты. Экономика, қолданбалы
ғылым салаларында білім алған жастар арасынан бизнес-элита қалыптаса
бастады.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында жастарды мемлекеттік құрылымдарға
тарту шараларынан басқа, сол кезде өзекті болған бағдарламалар да
жүргізІліп жатты. Олар жастар ұйымдарының жұмыстарын жаңа бағытта
институтциялау арнасында жүрді. Мемлекеттік басқарылымға тарту мақсатында
дарынды жастарды іздестіру шаралары жүргізілді. Осылайша, 1992 жылы XXI
ғасыр иңтеллектісі, Компьютерлік шығармашылық орталығы қорлары,
қазақстандық-американдық жоғарғы сынып оқушыларының Жігер жобасы,
Балалар XXI ғасыр қүрылысшылары және т. б.
Әлемдік қауымдастыққа мүше болуда өзге елдердің алдында көзге
мақтанышпен көрсетер жайттар саясаттан бастап экономикаға дейін, спорттан
бастап рок музыкаға дейін жалғасады. Сондықтанда жастар арасындағы
әріптестіктің нығаюы, мамандармен, студенттермен алмасу елдің ішкі
саясаттағы ашықтығын көрсетіп, мемлекеттің дамуына ықпал етеді. Әлемдік
тәжірибе жастар мәселесіне байланысты проблемаларды шешетін арнайы
мемлекеттік құрылымдар құру керектігін айтады. Бұл әлемдік қауымдастыққа
мүше елдер алдында беделдің артып, жастардың саяси талап-тілектеріне
байқатпай араласуға, олардың қызығушылықтарын жалпыұлттық құндылықтарга
қарай бағыттауға көмектеседі. Жастардың мәселелеріне қатысты құрылымдар
әлемнің 42 елінде жұмыс істеуде. Мысал ретінде Германиядагы отбасы, қарт
адамдар, әйелдер мен жастар федералды министрлігі қүрамындағы Германия
Халықаралық Бюросын атауға болады. Жапонияда Премьер-министрдің жанында
жастар проблемасымен айналысатын арнайы басқарма бар. Оның аппаратында 3
мыңға жуық мемлекеттік қызметкерлер жұмыс істеуде. 1995 жылдың соңынан
бастап, Франциямен студенттер алмасу тәжірибесі енгізілді. Қазақстан мен
Германия арасындағы жас мамандармен алмасу ісі 1992 жылы жолға қойылды.
Біздің елдің Германиямен жастар ісінде қоян-қолтық жұмыс істеуіне тарихи
жағдайлар да себепші болып отыр. Қазақстанда неміс диаспорасының көптеген
өкілдері өмір сүруде. Жыл сайынғы хаттамаға сәйкес жастар мәселесіне
қатысты семинарларға біздің елден жастар ісінің мамандары, әлеуметтік
қызметті ұйымдастырушылар, шығармашылық адамдар, жас тілшілер қатысады.
Қазақстандағы этникалық немістердің миграциясын бәсеңдету мақсатында
Германияның федералды министрлігі жеке кәсіпкерліктің дамыту және қолдауға
бағдарламалар әзірленді. Қазақстанда, Францияда, Германияда тіл үйрету
курстары жұмыс істеп, ақпараттық-анықтамалық орталықтар құрылған. Ана
тілінен емтихан қабылдау орталықтарымен қатар үш ел арасында жастармен
алмасу бағдарламасы өте жақсы жұмыс істеуде. Халықаралық тэжірибеге орай
тек біздің елдің жастары шетелге шығьш қоймайды, сол тәрізді біздің елге де
дэл сол шамада шетелден жастар келеді.
Республиканың тәуелсіздігін нығайту процесіндегі жаңа жастар саясатын
жасауға негіз болған жастар мен мемлекет арасындағы қарым-қатынастың келесі
бір маңызды аспектісіне өтсек. Ол - мемлекеттік егеменділік тұжырымының
басты шарттарының бірі, нарықтық қатынастар мен либерализациялану тұсындагы
жас ұрпақтың рөлі.
КСРО ыдырауынан соң, ауру экономиканы мұраға алған ТМД елдерінің
барлығы қиыншылықтарды сезінді. Посткеңестік республикалардың әлеуметтік-
саяси жүйесі үшін оның қүрылымдық жаңаруы аса маңызды больш табылады.
Алайда мемлекеттік монополия кезІнде дамыған жэне әлемдік қауымдастыққа
өтуде бэсекелестікке төтеп бере алмайтын экономиканы қайта жаңгырту оңай
емес. Экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізу белгілі бір уақыт мерзімін
талап етеді. Ұзақ уақыт өмір сүрген экономкиалық қатынастарды бір күнде
бұзып, жаңалау мүмкін емес.
Қазақстанның болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде - деп аталатын
кітапшасында: Міне, сондықтан да жаңа экономкиалық көзқарасты қалыптастыру
бүгінде айырықша орын алады[15], - деп атап көрсетеді Елбасы Н. Ә.
Назарбаев.
Экономиканы қайта құрудың құрылымының мәні мен мазмұны бір әлеуметтік-
экономикалық жүйеден екіншісіне өту кезінде өзінің экономикалық, шарушылық
және саяси институттардың іс-шараларын сауатты түрде дер кезінде түзеп,
өтпелі кезеңнің шиеленістері мен артық ауыртпашылықтарынан айналып өтіп,
қоғам мен экономиканы жаңа қоғамдық-саяси және экономиалық жағдайға
дайындау, болуы мүмкін кризистердің алдын алып, ескертіп отыруға
негізделеді.
Өтпелі кезеңнің алғашқы сатысының барлық мәселелері сапалы түрде
шешімін тапқан жоқ. Әлеуметтік сала, білім, ғылым, денсаулық сақтау,
мәдениет саласы тіпті құлдырап кетті де, оларды жөнге келтіру мәселесі
белгіленбеді.
Жастар ісі жөніндегі мемлекеттік комитет жастардың кәсіпкерлігін
дамыту заңдары негізінде нарықта тапшы мамандарды дайыдау ісін қолға алды.
Ұлттық Банкте, республиканың Қаржы министрлігінде осы мақсаттар үшін қысқа
мерзімді курстар ұйымдастырылды.
Осылайша, нарықтық құрылымдарды қалыптастыру мен оларды кадрмен
қамтамасыз ету саясаты қатар, кейде қарама-қарсы жүріп отырды. Бұл өз
кезегінде тәртіпсіздік пен жұмысқа деген селқостыққа, тіпті пирамидалы
қаржы құрылымдарындағыдай ашық түрде алдап-арбауға алып келді. Десек те,
1993 жылдың орта кезіне қарай өз ішіне 34 млрд. сом көлемінде қаржы қоры
бар 180 банк (оның ішінде 97 коммерциялық, 60 жеке, 9 кооперативтік) енетін
нарықтық инфроқұрылымның тармақталған жүйесі құрылды. Сол кезде
республикада 4, 9 мың брокерлік орны бар 5 биржа, 21, 2 млн. сом қаржы қоры
бар 37 сақтандыру компаниялары және 56. 6 млн. сом қаржылық қоры бар 54
ақпараттық-маркейтингтік фирмалар жұмыс істеп тұрды [19]. Жаңа фирмалар мен
бөлімше басқарушыларының орташа жасы 31, 4-ті құрады. Басқарма мен бөлім
басшыларына шамамен 30 жастан, ал 5 мың брокерлік биржаның тек 3 пайызын
жасы 35-тен асқандар құрады. Тұтастай алғанда республикадағы нарықтық
инфроқұрылым қажыр-қайраты мол жас экономистермен толықты.
Нарықтық құрылымды қалыптастырудағы жас экономистердің рөлі өсіп келе
жатыр. Бұл жаңа жұмыс түрлерімен және жас элитаның білім деңгейінің
жоғарылығымен, республикадағы көп ұлттылық, салт-дәстүр, еңбек дағдылары
мен мамандық таңдауға деген шарттардан шығатын еңбек потенциалының дәстүрлі
реңкімен байланысты. Жаңа шаруа құрылымдарына тікелей ат салысумен қатар,
жастар өз еріктерімен жеке корпоративті кәсіби одақтар құруға талпынды. Әр
жылдары Жас брокерлер Ассоциациясы, Республика банкирлерІнің дөңгелек
үстелдері, жас кэсіпкерлер мен менеджерлер Конгресі, Аймақты дамыту қоры,
Қазақстан фермерлері қозғалысы т. б. бой көтерген болатын. Алайда,
қоғамның баяу экономйзациялануынан, жастар арасындағы ескі ұжымдық сананың
сарқыншағынан, жастардың саяси мэдениеттілігінің төмендігінен және олардың
қызығушылықтарын дұрыс реттелмегендіктен бұл бастамалар аяқсыз қалды.
Бұл жаңашылдықтың лебі қазақ ауыл жастарын да шарпып өтті. Аграрлық
саладағы меншіктеу реформасы жүзеге асқан соң, 1990 жылдардың орта түсында
32 мың ауылшаруашылық құрылымдары жұмыс істеді [21]. Бұл салаға бар-жоғы 1
млн. 840 мың ғана жас қатысты [20]. Жастардың жаппай ауылдан қалаға ағылып,
жұмыссыздардың саны мен элеуметтік потологияның бүршік жаруына ықпал етуі
осы құбылыстың объективті экономикалық себебі болып табылады. Өкінішке орай
осы жастар категориясына қатысты үкімет ешқандай бағдарлама (ең болмағанда
АҚШ-тағы ұлы депрессия 1929-1933 жылдарындағы қоғамдық жүмыс тәрізді
болса да) әзірлемеді.
Осылайша, өтпелі кезеңнің қиындықтарына, республикадағы жалпы
бұқараның өмір сүру деңгейінің төмендегеніне қарамастан жастар саясат,
экономика, білім саласына бейімделіп қана қоймай, жаңа шаруашылық
құрылымдарын құруға белсене араласты. Келесі бір жастар тобы үшін нарықтық
қатынастарға өту бэсекелестік қаулаған қоғамда өзін-өзі көрсетіп,ойлағанын
жүзеге асыруға еркіндік алып берді. Біз тек жастар саясаты бағдарламысын
дүрыс жүзеге асырып, қажетті қаржымен қамтамасыз еткенде ғана қиын кезеңнен
қалған жараны емдей аламыз.
Біз жастар саясаты мемлекет пен қоғамның, партиялар мен қозғалыстардың
негізгі саяси бағыттарының алғашқы қатарында болуы керек деп санаймыз. Ол
ұлттық-этникалық генофондымызды, қажетті әлеуметтік-экономикалық, саяси-
қүқықтық орта қалыптастыруға, жан-жақты даму үшін мэдени-ағарту шараларын
орындауға, элеуметтік статусты көтеруге, жастардың интеллектуалды жэне
білім деңгейін көтеруге бағытталуы тиіс.
Жастардың қызығушылығын жүзеге асыруды қолдай отырып, қоғам өзі
туралы, өзін алға жетелейтін жаңа күш туралы ойлайды.
Республикамыздағы мемлекеттік жастар саясатының негіздері жөніндегі
заң мемлекеттік стратегияның, үзақ мерзімді саясаттың қүрамдас бөлігі
ретінде қарастырылу керек жэне саяси мақсаттар мен тікелей байланысты
міндеттердің біртіндеп атқарылуына бағытталуы тиіс. Біздің қоғам
тотаритарлық мемлекеттік қатардан нарықтық қатынастарға негізделген гуманды
демократиялық қоғамға ауысуда. Қазіргі жағдайда жастарға қатысты
мемлекеттік саясаттың бастапқы құқықтық факторы оның элеуметтік статусы
болып табылады. . Жастардың қолдануына ие болу үшін мамандық таңдау,
жұмысқа түру, отбасы мүшелерінің денсаулығын нығайту, рухани дүниені
қалыптастыру жэне элеуметтік байланыстарға бағытталған кепілдігі бар
құқықтық механизм жүйесін ұсыну қажет. Республиканың нарықтық қатынастарға
өтуі оңай емес. Осы жағдайда қазір немесе алдағы жылдарда жастар арасындағы
әлеуметтік қиындықтар мен оның орын алуын заң белгілі бір деңгейде
жеңілдетуге күш салған жөн. Алдағы уақыттарда жас ұрпақ санасының
қалыптасуына, оның жаңа әлеуметтік ортаға бейімделуіне барынша ықпал етіп,
жастардың шығармашылық және интеллектуалдық күш-жігерінің артуына қажетті
жағдай туғызу аса керек.
Жоғарыда айтылғандарды • қорытындылай келе, Қазақстанның зайырлы
мемлекет ретінде қалыптасуы жастардың элеуметтік жағдайын түзеуге,
Қазақстан азаматы атына лайық патриоттық рухта тәрбиелеуге, жастарды
өздігінен жұмыс істеуге тартуга жэне басқа да мәселелерді шешуге мүмкіндік
туғызады. Демократиялық қоғам қүру жолындағы Қазақстанның таңдауы жаңа
міндеттерді орындауды көздейді.'
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖАСТАР САЯСАТЫН
ҚАЛЫПТАСТЫРУ ҮРДІСІНІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
2. 1. Мәдениет пен білім саласындағы жастар саясаты
Саясаттану ғылымында саяси құндылықтарды зерттеумен саяси мәдениет
айналысады. Қоғамдағы саяси мәдениеттің құрамдас бөлігі ретінде саяси
күрестегі мән - жайды анықтаушы саяси құндылықтар мен рәміздер көрінеді.
Саяси мәдениет саясаттың субьективті өлшемі болып табылады. Онда саяси
институттардың қызметі мен құрылысы, қоғамның қатынасы, осы институттар мен
оның құрамдарына қоғам мүшелерінің ара қатынасы қарастырылады.
Саясаттанушылар қоғамдағы саяси мәдениетті негізінен үшке бөледі. Олар
адамдардың билік стуруктурасына қатынасы, қоғамның басқа өкілдеріне
қатынасы, сондай - ақ, жеке өзінің саяси белсенділігі жатады. Бұл мәселе
біздің зерттеуімізде жастардың саяси мәдениеті мен
білімділігі деңгейінде қарастырылады.
Қазақстан жастарының 1996 жылдың 9 - шы, 10 - шы қазанында өткен
бірінші форумында мемлекетіміздің Президенті Н. Ә. Назарбаев жастардың
алдындағы негізгі мақсат өз білімдерін арттыру дегенді атап өтті [22]. Ол
мемлекеттің тегін орта білімнен бас тартпайтынын бекітті, сол себепті
мектептер заңды тұлға мәртебесін иеленді. Бұл деген мектептерді барлық
бюджеттен тыс табысқа (демеушілік т. б. ақшаға) салынатын салықтан
босатылатынын білдіреді. Сонымен қатар, Президент мектептерге басқалай да
көмек көрсетілетіні туралы да айтты. Мысалы, жаңа буын оқулықтарын шығару;
мектептерді компьютермен қамтамасыз ету; бағдарламалар жасау т. б.. Бірақ,
елбасының айтуынша, бізге керегі орташа білім емес. Сол себептен мемлекет
жас мамандарды жоғары дамыған мемлекеттерге тәжірибе алмасуға жібереді.
Білім беруді дамытуды қамқорлыққа алудың үлгісін көрсететін Н. Ә.
Назарбаевтың пікірінше, Қазақстандық менеджмент институты болып табылады.
Осыған байланысты республика аумағынан тысқа бармай - ақ білімді болу
таңқаларлық нәрсе емес. Шетелге шығу қажеттілігі туындамайды да.
Президенттің айтуынша, мұндай оқу орындарын аймақтарда құру керек. Білімді
біртіндеп жинақтау керек. Ал ең бастысы, жастардың білімге деген құштарлыгы
болуы тиіс, онсыз барлық бастаулар нәтижесіз болады - деп елбасы білім
саласындағы мемлекет саясаты туралы ойын аяқтайды.
Расында да жастардың өмірлік маңызы бар мәселелерінің бірі білім мен
кәсіби дайындық алумен байланысты. Қазақстан жастарына бүгінгі таңда кәсіби-
білім беру үрдісін 722 оқу орны жүргізеді. Бүгінгі таңдағы мемлекеттік оқу
орындарында 99 535 адам оқиды. Соңғы оқу жылында Қазақстанның білім беру
инфрақұрылымы жоғары білімді 55 445 маман дайындады.
199899 дан 19992000 жылдарға дейін олардың саны 3 675 адамға
көбейді. Бүгінгде таңда бұл сан әлі өсуде.
Қазіргі қоғамдық қатынастарды модернизациялаудан, реформалардың
табысты өтуіне мүдделі қоғам жастардың білім алуын, үздіксіз білім алу
идеясы іске асырылуын қамтамасыз етуді қарастырып отыр. Қазақстанның
ертеңгі күні толығымен жастардың білім деңгейімен анықталады.
Республикамыздағы тәрбие беру, орта, арнайы және жоғары білім беру мен
сол салалардағы әлеуметтік мәселелерге талдау жасайық. Айта кететін жайт,
халықтық білім беру жүйесі қайта құру кезеңінің басында дағдарысқа
ұшыраған. Ойландыратын факт: 50-жылдардағы халықаралық бағалау бойынша КСРО
жастардың интеллектуалдық дайындық коэфициенті бойынша дүние жүзінде үшінші
орын алған болса, ал 80-жылдардың басында 42 - орынға түсті. Бұған жылдан
жылға білім беруге бөлінген мемлекет қаржысының азая беруі себеп болды.
Көптеген оқу орындарында ғимараттар, оқу корпустары, кабинеттер
норматив пен тазалық талаптарының 60-70% (әсіріесе жеке меншік оқу
орындарында) ғана жауап береді..
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижесі бойынша бозбалалар мен
бойжеткендердің 45%-ы анағүрлым маңызды құндылықтардың ішінде жоғары оқу
орындарында білім алуды жатқызады. Бұл өз жағынан нарықтық экономика
жағдайларында кәсіби білім алу деңгейінің маңызының жоғарылығын айқындайды.
Қазіргі кездегі жастар арасындағы жоғары білім алуға деген сұраныс шындыққа
емес, потенциалды сұранысқа бағытталуымен сипатталады. Жоғары оқу
орындарының түлектері арасындағы жұмыссыздықтың жоғары деңгейде болуы
осыған байланысты. (жастардың 36, 7%-ы мамандық бойынша жұмысқа орналасуда
қиындықтарға ұшырайды). Аталған қорытынды келесімен түсіндіріледі: көбі
үшін жоғарғы мектеп әлеуметтік қорғау қызметін өз мойнына алды (мектептен
кейінгі жұмыссыздықтан, әскери қызметтен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz