Алматы облысы Талғар ауданы "Айршир" АҚ-ның қара-қоңыр топырағының ауылшаруашылығында қолдану нәтижесінде құнарлылық көрсеткіштерінің өзгеруі
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Табиғи климаттық жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
2.3. Беттік және ыза сулар
2.4. Өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.6. Топырақ жамылғылары
3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.1.1 Терең қайнайтын күңгірт қара.қоңыр топырақтар
5.1.2 Ашық қара.қоңыр топырақтар
5.1.3 Шалғындау ашық қара.қоңыр топырақтар
5.1.4 Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген шалғынды топырақты.
5.1.5
5.1.6
5.1.7
5.1.8
5.1.9
6 Топырақтарды агроөндірістік топтастыру және оларды дұрыс пайдалану туралы ұсыныстар ... ...
7 Топырақтардың бонитировкасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8 Экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А Алматы облысы Талғар ауданы ... ... ... ... ... ... ...
Б Шаруашылықтың топырақ картасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Табиғи климаттық жағдайлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
2.3. Беттік және ыза сулар
2.4. Өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.5. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.6. Топырақ жамылғылары
3 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.1.1 Терең қайнайтын күңгірт қара.қоңыр топырақтар
5.1.2 Ашық қара.қоңыр топырақтар
5.1.3 Шалғындау ашық қара.қоңыр топырақтар
5.1.4 Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген шалғынды топырақты.
5.1.5
5.1.6
5.1.7
5.1.8
5.1.9
6 Топырақтарды агроөндірістік топтастыру және оларды дұрыс пайдалану туралы ұсыныстар ... ...
7 Топырақтардың бонитировкасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8 Экономикалық тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А Алматы облысы Талғар ауданы ... ... ... ... ... ... ...
Б Шаруашылықтың топырақ картасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Топырақ картографиясының негізгі мақсаты – жер бетінің нақтылы бір ауданының топырақ жамылғыларын, ондағы топырақтар мен олардың жаралуына қатысты факторлар арасындағы қарым – қатынастар заңдылықтарын айқындай отырып, топырақтың таксономиялық бірлестіктерінің кеңістіктегі таралу заңдылықтарын анықтап, солардың нәтижелеріне сүйене отырып, топырақ карталарын жасау.
Топырақ картографиялық жұмыстар белгілі бір аудан топырақ жамылғыларының картасын жасап, оларды агроөндірістік тұрғыдан аудандастырып, топырақ түрлеріне сапалық және сандық баға беру мен топырақ картограммаларын дайындау арқылы топырақ жамылғыларын тиімді пайдалану жолдары ғылыми тұрғыдан жүргізуге жағдай туғызады.
Топырақ картасы белгілі бір ауданның топырақ жамылғысының бейнесін көрсететін арнайы карта. Онда топырақтардың жер бетінде орналасу ерекшеліктерін көруге болады. Топырақ жамылғысы бір-бірімен байланыстығы кіші және ірі территориялық таксономиялық бірліктердің алмасынан өтетін шекараларды анықтау – далалық зерттеу жұмыстарының ең күрделі және жауапты кезеңі болып саналады.
Топырақ жамылғысын картаға түсіру жұмысының негізгі мақсаты – топырақ түрлерінің толық аттары мен шекараларын тауып, нұсқа шекараларын топографиялық негіз бетіне түсіру.
Алматы облысы Талғар ауданындағы «Аиршир» акционерлік қоғамының территориясында 2010\ жылы далалық жағдайда топырақ зерттеулері жүргізілді.
Топырақ картографиялық жұмыстар белгілі бір аудан топырақ жамылғыларының картасын жасап, оларды агроөндірістік тұрғыдан аудандастырып, топырақ түрлеріне сапалық және сандық баға беру мен топырақ картограммаларын дайындау арқылы топырақ жамылғыларын тиімді пайдалану жолдары ғылыми тұрғыдан жүргізуге жағдай туғызады.
Топырақ картасы белгілі бір ауданның топырақ жамылғысының бейнесін көрсететін арнайы карта. Онда топырақтардың жер бетінде орналасу ерекшеліктерін көруге болады. Топырақ жамылғысы бір-бірімен байланыстығы кіші және ірі территориялық таксономиялық бірліктердің алмасынан өтетін шекараларды анықтау – далалық зерттеу жұмыстарының ең күрделі және жауапты кезеңі болып саналады.
Топырақ жамылғысын картаға түсіру жұмысының негізгі мақсаты – топырақ түрлерінің толық аттары мен шекараларын тауып, нұсқа шекараларын топографиялық негіз бетіне түсіру.
Алматы облысы Талғар ауданындағы «Аиршир» акционерлік қоғамының территориясында 2010\ жылы далалық жағдайда топырақ зерттеулері жүргізілді.
1. Глинка К.Д Почвы Киргизской республики. Изд. Кир. НКЗ. Оренбург, 1923.
2. Неуструев С.С. Почвенные условия вдоль проектир ж- д. Линии Семипалатинск- Верный. Отчет рекогносц. изыск., произв. Экспед. Э.Э Глезера в 1907. СПб., 1908
3. Аболин Р.И. От пустынных степей Прибальхаши до снежных вершин Хан- Тенгри. Изд. Кир. НКЗ. Каз ССР и САГУ. А, 1930
4. Прасолов Л. И. К изучению вертикальных почвенных зон в Тянь- Шане «Почвоведение», 1908
5. Герасимов И.П современные признаки картографий почв."Тр. Почв. Института им В.В Докучаев" 1949.
6. Илийская долина, ее природа и ресурсы. Изд. АН Каз ССР, 1963.
7. Ковда В.А Дренаж в борьбе с засолением орошаемых почв. М.,1958.
8. Тазабеков Т.Т. Жалпы топырақтану, Алматы, 1988.
9. Тазабеков Т.Т., Қалдыбаев С.Қ., Тазабекова Е.Т. Топырақтану (оқулық) Алматы, 2004.
10.Соколов С.И О зональности почв и почвенных зонах Казахстана."Почвоведение"1959, №9
11. Розанов А.Н Сероземы, Средней Азии. Изд. АНСССР М 1959г
12. Литвинова А.А. Некоторые особенности такыровидных почв низовий р. Или изд. АН.Каз ССР серия почвенная, 1951, вып.3
13. Имангазиев К.И ., Садобникова О.В. – Применение удобрений в Казахстане. Алма-Ата, 1966.
14. Кононова М.Н. Проблема почвенного гумуса и современные задачи его изучения. М., 1971.
15. Качинский Н.А. Механический и микроагрегатный состав почвы, методы его изучения. АН СССР, М., 1958.
16. Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Изд. "Наука" Казахской ССР, 1975.
17. Почвы Алма- Атинской области. Изд. АН Каз ССР, 1962 .
18. Розов Л.П. Мелиоративное почвоведение . М., 1956.
19. Схема противоэрозионых мероприятий Панфиловского района Талды- Курганской области. Книга П. Проектные предложения (пояснительная записка). Институт "Казгипрозем", 1977.
20. Фидель К.Н. Справочное руководство по использованию лабораторных анализов при крупномасштабном обследовании почв Казахской ССР. Алма- Ата. Институт " Казгипрозем ", 1974
21. Р.Е. Елешов, Ж. Е. Елемесов, Қ. М. Мұхаметкарімов, К.К. Көбенкұлов, С. Қ. Қалдыбаев «Топырақ картографиясы» Алматы, 2005.
22. Сборник временных методических указаний по оценке земель Казахской ССР. Алма-Ата 1979.
2. Неуструев С.С. Почвенные условия вдоль проектир ж- д. Линии Семипалатинск- Верный. Отчет рекогносц. изыск., произв. Экспед. Э.Э Глезера в 1907. СПб., 1908
3. Аболин Р.И. От пустынных степей Прибальхаши до снежных вершин Хан- Тенгри. Изд. Кир. НКЗ. Каз ССР и САГУ. А, 1930
4. Прасолов Л. И. К изучению вертикальных почвенных зон в Тянь- Шане «Почвоведение», 1908
5. Герасимов И.П современные признаки картографий почв."Тр. Почв. Института им В.В Докучаев" 1949.
6. Илийская долина, ее природа и ресурсы. Изд. АН Каз ССР, 1963.
7. Ковда В.А Дренаж в борьбе с засолением орошаемых почв. М.,1958.
8. Тазабеков Т.Т. Жалпы топырақтану, Алматы, 1988.
9. Тазабеков Т.Т., Қалдыбаев С.Қ., Тазабекова Е.Т. Топырақтану (оқулық) Алматы, 2004.
10.Соколов С.И О зональности почв и почвенных зонах Казахстана."Почвоведение"1959, №9
11. Розанов А.Н Сероземы, Средней Азии. Изд. АНСССР М 1959г
12. Литвинова А.А. Некоторые особенности такыровидных почв низовий р. Или изд. АН.Каз ССР серия почвенная, 1951, вып.3
13. Имангазиев К.И ., Садобникова О.В. – Применение удобрений в Казахстане. Алма-Ата, 1966.
14. Кононова М.Н. Проблема почвенного гумуса и современные задачи его изучения. М., 1971.
15. Качинский Н.А. Механический и микроагрегатный состав почвы, методы его изучения. АН СССР, М., 1958.
16. Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Изд. "Наука" Казахской ССР, 1975.
17. Почвы Алма- Атинской области. Изд. АН Каз ССР, 1962 .
18. Розов Л.П. Мелиоративное почвоведение . М., 1956.
19. Схема противоэрозионых мероприятий Панфиловского района Талды- Курганской области. Книга П. Проектные предложения (пояснительная записка). Институт "Казгипрозем", 1977.
20. Фидель К.Н. Справочное руководство по использованию лабораторных анализов при крупномасштабном обследовании почв Казахской ССР. Алма- Ата. Институт " Казгипрозем ", 1974
21. Р.Е. Елешов, Ж. Е. Елемесов, Қ. М. Мұхаметкарімов, К.К. Көбенкұлов, С. Қ. Қалдыбаев «Топырақ картографиясы» Алматы, 2005.
22. Сборник временных методических указаний по оценке земель Казахской ССР. Алма-Ата 1979.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Катжанов Жалғас
Алматы облысы Талғар ауданы "Айршир" АҚ-ның қара-қоңыр топырағының
ауылшаруашылығында қолдану нәтижесінде құнарлылық көрсеткіштерінің өзгеруі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В080800 – Агрохимия және топырақтану
Алматы 2011
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
___________________________________ _____________________факультеті
___________________________________ ______________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)
Тақырыбы: ___________________________________ ______________________
___________________________________ __________________________
___________________________________ __________________________
Беттер саны _______________
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
_________
Қосымшалар _____________
Орындаған ___________________________________ ____________________
(аты-жөні)
20 ___ ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі _________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші __________________
____________________________
(қолы)
(аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_________________________ ________________ ____________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
_________________________ ________________ ______________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
Норма бақылау ___________________
_______________________
(қолы)
(аты-жөні)
Сарапшы ___________________ ___________________________________ _
(қолы)
(аты-жөні)
Алматы – 2011ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы ___________________________________ _____________________
___________________________________ ________________________кафедрасы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ № ______________
бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж __________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________________
Дипломдық жобада жұмыста қарастыралтын сұрақтардың тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _
___________________________________ _________________________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________________
Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Кафедра меңгерушісі____________________ __________________________
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі____________________ _______________________
(қолы) (аты, жөні)
Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент ____________________ ________________________
(қолы) (аты, жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет Тараулар және қарастырылатынЖетекшіге ұсыну
саны сұрақтар тізімі мерзімі Ескертулер
Кафедра меңгерушісі____________________ __________________________
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі_________________ _________________________
(қолы) (аты, жөні)
Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент_____________________ ________________________
(қолы) (аты, жөні)
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2 Табиғи климаттық жағдайлар
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
2.3. Беттік және ыза сулар
2.4. Өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.5. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .
2.6. Топырақ жамылғылары
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
5.1.1Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтар
5.1.2Ашық қара-қоңыр топырақтар
5.1.3Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтар
5.1.4Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген
шалғынды топырақты.
5.1.5
5.1.6
5.1.7
5.1.8
5.1.9
6 Топырақтарды агроөндірістік топтастыру және оларды дұрыс
пайдалану туралы ұсыныстар ... ...
7 Топырақтардың
бонитировкасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8 Экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
9 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
А Алматы облысы Талғар ауданы ... ... ... ... ... ... ...
Б Шаруашылықтың топырақ
картасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Топырақ картографиясының негізгі мақсаты – жер бетінің нақтылы бір
ауданының топырақ жамылғыларын, ондағы топырақтар мен олардың жаралуына
қатысты факторлар арасындағы қарым – қатынастар заңдылықтарын айқындай
отырып, топырақтың таксономиялық бірлестіктерінің кеңістіктегі таралу
заңдылықтарын анықтап, солардың нәтижелеріне сүйене отырып, топырақ
карталарын жасау.
Топырақ картографиялық жұмыстар белгілі бір аудан топырақ
жамылғыларының картасын жасап, оларды агроөндірістік тұрғыдан
аудандастырып, топырақ түрлеріне сапалық және сандық баға беру мен топырақ
картограммаларын дайындау арқылы топырақ жамылғыларын тиімді пайдалану
жолдары ғылыми тұрғыдан жүргізуге жағдай туғызады.
Топырақ картасы белгілі бір ауданның топырақ жамылғысының бейнесін
көрсететін арнайы карта. Онда топырақтардың жер бетінде орналасу
ерекшеліктерін көруге болады. Топырақ жамылғысы бір-бірімен байланыстығы
кіші және ірі территориялық таксономиялық бірліктердің алмасынан өтетін
шекараларды анықтау – далалық зерттеу жұмыстарының ең күрделі және жауапты
кезеңі болып саналады.
Топырақ жамылғысын картаға түсіру жұмысының негізгі мақсаты – топырақ
түрлерінің толық аттары мен шекараларын тауып, нұсқа шекараларын
топографиялық негіз бетіне түсіру.
Алматы облысы Талғар ауданындағы Аиршир акционерлік қоғамының
территориясында 2010\ жылы далалық жағдайда топырақ зерттеулері жүргізілді.
1 Әдебиетке шолу
Қазақстанның географиялық жағдайы туралы мағлұматтар көне дәуірден
жинақтала бастаған. Бірақ негізінен XX ғасырдан бастап Қазақстанның табиғи
байлығына орыс мемлекеті мүдделеніп, олар елімізде зерттеу жұмыстарын
қарқынды жүргізе бастады. Ресейдің Азия бөлігінің өсімдіктерін және
топырақтарын зерттеуді 1907-1916жылдары К.Д.Глинка ұйымдастырып, басқарды.
Онда С.С.Неуструев, Р.И. Аболин, Л.И.Прасолов, И.В. Ларин және тағы
басқалар қатысты. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесі негізінде К.Д.
Глинканың, Л.И.Прасоловтың, А.И.Безсоновтың бірнеше кітаптары басылып
шығып, оларға еліміздің топырақтары туралы мәнді мағлұматтар жарияланды
[1,2,3,4].
1926-1930 жылдары Қазақстан топырағын зерттеуге белгілі орыс ғалымы
И.П.Герасимов қатысты [5]. Осы жылдары Қазақстанның Халық комиссиясының
топырақ бюросы, су басқармасы, Мемлекеттік жер тресі қызметкерлері
еліміздің түрлі аймағындағы топырақтарды, өсімдік дүниесін және
агроэкономикалық жағдайларын зерттеуді қарқынды жүргізді. Ө.О. Оспанов
(1906-1993 ж.ж) Қазақстанда топырақтану ғылымының негізін қалаушы.
Ол еліміздің топырақтану ғылыми зерттеу институтының ашылуына,
Қазақстан топырақтарының тың игеру жылдары ұтымды зерттеуге, топырақтанушы
ғалымдарымыздың ғылыми жұмыстарының әлемдік деңгейге сай жүргізуіне аса зор
үлес қосқан ғалым .
Тың игеру жылдары (1954-1958 ж.ж) топырақ зерттеу жұмыстары қарқынды
жүргізілді. Қысқа мерзімде 100 млн. гектардын зерттелініп, ірі масштабтағы
топырақ карталары және топырақты ауыл шаруашылығында пайдаланғанда қажетті
картаграммалар дайындалды. Жарамды 22,6 млн. гектар жер таңдалынып алынып
игеруге ұсынылды.
Еліміздің суармалы аймақтарында қолданылатын топырақтардың
ерекшеліктері зерттелініп, оларды дұрыс қолдану жолдары айқындалды.
Қазақстанда таралған сор, сортаң және кебір топырақтардың қасиеттері,
түзілуі зерттеліп, оларды дұрыс игеру шаралары анықталды [6,7].
Кейінгі жылдары елімізде топырақтану ғылымы одан әрі алға басып, дамып
келеді. Ғалымдарымыздың топырақ құнарлығын өндіруді, құнарлылықтың оңтайлы
көрсеткіштерін анықтауды, топырақ микроорганизмдерінің физиологиялық,
биохимиялық қызметін, топырақ қарашірігінің физиологиялық, биохимиялық
қызметін, топырақ қарашірігінің өзгерістерін зерттеуді жүргізу бағытында
ауқымды жұмыстары жалғастыруда [8,9].
Алматы облысы еліміздің ең бір кең өңірі болып саналады. Оның
территориясы батысы Шу-Іле таулары, шығысы- Жетісу, Теріскей Алатаулары,
солтүстігі Іле Алатаулары аралығында орналасқан. Оның топырақ-климаттық
жағдайы алуан түрлі. Оларды 19-шы ғасырдан бастап көптеген ғалымдар
зерттеген
Біздің зерттеп отырған шаруашылығымыз тау етегінің шөлейтті дала
аймағының сұр топырақ қалыптасқан ауданында орналасқан.
Бұл аймақты жалпы табиғи географиялық жағдайларымен қоса бірінші болып,
С.С Тянь-Шаньский зерттеген. Аймақ ежелгі Іле өзені аңғары болып саналады.
Аймақ биік таулар мен тау аралық ойыстар, қазан шұңқырлардан тұратын
болғандықтан әр бөліктерінің табиғаттары әр түрлі болып келеді. Осы
жағдайларға байланысты топырақтардың таралуында тектік заңдылық орын алған.
Тау алды және тау етегі еңісті жазықтықтарды таулы жота қоршап жатыр.
Бұл жердің топырақтары тау топырақтары. Олар горизонтальды жазықтықтарға
қарағанда ерекше сипатқа ие. Олар тектік белдеу қатарын қалыптастырады.
Бұндай заңдылық тау етегі немесе вертикальді- горизонтальді аймақ деп
аталады [10].
Келесі тау етегі аймақ- шөлді- дала. Олар оңтүстік облыстарда екі аймақ
астында көрсетілген ашық қоңыр топырақ және кәдімгі сұр.
Ашық қоңыр топырақтарды шөлді-дала аймағына, ал сұр топырақтарды шөлді
аймаққа жатқызады.
Орталық Азия және Оңтүстік Қазақстанның сұр топырақтарына қарағанда
ерекшелігі Жетісудың барлық сұр топырақтары аз карбонаттылар қатарына
кіреді [11].
элювиальды- гидроморфты және гидроморфты қатары орналасқан. Олар шөлді-
дала тау етегі аймағына кіреді.
Бұл аймаққа кіретін топырақтар:
Шалғынды- қоңыр, шалғынды сұр сортаңқыраған- кебірленген және
сортаңданқыраған тектерімен бірге, сұр гидроморфты белгілерімен, шалғынды
ашық және қара сортаңданқыраған тектерімен бірге, шалғынды- батпақты
сонымен қатар кебірлер және сортаңдар. Кезінде осы шөл және шөлейт ауданның
картасын жасаушылар бұл ауданды сұр қоңыр топырақтар картасына кіргізген.
Солармен қоса сортаңдардың өздері де кездеседі.
Өзіндік типті тақыр топырақтар және олардың айырмашылығын сұр
топырақтардан қазір барлық белгілерімен мойындалады. Сонымен қатар олардың
пайда болуы аллювиальды- шалғынды топырақтардан екеніне ешкім келіспеушілік
келтірмейді [12].
Қазіргі кезеңде өзен жайылмаларында аллювиальды- шалғынды топырақтар
қалыптасқан. Олармен араласа батпақты, шалғынды- батпақты топырақтар және
олардың әр деңгейде сортаңданған түрлері де кездеседі. Біздің зерттеу
жүргізген осы ауданда жоғарыда айтылған топырақтардың барлығы қалыптасқан.
1Топырақты тексерудің мақсаты – ол 1982 жылғы шаруашылық территориясына
жасалған топырақ зерттеу материалдарына тексерулер жүргізіп оларға түзету
енгізіп қазіргі кезеңге сай топырақ картасын құрастырды.Осыған байланысты
жерлерді тиімді пайдалану шараларын құрастырып топырақтың құнарлығын
көтеру.
Ертеректе 1982 жылы жүргізілген тексеру материалдары ескірген соған
байланысты және ірі масштабты топырақ тексеруін жүргізу бойынша нұсқаудың
қазіргі заман талаптарына жауап бермейді.
Кейінірек осы шаруашылыққа 1995 жылы Қазақстан Республикасы жерлерінің
ірі масштабты зерттеулер жүргізу бойынша нұсқаулыққа сәйкес III белдеу
күрделігі бойынша ауданы 5,8 мың.га және 1:10000 масштабта
жүргізілді.Далалық топырақ жамылғысын картографиялау параллелді маршрут
пен тұзақ әдістерімен жүргізілді. Бедердің әртүрлі элементтеріне негізгі
кескіндер, жартылай кескіндер және қазбашалар салынды. Жоспар негіз ретінде
масштабы 1:10000 фотопланшеттер пайдаланылды.
Тексерілген территорияда жалпы 172 кескін салынды және оның 19 негізгі
кескін болды. Соңғысынан 92 топырақ үлгілері алынды. Оларға анализдер
ГосНПЦзем-нің орталық лабораториясында келесі әдістермен жүргізілді:
1. Тюрин бойынша гумус;
2. Къелдал бойынша жалпы азот;
3. Жалпы фосфор – колориметриялық әдіспен;
4. Мачигин бойынша – жылжымалы фосфор;
5. Мачигин бойынша анықталатын жылжымалы калий. –жалынды фотометрде
6. Су сүзіндісі- Гедройц бойынша
7. Качинский бойынша Грабаровтың модификациясында – Гранулометриялық
құрамы;- Качински бойынша Грабаровтын модификациясы.
8. Сіңіру көлемін;
9. Сіңірілген катиондар;
10. Сіңірілген натрий – жалынды фотометрде;
11. Су сүзіндісінің -рН.мен
Топырақты тексеру химиялық анализдерді камералдық өңдеу және өткен
жылдардың тексеру материалдарын пайдалану нәтижесінде 1:10000 масштабта
топырақ картасы мен оған түсініктеме -топырақ очеркісі жасалды.
2 Табиғи климаттық жағдайлар
Айршир АҚ (бұрынғы Алма-Атинский совхозы , Алматы облысы Талғар
ауданында орналасқан. Орталық үй-жай қоныстары Алматы қаласынан 18км
солтүстік – шығысқа қарай Панфилов ауылында орналасқан. Аудан орталығы
Талғар қаласынан алыстығы 19км. Егістік аудандарын дәнді дақылдар мен
жоңышқа егістері алып жатыр.Тексерілген территориясының биік нүктелері
арасындағы үлкен айырмашылықтар табиғи жағдайлардын айырмашылықтарын
анықтайды. Төменде осыларға сипаттаймыз.
2.1 Климат
Агроклиматтық жағдайлары бойынша тексерілген территорияның негізгі
бөлігі өте құрғақ тау алды ауданына, ал егіншіліктің шеткі оңтүстік бөлігі
– құрғақ тау алды жазықтығына жатқызылады.
Климаттық жағдайларды сипаттау үшін Алматы қаласы метеостанциясының
орташа көп жылдық мәліметтерін пайдаланамыз.
Тау алды жазықтығының климаты континенталдығымен ерекшеленеді. Ауаның
орташа жылдық температурасы 7,2-8,7° құрайды (2 кесте), ал түскен жауын-
шашынның мөлшері көп емес – жылына 456-629мм (3 кесте). Ауаның салыстырмалы
ылғалдылығының мәліметтері мен жауын-шашынның жыл мезгілдерінде таралуы 1-
ші кестеде көрсетілген.
1 Кесте
Жыл мезгілдерінде жауын-шашынның таралуы
Метеостанция Қыс Көктем Жаз Күз Жылдық,
мм
мм % мм
I II
I II
I
Алматы, ГМО Алматы
1 Ауа температурасының абсолютті минимумы, С°-38 -43
2 Ауа температурасының абсолютті максимумы, 42 42
С°
3 10°С жоғары орташа күндік температуралардың3411 3246
жиынтықтары
4 Соңғы аяздың орташа уақыты 1804 2804
5 Бірінші аяздың орташа уақыты 1410 2409
6 Аязсыз кезеңнің ұзақтығы (күндер) 176 148
7 5°-тан жоғары орташа күндік ауа 2503_3010 2703_2510
температурасының келу уақыты мен 5°-тан 218 211
жоғары температуралары бар күндер саны
8 10°-тан жоғары орташа күндік ауа 1204_1410 1304_910
температурасының келу уақыты мен 10°-тан 184 178
жоғары температуралары бар күндер саны
9 Қар жамылғысының көрінуінің орташа уақыты 3010 1011
10 Қар жамылғысының кетуінің орташа уақыты 2.04 27.03
11 Қар жамылғысы бар күндер саны 114 105
12 Топырақтың қату тереңдігі (см) 21-27
13 Топырақ бетіндегі соңғы аяздың орташа 2604
уақыты
14 Топырақ бетіндегі бірінші аяздың орташа 410
уақыты
15 Топырақ бетіндегі аязсыз кезеңнің узақтығы 160
Оңтүстіктен күшті жылы ауаның келуіне байланысты жиі жылымық болады.
Қар жамылғысының пайда болуымен кетуінің уақыты және қар жамылғысы бар
күндер саны 5-ші кестеде келтірілген. Қар жамылғысының ең көп онкүндік
биіктігі орташа 32см-ден аспайды.
Көктем қарқынды жылынуымен және қардың тез кетуімен және салыстырмалы
ауа ылғалдылығының төмендеуімен сипатталады.
Жаз мезгілі ыстық және құрғақ. Жауын-шашын 79,1-127мм түседі. Жауын
нөсерлі сипатта болып, күн күркіреуімен жалғасады. Салыстырмалы ауа
ылғалдылығы өте төмен (4 кесте).
Қыркүйектің ауа температурасының біршама жылдам төмендеуі байқалады,
яғни күз басталады. Қыркүйектің аяғында және қазанның басында бірінші
аяздар байқалады.
Тексерілген территорияда оңтүстік-шығыс бағыттағы шағын күшті желдер
басым болады. Қатты желдер (жылдамдығы 15мсек жоғары) өте сирек болады.
Климаттың топыраққа әсері тіптен жоғары және тура немесе жанама
(өсімдіктер арқылы, геологиялық, гидрологиялық және геоморфологиялық
факторлар) жолдармен байқалады.
Абсолютті нүктелердің жоғарлауына қарай түсетін жауын-шашын мөлшерінің
жоғарлауына байланысты тіктік табиғи зоналдылық орын алады. Климаты өте
құрғақ шөлді-дала аймағының топырақтары ашық қара-қоңыр топырақтармен, ал
климаты сәл құрғағырақ тау алды аймағының топырақтары күңгірт қара-қоңыр
топырақтармен көрсетілген.
Жалпы, зерттелген территорияның климаттық жағдайлары осында барлық
аудандастырылған дақылдарды өсіруге қолайлы. Жаз кезінде жеткіліксіз
ылғалдылықты өсірілетін дақылдарды суарумен орнын толтырады.
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
Геоморфологиялық жағынан совхоздың территориясы Іле Алатауының жалпы
еңістігі солтүстікке қарай тау алды жайпақтау еңкейген жазықтық болып
есептеледі. Жерді пайдаланудың оңтүстік бөлігінің биіктік нүктелері теңіз
деңгейінен 800-850м жетеді және солтүстікке қарай жылжыса 600-650м дейін
төмендейді.
Шаруашылықтың территориясы локтар мен сайлармен кескіленген. Олардың
түбінде жиі жылғалар мен шағын өзендер ағады. Шаруашылықтың территориясы
кескілену деңгейі бойынша екі бөлікке бөлуге болады.
1. Оңтүстігі көтеріңкі беттіктермен көрсетілген. Олар тереңдігі 5-10м
тығыз желілі (сеть) локтармен кескінделген.
2. Солтүстігі біршама тегістелген беті азырақ кескінделген төмендеу
жазықтық.
Пайдаланылатын жерлердің көп бөлігі жыртылған. Мұнда суармалы
егіншілік, сол себепті егістік жерлердің беті жоспарланған.
Совхоздың территориясы 10м тереңдікке дейін негізінен төрттік дәуірдің
шөгінділерінен құралған және біріңғай грунттармен көрсетілген, яғни лөсс
тәріздес құмбалшықтар. Соңғысы топыраққұраушы жыныстары болып есептеледі.
Тұзданған аналық тау жыныстары да кездеседі.
2.3 Беттік және ыза сулар
Айршир территориясы беттік су көздеріне кедей. Талғар өзені негізгі су
көзі болып есептеледі. Оның суы суғаруда кең қолданылады.
Гидрогеологиялық жағдайлары күрделі және геологиялық құрылысының
ерекшеліктері әртүрлі жату жағдайы мен ыза суларының айналымын жасайды.
Шаруашылықтың территориясында келесі гидрогеологиялық аудандарды бөлуге
болады:
1. Ыза сулары терең жатқан (8-10м және одан жоғары) аудан – территория
құлжа жолының оңтүстігіне қарай орналасқан.
2. Ыза сулары терең емес (3-8м) жатқан аудан – жерді пайдаланудың
ортаңғы бөлігі.
3. Ыза сулары шығатын аудан – территорияның солтүстік батыс бөлігі. Ыза
сулардың жату тереңдігі – 3м-ден төмен. Ыза сулары жиі минерализацияланған.
Ыза суларының жату тереңдігіне байланысты автоморфты және гидроморфты
топырақтар қалыптасады.
2.4 Өсімдік жамылғысы
Айршир территориясы тіктік зоналдылық жүйесінде шөлді-дала және далалы тау
алды зонасында тұр.
Дала зонасы, жерді пайдаланудың шеткі оңтүстік бөлігін алып жатыр. Онда
күңгірт қара-қоңыр топырақта тек ақселеулі-бетегелі дала белдеуімен
көрсетілген.
Дала зонасы 700-750м биіктікте жоғарғы аймақшасы (подзона) шөлді-дала
зонасына бетегелі-жусанды өсімдіктер ақ селеу, ебелек және мятлик
луковичный қатысуында ауысады.
Ыза сулары терең емес жатқан ауданда зоналды өсімдіктердің құрамында
суды жақсы көретін түрлері де бар: ши, арпабас, бидайық, қалуен, қамыс. Бұл
жағдайларда шалғынды қара-қоңыр және шалғынды топырақтар қалыптасады.
Тұзданған топырақтардың өсімдік жамылғысының көп бөлігін түрлі суды
жақсы көретін сораңдар (поташник, сарсазан), сондай-ақ сортаңды жусан –
ажырық, солодка.
Кебірленген топырақтар өсімдігінің құрамында камфоросма кездеседі.
Жоғарыда аталғандай, топыраққұралу процессіне өсімдіктердің әсері өте
жоғары. Жерді пайдаланудың көп бөлігінің жыртылғанын атап кеткен жөн. Тың
учаскелер өзінің табиғи өсімдіктерімен егістік жерлердің шеттерінде,
жолдардың маңында, жер бедері қатты кескіленген жерлерде және қатты
тұзданған топырақтарда кездеседі.
3 Негізгі бөлім
2.5 Топырақ жамылғылары
Жоғарыда аталған табиғи жағдайлардың ерекшеліктері жерді пайдаланудың
топырақ жамылғысының қалыптасуында айқын көрініс табады.
Алматы облысы Талғар ауданы Іле Алатауының тау алды жазықтық аралығында
орналасқан. Оңтүстік бөлігінде ақ селеулі-бетегелі даланың астында
қалыптасқан күңгірт қара-қоңыр топырақтармен берілген.
Ақ селеулі-бетегелі даланың 700-750м биіктігінде шөлді-дала аймағының
өсімдіктері бетегелі-ақ селеулі ашық қара-қоңыр аймақшасына ауысады.
Шөлді-дала аймағының зоналды топырақтарымен қатар жартылай гидроморфты
және гидроморфты топырақтар көп тараған. Олар шалғынды ашық қара-қоңыр,
шалғынды қара-қоңыр, шалғынды және шалғынды-батпақты топырақтармен
көрсетілген.
Шаруашылықта пайдаланылатын жерлер территориясында тұзданған және
кебірленген топырақтар да кездеседі.
Шаруашылықтың территориясындағы топырақтарды тексерудің материалдары
бойынша келесі топырақ түрлері олардың кешендері мен алмасып келуі
айқындалған:
1. Кәдімгі күңгірт қара-қоңыр топырақтар;
2. Орташа қалыңдықты терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтармен
бірге кешенді кездесетін орташа қалыңдықты кәдімгі күңгірт қара-қоңыр 10-
30%;
3. Шайылған күңгірт қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін
шалғынды қара-қоңыр топырақтар 10-30%;
4. Ашық қара-қоңыр топырақтар;
5. Ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін оның сәл
шайылғаны 10-30%;
6. Кәдімгі ашық қара-қоңыр топырақтар;
7. Кәдімгі ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін оның
сәл шайылғаны 10-30%;
8. Сәл шайылған ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін
шалғынды қара-қоңыр топырақтар 10-30%;
9. Шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
10. Шалғындау-ашық қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін оның сәл
сортаңданғаны 10-30%;
11. Сәл сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
12. Сәл кебірленген қатты сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр
топырақтармен бірге кешенді кездесетін орташа сортаңданғаны 10-30%;
13. Шалғынды қара-қоңыр топырақтар;
14. Орташа сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
15. Кәдімгі шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін
топырақтар шалғынды сәл кебірленгендері 10-30%;
16. Шалғынды сәл кебірленген-сортаңданған;
17. Шалғындымен бірге шалғынды-батпақты 10-30%;
18. Шалғындымен бірге сортаңданған шалғынды-батпақты 10-30%;
19. Шалғынды қатты сортаңданған топырақтармен бірге кешенді кездесетін
шалғынды сортаң 30-50%.
Төменде осы шаруашылықта қалыптасқан топырақтарға толығырақ сипаттама
берейік.
2.6. Орташа қалыңдықты кәдімгі күңгірт қара-қоңыр топырақтар
Бұл топырақтар тау алды толқынды жазықтық жағдайында ақ селеулі-
бетегелі далада қалыптасқан. Топыраққұраушы жыныстары лөсс тәріздес
құмбалшықтар.
Күңгірт қара-қоңыр топырағының кескіні келесі морфологиялық құрылыстан
тұрады.
А – гумусты қабат, күрең-сұр, құрылымы кесекті, сәл нығыздалған,
қалыңдығы 20-30см;
В1 - өтпелі гумус қабаты түсі сұр-күрең, гумус дақтарының ағындары бар,
нығыздылған, кесекті. А+В1 қалыңдығы 50-60см жетеді.
В2 – біріңғай боялмаған, ашық-күрең, гумус дақтары мен ағындары бар,
нығыздалған, кесекті.
ВС – сары-күрең немесе қуқыл-сарғылт (палевый) түсті карбонатты
горизонт, кесекті, карбонаттар дақ пен жиынтық түрінде байқалады.
С – аналық тау жынысы, сары-күрең немесе қуқыл-сарғылт лөсс тәріздес
құмбалшықтар.
Бетінен немесе В1 горизонтында 10% тұз қышқылынан қайнайды.
Күңгірт қара-қоңыр топырақтардың гумус мөлшері салыстырмалы жоғары
(шамамен 3,5%), ал жалпы азоттың мөлшері 0,15-0,18% аралығында ауытқиды.
Қоректік элементтермен қамтамасыз етілуі орташа.
Күңгірт қара-қоңыр топырақтардың гранулометриялық құрамы ауыр ірі
шаңмен орташа құмбалшықты көрсетілген.
Сипатталған топырақтар тұзданбаған және кебірленбеген. Олар жоғары
құнарлылықпен ерекшеленеді. Өзінің сапасы бойынша олар сапасы жақсы
жерлерге жатқызылған және барлық аудандастырылған дақылдарды өсіру үшін
жарамды. Топырақтың құнарлығын сақтайтын кәдімгі агротехникалық шараларды
қажет етеді.
2.7. Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтар
Бұл топырақтар жерді пайдаланудың оңтүстік бөлігінде бөлінген тау алды
жазықтығы жағдайында лөсс тәріздес құмбалшықта қалыптасқан. Олар
тегістелген учаскелерді алып жатыр және дәнді дақылдарды өсіру үшін
пайдадланылады. Аталынған топырақтың морфологиялық қасиеттерінің
сипаттамасы мен лабораториялық анализдердің мәліметтері №6 кескіннің
мысалында қосымшада келтірілген.
№6 кескін БАК-тан 1600м оңтүстікке қарай және жолдан батысқа қарай ЛЭПа-
ның маңында (бойында) салынды.
Жер бедері – тау алды сәл иреленген жазықтық.
Микробедер – жекеленген көтеріңкі жерлер түрінде а.ш. пайдаланылатын
жерлер мен оның мәденилік жағдайы – суармалы егістік жер күздік бидай
(шабылған).
Топыраққұраушы жыныстар – сары-күрең лөсс тәріздес құмбалшықтар
Ажыр Күңгірт-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті-оқ дәрі сымақ
түйіртпек, нығыздалған, қайнамайды, ұсақ түтікті, тамырлар
көп, жыртылуына қарай келесі қабатқа өтуі айқын;
В1 Күңгірт-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті, нығыздалған,
қайнамайды, ұсақ түтікті, тамырлар көп, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді;
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікті, тамырлар аз, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді;
ВС Күрең, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз кесекті,
нығыздалған, 92см-ден қайнайды, ұсақ түтікті, тамырлар аз,
түсіне байланысты келесі қабатқа өтуі айқын;
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, қатты қайнайды.
Аталған топырақ түрінің ерекшелігі ол жоғарғы қабаттардың
карбонаттардан шайылуы мен нәтижесінде 10%-дық тұз қышқылынан ВС
горизонтының қайнауы болып табылады.
Төменде осы топырақтың химиялық құрамына сипаттама береміз (кесте).
6 Кесте
Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
Үлгі В % рН Подвижные мг100г
тереңд вод
ігі, ный
см
Гумус, % АзотФосфУглеГипс Азот
ор кисл,% гидро
Валовалоота, лизуемый
вый,вый,%
% %
жалпы Қалыпты корбонат СО2
НСО3
В1 Ашық-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа өтуі біртіндеп.
В2 Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, түсіне байланысты келесі
қабатқа өтуі біртіндеп.
ВС Күрең ақшылдау, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз
кесекті, нығыздалған, ұсақ түтікшелі, 93см бастап тамырлар
аз, карбонаттар жинақталған, түсіне байланысты келесі
қабатқа өтуі айқын.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жеке тамырлар, қатты қайнайды.
Төменде осы топырақтың химиялық құрамына сипаттама береміз (кесте).
8 Кесте
Ауыр және орташа құмбалшықты ашық қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные мг100г
а водны
взятия й
образц
а, см
гумус Азот ФосфоуглеГипс Азот
валовр кисл гидро
ый валовота лизуемый
ый
Қалыпты корбанаттан СО2
НСО3 тек
В1 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген датты дақтар, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күңгірт-күрең, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген датты
дақтар, түсіне байланысты келесі қабатқа өтуі айқын.
С Күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз, нығыздалған,
жеке тамырлар, датты дақтар және балшықтанудың іздері.
Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтарды толық сипаттау үшін профилдің
сипаттауы мен №87,64,95,39 кескіндердің мысалында химиялық анализдердің
нәтижелерін келтіреміз.
10 Кесте
Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные
а воднымг100г
взятия й
образц
а, см
гумус АзотФосфоУгле Гипс Азот
валор кислот гидро
вый валова лизуемый
ый
В См нормальных корбонат в СО2
НСО3
В1 Күңгірт-сұр, ақшылдау, орташа құмбалшықты, балғын,
кесекті, нығыздалған, қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі,
26см-ден тамырлар көп, тұз дақтары, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, орташа құмбалшықты, балғын, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген
тұздар, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, тұрақсыз, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген
тұздар, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, орташақұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, датты дақтар және
тұздар.
Сипатталған топырақ түрінің ерекшелігі, онда 10-30% ауданды алып жатқан
тұзданған шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтарының дақтарының болуы.
Тұздану беттік горизонттарда байқалады. Олардың тұздану деңгейі – сәл, яғни
топырақтар сәл сортаңданған.
12 Кесте Ауыр және орташа құмбалшықты шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтың
химиялық құрамы.
ГлубинВ % рН Подвижные
а водмг100г
взятия ный
образц
а, см
гумус Азот валовый
В1 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, 92см-ден тамырлар аз, датты
дақтар көп, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп
өтеді.
ВС Күрең датты дақтарымен, ауырқұмбалшықты, балғын,
түйіртпексіз, нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз,
тұздар мен карбонаттардың дақтары, түсіне байланысты келесі
қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, датты дақтар мен
балшықтанудың іздері.
Шалғынды қара-қоңыр топырақтардың ерекшелігі оның автоморфты
топырақтарға қарағанда гумус қабатының (40-60см) біршама қалыңдығы.
Дегенмен автоморфты топырақтардың құрамында гумус пен азот бар, сіңіру
сиымдылығы жоғар және қоректік заттардың қоры жоғары.
15 Кесте
Шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтардың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные
а воднымг100г
взятия й
образц
а, см
Гумус, % Азот ФосфУглеГипс Азот гидро
Валовыор кисл, % лизуемый
й, % валоота,
вый,%
%
НСО3 текСм нормальных
корбонат в
СО2
В1 Сұр-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті-оқ дәрі сымақ,
нығыздалған, қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп,
нығыздалуына байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, тұрақсыз-кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген,
түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, түсіне байланысты келесі
қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз,
нығыздалған.
Сипатталған шалғынды топырақтардың морфологиялық сипаттамасы мен
лабораториялық анализдердің мәліметтері қосымшаларда келтірілген (№ 34,48,5
кескіндер).
18 Кесте
Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген шалғындық
топырақтың химиялық құрамы
ГлубинаВ % рН Подвижные мг100г
взятия водны
образца й
, см
гумус АзотФосфуглекГипс Азот
валоор ислот гидролизу
вый валоа емый
вый
В См
НСО3 норма
льных
корбо
нат в
СО2
гумус Азот ФосфоуглеГипс Азот
валовр кисл гидрол
ый валовота изуемы
ый й
В См нормальных
НСО3 корбонат в СО2
а) суғарылатын
1 Суармалы орташа 1с I 316,9
құмбалшықты күңгірт
қара-қоңыр
2 Суармалы ауыр және 3тс II 873,25
орташа құмбалшықты ашық3с II 916,1
қара-қоңыр
3 Ауыр және орташа 7тс
құмбалшықты 7с
гидроморфтылықтың II 677,6
белгілері бар ашық II 307,1
қара-қоңыр
4 Суармалы 11тс II 36,0
ауырқұмбалшықты
шалғынды қара-қоңыр
Барлығы: 3126,95
б) тәлімді
5 Ауыр және орташа 4тс III 77,55
құмбалшықты ашық 4с III 48,2
қара-қоңыр т-р
Барлығы: 125,75
Жалпы топтар бойынша 3252,7
а топшасының жерлері сәл иреленген жазықтықтың тегістелген
учаскелерінде (жоспарлы) орналасады және дала мен шөлді-дала аймағының
суғармалы топырақтарымен көрсетілген. Топыраққұраушы жыныстары лөсс
тәріздес құмбалшықтар. Гумус қабаттарының қалыңдығы 40-60см құрайды;
жыртылыс қабатында гумустың мөлшері 1,83-2,90% аралығында, ал жалпы азот
0,124-0,182% аралығында ауытқиды. Жалпы фосформен қамтамасыз етілуі орташа
және жоғары, жылжымалымен төмен және орташа. Топырақтар калиймен орташа
және жоғары қамтамасыз етілген.
Гумус қабаттардың топырақ ортасы сәл сілтілі – рН 7,4-7,8 тең. Кескін
бойымен 8,6-8,7 дейін жоғарлайды.
Карбонаттардың мөлшері кең аралықта ауытқиды.
Гумус қабаттарында карбонаттардың мөлшері жиі бар болғаны 2,5-5,6%
құрайды, бірақ одан да аз болуы мүмкін.
Сипатталған топша топырақтарының гумус қабаттарындағы сіңіру сиымдылығы
100г топырақта 12,0-15,4мг-экв құрайды. Топырақтың сіңіру кешенінің
құрамында кальций мен магний басым, сіңірілген натрийдің үлесіне 1% келеді
(сіңіру сиымдылығынан), яғни топырақтар кебірленбеген.
Сипатталған топырақтар тұзданбаған.
Сипатталған топырақтардың кескіні орташа және ауыр ірі-шаңды
құмбалшықтармен құралған. Топыраққұраушы жыныстары лөсс тәріздес
болғандықтан барлық грунттар ұсақ түтікшелі. Сол себепті топырақтардың газ
алмасуы жақсы және ыза суы жақын жатса, суды көтеру қабілеттілігі жоғары.
Сипатталған топша топырақтарының физикалыө және су физикалық қасиеттері
сәл суға төзімді түйіртпектілікпен ерекшеленеді және түйіртпектелуін
мүмкінділігі жоғары. Жыртылыс қабаттары нығыздалған. Топырақтың қуыстылығы
жақсы, ал су сіңіргіштігі орташа.
Топшаның барлық топырақтары (бау бақша жерлерін ескермегенде)
жыртылған. Өздерінің агрохимиялық, физикалық және су-физикалық қасиеттері
бойынша олар кез-келген аудандастырылған дақылдарды суаруда өсіру қолайлы.
Бұл топырақтардың құнарлығын көтеру үшін агротехникалық ережелерін сақтау
қажет, яғни органо-минералдық тыңайтқыштарды беру, дақылдарды суғару
құбылымын сақтау.
б топшасына жартылай қамтамасыз етілген тәлімді жағдайында
суарылмайтын жерлер біріктірілген. Олар ауыр және орташа құмбалшықты ашық
қара-қоңыр топырақтарымен көрсетілген.Олар
а топшасының топырақтарынан (30-40см) гумус қабатының жұқалығы және
аздаған гумустанғанымен ерекшеленеді. Топшаның топырақтары тұзданбаған және
кебірленбеген. Бұл топырақтардың агроөндірістік құндылығын көтеру үшін
топырақ ылғалдың жинау мен сақтау және органикалық пен минералдық
тыңайтқыштарды беру шаралары қажет.Бұл топырақтарда тұрақты жоғары өнімді
тек сипатталған топырақтарды суғару арқылы ғана алуға болады.Қазіргі кезде
олар дәнді дақылдар мен шөптерді өсіру үшін пайдаланады.
II Жыртуға жарамды жерлер, күрделі емес шараларды қажет етеді.
а) тұзданумен күресуде
б) кебірленумен күресуде
Бұл топ келесі топырақ түрлерін біріктіреді:
№№ Топырақ выделының Топырақ Бағалаушы топ Ауданы, га
пп атаулары выделының
шифры
а) тұзданумен күресуде
1 Ауыр және орташа 8тс III 309,2
құмбалшықты 8с III 777,25
гидроморфтылықтың
белгілері бар ашық
қара-қоңыр
топырақтармен кешенді
кездесетін суармалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Катжанов Жалғас
Алматы облысы Талғар ауданы "Айршир" АҚ-ның қара-қоңыр топырағының
ауылшаруашылығында қолдану нәтижесінде құнарлылық көрсеткіштерінің өзгеруі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В080800 – Агрохимия және топырақтану
Алматы 2011
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
___________________________________ _____________________факультеті
___________________________________ ______________________ кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)
Тақырыбы: ___________________________________ ______________________
___________________________________ __________________________
___________________________________ __________________________
Беттер саны _______________
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
_________
Қосымшалар _____________
Орындаған ___________________________________ ____________________
(аты-жөні)
20 ___ ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі _________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші __________________
____________________________
(қолы)
(аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_________________________ ________________ ____________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
_________________________ ________________ ______________________
(тарау) (қолы)
(аты-жөні)
Норма бақылау ___________________
_______________________
(қолы)
(аты-жөні)
Сарапшы ___________________ ___________________________________ _
(қолы)
(аты-жөні)
Алматы – 2011ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы ___________________________________ _____________________
___________________________________ ________________________кафедрасы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
___________________________________ _________________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ № ______________
бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж __________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________________
Дипломдық жобада жұмыста қарастыралтын сұрақтардың тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ _________________________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _
___________________________________ _________________________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
____________________________
Жұмыстын (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау Кеңесші Мерзімі Қолы
Кафедра меңгерушісі____________________ __________________________
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі____________________ _______________________
(қолы) (аты, жөні)
Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент ____________________ ________________________
(қолы) (аты, жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет Тараулар және қарастырылатынЖетекшіге ұсыну
саны сұрақтар тізімі мерзімі Ескертулер
Кафедра меңгерушісі____________________ __________________________
(қолы) (аты, жөні)
Жұмыс (жоба) жетекшісі_________________ _________________________
(қолы) (аты, жөні)
Тапсыпманы орындауға
қабылдадым, студент_____________________ ________________________
(қолы) (аты, жөні)
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1 Әдебиетке
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
2 Табиғи климаттық жағдайлар
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Климат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
2.3. Беттік және ыза сулар
2.4. Өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.5. Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .
2.6. Топырақ жамылғылары
3 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
5.1.1Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтар
5.1.2Ашық қара-қоңыр топырақтар
5.1.3Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтар
5.1.4Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген
шалғынды топырақты.
5.1.5
5.1.6
5.1.7
5.1.8
5.1.9
6 Топырақтарды агроөндірістік топтастыру және оларды дұрыс
пайдалану туралы ұсыныстар ... ...
7 Топырақтардың
бонитировкасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8 Экономикалық
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
9 Қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
А Алматы облысы Талғар ауданы ... ... ... ... ... ... ...
Б Шаруашылықтың топырақ
картасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Топырақ картографиясының негізгі мақсаты – жер бетінің нақтылы бір
ауданының топырақ жамылғыларын, ондағы топырақтар мен олардың жаралуына
қатысты факторлар арасындағы қарым – қатынастар заңдылықтарын айқындай
отырып, топырақтың таксономиялық бірлестіктерінің кеңістіктегі таралу
заңдылықтарын анықтап, солардың нәтижелеріне сүйене отырып, топырақ
карталарын жасау.
Топырақ картографиялық жұмыстар белгілі бір аудан топырақ
жамылғыларының картасын жасап, оларды агроөндірістік тұрғыдан
аудандастырып, топырақ түрлеріне сапалық және сандық баға беру мен топырақ
картограммаларын дайындау арқылы топырақ жамылғыларын тиімді пайдалану
жолдары ғылыми тұрғыдан жүргізуге жағдай туғызады.
Топырақ картасы белгілі бір ауданның топырақ жамылғысының бейнесін
көрсететін арнайы карта. Онда топырақтардың жер бетінде орналасу
ерекшеліктерін көруге болады. Топырақ жамылғысы бір-бірімен байланыстығы
кіші және ірі территориялық таксономиялық бірліктердің алмасынан өтетін
шекараларды анықтау – далалық зерттеу жұмыстарының ең күрделі және жауапты
кезеңі болып саналады.
Топырақ жамылғысын картаға түсіру жұмысының негізгі мақсаты – топырақ
түрлерінің толық аттары мен шекараларын тауып, нұсқа шекараларын
топографиялық негіз бетіне түсіру.
Алматы облысы Талғар ауданындағы Аиршир акционерлік қоғамының
территориясында 2010\ жылы далалық жағдайда топырақ зерттеулері жүргізілді.
1 Әдебиетке шолу
Қазақстанның географиялық жағдайы туралы мағлұматтар көне дәуірден
жинақтала бастаған. Бірақ негізінен XX ғасырдан бастап Қазақстанның табиғи
байлығына орыс мемлекеті мүдделеніп, олар елімізде зерттеу жұмыстарын
қарқынды жүргізе бастады. Ресейдің Азия бөлігінің өсімдіктерін және
топырақтарын зерттеуді 1907-1916жылдары К.Д.Глинка ұйымдастырып, басқарды.
Онда С.С.Неуструев, Р.И. Аболин, Л.И.Прасолов, И.В. Ларин және тағы
басқалар қатысты. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесі негізінде К.Д.
Глинканың, Л.И.Прасоловтың, А.И.Безсоновтың бірнеше кітаптары басылып
шығып, оларға еліміздің топырақтары туралы мәнді мағлұматтар жарияланды
[1,2,3,4].
1926-1930 жылдары Қазақстан топырағын зерттеуге белгілі орыс ғалымы
И.П.Герасимов қатысты [5]. Осы жылдары Қазақстанның Халық комиссиясының
топырақ бюросы, су басқармасы, Мемлекеттік жер тресі қызметкерлері
еліміздің түрлі аймағындағы топырақтарды, өсімдік дүниесін және
агроэкономикалық жағдайларын зерттеуді қарқынды жүргізді. Ө.О. Оспанов
(1906-1993 ж.ж) Қазақстанда топырақтану ғылымының негізін қалаушы.
Ол еліміздің топырақтану ғылыми зерттеу институтының ашылуына,
Қазақстан топырақтарының тың игеру жылдары ұтымды зерттеуге, топырақтанушы
ғалымдарымыздың ғылыми жұмыстарының әлемдік деңгейге сай жүргізуіне аса зор
үлес қосқан ғалым .
Тың игеру жылдары (1954-1958 ж.ж) топырақ зерттеу жұмыстары қарқынды
жүргізілді. Қысқа мерзімде 100 млн. гектардын зерттелініп, ірі масштабтағы
топырақ карталары және топырақты ауыл шаруашылығында пайдаланғанда қажетті
картаграммалар дайындалды. Жарамды 22,6 млн. гектар жер таңдалынып алынып
игеруге ұсынылды.
Еліміздің суармалы аймақтарында қолданылатын топырақтардың
ерекшеліктері зерттелініп, оларды дұрыс қолдану жолдары айқындалды.
Қазақстанда таралған сор, сортаң және кебір топырақтардың қасиеттері,
түзілуі зерттеліп, оларды дұрыс игеру шаралары анықталды [6,7].
Кейінгі жылдары елімізде топырақтану ғылымы одан әрі алға басып, дамып
келеді. Ғалымдарымыздың топырақ құнарлығын өндіруді, құнарлылықтың оңтайлы
көрсеткіштерін анықтауды, топырақ микроорганизмдерінің физиологиялық,
биохимиялық қызметін, топырақ қарашірігінің физиологиялық, биохимиялық
қызметін, топырақ қарашірігінің өзгерістерін зерттеуді жүргізу бағытында
ауқымды жұмыстары жалғастыруда [8,9].
Алматы облысы еліміздің ең бір кең өңірі болып саналады. Оның
территориясы батысы Шу-Іле таулары, шығысы- Жетісу, Теріскей Алатаулары,
солтүстігі Іле Алатаулары аралығында орналасқан. Оның топырақ-климаттық
жағдайы алуан түрлі. Оларды 19-шы ғасырдан бастап көптеген ғалымдар
зерттеген
Біздің зерттеп отырған шаруашылығымыз тау етегінің шөлейтті дала
аймағының сұр топырақ қалыптасқан ауданында орналасқан.
Бұл аймақты жалпы табиғи географиялық жағдайларымен қоса бірінші болып,
С.С Тянь-Шаньский зерттеген. Аймақ ежелгі Іле өзені аңғары болып саналады.
Аймақ биік таулар мен тау аралық ойыстар, қазан шұңқырлардан тұратын
болғандықтан әр бөліктерінің табиғаттары әр түрлі болып келеді. Осы
жағдайларға байланысты топырақтардың таралуында тектік заңдылық орын алған.
Тау алды және тау етегі еңісті жазықтықтарды таулы жота қоршап жатыр.
Бұл жердің топырақтары тау топырақтары. Олар горизонтальды жазықтықтарға
қарағанда ерекше сипатқа ие. Олар тектік белдеу қатарын қалыптастырады.
Бұндай заңдылық тау етегі немесе вертикальді- горизонтальді аймақ деп
аталады [10].
Келесі тау етегі аймақ- шөлді- дала. Олар оңтүстік облыстарда екі аймақ
астында көрсетілген ашық қоңыр топырақ және кәдімгі сұр.
Ашық қоңыр топырақтарды шөлді-дала аймағына, ал сұр топырақтарды шөлді
аймаққа жатқызады.
Орталық Азия және Оңтүстік Қазақстанның сұр топырақтарына қарағанда
ерекшелігі Жетісудың барлық сұр топырақтары аз карбонаттылар қатарына
кіреді [11].
элювиальды- гидроморфты және гидроморфты қатары орналасқан. Олар шөлді-
дала тау етегі аймағына кіреді.
Бұл аймаққа кіретін топырақтар:
Шалғынды- қоңыр, шалғынды сұр сортаңқыраған- кебірленген және
сортаңданқыраған тектерімен бірге, сұр гидроморфты белгілерімен, шалғынды
ашық және қара сортаңданқыраған тектерімен бірге, шалғынды- батпақты
сонымен қатар кебірлер және сортаңдар. Кезінде осы шөл және шөлейт ауданның
картасын жасаушылар бұл ауданды сұр қоңыр топырақтар картасына кіргізген.
Солармен қоса сортаңдардың өздері де кездеседі.
Өзіндік типті тақыр топырақтар және олардың айырмашылығын сұр
топырақтардан қазір барлық белгілерімен мойындалады. Сонымен қатар олардың
пайда болуы аллювиальды- шалғынды топырақтардан екеніне ешкім келіспеушілік
келтірмейді [12].
Қазіргі кезеңде өзен жайылмаларында аллювиальды- шалғынды топырақтар
қалыптасқан. Олармен араласа батпақты, шалғынды- батпақты топырақтар және
олардың әр деңгейде сортаңданған түрлері де кездеседі. Біздің зерттеу
жүргізген осы ауданда жоғарыда айтылған топырақтардың барлығы қалыптасқан.
1Топырақты тексерудің мақсаты – ол 1982 жылғы шаруашылық территориясына
жасалған топырақ зерттеу материалдарына тексерулер жүргізіп оларға түзету
енгізіп қазіргі кезеңге сай топырақ картасын құрастырды.Осыған байланысты
жерлерді тиімді пайдалану шараларын құрастырып топырақтың құнарлығын
көтеру.
Ертеректе 1982 жылы жүргізілген тексеру материалдары ескірген соған
байланысты және ірі масштабты топырақ тексеруін жүргізу бойынша нұсқаудың
қазіргі заман талаптарына жауап бермейді.
Кейінірек осы шаруашылыққа 1995 жылы Қазақстан Республикасы жерлерінің
ірі масштабты зерттеулер жүргізу бойынша нұсқаулыққа сәйкес III белдеу
күрделігі бойынша ауданы 5,8 мың.га және 1:10000 масштабта
жүргізілді.Далалық топырақ жамылғысын картографиялау параллелді маршрут
пен тұзақ әдістерімен жүргізілді. Бедердің әртүрлі элементтеріне негізгі
кескіндер, жартылай кескіндер және қазбашалар салынды. Жоспар негіз ретінде
масштабы 1:10000 фотопланшеттер пайдаланылды.
Тексерілген территорияда жалпы 172 кескін салынды және оның 19 негізгі
кескін болды. Соңғысынан 92 топырақ үлгілері алынды. Оларға анализдер
ГосНПЦзем-нің орталық лабораториясында келесі әдістермен жүргізілді:
1. Тюрин бойынша гумус;
2. Къелдал бойынша жалпы азот;
3. Жалпы фосфор – колориметриялық әдіспен;
4. Мачигин бойынша – жылжымалы фосфор;
5. Мачигин бойынша анықталатын жылжымалы калий. –жалынды фотометрде
6. Су сүзіндісі- Гедройц бойынша
7. Качинский бойынша Грабаровтың модификациясында – Гранулометриялық
құрамы;- Качински бойынша Грабаровтын модификациясы.
8. Сіңіру көлемін;
9. Сіңірілген катиондар;
10. Сіңірілген натрий – жалынды фотометрде;
11. Су сүзіндісінің -рН.мен
Топырақты тексеру химиялық анализдерді камералдық өңдеу және өткен
жылдардың тексеру материалдарын пайдалану нәтижесінде 1:10000 масштабта
топырақ картасы мен оған түсініктеме -топырақ очеркісі жасалды.
2 Табиғи климаттық жағдайлар
Айршир АҚ (бұрынғы Алма-Атинский совхозы , Алматы облысы Талғар
ауданында орналасқан. Орталық үй-жай қоныстары Алматы қаласынан 18км
солтүстік – шығысқа қарай Панфилов ауылында орналасқан. Аудан орталығы
Талғар қаласынан алыстығы 19км. Егістік аудандарын дәнді дақылдар мен
жоңышқа егістері алып жатыр.Тексерілген территориясының биік нүктелері
арасындағы үлкен айырмашылықтар табиғи жағдайлардын айырмашылықтарын
анықтайды. Төменде осыларға сипаттаймыз.
2.1 Климат
Агроклиматтық жағдайлары бойынша тексерілген территорияның негізгі
бөлігі өте құрғақ тау алды ауданына, ал егіншіліктің шеткі оңтүстік бөлігі
– құрғақ тау алды жазықтығына жатқызылады.
Климаттық жағдайларды сипаттау үшін Алматы қаласы метеостанциясының
орташа көп жылдық мәліметтерін пайдаланамыз.
Тау алды жазықтығының климаты континенталдығымен ерекшеленеді. Ауаның
орташа жылдық температурасы 7,2-8,7° құрайды (2 кесте), ал түскен жауын-
шашынның мөлшері көп емес – жылына 456-629мм (3 кесте). Ауаның салыстырмалы
ылғалдылығының мәліметтері мен жауын-шашынның жыл мезгілдерінде таралуы 1-
ші кестеде көрсетілген.
1 Кесте
Жыл мезгілдерінде жауын-шашынның таралуы
Метеостанция Қыс Көктем Жаз Күз Жылдық,
мм
мм % мм
I II
I II
I
Алматы, ГМО Алматы
1 Ауа температурасының абсолютті минимумы, С°-38 -43
2 Ауа температурасының абсолютті максимумы, 42 42
С°
3 10°С жоғары орташа күндік температуралардың3411 3246
жиынтықтары
4 Соңғы аяздың орташа уақыты 1804 2804
5 Бірінші аяздың орташа уақыты 1410 2409
6 Аязсыз кезеңнің ұзақтығы (күндер) 176 148
7 5°-тан жоғары орташа күндік ауа 2503_3010 2703_2510
температурасының келу уақыты мен 5°-тан 218 211
жоғары температуралары бар күндер саны
8 10°-тан жоғары орташа күндік ауа 1204_1410 1304_910
температурасының келу уақыты мен 10°-тан 184 178
жоғары температуралары бар күндер саны
9 Қар жамылғысының көрінуінің орташа уақыты 3010 1011
10 Қар жамылғысының кетуінің орташа уақыты 2.04 27.03
11 Қар жамылғысы бар күндер саны 114 105
12 Топырақтың қату тереңдігі (см) 21-27
13 Топырақ бетіндегі соңғы аяздың орташа 2604
уақыты
14 Топырақ бетіндегі бірінші аяздың орташа 410
уақыты
15 Топырақ бетіндегі аязсыз кезеңнің узақтығы 160
Оңтүстіктен күшті жылы ауаның келуіне байланысты жиі жылымық болады.
Қар жамылғысының пайда болуымен кетуінің уақыты және қар жамылғысы бар
күндер саны 5-ші кестеде келтірілген. Қар жамылғысының ең көп онкүндік
биіктігі орташа 32см-ден аспайды.
Көктем қарқынды жылынуымен және қардың тез кетуімен және салыстырмалы
ауа ылғалдылығының төмендеуімен сипатталады.
Жаз мезгілі ыстық және құрғақ. Жауын-шашын 79,1-127мм түседі. Жауын
нөсерлі сипатта болып, күн күркіреуімен жалғасады. Салыстырмалы ауа
ылғалдылығы өте төмен (4 кесте).
Қыркүйектің ауа температурасының біршама жылдам төмендеуі байқалады,
яғни күз басталады. Қыркүйектің аяғында және қазанның басында бірінші
аяздар байқалады.
Тексерілген территорияда оңтүстік-шығыс бағыттағы шағын күшті желдер
басым болады. Қатты желдер (жылдамдығы 15мсек жоғары) өте сирек болады.
Климаттың топыраққа әсері тіптен жоғары және тура немесе жанама
(өсімдіктер арқылы, геологиялық, гидрологиялық және геоморфологиялық
факторлар) жолдармен байқалады.
Абсолютті нүктелердің жоғарлауына қарай түсетін жауын-шашын мөлшерінің
жоғарлауына байланысты тіктік табиғи зоналдылық орын алады. Климаты өте
құрғақ шөлді-дала аймағының топырақтары ашық қара-қоңыр топырақтармен, ал
климаты сәл құрғағырақ тау алды аймағының топырақтары күңгірт қара-қоңыр
топырақтармен көрсетілген.
Жалпы, зерттелген территорияның климаттық жағдайлары осында барлық
аудандастырылған дақылдарды өсіруге қолайлы. Жаз кезінде жеткіліксіз
ылғалдылықты өсірілетін дақылдарды суарумен орнын толтырады.
2.2 Жер бедері және топырақ құрушы жыныстар
Геоморфологиялық жағынан совхоздың территориясы Іле Алатауының жалпы
еңістігі солтүстікке қарай тау алды жайпақтау еңкейген жазықтық болып
есептеледі. Жерді пайдаланудың оңтүстік бөлігінің биіктік нүктелері теңіз
деңгейінен 800-850м жетеді және солтүстікке қарай жылжыса 600-650м дейін
төмендейді.
Шаруашылықтың территориясы локтар мен сайлармен кескіленген. Олардың
түбінде жиі жылғалар мен шағын өзендер ағады. Шаруашылықтың территориясы
кескілену деңгейі бойынша екі бөлікке бөлуге болады.
1. Оңтүстігі көтеріңкі беттіктермен көрсетілген. Олар тереңдігі 5-10м
тығыз желілі (сеть) локтармен кескінделген.
2. Солтүстігі біршама тегістелген беті азырақ кескінделген төмендеу
жазықтық.
Пайдаланылатын жерлердің көп бөлігі жыртылған. Мұнда суармалы
егіншілік, сол себепті егістік жерлердің беті жоспарланған.
Совхоздың территориясы 10м тереңдікке дейін негізінен төрттік дәуірдің
шөгінділерінен құралған және біріңғай грунттармен көрсетілген, яғни лөсс
тәріздес құмбалшықтар. Соңғысы топыраққұраушы жыныстары болып есептеледі.
Тұзданған аналық тау жыныстары да кездеседі.
2.3 Беттік және ыза сулар
Айршир территориясы беттік су көздеріне кедей. Талғар өзені негізгі су
көзі болып есептеледі. Оның суы суғаруда кең қолданылады.
Гидрогеологиялық жағдайлары күрделі және геологиялық құрылысының
ерекшеліктері әртүрлі жату жағдайы мен ыза суларының айналымын жасайды.
Шаруашылықтың территориясында келесі гидрогеологиялық аудандарды бөлуге
болады:
1. Ыза сулары терең жатқан (8-10м және одан жоғары) аудан – территория
құлжа жолының оңтүстігіне қарай орналасқан.
2. Ыза сулары терең емес (3-8м) жатқан аудан – жерді пайдаланудың
ортаңғы бөлігі.
3. Ыза сулары шығатын аудан – территорияның солтүстік батыс бөлігі. Ыза
сулардың жату тереңдігі – 3м-ден төмен. Ыза сулары жиі минерализацияланған.
Ыза суларының жату тереңдігіне байланысты автоморфты және гидроморфты
топырақтар қалыптасады.
2.4 Өсімдік жамылғысы
Айршир территориясы тіктік зоналдылық жүйесінде шөлді-дала және далалы тау
алды зонасында тұр.
Дала зонасы, жерді пайдаланудың шеткі оңтүстік бөлігін алып жатыр. Онда
күңгірт қара-қоңыр топырақта тек ақселеулі-бетегелі дала белдеуімен
көрсетілген.
Дала зонасы 700-750м биіктікте жоғарғы аймақшасы (подзона) шөлді-дала
зонасына бетегелі-жусанды өсімдіктер ақ селеу, ебелек және мятлик
луковичный қатысуында ауысады.
Ыза сулары терең емес жатқан ауданда зоналды өсімдіктердің құрамында
суды жақсы көретін түрлері де бар: ши, арпабас, бидайық, қалуен, қамыс. Бұл
жағдайларда шалғынды қара-қоңыр және шалғынды топырақтар қалыптасады.
Тұзданған топырақтардың өсімдік жамылғысының көп бөлігін түрлі суды
жақсы көретін сораңдар (поташник, сарсазан), сондай-ақ сортаңды жусан –
ажырық, солодка.
Кебірленген топырақтар өсімдігінің құрамында камфоросма кездеседі.
Жоғарыда аталғандай, топыраққұралу процессіне өсімдіктердің әсері өте
жоғары. Жерді пайдаланудың көп бөлігінің жыртылғанын атап кеткен жөн. Тың
учаскелер өзінің табиғи өсімдіктерімен егістік жерлердің шеттерінде,
жолдардың маңында, жер бедері қатты кескіленген жерлерде және қатты
тұзданған топырақтарда кездеседі.
3 Негізгі бөлім
2.5 Топырақ жамылғылары
Жоғарыда аталған табиғи жағдайлардың ерекшеліктері жерді пайдаланудың
топырақ жамылғысының қалыптасуында айқын көрініс табады.
Алматы облысы Талғар ауданы Іле Алатауының тау алды жазықтық аралығында
орналасқан. Оңтүстік бөлігінде ақ селеулі-бетегелі даланың астында
қалыптасқан күңгірт қара-қоңыр топырақтармен берілген.
Ақ селеулі-бетегелі даланың 700-750м биіктігінде шөлді-дала аймағының
өсімдіктері бетегелі-ақ селеулі ашық қара-қоңыр аймақшасына ауысады.
Шөлді-дала аймағының зоналды топырақтарымен қатар жартылай гидроморфты
және гидроморфты топырақтар көп тараған. Олар шалғынды ашық қара-қоңыр,
шалғынды қара-қоңыр, шалғынды және шалғынды-батпақты топырақтармен
көрсетілген.
Шаруашылықта пайдаланылатын жерлер территориясында тұзданған және
кебірленген топырақтар да кездеседі.
Шаруашылықтың территориясындағы топырақтарды тексерудің материалдары
бойынша келесі топырақ түрлері олардың кешендері мен алмасып келуі
айқындалған:
1. Кәдімгі күңгірт қара-қоңыр топырақтар;
2. Орташа қалыңдықты терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтармен
бірге кешенді кездесетін орташа қалыңдықты кәдімгі күңгірт қара-қоңыр 10-
30%;
3. Шайылған күңгірт қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін
шалғынды қара-қоңыр топырақтар 10-30%;
4. Ашық қара-қоңыр топырақтар;
5. Ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін оның сәл
шайылғаны 10-30%;
6. Кәдімгі ашық қара-қоңыр топырақтар;
7. Кәдімгі ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін оның
сәл шайылғаны 10-30%;
8. Сәл шайылған ашық қара-қоңыр топырақтармен бірге кешенді кездесетін
шалғынды қара-қоңыр топырақтар 10-30%;
9. Шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
10. Шалғындау-ашық қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін оның сәл
сортаңданғаны 10-30%;
11. Сәл сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
12. Сәл кебірленген қатты сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр
топырақтармен бірге кешенді кездесетін орташа сортаңданғаны 10-30%;
13. Шалғынды қара-қоңыр топырақтар;
14. Орташа сортаңданған шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтар;
15. Кәдімгі шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтармен кешенді кездесетін
топырақтар шалғынды сәл кебірленгендері 10-30%;
16. Шалғынды сәл кебірленген-сортаңданған;
17. Шалғындымен бірге шалғынды-батпақты 10-30%;
18. Шалғындымен бірге сортаңданған шалғынды-батпақты 10-30%;
19. Шалғынды қатты сортаңданған топырақтармен бірге кешенді кездесетін
шалғынды сортаң 30-50%.
Төменде осы шаруашылықта қалыптасқан топырақтарға толығырақ сипаттама
берейік.
2.6. Орташа қалыңдықты кәдімгі күңгірт қара-қоңыр топырақтар
Бұл топырақтар тау алды толқынды жазықтық жағдайында ақ селеулі-
бетегелі далада қалыптасқан. Топыраққұраушы жыныстары лөсс тәріздес
құмбалшықтар.
Күңгірт қара-қоңыр топырағының кескіні келесі морфологиялық құрылыстан
тұрады.
А – гумусты қабат, күрең-сұр, құрылымы кесекті, сәл нығыздалған,
қалыңдығы 20-30см;
В1 - өтпелі гумус қабаты түсі сұр-күрең, гумус дақтарының ағындары бар,
нығыздылған, кесекті. А+В1 қалыңдығы 50-60см жетеді.
В2 – біріңғай боялмаған, ашық-күрең, гумус дақтары мен ағындары бар,
нығыздалған, кесекті.
ВС – сары-күрең немесе қуқыл-сарғылт (палевый) түсті карбонатты
горизонт, кесекті, карбонаттар дақ пен жиынтық түрінде байқалады.
С – аналық тау жынысы, сары-күрең немесе қуқыл-сарғылт лөсс тәріздес
құмбалшықтар.
Бетінен немесе В1 горизонтында 10% тұз қышқылынан қайнайды.
Күңгірт қара-қоңыр топырақтардың гумус мөлшері салыстырмалы жоғары
(шамамен 3,5%), ал жалпы азоттың мөлшері 0,15-0,18% аралығында ауытқиды.
Қоректік элементтермен қамтамасыз етілуі орташа.
Күңгірт қара-қоңыр топырақтардың гранулометриялық құрамы ауыр ірі
шаңмен орташа құмбалшықты көрсетілген.
Сипатталған топырақтар тұзданбаған және кебірленбеген. Олар жоғары
құнарлылықпен ерекшеленеді. Өзінің сапасы бойынша олар сапасы жақсы
жерлерге жатқызылған және барлық аудандастырылған дақылдарды өсіру үшін
жарамды. Топырақтың құнарлығын сақтайтын кәдімгі агротехникалық шараларды
қажет етеді.
2.7. Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтар
Бұл топырақтар жерді пайдаланудың оңтүстік бөлігінде бөлінген тау алды
жазықтығы жағдайында лөсс тәріздес құмбалшықта қалыптасқан. Олар
тегістелген учаскелерді алып жатыр және дәнді дақылдарды өсіру үшін
пайдадланылады. Аталынған топырақтың морфологиялық қасиеттерінің
сипаттамасы мен лабораториялық анализдердің мәліметтері №6 кескіннің
мысалында қосымшада келтірілген.
№6 кескін БАК-тан 1600м оңтүстікке қарай және жолдан батысқа қарай ЛЭПа-
ның маңында (бойында) салынды.
Жер бедері – тау алды сәл иреленген жазықтық.
Микробедер – жекеленген көтеріңкі жерлер түрінде а.ш. пайдаланылатын
жерлер мен оның мәденилік жағдайы – суармалы егістік жер күздік бидай
(шабылған).
Топыраққұраушы жыныстар – сары-күрең лөсс тәріздес құмбалшықтар
Ажыр Күңгірт-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті-оқ дәрі сымақ
түйіртпек, нығыздалған, қайнамайды, ұсақ түтікті, тамырлар
көп, жыртылуына қарай келесі қабатқа өтуі айқын;
В1 Күңгірт-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті, нығыздалған,
қайнамайды, ұсақ түтікті, тамырлар көп, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді;
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікті, тамырлар аз, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді;
ВС Күрең, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз кесекті,
нығыздалған, 92см-ден қайнайды, ұсақ түтікті, тамырлар аз,
түсіне байланысты келесі қабатқа өтуі айқын;
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, қатты қайнайды.
Аталған топырақ түрінің ерекшелігі ол жоғарғы қабаттардың
карбонаттардан шайылуы мен нәтижесінде 10%-дық тұз қышқылынан ВС
горизонтының қайнауы болып табылады.
Төменде осы топырақтың химиялық құрамына сипаттама береміз (кесте).
6 Кесте
Терең қайнайтын күңгірт қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
Үлгі В % рН Подвижные мг100г
тереңд вод
ігі, ный
см
Гумус, % АзотФосфУглеГипс Азот
ор кисл,% гидро
Валовалоота, лизуемый
вый,вый,%
% %
жалпы Қалыпты корбонат СО2
НСО3
В1 Ашық-сұр, балғын, ауырқұмбалшықты, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа өтуі біртіндеп.
В2 Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, түсіне байланысты келесі
қабатқа өтуі біртіндеп.
ВС Күрең ақшылдау, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз
кесекті, нығыздалған, ұсақ түтікшелі, 93см бастап тамырлар
аз, карбонаттар жинақталған, түсіне байланысты келесі
қабатқа өтуі айқын.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жеке тамырлар, қатты қайнайды.
Төменде осы топырақтың химиялық құрамына сипаттама береміз (кесте).
8 Кесте
Ауыр және орташа құмбалшықты ашық қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные мг100г
а водны
взятия й
образц
а, см
гумус Азот ФосфоуглеГипс Азот
валовр кисл гидро
ый валовота лизуемый
ый
Қалыпты корбанаттан СО2
НСО3 тек
В1 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген датты дақтар, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күңгірт-күрең, орташа құмбалшықты, балғын, тұрақсыз кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген датты
дақтар, түсіне байланысты келесі қабатқа өтуі айқын.
С Күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз, нығыздалған,
жеке тамырлар, датты дақтар және балшықтанудың іздері.
Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтарды толық сипаттау үшін профилдің
сипаттауы мен №87,64,95,39 кескіндердің мысалында химиялық анализдердің
нәтижелерін келтіреміз.
10 Кесте
Шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные
а воднымг100г
взятия й
образц
а, см
гумус АзотФосфоУгле Гипс Азот
валор кислот гидро
вый валова лизуемый
ый
В См нормальных корбонат в СО2
НСО3
В1 Күңгірт-сұр, ақшылдау, орташа құмбалшықты, балғын,
кесекті, нығыздалған, қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі,
26см-ден тамырлар көп, тұз дақтары, түсіне байланысты
келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, орташа құмбалшықты, балғын, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген
тұздар, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, тұрақсыз, кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген
тұздар, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, орташақұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, датты дақтар және
тұздар.
Сипатталған топырақ түрінің ерекшелігі, онда 10-30% ауданды алып жатқан
тұзданған шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтарының дақтарының болуы.
Тұздану беттік горизонттарда байқалады. Олардың тұздану деңгейі – сәл, яғни
топырақтар сәл сортаңданған.
12 Кесте Ауыр және орташа құмбалшықты шалғындау ашық қара-қоңыр топырақтың
химиялық құрамы.
ГлубинВ % рН Подвижные
а водмг100г
взятия ный
образц
а, см
гумус Азот валовый
В1 Күңгірт-сұр, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті, нығыздалған,
қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп, түсіне
байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, түйіртпексіз,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, 92см-ден тамырлар аз, датты
дақтар көп, түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп
өтеді.
ВС Күрең датты дақтарымен, ауырқұмбалшықты, балғын,
түйіртпексіз, нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз,
тұздар мен карбонаттардың дақтары, түсіне байланысты келесі
қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз,
нығыздалған, жекеленген тамырлар, датты дақтар мен
балшықтанудың іздері.
Шалғынды қара-қоңыр топырақтардың ерекшелігі оның автоморфты
топырақтарға қарағанда гумус қабатының (40-60см) біршама қалыңдығы.
Дегенмен автоморфты топырақтардың құрамында гумус пен азот бар, сіңіру
сиымдылығы жоғар және қоректік заттардың қоры жоғары.
15 Кесте
Шалғынды ашық қара-қоңыр топырақтардың химиялық құрамы
ГлубинВ % рН Подвижные
а воднымг100г
взятия й
образц
а, см
Гумус, % Азот ФосфУглеГипс Азот гидро
Валовыор кисл, % лизуемый
й, % валоота,
вый,%
%
НСО3 текСм нормальных
корбонат в
СО2
В1 Сұр-күрең, ауырқұмбалшықты, балғын, кесекті-оқ дәрі сымақ,
нығыздалған, қатты қайнайды, ұсақ түтікшелі, тамырлар көп,
нығыздалуына байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
В2 Күңгірт-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, тұрақсыз-кесекті,
нығыздалған, ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, жекеленген,
түсіне байланысты келесі қабатқа біртіндеп өтеді.
ВС Күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз, нығыздалған,
ұсақ түтікшелі, тамырлар аз, түсіне байланысты келесі
қабатқа біртіндеп өтеді.
С Сары-күрең, ауырқұмбалшықты, дымқыл, түйіртпексіз,
нығыздалған.
Сипатталған шалғынды топырақтардың морфологиялық сипаттамасы мен
лабораториялық анализдердің мәліметтері қосымшаларда келтірілген (№ 34,48,5
кескіндер).
18 Кесте
Шалғынды топырақтармен бірге кешенді кездесетін сәл кебірленген шалғындық
топырақтың химиялық құрамы
ГлубинаВ % рН Подвижные мг100г
взятия водны
образца й
, см
гумус АзотФосфуглекГипс Азот
валоор ислот гидролизу
вый валоа емый
вый
В См
НСО3 норма
льных
корбо
нат в
СО2
гумус Азот ФосфоуглеГипс Азот
валовр кисл гидрол
ый валовота изуемы
ый й
В См нормальных
НСО3 корбонат в СО2
а) суғарылатын
1 Суармалы орташа 1с I 316,9
құмбалшықты күңгірт
қара-қоңыр
2 Суармалы ауыр және 3тс II 873,25
орташа құмбалшықты ашық3с II 916,1
қара-қоңыр
3 Ауыр және орташа 7тс
құмбалшықты 7с
гидроморфтылықтың II 677,6
белгілері бар ашық II 307,1
қара-қоңыр
4 Суармалы 11тс II 36,0
ауырқұмбалшықты
шалғынды қара-қоңыр
Барлығы: 3126,95
б) тәлімді
5 Ауыр және орташа 4тс III 77,55
құмбалшықты ашық 4с III 48,2
қара-қоңыр т-р
Барлығы: 125,75
Жалпы топтар бойынша 3252,7
а топшасының жерлері сәл иреленген жазықтықтың тегістелген
учаскелерінде (жоспарлы) орналасады және дала мен шөлді-дала аймағының
суғармалы топырақтарымен көрсетілген. Топыраққұраушы жыныстары лөсс
тәріздес құмбалшықтар. Гумус қабаттарының қалыңдығы 40-60см құрайды;
жыртылыс қабатында гумустың мөлшері 1,83-2,90% аралығында, ал жалпы азот
0,124-0,182% аралығында ауытқиды. Жалпы фосформен қамтамасыз етілуі орташа
және жоғары, жылжымалымен төмен және орташа. Топырақтар калиймен орташа
және жоғары қамтамасыз етілген.
Гумус қабаттардың топырақ ортасы сәл сілтілі – рН 7,4-7,8 тең. Кескін
бойымен 8,6-8,7 дейін жоғарлайды.
Карбонаттардың мөлшері кең аралықта ауытқиды.
Гумус қабаттарында карбонаттардың мөлшері жиі бар болғаны 2,5-5,6%
құрайды, бірақ одан да аз болуы мүмкін.
Сипатталған топша топырақтарының гумус қабаттарындағы сіңіру сиымдылығы
100г топырақта 12,0-15,4мг-экв құрайды. Топырақтың сіңіру кешенінің
құрамында кальций мен магний басым, сіңірілген натрийдің үлесіне 1% келеді
(сіңіру сиымдылығынан), яғни топырақтар кебірленбеген.
Сипатталған топырақтар тұзданбаған.
Сипатталған топырақтардың кескіні орташа және ауыр ірі-шаңды
құмбалшықтармен құралған. Топыраққұраушы жыныстары лөсс тәріздес
болғандықтан барлық грунттар ұсақ түтікшелі. Сол себепті топырақтардың газ
алмасуы жақсы және ыза суы жақын жатса, суды көтеру қабілеттілігі жоғары.
Сипатталған топша топырақтарының физикалыө және су физикалық қасиеттері
сәл суға төзімді түйіртпектілікпен ерекшеленеді және түйіртпектелуін
мүмкінділігі жоғары. Жыртылыс қабаттары нығыздалған. Топырақтың қуыстылығы
жақсы, ал су сіңіргіштігі орташа.
Топшаның барлық топырақтары (бау бақша жерлерін ескермегенде)
жыртылған. Өздерінің агрохимиялық, физикалық және су-физикалық қасиеттері
бойынша олар кез-келген аудандастырылған дақылдарды суаруда өсіру қолайлы.
Бұл топырақтардың құнарлығын көтеру үшін агротехникалық ережелерін сақтау
қажет, яғни органо-минералдық тыңайтқыштарды беру, дақылдарды суғару
құбылымын сақтау.
б топшасына жартылай қамтамасыз етілген тәлімді жағдайында
суарылмайтын жерлер біріктірілген. Олар ауыр және орташа құмбалшықты ашық
қара-қоңыр топырақтарымен көрсетілген.Олар
а топшасының топырақтарынан (30-40см) гумус қабатының жұқалығы және
аздаған гумустанғанымен ерекшеленеді. Топшаның топырақтары тұзданбаған және
кебірленбеген. Бұл топырақтардың агроөндірістік құндылығын көтеру үшін
топырақ ылғалдың жинау мен сақтау және органикалық пен минералдық
тыңайтқыштарды беру шаралары қажет.Бұл топырақтарда тұрақты жоғары өнімді
тек сипатталған топырақтарды суғару арқылы ғана алуға болады.Қазіргі кезде
олар дәнді дақылдар мен шөптерді өсіру үшін пайдаланады.
II Жыртуға жарамды жерлер, күрделі емес шараларды қажет етеді.
а) тұзданумен күресуде
б) кебірленумен күресуде
Бұл топ келесі топырақ түрлерін біріктіреді:
№№ Топырақ выделының Топырақ Бағалаушы топ Ауданы, га
пп атаулары выделының
шифры
а) тұзданумен күресуде
1 Ауыр және орташа 8тс III 309,2
құмбалшықты 8с III 777,25
гидроморфтылықтың
белгілері бар ашық
қара-қоңыр
топырақтармен кешенді
кездесетін суармалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz