Ежелгі аңыздар немесе қазақ халқының әлемдік өркениетпен жапсарласатын тұсы
Қазығұрт тауы жөніндегі ең көне мәлімет әйгілі Нұх пайғамбардың кемесінің әлемді топан су басқанда бір таудың басына қайырлап, аман қалуы туралы аңызда айтылады. Бұл жөніндегі жыр қазақ арасына кең тараған, көне дүние. Осы ұзақ жырдың ең болмаса алғашқы екі жолы:
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған, —
деген сездерді есітпеген қазақ азаматы кемде-кем шығар. Осы бір аңыз сарыны қолына қалам ұстаған көптеген азаматтардың шығармаларына арқау болған. Тіптен, арыға бармай-ақ, беріден қайтарғанның өзінде Валерий Брюсов «Қазақтың Пушкині» деп атаған Мағжан Жұмабаевтың көне Тұран өңірі мен Түркістан туралы жазған ұзақ ода-жырында түркі әлеміндегі атақты жерлердің бәрін тізіп келіп былай дейді:
Балқашты баурына алған Тарбағатай,
Жоталы жер кіндігі — Памир, Алай,
Қазығұрт қасиетті тау болмаса,
Топанда Нұх кемесі тоқтар қалай?
Ежелден жер емес ол қарапайым
Білесің тарихты ашсаң Тұран жайын.
Тұранға қасиетті құмар болған,
Ертеде Кей-Қысырау мен Зұлқарнайын.
Мағжан ақын осы толғауында түркі жері мен елін мадақтай келіп, Афрасиаф пен Фарабиді, Сыр мен Әмуды мадақтайды. Жоғарыда келтірілген осы үзіндідегі Кей-Қысырау мен Зұлқарнайынға біз сонырақ тоқталармыз. Қазірше Нұх пайғамбар мен Қазығұртқа оралайық. Айтпақшы, Қазығұрт туралы біздің мезгілімізде кітап жазған қаламгер Сәуірбек Бақбергенов ағамыз болатын. Ол кісінің «Қазығұрттың басында кеме қалған» деген кітабы көпшілікке кеңінен таныс. Ал осы ғасырдың басында көбірек қалам тартқан ғалым — әйгілі шығыстанушы, академик Әбубәкір Диваев болатын. Ол кісінің еңбектері сол кездегі Ресей басылымдарында жиі жарияланған.
Иә, сонымен әуелі Нұх пайғамбар туралы.
Нұх пайғамбар туралы аңыздар әлемге ең көп тараған аңыз. Дүниенің төрт түкпірінде бұл аңызды білмейтін ел жоқ. Әсіресе осындай аңыздар өзен
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған, —
деген сездерді есітпеген қазақ азаматы кемде-кем шығар. Осы бір аңыз сарыны қолына қалам ұстаған көптеген азаматтардың шығармаларына арқау болған. Тіптен, арыға бармай-ақ, беріден қайтарғанның өзінде Валерий Брюсов «Қазақтың Пушкині» деп атаған Мағжан Жұмабаевтың көне Тұран өңірі мен Түркістан туралы жазған ұзақ ода-жырында түркі әлеміндегі атақты жерлердің бәрін тізіп келіп былай дейді:
Балқашты баурына алған Тарбағатай,
Жоталы жер кіндігі — Памир, Алай,
Қазығұрт қасиетті тау болмаса,
Топанда Нұх кемесі тоқтар қалай?
Ежелден жер емес ол қарапайым
Білесің тарихты ашсаң Тұран жайын.
Тұранға қасиетті құмар болған,
Ертеде Кей-Қысырау мен Зұлқарнайын.
Мағжан ақын осы толғауында түркі жері мен елін мадақтай келіп, Афрасиаф пен Фарабиді, Сыр мен Әмуды мадақтайды. Жоғарыда келтірілген осы үзіндідегі Кей-Қысырау мен Зұлқарнайынға біз сонырақ тоқталармыз. Қазірше Нұх пайғамбар мен Қазығұртқа оралайық. Айтпақшы, Қазығұрт туралы біздің мезгілімізде кітап жазған қаламгер Сәуірбек Бақбергенов ағамыз болатын. Ол кісінің «Қазығұрттың басында кеме қалған» деген кітабы көпшілікке кеңінен таныс. Ал осы ғасырдың басында көбірек қалам тартқан ғалым — әйгілі шығыстанушы, академик Әбубәкір Диваев болатын. Ол кісінің еңбектері сол кездегі Ресей басылымдарында жиі жарияланған.
Иә, сонымен әуелі Нұх пайғамбар туралы.
Нұх пайғамбар туралы аңыздар әлемге ең көп тараған аңыз. Дүниенің төрт түкпірінде бұл аңызды білмейтін ел жоқ. Әсіресе осындай аңыздар өзен
ЕЖЕЛГІ АҢЫЗДАР НЕМЕСЕ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ӘЛЕМДІК ӨРКЕНИЕТПЕН ЖАПСАРЛАСАТЫН ТҰСЫ
Қазығұрт тауы жөніндегі ең көне мәлімет әйгілі Нұх пайғамбардың
кемесінің әлемді топан су басқанда бір таудың басына қайырлап, аман қалуы
туралы аңызда айтылады. Бұл жөніндегі жыр қазақ арасына кең тараған, көне
дүние. Осы ұзақ жырдың ең болмаса алғашқы екі жолы:
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған, —
деген сездерді есітпеген қазақ азаматы кемде-кем шығар. Осы бір аңыз сарыны
қолына қалам ұстаған көптеген азаматтардың шығармаларына арқау болған.
Тіптен, арыға бармай-ақ, беріден қайтарғанның өзінде Валерий Брюсов
Қазақтың Пушкині деп атаған Мағжан Жұмабаевтың көне Тұран өңірі мен
Түркістан туралы жазған ұзақ ода-жырында түркі әлеміндегі атақты жерлердің
бәрін тізіп келіп былай дейді:
Балқашты баурына алған Тарбағатай,
Жоталы жер кіндігі — Памир, Алай,
Қазығұрт қасиетті тау болмаса,
Топанда Нұх кемесі тоқтар қалай?
Ежелден жер емес ол қарапайым
Білесің тарихты ашсаң Тұран жайын.
Тұранға қасиетті құмар болған,
Ертеде Кей-Қысырау мен Зұлқарнайын.
Мағжан ақын осы толғауында түркі жері мен елін мадақтай келіп, Афрасиаф
пен Фарабиді, Сыр мен Әмуды мадақтайды. Жоғарыда келтірілген осы үзіндідегі
Кей-Қысырау мен Зұлқарнайынға біз сонырақ тоқталармыз. Қазірше Нұх
пайғамбар мен Қазығұртқа оралайық. Айтпақшы, Қазығұрт туралы біздің
мезгілімізде кітап жазған қаламгер Сәуірбек Бақбергенов ағамыз болатын. Ол
кісінің Қазығұрттың басында кеме қалған деген кітабы көпшілікке кеңінен
таныс. Ал осы ғасырдың басында көбірек қалам тартқан ғалым — әйгілі
шығыстанушы, академик Әбубәкір Диваев болатын. Ол кісінің еңбектері сол
кездегі Ресей басылымдарында жиі жарияланған.
Иә, сонымен әуелі Нұх пайғамбар туралы.
Нұх пайғамбар туралы аңыздар әлемге ең көп тараған аңыз. Дүниенің төрт
түкпірінде бұл аңызды білмейтін ел жоқ. Әсіресе осындай аңыздар өзен
арналары мен теңіз жағалауын жайлаған елдерде кең тараған (Вавилония,
Мексика, Греция, Индия, Австралия, Меланезия, Океания аралдары т.б.). Бұл
жерде біз топан су туралы айтып отырмыз. Немесе Нұхты (Нойды) есітпеген ел
көп болуы мүмкін, ал Топан су туралы аңыз көпшілік елде бар. Ал өздерін
өркениетті санайтын елдердің бәрі Нұхтың атын біледі. Әрине, діні мен
дүниетанымына байланысты әркім өзінше атайды, өзіне тартады.
Осы жерде өркениетті елдің ең алғашқы тасын қалаған Нұх пайғамбар
жөніндегі мәселені бірде Нұх деп, бірде Ной деп қосарластырып жатпай басын
ашып алайық.
Библия аңыздары бойынша бұл пайғамбардың есімі — Ной. Ол қырық күн,
қырық түн толассыз жауған жауыннан жер жүзін топан су басқанда өз кемесінде
әйелі және Сим, Хам, Иафет деген үш баласымен аман қалып, су тартылғанда
кемесі бір тауда қайырлап, содан барып кейінгі жан-жануар мен өсімдік әлемі
пайда болады. Міне, осы тауды иуда дініндегі ағайындар Синай тауы десе,
Христиан дініндегі ағайындар Арарат тауы деп болжамдайды. Дегенмен осы
библиялық аңыздың өзі бұрыннан келе жатқан көне аңыздың қайталамасы ғана
екенін де еске салып кеткен жөн. Ғалымдардың тұжырымдамасы бойынша Библияға
енген бұл аңыз көне Вавилонияның Гильгамеш туралы эпосындағы сарынның
қайталамасы. Міне, Ной пайғамбар туралы аныздағы деректер осылай. Осы аңыз
дүние жүзіне көп тарап, әлемдік өркениетті дәуірдің (мировая цивилизация)
басталуын осылардың есімімен байланыстырады.
Енді Нұх пайғамбар туралы аңызға келейік. Біріншіден, Библиядағы Ной
қазақ аңыздарында Нұх деп аталған. Екіншіден, Нойдың үш ұлы болса Нұхтың да
үш ұлы бар. Тек сол үш ұлдың кенжесінің есімі ғана өзгешелеу - Иафес. Ал
кемедегі жағдай өзгешелеу. Бұл жерде қазақтың көне аңызына ислам дінінің
жасаған ықпалы да нышан беріп қалады. Дегенмен әлемдік өркениетті өмір осы
тұстан басталды деп есептейтін болсақ қазақ дүниетанымы дәл сол тұсқа барып
жапсарласып жатыр. Сонғы бірер ғасырда қазақ немесе жалпы түркі халықтарын
бұрын мәдениеттен мақырұм қалған, тек Европаның әсерімен ғана мәдениет пен
өркениетке жанаса бастады деп белден басып, теориясымақтарды алға көлденең
тартатын ғалымдар осы бір көне дәуірге неге көңіл бөлмейтіні белгісіз.
Әрине, олардың қазақты тек бұратана ел етіп көрсеткісі келген ниетін
білеміз, тек кезінде соған қарсы тұра алмадық. Әрине, зиялы қазақ
азаматтары бұған қарсы үн көтерді-ау, тек олардың дауысы өз айналасынан ары
көтеріле алмады. Әйтпесе, әлемдік өркениетті осы тұстан нәр алды дейтін
болсақ, басқа түркі халықтарын қайдам, қазақтар өзінің Қазығұртымен бой
жарастырып, тайталасып тұрған жоқ па? Иә, солай. Қазақ халқының әлемдік
өркениетке косылатын жері осы тұста.
Енді қазақ арасында тараған аңызға тоқталайық. Мұнда да топан су, мұнда
да кеме, мұнда да үш баласы бар бір жанұя. Тек кеменің тоқтаған жері Синай
да емес, Арарат та емес. Кеме аласа ғана тау Қазығұртқа қайырлаған. Осы
жерде біз Нұх пайғамбар жөнінде шығыстағы араб-парсылар арасында тараған
нұсқасына да тоқтала кетейік. Сол аңыздардың жиынтығы Бурһанеддин ұлы Қазы
Насреддин Рабғұзидің Рабғұзи қиссалары (Қисса Рабғұзи) атты 1310-жылы
жазылған кітабында топтастырылған. Осы кітаптың баяндауы бойынша Нұх
пайғамбар топан суды Алладан өзі тілеп алған. Оны мұсылман дініне еніңдер
деп үгіт-насихат таратқаны үшін кәпірлер тас пен кесек атып зәбірлеген.
Осыдан (кәпірлерден) құтылу үшін ол Аллаға жалбарынып, топан су жіберуін
өтінеді. Осы топан судың басы таңсәріде нан жауып тұрған бір кемпірдің
тандырынан басталап, соңынан барлық жерден су шыға бастайды. Аспаннан жауын
жауады. Кәпірлердің бәрі судан қашып, тауға өрмелейді. Тек судың деңгейі
сол ең биік деген таулардан қырық кез жоғары көтеріледі. Кәпірлер опат
болады. Солардың ішінде Нұхтың үлкен ұлы Канан да кетеді. Өйткені ол кәпір
болатын. Шыныдан сандық соғып, соның ішінде аман қалуды қарастырғанмен одан
ешнәрсе шықпайды. Кеме тоқтаған соң жаңа өмір басталады. Рабғұзидің
жазбаларында Нұхпен бірге кемеге мұсылман дінін қабылдаған сексен кісі
қосыла мінген. Бұдан әрі кітапта Нұхтың қызы туралы, тағы басқа әңгімелер
бар.
Топан су жайлы аңызды Әбілғазы өзінін Түрік шежіресі атты кітабында
да келтіреді. Бұл автор өз баянын Адам атаның топырақтан жаралғанынан
бастап, оның ұлдарының билік жүргізген мезгілдеріне тоқталады. Өзі мың жыл
жасаған Адам ұрпағының ең көбейген мезгілі Мәһлайыл билік жүргізген тұс еді
дей келіп, осы тұста Бабыл жұртында (Вавилония) Сос атты қала салдырғанын,
кенттердің көбейгенін айтады. Осы Адамның ұрпақтарының бірі Нұх екі жүз елу
жасқа келгенде құдай тағла оны пайғамбар етіп, ел арасына жіберді. Нұх
халықты мұсылмандыққа жеті жүз жыл үгіттегенде ері бар, әйелі бар бары-жоғы
сексен адам ғана мұсылмандыққа бас иеді. Осыған ренжіген Нұх құдайдан әлгі
адамнан басқаның бәрін жоқ қылуын өтініп, дұға оқиды. Осы дұғасы қабыл
болып, Нұхқа құдайдың атынан Жәбрәйл елші болып келіп, топан су басатынын,
сондықтан әлгі сексен адаммен қоса барлық жануарлар мен өсімдіктерден бір-
бір жұптан кемеге отырғызып, аман қалуына әрекет жасауын тапсырады. Нұх
пайғамбар осылай етті. Кемеге раджаб айының алғашқы күні мінген топ алты ай
он күн су үстінде болып, мұхаррам айының оны күні жағаға шығады. Кеменің
қайырлаған жері Шам жұртындағы Мүсіл шаһарының Жудда тауы. Кемеде көпшілік
адам ауруға шалдығады. Ақыры Нұхтың үш ұлы мен үш келіні ғана сау қалып,
қалған адамдардың бәрі қайтыс болады. Нұх пайғамбар үш ұлын үш жаққа: Хам
атты ұлын Үндістан жаққа, Сам атты ұлын Иран жаққа, Иафес атты ұлын
Солтүстік жаққа жібереді. Осы үшеуінің кенжесі Иафестен Түрік, Хазар,
Сақлап, Орыс, Мең, Шын, Кеймар, Тарих атты сегіз ұл өрбиді. Иафес өлерінде
өз орнына Түрікті отырғызып, патша деп жариялайды. Ол өзіне аса ұнаған
Ыстық көл деген жерді мекен етіп, тұрып қалады. Міне, осы Түріктен Түтік,
Хакал, Барсажар, Амлақ атты төрт ұл қалады. Түркі тұқымдас халық осы
Түріктен тарайды.
Міне, Батыс пен Шығыс елдеріндегі Нұх-Ной пайғамбар мен Топан су туралы
аңыздар осылай өрбіген. Мұның бәрінде де сол халықтардың өздері ұстанған
діннің әсері бары тайға таңба басқандай білініп тұр. Ал Қазығұрт туралы
аңызда керісінше әмірге деген ынтықтық басым келеді. Айтпақшы, Әбілғазы
нұсқасындағы Бабыл жерінде қала соқты деген тұсқа көне Вавилонияның
Гильгамеш туралы эпосының жаңғырығы деп ескерте кеткенбіз. Әбілғазы
нұсқасында да дінге канша матастырғанмен сол Вавилонияның аты және аталып
тұр. Осының өзінен-ақ бұл аңыздың ислам діні пайда болудан әлдеқашан бұрын
шыққанын байқауға болады. Көне аңызды әрбір дін өз ыңғайына икемдестіріп
алғаны көрініп тұр.
Осы топан судың Қазығұртқа байланысты нұсқасындағы ерекшеліктерге
тоқталудан бұрын, барлық нұсқаларда айтылатын жайларды жиынтықтап, бір
ізбен баяндап еткен жөн секілді. Сонымен, Нұх пайғамбар кемесіне барлық
жануар мен жәндікті, тал мен шөпті немесе солардың дәнін (ұрығын) жұптап
жайғастырғанда кемеден орын берілмей қалғандары да болған. Соның бірі
шайтан. Бірақ шайтан кемеге кірудің жолын табады. Кемеге жануарларды айдап
кірерде шайтан есектің құйрығынан ұстап, кері тартып жібермей тұрған. Осыны
көрген Нұх: Әй, малғұн, неге тұрсың? Кір кемеге! деп айқай салады. Осы
сөзден кейін шайтан зып беріп кемеге кіріп кетеді. Нұх пайғамбардың: Сен
неге кірдің? деген сұрағына Өзіңіз: кір малғұн! деп менің атымды атап
бұйырдыңыз ғой — деп жауап береді. Пайғамбар қарсы келе алмай қалады. Ал
шайтанды кіргізбеудің мынадай себебі бар еді. Нұх пайғамбар барлық
өсімдіктің ұрығын жинастырғанда жүзімнің ұрығын таба алмай қояды. (Оны
шайтан ұрлап алған болатын). Барлық хайуанаттардан сұрап, еш нәрсе өнбеген
соң шайтаннан сұрайды. Жүзімнің ұрығына үш мәрте су құюды маған
тапсырсаңыз тауып берейін деп жауап қатады шайтан. Нұх келісім береді. Ал
кемеден шығып, ұрықтарды жерге шашып, өсімдік пен жеміс өсірер кезде шайтан
уәде бойынша жүзімді үш рет суғарды. Тек алғаш рет түлкі қанымен, екінші
рет жолбарыстың қанымен, үшінші рет доңыздың (шошқаның) қанымен суғарды.
Осының әсерінен арақ-шарап пайда болды. Оны ішкен адам алдымен түлкі болып,
өмірінде көрмеген адаммен ауыз жаласады, одан соң жолбарыс болып бар
дүниесін оңды-солды шашады, ал соңынан доңыз болып, еш нәрсемен ісі болмай
адамгершілік қасиеттерден жұрдай болады. Соңынан Нұх пайғамбар көп
азаптанып жүріп, жүзімді және екі рет суғарады. Оның бірі — пейіштегі
Ранжбибил бұлағының суы еді де екіншісі Салсабил бұлағынын суы болатын.
Осыдан барып шырын (сусын) мен мейіз пайда болады.
Міне шайтанның осындай шайтандық жасайтынын біліп, оны кемеге
отырғызбаудың амалын қарастырғанда ол өзінше айла жасап малғұн есектің
емес менің атым деп кемеге кіріп алған болатын. Айтпақшы, кемеге алғаш
кірген шегіртке (кейбір деректерде құмырсқа) дейді. Кеменің ішінде үш түрлі
хайуанат жоқ болыпты: доңыз, мысық, тышқан. Ұзақ жүрген кеменің іші әбден
ыласталғанда Нұх пайғамбар жаратқанға және жалбарынады. Ол пілдің арқасын
сыйпа деп нұсқау береді. Осы нұсқауды орындағанда пілдің тұмсығынан доңыз
түседі. Ол хайуандардың нәжісін жеп, кемені тазартады. Кемеден орын алып
алған шайтан шайтандығын жасамай жүрсін бе? Барып доңыздың арқасын сыйпаса
мұрнынан тышқан түсіп, ол қашып жүріп кеменің ағашын кеміріп, еденін
теседі. Осы жерден су атқылай бастағанда Нұх пайғамбар және жоғарыға
жалбарынады. Жоғарыдан: Бұл тышқанның ісі. Жолбарыстың арқасын сыйпала
деген нұсқау келеді. Жолбарыстың арқасын сыйпалағанда оның мұрынынан мысық
түседі. Түсе сала-ақ тап беріп, тышқанның көзін жойып, сазайын тартқызады.
Бірақ атқылаған су тоқтамайды. Енді Нұх пайғамбар айналасындағылармен
ақылдасады. Сонда жылан:
— Мен тесікті бекітіп, суды тоқтатсам не берер едініз? — деп сұрайды.
— Не тілесең соны беремін, — деп жауап қылады Нұх пайғамбар.
— Кімнің қаны тәтті болса соны беріңіз.
— Құп болады, — дейді әбден амалы таусылған Нұх пайғамбар. Жылан суға
сүңгіп кетеді де кеменің тесілген жерін тауып, тығын болып жата қалады.
Қалғандары кеме ішіне жиылған суды сыртқа төгіп, кемені судан тазартады.
Сонан соң тесікті мықтап бекітеді. Ал кеме тоқтап, бәрі жерге түскенде
жылан Нұх пайғамбардан өз уәдесін орындауды талап етеді. Нұх пайғамбар қай
мақұлықтын қаны тәтті екенін анықтау үшін масаға бұйрық беріпті. Маса
бәрінің қанын татып керіп, адам қанынан тәтті қан жоқ екенін байқап, осыны
баяндауға келе жатканда алдынан қарлығаш кездесіп қалады. Ол масаның адам
қаны тәтті екен деп жауап беруге келе жатқанын білген соң айла жасап:
— Онда менде бір жалап көрейін, тіліңді шығаршы, — депті масаға.
Маса тілін шығара бергенде қарлығаш оны тұмсығымен үзіп алып, маса
сөйлей алмай дүңгене болып қалады. Ол Нұх пайғамбарға келгенде қарлығаш та
соңынан келіп тұрған екен. Нұх пайғамбар масаның қырылдап тұрғанына қарап:
— Ей, саған не болған? Кімнің қаны тәтті екен? — деп сұрағанда қарлығаш
жұлып алғандай:
— Әлгінде ғана маған бақаның қанынан тәтті қан жоқ екен деп келе
жатқан. Кешігіп келгені үшін сіздің сұсыңыздан қаймығып сөйлей алмай тұр
ғой, — деп жауап беріпті маса үшін.
Нұх пайғамбар жыланға бақаны соруды бұйырады. Ал жылан болса
қарлығаштын адамға болысып, өзіне қастандық жасағанын сезіп, оған тап
бергенде тек кұйрығынын ортасын тістеп қалған екен дейді. Қарлығаштың
құйрығының айыр болуының себебі осы екен. Сол заманнан бері қарлығаш өз
ұясын үйге салып, адаммен бірге тұруға үйір болған екен. Ал жыланның үйдің
боғаты мен төбесіне өрмелеп жүретіні, сол баяғыда қарлығашта кеткен кегінің
есесін қайтармақ болған әрекеті.
Ұзақ уақыт жүзіп, кеме тау басына қайырлағанда енді айналадағы судың
қаншалықты тартылып, жердің құрғауын байқау үшін барлаушы жіберетін мезгіл
келеді. Сол кезде қарға: Мен барайын, — деп тілек білдіреді.
— Онда саған біреу кепіл болсын, - дейді Нұх пайғамбар.
— Мен кепілдік беремін, - дейді қораз.
Қарға ұшып кетеді. Су тартылған, тек айналада сасып жатқан өлексе көп.
Қарға осыларға мәз болып, келген жұмысын мүлде ұмытып кетеді. Кепілдік
берген қораз кеменің басына шығып, қанша айқай салғанмен қарға қайта
оралмайды. Осыған ренжіген Нұх пайғамбар қарғаны қарғайды, ал қораздың
қанатын қысқартып, ұша алмайтын етеді. Қораздың әлі күнге дейін биікке
шығып шақыруы — сол баяғы өзі кепіл болатын қарғаны іздеп жүргені болса
керек.
Нұх пайғамбар бұдан соң барлауға көгершінді жіберіп, тек жерге қонбауын
ескертеді. Бұл көгершін де өлексе қуып кетпесін деген сақтық болса керек.
Кеуіп қалған жер ғой деп қонған жері батпақ болып шыққан соң ол тез қайтып
келгенде тырнақтарындағы батпақты көрген Нұх көгершінді де жазалайды: оның
аяғының түкті болуы осы алған жазасы дейді жұрт. Енді барлауға ақ кептер
ұшады. Ол жерге қонбайды, айналаны түгел шолып, ақыры құрғақ жерге барып
қонады да қайтарда бір тал жапырақты тістей қайтады. Ақ көгершіннің аяғының
қызыл болуын азап суының сасығынан болған дейді. Нұх пайғамбар ақ
көгершінге риза болып: Сенің өмірің адамдармен бірге болсын, адамдар саған
үйінен орын берсін, — деп бата береді.
Міне, осыдан кейін барып Нұх пайғамбар мен оның серіктестері жерге
түсіп, жайғасады. Аңыздың осы бөлігінде араб-парсы аңыздарымен
салыстырғанда мынадай өзгешеліктер бар. Рабғұзида масаның қызметін атқарған
ара, адам қанын емес, етін жеуді талап етеді жылан. Оның үстіне қарлығаштың
қызметін айтқанмен құйрығының неге айыр екенін айтпайды (ең болмағанда
біздің қолымызға түскен нұсқада бұл жоқ). Әрине, кеменің тоқтаған тауы
жоғарыда айтқандай аласа болғанмен басқа тау — Жудда тауы.
Ал енді Нұх пайғамбардың кемесінің Қазығұртқа қайырлағаннан кейінгі
уақиғасы қазақ аңыздары бойынша былай өрбиді.
Кеме тоқтаған соң Нұх пайғамбар қасындағы серіктестерімен жерге түсіп,
өздерімен бірге аман сақтап қалған хайуандар мен жануарларды өріске
жіберіп, алып келген тұқымдарын жерге сеуіп, жаңа өмірді бастайды. Бұл енді
рухани арылудан (тазарудан) кейінгі жаңа өмір. Осы өмірдің өркендеуі туралы
халық арасында сақталып қалған талай-талай жырлар бар. Белгілі жазушы
Шерхан Мұртаза өзінің Егемен Қазақстан газетінде жазған мақаласында Нұх
пайғамбардың кемесі қайырлады-ау деген өзге таулар туралы поэма бары-жоғын
білмейтінін, ал Қазығұрт туралы поэма бар екенін айтады. Рас, өзге таулар
туралы поэма (халық жаратқан көне туынды мағынасында) бары-жоғы бізге де
белгісіз, тек Арараттың арғы-бергі бетіне барып жүргенде ешкімнен есіте
қоймадық, ал Синай тауына байланысты эпос бола қойса оны еврей ағайындар
әлдеқашан-ақ бүкіл әлемге таратып үлгіретін еді.
Қазығұрт тауы туралы поэма (Шәкеңнің сөзімен алып отырмыз) біреу емес,
екеу. Оның екеуі де ешжақтан келген емес нақ осы таудың өз баурайында
өмірге келген. Өйткені, оларды қанша балталасаң да Қазығұрттан бөліп әкете
алмайсың. Соның бірі төрт түлік туралы. Әрі ол ешқандай діни немесе қияли
коспасы жоқ таза халықтық ұғымдағы өмірдің өз талабымен, өмірдің өзіне
бағышталған туынды. Бұл жырда қоғамдық дамудың (общественное развитие)
нышаны жатыр, казақ дүниетанымының негізгі темірқазығы қағылған.
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған.
Топан суда бір бота жатып қалып,
Ойсыл қара деген сөз содан қалған.
... Топан суда бір құлын жатып қалып,
Қамбар ата деген сөз содан қалған.
...Топан суда бір бұзау жатып қалып,
Зеңгі баба деген сөз содан қалған.
... Топан суда бір қозы жатып қалып,
Шопан ата деген сөз содан калған.
Міне, жыр осылай жалғасып кете береді. Ең алдымен қазақ халқына етене
жақын төлдер аталады. Әрі осы төлдердің ең алғашқы ұрпақтары аталады. Қазақ
арасында, тіптен, осы жырларды есітіп-білмеген кісілердің өзі халық арасына
кең тараған Жылқының пірі Қамбар ата, Түйенің пірі Ойсылқара, Қара
малдың пірі Зеңгі баба деген нақылдарды жаксы біледі. Ондағы Қамбар ата,
Ойсылқара, Зеңгі баба, Шопан ата деген сөздерді құрметпен, ілтипатпен атап,
қағазға түскенде үлкен әріппен жазады. Осы жерде егер төрт түлік малдың
пірлері, атасы (родоначальники) осылар болса неге сол аттарымен аталмай
басқаша аталады деген сұрақ тууы мүмкін. Міне, бұл жырлардың өте ертеден
келе жатқанын да дәлелдейтіні осы тұс. Дәл осы жерде біз халық ұғымындағы
ислам діні келуден әлдеқайда бұрын пайда болған тотемизм мен шаманизм
нышандарын байқаймыз. Ерте кездегі адамдардың өздері қасиетті санайтын
заттар мен мүліктерінін атын атамайтынын еске аламыз. Мысалы, қазақ ішінде
қасқырды көбіне ит-құс деп атайтын әдет бар. Өйткені, қасқырды қасиетті
жануар деп түсінеді. Бұған көне аңыздардағы Көкбөрі туралы ұғым әсер
еткен болуы мүмкін. Тіптен, қасқырды түркі халқының ата-тегіне
байланыстырады емес пе сол аңыздар. Осындай ұғым өзге халықтарда да бар.
Сонау Қиыр Солтүстікте жатқан Саха халқы аюдың атын атамайды. Кім біледі,
біздің қазақ әйелдерінің күйеулерінің туыстарынын атын атамайтын әдеттері
де сол заманнан қатар келе жатқан ғұрып шығар. Басқа жақты анық біле
бермеймін, ал осы Қазығұрт маңында соңғы кездерге дейін әйелдер осы төрт
түліктің аталарының атын тіке атамайтын. Мұнда да үлкен сыр жатса керек.
Ал Қазығұртқа байланысты екінші жыр — таулар соғысы. Бұл тіптен де
Қазығұрттың өзіне ғана тән дүние. Оның үстіне оның өмірге келуінің өзі де
заңды құбылыс. Өйткені, Қазығұрт батыс Тянь-Шань тауларының батысында
жекеленіп жатқан тау. Шығысында төбесінен қар кетсе де мұз кетпейтін Қаржан
мен Өгем тауларының шыңдары желкесінен қарап тұр. Нұх пайғамбардың кемесі
осы шыңдардың біріне тоқтамай неге аласа ғана тауға тоқтады деген заңды
сұрақ туатыны айдан анық. Себебі Қазығұртты әлгі шыңдардан Өгем қойнауы
ғана бөліп тұр. Міне, дана халық мұның да жауабын тауып, үйлестіре койған.
Бұл туралы да жыр бар.
Нұх пайғамбардың кемесі енді біздің төбемізге тоқтайды деп
көкіректерін керіп, масаттанып тұрған биік шыңдарға тоқтамай Қазығұртқа
келіп тоқтағанда әлгі алып таулар Қазығұртқа қарсы соғыс жарияламақ
болыпты. Осыны есіткен Қазығұрт бар әлемге жар салып:
Ордабасы ұлыма айт,
Қызылсеңгір қызыма айт, — деп бастаған өлеңінде Қазығұрт тауының батыс
жағындағы кең далада нақ өзі сияқты жекеленіп тұрған таулардың бәрінің атын
атап барып, ең соңында Қыныраққа бар да қайт, — деп бітіріп жеті тауға
елші жұмсайды. Осыны есіткен әлгі соғысқұмар таулар тез-ақ ниетінен қайта
қояды. Ал Қазығұрттың осы көмекке шақырған ұл-қыздары мен бауырлары атанған
таулардың бәрі аласа таулар. Оның үстіне сол аймаққа қасиетті саналатын
таулар. Мысалы, қазір Ордабасы тауын білмейтін адам жоқ біздің елімізде.
Тіптен, біздің еліміз түгілі көрші елдердің президенттері де келіп, тағзым
етіп кеткен қасиетті орын. Ал Мансары тауын жергілікті тұрғындар осы күнге
дейін Мансар әулие деп құрмет тұтады. Сол жердің бір қасиетті сыры бар
деп жаңбырлы-бұлтты күндері қасына көп жолай да қоймайды. Тіптен, соңғы
жылдары бір жаңбырлы күні сол таудың бауырына өрмелемек болған әскерилердің
машинасының таңғажайып оқиғаға ұшырағанын әлі айтып жүреді. Осылардың
ішінде шеткерірек жатқаны — Қынырақ. Әлгі жырдың бір нұсқасында Қыңыраққа
бар да қайт деп айтылса екінші нұсқасына қайтарыңда Қыңыраққа бар да
қайт деп айтылады. Аңыз бойынша өз аты ең соңында айтылғандықтан, әрі
көзге ілмегендей болып бар да қайт дегеніне шамданып Қынырақ қыңырайып,
шеткерірекке барып орналасыпты дейді. Дегенмен осы Қыңырақ тауының басқа да
бір сыры бар. Бұрынғысын біз біле бермейміз, кешегі фашистермен болған
соғыс жылдары мен соның алды-артында ауыл-ауылдың бәрінде су диірмен
болатын. Сол диірмендердің негізгі құралы — диірментас. Осы диірментастар
тек Қыңырақ тауының тасынан жасалатын. Ауыл қанша алыс болса да күндеп-
апталап жол жүріп барып, диірментасты сол таудың тастарынан қиып әкелетін.
Кезінде біз іргедегі таудан қимай сонау ит арқасы қияннан (әрине, қашықтық
өлшемі балалық шақтағы түсінік қой) барып тас қиятынына таң қалатынбыз.
Қазіргі ұғыммен бұл онша қашық жер емес. Бірақ қазір бізді ойландыратын
таудың аты. Әрине, оны қыңырату деген сөзден шықты деу шындыққа жанаса
бермейді. Ал тарихқа жүгінсек көне түркі тілінде қыңырақ деген атау бар.
Ол әрі қарудың атауы. Осыны көптеген ғалымдар әр түрлі жорамалдап жүр.
Академик Радлов түркілердің жалпақ қылышы деген түсінік берген. Осы тұжырым
дұрыс болса таудың аты осы қарудын атына байланысты шығуы әбден мүмкін.
Өйткені, қаруды жанығанда (қайрағанда) кез келген тасты қайрақ ету көңілге
қонбайтын нәрсе. Ол үшін тас әбден қатты, нығыз (плотный) болуы қажет қой.
Міне, таудың аты тасының осы қасиетіне байланысты қыңырақты жанатын тасы
бар тау деген мағынада Қынырақ аталып кетуі әбден мүмкін.
Осы арада кейін қайта оралып жатпау үшін халық аңыздарының негізінде
жазылған Оғызнама кітабына да бір тоқтала кетейік.
Оғызнама кітабының айтуынша Иафеске түріктердің әдет-ғұрыпы бойынша
лақаб ат беріледі. Лақабы — Олджай хан (Олжа хан). Оның иелігіндегі
жерлердің шекарасын Түркістан аймағында дей келіп, жаз жайлауын Инант-
шахардың (кейбір әзербайжан ғалымдары осы қаланы қазіргі Аягөздің маңында
болу керек дейді) маңындағы Ортаг пен Куртаг, ал қыс қыстауын Барсук
(Борсық) пен Қарақұм деп көрсетеді. Оның үстіне осы аймақта Талас және Кәрі
(көне) Сайрам дейтін екі қала бар екенін айта келіп, Олджай хан өз астанасы
етіп әрі үлкен, әрі алтынмен апталған қырық қақпасы бар Сайрам каласын
таңдағанын айтады. Ал сол көне Сайрам Қазығұрттың етегіне жайғасқан. Осы
Иафестен тараған ұрпақтан Оғыз хан туылғанда оның жері Талас пен Сайрамнан
бастап Бұхараға дейінгі жерлерді алып жатты дейді осы көне кітаптар. Ал
Қазығұрт тауы болса осы аймақтың дәл ортасында. Әрі ерекшеленіп тұр.
Енді осы әлемдік топан су мен Нұх пайғамбардың кемесіне байланысты
аңыздардың басқа елдердегі нұсқалары мен соңғы жылдары соған байланысты
жасалған әрекеттер мен зерттеулерге де бір зер салып өткен жөн секілді. Ең
алдымен осы Топан су дегеннің өзі болған ба, жоқ па? Ғалымдар болған дейді.
Болғанда біздің жыл санауымыздан бұрынғы 2369-жылы болған дейді. Кейде
тіптен, соны тура сәуір айының 2-күні болған деп көрсетеді. Бұл ғалымдардың
Топан су жөніндегі болжамы, ал онда Нұх пайғамбардың кемесі болған-
болмағанын анықтау үшін дәлел керек. Міне, сондықтан да ғалымдардың Нұх
пайғамбардың кемесін іздегендегі негізгі мақсаттары сол Топан судың
болғанын дәлелдей түсу. Егер Нұхтың кемесі сол кезбен сәйкес келетін болса
онда ол қазіргі жыл санауға шаққанда бұдан 4367 жыл бұрын болған оқиға (біз
1998-жылдын есебімен алып отырмыз). Осы жерде айта кететін бір мәселе — осы
Топан судан аман қалған кеме жөніндегі аңыздар өте ерте заманда-ақ хатқа
түскен. Бұл жөнінде біздің дәуірімізге дейінгі үшінші ғасырда өмір сүрген
вавилон оқымыстысы Беросус (кейде Берос деп жазады) алғаш рет жазған болса,
соңынан төрт ғасыр еткен соң белгілі көне дүние тарихшысы Иосиф Флавий
жазып кеткен. Осы ғалымдардың екеуі де кеменің қайда жасалып, қайда
тоқтағанын өздерінше дәл көрсеткен. Соларды салыстырып көрсек Араратқа
сәйкес келеді-мыс.
Нұх пайғамбардың кемесі мен Топан су туралы аңыз Христиан дінін
ұстаушылардың діни кітабы Библияда айтылған. Соның Ветхий завет дейтін
бөлімінде құдайдың бұйрығымен әрі тікелей жоспарымен жасалған кемеге Нұх
пайғамбар үй-ішімен жайғасады. Біз жоғарыда — осы тараудың алғашқы
жолдарында кеменің қалай жасалып, қалай жүзіп, қалай тоқтағанын баяндап
өткенбіз. Тек сол баяндауда өзімізге тән шығыстық вариантын айтып едік, ал
Библияда бұл мәселе өзгешелеу айтылады: кемеге Нұх пайғамбар әйелімен
және оның үш баласы әйелдерімен ғана отырған. Кемеге артылған жануарлар мен
жәндіктердің жеті жұбы таза (чистый), жеті жұбы ыпылас (нечистых)
болған. Кеменің өзі үш қабатқа бөлініп, төменгі қабатында жануарлар
жайғасып, ортадағы қабатқа азық-түлік пен жем-шөп жайғастырылып, ал жоғарғы
— үшінші қабатына Нұх пайғамбардың отбасы жайғасқан. Библияда кеменің
көлемі де дәл көрсетілген: ұзындығы 157 метр, көлденеңі 26 метр, биіктігі
16 метр (осы бір ұзындығы футбол алаңынан да ұзақтау сандарды еске
сақтаныз. Өйткені, кейінгі келтірілген өлшемдерді салыстыруға қажет
болады). Мұнда да қырық күн жаңбыр жауады, судың деңгейі жүз елу күн бойы
бір қалыпты болып тұрып, содан соң ғана тартыла бастайды. Ақыры жетінші
айдың 17-жұлдызы күні кеме бір тауға тоқтайды. Христиан дініндегілердің
қасиетті кітабы осы тауды Арарат тауы деп көрсетеді.
Міне, осы оқиғаға байланысты, әсіресе, Арарат тауына байланысты соңғы
кездері мерзімді баспасөзде кең етек алған хабарлар мен болжамдардың
бірқатарына тоқталып өтейік. Жұрттың айтуына қарағанда Арараттың төбесінде
жатқан кеменің қалдығын тұңғыш көрген адамдар орыс ұшқыштары Заболоцкий мен
Лесин екен. 1916-жылы осы екі ұшқыш-лейтенанттар барлау жасап жүріп, таудың
үстіндегі бір белгісіз нәрсеге көңіл аударады. Әрі ол кемеге ұқсас зат
көлдің ішінде жатады. Осы хабарды есіткен бөлім командирі (сол кезде бұл
маңда яғни Арарат тауынан қырық шақырым жерде Ресейдің 3-авиация полкінің
әскери-барлау базасы орналасқан екен) Александр Коор Ресей патшасы Николай
ІІ-ге арнайы хабар жібереді. Патша (ол да бала кезінен Нұх пайғамбар туралы
аңыздар есітіп өскен ғой, тіптен, осы кемені іздеушілердің бәрі де бала
кезінен осы аңыздарды құлағына құйып өскен, сондықтан да кеме туралы сыбыс
шықса елең ете қалатын жандар екені анық қой) тез арада арнаулы топ құрып,
зерттеушілер жіберуді міндеттепті. Сол 1916-жылдың жазында бір тобында 50
солдат, екінші тобында 100 солдат бар отряд Арараттың екі тұсынан жорыққа
аттанған. Ақыры олар алғашқы 4800 метрлік биіктікте жатқан кемені тауыпты-
мыс. Тек тауып қана қоймай оның іш-сыртын өлшеп, жасалған құрлыс
материалдарын да тексеріп шыққан. Кемеге пайдаланылған қстындардың диаметрі
60 см жететін олеандр ағашынан жасалып, қазіргі лак сияқты бір қоспалармен
бояп тасталған болып шығады. Солдаттар кеменің қабырғасын бұзып, ішіне
кіргенде үлкенді-кішілі көптеген бөлмелерді көреді. Бұл топтың адамдары
жылдың он бір ай бойы мұзға құрсалып жатқандықтан кеме шірімей аман
сақталған деп топшылап, жорықтан қайтқан күні-ақ патшаға хабар жібереді.
Николай патша кемені қалайда төменге түсіріп, астанаға алып кету үшін
экспедииия ұйымдастырмақ болып шешім қабылдапты, тек басталып кеткен
революция бұл ойын іске асыруға мүмкіншілік бермеген.
Ал енді екінші хабарға тоқталайық. Бұл да орыс ұшқышы, бұл да
лейтенант. Тек фамилиясы өзге — Росковицкий. Осы ұшқышпен жасалған интервью
1939 жылы Американың Калифорния қаласында шығатын Нью Эден Мэгэзин
журналында жарияланған. Сол интервьюде былай жазылған: Мен оның үстінен
бірнеше рет айналып ұшып өттім. Ол көлемі жөнінен қаланың бір орамындай
(квартал) немесе қазіргі әскери крейсер секілді еді. Ол көлдің жағасында
төрттен бір бөлігі суға батып жатты. Оның корпусының бір жағында біртіндеп
алынып тасталған ағаштардың орыны білініп тұрды, ал бортында көлемі алты
метр келетін төрт бұрышты есіктің орны үңірейіп тұрды. Бұл мені ерекше таң
калдырды. Өйткені, қазіргі кемелердін өзінің мұндай үлкен есіктері болмайды
ғой (Комсомольская правда, 20 ақпан, 1998 жыл). Бұдан ары оқиға былай
суреттеледі. Росковицкий көргендерін капитанына айтады, ал ол бұл Нұх
пайғамбардың кемесі болар деп тұжырым жасап, патшаға рапорт жібереді де
тауға Росковицкийдің өзін қосып, инженерлік ротаны аттандырады. Бір айдан
кейін бұлар кемені табады. Бәрін зерттеп шығып, қорытындыларын Петербургқа
жібереді. Росковицкий өз интервьюінде есте қалғандарын былай деп айтады:
Кеменің іші көптеген бөлшектерден тұрады. Кейбірі ұсақ болғанмен екінші
біреулері төбесі биік әрі кең болатын. Ағаштары воск секілді затпен
майланып тасталған, ал кеме құрылысы аса жоғары біліктілікпен жасалған.
Мамандардың анықтауы бойынша кеме кипарис тобына жататын суға шірімейтін
олеандр ағашынан жасалған екен. Міне, бұл жолы да кейбір ғана қосымшасы
болмаса жоғарыдағы мәліметтер түгел қайталанған, тек мұнда бәрін тындырған
Росковицкий болып шыққан. Оның үстіне бұл болжам бойынша Петербургке
аттанған хабаршылар тек қана революцияның үстінен шығып қана қоймай тура
барып Лев Троцкийдің қолына түскен. Ол хабаршылардың (курьеры) өзін атып
тастап, бүкіл жасалған қорытындылар мен алып келген айғақтарды жойып
жіберген. Осы жерде барлық документті жойып жіберген Ленин-Сталин немесе
солардың басқа бір серігі болмай Троцкийдің дәл өзі болуында да бір сыр
жатқан секілді. Троцкий — еврей, демек иуда дінінің өкілі. Ал орыстар бұл
кемені христиан діндегілерден басқаларға жолатқысы жоқ. Сондықтан да дәл
қазіргі кезде бізді христиан дінінің қасиетті мүлкі – Нұх пайғамбардың
кемесіне әдейі жолатпай отыр деп ислам дінін ұстанатын түріктерге қарсы
байбалам салып жүр (Түркия бұл аймақты казіргі кезде курд қозғалысына
байланысты бөтен жұртты жіберуге болмайды деп жауып тастаған. Бұл —
адамдардың өміріне қауіп төнетін жағдай. Ол туралы біз соңырақ айтамыз).
Нұх пайғамбардың кемесін көзімен көргендердің бірі деп куәге тартылып
жүргендердің бірі Джордж Хагопиан. Бұл куәнің айтуы бойынша 1905-жылы он
жасар немересі Джорджды ертіп, атасы Арарат тауына көтерілген екен. Ол
кезде мен таудың етегіндегі ауылда тұратынмын, — деп еске алады Хагопиан. —
Біз атам екеуміз жоғары қарай ұзақ көтерілдік. Бір кезде сол қол жағымызда
төменде жатқан түрі үлкен кемеге ұқсайтын бірдеңе көрінді. Оның бүкіл
денесін қар көміп жатыр, ал төбесінде ұзынша тесік көрінеді. Атам мені
демеп бір мұз жартасының үстіне шығарды, сол жерден секіріп кегленің үстіне
түстім. — Атамның маған: Бұл қасиетті кеме, ал адамдар мен жануарлар
әлдеқашан шығып кеткен мұның ішінен, — деген сөздері әлі есімде. Біз
ауылға қайта оралғанда мен балаларға көргенімді айтып мақтана бастап едім,
олар келемеждей жөнелді. Сүйтсем, олар мен барған жерге әлдеқашан-ақ барып,
көріп қойған екен. Хагопиан 1972-жылы қайтыс болған. Өкінішке орай ол
топографиядан сауаты шамалы болғандықтан картадан қай жерге барғанын
көрсетіп бере алмаған, ал оның өзін қатыстырып экспедиция ұйымдастыруға —
қаржы тапшылығы қол байлау болыпты. Бірдеңені бастаса түбіне жетпей
қоймайтын ғалымдар осы Хагопиан айтқан әңгімелерді жазып алған таспаны
алдағанды айқындайтын (детектор лжи) машинаға салып, анализ жасап
көргенде детектор: Хагопианның айтқанының бәрі рас деп тұжырым жасапты-мыс.
Нұх пайғамбардың кемесі туралы және бір хабарды жұртқа жария еткендер —
Түркия әскерилері дейді кейбір жазбаларда. 1959-жылдың жазында барлау
мақсатымен Араратты айналып ұшып жүрген Түркия ұшқышы А. Куртис таудың
бауырында жатқан кеменің қаңқасын көреді. Бірақ түсірілген сурет бойынша
(фотография) өлшегенде бұл кеменің көлемі Библиядағы кемеден әлдеқайда
үлкен болып шығады: ұзындығы — 167 метр, ені — 50 метрден кеңдеу, ал
биіктігі Библиядағы сияқты 16 метр. Келесі жылы 428-звеноның ұшқышы
капитан Грегор Шаингхаммер Арараттың үстінен ұшып бара жатып жерге мынадай
хабар береді: Үлкен жүк вагонын немесе баржаны көріп тұрмын... (Вижу
огромный товарный вагон или баржу...). Сол жылы-ақ түрік әскерилері
экспедиция аттандырып, жартылай мұзға батып кеткен кемені тауыпты. Сол
экспедицияға қатыскан біреудің айтуынша кеменің қабырғасына солдаттар
динамит қойып, қопарылыс жасапты. Осы арқылы пайда болған тесіктен ішке
кіргенде онда үйіліп жаткан шіріген ағаштан басқа ешнәрсе таппапты.
Міне, осы кезден бастап мерзімді баспасөзде түрік үкіметі
христиандардың қасиетті мүлкін жұрттан жасырып келеді деген қауесет қаулап
жүре береді. Осыған ерегіскен кейбір жандар Арараттың төбесіне қалайда
шығып, кемені көруге барынша әрекет жасай бастады. Солардың бірқатары
Араратқа көтеріліп те жүр. Мысалы, 1984-жылы Рон Вьят Араратқа шығып,
кемені тауып, тасқа айналған ағаштың бірнеше кило үгіндісін сындырып алып,
контрабанда жолымен Нью-Йоркке апарып, жұрттың көңілін аудару үшін көрмеге
қояды. Түркия үкіметі мұны ұлттық заңдылықты бұзудың өрескел әрекеті деп
жариялап, Араратқа жасалатын ресми экспедицияның бәріне тыйым салып
тастайды. Дегенмен, Вьят 1985-жылы Дэвид Фесолдпен бірге Араратқа және
көтеріледі. Бұл жолы экспедиция ара қашықтықтары бірдей етіп қағылған темір
құрсауларды көріп, мұның Нұх кемесі екеніне анық көзіміз жетті деп
есептейді. Сол жолы кеменің көзге көрінбейтін астыңғы жағын радиолокация
әдісімен тексергенде радардың экранында бес қатар киль анық байқалады. Бұл
шторм кезінде кеме дауылдан қорықпайды деген сөз. Осы әдіспен кеменің ішкі
жағын да тексеріп, макетін сызады. Бірақ бұлар түрік ұшқыштары келтірген
көрсеткіштермен сәйкес келмейді. Сондықтан да түрік ұшқыштарының тапқан
нәрсесі туралы батыс баспасөзі: Олардың 1960 жылы не тапқаны әлі күнге
дейін жұмбақ күйінде қалып отыр — дегеннен басқа ешнәрсе айта алмайды.
Нұх кемесін табу үшін он бес жыл бойы тынбай әрекет жасап жүрген және
бір азамат италияндық химик Анджело Палего. Ол 1985-жылы тамыз айында алғаш
рет Араратқа келіп, бірден кемені көре қоймақ болған. Бірақ қасиетті
саналатын кеме бірден көзге оп-оңай көріне қойсын ба — химикті жиһанкезге
айналдырып бес жыл сарсаңға түсірген. Осы аралықта Палего бес рет
экспедиция ұйымдастырған. Солардың бірінің қатарында Эверестке тұңғыш
шыққаны үшін ұлы альпинист деп аталып кеткен Рейнхольд Месснер болыпты.
Ақыры, 1989-жылы 11-шілде күні 4300 метр биіктікте Палего бірі мен бірі
қатар жатқан (параллельно) екі мұз жарығына (трещина) кез болады. Әрі олар
түзу төртбұрыш жасап жатыр екен. Бұл табылған олжа мұзартта (ледник)
жатқандықтан оған жетіп, ұстап көруге мүмкіншілік болмайды. Дегенмен мұздың
ішінен анық байқалған секілді (сковь льда). Дұрыс төртбұрышты өлшегенде
100x25 метр болып шығады. Тапқан заттарының алып көлемі жөнінде осыдан
қорытынды жасайды. Палего өз болжамдарын былай жасаған: 1848-жылы қар
еруінің салдарынан мұзда жылым пайда болып, өзі де сейсмикалық қауіпті
өңірде тұрған Арараттың бойына су құйылып, қопарылыс болған. Соның
салдарынан кемені құрсап тұрған мұзарт екі айырылып 100 және 55 метрлік
бөлшектерге бөлініп кеткен. Үлкен бөлшек 4300 метрлік биікте қалып қойған
да кіші бөлшек жылжып дәл сондай биіктікте тоқтаған. Палего өзі көрген
бөлшекті 100 метрлік үлкен бөлшек деп есептейді. Сонынан 55 метрлік кіші
бөлшек және екіге бөлініп, төмен жылжып, 4065 метрлік биіктіктегі Паррау
шыңына тұрақтаған. Палего Нұх пен балаларының каютасы осы кіші бөлікте деп
есептейді.
Бірақ осы жұмбақты шешуге басқа бір себеп кедергі болды. Ол тау
массивінің шығыс бөлігін өз ықпалында ұстап отырған курд қозғалысшыларының
әрекеті еді. Курдтар итальяндық ғалым мен оның серіктерін кепілдікке алып,
жиырма жеті күн бойы ұстап отырған. Дегенмен Палего курд жасақтарының
командирін үгітіне көндіріп, қарулы адамдарын қосып беріп, қарауылдап
жүргеніне көніп, Агора қойнауына (ущелье) рұқсат алады. Осы жолы түсірілген
кинопленка соңынан сенсация жасайды — пленкадағы көрінген денелерді
ғалымдар Палего айтқан екі кіші бөлшек деп бағалапты. Бар қалған өмірін осы
кемені тауып зерттеуге бағыштаған Палего қалайда Араратқа қайта баратынын
айтатын көрінеді.
Енді соңғы кезде осы кеме жөніндегі әңгімелердін қайта қозғалып, өрши
түскеніне себеп болған жағдайға тоқталайық. Бұл АҚШ барлаушыларының
әрекетіне байланысты болған оқиға. 1949-жылы Түркия үстінде ұшып жүрген
американдық шпион-самолет көзінің бір қиығын салып, сол кездегі КСРО
аумағын зерттеумен болады. Солардың бірі Арараттың батыс ылдиында жатқан
белгісіз бір затты байқап ұзақ тексереді. Ақыры оның Америкаға қауіп
төндіретіндей қауқары жоқ екеніне көздері жетіп, мүмкін мұз бен қар
үйіндісі және белгісіз бір көлеңкелер екеніне күмән келтірмей жайына
қалдырады. Бірақ жетпісінші жылдардағы жетіле түскен самолет-шпиондардың
аса қуатты фотоаппараттармен түсірген суреттерінде әлгі құпия бейне қайта
көріне бастайды. Сол суреттерге қарап белгісіз бейненің ағаш бұйымдарын
анықтап, оның өзінің алып кашалоттың қаңқасына немесе кемеге ұқсайтынын
байқаған. Осы белгісіз бейнені Арарат аномалиясы деп атап, енді жердегі
кетіп бара жатқан машинаның номерін анық көрсете алатын КН-9 және КН-11 жер
серіктері арқылы бақылап отырған. Ал осы бақылаудың қорытындысы — әскери
құпия. Белгісіз бейнеге қайта көңіл бөлінудің себебі — 1978-жылғы жер
сілкінісі болса керек. Осыдан соң кеменің денесі мұз құрсаудан әжептеуір
деңгейіне дейін босанып, көзге анық көріне бастаған көрінеді. АҚШ
әскерилері қанша құпия ұстағанмен еміс-еміс хабар ғалымдардың құлағына
шалынған соң олар үкіметтен осы суреттерді жария етуді талап ете бастаған
көрінеді. Ақыры АҚШ қорғаныс министрлігінің барлау бөлімшелері ғалымдарға
бірнеше суреттерді берген (Бұл суреттер 1949-жылы америка самолетінен
түсірілген және 1987-жылы Түркия әуе күштерінің түсірген суреттері). Оған
қоса эксперттер жазған мынадай қорытынды қосыла жіберіліпті: Аномалияның
координаттары: 3942І10ІІС04416І130ІІВ. Теңіз бетінен деңгейі 4000 метрдей.
Аномалия Арарат биіктігін құрсап жатқан мұзарттың (ледник) шетіне
орналасқан. Мүмкін, бұл көп жылдан бері әбден нығыздалып қалған қар мен мұз
үгінділері болуы. Ең соңғы түсірілген суреттерді беруден американ әскери
орындары бас тартқан. Дегенмен 1997-жылы Вашингтон пост газеті ЦРУ
қызметкерлерінің өз көздерімен көрген суреттер туралы айтқандарын жазған.
Мұнда және де белгісіз бейнені кемеге балайды. Белгілі зерттеуші әрі жазушы
Чарльз Берлиц соңғы кезде Араратқа жасалған экспедицияға жол нұсқаушылық
қызмет көрсеткен (проводник) Арслан дейтін мырзадан интервью алыпты. Мен
соңғы 50-60 жыл төңерегінде Нұх кемесін көргендердің саны өте көп екеніне
сенімдімін, — дейді Арслан мырза. — Ол шынында да жұрт болжамдап жүрген
мөлшерде — Ахора қойнауының оң қол жағында екі мың метр биіктікте жатыр.
Міне, соңғы кездерде шет елдерде Нұх пайғамбардың кемесі туралы у-ду
туғызған әңгімелер осылар. Осылардың қайсысы шындыққа жанасатынын,
қайсысының ойдан шығарылған қисын екенін сол әңгімелердің авторларынын
арына салудан басқа амал жоқ. Дегенмен, шет елдіктердің осы әрекеттеріне
ризашылық білдірмеуге да амалың жоқ. Өйткені, олар әрекет жасап жатыр,
болмаса да болдыруға тырысуда. Ал біз болсақ барымыздың өзін қадірлемей,
ізденудің орнына басқа біреулерге апарып жабыстырамыз. Мысалы, Жас алаш
газеті 1998 жылғы ақпан айындағы бір санында Нұх пайғамбардың кемесі туралы
мақала жариялап, тіке апарып христиан дінін ұстаушылар мен Араратқа таңып
қоя салған. Келтірген дәлелдерінің өзі де кісінің күлкісін келтіреді. Біз
діни кітаптарға сүйендік дейді. Қай кітап сонда? Библия ма? Библия мұны
атам заманда-ақ айтып, кесіп-пішіп қойған еді ғой. Содан бергі ғалымдардын
әрекеті сол догманы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазығұрт тауы жөніндегі ең көне мәлімет әйгілі Нұх пайғамбардың
кемесінің әлемді топан су басқанда бір таудың басына қайырлап, аман қалуы
туралы аңызда айтылады. Бұл жөніндегі жыр қазақ арасына кең тараған, көне
дүние. Осы ұзақ жырдың ең болмаса алғашқы екі жолы:
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған, —
деген сездерді есітпеген қазақ азаматы кемде-кем шығар. Осы бір аңыз сарыны
қолына қалам ұстаған көптеген азаматтардың шығармаларына арқау болған.
Тіптен, арыға бармай-ақ, беріден қайтарғанның өзінде Валерий Брюсов
Қазақтың Пушкині деп атаған Мағжан Жұмабаевтың көне Тұран өңірі мен
Түркістан туралы жазған ұзақ ода-жырында түркі әлеміндегі атақты жерлердің
бәрін тізіп келіп былай дейді:
Балқашты баурына алған Тарбағатай,
Жоталы жер кіндігі — Памир, Алай,
Қазығұрт қасиетті тау болмаса,
Топанда Нұх кемесі тоқтар қалай?
Ежелден жер емес ол қарапайым
Білесің тарихты ашсаң Тұран жайын.
Тұранға қасиетті құмар болған,
Ертеде Кей-Қысырау мен Зұлқарнайын.
Мағжан ақын осы толғауында түркі жері мен елін мадақтай келіп, Афрасиаф
пен Фарабиді, Сыр мен Әмуды мадақтайды. Жоғарыда келтірілген осы үзіндідегі
Кей-Қысырау мен Зұлқарнайынға біз сонырақ тоқталармыз. Қазірше Нұх
пайғамбар мен Қазығұртқа оралайық. Айтпақшы, Қазығұрт туралы біздің
мезгілімізде кітап жазған қаламгер Сәуірбек Бақбергенов ағамыз болатын. Ол
кісінің Қазығұрттың басында кеме қалған деген кітабы көпшілікке кеңінен
таныс. Ал осы ғасырдың басында көбірек қалам тартқан ғалым — әйгілі
шығыстанушы, академик Әбубәкір Диваев болатын. Ол кісінің еңбектері сол
кездегі Ресей басылымдарында жиі жарияланған.
Иә, сонымен әуелі Нұх пайғамбар туралы.
Нұх пайғамбар туралы аңыздар әлемге ең көп тараған аңыз. Дүниенің төрт
түкпірінде бұл аңызды білмейтін ел жоқ. Әсіресе осындай аңыздар өзен
арналары мен теңіз жағалауын жайлаған елдерде кең тараған (Вавилония,
Мексика, Греция, Индия, Австралия, Меланезия, Океания аралдары т.б.). Бұл
жерде біз топан су туралы айтып отырмыз. Немесе Нұхты (Нойды) есітпеген ел
көп болуы мүмкін, ал Топан су туралы аңыз көпшілік елде бар. Ал өздерін
өркениетті санайтын елдердің бәрі Нұхтың атын біледі. Әрине, діні мен
дүниетанымына байланысты әркім өзінше атайды, өзіне тартады.
Осы жерде өркениетті елдің ең алғашқы тасын қалаған Нұх пайғамбар
жөніндегі мәселені бірде Нұх деп, бірде Ной деп қосарластырып жатпай басын
ашып алайық.
Библия аңыздары бойынша бұл пайғамбардың есімі — Ной. Ол қырық күн,
қырық түн толассыз жауған жауыннан жер жүзін топан су басқанда өз кемесінде
әйелі және Сим, Хам, Иафет деген үш баласымен аман қалып, су тартылғанда
кемесі бір тауда қайырлап, содан барып кейінгі жан-жануар мен өсімдік әлемі
пайда болады. Міне, осы тауды иуда дініндегі ағайындар Синай тауы десе,
Христиан дініндегі ағайындар Арарат тауы деп болжамдайды. Дегенмен осы
библиялық аңыздың өзі бұрыннан келе жатқан көне аңыздың қайталамасы ғана
екенін де еске салып кеткен жөн. Ғалымдардың тұжырымдамасы бойынша Библияға
енген бұл аңыз көне Вавилонияның Гильгамеш туралы эпосындағы сарынның
қайталамасы. Міне, Ной пайғамбар туралы аныздағы деректер осылай. Осы аңыз
дүние жүзіне көп тарап, әлемдік өркениетті дәуірдің (мировая цивилизация)
басталуын осылардың есімімен байланыстырады.
Енді Нұх пайғамбар туралы аңызға келейік. Біріншіден, Библиядағы Ной
қазақ аңыздарында Нұх деп аталған. Екіншіден, Нойдың үш ұлы болса Нұхтың да
үш ұлы бар. Тек сол үш ұлдың кенжесінің есімі ғана өзгешелеу - Иафес. Ал
кемедегі жағдай өзгешелеу. Бұл жерде қазақтың көне аңызына ислам дінінің
жасаған ықпалы да нышан беріп қалады. Дегенмен әлемдік өркениетті өмір осы
тұстан басталды деп есептейтін болсақ қазақ дүниетанымы дәл сол тұсқа барып
жапсарласып жатыр. Сонғы бірер ғасырда қазақ немесе жалпы түркі халықтарын
бұрын мәдениеттен мақырұм қалған, тек Европаның әсерімен ғана мәдениет пен
өркениетке жанаса бастады деп белден басып, теориясымақтарды алға көлденең
тартатын ғалымдар осы бір көне дәуірге неге көңіл бөлмейтіні белгісіз.
Әрине, олардың қазақты тек бұратана ел етіп көрсеткісі келген ниетін
білеміз, тек кезінде соған қарсы тұра алмадық. Әрине, зиялы қазақ
азаматтары бұған қарсы үн көтерді-ау, тек олардың дауысы өз айналасынан ары
көтеріле алмады. Әйтпесе, әлемдік өркениетті осы тұстан нәр алды дейтін
болсақ, басқа түркі халықтарын қайдам, қазақтар өзінің Қазығұртымен бой
жарастырып, тайталасып тұрған жоқ па? Иә, солай. Қазақ халқының әлемдік
өркениетке косылатын жері осы тұста.
Енді қазақ арасында тараған аңызға тоқталайық. Мұнда да топан су, мұнда
да кеме, мұнда да үш баласы бар бір жанұя. Тек кеменің тоқтаған жері Синай
да емес, Арарат та емес. Кеме аласа ғана тау Қазығұртқа қайырлаған. Осы
жерде біз Нұх пайғамбар жөнінде шығыстағы араб-парсылар арасында тараған
нұсқасына да тоқтала кетейік. Сол аңыздардың жиынтығы Бурһанеддин ұлы Қазы
Насреддин Рабғұзидің Рабғұзи қиссалары (Қисса Рабғұзи) атты 1310-жылы
жазылған кітабында топтастырылған. Осы кітаптың баяндауы бойынша Нұх
пайғамбар топан суды Алладан өзі тілеп алған. Оны мұсылман дініне еніңдер
деп үгіт-насихат таратқаны үшін кәпірлер тас пен кесек атып зәбірлеген.
Осыдан (кәпірлерден) құтылу үшін ол Аллаға жалбарынып, топан су жіберуін
өтінеді. Осы топан судың басы таңсәріде нан жауып тұрған бір кемпірдің
тандырынан басталап, соңынан барлық жерден су шыға бастайды. Аспаннан жауын
жауады. Кәпірлердің бәрі судан қашып, тауға өрмелейді. Тек судың деңгейі
сол ең биік деген таулардан қырық кез жоғары көтеріледі. Кәпірлер опат
болады. Солардың ішінде Нұхтың үлкен ұлы Канан да кетеді. Өйткені ол кәпір
болатын. Шыныдан сандық соғып, соның ішінде аман қалуды қарастырғанмен одан
ешнәрсе шықпайды. Кеме тоқтаған соң жаңа өмір басталады. Рабғұзидің
жазбаларында Нұхпен бірге кемеге мұсылман дінін қабылдаған сексен кісі
қосыла мінген. Бұдан әрі кітапта Нұхтың қызы туралы, тағы басқа әңгімелер
бар.
Топан су жайлы аңызды Әбілғазы өзінін Түрік шежіресі атты кітабында
да келтіреді. Бұл автор өз баянын Адам атаның топырақтан жаралғанынан
бастап, оның ұлдарының билік жүргізген мезгілдеріне тоқталады. Өзі мың жыл
жасаған Адам ұрпағының ең көбейген мезгілі Мәһлайыл билік жүргізген тұс еді
дей келіп, осы тұста Бабыл жұртында (Вавилония) Сос атты қала салдырғанын,
кенттердің көбейгенін айтады. Осы Адамның ұрпақтарының бірі Нұх екі жүз елу
жасқа келгенде құдай тағла оны пайғамбар етіп, ел арасына жіберді. Нұх
халықты мұсылмандыққа жеті жүз жыл үгіттегенде ері бар, әйелі бар бары-жоғы
сексен адам ғана мұсылмандыққа бас иеді. Осыған ренжіген Нұх құдайдан әлгі
адамнан басқаның бәрін жоқ қылуын өтініп, дұға оқиды. Осы дұғасы қабыл
болып, Нұхқа құдайдың атынан Жәбрәйл елші болып келіп, топан су басатынын,
сондықтан әлгі сексен адаммен қоса барлық жануарлар мен өсімдіктерден бір-
бір жұптан кемеге отырғызып, аман қалуына әрекет жасауын тапсырады. Нұх
пайғамбар осылай етті. Кемеге раджаб айының алғашқы күні мінген топ алты ай
он күн су үстінде болып, мұхаррам айының оны күні жағаға шығады. Кеменің
қайырлаған жері Шам жұртындағы Мүсіл шаһарының Жудда тауы. Кемеде көпшілік
адам ауруға шалдығады. Ақыры Нұхтың үш ұлы мен үш келіні ғана сау қалып,
қалған адамдардың бәрі қайтыс болады. Нұх пайғамбар үш ұлын үш жаққа: Хам
атты ұлын Үндістан жаққа, Сам атты ұлын Иран жаққа, Иафес атты ұлын
Солтүстік жаққа жібереді. Осы үшеуінің кенжесі Иафестен Түрік, Хазар,
Сақлап, Орыс, Мең, Шын, Кеймар, Тарих атты сегіз ұл өрбиді. Иафес өлерінде
өз орнына Түрікті отырғызып, патша деп жариялайды. Ол өзіне аса ұнаған
Ыстық көл деген жерді мекен етіп, тұрып қалады. Міне, осы Түріктен Түтік,
Хакал, Барсажар, Амлақ атты төрт ұл қалады. Түркі тұқымдас халық осы
Түріктен тарайды.
Міне, Батыс пен Шығыс елдеріндегі Нұх-Ной пайғамбар мен Топан су туралы
аңыздар осылай өрбіген. Мұның бәрінде де сол халықтардың өздері ұстанған
діннің әсері бары тайға таңба басқандай білініп тұр. Ал Қазығұрт туралы
аңызда керісінше әмірге деген ынтықтық басым келеді. Айтпақшы, Әбілғазы
нұсқасындағы Бабыл жерінде қала соқты деген тұсқа көне Вавилонияның
Гильгамеш туралы эпосының жаңғырығы деп ескерте кеткенбіз. Әбілғазы
нұсқасында да дінге канша матастырғанмен сол Вавилонияның аты және аталып
тұр. Осының өзінен-ақ бұл аңыздың ислам діні пайда болудан әлдеқашан бұрын
шыққанын байқауға болады. Көне аңызды әрбір дін өз ыңғайына икемдестіріп
алғаны көрініп тұр.
Осы топан судың Қазығұртқа байланысты нұсқасындағы ерекшеліктерге
тоқталудан бұрын, барлық нұсқаларда айтылатын жайларды жиынтықтап, бір
ізбен баяндап еткен жөн секілді. Сонымен, Нұх пайғамбар кемесіне барлық
жануар мен жәндікті, тал мен шөпті немесе солардың дәнін (ұрығын) жұптап
жайғастырғанда кемеден орын берілмей қалғандары да болған. Соның бірі
шайтан. Бірақ шайтан кемеге кірудің жолын табады. Кемеге жануарларды айдап
кірерде шайтан есектің құйрығынан ұстап, кері тартып жібермей тұрған. Осыны
көрген Нұх: Әй, малғұн, неге тұрсың? Кір кемеге! деп айқай салады. Осы
сөзден кейін шайтан зып беріп кемеге кіріп кетеді. Нұх пайғамбардың: Сен
неге кірдің? деген сұрағына Өзіңіз: кір малғұн! деп менің атымды атап
бұйырдыңыз ғой — деп жауап береді. Пайғамбар қарсы келе алмай қалады. Ал
шайтанды кіргізбеудің мынадай себебі бар еді. Нұх пайғамбар барлық
өсімдіктің ұрығын жинастырғанда жүзімнің ұрығын таба алмай қояды. (Оны
шайтан ұрлап алған болатын). Барлық хайуанаттардан сұрап, еш нәрсе өнбеген
соң шайтаннан сұрайды. Жүзімнің ұрығына үш мәрте су құюды маған
тапсырсаңыз тауып берейін деп жауап қатады шайтан. Нұх келісім береді. Ал
кемеден шығып, ұрықтарды жерге шашып, өсімдік пен жеміс өсірер кезде шайтан
уәде бойынша жүзімді үш рет суғарды. Тек алғаш рет түлкі қанымен, екінші
рет жолбарыстың қанымен, үшінші рет доңыздың (шошқаның) қанымен суғарды.
Осының әсерінен арақ-шарап пайда болды. Оны ішкен адам алдымен түлкі болып,
өмірінде көрмеген адаммен ауыз жаласады, одан соң жолбарыс болып бар
дүниесін оңды-солды шашады, ал соңынан доңыз болып, еш нәрсемен ісі болмай
адамгершілік қасиеттерден жұрдай болады. Соңынан Нұх пайғамбар көп
азаптанып жүріп, жүзімді және екі рет суғарады. Оның бірі — пейіштегі
Ранжбибил бұлағының суы еді де екіншісі Салсабил бұлағынын суы болатын.
Осыдан барып шырын (сусын) мен мейіз пайда болады.
Міне шайтанның осындай шайтандық жасайтынын біліп, оны кемеге
отырғызбаудың амалын қарастырғанда ол өзінше айла жасап малғұн есектің
емес менің атым деп кемеге кіріп алған болатын. Айтпақшы, кемеге алғаш
кірген шегіртке (кейбір деректерде құмырсқа) дейді. Кеменің ішінде үш түрлі
хайуанат жоқ болыпты: доңыз, мысық, тышқан. Ұзақ жүрген кеменің іші әбден
ыласталғанда Нұх пайғамбар жаратқанға және жалбарынады. Ол пілдің арқасын
сыйпа деп нұсқау береді. Осы нұсқауды орындағанда пілдің тұмсығынан доңыз
түседі. Ол хайуандардың нәжісін жеп, кемені тазартады. Кемеден орын алып
алған шайтан шайтандығын жасамай жүрсін бе? Барып доңыздың арқасын сыйпаса
мұрнынан тышқан түсіп, ол қашып жүріп кеменің ағашын кеміріп, еденін
теседі. Осы жерден су атқылай бастағанда Нұх пайғамбар және жоғарыға
жалбарынады. Жоғарыдан: Бұл тышқанның ісі. Жолбарыстың арқасын сыйпала
деген нұсқау келеді. Жолбарыстың арқасын сыйпалағанда оның мұрынынан мысық
түседі. Түсе сала-ақ тап беріп, тышқанның көзін жойып, сазайын тартқызады.
Бірақ атқылаған су тоқтамайды. Енді Нұх пайғамбар айналасындағылармен
ақылдасады. Сонда жылан:
— Мен тесікті бекітіп, суды тоқтатсам не берер едініз? — деп сұрайды.
— Не тілесең соны беремін, — деп жауап қылады Нұх пайғамбар.
— Кімнің қаны тәтті болса соны беріңіз.
— Құп болады, — дейді әбден амалы таусылған Нұх пайғамбар. Жылан суға
сүңгіп кетеді де кеменің тесілген жерін тауып, тығын болып жата қалады.
Қалғандары кеме ішіне жиылған суды сыртқа төгіп, кемені судан тазартады.
Сонан соң тесікті мықтап бекітеді. Ал кеме тоқтап, бәрі жерге түскенде
жылан Нұх пайғамбардан өз уәдесін орындауды талап етеді. Нұх пайғамбар қай
мақұлықтын қаны тәтті екенін анықтау үшін масаға бұйрық беріпті. Маса
бәрінің қанын татып керіп, адам қанынан тәтті қан жоқ екенін байқап, осыны
баяндауға келе жатканда алдынан қарлығаш кездесіп қалады. Ол масаның адам
қаны тәтті екен деп жауап беруге келе жатқанын білген соң айла жасап:
— Онда менде бір жалап көрейін, тіліңді шығаршы, — депті масаға.
Маса тілін шығара бергенде қарлығаш оны тұмсығымен үзіп алып, маса
сөйлей алмай дүңгене болып қалады. Ол Нұх пайғамбарға келгенде қарлығаш та
соңынан келіп тұрған екен. Нұх пайғамбар масаның қырылдап тұрғанына қарап:
— Ей, саған не болған? Кімнің қаны тәтті екен? — деп сұрағанда қарлығаш
жұлып алғандай:
— Әлгінде ғана маған бақаның қанынан тәтті қан жоқ екен деп келе
жатқан. Кешігіп келгені үшін сіздің сұсыңыздан қаймығып сөйлей алмай тұр
ғой, — деп жауап беріпті маса үшін.
Нұх пайғамбар жыланға бақаны соруды бұйырады. Ал жылан болса
қарлығаштын адамға болысып, өзіне қастандық жасағанын сезіп, оған тап
бергенде тек кұйрығынын ортасын тістеп қалған екен дейді. Қарлығаштың
құйрығының айыр болуының себебі осы екен. Сол заманнан бері қарлығаш өз
ұясын үйге салып, адаммен бірге тұруға үйір болған екен. Ал жыланның үйдің
боғаты мен төбесіне өрмелеп жүретіні, сол баяғыда қарлығашта кеткен кегінің
есесін қайтармақ болған әрекеті.
Ұзақ уақыт жүзіп, кеме тау басына қайырлағанда енді айналадағы судың
қаншалықты тартылып, жердің құрғауын байқау үшін барлаушы жіберетін мезгіл
келеді. Сол кезде қарға: Мен барайын, — деп тілек білдіреді.
— Онда саған біреу кепіл болсын, - дейді Нұх пайғамбар.
— Мен кепілдік беремін, - дейді қораз.
Қарға ұшып кетеді. Су тартылған, тек айналада сасып жатқан өлексе көп.
Қарға осыларға мәз болып, келген жұмысын мүлде ұмытып кетеді. Кепілдік
берген қораз кеменің басына шығып, қанша айқай салғанмен қарға қайта
оралмайды. Осыған ренжіген Нұх пайғамбар қарғаны қарғайды, ал қораздың
қанатын қысқартып, ұша алмайтын етеді. Қораздың әлі күнге дейін биікке
шығып шақыруы — сол баяғы өзі кепіл болатын қарғаны іздеп жүргені болса
керек.
Нұх пайғамбар бұдан соң барлауға көгершінді жіберіп, тек жерге қонбауын
ескертеді. Бұл көгершін де өлексе қуып кетпесін деген сақтық болса керек.
Кеуіп қалған жер ғой деп қонған жері батпақ болып шыққан соң ол тез қайтып
келгенде тырнақтарындағы батпақты көрген Нұх көгершінді де жазалайды: оның
аяғының түкті болуы осы алған жазасы дейді жұрт. Енді барлауға ақ кептер
ұшады. Ол жерге қонбайды, айналаны түгел шолып, ақыры құрғақ жерге барып
қонады да қайтарда бір тал жапырақты тістей қайтады. Ақ көгершіннің аяғының
қызыл болуын азап суының сасығынан болған дейді. Нұх пайғамбар ақ
көгершінге риза болып: Сенің өмірің адамдармен бірге болсын, адамдар саған
үйінен орын берсін, — деп бата береді.
Міне, осыдан кейін барып Нұх пайғамбар мен оның серіктестері жерге
түсіп, жайғасады. Аңыздың осы бөлігінде араб-парсы аңыздарымен
салыстырғанда мынадай өзгешеліктер бар. Рабғұзида масаның қызметін атқарған
ара, адам қанын емес, етін жеуді талап етеді жылан. Оның үстіне қарлығаштың
қызметін айтқанмен құйрығының неге айыр екенін айтпайды (ең болмағанда
біздің қолымызға түскен нұсқада бұл жоқ). Әрине, кеменің тоқтаған тауы
жоғарыда айтқандай аласа болғанмен басқа тау — Жудда тауы.
Ал енді Нұх пайғамбардың кемесінің Қазығұртқа қайырлағаннан кейінгі
уақиғасы қазақ аңыздары бойынша былай өрбиді.
Кеме тоқтаған соң Нұх пайғамбар қасындағы серіктестерімен жерге түсіп,
өздерімен бірге аман сақтап қалған хайуандар мен жануарларды өріске
жіберіп, алып келген тұқымдарын жерге сеуіп, жаңа өмірді бастайды. Бұл енді
рухани арылудан (тазарудан) кейінгі жаңа өмір. Осы өмірдің өркендеуі туралы
халық арасында сақталып қалған талай-талай жырлар бар. Белгілі жазушы
Шерхан Мұртаза өзінің Егемен Қазақстан газетінде жазған мақаласында Нұх
пайғамбардың кемесі қайырлады-ау деген өзге таулар туралы поэма бары-жоғын
білмейтінін, ал Қазығұрт туралы поэма бар екенін айтады. Рас, өзге таулар
туралы поэма (халық жаратқан көне туынды мағынасында) бары-жоғы бізге де
белгісіз, тек Арараттың арғы-бергі бетіне барып жүргенде ешкімнен есіте
қоймадық, ал Синай тауына байланысты эпос бола қойса оны еврей ағайындар
әлдеқашан-ақ бүкіл әлемге таратып үлгіретін еді.
Қазығұрт тауы туралы поэма (Шәкеңнің сөзімен алып отырмыз) біреу емес,
екеу. Оның екеуі де ешжақтан келген емес нақ осы таудың өз баурайында
өмірге келген. Өйткені, оларды қанша балталасаң да Қазығұрттан бөліп әкете
алмайсың. Соның бірі төрт түлік туралы. Әрі ол ешқандай діни немесе қияли
коспасы жоқ таза халықтық ұғымдағы өмірдің өз талабымен, өмірдің өзіне
бағышталған туынды. Бұл жырда қоғамдық дамудың (общественное развитие)
нышаны жатыр, казақ дүниетанымының негізгі темірқазығы қағылған.
Қазығұрттың басында кеме қалған,
Болмаса ол әулие неге қалған.
Топан суда бір бота жатып қалып,
Ойсыл қара деген сөз содан қалған.
... Топан суда бір құлын жатып қалып,
Қамбар ата деген сөз содан қалған.
...Топан суда бір бұзау жатып қалып,
Зеңгі баба деген сөз содан қалған.
... Топан суда бір қозы жатып қалып,
Шопан ата деген сөз содан калған.
Міне, жыр осылай жалғасып кете береді. Ең алдымен қазақ халқына етене
жақын төлдер аталады. Әрі осы төлдердің ең алғашқы ұрпақтары аталады. Қазақ
арасында, тіптен, осы жырларды есітіп-білмеген кісілердің өзі халық арасына
кең тараған Жылқының пірі Қамбар ата, Түйенің пірі Ойсылқара, Қара
малдың пірі Зеңгі баба деген нақылдарды жаксы біледі. Ондағы Қамбар ата,
Ойсылқара, Зеңгі баба, Шопан ата деген сөздерді құрметпен, ілтипатпен атап,
қағазға түскенде үлкен әріппен жазады. Осы жерде егер төрт түлік малдың
пірлері, атасы (родоначальники) осылар болса неге сол аттарымен аталмай
басқаша аталады деген сұрақ тууы мүмкін. Міне, бұл жырлардың өте ертеден
келе жатқанын да дәлелдейтіні осы тұс. Дәл осы жерде біз халық ұғымындағы
ислам діні келуден әлдеқайда бұрын пайда болған тотемизм мен шаманизм
нышандарын байқаймыз. Ерте кездегі адамдардың өздері қасиетті санайтын
заттар мен мүліктерінін атын атамайтынын еске аламыз. Мысалы, қазақ ішінде
қасқырды көбіне ит-құс деп атайтын әдет бар. Өйткені, қасқырды қасиетті
жануар деп түсінеді. Бұған көне аңыздардағы Көкбөрі туралы ұғым әсер
еткен болуы мүмкін. Тіптен, қасқырды түркі халқының ата-тегіне
байланыстырады емес пе сол аңыздар. Осындай ұғым өзге халықтарда да бар.
Сонау Қиыр Солтүстікте жатқан Саха халқы аюдың атын атамайды. Кім біледі,
біздің қазақ әйелдерінің күйеулерінің туыстарынын атын атамайтын әдеттері
де сол заманнан қатар келе жатқан ғұрып шығар. Басқа жақты анық біле
бермеймін, ал осы Қазығұрт маңында соңғы кездерге дейін әйелдер осы төрт
түліктің аталарының атын тіке атамайтын. Мұнда да үлкен сыр жатса керек.
Ал Қазығұртқа байланысты екінші жыр — таулар соғысы. Бұл тіптен де
Қазығұрттың өзіне ғана тән дүние. Оның үстіне оның өмірге келуінің өзі де
заңды құбылыс. Өйткені, Қазығұрт батыс Тянь-Шань тауларының батысында
жекеленіп жатқан тау. Шығысында төбесінен қар кетсе де мұз кетпейтін Қаржан
мен Өгем тауларының шыңдары желкесінен қарап тұр. Нұх пайғамбардың кемесі
осы шыңдардың біріне тоқтамай неге аласа ғана тауға тоқтады деген заңды
сұрақ туатыны айдан анық. Себебі Қазығұртты әлгі шыңдардан Өгем қойнауы
ғана бөліп тұр. Міне, дана халық мұның да жауабын тауып, үйлестіре койған.
Бұл туралы да жыр бар.
Нұх пайғамбардың кемесі енді біздің төбемізге тоқтайды деп
көкіректерін керіп, масаттанып тұрған биік шыңдарға тоқтамай Қазығұртқа
келіп тоқтағанда әлгі алып таулар Қазығұртқа қарсы соғыс жарияламақ
болыпты. Осыны есіткен Қазығұрт бар әлемге жар салып:
Ордабасы ұлыма айт,
Қызылсеңгір қызыма айт, — деп бастаған өлеңінде Қазығұрт тауының батыс
жағындағы кең далада нақ өзі сияқты жекеленіп тұрған таулардың бәрінің атын
атап барып, ең соңында Қыныраққа бар да қайт, — деп бітіріп жеті тауға
елші жұмсайды. Осыны есіткен әлгі соғысқұмар таулар тез-ақ ниетінен қайта
қояды. Ал Қазығұрттың осы көмекке шақырған ұл-қыздары мен бауырлары атанған
таулардың бәрі аласа таулар. Оның үстіне сол аймаққа қасиетті саналатын
таулар. Мысалы, қазір Ордабасы тауын білмейтін адам жоқ біздің елімізде.
Тіптен, біздің еліміз түгілі көрші елдердің президенттері де келіп, тағзым
етіп кеткен қасиетті орын. Ал Мансары тауын жергілікті тұрғындар осы күнге
дейін Мансар әулие деп құрмет тұтады. Сол жердің бір қасиетті сыры бар
деп жаңбырлы-бұлтты күндері қасына көп жолай да қоймайды. Тіптен, соңғы
жылдары бір жаңбырлы күні сол таудың бауырына өрмелемек болған әскерилердің
машинасының таңғажайып оқиғаға ұшырағанын әлі айтып жүреді. Осылардың
ішінде шеткерірек жатқаны — Қынырақ. Әлгі жырдың бір нұсқасында Қыңыраққа
бар да қайт деп айтылса екінші нұсқасына қайтарыңда Қыңыраққа бар да
қайт деп айтылады. Аңыз бойынша өз аты ең соңында айтылғандықтан, әрі
көзге ілмегендей болып бар да қайт дегеніне шамданып Қынырақ қыңырайып,
шеткерірекке барып орналасыпты дейді. Дегенмен осы Қыңырақ тауының басқа да
бір сыры бар. Бұрынғысын біз біле бермейміз, кешегі фашистермен болған
соғыс жылдары мен соның алды-артында ауыл-ауылдың бәрінде су диірмен
болатын. Сол диірмендердің негізгі құралы — диірментас. Осы диірментастар
тек Қыңырақ тауының тасынан жасалатын. Ауыл қанша алыс болса да күндеп-
апталап жол жүріп барып, диірментасты сол таудың тастарынан қиып әкелетін.
Кезінде біз іргедегі таудан қимай сонау ит арқасы қияннан (әрине, қашықтық
өлшемі балалық шақтағы түсінік қой) барып тас қиятынына таң қалатынбыз.
Қазіргі ұғыммен бұл онша қашық жер емес. Бірақ қазір бізді ойландыратын
таудың аты. Әрине, оны қыңырату деген сөзден шықты деу шындыққа жанаса
бермейді. Ал тарихқа жүгінсек көне түркі тілінде қыңырақ деген атау бар.
Ол әрі қарудың атауы. Осыны көптеген ғалымдар әр түрлі жорамалдап жүр.
Академик Радлов түркілердің жалпақ қылышы деген түсінік берген. Осы тұжырым
дұрыс болса таудың аты осы қарудын атына байланысты шығуы әбден мүмкін.
Өйткені, қаруды жанығанда (қайрағанда) кез келген тасты қайрақ ету көңілге
қонбайтын нәрсе. Ол үшін тас әбден қатты, нығыз (плотный) болуы қажет қой.
Міне, таудың аты тасының осы қасиетіне байланысты қыңырақты жанатын тасы
бар тау деген мағынада Қынырақ аталып кетуі әбден мүмкін.
Осы арада кейін қайта оралып жатпау үшін халық аңыздарының негізінде
жазылған Оғызнама кітабына да бір тоқтала кетейік.
Оғызнама кітабының айтуынша Иафеске түріктердің әдет-ғұрыпы бойынша
лақаб ат беріледі. Лақабы — Олджай хан (Олжа хан). Оның иелігіндегі
жерлердің шекарасын Түркістан аймағында дей келіп, жаз жайлауын Инант-
шахардың (кейбір әзербайжан ғалымдары осы қаланы қазіргі Аягөздің маңында
болу керек дейді) маңындағы Ортаг пен Куртаг, ал қыс қыстауын Барсук
(Борсық) пен Қарақұм деп көрсетеді. Оның үстіне осы аймақта Талас және Кәрі
(көне) Сайрам дейтін екі қала бар екенін айта келіп, Олджай хан өз астанасы
етіп әрі үлкен, әрі алтынмен апталған қырық қақпасы бар Сайрам каласын
таңдағанын айтады. Ал сол көне Сайрам Қазығұрттың етегіне жайғасқан. Осы
Иафестен тараған ұрпақтан Оғыз хан туылғанда оның жері Талас пен Сайрамнан
бастап Бұхараға дейінгі жерлерді алып жатты дейді осы көне кітаптар. Ал
Қазығұрт тауы болса осы аймақтың дәл ортасында. Әрі ерекшеленіп тұр.
Енді осы әлемдік топан су мен Нұх пайғамбардың кемесіне байланысты
аңыздардың басқа елдердегі нұсқалары мен соңғы жылдары соған байланысты
жасалған әрекеттер мен зерттеулерге де бір зер салып өткен жөн секілді. Ең
алдымен осы Топан су дегеннің өзі болған ба, жоқ па? Ғалымдар болған дейді.
Болғанда біздің жыл санауымыздан бұрынғы 2369-жылы болған дейді. Кейде
тіптен, соны тура сәуір айының 2-күні болған деп көрсетеді. Бұл ғалымдардың
Топан су жөніндегі болжамы, ал онда Нұх пайғамбардың кемесі болған-
болмағанын анықтау үшін дәлел керек. Міне, сондықтан да ғалымдардың Нұх
пайғамбардың кемесін іздегендегі негізгі мақсаттары сол Топан судың
болғанын дәлелдей түсу. Егер Нұхтың кемесі сол кезбен сәйкес келетін болса
онда ол қазіргі жыл санауға шаққанда бұдан 4367 жыл бұрын болған оқиға (біз
1998-жылдын есебімен алып отырмыз). Осы жерде айта кететін бір мәселе — осы
Топан судан аман қалған кеме жөніндегі аңыздар өте ерте заманда-ақ хатқа
түскен. Бұл жөнінде біздің дәуірімізге дейінгі үшінші ғасырда өмір сүрген
вавилон оқымыстысы Беросус (кейде Берос деп жазады) алғаш рет жазған болса,
соңынан төрт ғасыр еткен соң белгілі көне дүние тарихшысы Иосиф Флавий
жазып кеткен. Осы ғалымдардың екеуі де кеменің қайда жасалып, қайда
тоқтағанын өздерінше дәл көрсеткен. Соларды салыстырып көрсек Араратқа
сәйкес келеді-мыс.
Нұх пайғамбардың кемесі мен Топан су туралы аңыз Христиан дінін
ұстаушылардың діни кітабы Библияда айтылған. Соның Ветхий завет дейтін
бөлімінде құдайдың бұйрығымен әрі тікелей жоспарымен жасалған кемеге Нұх
пайғамбар үй-ішімен жайғасады. Біз жоғарыда — осы тараудың алғашқы
жолдарында кеменің қалай жасалып, қалай жүзіп, қалай тоқтағанын баяндап
өткенбіз. Тек сол баяндауда өзімізге тән шығыстық вариантын айтып едік, ал
Библияда бұл мәселе өзгешелеу айтылады: кемеге Нұх пайғамбар әйелімен
және оның үш баласы әйелдерімен ғана отырған. Кемеге артылған жануарлар мен
жәндіктердің жеті жұбы таза (чистый), жеті жұбы ыпылас (нечистых)
болған. Кеменің өзі үш қабатқа бөлініп, төменгі қабатында жануарлар
жайғасып, ортадағы қабатқа азық-түлік пен жем-шөп жайғастырылып, ал жоғарғы
— үшінші қабатына Нұх пайғамбардың отбасы жайғасқан. Библияда кеменің
көлемі де дәл көрсетілген: ұзындығы 157 метр, көлденеңі 26 метр, биіктігі
16 метр (осы бір ұзындығы футбол алаңынан да ұзақтау сандарды еске
сақтаныз. Өйткені, кейінгі келтірілген өлшемдерді салыстыруға қажет
болады). Мұнда да қырық күн жаңбыр жауады, судың деңгейі жүз елу күн бойы
бір қалыпты болып тұрып, содан соң ғана тартыла бастайды. Ақыры жетінші
айдың 17-жұлдызы күні кеме бір тауға тоқтайды. Христиан дініндегілердің
қасиетті кітабы осы тауды Арарат тауы деп көрсетеді.
Міне, осы оқиғаға байланысты, әсіресе, Арарат тауына байланысты соңғы
кездері мерзімді баспасөзде кең етек алған хабарлар мен болжамдардың
бірқатарына тоқталып өтейік. Жұрттың айтуына қарағанда Арараттың төбесінде
жатқан кеменің қалдығын тұңғыш көрген адамдар орыс ұшқыштары Заболоцкий мен
Лесин екен. 1916-жылы осы екі ұшқыш-лейтенанттар барлау жасап жүріп, таудың
үстіндегі бір белгісіз нәрсеге көңіл аударады. Әрі ол кемеге ұқсас зат
көлдің ішінде жатады. Осы хабарды есіткен бөлім командирі (сол кезде бұл
маңда яғни Арарат тауынан қырық шақырым жерде Ресейдің 3-авиация полкінің
әскери-барлау базасы орналасқан екен) Александр Коор Ресей патшасы Николай
ІІ-ге арнайы хабар жібереді. Патша (ол да бала кезінен Нұх пайғамбар туралы
аңыздар есітіп өскен ғой, тіптен, осы кемені іздеушілердің бәрі де бала
кезінен осы аңыздарды құлағына құйып өскен, сондықтан да кеме туралы сыбыс
шықса елең ете қалатын жандар екені анық қой) тез арада арнаулы топ құрып,
зерттеушілер жіберуді міндеттепті. Сол 1916-жылдың жазында бір тобында 50
солдат, екінші тобында 100 солдат бар отряд Арараттың екі тұсынан жорыққа
аттанған. Ақыры олар алғашқы 4800 метрлік биіктікте жатқан кемені тауыпты-
мыс. Тек тауып қана қоймай оның іш-сыртын өлшеп, жасалған құрлыс
материалдарын да тексеріп шыққан. Кемеге пайдаланылған қстындардың диаметрі
60 см жететін олеандр ағашынан жасалып, қазіргі лак сияқты бір қоспалармен
бояп тасталған болып шығады. Солдаттар кеменің қабырғасын бұзып, ішіне
кіргенде үлкенді-кішілі көптеген бөлмелерді көреді. Бұл топтың адамдары
жылдың он бір ай бойы мұзға құрсалып жатқандықтан кеме шірімей аман
сақталған деп топшылап, жорықтан қайтқан күні-ақ патшаға хабар жібереді.
Николай патша кемені қалайда төменге түсіріп, астанаға алып кету үшін
экспедииия ұйымдастырмақ болып шешім қабылдапты, тек басталып кеткен
революция бұл ойын іске асыруға мүмкіншілік бермеген.
Ал енді екінші хабарға тоқталайық. Бұл да орыс ұшқышы, бұл да
лейтенант. Тек фамилиясы өзге — Росковицкий. Осы ұшқышпен жасалған интервью
1939 жылы Американың Калифорния қаласында шығатын Нью Эден Мэгэзин
журналында жарияланған. Сол интервьюде былай жазылған: Мен оның үстінен
бірнеше рет айналып ұшып өттім. Ол көлемі жөнінен қаланың бір орамындай
(квартал) немесе қазіргі әскери крейсер секілді еді. Ол көлдің жағасында
төрттен бір бөлігі суға батып жатты. Оның корпусының бір жағында біртіндеп
алынып тасталған ағаштардың орыны білініп тұрды, ал бортында көлемі алты
метр келетін төрт бұрышты есіктің орны үңірейіп тұрды. Бұл мені ерекше таң
калдырды. Өйткені, қазіргі кемелердін өзінің мұндай үлкен есіктері болмайды
ғой (Комсомольская правда, 20 ақпан, 1998 жыл). Бұдан ары оқиға былай
суреттеледі. Росковицкий көргендерін капитанына айтады, ал ол бұл Нұх
пайғамбардың кемесі болар деп тұжырым жасап, патшаға рапорт жібереді де
тауға Росковицкийдің өзін қосып, инженерлік ротаны аттандырады. Бір айдан
кейін бұлар кемені табады. Бәрін зерттеп шығып, қорытындыларын Петербургқа
жібереді. Росковицкий өз интервьюінде есте қалғандарын былай деп айтады:
Кеменің іші көптеген бөлшектерден тұрады. Кейбірі ұсақ болғанмен екінші
біреулері төбесі биік әрі кең болатын. Ағаштары воск секілді затпен
майланып тасталған, ал кеме құрылысы аса жоғары біліктілікпен жасалған.
Мамандардың анықтауы бойынша кеме кипарис тобына жататын суға шірімейтін
олеандр ағашынан жасалған екен. Міне, бұл жолы да кейбір ғана қосымшасы
болмаса жоғарыдағы мәліметтер түгел қайталанған, тек мұнда бәрін тындырған
Росковицкий болып шыққан. Оның үстіне бұл болжам бойынша Петербургке
аттанған хабаршылар тек қана революцияның үстінен шығып қана қоймай тура
барып Лев Троцкийдің қолына түскен. Ол хабаршылардың (курьеры) өзін атып
тастап, бүкіл жасалған қорытындылар мен алып келген айғақтарды жойып
жіберген. Осы жерде барлық документті жойып жіберген Ленин-Сталин немесе
солардың басқа бір серігі болмай Троцкийдің дәл өзі болуында да бір сыр
жатқан секілді. Троцкий — еврей, демек иуда дінінің өкілі. Ал орыстар бұл
кемені христиан діндегілерден басқаларға жолатқысы жоқ. Сондықтан да дәл
қазіргі кезде бізді христиан дінінің қасиетті мүлкі – Нұх пайғамбардың
кемесіне әдейі жолатпай отыр деп ислам дінін ұстанатын түріктерге қарсы
байбалам салып жүр (Түркия бұл аймақты казіргі кезде курд қозғалысына
байланысты бөтен жұртты жіберуге болмайды деп жауып тастаған. Бұл —
адамдардың өміріне қауіп төнетін жағдай. Ол туралы біз соңырақ айтамыз).
Нұх пайғамбардың кемесін көзімен көргендердің бірі деп куәге тартылып
жүргендердің бірі Джордж Хагопиан. Бұл куәнің айтуы бойынша 1905-жылы он
жасар немересі Джорджды ертіп, атасы Арарат тауына көтерілген екен. Ол
кезде мен таудың етегіндегі ауылда тұратынмын, — деп еске алады Хагопиан. —
Біз атам екеуміз жоғары қарай ұзақ көтерілдік. Бір кезде сол қол жағымызда
төменде жатқан түрі үлкен кемеге ұқсайтын бірдеңе көрінді. Оның бүкіл
денесін қар көміп жатыр, ал төбесінде ұзынша тесік көрінеді. Атам мені
демеп бір мұз жартасының үстіне шығарды, сол жерден секіріп кегленің үстіне
түстім. — Атамның маған: Бұл қасиетті кеме, ал адамдар мен жануарлар
әлдеқашан шығып кеткен мұның ішінен, — деген сөздері әлі есімде. Біз
ауылға қайта оралғанда мен балаларға көргенімді айтып мақтана бастап едім,
олар келемеждей жөнелді. Сүйтсем, олар мен барған жерге әлдеқашан-ақ барып,
көріп қойған екен. Хагопиан 1972-жылы қайтыс болған. Өкінішке орай ол
топографиядан сауаты шамалы болғандықтан картадан қай жерге барғанын
көрсетіп бере алмаған, ал оның өзін қатыстырып экспедиция ұйымдастыруға —
қаржы тапшылығы қол байлау болыпты. Бірдеңені бастаса түбіне жетпей
қоймайтын ғалымдар осы Хагопиан айтқан әңгімелерді жазып алған таспаны
алдағанды айқындайтын (детектор лжи) машинаға салып, анализ жасап
көргенде детектор: Хагопианның айтқанының бәрі рас деп тұжырым жасапты-мыс.
Нұх пайғамбардың кемесі туралы және бір хабарды жұртқа жария еткендер —
Түркия әскерилері дейді кейбір жазбаларда. 1959-жылдың жазында барлау
мақсатымен Араратты айналып ұшып жүрген Түркия ұшқышы А. Куртис таудың
бауырында жатқан кеменің қаңқасын көреді. Бірақ түсірілген сурет бойынша
(фотография) өлшегенде бұл кеменің көлемі Библиядағы кемеден әлдеқайда
үлкен болып шығады: ұзындығы — 167 метр, ені — 50 метрден кеңдеу, ал
биіктігі Библиядағы сияқты 16 метр. Келесі жылы 428-звеноның ұшқышы
капитан Грегор Шаингхаммер Арараттың үстінен ұшып бара жатып жерге мынадай
хабар береді: Үлкен жүк вагонын немесе баржаны көріп тұрмын... (Вижу
огромный товарный вагон или баржу...). Сол жылы-ақ түрік әскерилері
экспедиция аттандырып, жартылай мұзға батып кеткен кемені тауыпты. Сол
экспедицияға қатыскан біреудің айтуынша кеменің қабырғасына солдаттар
динамит қойып, қопарылыс жасапты. Осы арқылы пайда болған тесіктен ішке
кіргенде онда үйіліп жаткан шіріген ағаштан басқа ешнәрсе таппапты.
Міне, осы кезден бастап мерзімді баспасөзде түрік үкіметі
христиандардың қасиетті мүлкін жұрттан жасырып келеді деген қауесет қаулап
жүре береді. Осыған ерегіскен кейбір жандар Арараттың төбесіне қалайда
шығып, кемені көруге барынша әрекет жасай бастады. Солардың бірқатары
Араратқа көтеріліп те жүр. Мысалы, 1984-жылы Рон Вьят Араратқа шығып,
кемені тауып, тасқа айналған ағаштың бірнеше кило үгіндісін сындырып алып,
контрабанда жолымен Нью-Йоркке апарып, жұрттың көңілін аудару үшін көрмеге
қояды. Түркия үкіметі мұны ұлттық заңдылықты бұзудың өрескел әрекеті деп
жариялап, Араратқа жасалатын ресми экспедицияның бәріне тыйым салып
тастайды. Дегенмен, Вьят 1985-жылы Дэвид Фесолдпен бірге Араратқа және
көтеріледі. Бұл жолы экспедиция ара қашықтықтары бірдей етіп қағылған темір
құрсауларды көріп, мұның Нұх кемесі екеніне анық көзіміз жетті деп
есептейді. Сол жолы кеменің көзге көрінбейтін астыңғы жағын радиолокация
әдісімен тексергенде радардың экранында бес қатар киль анық байқалады. Бұл
шторм кезінде кеме дауылдан қорықпайды деген сөз. Осы әдіспен кеменің ішкі
жағын да тексеріп, макетін сызады. Бірақ бұлар түрік ұшқыштары келтірген
көрсеткіштермен сәйкес келмейді. Сондықтан да түрік ұшқыштарының тапқан
нәрсесі туралы батыс баспасөзі: Олардың 1960 жылы не тапқаны әлі күнге
дейін жұмбақ күйінде қалып отыр — дегеннен басқа ешнәрсе айта алмайды.
Нұх кемесін табу үшін он бес жыл бойы тынбай әрекет жасап жүрген және
бір азамат италияндық химик Анджело Палего. Ол 1985-жылы тамыз айында алғаш
рет Араратқа келіп, бірден кемені көре қоймақ болған. Бірақ қасиетті
саналатын кеме бірден көзге оп-оңай көріне қойсын ба — химикті жиһанкезге
айналдырып бес жыл сарсаңға түсірген. Осы аралықта Палего бес рет
экспедиция ұйымдастырған. Солардың бірінің қатарында Эверестке тұңғыш
шыққаны үшін ұлы альпинист деп аталып кеткен Рейнхольд Месснер болыпты.
Ақыры, 1989-жылы 11-шілде күні 4300 метр биіктікте Палего бірі мен бірі
қатар жатқан (параллельно) екі мұз жарығына (трещина) кез болады. Әрі олар
түзу төртбұрыш жасап жатыр екен. Бұл табылған олжа мұзартта (ледник)
жатқандықтан оған жетіп, ұстап көруге мүмкіншілік болмайды. Дегенмен мұздың
ішінен анық байқалған секілді (сковь льда). Дұрыс төртбұрышты өлшегенде
100x25 метр болып шығады. Тапқан заттарының алып көлемі жөнінде осыдан
қорытынды жасайды. Палего өз болжамдарын былай жасаған: 1848-жылы қар
еруінің салдарынан мұзда жылым пайда болып, өзі де сейсмикалық қауіпті
өңірде тұрған Арараттың бойына су құйылып, қопарылыс болған. Соның
салдарынан кемені құрсап тұрған мұзарт екі айырылып 100 және 55 метрлік
бөлшектерге бөлініп кеткен. Үлкен бөлшек 4300 метрлік биікте қалып қойған
да кіші бөлшек жылжып дәл сондай биіктікте тоқтаған. Палего өзі көрген
бөлшекті 100 метрлік үлкен бөлшек деп есептейді. Сонынан 55 метрлік кіші
бөлшек және екіге бөлініп, төмен жылжып, 4065 метрлік биіктіктегі Паррау
шыңына тұрақтаған. Палего Нұх пен балаларының каютасы осы кіші бөлікте деп
есептейді.
Бірақ осы жұмбақты шешуге басқа бір себеп кедергі болды. Ол тау
массивінің шығыс бөлігін өз ықпалында ұстап отырған курд қозғалысшыларының
әрекеті еді. Курдтар итальяндық ғалым мен оның серіктерін кепілдікке алып,
жиырма жеті күн бойы ұстап отырған. Дегенмен Палего курд жасақтарының
командирін үгітіне көндіріп, қарулы адамдарын қосып беріп, қарауылдап
жүргеніне көніп, Агора қойнауына (ущелье) рұқсат алады. Осы жолы түсірілген
кинопленка соңынан сенсация жасайды — пленкадағы көрінген денелерді
ғалымдар Палего айтқан екі кіші бөлшек деп бағалапты. Бар қалған өмірін осы
кемені тауып зерттеуге бағыштаған Палего қалайда Араратқа қайта баратынын
айтатын көрінеді.
Енді соңғы кезде осы кеме жөніндегі әңгімелердін қайта қозғалып, өрши
түскеніне себеп болған жағдайға тоқталайық. Бұл АҚШ барлаушыларының
әрекетіне байланысты болған оқиға. 1949-жылы Түркия үстінде ұшып жүрген
американдық шпион-самолет көзінің бір қиығын салып, сол кездегі КСРО
аумағын зерттеумен болады. Солардың бірі Арараттың батыс ылдиында жатқан
белгісіз бір затты байқап ұзақ тексереді. Ақыры оның Америкаға қауіп
төндіретіндей қауқары жоқ екеніне көздері жетіп, мүмкін мұз бен қар
үйіндісі және белгісіз бір көлеңкелер екеніне күмән келтірмей жайына
қалдырады. Бірақ жетпісінші жылдардағы жетіле түскен самолет-шпиондардың
аса қуатты фотоаппараттармен түсірген суреттерінде әлгі құпия бейне қайта
көріне бастайды. Сол суреттерге қарап белгісіз бейненің ағаш бұйымдарын
анықтап, оның өзінің алып кашалоттың қаңқасына немесе кемеге ұқсайтынын
байқаған. Осы белгісіз бейнені Арарат аномалиясы деп атап, енді жердегі
кетіп бара жатқан машинаның номерін анық көрсете алатын КН-9 және КН-11 жер
серіктері арқылы бақылап отырған. Ал осы бақылаудың қорытындысы — әскери
құпия. Белгісіз бейнеге қайта көңіл бөлінудің себебі — 1978-жылғы жер
сілкінісі болса керек. Осыдан соң кеменің денесі мұз құрсаудан әжептеуір
деңгейіне дейін босанып, көзге анық көріне бастаған көрінеді. АҚШ
әскерилері қанша құпия ұстағанмен еміс-еміс хабар ғалымдардың құлағына
шалынған соң олар үкіметтен осы суреттерді жария етуді талап ете бастаған
көрінеді. Ақыры АҚШ қорғаныс министрлігінің барлау бөлімшелері ғалымдарға
бірнеше суреттерді берген (Бұл суреттер 1949-жылы америка самолетінен
түсірілген және 1987-жылы Түркия әуе күштерінің түсірген суреттері). Оған
қоса эксперттер жазған мынадай қорытынды қосыла жіберіліпті: Аномалияның
координаттары: 3942І10ІІС04416І130ІІВ. Теңіз бетінен деңгейі 4000 метрдей.
Аномалия Арарат биіктігін құрсап жатқан мұзарттың (ледник) шетіне
орналасқан. Мүмкін, бұл көп жылдан бері әбден нығыздалып қалған қар мен мұз
үгінділері болуы. Ең соңғы түсірілген суреттерді беруден американ әскери
орындары бас тартқан. Дегенмен 1997-жылы Вашингтон пост газеті ЦРУ
қызметкерлерінің өз көздерімен көрген суреттер туралы айтқандарын жазған.
Мұнда және де белгісіз бейнені кемеге балайды. Белгілі зерттеуші әрі жазушы
Чарльз Берлиц соңғы кезде Араратқа жасалған экспедицияға жол нұсқаушылық
қызмет көрсеткен (проводник) Арслан дейтін мырзадан интервью алыпты. Мен
соңғы 50-60 жыл төңерегінде Нұх кемесін көргендердің саны өте көп екеніне
сенімдімін, — дейді Арслан мырза. — Ол шынында да жұрт болжамдап жүрген
мөлшерде — Ахора қойнауының оң қол жағында екі мың метр биіктікте жатыр.
Міне, соңғы кездерде шет елдерде Нұх пайғамбардың кемесі туралы у-ду
туғызған әңгімелер осылар. Осылардың қайсысы шындыққа жанасатынын,
қайсысының ойдан шығарылған қисын екенін сол әңгімелердің авторларынын
арына салудан басқа амал жоқ. Дегенмен, шет елдіктердің осы әрекеттеріне
ризашылық білдірмеуге да амалың жоқ. Өйткені, олар әрекет жасап жатыр,
болмаса да болдыруға тырысуда. Ал біз болсақ барымыздың өзін қадірлемей,
ізденудің орнына басқа біреулерге апарып жабыстырамыз. Мысалы, Жас алаш
газеті 1998 жылғы ақпан айындағы бір санында Нұх пайғамбардың кемесі туралы
мақала жариялап, тіке апарып христиан дінін ұстаушылар мен Араратқа таңып
қоя салған. Келтірген дәлелдерінің өзі де кісінің күлкісін келтіреді. Біз
діни кітаптарға сүйендік дейді. Қай кітап сонда? Библия ма? Библия мұны
атам заманда-ақ айтып, кесіп-пішіп қойған еді ғой. Содан бергі ғалымдардын
әрекеті сол догманы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz