Қанжуған уран кен орнын жобалау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қанжуған кен орнының геологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері ... ... .6
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Жыныс кен араластыру қасиетінің геотехнологиялық сипаттамасы және өндіру әдісінің негізін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4 Кен орнының уран қорын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Ұңғымаларды орналастыру торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Ұңғымалардың тік бұрышты тобының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3 Уран кен орнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ұңғыма санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру әдісін таңдау ... ... ... ... ... .23
3.3 Ұңғымаларды игеруге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.4 Ұңғыманың өнімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.5 Кен сілемдерінің көлемдік мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.6 Бұленді пайдалану уақыты және қышқыл шығынын анықтау ... ... ... ... ..29
3.7 Аумақтың кереген технологиялық торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.8 Қышқылдату құбыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4 Ұңғымалардың құрамын жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.1 Жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.2 Ұңғымаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.3 Тұтынымдық технологиялық ұңғымаларды жабдықтау ерекшеліктері...34
4.4 Ұңғымалардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
4.5 Бұрғылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
4.6 Бұрғылыу агрегатының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
4.7 Ұңғыманың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
4.8 Бұленнің қышқылдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
5 Сілтілеу геотехнологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
5.1 Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.2 Десорбсият ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.3 Уран концентратын сүзу және тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1 Cүзгілердің бітелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1.1 Ұңғымаларды тұтыну және жабдықтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... 55
6.1.2 Қарнақы ұңғымалардың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
7 Электрмен жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
7.1 Электр энергиясымен қамтамассыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.2 Бас төмендету қосалқы бекеті (ГПП.35/6кВ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жабдықтау үшін учаскелік трансформаторлық қосалқы бекетін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабельді таңдау және тексеру ... ... ... ... ... 64
7.4 Электрмен жабдықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автаматика сигнализация, электр энергиясын өлшеу және есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
7.6 Әуе желілерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
8 Өндірістік үдірістерді автаматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлігін автаматтандыру ... ... ... ... ... ... 69
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар ... ... 81
9 Еңбекті қорғау және табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.1 Қауіпті өндірістік айғақтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
9.3 Техникалық шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
9.3.1 Механикалық зақымнан сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
9.3.2 Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
9.4 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
9.4.1 Аймақта технологиялық қондырғыларды бақылау ... ... ... ... ... ... ..90
9.4.2 Құйылымды . сорынды желдетуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 90
9.4.3 Жер ресурыстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
9.4.4 Радиациялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
9.5 Жер асты шаймалау және өнімді ерітінділерін қайта жасау ... ... ... ... .92
10 Қанжуған уран кен орнының өндірістік алаңы және жер бетінің жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.1 Көлемді жоспарлы және құрамдық шешімдер ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.2 Қатерсіздендіру орны және десорбаттың тауарлық қоймасы ... ... ... ..96
10.3 Жер бетінің жалпы жоспарын салу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... 101
10.4 Раушан желін керегендік салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
11.1 Еңбекшілердің саны.Еңбекті ұйымдастыру.Басқару жүйесі ... ... ... .103
11.2 Ұңғыма құрлысына жұмсалған шығын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 104
11.3 Капиталдық салым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .105
11.4 КЖКМ табысына кеткен энергетикалық шығындар ... ... ... ... ... ... ... ..105
11.5 Өнімнің өзіндік құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..109
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...110
1 Қанжуған кен орнының геологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері ... ... .6
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Жыныс кен араластыру қасиетінің геотехнологиялық сипаттамасы және өндіру әдісінің негізін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4 Кен орнының уран қорын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Ұңғымаларды орналастыру торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Ұңғымалардың тік бұрышты тобының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3 Уран кен орнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ұңғыма санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
3.2 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру әдісін таңдау ... ... ... ... ... .23
3.3 Ұңғымаларды игеруге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.4 Ұңғыманың өнімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.5 Кен сілемдерінің көлемдік мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.6 Бұленді пайдалану уақыты және қышқыл шығынын анықтау ... ... ... ... ..29
3.7 Аумақтың кереген технологиялық торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.8 Қышқылдату құбыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4 Ұңғымалардың құрамын жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.1 Жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.2 Ұңғымаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.3 Тұтынымдық технологиялық ұңғымаларды жабдықтау ерекшеліктері...34
4.4 Ұңғымалардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
4.5 Бұрғылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
4.6 Бұрғылыу агрегатының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
4.7 Ұңғыманың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
4.8 Бұленнің қышқылдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
5 Сілтілеу геотехнологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
5.1 Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.2 Десорбсият ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.3 Уран концентратын сүзу және тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1 Cүзгілердің бітелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1.1 Ұңғымаларды тұтыну және жабдықтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... 55
6.1.2 Қарнақы ұңғымалардың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
7 Электрмен жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
7.1 Электр энергиясымен қамтамассыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.2 Бас төмендету қосалқы бекеті (ГПП.35/6кВ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жабдықтау үшін учаскелік трансформаторлық қосалқы бекетін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабельді таңдау және тексеру ... ... ... ... ... 64
7.4 Электрмен жабдықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автаматика сигнализация, электр энергиясын өлшеу және есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
7.6 Әуе желілерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
8 Өндірістік үдірістерді автаматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлігін автаматтандыру ... ... ... ... ... ... 69
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар ... ... 81
9 Еңбекті қорғау және табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.1 Қауіпті өндірістік айғақтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
9.3 Техникалық шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
9.3.1 Механикалық зақымнан сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
9.3.2 Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
9.4 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
9.4.1 Аймақта технологиялық қондырғыларды бақылау ... ... ... ... ... ... ..90
9.4.2 Құйылымды . сорынды желдетуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 90
9.4.3 Жер ресурыстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
9.4.4 Радиациялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
9.5 Жер асты шаймалау және өнімді ерітінділерін қайта жасау ... ... ... ... .92
10 Қанжуған уран кен орнының өндірістік алаңы және жер бетінің жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.1 Көлемді жоспарлы және құрамдық шешімдер ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.2 Қатерсіздендіру орны және десорбаттың тауарлық қоймасы ... ... ... ..96
10.3 Жер бетінің жалпы жоспарын салу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... 101
10.4 Раушан желін керегендік салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
11.1 Еңбекшілердің саны.Еңбекті ұйымдастыру.Басқару жүйесі ... ... ... .103
11.2 Ұңғыма құрлысына жұмсалған шығын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 104
11.3 Капиталдық салым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .105
11.4 КЖКМ табысына кеткен энергетикалық шығындар ... ... ... ... ... ... ... ..105
11.5 Өнімнің өзіндік құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..109
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...110
Қазіргі уақытта дүние жүзілік металлургия өндірісін обьективті түрде күшіне енгізу өте ертеден қалыптасқан үйлеспеушілік жағдай, металл шығару ұлғайғанда минерал-шикізат бағасы және сапасы үнемі төмендеуде. Ал концентраттар (алынатын өнімдер) нашарлауда. Өнім өндіретін кен машиналары барған сайын күшейюде, ал байыту үдірісінде реаген және концентраттар алу үшін улы заттар қолданылады. Қайта өңдеуде концентраттардың көбею көлемі металлургия заводында үлкен көлемдегі жанармай және флюсов қажет болады.
Осы мәселелер сөзсіз қоршаған орта экологиясына техногенеза негатив әсерінің ұлғаюуына әкеліп соғады. XIX – Арнайы БҰО бас сессия ассамблеясында 1997ж 23-шілдеде Нью-Иоркте Н.А.Назарбаевтың айтқаны.
«..... Бүкіл планета масштабында қоршаған ортаға әсері қарастырылуда. Келесі ғасыр басында осы мәселе мықтап қолға алынды. Көптеген мемлекеттер ауыспалы экономикада, табиғи ресурстарын өндіру жұмысын орындап, басты табиғатты ластаушыларға айналуы мүмкін. Дүние жүзінің бұған ешқандай қызығушылық білдіріп отырмағанына, олар барлық өндіріс таза және шығыны жоқ экология жағынан қаупсіз деп санайды».
Мұндай жағдайда А - геотехнологиялық өндіру әдісін қолдану және пайдалы қазбаны қайта өңдеу әсер ету айғақтары ішіндегі жағдайды жақсы жағынан өзгерту болып табылады.
Геотехнология – тау-кен ісіне арналған білімді, жер қойнауын игеру және оны қорғау техникалық үдірістерді қазу және өңдеу техникасын біріктірген көп тармақты ғылым саласы және әдістерді игеруде техникалық торлар және техника үдірісінде пайдалы қазбаларды недрден алу кезінде физика және химиялық әсер етуі.
Сілтісіздендіру - бір немесе бірнеше қатты минералды ерітіндіге айналдыру. Геотехнологияның үдірістерін жерасты металдарын сілтісіздендіру
Осы мәселелер сөзсіз қоршаған орта экологиясына техногенеза негатив әсерінің ұлғаюуына әкеліп соғады. XIX – Арнайы БҰО бас сессия ассамблеясында 1997ж 23-шілдеде Нью-Иоркте Н.А.Назарбаевтың айтқаны.
«..... Бүкіл планета масштабында қоршаған ортаға әсері қарастырылуда. Келесі ғасыр басында осы мәселе мықтап қолға алынды. Көптеген мемлекеттер ауыспалы экономикада, табиғи ресурстарын өндіру жұмысын орындап, басты табиғатты ластаушыларға айналуы мүмкін. Дүние жүзінің бұған ешқандай қызығушылық білдіріп отырмағанына, олар барлық өндіріс таза және шығыны жоқ экология жағынан қаупсіз деп санайды».
Мұндай жағдайда А - геотехнологиялық өндіру әдісін қолдану және пайдалы қазбаны қайта өңдеу әсер ету айғақтары ішіндегі жағдайды жақсы жағынан өзгерту болып табылады.
Геотехнология – тау-кен ісіне арналған білімді, жер қойнауын игеру және оны қорғау техникалық үдірістерді қазу және өңдеу техникасын біріктірген көп тармақты ғылым саласы және әдістерді игеруде техникалық торлар және техника үдірісінде пайдалы қазбаларды недрден алу кезінде физика және химиялық әсер етуі.
Сілтісіздендіру - бір немесе бірнеше қатты минералды ерітіндіге айналдыру. Геотехнологияның үдірістерін жерасты металдарын сілтісіздендіру
1 Язиков В.Г., Забазнов В.Л., Петров Н.Н., Рогов Е.И., Рогов А.Е.
Казахстандағы уран кен орнындарының геотехнологиясы Алматы 2001
2 Петров Н.Н., Язиков В.Г.,Аубакиров Х.Б., Плханов В.Н., және т.б. Қазахстандағы уран кенорындары (экзогендер)
3 Шумилин М.В., Муромцев Н.Н., Бровин К.Г., ЖС әдісімен кен орындарын барлау және уранды игеру үшін.
4 Абдульманов И.Г. Жерасты шаймалану кешендері – М: Недра, 1992ж.
5 Бровин К.Г. Жерасты шаймаланумен өңдеуге арналған уран кенорнын өндірістік бағалау, барлау, іздестіру, болжау – А: Ғылым, 1997.
6 Башлык С.М. Ұңғыманы бұрғылау – М: Недра, 1983ж.
7 Мамилов В.А., Петров Р.Ф., Шішанина Г.Р. ЖС әдісімен уран қоры игеру.
8 ДСП-7121 ЖШ өңдеу әдісімен гидрогенді кенорындарын пайдалануға арналған инструкция 1 бөлім – 1979ж.
9 Ұңғыма жүйесіндегі жерасты шаймалану әдісімен кенорындарын өңдеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері ЖС (ПБПВ).
Калицун В.И. Суөткізбейтін желілердің гидравликалық есебі. М:Құрылысбаспасы, 1988ж.
10 Прозоров И.В. Гидравлика, инженерлік желілерді сумен жабдықтау.-М: Жоғарғы мектеп, 1975ж.
11 Луценко И.К., Белецкий В.И., Давыдова Л.К. Кенорындарындағы кенді шахтасыз игеру.
12 Арене В.Ж., (геотехнология) Төтелдердегі пайдал қазба қоры.
13 “КАЗАТОМПРОМ” басқару жүйесіндегі еңбеті қорғау. (СУОТ) 2001 Алматы.
Казахстандағы уран кен орнындарының геотехнологиясы Алматы 2001
2 Петров Н.Н., Язиков В.Г.,Аубакиров Х.Б., Плханов В.Н., және т.б. Қазахстандағы уран кенорындары (экзогендер)
3 Шумилин М.В., Муромцев Н.Н., Бровин К.Г., ЖС әдісімен кен орындарын барлау және уранды игеру үшін.
4 Абдульманов И.Г. Жерасты шаймалану кешендері – М: Недра, 1992ж.
5 Бровин К.Г. Жерасты шаймаланумен өңдеуге арналған уран кенорнын өндірістік бағалау, барлау, іздестіру, болжау – А: Ғылым, 1997.
6 Башлык С.М. Ұңғыманы бұрғылау – М: Недра, 1983ж.
7 Мамилов В.А., Петров Р.Ф., Шішанина Г.Р. ЖС әдісімен уран қоры игеру.
8 ДСП-7121 ЖШ өңдеу әдісімен гидрогенді кенорындарын пайдалануға арналған инструкция 1 бөлім – 1979ж.
9 Ұңғыма жүйесіндегі жерасты шаймалану әдісімен кенорындарын өңдеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері ЖС (ПБПВ).
Калицун В.И. Суөткізбейтін желілердің гидравликалық есебі. М:Құрылысбаспасы, 1988ж.
10 Прозоров И.В. Гидравлика, инженерлік желілерді сумен жабдықтау.-М: Жоғарғы мектеп, 1975ж.
11 Луценко И.К., Белецкий В.И., Давыдова Л.К. Кенорындарындағы кенді шахтасыз игеру.
12 Арене В.Ж., (геотехнология) Төтелдердегі пайдал қазба қоры.
13 “КАЗАТОМПРОМ” басқару жүйесіндегі еңбеті қорғау. (СУОТ) 2001 Алматы.
Қанжуған уран кен орнын жобалау
АНДАТПА
Бұл дипломдық жобада ОҚО Қанжуган жерiндегi табиғаттық уранды жер
астында сiрке қышқылын пайдаланып құбыр арқылы алу үшiн №40 готехнологиялық
блоктың құрлыс және жұмысқа қосу кезеңi көрсетiлген, сондай ақ айналаны
қоршаған табиғаттық ортаны қорғау шаралары келтiрiлген және техника-
экономикалық көрсеткiштерi есептелген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте отражена разработка рабочей документации
для организации строительства и эксплуатации геотехнологического блока №
40, при добыче природного урана методом подземного скважинного
выщелачивания, на месторождении Канжуган ЮКО, а также приведены решение
вопросов охраны окружающей природной среды и расчеты технико-экономических
показателей.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қанжуған кен орнының
геологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері ... ... .6
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Жыныс кен араластыру қасиетінің геотехнологиялық сипаттамасы және
өндіру әдісінің негізін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4 Кен орнының уран қорын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Ұңғымаларды орналастыру торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Ұңғымалардың тік бұрышты тобының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3 Уран кен орнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ұңғыма санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .23
3.2 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру әдісін таңдау ... ... ... ... ... .23
3.3 Ұңғымаларды игеруге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.4 Ұңғыманың өнімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.5 Кен сілемдерінің көлемдік мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.6 Бұленді пайдалану уақыты және қышқыл шығынын анықтау
... ... ... ... ..29
3.7 Аумақтың кереген технологиялық торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.8 Қышқылдату құбыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4 Ұңғымалардың құрамын жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.1 Жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.2 Ұңғымаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.3 Тұтынымдық технологиялық ұңғымаларды жабдықтау ерекшеліктері...34
4.4 Ұңғымалардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
4.5 Бұрғылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
4.6 Бұрғылыу агрегатының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
4.7 Ұңғыманың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
4.8 Бұленнің қышқылдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
5 Сілтілеу геотехнологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .46
5.1 Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.2 Десорбсият ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.3 Уран концентратын сүзу және тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1 Cүзгілердің
бітелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1.1 Ұңғымаларды тұтыну және жабдықтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... 55
6.1.2 Қарнақы ұңғымалардың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
7 Электрмен жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
7.1 Электр энергиясымен қамтамассыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.2 Бас төмендету қосалқы бекеті (ГПП-356кВ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жабдықтау үшін учаскелік трансформаторлық
қосалқы бекетін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабельді таңдау және тексеру ... ... ... ... ... 64
7.4 Электрмен жабдықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автаматика сигнализация, электр энергиясын
өлшеу және есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
7.6 Әуе желілерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
8 Өндірістік үдірістерді
автаматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 9
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлігін автаматтандыру ... ... ... ... ... ... 69
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар ... ... 81
9 Еңбекті қорғау және табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.1 Қауіпті өндірістік айғақтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
9.3 Техникалық шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
9.3.1 Механикалық зақымнан сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
9.3.2 Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
9.4 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
9.4.1 Аймақта технологиялық қондырғыларды бақылау ... ... ... ... ... ... ..90
9.4.2 Құйылымды – сорынды желдетуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 90
9.4.3 Жер ресурыстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
9.4.4 Радиациялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
9.5 Жер асты шаймалау және өнімді ерітінділерін қайта жасау ... ... ... ... .92
10 Қанжуған уран кен орнының өндірістік алаңы және жер бетінің жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.1 Көлемді жоспарлы және құрамдық шешімдер ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.2 Қатерсіздендіру орны және десорбаттың тауарлық қоймасы ... ... ... ..96
10.3 Жер бетінің жалпы жоспарын салу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... 101
10.4 Раушан желін керегендік салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
11.1 Еңбекшілердің саны.Еңбекті ұйымдастыру.Басқару жүйесі ... ... ... .103
11.2 Ұңғыма құрлысына жұмсалған шығын
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .104
11.3 Капиталдық салым
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .105
11.4 КЖКМ табысына кеткен энергетикалық шығындар
... ... ... ... ... ... ... ..105
11.5 Өнімнің өзіндік құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Қортынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..109
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...110
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта дүние жүзілік металлургия өндірісін обьективті түрде
күшіне енгізу өте ертеден қалыптасқан үйлеспеушілік жағдай, металл шығару
ұлғайғанда минерал-шикізат бағасы және сапасы үнемі төмендеуде. Ал
концентраттар (алынатын өнімдер) нашарлауда. Өнім өндіретін кен машиналары
барған сайын күшейюде, ал байыту үдірісінде реаген және концентраттар
алу үшін улы заттар қолданылады. Қайта өңдеуде концентраттардың көбею
көлемі металлургия заводында үлкен көлемдегі жанармай және флюсов қажет
болады.
Осы мәселелер сөзсіз қоршаған орта экологиясына техногенеза негатив
әсерінің ұлғаюуына әкеліп соғады. XIX – Арнайы БҰО бас сессия
ассамблеясында 1997ж 23-шілдеде Нью-Иоркте Н.А.Назарбаевтың айтқаны.
... . Бүкіл планета масштабында қоршаған ортаға әсері қарастырылуда.
Келесі ғасыр басында осы мәселе мықтап қолға алынды. Көптеген мемлекеттер
ауыспалы экономикада, табиғи ресурстарын өндіру жұмысын орындап, басты
табиғатты ластаушыларға айналуы мүмкін. Дүние жүзінің бұған ешқандай
қызығушылық білдіріп отырмағанына, олар барлық өндіріс таза және шығыны
жоқ экология жағынан қаупсіз деп санайды.
Мұндай жағдайда А - геотехнологиялық өндіру әдісін қолдану және
пайдалы қазбаны қайта өңдеу әсер ету айғақтары ішіндегі жағдайды жақсы
жағынан өзгерту болып табылады.
Геотехнология – тау-кен ісіне арналған білімді, жер қойнауын игеру
және оны қорғау техникалық үдірістерді қазу және өңдеу техникасын
біріктірген көп тармақты ғылым саласы және әдістерді игеруде техникалық
торлар және техника үдірісінде пайдалы қазбаларды недрден алу кезінде
физика және химиялық әсер етуі.
Сілтісіздендіру - бір немесе бірнеше қатты минералды ерітіндіге
айналдыру. Геотехнологияның үдірістерін жерасты металдарын сілтісіздендіру
мақсатында жүргізіледі. Үдіріс құрамы үстінгі қатты қабатына әсер ететін
заттарды, химиялық реакция және оны өнімнен ертінді түрінде шығарып алу.
Жер асты металын сілтісіздендіріп ион алмасу жолымен бағдарлау
үдірісінде ертінді қозғалысының реагенті тау жыныстары арқылы табиғи
және жасанды жасалған өткізгіштік. Қажетті шарттарды қолдану - пайдалы
заттың болуы, арасан ертіндісінің қосылуы және органикалық қышқылдармен,
тұз ертінділері және сілтілермен, кен геологиялық және гидрогеологиялық
шарттарының қолайлығы кенге реагент беруді жүзеге асыру және өнім
ертіндісін өндіру, сонымен қатар өнім ертіндісінен заттарды пайдаланып
әсер ету мүмкіндігі.
Өндіру және жоғары сапалы өндіру уранды жерасты ұңғымамен
сілтісіздендіру бірінші орында міндеттелген, және сонымен қатар кен
орнының аймағында жауапкершілікпен жүргізілген. Бұл аталған эпигенетикалық
қатты - инфилтрациялы кен орны сулы, құмды деңгейжиек бор - палигон
жасында.
Осы прогрессивті әдісті игерудегі шығын осы сияқты кен орындарына
бірден-бір өзгеру себебін тигізіп, қашанда кезекті кен үшін әдістің
көрсеткіші, сол сияқты сулылығы жыныспен араласуы, уранды төмен ұстау оның
артықшылығы.
Қарқынды игеру қатты - сүзілген кен орындарын осыған әкеліп соқты,
Қазақстанда 80-жылдардың ортасында құрамында жеткілікті қуаты, бұрынрақ
пайда болған уран өндіру сапасында принциппен құрастырылған жаңа
өндірістің табысты кәсіп орын түрі, жерасты сілтісіздендіру әдісімен уран
өндіріуші.
1997 жылы Президент жарлығы бойынша Ұлттық атом компаниясы
“Казатомпром” құрылды, Республикадағы барлық атом комплексін жандандартын
батыс елдерімен бекітіліп салынған экономикалық және технологиялық ғылыми
байланыс.
Компанияның қарастырылған стратегиялық жоспары тұрақты табиғи уран
өнімінің көлемінің ұлғаюның өзгеруі әсер етеді және жаңа өндірісті құрып
жер асты сілтісіздендіру.
Аса атап өтетін, не тікелей жүргізетін қайта бейімдеу барлық кен
өндіретін уран өндірістері республикада жерасты сілтісіздендіру, бұрғылау
әдісі өнімге табиғи қоршаған ортада айтарлықтай әсер етуі. Кен орын
алаңына осы әдіспен өндірілген, жер бетінің бұзылу әдісі өнімге табиғи
қоршаған ортада айтарлықтай әсер етеуі. Кен орын алаңына осы әдіспен
өндірілген, жер бетінің бұзылу аймағы орасан зор бос жыныстар отвал және
баланысталған кен, сонымен қатар сақтау орны түгелдей шығарылған өндірісте
шаң бөлетін көздер, тездетіп қысқартылған көлем және тасталынған
атмосферадағы радиоактивті қалдықтар.
Сонымен қатар уран өндірісінң рентабелділігінң көтерілуі неше есеге
өсті. Өндірісте геотехнологиялық өнімге мүмкіндік береді және операциямен
жалғасын табуға мүмкіндік береді, модуль принципін пайдалана отырады, кен
орнының учаскесінде комплекс салу үшін өңдеу үйлесімді, әрбір кезек толық
қосылуы қажет, ал өндіруді өсруді қамтамасыз ету бірнеше модуль-
бұлендермен қатар жұмыс істеуі тиіс.
Осы күштің елеулі түрі тек қана мөлшері. Сонымен қатар шығын құрамы,
өнімнің өзіндік құны кен өндіруге өндірістегі ұңғымамен сілтісіздендіру
қалыптастыруға қарсы. Е соңғы үлесі пайдаланылған шығынның өзіндік құны 65-
70%, ал амартизацияның күрделі қаржысы 30-35%, өндірістегі ұңғымамен
сілтісіздендіру үлесі, пайдаланылған шығыны, өзіндік құнның өнімі,
әрқашанда жоғары және жетістікке жетуі 77-90%, амортизация шығару бір
уақытта азаюы 23-18%-ке дейін. Сонымен қатар өндірістегі кен өндіру
әдісімен күрделі қаржы мөлшері соңғы кезде бірнеше 2-4 есеге төмендеді.
1 Қанжуған уран кен орнының геологиясы
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері
Геологиялық жағынан, аймақ ортанғы-жоғары миоцен (N12-3)
қабаттарынан құрылған. Қабаттардың құрамы сұр-жасыл гипсті саздар астында
құмтастар мен малтатаcтар қабаты.
Қалыңдығы 300 м-ге дейін.
Қанжуған кен орны Оңтүстік Қазақстан обылысы Созақ ауданындағы Шу-
Сарысу өңірінің оңтүстік бөлігінде орналасқан. Қанжуған КО қойнауынан
қорына байлансты ірі және тақталы КО жатады. Кен қатпарлары кен орнында
екі деңгейжиекте жұмыс істейді, жоғарғы және төменгі суұстамды саз
балшықтармен бөлінген. Өнімділгіне қарай қуатты неогенді саз балшықтармен
бөлінген. Қыртысты тотықтану аймағының шекараларымен бақыланатын кентүзілуі
жаппай суөткізгіш құм шөгінділірімен ұштасқан. Кен сілемдер таспалық, кейде
изометриялық түрде болып келеді. Теңіз жағалауындағы нелитифицироген
шөгінділер шұңқыры құм су сазбен толтырылған және атырау фацелері палегонді
жасында қуаттылығы 300м жуық, Барлық осы қалдықтар, алювиялды-деливялды саз
балшықпен және құм линзалы сазбен жабылған, жиырма бес жастағы қуаттылығы
10-20 дан 50 метрге дейін.
Қанжуған кен орны гидрогенді және кен орнының тобына қарасты,
региональдық аймағын тақталы қышқылдатумен байланысты, кеннің аймақтан
бөлініп шығуы, осы 5-ші деңгейжиектің қимасындағы бөлінуі “шұбар”
қанжуғандық, қызылшиндық, ұйықтық және иондық болып табылады. Негізгі
кенараластырушы қанжуған және ұйықтың деңгейжиек болып табылады.
Шығару деңгейжиегінде қайта өңдеу негізгі қимада көрсетілген шұбар
түсті балшық және алевритпен, линзамен, ақшыл ұсақ құм орналасады. Шектегі
негізгі кеніш кеншоғырындағы қиманың сазды бөлігінің қуаттылығы шамамен 5м
және қанжуған кенараластыру деңгейжиегі төменгі судеңгейжиек болып
табылады. Қанжуған дейгейжиегі қайта өңдеуде кен орнының ұсынылған арнасы
және аттас сұр түсті бөліп шығару, мұндағы ұсақ-орташа зерлі құм 45 %
құрайды, алевросаз балшықты жыныстары 55%, қиманың ортаңғы және жоғары
бөлігінде артықшылығы құм жатқан орны бөлінген. Жату деңгейжиегінің
тереңдігі 128(390 метр, қуаттылығы 30-45м.
Қызылшин деңгейжиектегі қанжуған шөгінді қабаты жасыл түсті және
қара сазды, аз қуатты қабаттармен өте ұсақ зерлі шаңды құм және аргилиттер
болып орналасады. Оның қаттылығы 3-тен 5 метрге дейін құрайды. Кен орнында
қайта өңдеу қанжуған деңгейжиегі үстіңгі судеңгейжиегі болып табылады.
Ұйықтық деңгейжиек 2-топқа бөлінеді:
- құмды төменгі қорап (өнімді);
- жоғарғы сазды-алеврометті.
Бұл деңгейжиек үшін жоғарғы сулы деңгейжиек болып табылады. Жоғарғы
өнімді қораптың орналасу тереңдігі 112(298 метр. Жалпы қуаттылығы 30(35
метр. Құмды өнімді қораптар мензалы саз балшық және алевролитті болып
кездеседі, қуаттылығы 1-10м аралығында.
Икандық деңгейжиек ұсақ-ортазерлі құмнан тұрады, сулыдеңгейжиек
аралық 2-бөлікке бөлінген, қою сұр және қара сазбен және алевриттен
жиналған қуаттылығы 0,5 ден 5 метрге дейін.
Икандық деңгейжиектің Чегандық кен қабаты теңізді жұқа қабатты жасыл
сазбен жабылады. Қуаттылығы 50(120 метр жоғары жатқан қалың қызыл түсті
саз. Бетпақдаладағы кен қабат 90(270 метр және құм гробин-галирті
шөгінділірдің төрттен бір бөлігінің қуаттылығы 10÷50 метрге дейін.
Қанжуған кен орнының тектоникалық құрылыс жағдайын анықтау,
тектоникалық бұленнің көтерілген іргетасын (фундаментінің) солтүстік батыс
бағытындағы сынған іргетасын бұзып солтүстікке қарай тиейді. Плитаформалы
Чемде тектоникалық бұзылудың ұлғаюуы пайда болды немесе палегон-неогенді
шөгінділірінің қуаттылығы азаяды.
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері
Гидрогеологиялық сипаттамасын анықтау айғақтары мен оны Созақ-Байқадам
артизанымен ұштастыру болып табылады. Кен орны екі гидрогеологиялық
қабатқа бөлінеді. Төменгі полезой іргетасындағы судың жарылу қабаты.
Үстінгі екі гидрогеологиялық кешенмен ұсынылған неогеннің төрттен бір
бөлігі және палегонді қабат.
Су тұтқыш деңгейжиектер неогеннің төрттен бір бөлігі сутұтқыш ереже
бойынша жергілкті көп жайылғандықтан бұл кездейсоқ жайылған сулардың
шөгінділерінің төрттен бір бөлігі, су тұтқыш линза ниоцендік және
плиоцендік саз пайда болуы және аз қуатты базельді деңгейжиек, лиоцендік
саздың табаны мен ұштастырылған. Негізгі су тұтқыш деңгейжиегі полигонмен
ұштастырылады және икандық, ұйықтық, қанжуғандық және “шұбар” деңгейжиектер
құмды қораптармен тоқтатылады. Барлық қоректену облыстары су тұтқыш
деңгейжиегінің төрттен бір бөлігінен басқа жыныстың үстінгі бетіне шығу
қызметі көршілес бассейіннен шығысқа ағу ағыны сонымен қатар бұзылған
іргетастар аймағында су тұтқыш деңгейжиегінің түйісуі. Барлық су тұтқыш
деңгейжиектер, деңгейжиектердің төрттен бір бөлігінен басқа қысымды.
Топырақты сулар шоғырларының төрттен бір бөлігі 2 ден 41 метр
тереңдікте ашылады. Ұңғымалардың өнімділігі 0,2 м3 сағ төмендегенде 0,4 м,
минерализация 0,6 (0,7 грл болып құрылады.
Базалы сулы деңгейжиегінің жаппай таралуы және 100(150 метр
тереңдікте орналасады. Төбе деңгейжиегінің өсуі Оңтүстіктен Солтүстікке
қарай 0-ден 120 метрге дейін өседі, беткі қабаты 20м, жер беті қабаты 60м
төмен. Минерализация мен тұщы сулар 1,6 грл. Чеганды кен кенқабатындағы
саздар жергілікті екі қабат құммен белгіленеді: жоғары және төмен. Су
қысымның 170(190 метр тереңдікте орналасуы. Үстінгі қысым 130(160 метрді
құрайды. Кен орнының Оңтүстік бөлігіндегі пезометриялық деңгейі жер беті
қабатының төменгі бөлігі болып табылады, ал Солтүстік +2 метр биіктікте
шоғырланған. Өнімділігі – 14 м3сағаттан 7-18 м3сағ дейін, минерализация 1
ден 1,8 грл дейін.
Икан деңгейжиегі жергілкті қабатты су таралуының қысымы және құм
алмасу; саз және алевриттер, алевроқұмдарының қуаттылығы 20 дан 40м дейін
ұсынылған. Чеаген теңіз саздары жоғары су теректерде, ал ұйық
деңгейжиегінің жоғары жағында төменгі саздар қызмет етеді. Бұл
гидровликалық су тұтқыш деңгейжиек төменгі жақтан сүзгіш арқылы “терезе”
байланысады, біркелкі абсальютті бағалармен пезометриялық деңгей
бекітіледі. Деңгейжиек төбесі 140(200 метр тереңдікте орналасқан. Кен
орныныда үстінгі қысым Оңтүстікте 136 м және Солтүстікте 210 метрді
құрайды. Пезометриялық деңгей тереңдігі Оңтүстікте 117 м, ал Солтүстікте
+32 м болып табылады. Тығыз сулар минерализациямен 1 грл құрамы гидро
корбанатты немесе хлорид-сульфатты, кальцинатрилі.
Төменде жатқан ұйықтың және қанжуғандық сутұтқыш деңгейжиектер уран
бойынша негізгі өнім өте жақсы зерттелген болып табылады.
Кенорны екі деңгейжиекте шектеулі гидровликалық байланыста. Бұл
деңгейжиектердің негізгі шамашарттары №1 кестеде көрсетілген.
1.1 кесте - деңгейжиектің негізгі шамашарттары
ДеңгОрналаҚуаттылығы,м СтатистикаТөбе Сүзгіш Пьезо
ейжису лық жабындеселеуішіөтімділіг
ек тереңд тереңдігінысыныңмтәулік і
аталңгі,м ің қысымы мтәулік
уы диаметрі,м,м
сору Құю Қада-ға
лау
Трансформатор ТМТН-6300кВА 110356кВ 50,1 11,9 15,2 1,39
№195
Трансофрматор ТМТН-6300 кВА 110356 кВ50,1 11,9 15,2 1,39
№108227
Трансформатор ТМТН-6300кВА 110356 кВ 50,3 11,7 15,2 1,48
№108228
Трансформатор ТМТН –6300кВА 110356 51,6 11,7 15,3 1,08
кВ №102229
Трансформатор ТМН-1600 кВА 356кВ №55416,7 6,5 3,23 1
Трансформатор ТМН-2500 кВА 356 кВ 22,5 6,1 5,4 1,32
№1779
Трансформатор ТМН-2500 кВА 356 кВ 23,5 6,15 5,25 2,88
№1780
Трансформатор ТМН-1000 кВА 356 кВ 1,4 6,29 9,7 2,06
№1785
Трансформатор ТМН-4006 №1008 8,2 5,6 1,4 1,5
Трансформатор ТМ-2506 №1009 5,8 4,4 1,1 4,2
Трансформатор ТМ-1606 №1010 4,23 4,01 0,78 2,5
Трансформатор ТМ-1006 №1011 4,5 4,6 0,6 3,23
Қосалқы станцияның өз қажетіне қоректендіру үшін ТМ-40-100,4кВ
трансформаторын, 40 кВА қуатпен қабылдаған. Қабылданған схемаға сәйкес
қосалқы станцияда айнымалы 380220В оперативті ток жобаланды.
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жалдықтау үшін учаскелік
трансфарматорлық қосалқы бекетін таңдау
Трансфарматордың қуатын анықтаудағы есептеулер сұраныс еселеуіштері
әдісімен жүргізіледі.
7.2 кесте – Учаскедегі электр энергиясымен тұтынушылардың сипаттамасы
Тұтынушы Қозғалтқыш Номинал Номинал Тұтынушы-Қонды- Еселе
лардың немесе қуаты, ток, лар саны рылған уіш cos[p
атаулары тұтынушы кВт А қуат, сұра-ic]
түрі Рқон нысы,
Кс
Тех. Бұлен
қозғалтқыш SP-14A-18 5.5 11 10 55 0.9 0.62
сорғысы,
SP-14A-18
Жылу
жүйесі,
жарық көзі,
КИП и А - 10 - 1 10 1,0 0,7
және басқа-
да
қондыр-ғыла
р
ТҚТ, ТӨЕР - 100 - 95 0,8
1 1,0
Бұлен бойынша трансфарматорға қажетті қуаты мына кейіптемемен
анықталады:
Рқон=Р1қон + P2 қон + P3 қон
(7.1)
мұнда, Рқон – учаскедегі тұтынушылардың қондырылған қуат қосындысы,
кВт.
Рқон = 55 + 10 + 95 = 160 кВт
Әртүрлі жұмыстар үшін қолданатын қуат: Рқон = 10 кВт
cos және Рқон орташа өлшенген мәнін анықтау:
Кс.е.м =
(7.2)
мұнда, Кс.е.м - сұраныс еселеуішінің орташа мәні,
Кс.о.м =
cos (7.3)
Трансфарматордың қуатын мына кейіптеме арқылы анықтаймыз:
(7.4)
КТПН - 250 кВА түрін таңдаймыз.
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабелді таңдау және тексеру
ШР бұлені мен қосалқы бекет арасындағы кабельдің қимасын таңдау.
1) = (7.5)
мұнда, АВВГ-3х120 – кабелін таңдаймыз.
5 сорапты электрмен жабдықтау үшін,
2)
мұнда, АСБ-3х10-кабеблін таңдаймыз.
ТҚТ және ТӨЕР электрмен жабдықтау үшін,
3)
мұнда, АСБ-3х70 – кабельін таңдаймыз.
4) , А
мұнда,
ГРШН-3х4 маркалы 4мм2 иілгіш кабельді таңдаймыз.
ШР-1 – ға магистралдық кабель ұзындығы,
ШР-2 – ға иілгіш кабельдердің ұзындығы мен иілуге байланысты қосымша
10% тең.
Басқару және қорғаныс аппаратурасын таңдау.
Магистралды қорғау үшін фидерлік автоматтың өте жоғары релесіндегі
ток қойылымы мына кейіптемемен анықталады:
(7.6)
мұнда, - ең қуатты қозғалтқыштың номиналды іске қосу тогы,
А
- қалған ток қабылдағыштарының номинал ток
қосындысы,А
Кейіптемеге мәндерді қойып есептейміз:
қабылдаймыз.
(7.7)
Батырма сорғы қозғалтқышын қозғаудағы балқымалы қыстырғыш ток:
(7.8)
Жарықтандыру және басқада жүктеме үшін балқымалы қыстырғыштағы ток:
(7.9)
7.4 Электрмен жабдықтандыру
Қосалқы бекетте жұмысшы және жөндеу жарықтандыру тораптары
қарастырылған. Жарықтандыру торабының кернеуі 220В. Сыртқы жарық ОРУ-35 кВ
ГПП 356 кВ КТПБ (м) жасаушы зауыттан әкелінетін жарықтандырушы құрылғыдан
шығарылады. КРУН-6 Шкафы отсектерде орнатылған шамдармен жабдықталған.
Жөндеу жарығы 22012В, 0,25 кВА трансформатордан, алып жүру
лампаларымен, КРУ шкафтарында арнайы қарастырылған штепсельді розеткаларға
қосылады.
БТҚС-да апат жарығы қарастырылмаған, БТҚС ток көзі болмай қалған
жағдайда құрғақ элементті алып жүретін электр фонарларын қолдану керек.
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автоматика, сигнализация, электр
энергиясын өлшеу және есепке алу
Қосалқы бекеттерде релелік сақтандыру мен автоматтандырудың мынадай
құрылғылары қарастырылған. Күш трансформаторларында: газдан қорғаныс,
дифференциальды қорғаныс; уақыт төзімділігіне байланысты өте жоғары тоқтық
қорғаныс (МТЗ), асқын жүктемеден қорғаныс; май деңгейінің төмендеуі туралы
сигнализация; майдың температурасының көтерілуі туралы сигнализация.
Секциялы 6 кВ ажыратқышта уақыт сұрыптамалағышымен жоғарғы ток
қорғанысы, резервтің автоматты қосылуы (АВР). Желілік айырғышта 6 кВ: өте
жоғарғы ток қорғанысы (МТЗ), тоқты ажырату; автоматты қайта қосылу (АПВ).
Вакумды 35 кВ ажыратқыштар жетегінің басқаруы қолмен жүргізіледі . 35
кВ ажыратқыштардың басқар – жетегі қолмен орындалған.
Жасаушы-зауыттан келген электрмен жабдықтарымен басқару және қорғаныс
панелдерінің схемалары құжаттарда берілген. Қателесіп оперативті
ауыстырылып-қосылу жағдайын болдырмау үшін қосалқы бекетінде ажыратқыш
электромеханикалық блокировкада жасалған.
Шиналарда 35 кВ, 6 кВ кернеуді өлшеу қарастырылған. Оперативті және
жөндеу-пайдалану қызметін бригадалар мен жергілікті кезекші жұмысшылар
атқарады.
7.6 Әуе желілерін таңдау
Климат жағдайларын есепке ала отырып, ГОСТ 839-80Е бойынша ВЛ-35 кВ-қа
АС маркалы 70мм қималы ГОСТ 839-80Е бойынша сымы алынады. Найзағай
қорғанышты трос ретінде ТК 8,1-Г-1Ж-Р-1370 (140) қабылданған.
Жобаланған ВЛ-35 кВ желісі автомобиль жолымен қиылысады, басқа
инженерлік құрылыспен және байланыс жолымен жақындаспайды.
Жолдарды оқшаулаудан қайтадан жабылудан қорғау - тіректерді жерге қосу
жолымен іске асырылады. Жердің салыстырмалы кедергісіне байланысты жерге
қосу құрылғылар кедергісінің шамасы қазіргі нормативті материалдар
негізінде қабылданған. Трасса бойындағы жер эквивалентті салыстырмалы
кедергісі 100 ден 300 мм дейінгі құмдақ пен құм мен саздан тұрады. Жерге
қосқыш құрылғы әрқайсысы 15 м-ден тұратын, екі горизонталь жерге
қосқыштармен орындалған. Бұндағы, жерге қосқыш құрылғының қалыпты
кедергісі – 150 м – құрайды. Горизонталь жерге қосқыштарды көму тереңдігі –
0,5 м.
Жобаланған ВЛ-35кВ желісі, теңіз бетінен 1000 метрден аспайтын, III
дәрежелі атмосферасы лас ауданда (топырақтық, өндірістік) өтеді “Таза және
ластанған атмосфералы аудандағы оқшаулауды жобалау нұсқауына” және оқшаулау
деңгейінің картасына сәйкес: оқшауламаның өту жолының салыстырмалы ұзындығы
– 2,2 смкВ, ілінбелі изолятор ретінде ПС 70-Д алынады.
Гирляндадағы изоляторлар саны: ұстап-тұрушы– 4 дана, тартушы – 5 дана.
Тросты аралық тіреуіште бекіту-айырылмаған, анкерлі-бұрыштық тіреуіштер ПС
70-Д изолятор көмегімен қосылған.
8 Өндірістік үдірістерді автаматтандыру
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлімін автоматтандыру
Жерасты сілтілендіру әдісінің және СДК пайдаланып қайта өңдеудің
маңызды ерекшелігі үдірістерді (процесс) толық автоматтандыруға толық
мүмкіндік береді. Жаңа өндірістік санды жүйені пайдалану қазіргі датчиктер
мен атқарушы механизмердің толық мүмкіндігін ашуға және өндіріс үдірістерін
икемді басқаруға, оны өзгеріп отыратын жағдайлар мен мақсаттарға
байланысты, тек қана негізгі өндіріс бөлімінде (өнімді ерітіндіні қайта
өңдеу цехы) емес, оны сонымен бірге осындай құрылғылардың көмегімен алыс
бөлімшелерде де (ерітіндіні сілтілеуге дайындау торабында сілтілі
ерітіндіні бөлу торабында, өнімді ерітіндіні қабылдау торабында)
ыңғайластыру мүмкіндігі бар. Әрбір шалғай бөлімшенің орталық оператормен
ақпарат алмасуы радиоканал бойынша радиолюдем көмегімен бақылау және
басқару үшін мүмкіндік береді.
Өндіріс үдірісін автоматандыру жоспарлау жобаның технологиялық
бөліміне сәйкес орындалады. Бақылауға және есепке алуға жататын шамашарттар
тізімі, ұсынылған таңдау нүктелері, автоматты басқару және реттеу жүйесі
технологиялық регламентпен орналастырылған.
Басқару жүйесі АСУ ТП программалы-техникалық кешені базасында
иерархиялық деңгейлерден тұрады. 1-ші (төменгі) деңгей өлшенетін және
бақыланатын параметрлердің снсорлары мен датчиктері, орындаушы электрлі
және пневматикалық механизмдер мен құрылғыларымен бірге ілмекті және
реттеуші арматура енеді. Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының 1-ші деңгей
заттары цехтың ғимаратында, ал геотехнологиялық аймақтық заттары тиісті
тораптарға (УПВР, УРВР және УППР) топтастырылған.
Екінші деңгейге- өлшенген параметрлерді автоматты жинақтау және
алғашқы өңдеу үшін, дистанциондық басқару, апатқа қарсы қорғаныш, автоматты
реттеу функциясын орындауға арналған микропроцессорлы құрылғылар
(бақылаушылар) енеді. Екінші деңгейдің заттары өнімді ерітіндіні қайта
өңдеу цехы үшін операторныйға жақын орналастырылған шкафтарда, ал
геотехнологиялық аймақтарды тиісті тораптардағы контейнерлерде (УПВР, УРВР
және УППР) орналастырылады. Геотехнолгиялық аймақтағы контейнерлерде
қосымша антенно-фидерлі құрылғылы радиомодемдер қосымша орналастырылған.
Жүйенің 3 деңгейіне (“операторлық” шартты түрде) ақпаратты есептеп
өңдеуге. Оны есепке алуға, архивтеуге, суреттеуге құжаттауға және жүйемен
сөйлесуге арналған құрылғылар: екі еселенген қорландырылған тәртіппен жұмыс
істейтін сенсорлы экранды компьютерлер, кіреді Геотехнологиялық аймақтың
операторлығы геотехнологиялық аймақтың тораптарымен ақпарат алмасу үшін
антенді фидерлі құрылғылы радиомодеммен жабдықталған.
Жүйенің 4 деңгейіне (шартты түрде “диспетчерлік”) операторлы-
диспетчерлік және басқару қызметкерлерінің, АРМ инженерлерінің
автоматтандырылған жұмыс орны кіреді. (АРМ).
1-деңгей қарастырады:
1. Технологиялық параметрлерді өлшеу мен бақылау. Өлшеу датчиктері 4-
20 мА шығатын жалғау тетігі бар және дистанционды (алыстан) басқару үшін
НАRТ модулімен жабдықталған. Белгі беру датчиктері жалғанушы шығатын.
Датчик түрлері, аспап атауы, өлшеу шектері 8.1 кестеде-өнімді ерітіндіні
қайта өңдеу цехы үшін және 8.15 кестесінде – геотехнологиялық аймақ үшін
егжей-тегжейлі келтірілген.
2. Реттеуші және тығындаушы арматураны басқару мен диагностикалық
Profibus-PA интерфейспен жабдықталған электропневматикалық позиционермен
(ЭПП) SIP ART PS2 PA жасалады. ЭПП Profibus-ДР далалық торабымен
біріктіріліп сыртқы ортадан ГР 65 қорғанышы бар және тікелей арматурада
орнатылады. Реттелетін параметрлер, реттеуші мүше түрі мен сан 8.7 кестеде
- өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехы үшін және 8.6 кестеде электрленген
реттеуші бөлімінде геотехнологиялық аймақ үшін келтірілген.
3. Сорғылардың реттелген электрберілістіерін басқару мен
диагностикалау Profibus-ОР интерфейсті модульмен жабдықталған жиілік
өзгерткіш Mickomaster-мен атқарылады. Далалық торапта Profibus-ОР жиілікті
өзгеркіш Mickomaster-мен біріктіріліп, сорғы қасындағы жеке жәшіктерге
орналастырылады. Реттелуші параметрлер, жиілікті өзгеркіштер түрлері,
орналасуы мен саны 8.1.3 кестеде - өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехы үшін
және 8.1.6 кестеде – технологиялық аймақ үшін келтірілген.
4. Реттелмейтін электрберілісті насос пен реактор мен контактілі чан
электроберілісін басқару мен диагностика интелектуальды басқару биогі мен
SIMOCOD-OP қозғағыштың (двигательдің) қорғанышымен орындалады. SIMOCOD-ОР
аспабы Profibus-ДР далалық торабымен біріктірілген және насостың немесе
реактордың және контактілі чан қасында жеке жәшіктерде орналастырлған.
Басқарылатын параметрлер, басқарылатын электрберіліс түрі және саны 9.1.4
кестесінде келтірілген.
5. Басқару электромагнитті клапандармен.
2-ші деңгей қарастырады:
1. Өлшенетін және дискретті датчиктерден PLC шкафқа дабылы
экрандалған бақылау кабелімен енгізілген. Берілген дабылдар PLC шкафының
ішкі ажыратқышымен қыспақ қатары арқылы аналогты және дискретті модулге
еніп программалы логикалық бақылаушыларда әрі қарай өңделу үшін беріледі.
PLC шкафына бірнеше ЭПП-ден екі желілі экрандалған Profibus-РА кабелімен
дабыл енгізіледі. Алынған дабылдар IM 157 интерфейсті модулімен біріккен
ОРРА өзгеркіш модулінің кіре берісіне қабылданады. IM 157 модулімен
Profibus-ОР желісімен көрсетілген дабылдар әрі қарай өңделу үшін
программалы логикалық бақылаушыларға беріледі. Жиілік өзгерткіш Mickomaster
және интелектуальды басқару бұленнен және SIMOCOD-Д двигатель (қозғағыш)
қорғанышына Profibus-ОР интерфейсті кабеліне енеді.
3. Басқару дабылдарының электромагнитті клапанға шығару.
4. Технолгиялық үрдістерді автоматты реттеу мен басқару
қызметтерінің логикалық программалы бақылаушылардың жадында сақталған
алгоритмдер бойынша орындалуы.
5. Автоматты жұмыс орнындағы оператор мен АЖО инженердің ақпарат
алуын қамтамасыз ету.
3-ші деңгей қарастырады:
1. PLC-тен технологиялық үдірістер туралы ақпарат қабылдау
2. PLC-ке технологиялық үрдістерді басқаруға команда беру
3. Технологиялық ереженің бұзылуы және технологиялық құрылғылардың
істен шығуы туралы дабыл қағылу (сигнализация)
4. Ағымдағы және ретроспективті (өткенді шалатын) технологиялық
жабдықтардың жағдайлары туралы ақпараттардың мнемосхемадағы,
уақытша графиктегі, гистограммадағы және бұзылуды индекстеп кесте
түрінде көрсету.
5. Технологиялық үрдістер мен басқарушы жерлер және жүйедегі
жағдайлар туралы ақпаратты сақтау.
6. Жүйеге оператордың басқару әсерін енгізу.
4-ші деңгей қарастырады:
1. Дербес ұйымдастырушы-бақылаушыға (диспетчер-оператор) ақпарат
ұсыну.
2. Есепті құжатты шығару.
3. Инженерлік (АЖО) АРМ-нан жүйені диагностикалау ыңғайлау (икемдеу).
Степной кенбасқармасында программалы және аппаратты қамтамасыз етуді
АСУ ТП үшін таңдау автоматтандырудың ағымдағы жағдайына негізделген. Жабдық
ретінде SIEMENS техникалық құралы таңдалған. Программамен қамтамасыз етуді
өңдеу құралы ретінде SCADA WinCC және STEPZ таңдалған.
Ақпаратқа жету дәрежесі мен басқаруды жүйеге ену жүйемен шектелген.
Жүйенің беріктігін көтеру үшін берік емес түйіндерді диагностикалау жүйесі
қолданылған: реттеуші және тиекті арматура реттелетін және реттелмейтін
сорғы мен араластырғыш жетегі; Жүйенің өміршеңдігі диагностикалық жүйені,
бақылаушы модулдерді ыстықтай ауыстыру мүмкіншілігімен операторді қос
резервті компьютер пайдалану есебінен іске асады. Жаңылысу пайда болғанда,
программалық жабдықтау автоматты режимге ауысады. КИПиА мамандарының
қызметі қажет етілмейді.
Магистральды кабель жолдары бөлме ішінде кабельді конструкция бойымен
жүргізіледі. КИПиА жабдықтары мен аппараттары жалпыцехтың жерге қосу
құрылғысымен бірге жерге қосылады. Сонымен қатар арнаулы ыңғайланған жерге
қосылуына МГ маркалы сымнан жерге қосылу қарастырылған.
8.1 кесте - Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының өлшем бірліктері ӨҚӨЕ
Өлшенетін параметрлердің Өлшем Датчик түрі Ескерту
атауы аралықтары
1 2 3 4
NH4 NO3 қорытпасы 150 гл Model: 4-20мА, HART
1055-01-10-21
H2SO4 қорытпасы 50 гл Model: 4-20мА, HART
1055-01-10-21
Уран қорытпасы 50 гл “Карат-ТН” 4-20мА
Бункердегі шайыр деңгейі 0-200 см 3RG6115-3ВЕ00 4-20 мА
ӨЕ қысымы 0-3000м3сағ 4-20мА, HART
ҚЕ қысымы 0-50м3сағ 4-20мА, HART
Сығылған ауа қысымы 0-2000м3сағ 4-20мА, HART
Десорбталатын ерітіндінің 0-16м3сағ 4-20мА, HART
119 жалпы бақтағы қысымы
1121-3 СДК десорбталатын 0-2000лсағ 4-20мА, HART
ерітіндінің қысымы
СДК 1121-3-ке денитрленетін0-16006м3са 4-20мА, HART
ертінідінің қысымы ғ
1121-3 СДК-ға 119 1-3 тен 0-2 м3сағ. 4-20мА, HART
денитрленетін ерітіндінің
қысымы
ӨЕ шығыны 0-3000м3сағ7МЕ5702-2QВ302ВВО 4-20мА, HART
10кгссм3 7МЕ5033-1ВА02-1 ААО
ҚЕ шығыны 0-50м3сағ 7МЕ5702-2НВ30-2ВВО 4-20мА, HART
Сығылған ауа шығыны 10 кгссм2 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
0-2000м3ч 7кгсм2 4-20мА, HART
8.1 кестенің жалғасы
1 2 3 4
119 жалпы бакке 0-16 м3сағ 5 7МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
десорбталатын кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
112 1-3 СДК-ге 0-2000лсағ 7МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
десорбталатын 40кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
112 1-3 СДК-ға 0-16м3сағ 7МЕ5702-2ЕВ30-2ВВО 4-20мА, HART
денитрленетін 40кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
119 1-3-тен 112 1-3 0-2 м3сағ 40кгсм27МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
СДК-ға денитрленетіндейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
113 1-3 колоннаға 0-6м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
ерітіндінің шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
H2SO4 1291,2 чанға 0-300 лсағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
130 1-3 реакторға 0-300лсағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
H2SO4 шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
1291,2 чанға аммиак 0-20м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
селитрасының шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
8.1 кестенің жалғасы
СДК-дан десорбат 01-6 м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
130 1-3 реакторына 0-20 м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
және 1291,2 чанға ВР 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
шығыны
Бактағы 119 1-3 0-5 бағаны м.Еу 4-20мА
деңгей V=5м3 деңг.
130 1-3 реакторының 0-5 м су баған. 4-20мА
деңгейі
129 1-2 контактілі 0-10 м су баған 4-20мА
чандағы-деңгей
V=25м3
118 1-2 V=100м3 0-15 м.су баған. 4-20мА
бақтағы деңгей
8.2 кесте - ӨҚӨЕ бойынша бақыланатын параметрлер
Параметр атауы Сипаты Ескерту
112 1-3 бункеріндегі 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
қанықтырылған ионий деңгейі
112 1-3 бункеріндегі 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
регенирирленіп болған ионит
деңгейі
113 1-3 тегі деңгей 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
117 1-3-тегі деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
П3127 1-3 прямиктің деңгейі 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
134 бактағы деңгей V=2м3 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
134 V=2м3 бактағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ПР тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
112 1-3 бункеріндегі 2-позициялы дискретті
қанықтырылған деңгей 3RG6013-3АG00
112 1-3 бункерінің деңгейі 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
113 1-3-тегі деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
117 1-3 деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
8.2 кестенің жалғасы
127 1-3 П3 (тікелей) прямиктегі 2-позициялы дискретті
деңгей 3RG6013-3АG00
134 бактағы V=2м3 деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
1 2 3
134 V=2м3 бактағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ӨЕ тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ҚЕ тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
8.3 кесте - ӨҚӨЕ бойындағы тығын арматурасы
Параметрлер атауы Түрі мен сипаты Позиционер
Ескертулер
111 1-9 СК-ден Пневмоқозғалтқышты 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті түсіру шарлы кран, Ду 100 Profibus-PA
РУ16 фланцті
111 1-9 СК-ға Ду 100 Ру 16 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті салу фланцті Profibus-PA
пневмоқозғағышты
шаровой кран
112 1-3 СДК ауа Мембраналы Дискретті дабыл
беру тығындаушы басқару
электромагнитті
қозғағышты фланцті
Ду 50 Ру 16 вентиль
112 1-3 СДК 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті тиеу Profibus-PA
112 1-3 СДК 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті түсіру Profibus-PA
Десорбат Ерітіндіге 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
сынамасын алу сынамалаушы Profibus-PA
8.4 кесте - ӨҚӨЕ бойынша реттеуші арматура
Параметрдің атауыТүрі және сипаты Позиционер Ескерту
1 2 3 4
111 1-9 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR410-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 200 РУ10 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылмалы
112 1-3 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 100 РУ16 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылысты
1 2 3 4
112 1-3 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 50 РУ16 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылысты
112 1-3 СДК-дан Пневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
маточниктің 250 РУ10 фланцті Profibus-РА
шығынын реттеу химиялық бұрылмалы
1291-2 контактіліФутерлі диафрагмалы 6DR4101-1 N үдемелі
чан мен 130 1-3 реттеуші, Profibus-РА
реакторға H2SO4 пневматикалық
шығынын реттеу мембраналы, ДУ25 РУ6
фланц механизмді
клапан
129 1,2 чанга Диафрагм.футер, 6DR4101-1 N үдемелі
аммиак пневматикалық Profibus-РА
селитрасының мембраналы, Ду25 Р4
реттеу және 112 фланцті механизмді
1-3 СДК-ға ГП реттеуші клапан
үрлеу
СДК-ға ионитті Диафрагмалы футерлі,6DR4101-1 N Үдемелі
тиеу үшін және пневматикалық Profibus-РА
СДК-дан мембран, Ду 50 Ру4
десорбатты төгу, фланцті механизмді
ағызуға сығылған реттеуші клапан
ауаны беру мен
айдауды реттеу
8.4 кестенің жалғасы
Технологиялық “после себя” рычагты6DR4101-1 N Дербес прибор
қысылған ауаның тура әсерлі қысым (аспап)
қысымын ретеу реттеуші реттеу
диапазонды Ду80 Ру16
фланцты
130 1-3 Ду 50 Ру4 фланцті 6DR4101-1 N Үдемелі
реакторына және механизмді, Profibus-РА
1291-3 чанға ВР пневматик мембран,
шынынын реттеу диафрагм. Футерлі,
реттеуші клапан
V=100м3 көлемді Центрге тартқыш MICRO-MASTER 2 бакке 3
1181,2 бактен 121сорғы Q=45 м3сағ, 420 сорғыдан
1-3 сорғыны Н=31 м. Элдв: 6SE6440-2AD31-8Profibus-DP
басқару N=18,5 кВт, n=3000 0AO
айнмин
V=25м3 көлемді Центрге тартқыш MICRO-MASTER 1 чанға 2
1291,2 контактілісорғы Q=12,5м3сағ, 420 сорғыдан
чан арқылы 122 Н=32м.Элдв: N=5,5 6SE6420-2UD25-5Profibus-DP
1-4 сорғысын кВт,n=3000 айнмин CAO
басқару
V=5м3 көлемді Дозалы эсорғы MICRO-MASTER 1 бакке 3
1191,2 бактен агрегат Q=2500 420 сорғыдан
1231-3,7-9, 13-15лсағ, Н=100м, 6SE6420-2UD23-ОProfibus-DP
сорғыларын Элдв:N=3кВт, ВAO
басқару n=1500 айнмин
П3 127 1-3 (Погружной) айдау SIMOCODE-DP Бір бакке 1
прямиктен бактен сорғы Q=8м3сағ, сорғыдан
1261-3 сорғысын Н=40м, Элдв:N=5,5 Profibus-DP
басқару кВт,n=3000 айнмин
8.5 кесте - ӨҚӨЕ бойынша сорғылармен мен араластырғыштар
Параметрдің атауыАгрегаттың түрі мен Беріліс Ескертулер
сипаты
1 2 3 4
V=5м3 көлемдегі Айдау сорғысы Q=8м3сағ, MICRO-MASTER 1 реакторға 1
1301-3 реакторданН=40м, Элдв:N=5,5 420 сорғыдан
1264-6 сорғысын кВт,n=3000 айнмин 6SE6420-2UD25-5Profibus-DP
басқару CAO
V=5м3 көлемдегі Айдау сорғысы Q=8м3сағ, MICRO-MASTER 1 бакке 1
125 бактен 126,7 Н=40м, Элдв:N=5,5 420 сорғыданProfibu
сорғыны басқару кВт,n=3000 айнмин 6SE6420-2UD25-5s-DP
CAO
ӨЕ 630 кВт, 6кВ, 950 айнминMICRO-MASTER Profibus-DP
құмтындырғыштан ретт. 25-100% 420
ӨЕ 1,2 сорғыны трансформатор құнсыз 6 6SE6420-2UD25-5
басқару дан 0,4 ке және 0 ден CAO
6-ға
1 2 3 4
ҚЕ құмсіздігін ҚЕ630 кВт, 6 кВ, 950 MICRO-MASTER Profibus-DP
1,2 сорғысын айнмин ретт. 25-100% 420
басқару трансформатор құнсыз 6SE6420-2UD25-5
реттеледі 6дан 0,4 ке 0 CAO
ден 6-ға
V=25м3 көлемді N=11кВт, n=950 айнмин SIMOCODE-DP 1 чанға 1
129 1-2 сорғыдан
контактілі Profibus-DP
чандағы металканы
басқару
араластырғышты
V=5м3 көлемді 130N=4кВт, n=950 айнмин SIMOCODE-DP 1 реакторға 1
1-3 реактордағы сорғыдан
араластырғышпен Profibus-DP
басқару
8.6 кесте - ӨҚӨЕ бойынша сорғылармен мен араластырғыштар
Параметр атауы Шкала Сипаты Ескерту
УПВР-дегі 4а-6а 0-300 м3сағ 10 кгсм2 7МЕ 5702-2 4-20 мА, HART
шығындар НВ30-2ВВО
1-ші бұленнің, 10м3сағ 7МЕ5702 4-20 мА, HART
j-ші УППР, к-ші 2QВ30-2ВВО 7
төтелдің ӨР МЕ5033-1ВА02-1
шығыны ААО
1 бұлен және 3 0-30 м, су бағаны 3RG6115-3ВЕОО 4-20 мА
бұлендегі
құмсүзгідегі ӨЕ
деңгейі
1-3 резервуардың 0-5 м су баған. 3RG6115-3ВЕОО 4-20мА
күкірт қышқылы
қоймасының
деңгейі
8.7 кесте - Геотехнологиялық аймақ бойынша сорғылармен реттеуші ысырмалар
Параметрлер атауыАгрегаттың түрі Беріліс Ескерту
және сипаты
Күкірт қышқылы Центргетарқыш MICROMASTER 420 RS485
қоймасының 1-3 сорғысы Q=25 6SE6420-2UD25-5CA
резервуарларынан м3сағ, Н=32м, O
7-9 сорғыны Элдв: N=12кВт,
басқару n=3000 айнмин
і-ші бұлен,j-ші Айдау (погружной)MICROMASTER 420 RS485
УППР к-ші сорғысы Q=9 6SE6420-2UD25-5CA
ұңғыманың м3сағ, Н=50м, O
сорғысын басқару Элдв: N=7,5кВт,
n=3000 айнмин
1 блок және 2 Центргетартыш MICROMASTER 420 RS485
блок ПР сорғысы Q=2258 6SE6420-2UD25-5CA
құмсіздігінің м3сағ, Н=85м, O
насосын басқару Элдв: N=132кВт,
n=3000 айнмин
8.7 кестенің жалғасы
і-ші блок,j-ші 2SC5000-ОСДОО-3САRS485
УРВР, к-ші З
төтелдік
шығындарын реттеу
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар
Тау-кен өндірісінде шахталы аймақты кетіру және өнімді ерітіндіні
көтеру үшін төтелді центргетартқыш сорғылар қолданады.
Электрдвигательдердің (электроқозғағыш) орналасуына қарай сорғылар екі
түрге бөлінеді: тиеуші электроқозғағыш және трансмиссиялық білікті (валды)
артезиандықты және электроқозғағыш ұңғыма аузына орналасқан.
Тиеуші электроқозғағышты сорғы ұңғымадан 250С температуралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АНДАТПА
Бұл дипломдық жобада ОҚО Қанжуган жерiндегi табиғаттық уранды жер
астында сiрке қышқылын пайдаланып құбыр арқылы алу үшiн №40 готехнологиялық
блоктың құрлыс және жұмысқа қосу кезеңi көрсетiлген, сондай ақ айналаны
қоршаған табиғаттық ортаны қорғау шаралары келтiрiлген және техника-
экономикалық көрсеткiштерi есептелген.
АННОТАЦИЯ
В данном дипломном проекте отражена разработка рабочей документации
для организации строительства и эксплуатации геотехнологического блока №
40, при добыче природного урана методом подземного скважинного
выщелачивания, на месторождении Канжуган ЮКО, а также приведены решение
вопросов охраны окружающей природной среды и расчеты технико-экономических
показателей.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қанжуған кен орнының
геологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері ... ... .6
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Жыныс кен араластыру қасиетінің геотехнологиялық сипаттамасы және
өндіру әдісінің негізін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4 Кен орнының уран қорын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2 Ұңғымаларды орналастыру торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.3 Ұңғымалардың тік бұрышты тобының жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
3 Уран кен орнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Ұңғыма санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .23
3.2 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру әдісін таңдау ... ... ... ... ... .23
3.3 Ұңғымаларды игеруге дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3.4 Ұңғыманың өнімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
3.5 Кен сілемдерінің көлемдік мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.6 Бұленді пайдалану уақыты және қышқыл шығынын анықтау
... ... ... ... ..29
3.7 Аумақтың кереген технологиялық торабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
3.8 Қышқылдату құбыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
4 Ұңғымалардың құрамын жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.1 Жалпы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
4.2 Ұңғымаларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
4.3 Тұтынымдық технологиялық ұңғымаларды жабдықтау ерекшеліктері...34
4.4 Ұңғымалардың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
4.5 Бұрғылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
4.6 Бұрғылыу агрегатының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
4.7 Ұңғыманың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
4.8 Бұленнің қышқылдануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
5 Сілтілеу геотехнологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .46
5.1 Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.2 Десорбсият ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
5.3 Уран концентратын сүзу және тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
6 Арнайы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1 Cүзгілердің
бітелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6.1.1 Ұңғымаларды тұтыну және жабдықтау жұмыстары ... ... ... ... ... ... 55
6.1.2 Қарнақы ұңғымалардың құрлысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
7 Электрмен жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
7.1 Электр энергиясымен қамтамассыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.2 Бас төмендету қосалқы бекеті (ГПП-356кВ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жабдықтау үшін учаскелік трансформаторлық
қосалқы бекетін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабельді таңдау және тексеру ... ... ... ... ... 64
7.4 Электрмен жабдықтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автаматика сигнализация, электр энергиясын
өлшеу және есепке алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
7.6 Әуе желілерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
8 Өндірістік үдірістерді
автаматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..6 9
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлігін автаматтандыру ... ... ... ... ... ... 69
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар ... ... 81
9 Еңбекті қорғау және табиғатты қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.1 Қауіпті өндірістік айғақтарды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .84
9.2 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
9.3 Техникалық шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
9.3.1 Механикалық зақымнан сақтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...87
9.3.2 Электр қауіпсіздігін қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
9.4 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 88
9.4.1 Аймақта технологиялық қондырғыларды бақылау ... ... ... ... ... ... ..90
9.4.2 Құйылымды – сорынды желдетуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... 90
9.4.3 Жер ресурыстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 91
9.4.4 Радиациялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..92
9.5 Жер асты шаймалау және өнімді ерітінділерін қайта жасау ... ... ... ... .92
10 Қанжуған уран кен орнының өндірістік алаңы және жер бетінің жоспары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.1 Көлемді жоспарлы және құрамдық шешімдер ... ... ... ... ... ... ... ... 94
10.2 Қатерсіздендіру орны және десорбаттың тауарлық қоймасы ... ... ... ..96
10.3 Жер бетінің жалпы жоспарын салу негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... 101
10.4 Раушан желін керегендік салу тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .101
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...103
11.1 Еңбекшілердің саны.Еңбекті ұйымдастыру.Басқару жүйесі ... ... ... .103
11.2 Ұңғыма құрлысына жұмсалған шығын
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .104
11.3 Капиталдық салым
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .105
11.4 КЖКМ табысына кеткен энергетикалық шығындар
... ... ... ... ... ... ... ..105
11.5 Өнімнің өзіндік құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .106
Қортынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..109
Әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...110
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта дүние жүзілік металлургия өндірісін обьективті түрде
күшіне енгізу өте ертеден қалыптасқан үйлеспеушілік жағдай, металл шығару
ұлғайғанда минерал-шикізат бағасы және сапасы үнемі төмендеуде. Ал
концентраттар (алынатын өнімдер) нашарлауда. Өнім өндіретін кен машиналары
барған сайын күшейюде, ал байыту үдірісінде реаген және концентраттар
алу үшін улы заттар қолданылады. Қайта өңдеуде концентраттардың көбею
көлемі металлургия заводында үлкен көлемдегі жанармай және флюсов қажет
болады.
Осы мәселелер сөзсіз қоршаған орта экологиясына техногенеза негатив
әсерінің ұлғаюуына әкеліп соғады. XIX – Арнайы БҰО бас сессия
ассамблеясында 1997ж 23-шілдеде Нью-Иоркте Н.А.Назарбаевтың айтқаны.
... . Бүкіл планета масштабында қоршаған ортаға әсері қарастырылуда.
Келесі ғасыр басында осы мәселе мықтап қолға алынды. Көптеген мемлекеттер
ауыспалы экономикада, табиғи ресурстарын өндіру жұмысын орындап, басты
табиғатты ластаушыларға айналуы мүмкін. Дүние жүзінің бұған ешқандай
қызығушылық білдіріп отырмағанына, олар барлық өндіріс таза және шығыны
жоқ экология жағынан қаупсіз деп санайды.
Мұндай жағдайда А - геотехнологиялық өндіру әдісін қолдану және
пайдалы қазбаны қайта өңдеу әсер ету айғақтары ішіндегі жағдайды жақсы
жағынан өзгерту болып табылады.
Геотехнология – тау-кен ісіне арналған білімді, жер қойнауын игеру
және оны қорғау техникалық үдірістерді қазу және өңдеу техникасын
біріктірген көп тармақты ғылым саласы және әдістерді игеруде техникалық
торлар және техника үдірісінде пайдалы қазбаларды недрден алу кезінде
физика және химиялық әсер етуі.
Сілтісіздендіру - бір немесе бірнеше қатты минералды ерітіндіге
айналдыру. Геотехнологияның үдірістерін жерасты металдарын сілтісіздендіру
мақсатында жүргізіледі. Үдіріс құрамы үстінгі қатты қабатына әсер ететін
заттарды, химиялық реакция және оны өнімнен ертінді түрінде шығарып алу.
Жер асты металын сілтісіздендіріп ион алмасу жолымен бағдарлау
үдірісінде ертінді қозғалысының реагенті тау жыныстары арқылы табиғи
және жасанды жасалған өткізгіштік. Қажетті шарттарды қолдану - пайдалы
заттың болуы, арасан ертіндісінің қосылуы және органикалық қышқылдармен,
тұз ертінділері және сілтілермен, кен геологиялық және гидрогеологиялық
шарттарының қолайлығы кенге реагент беруді жүзеге асыру және өнім
ертіндісін өндіру, сонымен қатар өнім ертіндісінен заттарды пайдаланып
әсер ету мүмкіндігі.
Өндіру және жоғары сапалы өндіру уранды жерасты ұңғымамен
сілтісіздендіру бірінші орында міндеттелген, және сонымен қатар кен
орнының аймағында жауапкершілікпен жүргізілген. Бұл аталған эпигенетикалық
қатты - инфилтрациялы кен орны сулы, құмды деңгейжиек бор - палигон
жасында.
Осы прогрессивті әдісті игерудегі шығын осы сияқты кен орындарына
бірден-бір өзгеру себебін тигізіп, қашанда кезекті кен үшін әдістің
көрсеткіші, сол сияқты сулылығы жыныспен араласуы, уранды төмен ұстау оның
артықшылығы.
Қарқынды игеру қатты - сүзілген кен орындарын осыған әкеліп соқты,
Қазақстанда 80-жылдардың ортасында құрамында жеткілікті қуаты, бұрынрақ
пайда болған уран өндіру сапасында принциппен құрастырылған жаңа
өндірістің табысты кәсіп орын түрі, жерасты сілтісіздендіру әдісімен уран
өндіріуші.
1997 жылы Президент жарлығы бойынша Ұлттық атом компаниясы
“Казатомпром” құрылды, Республикадағы барлық атом комплексін жандандартын
батыс елдерімен бекітіліп салынған экономикалық және технологиялық ғылыми
байланыс.
Компанияның қарастырылған стратегиялық жоспары тұрақты табиғи уран
өнімінің көлемінің ұлғаюның өзгеруі әсер етеді және жаңа өндірісті құрып
жер асты сілтісіздендіру.
Аса атап өтетін, не тікелей жүргізетін қайта бейімдеу барлық кен
өндіретін уран өндірістері республикада жерасты сілтісіздендіру, бұрғылау
әдісі өнімге табиғи қоршаған ортада айтарлықтай әсер етуі. Кен орын
алаңына осы әдіспен өндірілген, жер бетінің бұзылу әдісі өнімге табиғи
қоршаған ортада айтарлықтай әсер етеуі. Кен орын алаңына осы әдіспен
өндірілген, жер бетінің бұзылу аймағы орасан зор бос жыныстар отвал және
баланысталған кен, сонымен қатар сақтау орны түгелдей шығарылған өндірісте
шаң бөлетін көздер, тездетіп қысқартылған көлем және тасталынған
атмосферадағы радиоактивті қалдықтар.
Сонымен қатар уран өндірісінң рентабелділігінң көтерілуі неше есеге
өсті. Өндірісте геотехнологиялық өнімге мүмкіндік береді және операциямен
жалғасын табуға мүмкіндік береді, модуль принципін пайдалана отырады, кен
орнының учаскесінде комплекс салу үшін өңдеу үйлесімді, әрбір кезек толық
қосылуы қажет, ал өндіруді өсруді қамтамасыз ету бірнеше модуль-
бұлендермен қатар жұмыс істеуі тиіс.
Осы күштің елеулі түрі тек қана мөлшері. Сонымен қатар шығын құрамы,
өнімнің өзіндік құны кен өндіруге өндірістегі ұңғымамен сілтісіздендіру
қалыптастыруға қарсы. Е соңғы үлесі пайдаланылған шығынның өзіндік құны 65-
70%, ал амартизацияның күрделі қаржысы 30-35%, өндірістегі ұңғымамен
сілтісіздендіру үлесі, пайдаланылған шығыны, өзіндік құнның өнімі,
әрқашанда жоғары және жетістікке жетуі 77-90%, амортизация шығару бір
уақытта азаюы 23-18%-ке дейін. Сонымен қатар өндірістегі кен өндіру
әдісімен күрделі қаржы мөлшері соңғы кезде бірнеше 2-4 есеге төмендеді.
1 Қанжуған уран кен орнының геологиясы
1.1 Қанжуған кен орнының құрылуының геологиялық ерекшеліктері
Геологиялық жағынан, аймақ ортанғы-жоғары миоцен (N12-3)
қабаттарынан құрылған. Қабаттардың құрамы сұр-жасыл гипсті саздар астында
құмтастар мен малтатаcтар қабаты.
Қалыңдығы 300 м-ге дейін.
Қанжуған кен орны Оңтүстік Қазақстан обылысы Созақ ауданындағы Шу-
Сарысу өңірінің оңтүстік бөлігінде орналасқан. Қанжуған КО қойнауынан
қорына байлансты ірі және тақталы КО жатады. Кен қатпарлары кен орнында
екі деңгейжиекте жұмыс істейді, жоғарғы және төменгі суұстамды саз
балшықтармен бөлінген. Өнімділгіне қарай қуатты неогенді саз балшықтармен
бөлінген. Қыртысты тотықтану аймағының шекараларымен бақыланатын кентүзілуі
жаппай суөткізгіш құм шөгінділірімен ұштасқан. Кен сілемдер таспалық, кейде
изометриялық түрде болып келеді. Теңіз жағалауындағы нелитифицироген
шөгінділер шұңқыры құм су сазбен толтырылған және атырау фацелері палегонді
жасында қуаттылығы 300м жуық, Барлық осы қалдықтар, алювиялды-деливялды саз
балшықпен және құм линзалы сазбен жабылған, жиырма бес жастағы қуаттылығы
10-20 дан 50 метрге дейін.
Қанжуған кен орны гидрогенді және кен орнының тобына қарасты,
региональдық аймағын тақталы қышқылдатумен байланысты, кеннің аймақтан
бөлініп шығуы, осы 5-ші деңгейжиектің қимасындағы бөлінуі “шұбар”
қанжуғандық, қызылшиндық, ұйықтық және иондық болып табылады. Негізгі
кенараластырушы қанжуған және ұйықтың деңгейжиек болып табылады.
Шығару деңгейжиегінде қайта өңдеу негізгі қимада көрсетілген шұбар
түсті балшық және алевритпен, линзамен, ақшыл ұсақ құм орналасады. Шектегі
негізгі кеніш кеншоғырындағы қиманың сазды бөлігінің қуаттылығы шамамен 5м
және қанжуған кенараластыру деңгейжиегі төменгі судеңгейжиек болып
табылады. Қанжуған дейгейжиегі қайта өңдеуде кен орнының ұсынылған арнасы
және аттас сұр түсті бөліп шығару, мұндағы ұсақ-орташа зерлі құм 45 %
құрайды, алевросаз балшықты жыныстары 55%, қиманың ортаңғы және жоғары
бөлігінде артықшылығы құм жатқан орны бөлінген. Жату деңгейжиегінің
тереңдігі 128(390 метр, қуаттылығы 30-45м.
Қызылшин деңгейжиектегі қанжуған шөгінді қабаты жасыл түсті және
қара сазды, аз қуатты қабаттармен өте ұсақ зерлі шаңды құм және аргилиттер
болып орналасады. Оның қаттылығы 3-тен 5 метрге дейін құрайды. Кен орнында
қайта өңдеу қанжуған деңгейжиегі үстіңгі судеңгейжиегі болып табылады.
Ұйықтық деңгейжиек 2-топқа бөлінеді:
- құмды төменгі қорап (өнімді);
- жоғарғы сазды-алеврометті.
Бұл деңгейжиек үшін жоғарғы сулы деңгейжиек болып табылады. Жоғарғы
өнімді қораптың орналасу тереңдігі 112(298 метр. Жалпы қуаттылығы 30(35
метр. Құмды өнімді қораптар мензалы саз балшық және алевролитті болып
кездеседі, қуаттылығы 1-10м аралығында.
Икандық деңгейжиек ұсақ-ортазерлі құмнан тұрады, сулыдеңгейжиек
аралық 2-бөлікке бөлінген, қою сұр және қара сазбен және алевриттен
жиналған қуаттылығы 0,5 ден 5 метрге дейін.
Икандық деңгейжиектің Чегандық кен қабаты теңізді жұқа қабатты жасыл
сазбен жабылады. Қуаттылығы 50(120 метр жоғары жатқан қалың қызыл түсті
саз. Бетпақдаладағы кен қабат 90(270 метр және құм гробин-галирті
шөгінділірдің төрттен бір бөлігінің қуаттылығы 10÷50 метрге дейін.
Қанжуған кен орнының тектоникалық құрылыс жағдайын анықтау,
тектоникалық бұленнің көтерілген іргетасын (фундаментінің) солтүстік батыс
бағытындағы сынған іргетасын бұзып солтүстікке қарай тиейді. Плитаформалы
Чемде тектоникалық бұзылудың ұлғаюуы пайда болды немесе палегон-неогенді
шөгінділірінің қуаттылығы азаяды.
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық ерекшеліктері
Гидрогеологиялық сипаттамасын анықтау айғақтары мен оны Созақ-Байқадам
артизанымен ұштастыру болып табылады. Кен орны екі гидрогеологиялық
қабатқа бөлінеді. Төменгі полезой іргетасындағы судың жарылу қабаты.
Үстінгі екі гидрогеологиялық кешенмен ұсынылған неогеннің төрттен бір
бөлігі және палегонді қабат.
Су тұтқыш деңгейжиектер неогеннің төрттен бір бөлігі сутұтқыш ереже
бойынша жергілкті көп жайылғандықтан бұл кездейсоқ жайылған сулардың
шөгінділерінің төрттен бір бөлігі, су тұтқыш линза ниоцендік және
плиоцендік саз пайда болуы және аз қуатты базельді деңгейжиек, лиоцендік
саздың табаны мен ұштастырылған. Негізгі су тұтқыш деңгейжиегі полигонмен
ұштастырылады және икандық, ұйықтық, қанжуғандық және “шұбар” деңгейжиектер
құмды қораптармен тоқтатылады. Барлық қоректену облыстары су тұтқыш
деңгейжиегінің төрттен бір бөлігінен басқа жыныстың үстінгі бетіне шығу
қызметі көршілес бассейіннен шығысқа ағу ағыны сонымен қатар бұзылған
іргетастар аймағында су тұтқыш деңгейжиегінің түйісуі. Барлық су тұтқыш
деңгейжиектер, деңгейжиектердің төрттен бір бөлігінен басқа қысымды.
Топырақты сулар шоғырларының төрттен бір бөлігі 2 ден 41 метр
тереңдікте ашылады. Ұңғымалардың өнімділігі 0,2 м3 сағ төмендегенде 0,4 м,
минерализация 0,6 (0,7 грл болып құрылады.
Базалы сулы деңгейжиегінің жаппай таралуы және 100(150 метр
тереңдікте орналасады. Төбе деңгейжиегінің өсуі Оңтүстіктен Солтүстікке
қарай 0-ден 120 метрге дейін өседі, беткі қабаты 20м, жер беті қабаты 60м
төмен. Минерализация мен тұщы сулар 1,6 грл. Чеганды кен кенқабатындағы
саздар жергілікті екі қабат құммен белгіленеді: жоғары және төмен. Су
қысымның 170(190 метр тереңдікте орналасуы. Үстінгі қысым 130(160 метрді
құрайды. Кен орнының Оңтүстік бөлігіндегі пезометриялық деңгейі жер беті
қабатының төменгі бөлігі болып табылады, ал Солтүстік +2 метр биіктікте
шоғырланған. Өнімділігі – 14 м3сағаттан 7-18 м3сағ дейін, минерализация 1
ден 1,8 грл дейін.
Икан деңгейжиегі жергілкті қабатты су таралуының қысымы және құм
алмасу; саз және алевриттер, алевроқұмдарының қуаттылығы 20 дан 40м дейін
ұсынылған. Чеаген теңіз саздары жоғары су теректерде, ал ұйық
деңгейжиегінің жоғары жағында төменгі саздар қызмет етеді. Бұл
гидровликалық су тұтқыш деңгейжиек төменгі жақтан сүзгіш арқылы “терезе”
байланысады, біркелкі абсальютті бағалармен пезометриялық деңгей
бекітіледі. Деңгейжиек төбесі 140(200 метр тереңдікте орналасқан. Кен
орныныда үстінгі қысым Оңтүстікте 136 м және Солтүстікте 210 метрді
құрайды. Пезометриялық деңгей тереңдігі Оңтүстікте 117 м, ал Солтүстікте
+32 м болып табылады. Тығыз сулар минерализациямен 1 грл құрамы гидро
корбанатты немесе хлорид-сульфатты, кальцинатрилі.
Төменде жатқан ұйықтың және қанжуғандық сутұтқыш деңгейжиектер уран
бойынша негізгі өнім өте жақсы зерттелген болып табылады.
Кенорны екі деңгейжиекте шектеулі гидровликалық байланыста. Бұл
деңгейжиектердің негізгі шамашарттары №1 кестеде көрсетілген.
1.1 кесте - деңгейжиектің негізгі шамашарттары
ДеңгОрналаҚуаттылығы,м СтатистикаТөбе Сүзгіш Пьезо
ейжису лық жабындеселеуішіөтімділіг
ек тереңд тереңдігінысыныңмтәулік і
аталңгі,м ің қысымы мтәулік
уы диаметрі,м,м
сору Құю Қада-ға
лау
Трансформатор ТМТН-6300кВА 110356кВ 50,1 11,9 15,2 1,39
№195
Трансофрматор ТМТН-6300 кВА 110356 кВ50,1 11,9 15,2 1,39
№108227
Трансформатор ТМТН-6300кВА 110356 кВ 50,3 11,7 15,2 1,48
№108228
Трансформатор ТМТН –6300кВА 110356 51,6 11,7 15,3 1,08
кВ №102229
Трансформатор ТМН-1600 кВА 356кВ №55416,7 6,5 3,23 1
Трансформатор ТМН-2500 кВА 356 кВ 22,5 6,1 5,4 1,32
№1779
Трансформатор ТМН-2500 кВА 356 кВ 23,5 6,15 5,25 2,88
№1780
Трансформатор ТМН-1000 кВА 356 кВ 1,4 6,29 9,7 2,06
№1785
Трансформатор ТМН-4006 №1008 8,2 5,6 1,4 1,5
Трансформатор ТМ-2506 №1009 5,8 4,4 1,1 4,2
Трансформатор ТМ-1606 №1010 4,23 4,01 0,78 2,5
Трансформатор ТМ-1006 №1011 4,5 4,6 0,6 3,23
Қосалқы станцияның өз қажетіне қоректендіру үшін ТМ-40-100,4кВ
трансформаторын, 40 кВА қуатпен қабылдаған. Қабылданған схемаға сәйкес
қосалқы станцияда айнымалы 380220В оперативті ток жобаланды.
7.3 Жобаланған бұленді электрмен жалдықтау үшін учаскелік
трансфарматорлық қосалқы бекетін таңдау
Трансфарматордың қуатын анықтаудағы есептеулер сұраныс еселеуіштері
әдісімен жүргізіледі.
7.2 кесте – Учаскедегі электр энергиясымен тұтынушылардың сипаттамасы
Тұтынушы Қозғалтқыш Номинал Номинал Тұтынушы-Қонды- Еселе
лардың немесе қуаты, ток, лар саны рылған уіш cos[p
атаулары тұтынушы кВт А қуат, сұра-ic]
түрі Рқон нысы,
Кс
Тех. Бұлен
қозғалтқыш SP-14A-18 5.5 11 10 55 0.9 0.62
сорғысы,
SP-14A-18
Жылу
жүйесі,
жарық көзі,
КИП и А - 10 - 1 10 1,0 0,7
және басқа-
да
қондыр-ғыла
р
ТҚТ, ТӨЕР - 100 - 95 0,8
1 1,0
Бұлен бойынша трансфарматорға қажетті қуаты мына кейіптемемен
анықталады:
Рқон=Р1қон + P2 қон + P3 қон
(7.1)
мұнда, Рқон – учаскедегі тұтынушылардың қондырылған қуат қосындысы,
кВт.
Рқон = 55 + 10 + 95 = 160 кВт
Әртүрлі жұмыстар үшін қолданатын қуат: Рқон = 10 кВт
cos және Рқон орташа өлшенген мәнін анықтау:
Кс.е.м =
(7.2)
мұнда, Кс.е.м - сұраныс еселеуішінің орташа мәні,
Кс.о.м =
cos (7.3)
Трансфарматордың қуатын мына кейіптеме арқылы анықтаймыз:
(7.4)
КТПН - 250 кВА түрін таңдаймыз.
7.3.1 Тұтынушыларға қажетті кабелді таңдау және тексеру
ШР бұлені мен қосалқы бекет арасындағы кабельдің қимасын таңдау.
1) = (7.5)
мұнда, АВВГ-3х120 – кабелін таңдаймыз.
5 сорапты электрмен жабдықтау үшін,
2)
мұнда, АСБ-3х10-кабеблін таңдаймыз.
ТҚТ және ТӨЕР электрмен жабдықтау үшін,
3)
мұнда, АСБ-3х70 – кабельін таңдаймыз.
4) , А
мұнда,
ГРШН-3х4 маркалы 4мм2 иілгіш кабельді таңдаймыз.
ШР-1 – ға магистралдық кабель ұзындығы,
ШР-2 – ға иілгіш кабельдердің ұзындығы мен иілуге байланысты қосымша
10% тең.
Басқару және қорғаныс аппаратурасын таңдау.
Магистралды қорғау үшін фидерлік автоматтың өте жоғары релесіндегі
ток қойылымы мына кейіптемемен анықталады:
(7.6)
мұнда, - ең қуатты қозғалтқыштың номиналды іске қосу тогы,
А
- қалған ток қабылдағыштарының номинал ток
қосындысы,А
Кейіптемеге мәндерді қойып есептейміз:
қабылдаймыз.
(7.7)
Батырма сорғы қозғалтқышын қозғаудағы балқымалы қыстырғыш ток:
(7.8)
Жарықтандыру және басқада жүктеме үшін балқымалы қыстырғыштағы ток:
(7.9)
7.4 Электрмен жабдықтандыру
Қосалқы бекетте жұмысшы және жөндеу жарықтандыру тораптары
қарастырылған. Жарықтандыру торабының кернеуі 220В. Сыртқы жарық ОРУ-35 кВ
ГПП 356 кВ КТПБ (м) жасаушы зауыттан әкелінетін жарықтандырушы құрылғыдан
шығарылады. КРУН-6 Шкафы отсектерде орнатылған шамдармен жабдықталған.
Жөндеу жарығы 22012В, 0,25 кВА трансформатордан, алып жүру
лампаларымен, КРУ шкафтарында арнайы қарастырылған штепсельді розеткаларға
қосылады.
БТҚС-да апат жарығы қарастырылмаған, БТҚС ток көзі болмай қалған
жағдайда құрғақ элементті алып жүретін электр фонарларын қолдану керек.
7.5 Релелік сақтандыру, басқару, автоматика, сигнализация, электр
энергиясын өлшеу және есепке алу
Қосалқы бекеттерде релелік сақтандыру мен автоматтандырудың мынадай
құрылғылары қарастырылған. Күш трансформаторларында: газдан қорғаныс,
дифференциальды қорғаныс; уақыт төзімділігіне байланысты өте жоғары тоқтық
қорғаныс (МТЗ), асқын жүктемеден қорғаныс; май деңгейінің төмендеуі туралы
сигнализация; майдың температурасының көтерілуі туралы сигнализация.
Секциялы 6 кВ ажыратқышта уақыт сұрыптамалағышымен жоғарғы ток
қорғанысы, резервтің автоматты қосылуы (АВР). Желілік айырғышта 6 кВ: өте
жоғарғы ток қорғанысы (МТЗ), тоқты ажырату; автоматты қайта қосылу (АПВ).
Вакумды 35 кВ ажыратқыштар жетегінің басқаруы қолмен жүргізіледі . 35
кВ ажыратқыштардың басқар – жетегі қолмен орындалған.
Жасаушы-зауыттан келген электрмен жабдықтарымен басқару және қорғаныс
панелдерінің схемалары құжаттарда берілген. Қателесіп оперативті
ауыстырылып-қосылу жағдайын болдырмау үшін қосалқы бекетінде ажыратқыш
электромеханикалық блокировкада жасалған.
Шиналарда 35 кВ, 6 кВ кернеуді өлшеу қарастырылған. Оперативті және
жөндеу-пайдалану қызметін бригадалар мен жергілікті кезекші жұмысшылар
атқарады.
7.6 Әуе желілерін таңдау
Климат жағдайларын есепке ала отырып, ГОСТ 839-80Е бойынша ВЛ-35 кВ-қа
АС маркалы 70мм қималы ГОСТ 839-80Е бойынша сымы алынады. Найзағай
қорғанышты трос ретінде ТК 8,1-Г-1Ж-Р-1370 (140) қабылданған.
Жобаланған ВЛ-35 кВ желісі автомобиль жолымен қиылысады, басқа
инженерлік құрылыспен және байланыс жолымен жақындаспайды.
Жолдарды оқшаулаудан қайтадан жабылудан қорғау - тіректерді жерге қосу
жолымен іске асырылады. Жердің салыстырмалы кедергісіне байланысты жерге
қосу құрылғылар кедергісінің шамасы қазіргі нормативті материалдар
негізінде қабылданған. Трасса бойындағы жер эквивалентті салыстырмалы
кедергісі 100 ден 300 мм дейінгі құмдақ пен құм мен саздан тұрады. Жерге
қосқыш құрылғы әрқайсысы 15 м-ден тұратын, екі горизонталь жерге
қосқыштармен орындалған. Бұндағы, жерге қосқыш құрылғының қалыпты
кедергісі – 150 м – құрайды. Горизонталь жерге қосқыштарды көму тереңдігі –
0,5 м.
Жобаланған ВЛ-35кВ желісі, теңіз бетінен 1000 метрден аспайтын, III
дәрежелі атмосферасы лас ауданда (топырақтық, өндірістік) өтеді “Таза және
ластанған атмосфералы аудандағы оқшаулауды жобалау нұсқауына” және оқшаулау
деңгейінің картасына сәйкес: оқшауламаның өту жолының салыстырмалы ұзындығы
– 2,2 смкВ, ілінбелі изолятор ретінде ПС 70-Д алынады.
Гирляндадағы изоляторлар саны: ұстап-тұрушы– 4 дана, тартушы – 5 дана.
Тросты аралық тіреуіште бекіту-айырылмаған, анкерлі-бұрыштық тіреуіштер ПС
70-Д изолятор көмегімен қосылған.
8 Өндірістік үдірістерді автаматтандыру
8.1 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлімін автоматтандыру
Жерасты сілтілендіру әдісінің және СДК пайдаланып қайта өңдеудің
маңызды ерекшелігі үдірістерді (процесс) толық автоматтандыруға толық
мүмкіндік береді. Жаңа өндірістік санды жүйені пайдалану қазіргі датчиктер
мен атқарушы механизмердің толық мүмкіндігін ашуға және өндіріс үдірістерін
икемді басқаруға, оны өзгеріп отыратын жағдайлар мен мақсаттарға
байланысты, тек қана негізгі өндіріс бөлімінде (өнімді ерітіндіні қайта
өңдеу цехы) емес, оны сонымен бірге осындай құрылғылардың көмегімен алыс
бөлімшелерде де (ерітіндіні сілтілеуге дайындау торабында сілтілі
ерітіндіні бөлу торабында, өнімді ерітіндіні қабылдау торабында)
ыңғайластыру мүмкіндігі бар. Әрбір шалғай бөлімшенің орталық оператормен
ақпарат алмасуы радиоканал бойынша радиолюдем көмегімен бақылау және
басқару үшін мүмкіндік береді.
Өндіріс үдірісін автоматандыру жоспарлау жобаның технологиялық
бөліміне сәйкес орындалады. Бақылауға және есепке алуға жататын шамашарттар
тізімі, ұсынылған таңдау нүктелері, автоматты басқару және реттеу жүйесі
технологиялық регламентпен орналастырылған.
Басқару жүйесі АСУ ТП программалы-техникалық кешені базасында
иерархиялық деңгейлерден тұрады. 1-ші (төменгі) деңгей өлшенетін және
бақыланатын параметрлердің снсорлары мен датчиктері, орындаушы электрлі
және пневматикалық механизмдер мен құрылғыларымен бірге ілмекті және
реттеуші арматура енеді. Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының 1-ші деңгей
заттары цехтың ғимаратында, ал геотехнологиялық аймақтық заттары тиісті
тораптарға (УПВР, УРВР және УППР) топтастырылған.
Екінші деңгейге- өлшенген параметрлерді автоматты жинақтау және
алғашқы өңдеу үшін, дистанциондық басқару, апатқа қарсы қорғаныш, автоматты
реттеу функциясын орындауға арналған микропроцессорлы құрылғылар
(бақылаушылар) енеді. Екінші деңгейдің заттары өнімді ерітіндіні қайта
өңдеу цехы үшін операторныйға жақын орналастырылған шкафтарда, ал
геотехнологиялық аймақтарды тиісті тораптардағы контейнерлерде (УПВР, УРВР
және УППР) орналастырылады. Геотехнолгиялық аймақтағы контейнерлерде
қосымша антенно-фидерлі құрылғылы радиомодемдер қосымша орналастырылған.
Жүйенің 3 деңгейіне (“операторлық” шартты түрде) ақпаратты есептеп
өңдеуге. Оны есепке алуға, архивтеуге, суреттеуге құжаттауға және жүйемен
сөйлесуге арналған құрылғылар: екі еселенген қорландырылған тәртіппен жұмыс
істейтін сенсорлы экранды компьютерлер, кіреді Геотехнологиялық аймақтың
операторлығы геотехнологиялық аймақтың тораптарымен ақпарат алмасу үшін
антенді фидерлі құрылғылы радиомодеммен жабдықталған.
Жүйенің 4 деңгейіне (шартты түрде “диспетчерлік”) операторлы-
диспетчерлік және басқару қызметкерлерінің, АРМ инженерлерінің
автоматтандырылған жұмыс орны кіреді. (АРМ).
1-деңгей қарастырады:
1. Технологиялық параметрлерді өлшеу мен бақылау. Өлшеу датчиктері 4-
20 мА шығатын жалғау тетігі бар және дистанционды (алыстан) басқару үшін
НАRТ модулімен жабдықталған. Белгі беру датчиктері жалғанушы шығатын.
Датчик түрлері, аспап атауы, өлшеу шектері 8.1 кестеде-өнімді ерітіндіні
қайта өңдеу цехы үшін және 8.15 кестесінде – геотехнологиялық аймақ үшін
егжей-тегжейлі келтірілген.
2. Реттеуші және тығындаушы арматураны басқару мен диагностикалық
Profibus-PA интерфейспен жабдықталған электропневматикалық позиционермен
(ЭПП) SIP ART PS2 PA жасалады. ЭПП Profibus-ДР далалық торабымен
біріктіріліп сыртқы ортадан ГР 65 қорғанышы бар және тікелей арматурада
орнатылады. Реттелетін параметрлер, реттеуші мүше түрі мен сан 8.7 кестеде
- өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехы үшін және 8.6 кестеде электрленген
реттеуші бөлімінде геотехнологиялық аймақ үшін келтірілген.
3. Сорғылардың реттелген электрберілістіерін басқару мен
диагностикалау Profibus-ОР интерфейсті модульмен жабдықталған жиілік
өзгерткіш Mickomaster-мен атқарылады. Далалық торапта Profibus-ОР жиілікті
өзгеркіш Mickomaster-мен біріктіріліп, сорғы қасындағы жеке жәшіктерге
орналастырылады. Реттелуші параметрлер, жиілікті өзгеркіштер түрлері,
орналасуы мен саны 8.1.3 кестеде - өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехы үшін
және 8.1.6 кестеде – технологиялық аймақ үшін келтірілген.
4. Реттелмейтін электрберілісті насос пен реактор мен контактілі чан
электроберілісін басқару мен диагностика интелектуальды басқару биогі мен
SIMOCOD-OP қозғағыштың (двигательдің) қорғанышымен орындалады. SIMOCOD-ОР
аспабы Profibus-ДР далалық торабымен біріктірілген және насостың немесе
реактордың және контактілі чан қасында жеке жәшіктерде орналастырлған.
Басқарылатын параметрлер, басқарылатын электрберіліс түрі және саны 9.1.4
кестесінде келтірілген.
5. Басқару электромагнитті клапандармен.
2-ші деңгей қарастырады:
1. Өлшенетін және дискретті датчиктерден PLC шкафқа дабылы
экрандалған бақылау кабелімен енгізілген. Берілген дабылдар PLC шкафының
ішкі ажыратқышымен қыспақ қатары арқылы аналогты және дискретті модулге
еніп программалы логикалық бақылаушыларда әрі қарай өңделу үшін беріледі.
PLC шкафына бірнеше ЭПП-ден екі желілі экрандалған Profibus-РА кабелімен
дабыл енгізіледі. Алынған дабылдар IM 157 интерфейсті модулімен біріккен
ОРРА өзгеркіш модулінің кіре берісіне қабылданады. IM 157 модулімен
Profibus-ОР желісімен көрсетілген дабылдар әрі қарай өңделу үшін
программалы логикалық бақылаушыларға беріледі. Жиілік өзгерткіш Mickomaster
және интелектуальды басқару бұленнен және SIMOCOD-Д двигатель (қозғағыш)
қорғанышына Profibus-ОР интерфейсті кабеліне енеді.
3. Басқару дабылдарының электромагнитті клапанға шығару.
4. Технолгиялық үрдістерді автоматты реттеу мен басқару
қызметтерінің логикалық программалы бақылаушылардың жадында сақталған
алгоритмдер бойынша орындалуы.
5. Автоматты жұмыс орнындағы оператор мен АЖО инженердің ақпарат
алуын қамтамасыз ету.
3-ші деңгей қарастырады:
1. PLC-тен технологиялық үдірістер туралы ақпарат қабылдау
2. PLC-ке технологиялық үрдістерді басқаруға команда беру
3. Технологиялық ереженің бұзылуы және технологиялық құрылғылардың
істен шығуы туралы дабыл қағылу (сигнализация)
4. Ағымдағы және ретроспективті (өткенді шалатын) технологиялық
жабдықтардың жағдайлары туралы ақпараттардың мнемосхемадағы,
уақытша графиктегі, гистограммадағы және бұзылуды индекстеп кесте
түрінде көрсету.
5. Технологиялық үрдістер мен басқарушы жерлер және жүйедегі
жағдайлар туралы ақпаратты сақтау.
6. Жүйеге оператордың басқару әсерін енгізу.
4-ші деңгей қарастырады:
1. Дербес ұйымдастырушы-бақылаушыға (диспетчер-оператор) ақпарат
ұсыну.
2. Есепті құжатты шығару.
3. Инженерлік (АЖО) АРМ-нан жүйені диагностикалау ыңғайлау (икемдеу).
Степной кенбасқармасында программалы және аппаратты қамтамасыз етуді
АСУ ТП үшін таңдау автоматтандырудың ағымдағы жағдайына негізделген. Жабдық
ретінде SIEMENS техникалық құралы таңдалған. Программамен қамтамасыз етуді
өңдеу құралы ретінде SCADA WinCC және STEPZ таңдалған.
Ақпаратқа жету дәрежесі мен басқаруды жүйеге ену жүйемен шектелген.
Жүйенің беріктігін көтеру үшін берік емес түйіндерді диагностикалау жүйесі
қолданылған: реттеуші және тиекті арматура реттелетін және реттелмейтін
сорғы мен араластырғыш жетегі; Жүйенің өміршеңдігі диагностикалық жүйені,
бақылаушы модулдерді ыстықтай ауыстыру мүмкіншілігімен операторді қос
резервті компьютер пайдалану есебінен іске асады. Жаңылысу пайда болғанда,
программалық жабдықтау автоматты режимге ауысады. КИПиА мамандарының
қызметі қажет етілмейді.
Магистральды кабель жолдары бөлме ішінде кабельді конструкция бойымен
жүргізіледі. КИПиА жабдықтары мен аппараттары жалпыцехтың жерге қосу
құрылғысымен бірге жерге қосылады. Сонымен қатар арнаулы ыңғайланған жерге
қосылуына МГ маркалы сымнан жерге қосылу қарастырылған.
8.1 кесте - Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының өлшем бірліктері ӨҚӨЕ
Өлшенетін параметрлердің Өлшем Датчик түрі Ескерту
атауы аралықтары
1 2 3 4
NH4 NO3 қорытпасы 150 гл Model: 4-20мА, HART
1055-01-10-21
H2SO4 қорытпасы 50 гл Model: 4-20мА, HART
1055-01-10-21
Уран қорытпасы 50 гл “Карат-ТН” 4-20мА
Бункердегі шайыр деңгейі 0-200 см 3RG6115-3ВЕ00 4-20 мА
ӨЕ қысымы 0-3000м3сағ 4-20мА, HART
ҚЕ қысымы 0-50м3сағ 4-20мА, HART
Сығылған ауа қысымы 0-2000м3сағ 4-20мА, HART
Десорбталатын ерітіндінің 0-16м3сағ 4-20мА, HART
119 жалпы бақтағы қысымы
1121-3 СДК десорбталатын 0-2000лсағ 4-20мА, HART
ерітіндінің қысымы
СДК 1121-3-ке денитрленетін0-16006м3са 4-20мА, HART
ертінідінің қысымы ғ
1121-3 СДК-ға 119 1-3 тен 0-2 м3сағ. 4-20мА, HART
денитрленетін ерітіндінің
қысымы
ӨЕ шығыны 0-3000м3сағ7МЕ5702-2QВ302ВВО 4-20мА, HART
10кгссм3 7МЕ5033-1ВА02-1 ААО
ҚЕ шығыны 0-50м3сағ 7МЕ5702-2НВ30-2ВВО 4-20мА, HART
Сығылған ауа шығыны 10 кгссм2 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
0-2000м3ч 7кгсм2 4-20мА, HART
8.1 кестенің жалғасы
1 2 3 4
119 жалпы бакке 0-16 м3сағ 5 7МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
десорбталатын кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
112 1-3 СДК-ге 0-2000лсағ 7МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
десорбталатын 40кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
112 1-3 СДК-ға 0-16м3сағ 7МЕ5702-2ЕВ30-2ВВО 4-20мА, HART
денитрленетін 40кгсм2 дейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
119 1-3-тен 112 1-3 0-2 м3сағ 40кгсм27МЕ5702-2ДВ30-2ВВО 4-20мА, HART
СДК-ға денитрленетіндейін 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
ерітіндінің шығыны
113 1-3 колоннаға 0-6м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
ерітіндінің шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
H2SO4 1291,2 чанға 0-300 лсағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
130 1-3 реакторға 0-300лсағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
H2SO4 шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
1291,2 чанға аммиак 0-20м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
селитрасының шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
8.1 кестенің жалғасы
СДК-дан десорбат 01-6 м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
шығыны 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
130 1-3 реакторына 0-20 м3сағ 7МЕ5702-2JВ30-2ВВО 4-20мА, HART
және 1291,2 чанға ВР 7МЕ5033-1ВА02-1ААО
шығыны
Бактағы 119 1-3 0-5 бағаны м.Еу 4-20мА
деңгей V=5м3 деңг.
130 1-3 реакторының 0-5 м су баған. 4-20мА
деңгейі
129 1-2 контактілі 0-10 м су баған 4-20мА
чандағы-деңгей
V=25м3
118 1-2 V=100м3 0-15 м.су баған. 4-20мА
бақтағы деңгей
8.2 кесте - ӨҚӨЕ бойынша бақыланатын параметрлер
Параметр атауы Сипаты Ескерту
112 1-3 бункеріндегі 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
қанықтырылған ионий деңгейі
112 1-3 бункеріндегі 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
регенирирленіп болған ионит
деңгейі
113 1-3 тегі деңгей 3RG6013-3АG00 2-позициялы дискретті
117 1-3-тегі деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
П3127 1-3 прямиктің деңгейі 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
134 бактағы деңгей V=2м3 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
134 V=2м3 бактағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ПР тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
112 1-3 бункеріндегі 2-позициялы дискретті
қанықтырылған деңгей 3RG6013-3АG00
112 1-3 бункерінің деңгейі 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
113 1-3-тегі деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
117 1-3 деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
8.2 кестенің жалғасы
127 1-3 П3 (тікелей) прямиктегі 2-позициялы дискретті
деңгей 3RG6013-3АG00
134 бактағы V=2м3 деңгей 2-позициялы дискретті
3RG6013-3АG00
1 2 3
134 V=2м3 бактағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ӨЕ тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
ҚЕ тұндырмасындағы деңгей 3RG6013-3АG002-позициялы дискретті
8.3 кесте - ӨҚӨЕ бойындағы тығын арматурасы
Параметрлер атауы Түрі мен сипаты Позиционер
Ескертулер
111 1-9 СК-ден Пневмоқозғалтқышты 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті түсіру шарлы кран, Ду 100 Profibus-PA
РУ16 фланцті
111 1-9 СК-ға Ду 100 Ру 16 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті салу фланцті Profibus-PA
пневмоқозғағышты
шаровой кран
112 1-3 СДК ауа Мембраналы Дискретті дабыл
беру тығындаушы басқару
электромагнитті
қозғағышты фланцті
Ду 50 Ру 16 вентиль
112 1-3 СДК 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті тиеу Profibus-PA
112 1-3 СДК 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
ионитті түсіру Profibus-PA
Десорбат Ерітіндіге 6 DR 4101-1N Бұрылмалы
сынамасын алу сынамалаушы Profibus-PA
8.4 кесте - ӨҚӨЕ бойынша реттеуші арматура
Параметрдің атауыТүрі және сипаты Позиционер Ескерту
1 2 3 4
111 1-9 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR410-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 200 РУ10 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылмалы
112 1-3 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 100 РУ16 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылысты
1 2 3 4
112 1-3 СДК-ға ПРПневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
шығынын реттеу 50 РУ16 фланцті Profibus-РА
химиялық бұрылысты
112 1-3 СДК-дан Пневмоберілісті Ду 6DR4101-1 N Бұрылмалы
маточниктің 250 РУ10 фланцті Profibus-РА
шығынын реттеу химиялық бұрылмалы
1291-2 контактіліФутерлі диафрагмалы 6DR4101-1 N үдемелі
чан мен 130 1-3 реттеуші, Profibus-РА
реакторға H2SO4 пневматикалық
шығынын реттеу мембраналы, ДУ25 РУ6
фланц механизмді
клапан
129 1,2 чанга Диафрагм.футер, 6DR4101-1 N үдемелі
аммиак пневматикалық Profibus-РА
селитрасының мембраналы, Ду25 Р4
реттеу және 112 фланцті механизмді
1-3 СДК-ға ГП реттеуші клапан
үрлеу
СДК-ға ионитті Диафрагмалы футерлі,6DR4101-1 N Үдемелі
тиеу үшін және пневматикалық Profibus-РА
СДК-дан мембран, Ду 50 Ру4
десорбатты төгу, фланцті механизмді
ағызуға сығылған реттеуші клапан
ауаны беру мен
айдауды реттеу
8.4 кестенің жалғасы
Технологиялық “после себя” рычагты6DR4101-1 N Дербес прибор
қысылған ауаның тура әсерлі қысым (аспап)
қысымын ретеу реттеуші реттеу
диапазонды Ду80 Ру16
фланцты
130 1-3 Ду 50 Ру4 фланцті 6DR4101-1 N Үдемелі
реакторына және механизмді, Profibus-РА
1291-3 чанға ВР пневматик мембран,
шынынын реттеу диафрагм. Футерлі,
реттеуші клапан
V=100м3 көлемді Центрге тартқыш MICRO-MASTER 2 бакке 3
1181,2 бактен 121сорғы Q=45 м3сағ, 420 сорғыдан
1-3 сорғыны Н=31 м. Элдв: 6SE6440-2AD31-8Profibus-DP
басқару N=18,5 кВт, n=3000 0AO
айнмин
V=25м3 көлемді Центрге тартқыш MICRO-MASTER 1 чанға 2
1291,2 контактілісорғы Q=12,5м3сағ, 420 сорғыдан
чан арқылы 122 Н=32м.Элдв: N=5,5 6SE6420-2UD25-5Profibus-DP
1-4 сорғысын кВт,n=3000 айнмин CAO
басқару
V=5м3 көлемді Дозалы эсорғы MICRO-MASTER 1 бакке 3
1191,2 бактен агрегат Q=2500 420 сорғыдан
1231-3,7-9, 13-15лсағ, Н=100м, 6SE6420-2UD23-ОProfibus-DP
сорғыларын Элдв:N=3кВт, ВAO
басқару n=1500 айнмин
П3 127 1-3 (Погружной) айдау SIMOCODE-DP Бір бакке 1
прямиктен бактен сорғы Q=8м3сағ, сорғыдан
1261-3 сорғысын Н=40м, Элдв:N=5,5 Profibus-DP
басқару кВт,n=3000 айнмин
8.5 кесте - ӨҚӨЕ бойынша сорғылармен мен араластырғыштар
Параметрдің атауыАгрегаттың түрі мен Беріліс Ескертулер
сипаты
1 2 3 4
V=5м3 көлемдегі Айдау сорғысы Q=8м3сағ, MICRO-MASTER 1 реакторға 1
1301-3 реакторданН=40м, Элдв:N=5,5 420 сорғыдан
1264-6 сорғысын кВт,n=3000 айнмин 6SE6420-2UD25-5Profibus-DP
басқару CAO
V=5м3 көлемдегі Айдау сорғысы Q=8м3сағ, MICRO-MASTER 1 бакке 1
125 бактен 126,7 Н=40м, Элдв:N=5,5 420 сорғыданProfibu
сорғыны басқару кВт,n=3000 айнмин 6SE6420-2UD25-5s-DP
CAO
ӨЕ 630 кВт, 6кВ, 950 айнминMICRO-MASTER Profibus-DP
құмтындырғыштан ретт. 25-100% 420
ӨЕ 1,2 сорғыны трансформатор құнсыз 6 6SE6420-2UD25-5
басқару дан 0,4 ке және 0 ден CAO
6-ға
1 2 3 4
ҚЕ құмсіздігін ҚЕ630 кВт, 6 кВ, 950 MICRO-MASTER Profibus-DP
1,2 сорғысын айнмин ретт. 25-100% 420
басқару трансформатор құнсыз 6SE6420-2UD25-5
реттеледі 6дан 0,4 ке 0 CAO
ден 6-ға
V=25м3 көлемді N=11кВт, n=950 айнмин SIMOCODE-DP 1 чанға 1
129 1-2 сорғыдан
контактілі Profibus-DP
чандағы металканы
басқару
араластырғышты
V=5м3 көлемді 130N=4кВт, n=950 айнмин SIMOCODE-DP 1 реакторға 1
1-3 реактордағы сорғыдан
араластырғышпен Profibus-DP
басқару
8.6 кесте - ӨҚӨЕ бойынша сорғылармен мен араластырғыштар
Параметр атауы Шкала Сипаты Ескерту
УПВР-дегі 4а-6а 0-300 м3сағ 10 кгсм2 7МЕ 5702-2 4-20 мА, HART
шығындар НВ30-2ВВО
1-ші бұленнің, 10м3сағ 7МЕ5702 4-20 мА, HART
j-ші УППР, к-ші 2QВ30-2ВВО 7
төтелдің ӨР МЕ5033-1ВА02-1
шығыны ААО
1 бұлен және 3 0-30 м, су бағаны 3RG6115-3ВЕОО 4-20 мА
бұлендегі
құмсүзгідегі ӨЕ
деңгейі
1-3 резервуардың 0-5 м су баған. 3RG6115-3ВЕОО 4-20мА
күкірт қышқылы
қоймасының
деңгейі
8.7 кесте - Геотехнологиялық аймақ бойынша сорғылармен реттеуші ысырмалар
Параметрлер атауыАгрегаттың түрі Беріліс Ескерту
және сипаты
Күкірт қышқылы Центргетарқыш MICROMASTER 420 RS485
қоймасының 1-3 сорғысы Q=25 6SE6420-2UD25-5CA
резервуарларынан м3сағ, Н=32м, O
7-9 сорғыны Элдв: N=12кВт,
басқару n=3000 айнмин
і-ші бұлен,j-ші Айдау (погружной)MICROMASTER 420 RS485
УППР к-ші сорғысы Q=9 6SE6420-2UD25-5CA
ұңғыманың м3сағ, Н=50м, O
сорғысын басқару Элдв: N=7,5кВт,
n=3000 айнмин
1 блок және 2 Центргетартыш MICROMASTER 420 RS485
блок ПР сорғысы Q=2258 6SE6420-2UD25-5CA
құмсіздігінің м3сағ, Н=85м, O
насосын басқару Элдв: N=132кВт,
n=3000 айнмин
8.7 кестенің жалғасы
і-ші блок,j-ші 2SC5000-ОСДОО-3САRS485
УРВР, к-ші З
төтелдік
шығындарын реттеу
8.2 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центрге тартқыш сорғыштар
Тау-кен өндірісінде шахталы аймақты кетіру және өнімді ерітіндіні
көтеру үшін төтелді центргетартқыш сорғылар қолданады.
Электрдвигательдердің (электроқозғағыш) орналасуына қарай сорғылар екі
түрге бөлінеді: тиеуші электроқозғағыш және трансмиссиялық білікті (валды)
артезиандықты және электроқозғағыш ұңғыма аузына орналасқан.
Тиеуші электроқозғағышты сорғы ұңғымадан 250С температуралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz