Қызылорда облысы Сырдария ауданында күріш шаруашылығының дамуына экономикалық-географиялық талдау

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

География және табиғатты пайдалану факультеті

География, жерге орналастыру және кадастр кафедрасы

ТӨЛЕГЕНОВА Ш. М.

ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ СЫРДАРИЯ АУДАНЫНДА КҮРІШ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ДАМУЫНА ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТАЛДАУ.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

« 5В060900-География » мамандығы

Алматы, 2015

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

«Қорғауға жіберілді»

« »

География, жерге орналастыру

және кадастр кафедрасының

меңгерушісі г. ғ. д., проф. Нүсіпова Г. Н.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: « ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ СЫРДАРИЯ АУДАНЫ КҮРІШ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ДАМУЫНА ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ТАЛДАУ »

5В060900- « География » мамандығы

Орындаған Төлегенова Ш. М

Ғылыми жетекші

г. ғ. к., доцент Ақашева Ә. С.

Нормобақылаушы

г. ғ. к., доцент Сағымбай Ө. Ж.

Алматы, 2015

«Бекітемін»

География, жерге орналастыру және

кадастр кафедрасының меңгерушісі

г. ғ. д., проф. Нүсіпова Г. Н.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ география, жерге орналастыру және кадастр кафедрасының «5B060900-География» мамандығының 4 курс студенті Төлегенова Шаттық Мықтыбайқызының «Қызылорда облысы Сырдария ауданы күріш шаруашылығы дамуына экономикалық-географиялық талдау» атты дипломдық жұмысын орындауға

Тапсырма

Тапсырманы алған Төлегенова Ш. М.

Ғылыми жетекші г. ғ. к., доцент Ақашева Ә. С.

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың тақырыбы : «Қызылорда облысы Сырдария ауданы күріш шаруашылығы дамуына экономикалық-географиялық талдау» .

Жұмыстың құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, пайдаланылған әдебиет тізімінен, 20 - кестеден, 4 - суреттен, барлығы 75 беттен тұрады.

Негізгі зерттелу аймағы - Қызылорда облысы Сырдария ауданы.

Кіріспеде тақырыптың жалпы сипаттамасы, оның зерттелу дәрежесі көрсетіліп, мақсат пен міндеттер тұжырымдалған, зерттеудің объектілері мен әдістері айқындалып, зерттеудің ғылыми жаңалығы берілген, мақұлдануы мен зерттеу нәтижесінің жүзеге асырылуы жайлы мәліметтер келтірілген.

Бірінші тарауда жаһандық экономиканың даму барысында ауыл шаруашылық саласында саласында нарықтық экономикалық категория ретінде өнім өндірісі тиімділігінің түсінігі мен мәнінің теориялық мазмұны анықталды және жүйеленді.

Екінші тарауда ауыл шаруашылық күріш компанияларының өндіріс тиімділігін бағалау және оны арттыру жолдарына талдау жүргізілді, күріш өндірісін тиімді жүргізу, өндірістік ресурстарды толық пайдалану және күріш өндірісінің рентабельділігін көтеру мақсатында әр түрлі шараларды іске асыру жолдары анықталды. Сондай-ақ, күріш егістігіндегі өнімді өндірудің рентабельділігін көтеру факторлары көрсетіліп, жіктеледі.

«Шаруашылықты жүргізудің өндірістік түрлері жағдайында күріш өндірудің рентабельділігін арттырудың мәселелері мен жолдары» атты үшінші тарауда күріш шаруашылығын дамытудың мәселелері зерттеліп, өндіріс өлшемдері мен тиімділік факторлары бағаланады. Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру жағдайында күріштің ерекшеліктері көрсетіледі. Жұмыс соңында негізгі қорытындылар мен ұсыныстар баяндалады.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері: Зерттеу жұмысының басты мақсаты нарықтық экономиканың талабына сәйкес өндіріс тиімділігі категориясының экономикалық мазмұнын зерттеп, Сырдария ауданындағы күріш және күріш ауыспалы егістігінде өндірілетін өнімдердің өндірісінің экономикалық тиімділігін жоғарылату жөнінде ұсыныстар жасау. Осы мақсатқа байланысты мынадай міндеттер қойылды:

• нарықтық категория ретінде өндірістің тиімділік түсінігі мен мағынасын анықтау;
• Сырдария ауданы бойынша күріш шаруашылықтардың өндіріс тиімділігін көтеру жөніндегі шаралар жүйесін жасап, дәлелдеу;
• өндірісті рентабельді жүргізу тұрғысынан қарағанда Аудан күріш өсіретін құрылымдарында өндірістің қолайлы мөлшерлерін анықтау;
• Сырдария ауданы бойынша шаруашылық жүргізудің түрлерін белгілеп, рентабельді кеңейту жолдарын анықтап бағалау және жіктеу;
• әр түрлі меншік формалары мен шаруашылық жүргізуші ауыл шаруашылық құрылымдарының экономикалық механизмінің үдемелі дамуын қамтамасыз ету.

Зерттеу объектілері ретінде аудан бойынша құрылған нарықтық типтес шаруашылықтар: өндірістік, ауыл шаруашылық, кооперативтер, акционерлік қоғамдар, шаруа серіктестіктері, шаруа қожалықтары алынды.

Түйінді сөздер:

Күріш сорттары;

• Рентабельділік;
• Өзіндік құн;
• Кәсіпорын.

Мазмұны

КІРІСПЕ . . .

1. ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНЫҢ экономикалық -географиялық жағдайы

1. Қызылорда облыстың географиялық орны, жер бедері мен геологиялық құрылысы . . .

1. 2 Облыстың климаты мен топырақ - өсімдік жамылғысы . . .

1. 3 Облыстың әкімшілік және әлеуметтік жағдайы . . .

1. 4 Облыстың ауыл шаруашылығы және күріш шаруашылығы . . .

2. СЫРДАРИЯ АУДАНЫНДАҒЫ КҮРІШ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ

ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ТИІМДІЛІГІН ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ

ТАЛДАУ

2. 1 Аймақтағы күріш шаруашылығының экономикалық потенциалын

бағалау . . .

2. 2 Күріш өндірісінің рентабельділігін жоғарылату жағдайын

анықтап бағалау және жіктеу . . .

3. ШАРУАШЫЛЫҚТЫ ЖҮРГІЗУДІҢ ӨНДІРІСТІК ТҮРЛЕРІ ЖАҒДАЙЫНДА КҮРІШ ӨНДІРУДІҢ РЕНТАБЕЛЬДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ

3. 1 Сырдария ауданы күріш өндірісі тиімділігін арттырудың шарттары мен

факторлары . . .

3. 2 Өзіндік құнды төмендету- аудандағы күріш шаруашылығының

рентабельділігін жоғарлатудың шешуші факторы . . .

3. 3 Қызылорда облысында күріш өңдейтін кәсіпорындар . . .

3. 4 Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру жағдайында күріштің сапасын

жақсарту және нарықтық баға құрылымының ерекшеліктері . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланған Әдебиеттер . . .

К І Р І С П Е

Бүгінгі таңда агроөнеркәсіптік кешендерді заманауи талапқа сай жетілдіру, оның өндірістік тиімділігін арттыру негізінде ауылдық аумақтардың әлеуметтік және экономикалық ахуалын арттыру, дамыту мәселесі еліміздің аграрлық саясатының маңызды мәселесі болып саналады.

Ел Президенті экономикалық саясаттың басым бағыттарымен қатар, аграрлық кешеннің де алдына жаңа міндеттер қойып, «Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға» Жолдауында дағдарыстан кейінгі дамуды қамтамасыз етудің бірінші бағыты - агроөнеркәсіп кешені мен ауылшаруашылығы өнімдерін өңдеуді дамыту екеніне, ел халқының материалды және әлеуметтік қамсыздандырылу негіздерінің бірі - тиімділігі жоғары агроөндірістік кешен екеніне баса назар аударды. Осыған орай ауылшаруашылығы өндірісінің тұрақты дамуына негіз болатын жобалардың жүзеге асырылатындығын атап өтті. Қазақстан экономикасы аграрлық секторында күріш шаруашылығы маңызды орынға ие. Негізгі өндірісі күріш дақылы болатын Қызылорда облысы үшін күріш өндірісі тиімділігін арттыру, сапалы өнім өндіру, тиімді өткізу аймақтың күріш шаруашылықтары мен кәсіпорындарының негізгі мәселесі.

Күріш ең құнды азық болып табылады. Қазақстандағы күріш шаруашылығы өзін - өзі 116-120% қамтамасыз ететін салалардың бірі, яғни тұтынушыларды күрішпен толық қамтамасыздандырады. Республика күрішті 240-300 мың тонна көлемінде өндіре алады, яғни күрішті шет мемлекеттерге жəне жақын жердегі мемлекеттерге импортқа шығару мүмкіншілігі туады. Қазақстан Республикасының күріш өсіретін аумақтары Сырдария, Іле жəне Қаратал өзендерінің төменгі ағысында орналасқан. Бұл жерлердегі күріш егісінің өсуі топырақтық-климаттық жағдайлардың қолайлы болуымен жəне су ресурстарының жеткілікті болуымен байланысты.

Сырдария ауданының ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында күріш, жүгері және басқа да дәнді дақылдар өндіруге қолайлы жағдай бар. Астық өндіру тек қана аймақтың ішкі қажетін қанағаттандыруға ғана бағдарланбауы тиіс. Себебі, оның экспорттық әлеуметінің де болуы тиіс. Осыған байланысты, Сырдария ауданындағы ауыл щаруашылығымен айналысатын кәсіпорындар өз өнімдерінің сапасын арттыруға тиіс.

Бүгінгі таңда күріш өндіру объектілерінде негізі техникалық қордың төменгі жағдайы, нарықтық жағдайда басқару тәжірибесі, қажетті қаржы құралдарының жетіспеуі және сапа менеджменті саласындағы өнім сапасын басқаруда жаңа жүйелердің енгізілмеуі, отандық өнімнің бәсекеге қабілетсіздігін айқындап, кәсіпорын жұмысының тиімділігін, тұрақтылығын, рентабельділігін шешуде жаңа жолдардың шараларын қарастырудың мүмкіндігі туындайды.

1 ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНЫҢ ТАБИҒИ КЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫ

1. 1 Облыстың географиялық орны, жер бедері мен геологиялық құрылысы

Қызылорда облысының шығысы мен оңтүстік шығысында - Шымкент, оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеледі, яғни, Азиялық шөл даланың белдеуіне орналасқан. Батысында - Арал теңізі. Оның солтүстік және шығыс бөлігі аралдармен қоса 28, 5 шаршы шақырым болатын аумағы Қызылорда облысының құрамына енеді. Қазақстанның оңтүстігінде 1938 жылы құрылған Қызылорда облысы Сырдария өзенінің төменгі ағысында оның екі жағасын ала орналасқан. Жер көлемі жағынан республикадағы ірі облыстардың бірі. Қызылорда облысының жер аумағы 228, 1 мың шаршы шақырым. Мұнда республикадағы халықтың 3, 9 пайызы тұрады. Бір шаршы шақырым жерге 2, 7 адамнан келеді. Бұл облыс байтағының барлық көлемі-нің 11, 8 пайызы. Оңтүстігінде - Қызылқұм шөлінің солтүстік бөлігі, солтүс-тігінде - Арал теңізінің жиегіндегі Қарақұм, Арысқұм және орталық Қазақстанның шет аймағына кіретін шөлейт үстірті. Облыс Тұран ойпатының жазықтау келген кең байтақ алқабын алып жатыр, оның басым көпшілігі Сырдария, Сарысу және Шу өзендерінің ертедегі атырау жазығы болып табылады.

Аймақтың негізгі тұғырын палеозойда қалыптасқан эпигерциндік платформалық құрылым-Тұран тақтасы құрайды. Оның жер бедері мен топырақ жамылғысы палеогендік карбонаты терриген жыныстарымен неоген - антропоген дәуірлерінің құмды, малта тасты моласса үгінділерінен түзілген.

Арал теңізі маңында ірі құмды аймақтар бар. Арал теңізі мен Шалқар көлі аралығында жатқан Арал маңы қарақұмы биіктігі 100 м бұйраты төбелі жазық болып табылады. Бұл құм жасы жағынан басқа құмдарға қарағанда салыстырмалы түрде ежелгі ішін ара жел әрекетінен өзгерген. Арал теңізінің солтүстігінде орналасқан үлкен және кіші Борсық құмдары жер бедері жағынан Арал маңы Қарақұмына ұқсайды. Олар неогеннің құм шөгінділерінен құралған. Сырдария аңғары мен Арал теңізіне қарай көлбеу жатқан жазықты Сырдария аллювилі жазығы деп атайды. Ол құмтасты және сазды, кей жерлерінде құмды шөгінділерден тұрады.

Қызылқұм. Орта Азияның ең үлкен құмды шөлі Қызылқұмның Қазақстанға солтүстік бөлігі кіреді. Ол эолды, ішінара аллювийлік палеогеннің құмдарынан құралған. Жер беті құм төбелі, қырқалы боп келеді де, кен сайлармен кезектесіп отырады. Облыс аумағының жер бедері ұзақ уақыт бойы жердің ішкі және сыртқы күштерінің әсер етуі нәтижесінде қалыптасқан. Жүздеген миллион жылдар бойына бірнеше рет теңіз суы басып, су астында қалып отырды. Сонымен бірге, жер бетінің көтеріліп, керісінше төмен түсу сияқты күрделі процесстер жүріп отырды. Кайнозой эрасының басында облыс аумағы біржола құрлыққа айналды. Биік жерлердегі бұзылған тау жыныстарының ойыстарға жиналуынан аккумулятивтік жазықтар пайда болды. Осы кезде теңіздің шығыстағы шекарасы шамамен Сырдария өзенінің төменгі ағысына дейін жеткен [1] .

Неогеннің басында жер қыртысында бірнеше дүркін қозғалыстар болды, бірақ жер бедері ешқандай өзгерістерге ұшыраған жоқ. Батыстағы Үстірт Хазар теңізінен көтеріліп, Арал теңізі дараланды. Сонан бері де бұл теңіз суы солтүстікке, оңтүстік-шығысқа жайылған, кей жылдары кейін шегінген, кейде суы молайып, бір-біріне қайта қосылып отырған. Жазық жерлерде денудациялық процесстердің әсерінен саздақты, құмдақ, әр түсті саз балшық қабаттары жиналды. Неогеннің аяғында аридттік климат үстем болып, соған байланысты бұрынғы сирек орманның орнына шөл және қуаң далалы өңір қалыптасты.

Төрттік дәуірдің орта кезінде Әмудария өзенінің Қарақұм құмды алқабының солтүстік бөлігімен өтуіне байланысты Арал теңізінің суы молая түсті. Арал маңы ойпатының оңтүстік шығыс жағынан Сырдария немесе Қызылорда ойпаты басталады және ол шығыста Түркістан қаласы тұсына дейін созылады. Арал теңізіне қарай көптеген өзен аңғарлары тармақталып жетеді, оларға Іңкәрдария, Жаңадария, Қуаңдария сияқты өзен арналары дәлел бола алады. Сырдарияның оң жағалаулық аңғарын Дариялық тақыр жазығы алып жатыр. Қызылқұм жазығының солтүстік шығысы ғана Қызылорда аумағына енеді, яғни Сырдария өзенінің аңғары мен Жаңадария өзенінің аралығы. Мұнда тұтас алқаптың біразы өсімдіктермен бекіген [2] .

Облыс жер бедерінің басым бөлігі тегіс, кей жерлері белесті, адырлы болып келеді. Әр жерлерде көзге алыстан көрінетін оқшау төбелер, шоқылар кездеседі.

Жазықтың абсолют биіктіктері Сырдария өзенінің ағысымен біртіндеп төмендейді. Ол оңтүстік шығыста 200 метрден Сырдарияның төменгі атырауында Арал теңізі жағалауында 50-53 метрге дейін төмендейді. Облыстың қиыр оңтүстік шығысында Қаратау жотасының (1419) солтүстік батыс шеті кіреді. Оның беткейлері тар шатқалды, тек көктемде ғана су жүретін өзен аңғарларымен тілімделген. Облыс аумағының жер бедерін жалпы үш геоморфологиялық ауданға бөліп қарастыруға болады. Олар: аллювийлі жазық және Сырдария аңғары; эолды-құмды жазықтар; Арал теңізі жағасы және бұрынғы теңіз табаны [1] .

Бірінші геоморфологиялық ауданға Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы аудан орталықтары мен Қызылорда қаласының жерлері жатады. Эолды-құмды жазықтарға Сырдария өзенінің сол жағалауындағы Қызылқұм құмдары кіреді. Оның жер бедерінің құрылымы негізінен, құм төбелі аккумулятивтік эолды-аллювийлік жазық болып келеді. Құм төбешіктер аралығында тақыр жерлер кездеседі. Арал теңізінің жағалық белдемі өз алдына жеке аудан. Сондықтан теңіз суынан жалаңаштанған шығыс жағалары төрттік дәуірдің шөгінділерінен түзілген жазық және ойпатты келген, кей жерлерде құмды аралдар кездеседі. Ал, теңіздің солтүстік жағалауы биіктеу болып келеді. Түбектерде палеоген жыныстары жер бетіне шығып жатыр [2] .

Облыс Тұран ойпатының жазықтау келген кең байтақ алқабын алып жатыр. Жазықтың басым бөлігі Сырдария, Сарысу өзендері, ежелгі Қызылқұмды кесіп өткен Іңкәрдария, Жаңадария, Қуаңдария өзендерінің ертедегі атырау жазығы болып табылады. Облыс аумағынан ағып өтетін Сырдария өзені бойында геологиялық деректер бойынша екі үлкен қазаншұңқыр болған.

Оның бірі - Қызылорда қазан шұңкыры. Ол Сырдария, Сарысу өзендерінің таудан ағызып келген шөгінділерімен толған. Қызылорда қазаншұңкыры сумен келген шөгінді жыныстармен толып, қазіргі жер бедері пішіні қалыптасқан. Бұл аймақ оңтүстік-шығысында Қаратау, оңтүстік-батысында Қызылқұм төбелерінің аралығын ала Сырдария өзенінің арналық бағытымен кең жайылып жатыр.

Облыс аумағында салыстырмалы түрде бірнеше ірі жазықтар орналасқан. Бикесары жазығында шаруашылық мәні біршама, жеткілікті өсімдік жамылғысы бар ежелгі төбешік құмдар кең таралған. Бикесарыға қатарласа Дариялықтақыр жатыр. Егер су көзін тапса шаруашылыққа пайдалануға болады.

Жаңадария жазығы 1848, 25 мың га жерді алып жатыр. Негізгі топырақ жамылғысы-шөлдің тақыр тәріздес топырағы. Сортаң, құмдақ пен құм аралас шөгінділермен толған. Облыстың солтүстік-батысындағы екінші қазаншұңқырда Арал теңізі орналасқан. Қазаншұңқырдың батысы және солтүстік жағалауы тік, ал шығысы мен оңтүстік жағалауы қайраңды, құмды және тайыз. Бұл теңізге (қазаншұңқырға) құятын өзен суының әрекеттерінен болған. Сонымен қатар, желдін әрекетінен өзгеріп тұратын құмдар арасында эолдық шұңқырлар кездеседі, олар кейде жауын-шашын, еспе суларға толып, уақытша көлшіктер түзейді [3] .

Жер бедерінің кейінгі өзгерістеріне ауыл шаруашылығы үлкен әсер етті. Он мыңдаған гектар жерлер тегістеліп егістікке айналдырылды. Топырағы сортанды, сор болып келеді. Оның бетін құм жапқан. Жел үрлеген жерлерде ойдым-ойдым тақырлар кездеседі. Жазықтың көп жері өте құрғақ болғандықтан жайылымы да құнарсыз. Ал оңтүстік -шығыс бөлігінде соры шамалы топырақ жамылғысы таралған.

Қуандария жазығы 621, 25 мың га жерді алып жатыр. Біршама тегіс жазық. Топырақ жамылғысы сорланған тақыр тәріздес. Мал шаруашылығы үшін көктем-қыс айларында өте тиімді жайылым ретінде пайдаланады. Жер асты және артезиан суын пайдалануға болады.

Облыс аумағында бұлардан басқа Айкөлдің жазығы, Қоскөңнің жазығы, Кесікқырдың жазығы деген жерлер де бар.

Облыстың жазық өңірінде әр жерде жатаған жусан өскен шағыл құм төбелер мен жал-жал бұйраттар ұшырасады. Мұндай бұйрат құмдар Қуаңдария мен Жаңадария өзендері аралығында үлкен аумақты алып жатыр. Кей жерлерде жазық бетінде жалғыз төбелер кездеседі, олар: Аққыр, Жосалы, Жетітөбе, Қостөбе, Көксеңгір, т. б. Бұл төбелердің биіктігі 60 м-ден 80 м-ге жетеді. Кейбіреулері желдің үру әсерінен тік жарлы шоқылар құрайды. Сондай-ақ, облыс жерінде ертеден қалған тарихи қорғандардың орындары көп. Олар: Ордакент, Сығанақ, асарлар: Жетіасар, Кұмқала, Шірік Рабат., т. б.

Облыс аумағы Тұран тақтасы шегінде орналасқан ерекше жазық аймақ. Солтүстік Қызылқұм синеклизасы Қаратау-Есіл ойпаңының девон-карбон әктастары бетінде орналасқан. Ойыстың ортаңғы бөлігі төменгі бордың континентік кесекті жыныстарынан құралған. Арал Қаракұмының оңтүстік бөлігі бор шөгінділерінен тұрады. Сырдарияның сол жағалауындағы Қазалы массивінің тұсы палеогендік жыныстардан түзілген.

Ал қалған аумақ түгелімен дерлік антропоген шөгінділерінен тұрады. Төменгі протерозойда Сырдарияның оң жағалауын саяз теңіз басып жатты, ал сол жағалауы құрғак жазық болды. Венд шөгінділері каледон антаклинорийлерінің осьтік бөліктерінде дамыған. Жыныстардың құрамы әртүрлі. Қаратауда конгломерат-құм-саз құм-қабаттары, орта және қышкыл құрамды вулканиттер, туффиттер, карбонатты-кремнийлі жыныстар қалыптасқан. Палеозой тобыньң жыныстары бүкіл ел аумағында өте кең тараған. Тұран тақтасында палеозойлық іргетасын мезо-кайнозойлық шөгінділер жауып жатыр. Төменгі кембрий жыныстарындағы фосфоритті және ванадийлі горизонттар Қаратау жотасында кездеседі. Девон кезеңінің басы теңіз аумағының кішірейуімен сипатталады. Неогенде облыс аумағы қазіргі келбетіне келген.

Геологиясы. Облыс аумағы Тұран тақтасы шегінде орналасқан ерекше жазық аймақ. Солтүстік Кызылқұм синеклизасы Қаратау-Есіл ойпаңының девон-карбон әктастары бетінде орналаскан. Ойыстың ортаңғы бөлігі төменгі бордың континеттік кесекті жыныстарнан құралған. Арал Қарақұмының оңтүстік бөлігі бор шөгінділерінен тұрады. Сырдарияның сол жағалауындағы Қазалы массивінің тұсы палеогендік жыныстардан түзілген. Ал қалған аумақ түгелімен дерлік антропоген шөгінділернен тұрады.

Төменгі протерозойда Сырдарияның оң жағалауын саяз теңіз басып жатыр, ал сол жағалауы құрғақ жазық болды. Венд шөгінділері каледон антаклинорийлерінің осьтік бөліктерінде дамыған. Жынстардың құрамы әртүрлі. Каратауда конгломерат-кұм-саз кұм-қабаттары, орта және қышкыл құрамды вулканиттер, туффиттер, карбонатты-кремнийлі жыныстар қалыптасқан. Палеозой тобының жыныстары бүкіл ел аумағында өте кең тараған.

Кен байлықтары, аймақтың кен байлықтары толық зерттелмеген. Кен байлықтарынан ас тұзы, сульфат, мирабилит, тенардит тұздарының өнеркәсіптік маңызы зор. Құрылысқа қажетті ұсак қиыршық тастар, әйнек және шыны бұйымдарын жасайтын кварц құмы, қыш, гипс, алебастр, цемент балшығы, құрылыс тастары, әктас, тақтатас (Майлыбас), қоңыр көмір (Құланды) және басқа кен байлықтарының мол қоры бар. Облыс түсті металл кені бойынша Казақстанда 3-орын алады. Отандық сапалы ас тұзының 60 %-ы, мұнай мен газ конденсатының 21, 4 %-ы, мырыштың 15, 1%-ы, уран қорының 14%-ы; Оңтүстік Торғай иінінің облыс жерінде 350 млн. т мұнай, 100 млрд. м ³ газ қоры анықталды. Арал теңізі маңында 75 млн. т мұнай, 2 триллион 30 млрд. м ³ газ қоры бар (2004) .

Облыстың негізгі бөлігі геологиялық жағынан күрделі өзгерістерге ұшыраған. Қазір оның басым бөлігін Сырдария өзені бағытымен оңтүстік шығыстан солтүстік батысқа қарай Арал теңізіне дейін созылған Сырдария жазығы алып жатыр. Бұдан 80-100 млн. жылдар бұрынғы бор дәуірінің шөгінділері, палеоген және төрттік кезеңдеріндегі түзілімдер сақталған. Қаратау сілемдері төменгі палеозой құрылымына жатады.

2. Қызылорда облысының климаты мен топырақ-өсімдік жамылғысы.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс