Эпидемиялық процестің құрамы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Эпидемиялық процесс туралы ілімнің негізін қалаған Л. В. Громашевский болып саналады (1941, 1949, 1965) . Ол бірінші болып эпидемиологияның негізгі заңдарын жете зерттеп, құрастырады, инфекцияның берілу механизмінің теориясын және эпидемиялық процестің қозғаушы күштерін анықтады. « Эпидемиялық процесс » деген терминді де бірінші рет енгізген Л. В. Громашевский болды, « Эпидемия » деген ұғымды тар мағынада « Эпидемия» деп, кең мағынада «эпидемиялық процесс» деп екіге бөледі.

Әртүрлі жұқпалы аурулар эпидемияларының пайда болу себептерін талдау кезінде Л. В. Громашевский (К. Сталлибрасс, 1936 сияқты) үш жағдайға көңіл аударды. Эпидемия пайда болу үшін бірінші, ең қажет жағдай, инфекция қоздырғышының көзі болуы қажет. Инфекция көзі болмаса, ешқандай эпидемия да, тіпті, жеке ауру да пайда болуы мүмкін емес.

Бірақ эпидемиялық процестің пайда болуы үшін міндетті түрде екінші бір қажетті жағдай керек болады. Ол сыртқы ортадағы азды-көпті өзіндік факторлар арқылы қоздырғыштың эстафетамен (үзілмей) берілу мүмкіншілігінің болуы болып табылады. Бұл процесс эволюциялық дамуы кезінде қоздырғыштың жұққан организмнен қабылдаушыға жылжу әдісі арқылы іске асады (берілу механизмі) .

Эпидемиялық процестің пйда болуы үшін үшінші міндетті щарт осы аурудың қоздырғышын қабылдаушы халықтың болуы қажеттілігі.

Осы көрсетілген үш алғы шарттың ( инфекция қоздырғышының көзі, берілу механизмі, қабылдаушы халық) қосылған жиынтық жағдайында ғана жұқпалы аурудың, яғни эпидемиялық процестің пайда болу мумкіндігі туады. Керісінше, осы көрсетілген үш шарттың тек біреуі ғана болмай қалса, онда жұқпалы ауру, яғни эпидемиялық процесс пайда болмайды. Л. В. Громашевскийдің осы теориялық тұжырымдамасы эпидемиологияда толыққанды заңның негізін қалады. Ол заңның тұжырымы былай: «Эпидемиялық процестің пайда болуы және үзілмеуі үшін оның міндетті үш элементінің өзара әрекеті қажет: инфекция қоздырғышының көзі, берілу механизмі, осы ауруды қабылдағыш халық. Осы элементтер болмаса немесе олардың өзара әрекетін үзсе, онда эпидемиялық процесс тоқтайды».

Л. В. Громашевский эпидемиялық процестің үш құрамдас бөлігін оның тұрақты (ішкі) тікелей қозғаушы күштері деп атады. Олардың маңызы толық бірдей емес. Бірінші бөлік инфекция қоздырғышының көзі-жұқпаның сақтаушысы болып есептелінеді, онда қоздырғыш өсіп-өніп, көбейеді, қоздырғышты сыртқы ортаға шығаратын да сол болып саналады. Эпидемиялық процесте ол басты роль атқарады. Екінші бөлік -қоздырғыш факторын тасымалдау (берілу механизмі) - оның қоздырғыштың таралу процесінде белсенді, шешуші маңызы бар. Үшінші бөлік - қабылдағыш халық. Оның ролі елеусіз болады. Бұл бөлік белгілі дәрежеде сұрыптаушылық роль атқарады: организмнің қабылдаушылық қабілеті болса, қоздырғыш жұғады және ауру пайда болады., ал ол жоқ болса. яғни қабылдаушылық қабілеті болмаса (мысалы иммунды организм), ауру пайда болмайды. Л. В. Громашевскийдің бейнелеп айтуынша, қабылдамаушылық фактор, эпидемиялық роцестің барысында, тежеуші сияқты роль атқарады: қабылдамаушылық болғанда эпидемиялық процестің маңызы тоқтайды, ал қабылдағыш халықтың барлығы өз бетінше эпидемиялық процестің пайда болуын тудырмайды.

Осы жерде эпидемиялық процестіңәр бір бөлігнің эпидемияға қарсы шараларды қолданған кезде өзінше ерекше маңызы бар екендігін айта кеткен жөн. Мысалы, қызылша, дифтерия, полиомиелит және басқа ауруларда эпидемиялық процестің үшінші бөлігіне әсер еткенде (алдын- ала иммундау) өте тиімді нәтижеге жетуге болады; кейбір вирусты гепетиттерде (А, Етүрлері), жедел ішек ауруларында (дизентерия, іш сүзегі, сальманеллездер), безгек және т. б ауруларда эпидемиялық процетің екінші бөлігіне (берілу механизмі), кейде бірінші бөлігіне (инфекция қоздырғышының көзі) әсер ету өте тиімді; мерезде, созда, трахомода, бруцеллезде, т. б.

Эпидемиялық процестің табиғатын, мәнін талдау алдында оның дәстүрлі анықтамасына тоқталайық. «Эпидемиялық процесс-тізбекті заңдылықтармен бірінен соң бірі ізінше біріншісінен келесісі пайда болатын өзіндік инфекциялық жағдай (ауру немесе тасымалдаушы) немесе эпидемиялық ошақтар (Л. В. Громашевский, 1965; И. И. Елкин, 1973) .

Эпидемиялық процестің мұндай қырып толық түсіну үшін осы түсініктің «жұқпалы » деген түсінікпен тығыз байланысты екенін еске сала кеткен жөн.

Алдыңғы тарауда айтылғандай, паразитизинің үш түрі-облигатты (нағыз), факультативті (арадағы), кездейсоқ (жалған) болатынын ескерсек, қоздырғыштардың паразиттігі оның қай түріне жататындығына байланысты эпидемиялық процестің табиғатының да ерекше болатыны аңғаруға болады Эпидемиялық процеске жоғарыда берілген анықтама тек нағыз паразиттер тудыратын ауруларды сипаттай алады.

Эпидемиялық процесс туралы осы анықтаманы зооноздар тобына жататын ауруларға пайдалануға келмейді, өйткені оларлың қоздырғыштары хайуанаттарға ғана нағыз паразит болып саналады да, ал адамдар ушін кездейсоқ паразит болады. Зооноздар қоздырғыштарының тіршілік етуі ушін эпизоотиялық прцесс қажет. Адамдардың осы аурулармен ауруы әдеттегідей бірінен соң бірі болатын үзіліссіз тізбектен тумайды. Олбір аурудан екіншісіне берілмейтін бір-бірімен байланысы жоқ, тек ауырған хайуанаттардың «үзіліссіз» тізбегіне адамның қатысуының салдарынан болады және көпшілік зооноздардың қоздырғыштары үшін адам организмі «биологиялық тұйық» болып саналады.

Дәл осындай жағдай сапроноздар тобында да байқалады. Осы инфекция топтарында негізгі инфекция қоздырғышының көзі хайуанат та, адам да емес, оның көзі сыртқы ортаның субстраттары ғана (су, топырақ, планктондар) болады. Кейбір аурулардың (сапрозооноздардың) көзіне топырақ, су сияқты абиотикалық обьектілермен қатар хайуанаттар да жатады (мысалы түйнемеде топырақ және хайуанат, кейбір лептоспироздарда -су және кеміргіштер және т. б. ) .

В. И. Покровскийдің, Б. Л. Черкаскийдің (1993) осы талапқа сәйкесиелген анықтамасы мынадай : «Эпидемиялық процесс дегеніміз ерекше инфекциялық жағдайдың халық арасында пайда болуы мен таралуы ( аурудың клиникалық белгілі түрі немесе тасымалдаушылық түрі) ; паразитарлық жүйе оның негізі болып саналады». Осыған ұқсас анықтаманы В. Д. Беляков (1976) былай деп келтіреді. «Эпидемиялық процесс дегеніміз адамдар арасындағы жұқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуы», . Дегенмен, осы анықтамалар құбылыстың байқалуын ғана қамтиды, бірақ оның себептері мен пайда болу жағдайларын анықтамайды, яғни оның мәнін ашпайды .

Эпидемиялық процестің мәнін түсіну үшін осы мәселенің кейбір жақтарына тоқталайық.

Эпидемиялық процесті әлеуметтік биологиялық жағынан сипаттағанда оның себебі мен даму жақтарын бірге талдаған жөн. Ол үшін бір-біріне қатынасы бар бөлшектерін біртұтас зерттеген тиімді. Эпидемиялық процестің «үштігі» ( көзі, берілу механизмі, қабылдағыш) жұмыс істегенде әлеуметтік және табиғи жағдайлар тікелей әсер етеді, олар эпидемиялық процестің қозғаушы күші болады .

Л. В. Громашевский өзінің ілімін жасау үшін эпидемиялық процестіңосы жақтарына ерекше көңіл аударған. Ол мынадай сұрақтарға жауап іздеген :

Қандай себептерге байланысты инфекция қоздырғышының көзі, берілу факторлары немесе қабылдағышхалықтың белсенділігі үдейді, басқаша айтқанда, жеке-жеке аурулар тізбегі ( спорадикалық түрі) қандай себептердің әсерінен жалпы эпидемияға айналады немесе бір деңгейде тұрады ?

Неліктен эпидемиялық процестің болуы мүмкін, кей жағдайда тоқтайды?

Оның пікірінше себеп екі түрлі фаторға байланысты: 1) табиғи процестер ; 2) әлеуметтік процестер; . Эпидемиялық процестің «үштігі тұрғысынан қарағанда, осы факторлар ол «орташа» немесе «қосымша» қозғаушы күш деп саналады. Л. В. Громашевский осы факторларды эпидемиялық процестің»қосымша» қозғаушы күш болса да, оларды аз мағыналы, бағынышты немесе болмашы деп санамады.

Мысалы, безгек қоздырғышын бір адамнан бір адамға жұқтырушы маса эпидемиялық процестің тікелей қозғаушы күші болып саналады. Бірақ, мысалы, жыл маусымы бойынша маса популяциясының белсенділігі және санының көбеюі эпидемиялық процеске өзгерістер енгізуі мүмкін. Бұл жағдай «қосымша» қозғағыш күштің, яғни табиғи процестердің (маусымның жыл бойы өзгеруінің жұқтырушы масаның өміріне әсері) маңызы зор екенін көрсетеді.

Табиғи және әлеуметтік факторлардың эпидемиялық процестегі маңызы қаншалықты жоғары болғанымен, олар өз бетімен эпидемиялық процестің пайда болуына немесе тұраұталуына, оның тікелей үш бөлігі түгел болмаса, әсер ете алмайды. Осыған орай эпидемиялық процестің тікелей қозғаушы күшінің маңызын және тұрақты болатынын Л. В Громашевский ерекше атап өткен, өйткені олар әр жағдайда жұқпалы аурудың табиғи-тарихи (биологиялық) негізін көрсетеді, сондықтанда ерекше тұрақтылығымен көзге түседі . Осымен қатар олардың табиғаты өзгеруі мүмкін, мысалы, қоздырғыштың жаңа штамдары, жаңа тасымалдаушылар, қабылдағыштықтың түрлік барысында емес, тек эволюциялық процесте ғана өзгереді.

Осы айтылғандарды қорытындылай келе Л. В. Громашевский ( 1949) эпидемиологияның жалпы заңын тұжырымдады: «Табиғи және әлеуметтік құбылыстар эпидемиялық процестің барысында, оның тікелей қозғаушы күштерінің (инфекцияның көзі, берілу механизмі, қабылдаушы халық ) әсерінен сандық және сапалық өзгерістерге себепші болады. Сондықтан олар эпидемиялық процестің қосымша немесе орташа қозғаушы күштері болып саналады».

Ішек, қан және сыртқы қабат инфекцияларының таралуы қоздырғыш пен макроорганизмнің бір -бірімен берілу механизмі белсенділігінің белгілі бір әлеуметтік жағдайда жүзеге асуы арқылы халықтың жұқтырушылығына көбірек байланысты екенін Л. В. Громашевский ерекше атап өткен Осыған орай таралған қоздырғыш популяциясының биологиялық ерекшеліктері де және паразитарлық жүйенің өзін-өзі реттеу бағыты да әлеуметтік факторрларға тығыз байланысты болады. Сондықтан эпидемиялық пороцестің құрамының маңызы өте зор екендігі айқын.

Өз бетінше дайындалуға арналған сұрақтар .

Эпидемиялық процестің қандай құрамдары ( бөлігі) болады? Оның әрбір бөлігіне түсініктеме беріңіз. Әрқайсысының эпидемиялық процестегі орнын, маңызын және бір-бірімен байланыстылығын ашып көрсетіңіз?
Эпидемиялық процеске Л. В. Громашевский берген анықтаманы келтіріңіз. Осы анықтаманың кемшілігі неде, эпидемиялық процесс туралы басқа қандай анықтамалар бар және олардың бір-бірінен ерекшеліктері неде?
Эпидемиялық процестің қозғауы күштері деген ұғымға сипаттама беріңіз. Басты және қосымша қозғаушы күштердің айырмашылығы және маңызы неде?
Л. В. Громашевскийдің эпидемиялық процесс туралы жалпы заңын тұжырымдаңыз.

Эпидемиялық процестің даму себебі мен шарты.

Эпидемиялық процесті зерттеп, талдаған кезде ең елдымен, мына үш сұраққа жауап іздеу керек: 1) эпидемиялық процесс неліктен дамиды; 2) эпидемиялық процесс қалай дамиды; 3) эпидемиялық процесс қалай білінеді және оның белгілері қандай және қалай көрінеді?

Эпидемиологиялық болжау

Эпидемиологиялық болжау:

Эпидемиялық процестің даму себебі мен шарты, оның мәні : белгілі әлеуметтік және табиғи жағдайда паразит популяциясымен организмнің әрекеттестігі

ІІ

Эпидемиялық процнстің даму механизмі:

1) берілу механизмінің теориясы;

2) табиғи ошақтар теориясы ;

3) өзін-өзі реттеу теориясы ;

4) сәйкестік теориясы;

5) әлеуметтік-экологиялық концепция.

ІІІ

Эпидемиялық процестің көрінуі : жұқпалы сырқаттанушылықтың таралу түрлері :

аумақта;
әртүрлі халық топтарында;

- уақытта

Эпидемиологиялық диагноз қою

Эпидемиялық процестердің негізгі бөлімдері және олардың бір-бірімен байланысы ( В. Д. Беляков, 1989)

Сонымен осы сұрақтар ( неге, қалай, қандай жағдайда іске асады және не істеу керек ) қажетті мәселелерді шешер кезде дәрігер -эпидемиолог мамандардың алдында әр уақытта тұрады.

Осы үш сұрақтың жауабын білу үшін эпидемиялық процестің үш бөлімін меңгеру қажет.

Бірінші бөлімде эпидемиялық процестің мәні, яғни оның даму себептері және осы себептердің болу шарттарын ашу қаралады. Осы бөлімге байлансыты мағлұматтарды жүйеге келтіру арқылы эпидемиялық процесс неліктен дамиды деген сұраққа жалпы жауап табуға болады. Клиникалық медицинада патологиялықпроцесті организмдік деңгейде тексерген кезде оның ұқсас бөлімін зерттеуді этиология деп атайды.

Екінші бөлімінде эпидемиялық процестің даму механизмі жөнінде айтылады, яғни эпидемиялық процесті организмдік деңгейде зерттегенде клиникалық медицинаның ұқсас бөлімін патогенез деп атайды.

Үшінші бөлімінде эпидемиялық процестің көріну жақтары зерттеледі, яғни эпидемиялық процестің көрінуі, белгілері қандай болады деген сұраққа байланысты мағлұматтардың жүйеленген жиынтығы баяндалады. Клиникалық медицинада патологиялық процестің белгілерін зерттейтін бөлімді семиотика деп атайды.

Эпидемиялық процестің мәні . Жоғарыдағы тарауларда эпидемиялық процестің құрамына, пайда болу шарттарына және оған әртүрлі авторлар берген анықтамаларға тоқталдық. Эпидемиялық процесс туралы ұғымның анықтамасы бірнеше рет өзгеріп, толықтырылды. Дегенмен, осы анықтамаларда эпидемиялық процестің мәні қамтылмаған.

Шын мәнінде Л. В. Громашевскийдің анықтамасында « эпидемиялық процесс бір-біріне байланысты, біріншісінен келесісі пайда болатын инфекциялық жағдай ( ауру, тасымалдаушы) » делінген. И. И. Елкин оны « жұғудың бір-бірімен байланысты және біріншісінен екіншісі пайда болатын эпидемиялық ошақ» дейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.