Германиядағы әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың ерекшелiктерi
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім беру мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Әлеуметтiк педагогика мен әлеуметтiк жұмыс саласындағы мамандарға білім берудің салыстырмалы тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.3 Қазақстан мен Германияда әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлерге жоғары білім беру жүйесі мен оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2. ГЕРМАНИЯДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАРДЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА ДАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСIНIҢ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ...56
2.1 Германиядағы әлеуметтiк мамандықтардың мамандарын дайындау жүйесiнiң қалыптасуының тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.2 Германиядағы әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың кәсiби.бiлiм беру бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
2.3 Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтiк педагогтарды дайындау жүйесiнiң салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... ... ... 106
ТҰЖЫРЫМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 121
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... 122
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...128
1.ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім беру мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Әлеуметтiк педагогика мен әлеуметтiк жұмыс саласындағы мамандарға білім берудің салыстырмалы тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
1.3 Қазақстан мен Германияда әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлерге жоғары білім беру жүйесі мен оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
2. ГЕРМАНИЯДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАРДЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА ДАЙЫНДАУ ЖҮЙЕСIНIҢ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ...56
2.1 Германиядағы әлеуметтiк мамандықтардың мамандарын дайындау жүйесiнiң қалыптасуының тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.2 Германиядағы әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың кәсiби.бiлiм беру бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
2.3 Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтiк педагогтарды дайындау жүйесiнiң салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... ... ... 106
ТҰЖЫРЫМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 121
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... 122
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...128
Зерттеудің көкейкестілігі. Соңғы жылдары батыстың педагогтары әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл аударуда. Себебі, педагогика ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен білім беруге ықпалын және педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері ықпалын талдайтын, «Әлеуметтік педагогика» деп аталатын жаңа саласы қалыптасты. Білім берудің экономикалық әсерін анықтауды, әртүрлі әлеуметтік топтардан шыққан балаларды оқу орындарының түрлері бойынша бөлуді, әлеуметтік ортаның оқушылардың мектептегі табыстарына ықпалын талдауды мақсат тұтқан көптеген зерттеулер жүргізілуде.
Қазіргі жағдайда әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды. Аталған мамандықтар КСРО–да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы-ақ мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік себепші болды. 1990 жылдың өзінде-ақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді.
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен бірге биліктің барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн сайын тікелей оқу- тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ социумдағы өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және социумды байланыстыратын буын социумда қарымқатынас жасауда және жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни «әлеуметтік педагог» болып табылады.
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі мәселелерін, салыстырмалы түрде алғанда жақында ғана қарастыра бастады. Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың студент жастармен жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі [1]. Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды [2].
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесін құруды теориялық- методологиялық негіздерін қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке тұлғалық білім беру ретінде анықтады [3].
Қазіргі жағдайда әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың жұмысында әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары анықталды. Аталған мамандықтар КСРО–да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы-ақ мамандар дайындау қолға алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген қажеттілік себепші болды. 1990 жылдың өзінде-ақ әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар негізделді.
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен бірге биліктің барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн сайын тікелей оқу- тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ социумдағы өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселерді шешуге тура келді. Мұғалім, бала және социумды байланыстыратын буын социумда қарымқатынас жасауда және жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни «әлеуметтік педагог» болып табылады.
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі мәселелерін, салыстырмалы түрде алғанда жақында ғана қарастыра бастады. Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың студент жастармен жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп, әдістемесін әзірледі [1]. Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды [2].
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесін құруды теориялық- методологиялық негіздерін қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке тұлғалық білім беру ретінде анықтады [3].
Бурганова Р.И. Научные основы подготовки социальных педагогов к работе со студенческой молодежью в сфере досуга: дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08. Алматы, АГУ им. Абая, 2001. -148 с.
2 Батталханов Е.З. Формирование гуманистического мировоззрения учащейся молодежи как социально-педагогическая проблема. //Дисс. к.п.н.13.00.01, Алматы. 2002. -160 с.
3 Менлибекова Г.Ж.Система подготовки будущих учителей к социально-педагогической работе: дисс. … канд. пед. наук: 13.00.08. Алматы, АГУ им. Абая, 2002. - 30 с.
4 Баймуканова М.Т. Научные основы подготовки будущих социальных педагогов к работе со студентами по формированию семьи: дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08, Алматы, АГУ им. Абая, 2001.- 142 с.
5 Нургалиева Г.К. Сравнительная педагогика. Алматы: Рауан, 1999, 176 с
6 Кусайнов А.К. Развитие образования в Казахстане и Германии. Алматы: Ғылым, 1997.- 204 с.
7 Мусин К.С. Система непрерывного педагогического образования в Казахстане, России, Англии и США: тенденции развития. Алматы: Ғылым, 2000.- 165 с.
8 Искакова А.О. Становление и развитие чатсных школ Соединенных Штатов Америки: дисс. … канд. пед. наук: 13.00.01. Алматы, АГУ им. Абая, 1998. -135 с.
9 Кенесарина З.У. Социализация школьников в условиях общинного образования в США. Алматы, 1998.- 38 с.
10 Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. Алматы: Ғылым, 1998.- 317 с.
11 Жетписбаева Б.А. Этнопедагогические основы содержания воспитания в школах Казахстана и Германии (сравнительный аспект): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Караганда, КарГУ им. Е.А. Букетова, 2001.- 138 с.
12 Қалиева Ә.Б. Воспитания элиты в частных школах Великобритании (историко- педагогический аспект): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Караганда, КарГу им. Е.А.Букетова, 2004.-144 с.
13 Тұрысжанова Р.К. Проблема формирования духовно-нравственных ценностей в системе образования Азиатских стран (на примере Казахстана, Японии и Южной Кореи): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Алматы, КазГосЖенПИ, 2001.- 135 с.
14 Социальная педагогика и социальная работа: Социально-
юридический словарь. /Под ред. Мухаметзяновой Г.В., М.: ИЧП Ма¬гистр, 1995.- 96 с.
15 Бочарова В.Г. О некоторых методологических подходах к исследованию целостного процесса социализации, воспитания и развития личности. //Теория и практика социальной работы: отечественный и зарубежный опыт. Москва-Тула, 1993.- С. 34-48.
16 Беляева Л.А. Философия воспитания как основа педагогической деятельности. Екатеринбург, 1993.- 126 с.
17 Мудрик А.В. Введение в социальную педагогику. /Учеб. пособие, Пенза, ч. 1, 1994.- 171 с.
18 Международный семинар "Исторические корнии, современные проблемы и перспективы социальной работы в России. //Социальная работа. М., 1993, № 2 (3) .- С.3-58.
19 Методическое письмо. Введение в новую профессию: социально-
исторический контекст. //Социальная работа. М., 1994, № 1.- С.11.
20 Бойко В.В. Реактивное поведение семьи и личности: социально-психологическое изучение рождаемости: автореф. ... канд. психол. наук: 13.00.01. Ленинград, ЛГПИ, 1981.- 32 с
21 Теория и практика социальной работы: отечественный зарубежный
опыт. /Отв. ред. Яркина Т.Ф., Бочарова В.Г. Москва – Тула, в 2-х томах, 1993.- 460 с.
22 Бочарова В.Г. Педагогика социальной работы. М.: Аргус, 1994.- 207с.
23 Доэл М. Практика социальной работы. М., 1995. -176с.
24 Основы социальной работы. /Отв. ред. П.Д. Павлюнок. М.: ИНФРА-М, 1998. -368с.
25 Лихачёв Б.Т. Педагогика. Курс лекций. М.: Прометей, 1993.- 527с
26 Павлюнок П.Д. Введение в профессию «социальная работа»: Курс лекций. М.: ИНФРА-М, 1998.- 174с.
27 Кузьмина Н.В., Кухарев Н.В. Психологическая структура деятельности учителя. Гомель: Гом. гос. ун-т, 1976.- 57 с.
28 Кузьмина Н.В. Профессионализм деятельности преподавателя и мастера производственного обучения профтехучилища. М.: Высш. шк., 1989.- 166с
29 Кузьмина Н.В. Профессионализм личности преподавателя и мастера
производственного обучения профтехучилища. М.:Высш.шк.,1990.- 118с.
30 Актуальные проблемы социального воспитания. Научно-методический бюллетень. Москва-Запорожье: Изд. АПН СССР, 1990, № 6.- 167 с.
31 Вульфов Б.З Семь парадоксов воспитания. М.: Новая школа, 1994.- 77с.
32 Зимняя И.А. Социальная работа как профессиональная деятельность //Социальная работа, М., Вып. 2, 1992.- С. 8-16.
33 Теория и методика социальной работы. /Учеб. пособие под ред. Жукова В.И., Зайнышева И.Г., Холостовой Е.И., М.: Союз, в 2-х ч, 1994. ч. 1.- 339с.
34 Социальная работа и проблемы подготовки кадров. /Отв. ред. ЗимняяИ.А., М., 1992.- 104с.
35 Учебный план факультета социальной педагогики. Специализация: специалист по социальной педагогике и социальной работе. ВГПУ,1996.- 4с.
36 Сластёнин В.А. Социальный педагог и социальный работник: личностьи профессия. //Теория и практика социальной работы: отечественный и зарубежный опыт. Москва - Тула, 1993.- С.265-275.
37 Нурманбетова Д.Ж. Человеческая индивидуальность как социально-
2 Батталханов Е.З. Формирование гуманистического мировоззрения учащейся молодежи как социально-педагогическая проблема. //Дисс. к.п.н.13.00.01, Алматы. 2002. -160 с.
3 Менлибекова Г.Ж.Система подготовки будущих учителей к социально-педагогической работе: дисс. … канд. пед. наук: 13.00.08. Алматы, АГУ им. Абая, 2002. - 30 с.
4 Баймуканова М.Т. Научные основы подготовки будущих социальных педагогов к работе со студентами по формированию семьи: дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.08, Алматы, АГУ им. Абая, 2001.- 142 с.
5 Нургалиева Г.К. Сравнительная педагогика. Алматы: Рауан, 1999, 176 с
6 Кусайнов А.К. Развитие образования в Казахстане и Германии. Алматы: Ғылым, 1997.- 204 с.
7 Мусин К.С. Система непрерывного педагогического образования в Казахстане, России, Англии и США: тенденции развития. Алматы: Ғылым, 2000.- 165 с.
8 Искакова А.О. Становление и развитие чатсных школ Соединенных Штатов Америки: дисс. … канд. пед. наук: 13.00.01. Алматы, АГУ им. Абая, 1998. -135 с.
9 Кенесарина З.У. Социализация школьников в условиях общинного образования в США. Алматы, 1998.- 38 с.
10 Қожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. Алматы: Ғылым, 1998.- 317 с.
11 Жетписбаева Б.А. Этнопедагогические основы содержания воспитания в школах Казахстана и Германии (сравнительный аспект): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Караганда, КарГУ им. Е.А. Букетова, 2001.- 138 с.
12 Қалиева Ә.Б. Воспитания элиты в частных школах Великобритании (историко- педагогический аспект): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Караганда, КарГу им. Е.А.Букетова, 2004.-144 с.
13 Тұрысжанова Р.К. Проблема формирования духовно-нравственных ценностей в системе образования Азиатских стран (на примере Казахстана, Японии и Южной Кореи): дисс. ... канд. пед. наук: 13.00.01. Алматы, КазГосЖенПИ, 2001.- 135 с.
14 Социальная педагогика и социальная работа: Социально-
юридический словарь. /Под ред. Мухаметзяновой Г.В., М.: ИЧП Ма¬гистр, 1995.- 96 с.
15 Бочарова В.Г. О некоторых методологических подходах к исследованию целостного процесса социализации, воспитания и развития личности. //Теория и практика социальной работы: отечественный и зарубежный опыт. Москва-Тула, 1993.- С. 34-48.
16 Беляева Л.А. Философия воспитания как основа педагогической деятельности. Екатеринбург, 1993.- 126 с.
17 Мудрик А.В. Введение в социальную педагогику. /Учеб. пособие, Пенза, ч. 1, 1994.- 171 с.
18 Международный семинар "Исторические корнии, современные проблемы и перспективы социальной работы в России. //Социальная работа. М., 1993, № 2 (3) .- С.3-58.
19 Методическое письмо. Введение в новую профессию: социально-
исторический контекст. //Социальная работа. М., 1994, № 1.- С.11.
20 Бойко В.В. Реактивное поведение семьи и личности: социально-психологическое изучение рождаемости: автореф. ... канд. психол. наук: 13.00.01. Ленинград, ЛГПИ, 1981.- 32 с
21 Теория и практика социальной работы: отечественный зарубежный
опыт. /Отв. ред. Яркина Т.Ф., Бочарова В.Г. Москва – Тула, в 2-х томах, 1993.- 460 с.
22 Бочарова В.Г. Педагогика социальной работы. М.: Аргус, 1994.- 207с.
23 Доэл М. Практика социальной работы. М., 1995. -176с.
24 Основы социальной работы. /Отв. ред. П.Д. Павлюнок. М.: ИНФРА-М, 1998. -368с.
25 Лихачёв Б.Т. Педагогика. Курс лекций. М.: Прометей, 1993.- 527с
26 Павлюнок П.Д. Введение в профессию «социальная работа»: Курс лекций. М.: ИНФРА-М, 1998.- 174с.
27 Кузьмина Н.В., Кухарев Н.В. Психологическая структура деятельности учителя. Гомель: Гом. гос. ун-т, 1976.- 57 с.
28 Кузьмина Н.В. Профессионализм деятельности преподавателя и мастера производственного обучения профтехучилища. М.: Высш. шк., 1989.- 166с
29 Кузьмина Н.В. Профессионализм личности преподавателя и мастера
производственного обучения профтехучилища. М.:Высш.шк.,1990.- 118с.
30 Актуальные проблемы социального воспитания. Научно-методический бюллетень. Москва-Запорожье: Изд. АПН СССР, 1990, № 6.- 167 с.
31 Вульфов Б.З Семь парадоксов воспитания. М.: Новая школа, 1994.- 77с.
32 Зимняя И.А. Социальная работа как профессиональная деятельность //Социальная работа, М., Вып. 2, 1992.- С. 8-16.
33 Теория и методика социальной работы. /Учеб. пособие под ред. Жукова В.И., Зайнышева И.Г., Холостовой Е.И., М.: Союз, в 2-х ч, 1994. ч. 1.- 339с.
34 Социальная работа и проблемы подготовки кадров. /Отв. ред. ЗимняяИ.А., М., 1992.- 104с.
35 Учебный план факультета социальной педагогики. Специализация: специалист по социальной педагогике и социальной работе. ВГПУ,1996.- 4с.
36 Сластёнин В.А. Социальный педагог и социальный работник: личностьи профессия. //Теория и практика социальной работы: отечественный и зарубежный опыт. Москва - Тула, 1993.- С.265-275.
37 Нурманбетова Д.Ж. Человеческая индивидуальность как социально-
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетi
ӘОК 37.013.42(430) Қолжазба
құқығында
БАЙГОЖИНА ЖАНАР МАНАТБЕКОВНА
Германиядағы әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың ерекшелiктерi
(салыстырмалы- педагогикалық аспектісі)
13.00.01-Жалпы педагогика,педагогика және бiлiм тарихы,
этнопедагогика
Педагогика ғылымдарының кандидаты
ғылыми дәрежесiн алу үшiн дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшiлерi:
педагогика ғылымдарының
докторы,профессор
Казмагамбетов А.Ғ.
педагогика ғылымдарының
кандидаты,доцент
Жетпеисова Н.О.
Алматы, 2005
Мазмұны
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге
білім беру
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..8
2. Әлеуметтiк педагогика мен әлеуметтiк жұмыс саласындағы мамандарға
білім берудің салыстырмалы тәжiрибесi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. Қазақстан мен Германияда әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлерге жоғары білім беру жүйесі мен оның дамуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...46
2. ГЕРМАНИЯДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАРДЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА ДАЙЫНДАУ
ЖҮЙЕСIНIҢ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ...5 6
1. Германиядағы әлеуметтiк мамандықтардың мамандарын дайындау жүйесiнiң
қалыптасуының тарихы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2. Германиядағы әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтарды
дайындаудың кәсiби-бiлiм беру
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
3. Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтiк
педагогтарды дайындау жүйесiнiң салыстырмалы
талдауы ... ... ... ... ... ... ... 106
ТҰЖЫРЫМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 121
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... 122
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .12 8
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Соңғы жылдары батыстың педагогтары
әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл аударуда. Себебі, педагогика
ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен білім беруге ықпалын және
педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері ықпалын талдайтын,
Әлеуметтік педагогика деп аталатын жаңа саласы қалыптасты. Білім берудің
экономикалық әсерін анықтауды, әртүрлі әлеуметтік топтардан шыққан
балаларды оқу орындарының түрлері бойынша бөлуді, әлеуметтік ортаның
оқушылардың мектептегі табыстарына ықпалын талдауды мақсат тұтқан көптеген
зерттеулер жүргізілуде.
Қазіргі жағдайда әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың жұмысында
әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары
анықталды. Аталған мамандықтар КСРО–да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында
ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы-ақ мамандар дайындау қолға
алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік
қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген
қажеттілік себепші болды. 1990 жылдың өзінде-ақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындау басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны
түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар
негізделді.
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері
қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас
өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан
қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен бірге биліктің
барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі
мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн
сайын тікелей оқу- тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған
қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ
социумдағы өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін
көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселерді шешуге тура келді. Мұғалім,
бала және социумды байланыстыратын буын социумда қарымқатынас жасауда және
жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни әлеуметтік педагог болып
табылады.
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі
мәселелерін, салыстырмалы түрде алғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының
үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың студент жастармен жұмысқа
дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп,
әдістемесін әзірледі [1]. Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік
дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік
педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды [2].
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік
педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесін құруды теориялық- методологиялық негіздерін
қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке
тұлғалық білім беру ретінде анықтады [3].
М.Т.Баймуканова болашақ әлеуметтік педагогтардың студенттік жастар мен
отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсіби дайындығын қалыптастырудың
әдістемесін әзірлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындаудың үрдісі оның зерттеуінің нысаны болып табылды [4].
Дайындық жүйесін құру мен жетілдіруде Қазақстанның жоғары білім беру
дәстүрінде қалыптасқан әлеуметтік жұмыс тәжірибесі, сондай-ақ әлеуметтік
мамандықтардың мамандарын дайындаудың шетелдік бай тәжірибесі
пайдаланылады. Еуропа елдерінің, соның ішінде Германияның жүз жылдан артық
тәжірибесі ерекше қызығушылық туғызады.Әрине, неміс тәжірибесін отандық
педагогикаға толық енгізу мүмкін емес. Мамандарды дайындаудың
артықшылықтары мен кемшіліктерін ресейлік зерттеушілердің көзқарасы
тұрғысынан талдау, сондай-ақ, Германия мен Қазақстан әлеуметтік педагогтар
мен әлеуметтік қызметкерлердің білім беру жүйелерін салыстыру, әрі
әлеуметтік педагогтарды оқытуға ерекше көңіл бөлу маңызды болып табылады,
себебі мамандарды дайындаудың жүз жылдық тәжірибесі әлеуметтік жұмыс
саласындағы жаңадан қалыптаса бастаған білім беру жүйесі үшін белгілі бір
маңызға ие болады. Сондай-ақ, әрбір елдегі салыстырмалы педагогиканың
өкілдері шетелдік тәжірибеге, ең алдымен отандық білім берудің мұқтаждығы
тұрғысынан қарайды. Дүниежүзінде ғылымның осы саласымен айналысатын
мамандар саны жылдан-жылға көбейіп келеді.Қазақстанда салыстырмалы
педагогикалық зерттеулер салыстырмалы педагогиканың әдіснамалық, теориялық
негіздері (Г.Қ.Нұрғалиева,А.Қ.Құсайынов,Қ.С.М усин), білім жүйесінің
салыстырмалы-педагогикалық сипаттамасы (А.Қ.Құсайынов), жеке меншік
мектептердің даму тарихы (А.О.Ысқақова), әртүрлі елдердегі оқытушыларды
кәсіби даярлау (Қ.С.Мусин), америка педагогикасында тұлғаны әлеуметтендіру
(З.У.Кенесарина), Германия мен Қазақстан
мектептеріндегі тәрбие мазмұнының этнопедагогикалық негіздерін салыстырмалы
зерттеу, салыстырмалы этнопедагогиканың әдіснамалық негіздерін нақтылау
(К.Ж.Қожахметова, Б.А.Жетпісбаева), Ұлыбританиядағы жеке мектептерде
элитаны тәрбиелеу (Ә.Б.Қалиева), азия елдерінің білім жүйесінде рухани
адамгершілік құндылықтар қалыптастыру (Р.К.Тұрсынжанова) мәселелерін
қамтиды. Демек, еліміздегі әлеуметтік педагогтарды дайындау мәселесі
жеткілікті зерттелмеуімен оған деген бүгінгі қоғамның қажеттілігі және
теория мен практиканың арасындағы алшақтық бізге зерттеу тақырыбымызды
Германиядағы әлеуметтік педагогтарды дайындаудың ерекшеліктері деп
таңдауымызға негіз болды [5;6;7;8;9;10;11;12;13].
Зерттеу обьектісі: Германиядағы жоғары оқу орындарында, әлеуметтік
педагогтарды дайындау жүйесі.
Зерттеу пәні: Германиядағы жоғары оқу орындарында әлеуметтік
педагогтарды дайындау үрдісі.
Зерттеудің мақсаты: Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педаготар мен әлеуметтік қызметкерлерді дайындаудың тәжірибесін
салыстырмалы түрде талдау және оны Қазақстан Республикасында пайдалану
мүмкіндігін негіздеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер: Қазақстанда Германияның жоғары оқу
орындарындағы әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге
білім берудің тарихи және қазіргі заманғы тәжірибесі ең алғаш рет талданып
жинақталса, оның негізгі тенденциялары анықталса, сондай-ақ Германия мен
Қазақстанның әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім
беру жүйесінің салыстырмалы талдауы жүргізілсе және Қазақстанның
жағдайларында мүмкін болып табылатын алдыңғы қатарлы неміс тәжірибесі
қолданыс тапса, онда Қазақстанда әлеуметтік-педагогтардың кәсіби даярлық
процессінің тиімділігі артады, өйткені ол білім беру жүйесіне қойылып
отырған қазіргі заман талаптары.
Зерттеудің міндеттері:
( Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік педагогтарды, әлеуметтік
қызметкерлерді оқытудың тарихи және қазіргі күннің тәжірибесінің
негізгі сипаттарын айқындау;
( әртүрлі жоғары оқу орындарындағы оқытудың мақсаттарын, міндеттірін,
құрылымын, мазмұнын, түрлерін талдаудың негізінде дайындықтың
тенденцияларын анықтау;
( Германия мен Қазақстандағы мамандарды дайындау жүйелерінің салыстырмалы
талдауына сүйене отырып, неміс тәжірибелерінің ерекшеліктерін айқындау.
Жетекші идея. Германиядағы әлеуметтік педагогтарды дайындаудың
ерекшеліктерін анықтау, оны еліміздегі білім беру жүйесінде ұтымды
пайдалана білу, қоғам сұранысына сай жан-жақты әлеуметтік педагогтарды
дайындауға негіз болады..
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: философияның жеке
тұлғаны дамытудың тұлғалық-бағдарлық теориясы; оқытудың іс-әрекеттік
теориясы, әлеуметтік орта теориясы болып саналады.
Зерттеудің көздері:
Шетел және Қазақстандық ғалымдардың (философ, тарихшы, әлеуметтанушы)
әлеуметтік жұмыс туралы еңбектері; бүгінгі күнде психология-педагогика
саласындағы көкейкесті проблемаларды зерттеп жүрген белгілі ғалымдардың
еңбектері; ресми материалдар (Қазақстан Республикасының ресми құжаттары,
заңдар, қаулы қарарлар, баяндамалар); шетелдік және Қазақстан жоғары мектеп
оқытушыларының әлеуметтік педагогиканы жүргізу тәжірибелері; сондай-ақ
диссертанттың жоғары оқу орнындағы 12 жылдық педагогикалық зерттеушілік
тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: салыстырмалы педагогикалық ғылыми негізде
педагогикалық зерттеулерді талдау, аналитикалық әдістер, (талдау, синтез,
жинақтау қорыту), салыстырмалы түрде тарихи материалдарға, құжаттарға
талдау жасау, сауалнама, тест, әңгіме, сұхбат жүргізу. Әдістемелік жүйенің
тиімділігін тексеру.
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Қазақстанда Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім беру жүйесінің тарихи және
қазіргі заманғы тәжірибесі ең алғаш рет талданып, оның негізі
тенденциялары анықталды.
2. Германия мен Қазақстанның әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлерді дайындау жүйесіне салыстырмалы түрде талдау жүргізіліп
Қазақстанның білім беру жүйесінде мүмкіндігінше пайдаланудың жолдары
нақтыланды.
3. Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік мамандарды
дайындаудың сапасын айтарлықтай жақсартуға пайдаланылатын тәжірибелер
жүйесі жетілдіріліп, оқулықтар мен оқу бағдарламаларына өзгерістер
енгізілді, мүмкіндіктері айқындалып, әдістемесі жасалды.
Зерттеудің практикалық мәні:
( жоғары оқу орындарының студенттеріне арнап әлеуметтік педагогтарды
дайындаудың Шетелдердегі әлеуметтік жұмыс тарихы бойынша әдістемелік
құрал мен арнайы курс бағдарламасы әзірленді.
( теориялық талдаулар нәтижесінде жасалған тұжырымдар, қорытындылар,
аталған арнайы курс бағдарламасы, әдістемелік құрал мен ұсыныстар жоғары
оқу орындарында маман дайындауда, білім жетілдіру институттары мен осы
саладан білім білік дағдыларды жетілдіру мақсаттарында пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады:
( Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педагогтармен әлеуметттік қызметкерлерді дайындау және еуропалық
тенденцияларды бейнелеу сипаты;
( оқытудың әртүрлі тәжірибелерімен жобалық оқыту арқылы байқалатын оқытудың
нақты бағыты;
( оқу үрдісінің құрылымында бір кезеңдік және екі кезеңдік оқытудың бар
болуы және теориялық кезеңді базалық және негізгі оқытуға бөлу;
( оқу түрлерінің арасында жобалар мен семинарлардың басым болуы.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2000-2001 жж) зерттеу мәселесі бойынша ғылыми және
ғылыми әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасалды. ГФР орта және
жоғары білім беру жүйесімен танысу жүрді, зерттеу мәселесіне байланысты
методологиялық және әдістемелік көзқарастар анықталды.
Екінші кезеңде (2001-2003 жж) зерттеу проблемасына байланысты
материалдарды жинақтау және топтау жүргізілді, эмпирикалық зерттеулер, яғни
Германия мен Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарының әлеуметтік
педагогика және әлеуметтік жұмыс факультеттерінің ғылыми және әдістемелік
әдебиеттеріне жан-жақты талдау жасалды.
Үшінші кезеңде (2003-2004 жж) жүргізілген зерттеу жұмыстардың
қорытындылары шығарылып, оның материалдарын ПМУ-дың физика-математикалық
факультетінің әлеуметтік педагогикалық бөлімінде шет тілдер факультетінің
неміс бөлімінде Шетелдегі әлеуметтік жұмыстың тарихы пәні бойынша
дәрістер курсы ретінде сынақтан өткізілді, сондай-ақ зерттеу жұмысының
өңделу ісі жалғастырылды.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі. Зерттеу
нәтижелерінің талапқа сай әдіснамалық және теориялық қағидалары мен зерттеу
пәніне сәйкес әдістерді қолдануымен зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестігімен, эксперимент бағдарламасының мақсатқа сәйкестігімен
нәтижелердің жүйеленіп қорытындылауымен олардың тиімділігін тәжірибе
жүзінде тексерумен және практикаға ендірумен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу базасы: Тәжірибелі–экспериментке Абай атындағы Қазақ ұлттық
педагогикалық университетінің педагогика кафедрасы, С.Торайғыров атындағы
Павлодар Мемлекеттік университетінің педагогика кафедрасы.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру.
Зерттеудің негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде халықаралық
ғылыми-практикалық конференция материалдарында (Павлодар,2003; Алматы,
2003; Семей, 2003; Алматы, 2004), сондай-ақ мерзімді баспасөз беттерінде
жарияланды. Зерттеу нәтижелері Жоғары оқу орындарында, педагогикалық
семинарларда, ғылыми-әдістемелік кешеннің мәжілістерінде, кафедра
отырыстарында талқыланды.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеу обьектісі,
пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы айқындалып, әдіснамалық
теориялық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы, теориялық және практикалық
мәні көрсетіледі, қорғауға ұсынылатын қағидалар, дәлелдігі мен негізділігі,
зерттеу нәтижесін сынақтан өткізілуі сипатталады.
Әлеуметтік педагогтармен әлеуметтік қызметкерлерге білім берудің
теориясы мен практикасы атты бірінші тарауда әлеуметтік мамандарды
дайындаудың мәні ашылып, дайындау тәжірибесі жан-жақты талданады,
дүниежүзінің түрлі елдеріндегі дайындау жүйесінің дамуының негізгі
тенденциялары анықталады.
Германиядағы әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді
дайындау жүйесінің ерекшеліктері атты екінші тарауда ГФР-ның әртүрлі
жоғары оқу орындарын осы мамандықтарды оқытудың тарихи және қазіргі заманғы
тәжірибесі талданып, әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді
оқытудың ерекшеліктері анықталады, дайындаудың негізгі тенденциялары
сипатталады және Германия мен Қазақстандағы әлеуметтік қызметкерлермен
әлеуметтік педагогтарды дайындау жүйесінің салыстырмалы талдауы беріледі,
бұл алдыңғы қатарлы неміс тәжірибесін Қазақстанда пайдалану мүмкіндігін
негіздеуге жағдай жасайды.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер, тұжырымдар, ғылыми
әдістемелік ұсыныстар беріледі және қарастырылып отырған проблеманың
келешекте зерттелетін бағыттары көрсетіледі.
Қосымшада оқу жоспарлары және оқудың бастапқы негізгі блоктары ұсынылады.
1. ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТIК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘЖIРИБЕСI
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлерге білім берудің мәнi
әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың мәнiн анықтау үшiн, ең алдымен,
“әлеуметтiк педагог” мамандығына анықтама беру қажет, сондай-ақ оны
“әлеуметтiк қызметкер”, “әлеуметтiк жұмыс” секiлдi мағынасы мен тегi
бойынша ұқсас ұғымдармен салыстыру керек.
Әлеуметтiк педагог - басқалармен салыстырғанда бiздiң ел үшiн
жаңа мамандық. “Әлеуметтiк педагог – делдал, жеке тұлға, отбасы және
қоршаған орта арасындағы, осы ортаның педагогикалық тұрғыдан мақсатқа
сай қайта құрылуына ықпал ететiн байланыстырушы буын” [14].
Қазақстанда авторлар әлеуметтiк педагогиканың әртүрлi сұрақтарын
басқалармен салыстырғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Р.И.Бурганова әлеуметтiк педагогтардың кәсiби дайындығының
үрдiсiн зерттедi, болашақ әлеуметтiк педагогтың студент жастармен
жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан
негiздеп, әдiстемесiн әзiрледi. [1,20]
Е.З. Батталханов оқушы жастардың гуманистiк дүниетанымының
қалыптасу мүмкiндiктерi мен жағдайларын әлеуметтiк педагогиканың
мәселесi ретiнде зерттедi. [2,45]
Г.Ж. Меңлiбекова болашақ ұстаздарды әлеуметтiк-педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесiн құрудың теориялық- методологиялық
негiздерiн қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтiк-педагогикалық
жұмысқа дайындығын қалыптастырудың құрама бөлiктерi мен жағдайларын
интеграцияланған жеке тұлғалық бiлiм беру ретiнде анықтады. [3,18]
М.Т. Баймуканова болашақ әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың
негiзiн зерттедi. Болашақ әлеуметтiк педагогтардың студенттiк
жастармен отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсiби дайындығын
қалыптастырудың әдiстемесiн әзiрлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы
әлеуметтiк педагогтарды кәсiби дайындаудың үрдiсi оның зерттеуiнiң
нысаны болып табылды [4,35].
Әдебиеттi талдау әлеуметтiк жұмыста педагогиканың әлеуметтiк
жұмыстың әрекетi құрама бөлiгiнiң негiзi ретiнде әрекет ететiнiн
көрсеттi, өйткенi ақпараттық мiндеттер, қоғам туралы бiлiмдердi
қалыптастырудың сұрақтары, топтағы қарым-қатынастар, қорғалғандықты
тәрбиелеу, жеке тұлғаның өз-өзiне көмек көрсетуге деген дайындығы
негiзiнен педагогикалық әдiстермен шешiледi. Осыған байланысты
әлеуметтiк жұмыстың педагогикалық негiздерi әлеуметтiк
жұмыстың қағидалары,
мазмұны, әдiстерi, жолдары мен құралдары туралы педагогикалық
элементтердi қамтуы керек.
Әлеуметтiк жұмыстың құрылымында педагогика психологиямен қатар
түсiндiру қызметiн атқарады. Әлеуметтiк мiндеттердi шешу көп
жағдайда адамдардың тәрбиелiлiгiмен анықталады, сондықтан педагогика
болжау қызметiн атқарады. Педагогика әлеуметтiк жұмыстың субъектiлер мен
объектiлерiнiң жеке тұлғасының дамуында жетекшi рольге ие болады.
Әлеуметтiк технологияларға кешендi сипат тән. Қазір
республикамызда іске асырылып жатқан білім беру реформасы оның ұйымдастыру-
экономикалық, құқықтық, құрылымдық және мазмұндық бөліктерін түбегейлі
өзгертуге бағытталған шараларға байланысты.Білім берудегі бұл өзгерістердің
мәнін,өзгешелігін білдіретін және бағытын белгілейтін күштер; Қазақстанның
тәуелсіз егеменді мемлекет болуы, экономикалық нарықтық қатынасқа
негізделуі, меншіктің әр түрлі нысандарының дамуы, білім беру саласындағы
дүниежүзілік білім беру жүйесіне енуі.Салыстырмалы педагогиканың даму
тарихы көрсеткеніндей, дүние жүзіндегі, әр елдегі халыққа білім беру жайын
терең зерттеу қажеттілігі әсіресе әлеуметтік- экономикалық және саяси
реформалар кезінде ерекше күшті сезіледі.Ұлттық білім беру ісін дамытуда
шетел тәжірибесін пайдалану мүмкіндігін, оның ерекшелігін ескере отырып
зерттеуге буржуазиялық революциялар мен Еуропа елдерінде капитализмнің тез
қарқынмен даму дәуірінде ерекше көңіл бөлінді.Олар социологиялық,
экономикалық, құқықтық, психологиялық, медициналық, педагогикалық
қосалқы жүйелердi қамтиды. Педагогикалық элементтер әлеуметтiк
жұмыстың адамның, әлеуметтiк үрдiстiң қатысушысының жеке тұлғасына
жататын мазмұндамалық және процессуалдық құрама бөлiктерiн
жүйелендiредi.
Басқа жағынан алып қарағанда, педагогиканы оқу-тәрбие үрдiсiнiң
заңдылықтары туралы ғылым ретiнде есепке алу керек, оны әлеуметтiк-
педагогикалық мәселелердi шешу үшiн пайдалануға болмайды. Егер бұл
орын алатын болса, онда, бiрiншiден, логикалық негiздер бұзылады,
екiншiден, ғылыми ұғымдар мен әдiстемелiк ыңғайларды педагогикаға тән
жағдайлардан әлеуметтiк ортаға ауыстыру әлеуметтiк-педагогикалық
мәселелердiң мәнiн ашып көрсетпейдi. Аталмыш “әлеуметтiк педагогика”
жаңа ғылыми бағытының пайда болуы мен дамуының өзектiлiгi де
осыған байланысты. А.С.Перуанский әлеуметтiк педагогиканы “қоғамның кез-
келген жастағы әлеуметтiк топтары мен мүшелерiнiң үздiксiз тәрбиесi
мен оқуының әдiстерi туралы ғылым” ретiнде анықтайды [15]. Оның
пiкiрiнше, бүгiнгi жағдайларда әлеуметтiк педагогика қоғамның жүйке
жүйесi болуы керек, оның күштерiн әлеуметтiк дерттерді емдеуге
бағытталуы керек және оларды емдеудiң құралы болуы керек, ал мұнымен
келiспеуге болмайды. Оның қажеттiлiгi экономикалық, медициналық,
психологиялық салаларды қамтитын мәселелердiң кешендiлiгi мен жан-
жақтылығынан туындайды, әлеуметтiк жұмыс деп “қоғамның адамның
өндiрiсi мен қайта өндiрiсi үрдiсiн барынша тиiмдi iске асыру
мақсатында тұрғындарға жағдай жасау мен көмек көрсетуге байланысты
қызмет аясы түсiнiледi” [15,25;16].
Қазiргi заманғы дағдарыстық жағдай тұрғындардың өмiрi кез-келген
уақытта оңай болмаған, ал тарихтың өтпелi кезеңдерiнде мүлде қиындай
түсетiн топтарына, яғни қарттар мен науқастарға, балаларға, әсiресе
толық емес және көп балалы отбасыларындағы балаларға, жұмыссыздарға,
маскүнемдiк және нашақорлық дертiне шалдыққан адамдарға кәсiби көмек
көрсету қажеттiлiгiн туғызды. Мұндай көмектi дүниежүзiнiң көптеген
елдерiнде әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтар
көрсетедi. Елiмiзде әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлердiң жекелеген қызметтерiн мектептердiң, интернаттардың,
әлеуметтiк қамтамасыз ету қызметтерiнiң, қарттар үйлерiнiң
қызметкерлерi, неше түрлi мамандықтардың өкiлдерi орындады.
Алайда, 80-шi жылдары дәрiгерлердi
“зиян келтiрме” деген өсиетiн басшылыққа алып, кәсiби түрде
әлеуметтiк-педагогикалық көмек пен қолдау көрсете алатын мамандарды
дайындау қажеттiлiгi пiсiп жетiлдi. 1991 ж. 20 мамырында КСРО халыққа
бiлiм беру жөнiндегi Мемлекеттiк комитетi “Әлеуметтiк педагогика”
мамандығын бекiттi. Сонымен бiр уақытта “Әлеуметтiк жұмыс” деген де
мамандық бекiтiлдi. Олар негiзiн адамдарға риясыз көмек көрсету
мұқтаждығы секiлдi альтруизм құратын, мәнi мен мазмұны бойынша
ұқсас мамандықтар болып табылады. Олардың қызмет аясы да ортақ.
А.В. Мудриктiң пiкiрiнше, барлық педагогтарды әлеуметтiк қызметкерлер
деп те санауға болады [17]. Сол секiлдi, әлеуметтiк қызметкерлер де,
кәсiби тұрғыдан алғанда, педагог болып табылады. Мысал ретiнде әдетте
арнайы педагогикалық бiлiмi жоқ әлеуметтiк қамтамасыз ету
қызметтерiнiң қызметкерлерi мен қамқоршы мейiрбикелердi алып қарауға
болады.
И.А. Липскийдiң пiкiрiнше, әлеуметтiк жұмыс клиенттiң
мұқтаждықтарын қанағаттандыру болып табылса, әлеуметтiк педагогика
әлеуметтiк ортаны қайта құруға, шиеленiстердiң алдын алуға, жеке
тұлға мен социумның қарым-қатынастарын оңтайландыруға бағытталған
[18]. “Жаңа мамандыққа кiрiспе” атты әдiстемелiк хатта әлеуметтiк
педагог өзiнiң мақсаты бойынша мәселенiң алдын алуға, оны
тудыратын себептердi уақытында анықтауға және жоюға, әртүрлi керi
құбылыстардың, адамдардың мiнез-құлқындағы ауытқушылықтардың бастапқы
профилактикасын қамтамасыз етуге және осылайша оларды қоршаған
микроортаны сауықтыруға тырысатыны көрсетiледi. Сонымен бiрге,
әлеуметтiк қызметкер қалыптасқан мәселемен айналысады (маскүнемдiк,
нашақорлық, қаңғыбастық, жұмыссыздық, ауру, мүгедектiк, табиғи
апаттар және басқалар), бұл әлеуметтiк көмектiң арнайы түрлерi мен
одан да терең мамандандырылуды (мүгедектермен, қарттармен, босқындармен,
әлеуметтiк тәуекелдi топтармен және басқалармен жұмыс бойынша) талап
етедi [19,11].
Әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлердiң қызмет
аясы, түрлерi мен жұмыс әдiстерi жиi қиылысады, бiрақ әр маманның
өзiнiң мақсаты бар.
Отбасы әлеуметтiк педагогының дефинация мәнiн анықтаған кезде,
бiз Орал педагогикалық университетiнiң авторлық ұжымының М.А.
Релагузованың басшылығымен әзiрлеген “әлеуметтiк педагог” және
“әлеуметтiк қызметкер” ұғымдарын басшылыққа алдық.
“Әлеуметтiк жұмыс жөнiндегi маман - лауазымдық мiндеттерi кез-
келген кәсiпорында, жетекшiлiк жүргiзiлетiн аймақта, отбасында
әлеуметтiк-медициналық, заңды, психологиялық-педагогикалық, материалдық
не өзге көмекке, iзгiлiктi физикалық және психикалық дамуды қорғауға
мұқтаж жекелеген тұлғаларды анықтауға негiзделедi және оларды
қамқорлыққа алу iске асырылады. Оларда пайда болған қиыншылықтарды,
жұмыс, оқу, тұратын және т.б. жерлердегi шиеленiстi
жағдайларды
анықтайды, оларды шешуде көмек көрсетедi және әлеуметтiк қорғауды
қамтамасыз етедi” [20,6].
Әлеуметтiк педагог - әртүрлi әлеуметтiк-мәдени орталардағы
балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен оны
қоршаған микроортаның психологиялық-педагогикалық ерекшелiктерiн
зерттейдi, оқушылар мен тәрбиеленушiлердiң қызығушылықтары мен
мұқтаждықтарын, мiнез-құлқындағы ауытқушылықтарды, шиеленiстi
жағдайларды анықтайды және уақтылы көмек әрi қолдау көрсетедi,
жеке тұлға мен бiлiм беру мекемесiнiң, отбасының, ортаның, билiк
органдарының арасында делдал ретiнде әрекет етедi; оқушылардың
құқықтары мен бостандықтарының жүзеге асуына, ыңғайлы және қауiпсiз
жағдайды құруға, олардың өмiрi мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз
етуге, жалпыға бiлiм берудiң орындалуына, салауатты өмiр салтын
насихаттауға көмектеседi; балалардың таланттарын дамыту үшiн
жағдайлар жасайды.
Кез-келген саланың әлеуметтiк педагогының кәсiби құзiреттiлiгiне
жоғары талаптар қойылады. Ол тек педагогикалық тұрғыдан ғана
әрекет етiп қоймай, сонымен қатар түрлі жағдайларға байланысты
әлеуметтiк әрекеттердiң басқа да түрлерiн меңгеруi керек.
Педагогикалық құзiреттiлiкпен қатар ғылыми әдебиетте саяси, әкiмшiлiк,
медициналық және экономикалық та құзiреттiлiктер аталады.
Мәселе бойынша арнайы әдебиеттi талдаудың нәтижесi көрсеткендей,
әлеуметтiк педагогтың кәсiби әрекеттерi келесi мақсаттарды көздейдi:
мәселелер мен олардың себептерiн анықтау; мәселелердiң пайда болуының
алдын алу;қызметкерлерге білім беріп тәрбиелеу, қиыншылықтармен, соның
iшiнде жеке және әлеуметтiк себептерi бар қиыншылықтармен күрес;
оң қоғамдық жағдайларды құру оң қоғамдық жағдайларды құруға қатысу;
жеке, материалдық және институционалдық көмектi ұйымдастыру; бiлiмге
деген қабiлеттердi зерттеу және қоғамдық өмiрге қатысуға және
әлеуметтiк құқықтарды дұрыс қабылдауға дайындау, басқалармен
араласуға, бағыт-бағдар алуға, жауапкершiлiкке, өзiн-өзi сыйлауға және
сабырлылыққа дайындау; шығармашылық пен өнiмдiлiктi дамыту.
Әлеуметтiк педагогтардың клиенттерi, негiзiнен, балалар мен
жасөсiпiрiмдер болып табылады. Әлеуметтiк қызметкерлер тұрғындардың
түрлi топтарымен жұмыс iстейдi. Егер әлеуметтiк педагогтың күш
жұмсауының нысаны, негiзiнен, тәрбие үрдiсi болып табылса,
әлеуметтiк қызметкердiң нысаны дағдарысты жағдай болып табылады.
Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы ғана, мамандардың
арасындағы өзгешелiктер айқын емес. Әлеуметтiк педагогтар мен
әлеуметтiк қызметкерлер, қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан
мәселелерiн бiрге шешуге талпынып, қатар жұмыс iстейдi.
Әлеуметтiк педагогтың кәсiби қызметiндегi басты мақсат -
адамның, жеке тұлғаның, отбасының әлеуметтiк құқықтары мен мүдделерiн
қорғау.
Әлеуметтiк педагогтың мамандығы бiрқатар мамандандыруларды
қамтиды: қызметтiң саласы бойынша - балалардың бiрлестiктерi мен
ұйымдарының әлеуметтiк педагог-басшысы; әлеуметтiк педагог-эколог;
әлеуметтiк педагог-валеолог; әлеуметтiк педагог-тәрбиешi; жұмыс пен
отбасы жөнiндегi әлеуметтiк педагог және т.б.. Мамандандырудың
негiзi ретiнде тұрғындардың жекелеген категориясы болуы мүмкiн
(мүгедектер, жетiмдер, босқындар) болуы мүмкiн. Мамандандыру, сондай-
ақ, оның жұмыс орнына байланысты (түрлi оқу орындары, балалар үйi,
аурухана, шiркеу, кәсiпорын, ықшам аудан, еңбекпен түзету мекемелерi,
демалыс орталықтары, әлеуметтiк-психологиялық қызметтер).
Өзiнiң қызметiнде әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлердiң қауымдастығының мамандары әзiрлеген концептуалдық
тұғырдың негiзгi ережелерiне сүйенуi керек. Олардың бiрiншiсi
әлеуметтiк педагог қызметiнiң “Аурудың алдын алған жеңiлiрек” деген
ережеге негiзделген және әлеуметтiк мәселелердiң салдарларын емес,
солардың өзiн анықтауға және жоюға бағытталған превентивтi, алдын алу
сипатын бейнелейдi.
“Әлеуметтiк көмектен - әлеуметтiк қорғауға, өзiн-өзi қорғауға”
деген екiншi ереже клиенттердiң (жеке тұлғаның, топтың, қауымның)
өздерiнiң күштерiн белсендiрудi, олардың өз мәселелерiн шешу бойынша
әлуеттi мүмкiндiктерiн шоғырландыруды бiлдередi.
Үшiншi ереже. Әлеуметтiк жұмыстың басты, негiзгi көзi,
артықшылықты саласы отбасы, үй iшi, қауым болып табылады. Маманның
мiндетi - отбасындағы және ол тұрған жердегi микросоциумдағы қарым-
қатынастарды сауықтандыруға көмектесу.
Төртiншi ереже. Әлеуметтiк педагог мамандығы өте қызық, оң
жақтары мол, ол әрбiр адамның, отбасының және топтың мәселелерiн
кешендi түрде шешу үшiн ерекше мүмкiндiктерi бар өзара байланысты
қызметтердiң, мемлекеттiк мекемелердiң, түрлi саладағы қоғамдық
ұйымдардың ведомствоаралық жүйесiне сүйенуi керек.
Ең ақырында, бесiншi ереже әлеуметтiк-педагогикалық жұмысқа
үйрету мүмкiн емес; әлеуметтiк педагогты өсiрiп шығу керек деп
тұжырымдайды. Бұл әлеуметтiк педагог қызметiнiң кәсiби және жеке
тұлғалық қасиеттерiнде бейнелетiн этикалық ерекшелiктерiмен ғана
емес, сондай-ақ оның сыпайы жұмысының ерекше қағидалары мен
құралдарына да байланысты [21,390].
Көптеген елдердiң Әлеуметтiк қызметкерлерiнiң кодексi бөлiп
көрсеткен негiзгi ұстанымдардың арасында келесiлер бар:
Үйретпеу, бұйрық бермеу, тыйым салмау. Клиенттi әрекетке,
бастамаға, шығармашылыққа шабыттандыру әрi түрткi болу, оған өзiнiң
жеке тұлғалық мүмкiндiктерiне сүйенiп, жеке тұлғаның қадiр-қасиетi мен
өзгешелiгiн сыйлай отырып өмiр сүруге көмектесу.
Клиенттi шыдамдылықпен тыңдау, мәселе мен жағдайды түсiну, өзiн
оның орнына қою, сыпайылық таныту, әдептi болу.
Ашық, көпшiл болу, айнала қоршаған адамдарға қажет, қызықты
бола бiлу, бұл үшiн жеке тұлғалық мүмкiндiктерiн, бiлiмдарлығын,
тәжiрибесiн бағыттау.
Клиент пен оның айналасындағылардың, әлеуметтiк жұмыстың басқа
субъектiлерi арасында делдал, байланыстырушы буын болу. Клиенттiң
өзiнiң субъектiлiк ұстанымын қамтамасыз ету, оған көрсетiлетiн
қайырымдылық көмектiң түрлерiмен оның абыройына нұқсан келтiрмеу [22].
Әлеуметтiк-педагогикалық қызметтiң осы мақсатын негiзге ала отырып,
“социумдағы әр тұлғаға жеке тұлға ретiнде қалыптасуға көмектесу,
кәсiби кодекс қоятын алуан түрлi, күрделi талаптардың, әлеуметтiк
педагогтың қызметтерiнiң кешенiмен әлеуметтiк педагогтың суретiн
“салып шығуға” болады, бұл ретте осы сурет мамандарды таңдаған,
өзiн-өзi тәрбиелеген және дайындаған кезде талпыныс жасау керек
болатын идеал болып табылады. нақты әлеуметтiк педагог осы
қасиеттердiң барлық жиынына ие бола алмайды, өйткенi өмiр сөз жүзiне
қарағанда сан қырлы болып табылады, әрi өзiнiң түзетулерiн енгiзедi,
сондай-ақ бұл адамның антропологиялық емшiлiктерiне де байланысты
[23,53].
Әрбiр мамандандыру әлеуметтiк педагогтың қандай да бiр
қызметiнiң өзгешелiгiн бейнелейтiн белгiлi бiр қағидаларға сүйенедi.
Ғылыми әдебиетке жүгiну, әлеуметтiк педагогтың алдыңғы қатарлы отандық
және шетелдiк қызметiн зерттеу, өзiнiң отбасы әлеуметтiк педагогы
ретiнде тәжiрибесiн қорытындылау мен талдау оның қызметiнiң
қағидаларын анықтауға негiз болады.
Әлеуметтiк педагогтың отбасымен жұмыс iстеу бойынша қызметiнiң
негiз қалаушы қағидалары келесiлер болып табылады: гуманистiк; жеке-
тұлғалық-қызметтiлiк; өмiр сүру мен тәрбиенiң тұтастығы қағидасы;
дамушы оқыту қағидасы; балаға, отбасыға деген сабырлылық, құрмет және
талап қоюшылықтың үйлесiмi қағидасы; социумның дамуы мен жұмыс
iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке алу, жеке тұлғаның, отбасының,
қоғамның өзара әрекетiндегi жол берiлетiн және мақсатқа сай
делдалдылықты қамтамасыз ету қағидасы; мейiрбандық қағидасы - бұларды
жүзеге асыру оның әлеуметтiк педагог қызметiнiң жоғары
нәтижелiлiгiнiң маңызды шарты болып табылады [24].
Әлеуметтiк педагогқа отбасымен кәсiби жұмыс iстеуге, “жеке
тұлға-отбасы-қоғам” жүйесiндегi өзара қарым-қатынастарды реттеуге,
отбасы мен балаларға мақсатты көмек көрсету талпыныстарын бiрiктiрудi
қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн осы қағидалардың маңызына
толығырақ тоқталайық.
Гуманизм қағидасының бар мәнi адамның жеке тұлға ретiндегi
құндылығын, оның еркiндiкке, бақытқа, өз қабiлеттерiн дамыту мен
оларды
көрсетуге деген құқықтарын мойындауға негiзделген. Осы қағидаға
сәйкес маманның қызметi адамның абыройын қолдаудан, оның жеке
тұлғалық мәселелерiн түсiнуден және оларды шешуге көмек көрсетуге
дайын болудан қалыптасады.
Жеке тұлғалық-қызметтiлiк ыңғай - баланың тәрбие кезiндегi жеке
ерекшелiктерiн жай ғана есепке алу емес. Бұл, ең алдымен, оны
жеке тұлғаның әлеуметтенуi iске асырылатын қызметтiң субъектiсi ретiнде
әрдайым және барлық жағдайда дәйектi қабылдау және отбасыға
өзiндiк құндылық ретiнде қарау, пайда болған сенiмдi қарым-
қатынастарды қорғау, құпияны сақтау. Отбасы әлеуметтiк педагогының
барлық әрекеттерiн баланы қызметке шабыттандыру арқылы, жеке тұлға
өзiн-өзi оның жеке мүмкiндiктерiне сәйкес келетiн қызметте жүзеге
асыруы үшiн олар жеке тұлғаның дамуына және оның құқықтары мен
мүдделерiн қорғауға қаншалықты көмектесетiнi тұрғысынан алып
қарастыру керек.
Мәдениеттанушылық қағидасының маңызы адамның биопсихологиялық
әлеуметтiк мәдени жан ретiндегi қалыптасуының тұтастығында жатыр.
Бүгiн қоғамдық сананың адамның өзiндiк құндылығын одан да тереңiрек
түсiнуде түбегейлi өзгерiс жүрiп жатыр. Отбасы әлеуметтiк педагогы
қарапайым түрлерден бастап, күрделi әлеуметтiк және жоғарғы рухани
түрлерге дейiн, тiршiлiк мәдениетiн ұйымдастыруға көмектеседi.
Адамзаттың рухани тәжiрибесiн игеру, өз өмiрiнiң руханилылығы -
бұл қызығушылықтармен және қабiлеттермен, әуестермен, мамандықпен
қатар, адамның өмiр сүруiне мағына беретiн нәрсе. Осындай тұрғыдан
тәрбиелеу жеке тұлғаның мәдениеттанушылық ұғымы ретiнде түсiнiледi.
Тiршiлiк пен тәрбиенiң тұтастығы қағидасы баланың жеке
тұлғасының дамуының тұтастығын қамтиды және балаларды тәрбиелеумен
айналысатын түрлi ұйымдар мен тұлғалардың және балаларға уақтылы
көмек көрсететiн тұлғалардың өзара келiсiлген қызметiн қарастырады.
Бұл қағида баланың жеке тұлғасының мұқтаждықтарына сай келетiн
тәрбие ортасын құру үшiн мектеп әкiмшiлiгiнiң, мұғалiмдердiң,
әлеуметтiк педагогтардың, мектеп психологының, дәрiгердiң, заңгердiң
күштерiн бiрiктiрудi, күнi бұрын кесiп-пiшiлмеген ұсыныстарды
жасауды, отбасыға, балаға олардың жеке тұлғалық құқықтарын қорғау
бойынша бiлiктi көмек көрсетудiң және олардың бұзылуының алдын
алудың құралдарын тез арада табуды жобалайды.
Дамушы қатынас қағидасы - адамды басқа түрде қабылдау,
басқаның өз қалауынша қалыптасуға құқығы бар екенiн мойындау, бұл
отбасы әлеуметтiк педагогына кәсiби қарым-қатынастарды серiктестiк
негiзiнде құруға мүмкiндiк бередi, күнделiктi өмiрдiң қарама-
қайшылықтарына шыдауға және шешуге деген қабiлеттiлiктi
қалыптастырады.
Баланың жеке тұлғасын, отбасына деген сабырлылықтың, құрмет пен
талап қоюшылықтың үйлесiмi қағидасы. Адамға талап қою – бұл
оны
құрметтеу мен бағалау, оның күштi және әлсiз жақтарын көру, оны
түсiну және оған көмектесу дегендi бiлдiредi. Әлеуметтiк педагогтың
баланы, отбасына толық қабылдауы тiлектестiкте, мұқият назар аударуда
және жылы шырайлы қарым-қатынастарда байқалады.
Социумның дамуы мен жұмыс iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке
алу, жеке тұлғаның, отбасының, қоғамның өзара әрекетiндегi жол
берiлетiн және мақсатқа сай делдалдылықты қамтамасыз ету қағидасы.
Барлық табиғи-әлеуметтiк орта тәрбиелiк ықпал етудiң қатысушысы
болып табылады, оның күшi оның тәрбиелiк қарым-қатынастарға нақты
қосылуының, өзара әрекеттесуiнiң деңгейiне, балалар мен ересектердiң
қызметi мен қарым-қатынасына байланысты. Осындай өзара әрекеттесудiң
негiзгi, бөлiнбес тұғыры ретiнде, Б.Т. Лихачевтiң пiкiрiнше, өмiрлiк
қарым-қатынастық тәрбиелiк жағдай болып табылады. Ол келесi
сипаттарға ие болады:
а) балалардың тiршiлiк мұқтаждықтары мен мүдделерiн
қанағатандыруға бет ұстау және оларды өзара әрекеттесуге табиғи
түрде ынталандыру;
ә) онда қоғамдық қарама-қайшылықтардың көрiнiс табуы, оларды
жоюдың жолдарын iздестiру және табу;
б) онда қоғамда нақты орын алып отырған тәуелдiлiктердiң
шоғырлануы және байқалуы;
в) өзара әрекеттесу қатысушыларының iс-әрекетi, жалпы алғанда,
мiнез-құлықтың бағыттылығын адамгершiлiк тұрғыдан таңдау қажеттiлiгi;
г) тәрбие үрдiсiнiң қатысушыларын түрлi өзара қарым-қатынастарға
тарту, оларды қызмет пен араласу кезiнде iшкi күштерiн белсендi
түрде көрсетуге шабыттандыру, ынтыландыру, әрқайсысының өзiнiң
мұқтаждықтары мен мүмкiндiктерiнiң шеңберiнде өзiн-өзi жүзеге асыруға
дайындығын қалыптастыру;
ғ) мiнез-құлықтың, жеке тұлғалық-психологиялық дамудың бастапқы
түрлерiн қалыптастыру, белсендi өзара әрекеттесудiң нәтижесiнде iске
асыру. [25].
Өмiрлiк тәрбиелiк қарым-қатынастық жағдайлар үш негiзгi
деңгейде пайда болады. Бiрiншiден, қажеттiлiк, тиiстiлiк, мiндеттiлiк
деңгейiнде. Екiншiден, тәрбие үрдiсiнде бала үшiн қызмет пен
араласудың сондай-ақ таңдамалы қарым-қатынастардың түрлерiн еркiн
таңдау деңгейiндегi жағдайлар пайда болады. Үшiншiден, тәрбиелiк қарым-
қатынастық жағдайлар кездейсоқ араласу, өзара қарым-қатынас жасау
және өзара әрееттесу деңгейiнде пайда болады. Қандай да бiр
деңгейдiң тәрбиелiк әсер ету жағдайының күшi кездейсоқ араласу
жағдайынан таңдамалы және қажеттi араласу, қарым-қатынастар жағдайына
өткен уақытта өсе түседi.
Мейiрбандық қағидасы әлеуметтiлiк, қайрымдылық, жанашырлық
рухымен, жағдайды өзгерту мүмкiндiгiмен, баланы қорғауға, оған
өмiрде өз орнын табуға көмектесуге деген талпыныспен
байланысты. Отбасы
әлеуметтiк педагогы сабырлылық, риясыздық, мейiрiмдiлiк пен баланың
iшкi күштерiне деген сенiмдiлiк көрсету керек. Жоғарыда айтылған
қағидаларды орындау тәрбие қарама-қайшылықтарын кәсiби түрде шешуге,
мәселелердi жеңiлдетуге және жоюға, социумдағы қиыншылықтарды жоюға
көмектеседi, баланың жан дүниесiн жайластыруды қамтамасыз етедi, оған
оң әлеуметтiк тәжiрибенi меңгеруге көмектеседi, отбасының тәрбиелiк
қызметiне себiн тигiзедi.
Осы қағидаларды негiзге ала отырып, әлеуметтiк педагогтың
оның қызметiнiң мазмұнын анықтауға мүмкiндiк беретiн нақты
мiндеттер қойылады.
Маманның қызметiнiң одан да толық мазмұны үш бөлiктен тұратын
бiлiктiлiк сипаттамасында бейнеленген:
а) лауазымдық мiндеттер;
ә) әлеуметтiк педагог не нәрсенi бiлуi керек;
б) бiлiктiлiк талаптар;
Аталған жетiмсiздiктер мен тәуекел факторларының орнын толтыру
мақсатындағы әлеуметтiк қызметке рұқсаттар мен көмек тән. Қоғам
тарапынан жеке тұлғаға көмек көрсету әлеуметтiк-педагогикалық
қызметтiң негiзгi сипаттамасы болып табылады. [26].
Педагогикалық қызметтiң табиғаты туралы, iскерлiктердiң маңызы
және олардың қалыптасуының негiздерi туралы ережелер Н.В.
Кузьминаның, Н.В. Кухаревтiң, Ю.Н. Кулюткиннiң, В.Г. Куценконың, Г.С.
Сухобскаяның зертеулерiнде ашып көрсетiлген. [27;28;29, 106].
Н.В. Кузьминаның, Н.В. Кухаревтiң пiкiрiнше, ұстаздың
педагогикалық қызметi келесi құрама бөлiктердi қамтиды: гностикалық,
жобалық, құрама, ұйымдастыру және байланысты. Осының барлығы, бiздiң
пiкiрiмiзше, отбасы әлеуметтiк педагогының қызметi мен ата-аналардың
тәрбие қызметiне де толық қатысы бар. [27,110].
Кез-келген қызметтi оның субъектiсi iске асыратын болғандықтан,
ол мақсатты, құралды, қайта құру үрдiсiнiң өзiн және оның
нәтижесiн қамтиды. Қызметтiң мақсаты адамда өз iсiнiң болжауға
болатын нәтижесi ретiнде пайда болады.
Мамандықтың бiлiктiлiк сипаттамасы әзiрлендi. Соған сәйкес
әлеуметтiк педагог пен әлеуметтiк қызметкердiң мiндеттерiне келесiлер
кiредi:
( әлеуметтiк жұмыста педагогикалық құрама бөлшектi, мазмұнды,
түрлердi, клиенттi әлеуметтiк қорғау қызметтерiнде пайдаланылатын
әдiстердiң педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сәйкестiлiгiн қамтамасыз
ету, социумдағы гуманистiк қарым-қатынастардың қалыптасуына көмектесу.
( жеке тұлғаның және оның микроортасының медика-педагогикалық
ерекшелiктерi, клиенттiң мүдделерi мен мұқтаждықтарын, оның
тiршiлiк жағдайларын, оның әлеуметтiк тарихын зерттеу, клиенттiң
қажеттiлiктерiне байланысты ақпаратты жинау, балалардың,
жасөсiпiрмдердiң, олардың
отбасыларының, ересек тұрғындардың ортасындағы қиыншылықтар мен
мәселелердi анықтау.
( социумда сауықтандыру, әлеуметтiк, тәрбие қызметiн, ересектер
мен балалардың әртүрлi ынтымақтастылықтарын ұйымдастыру, әлеуметтiк
бастамаларды, жаңалықтарды, шығармашылықты, физикалық және
адамгершiлiк тұрғыдан жетiлудi, өз-өзiне көмектесудiң алуан түрлерiн
дамытуға көмектесу.
( клиенттерге олардың жеке және әлеуметтiк мәселелерiн шешуде
кәсiби көмек көрсету, құқық бұзушылықтарды болдырмау бойынша жұмыс
iстеу, клиенттердi еңбекке жарамды ету, шиеленiстi жағдайларды
уақытында анықтау және шешу, адамдардың мiнез-құлқында
ауытқушылықтарды болдырмау.
( клиенттерге, олардың отбасыларына түрлi мемлекеттiк, қоғамдық
құрылымдармен өзара қарым-қатынаста өкiлдiк ету және мүдделерiн
қорғау, отбасының әлеуметтiк мәртебесiн көтеруде көмектесу,
мемлекеттiк мекемелер мен ұйымдардың қызметiнде отбасы мүдделерiнiң
басымдылығын қамтамасыз ету арқылы оның тәрбиелiк және сауықтандыру
әлуетiн нығайту және дамыту [30;31;32;33]. Әлеуметтiк педагогтар мен
әлеуметтiк қызметкерлер, осылайша, бiр жағынан, әрбiр адамның мiнез-
құлқының, мүдделерiнiң және қабiлеттерiнiң сан алуандығымен жеке
тұлға ретiнде өзiндiк жүзеге асуына көмектесуге, екiншi жағынан,
осы әр адамға қамқорлық көрсету арқасында бар халықтың
адамгершiлiгiнiң, ұлтың физикалық және рухани саулығының қамын
жеуге, қоғамдағы қарым-қатынастардың гуманизациялануына көмектесуге
икемделген.
Мамандық ретiндегi әлеуметтiк педагогика түрiндегi әлеуметтiк
жұмыстың негiзгi мақсаты - өз-өзiне көмектесуге, адамда
бастамашылықтың, рухани күштiң, өз мүмкiндiктерiне деген сенiмнiң
пайда болуына көмектесу.
Мамандықтың күрделiлiгi, жан-жақтылығы, ең алдымен, әлеуметтiк
педагог қызметтерiнiң әр алуандығымен анықталады. Келесi қызметтердi
ажыратып көрсетуге болады:
( диагностикалық: әлеуметтiк педагог жеке тұлғаның қызметi мен
араласуының ерекшелiктерiн, микроортаның, отбасының, құрдастарының
топтарының, ересектердiң бiрлестiгiнiң ықпал ету дәрежесi мен бағытын
зерттейдi және нақты түрде бағалайды;
( ұйымдастырушылық: ол ашық ортада балалар мен жасөспiрiмдердiң
әлеуметтiк тұрғыдан маңызды қызметiн ұйымдастырады, демалысты орынды
түрде ұйымдастыруға ықпал етедi, адамдар арасындағы өзара қарым-
қатынастардың шынайы демократиялық жүйесiн қалыптастырады;
( болжамдық: жеке тұлғаның, жеке тұлғаны қалыптастыру жөнiндегi
барлық институттардың қызметiнiң дамуына қарай тәрбие үрдiсiне
бағдарлама және болжам жасайды;
( алдын алу-профилактикалық және әлеуметтiк-емдiк: әлеуметтiк
педагог жеке тұлғаға әсер ететiн жағымсыз ықпалдардың алдын
алудың
және жеңiп шығудың әлеуметтiк-құқықты, заңды, психологиялық
механизмдерiн iске қосады, жеке тұлғаның құқықтарын қорғауды
қамтамасыз етедi; ұйымдық-байланыстық: қауымдастықтың өсiп келе жатқан
ұрпақты тәрбиелеуге қамтуға көмектеседi, клиент пен оның отбасына
қатысты түрлi ұйымдар мен мекемелер арасындағы байланыстарды реттейдi;
( қорғаушы: жеке тұлғаның құқықтары мен мүдделерiн қорғауға
бағытталған құқықтық нормалардың бар кешенiн пайдаланады, балалар мен
жасөспiрiмдерге құқыққа қарсы ықпал етуге жол беретiн тұлғаларға
қатысты мемлекеттiк мәжбүрлеу шараларын қолдануға көмектеседi [33,45].
Осы қызметтерге қоса, әлеуметтiк қызметкер, сондай-ақ, келесiлер
дағдыларға ие болады:
( әлеуметтiк-медициналық - сырқаттардың алдын алу бойынша жұмысты
ұйымдастырады, алғашқы медициналық көмек көрсетудiң негiздерiн
игеруге көмектеседi, жастарды отбасы өмiрiне дайындауға себiн
тигiзедi;
( психологиялық - жеке тұлғалар арасындағы қарым-қатынастарда түрлi
кеңестер бередi және оларды түзетедi, жеке тұлғаның әлеуметтiк
бейiмделуiне көмектеседi, барлық мұқтаж адамдарға әлеуметтiк қалпына
келуге көмек көрсетедi;
( әлеуметтiк-тұрмыстық - тұрғындардың түрлi категорияларына
олардың тұрмысын, тiршiлiк жағдайларын жақсартуда қажеттi көмек пен
қолдау көрсетуде қолғабыс тигiзедi [33,83].
Бұл қызметтерге интернационалдық сипат тән екенiн, яғни
дүниежүзiнiң кез-келген елiнде әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк
педагогтар жүзеге асыруы керек екенiн атап өту қажет. Оларды жүзеге
асырудың шарттары нақты елдегi жағдайға байланысты. Қазақстанда
әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлердiң жұмысы қазiргi
уақытта көмекке мұқтаж адамдар санының барған сайын өсуiмен күрделене
түсуде. Созылмалы экономикалық дағдарыс жұмыссыздықтың, соның iшiнде
жасырын жұмыссыздықтың, маскүнемдiктiң, нашақорлықтың, қаңғыбастықтың,
әрi солардың салдарлары ретiнде кедейлiктiң, босқындардың санының,
жетiмдердiң санының артуына әкелуде.
Бұл үрдiстер, бiр жағынан, мамандардың санын ұлғайтуды талап
етедi, ал екiншi жағынан, оларға қойылатын талаптарды ұлғайтады.
Қазақстандық әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлер
ұлттық ерекшелiктер мен дәл сол мезеттiң өзгешелiгiн де,
интернационалдық кәсiби талаптарды да есепке алуы керек.
Әлеуметтiк педагогқа, әлеуметтiк қызметкерге қойылатын кәсiби
стандарттар, талаптар негiз қалаушы жалпы адамзаттық құндылықтарға
негiзделедi және әрбiр жеке тұлғаның абыройы мен ерекшелiгiн, оның
құқықтары мен мүмкiндiктерiн есепке алады.
Көптеген ғалымдар әлеуметтiк педагогтар, ең алдымен, жеке
тұлғалық
қасиеттердiң бар болуы керек екенiн басып айтады. Мысалы, Б.З.
Вульфов: “ешқандай да дайындық жүйесi жан дүниенi түсiнуге, әзiлдi
түсiнуге, педагогикалық түйсiкке не iс-әрекеттiң сыпайлығына үйрете
алмайды,”- деп атап көрсетедi. Әрi қарай: “Әлеуметтiк педагогтың ең
басты қиындығы оның өз жұмысымен, тек соған ғана тән жеке
тұлғалық қасиеттерiмен өзiнде “берiк болат пен нәзiк шыбықты”, яғни
мағынасы бойынша да, технологиясы бойынша да қарама-қайшылықта болып
табылатын нәрселердi ұштастыра бiлуi болып табылады, ал бұл өзара
түсiнiстiктiң жолдарын дәл табуды талап етедi” [31,52].
И.А. Зимняя атап көрсеткендей, әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғалық
сипаттамасының негiзгi құрама бөлшегi жеке тұлғаның гуманистiк
әлуетiнiң осы қызмет түрiне сәйкес келу болып табылады. [32,11].
Ғылыми әдебиеттi талдау жеке тұлғалық қасиеттердiң терең
бiлiмдарлықпен, кәсiби бiлiмдермен, iскерлiкпен, жеке тұлғалық
бөлшектiң басымдылығы кезiндегi дағдыларымен шектеулi дәрежеде үйлесуi
керек екенiн көрсеттi.
Жеке тұлғалық құрама бөлшекке, И.А. Зимняяның пiкiрi бойынша,
жеке тұлғаның психологиялық ерекшелiктерi кiредi: өзгешелiк, қарым-
қатынасқа деген қабiлеттiлiк, назарды аудара бiлу, мiнез-құлықты
жiгер арқылы реттеу қабiлетi, жақсы зерде. Екiншi қосалқы құрама
бөлшек мiнез-құлықтың гуманистiк сипаттарының кешенi болып табылады.
Бұл, ең алдымен, мейiрiмдiлiк пен iзгiлiк, сыпайылық пен әдептiлiк,
байқағыштық пен ойланғыштық, ерлiк, оптимизм мен әзiлдi түсiну
қабiлеттiлiгi. Ұлыбританияда әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғалық
сипаттамасына, сондай-ақ, интеллектуалдық дамуының жоғарғы деңгейi,
өз-өзiн реттеп алуы, өз-өзiн тәртiпте салу, табандылық, физикалық
күшi, төзiмдiлiк, дұрыс мағыналық жатады [34].
Әлеуметтiк педагогтың суретiнiң екiншi құрама бөлшегi
конгнитивтiк құрама бөлшек, яғни медицина, биология, психология
және педагогика, философия, социология, этика және басқа да
әлеуметтiк ғылымдар саласындағы бiлiмдердi, әлеуметтiк-педагогикалық
бiлiмдердi, сондай-ақ шет тiлiн бiлудi қамтитын, адам мен қоғам
туралы бiлiмдердiң кешенi болып табылады.
Үшiншi, қызметтiлiк құрама бөлiгi деп әлеуметтiк педагогтарды
дайындау барысында дамитын және нақты тәжiрибеде өте қажеттi
iскерлiктердiң, дағдылардың және қабiлеттердiң кешенiн түсiнемiз. Бұл
- балалардың, жасөспiрiмдердiң және жастардың әлеуметтену үрдiсiне
рұқсат етiлетiн және мақсатқа сай араласуды қамтамасыз ету,
тәрбиенiң дәстүрлi институттарына көмек көрсету, үшiншi адамның,
жеке тұлға мен микроортаның арасындағы, балалар мен ересектердiң
арасындағы, отбасы мен қоғамның арасындағы байланыстырушы буынның
өзiндiк ролiн атқару қабiлеттiлiгi:
( клиентке ғана емес, оның отбасына да, көршiлерi мен
достарына, микросоциумдағы жағдайға ықпал ете алу, клиенттi қандай
да бiр қызметке ынталандыра, шабыттандыра алу дағдысы;
( көзге түспей, әдеттен тыс араласу жағдайында, әдеттен тыс
көш басшы, көмекшi, бастама жасауға себiн тигiзетiн кеңесшi және т.б.
ретiнде жұмыс iстеу алу дағдысы [35].
Әлеуметтiк педагогтың бiлiктiлiк сипаттамасының осы құрама
бөлшегiнiң негiзi араласудың түрлi жағдайларында жеке тұлғалар
арасындағы және конвенционалдық қарым-қатынастарды орната алу дағдысы
болып табылады.
Әлеуметтiк педагогтың бұл суретi әлеуметтiк-педагогикалық
қызметтер тұрғысынан көрсетiлген болатын. Әлеуметтiк педагогтың жеке
тұлғасы мен қызметiн зерттеуге деген функционалдық көзқарас Бочарова
В.Г., Сластенин В.А., Нұрманбетова Д.Ж., Жұлдыбаева А.К., Иатлеуова А.И.,
Садырова Н.С., Гуменчук О.Н. секiлдi ғалымдардың бiрлескен зерттеуiнiң
барысында жасалды. [22;36;37;38;39;40;41].
Сонымен қатар, В.А. Сластениннiң еңбектерiнде көрiнiс тапқан,
мәдениеттанушылық көзқарас та бар, ол функциналдық көзқарасқа қайшы
келмейдi, керiсiнше оны толықтыра түседi. [42]. Масленникова В.Ш.
мәдениеттанушылық көзқарастың жақтаушысы болып табылады. Әлеуметтiк
педагогтарды дайындаудың мақсатын ол келесi түрде анықтайды: “жеке
тұлғаның қасиеттерi мен жағдайының мәнiнiң байқалуы, жеке тұлғаның
әрекеттi мәнiнiң көрсеткiшi, оның кәсiби пiсiп жетiлгенiнiң, кәсiби
мәдениетiнiң деңгейiнiң өлшемi ретiнде анықталатын, ал кәсiби мәдениет
“жеке тұлғаның күрделi құрылымы - дамуының деңгейi мен дәрежесi
кәсiби дайындықтың белгiлерiн анықтайтын, жеке тұлғаның психикалық
үрдiстерi мен жағдайларының үйлестiрiлген және қосалқы үйлестiрiлген
сипаттамалары мен қасиеттерiнiң конгломераты болып табылады”. [43].
Кәсiби дайындықтың алты құрама бөлшегiн ажыратып көрсетуге
болады:
1) себептiлiк;
2) адамгершiлiктi және бағыт-бағдарлық;
3) танымды-операциялық;
4) эмоционалды-жiгерлiлiк;
5) психофизиологиялық;
6) бағалаушы
Бұл құрама бөлшектерге жеке тұлғаның келесi қасиеттерi
жатқызылды. Себептiлiк құрама бөлшек: қоғамдық белсендiлiк, еңбекке
қызығушылық, өзiн-өзi үздiксiз жетiлдiру және т.б. Адамгершiлiктi
және бағыт-бағдарлық құрама бөлшек: шынайылық, адалдық, өз абыройын
сезiну, сыпайылық және т.б. Танымды-операциялық құрама бөлшек: қиял,
педагогикалық байқағыштық. Эмоционалды-жiгерлiлiк: оптимизм, жоғарғы
деңгейлi эмпатия және т.б. Психофизиологиялық құрама
бөлшек,
ынтымақтастыққа, өзара көмекке деген қабiлеттiлiк, наным, қайраттылық
және т.б. Бағалаушы құрама бөлшек: өзiн-өзi сынаушылық, педагогикалық
рефлексияның, психоаналитикалық қасиеттерiнiң және т.б. дамығандығы.
Сластенин В.А., сондай-ақ, әлеуметтiк педагогтың “адамның жеке
тұлғасының жоғарғы гуманистiк бастаулардың тасымалдаушысы ретiндегi
өзiндiк құндылығын, оның қайталанбас ерекшелiгiн және шығармашылық
маңызын; ең шектен тыс қанағаттану және оның өмiрiнiң мағынасы мен
бағытын құрайтын, таңдалған мамандықты саналы және эмоционалды түрде
қабылдау қажеттiлiгiн; үлкен жүйке-психикалық шығындарды, өзiмен
тұрақты түрде жұмыс iстеудi талап ететiн кәсiби қызметтiң
шығармашылық табиғатын түсiнудi” ұғыну қажеттiлiгiн көрсетедi [42, 18].
Әлеуметтiк педагогқа қойылатын осыншама жоғары талаптарды жүзеге
асыру үшiн болашақ мамандарды мұқият таңдау керек, олар өз бетiнше
бiлiм алып, өзiн-өзi тәрбиелеуi керек, сондай-ақ әлеуметтiк
педагогтарды шектелген, тұтас жүйе ретiнде дайындау да керек. В.А.
Сластенин әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғасының қалыптасу үрдiсiнiң
негiзiнде жатқан қағидаларды анықтады:
( педагогикалық бiлiмнiң кең түрде гуманитарландыру жағдайларында
болашақ маманның жеке тұлғасын әлеуметтiк-адамгершiлiк, жалпы мәдени
және кәсiби дамытудың бiрлiгi;
( социумның дамуы мен жұмыс iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке
алу;
( педагогикалық бiлiмдi оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘОК 37.013.42(430) Қолжазба
құқығында
БАЙГОЖИНА ЖАНАР МАНАТБЕКОВНА
Германиядағы әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың ерекшелiктерi
(салыстырмалы- педагогикалық аспектісі)
13.00.01-Жалпы педагогика,педагогика және бiлiм тарихы,
этнопедагогика
Педагогика ғылымдарының кандидаты
ғылыми дәрежесiн алу үшiн дайындалған
диссертация
Ғылыми жетекшiлерi:
педагогика ғылымдарының
докторы,профессор
Казмагамбетов А.Ғ.
педагогика ғылымдарының
кандидаты,доцент
Жетпеисова Н.О.
Алматы, 2005
Мазмұны
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге
білім беру
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..8
2. Әлеуметтiк педагогика мен әлеуметтiк жұмыс саласындағы мамандарға
білім берудің салыстырмалы тәжiрибесi
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
3. Қазақстан мен Германияда әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлерге жоғары білім беру жүйесі мен оның дамуы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...46
2. ГЕРМАНИЯДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАРДЫ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫНДА ДАЙЫНДАУ
ЖҮЙЕСIНIҢ ЕРЕКШЕЛIКТЕРI ... ... ... ... ... ...5 6
1. Германиядағы әлеуметтiк мамандықтардың мамандарын дайындау жүйесiнiң
қалыптасуының тарихы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
2. Германиядағы әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтарды
дайындаудың кәсiби-бiлiм беру
бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
3. Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтiк
педагогтарды дайындау жүйесiнiң салыстырмалы
талдауы ... ... ... ... ... ... ... 106
ТҰЖЫРЫМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 121
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... 122
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .12 8
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Соңғы жылдары батыстың педагогтары
әлеуметтік мәселелерге барған сайын жиі көңіл аударуда. Себебі, педагогика
ғылымында - әлеуметтік факторлардың тәрбие мен білім беруге ықпалын және
педагогикалық тәжірибенің қоғамның дамуына кері ықпалын талдайтын,
Әлеуметтік педагогика деп аталатын жаңа саласы қалыптасты. Білім берудің
экономикалық әсерін анықтауды, әртүрлі әлеуметтік топтардан шыққан
балаларды оқу орындарының түрлері бойынша бөлуді, әлеуметтік ортаның
оқушылардың мектептегі табыстарына ықпалын талдауды мақсат тұтқан көптеген
зерттеулер жүргізілуде.
Қазіргі жағдайда әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың жұмысында
әлеуметтік жұмыстың әлеуметтік педагог та айналысатын негізгі бағыттары
анықталды. Аталған мамандықтар КСРО–да 1991 жылдың наурыз-сәуір айларында
ресми түрде тіркелген болатын, әрі сол жылы-ақ мамандар дайындау қолға
алынды. Жоғары білім беру жүйесіне әлеуметтік педагогпен әлеуметтік
қызметкер мамандықтарын енгізуге олардың жоғары біліктілігіне деген
қажеттілік себепші болды. 1990 жылдың өзінде-ақ әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындау басталды, әлеуметтік педагогтардың жұмыстарының мазмұны
түрлері және әдістері анықталды, оларға қойылатын кәсіби талаптар
негізделді.
Ал бұл кездейсоқ емес, шығармашылық орталықтардың жанындағы өздері
қызығатын бірлестіктерге кіруге мүмкіндігі жоқ балалар мен жас
өспірімдердің ұйымдарынан шеттелген көптеген балалар әлеуметтік тұрғыдан
қорғалмай, оң қарым-қатынастан шеттеліп қалды. Сонымен бірге биліктің
барлық деңгейлерінде пән мұғалімінің еңбегін қарқындандырудың келешектегі
мүмкіндігі анықталды, ал нақты өмірмен білім беру мекемесі мектепте күн
сайын тікелей оқу- тәрбие үрдісінің аясынан шығатын, бірақ соған
қарамастан, оның нәтижелеріне және оқыту мен тәрбиенің сапасына, сондай-ақ
социумдағы өзара қарым-қатынастарға тікелей не жанама түрде ықпал ететін
көптеген әлеуметтік педагогикалық мәселерді шешуге тура келді. Мұғалім,
бала және социумды байланыстыратын буын социумда қарымқатынас жасауда және
жұмыс істеуде тәжірибесі бар маман, яғни әлеуметтік педагог болып
табылады.
Соңғы жылдары Қазақстандық авторлар әлеуметтік педагогтардың әртүрлі
мәселелерін, салыстырмалы түрде алғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Мәселен, Р.И.Бурганова, әлеуметтік педагогтардың кәсіби дайындығының
үрдісін зерттеді, болашақ әлеуметтік педагогтың студент жастармен жұмысқа
дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан негіздеп,
әдістемесін әзірледі [1]. Е.З.Батталханов оқушы жастардың гуманистік
дүниетанымының қалыптасу мүмкіндіктері мен жағдайларын әлеуметтік
педагогиканың мәселесі ретінде қарастырды [2].
Г.Ж. Менлібекова болашақ ұстаздарды әлеуметтік
педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесін құруды теориялық- методологиялық негіздерін
қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтік педагогикалық жұмысқа дайындығын
қалыптастырудың құрама бөліктері мен жағдайларын интеграцияланған жеке
тұлғалық білім беру ретінде анықтады [3].
М.Т.Баймуканова болашақ әлеуметтік педагогтардың студенттік жастар мен
отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсіби дайындығын қалыптастырудың
әдістемесін әзірлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы әлеуметтік педагогтарды
кәсіби дайындаудың үрдісі оның зерттеуінің нысаны болып табылды [4].
Дайындық жүйесін құру мен жетілдіруде Қазақстанның жоғары білім беру
дәстүрінде қалыптасқан әлеуметтік жұмыс тәжірибесі, сондай-ақ әлеуметтік
мамандықтардың мамандарын дайындаудың шетелдік бай тәжірибесі
пайдаланылады. Еуропа елдерінің, соның ішінде Германияның жүз жылдан артық
тәжірибесі ерекше қызығушылық туғызады.Әрине, неміс тәжірибесін отандық
педагогикаға толық енгізу мүмкін емес. Мамандарды дайындаудың
артықшылықтары мен кемшіліктерін ресейлік зерттеушілердің көзқарасы
тұрғысынан талдау, сондай-ақ, Германия мен Қазақстан әлеуметтік педагогтар
мен әлеуметтік қызметкерлердің білім беру жүйелерін салыстыру, әрі
әлеуметтік педагогтарды оқытуға ерекше көңіл бөлу маңызды болып табылады,
себебі мамандарды дайындаудың жүз жылдық тәжірибесі әлеуметтік жұмыс
саласындағы жаңадан қалыптаса бастаған білім беру жүйесі үшін белгілі бір
маңызға ие болады. Сондай-ақ, әрбір елдегі салыстырмалы педагогиканың
өкілдері шетелдік тәжірибеге, ең алдымен отандық білім берудің мұқтаждығы
тұрғысынан қарайды. Дүниежүзінде ғылымның осы саласымен айналысатын
мамандар саны жылдан-жылға көбейіп келеді.Қазақстанда салыстырмалы
педагогикалық зерттеулер салыстырмалы педагогиканың әдіснамалық, теориялық
негіздері (Г.Қ.Нұрғалиева,А.Қ.Құсайынов,Қ.С.М усин), білім жүйесінің
салыстырмалы-педагогикалық сипаттамасы (А.Қ.Құсайынов), жеке меншік
мектептердің даму тарихы (А.О.Ысқақова), әртүрлі елдердегі оқытушыларды
кәсіби даярлау (Қ.С.Мусин), америка педагогикасында тұлғаны әлеуметтендіру
(З.У.Кенесарина), Германия мен Қазақстан
мектептеріндегі тәрбие мазмұнының этнопедагогикалық негіздерін салыстырмалы
зерттеу, салыстырмалы этнопедагогиканың әдіснамалық негіздерін нақтылау
(К.Ж.Қожахметова, Б.А.Жетпісбаева), Ұлыбританиядағы жеке мектептерде
элитаны тәрбиелеу (Ә.Б.Қалиева), азия елдерінің білім жүйесінде рухани
адамгершілік құндылықтар қалыптастыру (Р.К.Тұрсынжанова) мәселелерін
қамтиды. Демек, еліміздегі әлеуметтік педагогтарды дайындау мәселесі
жеткілікті зерттелмеуімен оған деген бүгінгі қоғамның қажеттілігі және
теория мен практиканың арасындағы алшақтық бізге зерттеу тақырыбымызды
Германиядағы әлеуметтік педагогтарды дайындаудың ерекшеліктері деп
таңдауымызға негіз болды [5;6;7;8;9;10;11;12;13].
Зерттеу обьектісі: Германиядағы жоғары оқу орындарында, әлеуметтік
педагогтарды дайындау жүйесі.
Зерттеу пәні: Германиядағы жоғары оқу орындарында әлеуметтік
педагогтарды дайындау үрдісі.
Зерттеудің мақсаты: Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педаготар мен әлеуметтік қызметкерлерді дайындаудың тәжірибесін
салыстырмалы түрде талдау және оны Қазақстан Республикасында пайдалану
мүмкіндігін негіздеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Егер: Қазақстанда Германияның жоғары оқу
орындарындағы әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге
білім берудің тарихи және қазіргі заманғы тәжірибесі ең алғаш рет талданып
жинақталса, оның негізгі тенденциялары анықталса, сондай-ақ Германия мен
Қазақстанның әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім
беру жүйесінің салыстырмалы талдауы жүргізілсе және Қазақстанның
жағдайларында мүмкін болып табылатын алдыңғы қатарлы неміс тәжірибесі
қолданыс тапса, онда Қазақстанда әлеуметтік-педагогтардың кәсіби даярлық
процессінің тиімділігі артады, өйткені ол білім беру жүйесіне қойылып
отырған қазіргі заман талаптары.
Зерттеудің міндеттері:
( Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік педагогтарды, әлеуметтік
қызметкерлерді оқытудың тарихи және қазіргі күннің тәжірибесінің
негізгі сипаттарын айқындау;
( әртүрлі жоғары оқу орындарындағы оқытудың мақсаттарын, міндеттірін,
құрылымын, мазмұнын, түрлерін талдаудың негізінде дайындықтың
тенденцияларын анықтау;
( Германия мен Қазақстандағы мамандарды дайындау жүйелерінің салыстырмалы
талдауына сүйене отырып, неміс тәжірибелерінің ерекшеліктерін айқындау.
Жетекші идея. Германиядағы әлеуметтік педагогтарды дайындаудың
ерекшеліктерін анықтау, оны еліміздегі білім беру жүйесінде ұтымды
пайдалана білу, қоғам сұранысына сай жан-жақты әлеуметтік педагогтарды
дайындауға негіз болады..
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: философияның жеке
тұлғаны дамытудың тұлғалық-бағдарлық теориясы; оқытудың іс-әрекеттік
теориясы, әлеуметтік орта теориясы болып саналады.
Зерттеудің көздері:
Шетел және Қазақстандық ғалымдардың (философ, тарихшы, әлеуметтанушы)
әлеуметтік жұмыс туралы еңбектері; бүгінгі күнде психология-педагогика
саласындағы көкейкесті проблемаларды зерттеп жүрген белгілі ғалымдардың
еңбектері; ресми материалдар (Қазақстан Республикасының ресми құжаттары,
заңдар, қаулы қарарлар, баяндамалар); шетелдік және Қазақстан жоғары мектеп
оқытушыларының әлеуметтік педагогиканы жүргізу тәжірибелері; сондай-ақ
диссертанттың жоғары оқу орнындағы 12 жылдық педагогикалық зерттеушілік
тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: салыстырмалы педагогикалық ғылыми негізде
педагогикалық зерттеулерді талдау, аналитикалық әдістер, (талдау, синтез,
жинақтау қорыту), салыстырмалы түрде тарихи материалдарға, құжаттарға
талдау жасау, сауалнама, тест, әңгіме, сұхбат жүргізу. Әдістемелік жүйенің
тиімділігін тексеру.
Зерттеудің теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Қазақстанда Германияның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерге білім беру жүйесінің тарихи және
қазіргі заманғы тәжірибесі ең алғаш рет талданып, оның негізі
тенденциялары анықталды.
2. Германия мен Қазақстанның әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік
қызметкерлерді дайындау жүйесіне салыстырмалы түрде талдау жүргізіліп
Қазақстанның білім беру жүйесінде мүмкіндігінше пайдаланудың жолдары
нақтыланды.
3. Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік мамандарды
дайындаудың сапасын айтарлықтай жақсартуға пайдаланылатын тәжірибелер
жүйесі жетілдіріліп, оқулықтар мен оқу бағдарламаларына өзгерістер
енгізілді, мүмкіндіктері айқындалып, әдістемесі жасалды.
Зерттеудің практикалық мәні:
( жоғары оқу орындарының студенттеріне арнап әлеуметтік педагогтарды
дайындаудың Шетелдердегі әлеуметтік жұмыс тарихы бойынша әдістемелік
құрал мен арнайы курс бағдарламасы әзірленді.
( теориялық талдаулар нәтижесінде жасалған тұжырымдар, қорытындылар,
аталған арнайы курс бағдарламасы, әдістемелік құрал мен ұсыныстар жоғары
оқу орындарында маман дайындауда, білім жетілдіру институттары мен осы
саладан білім білік дағдыларды жетілдіру мақсаттарында пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады:
( Германия мен Қазақстанның жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік
педагогтармен әлеуметттік қызметкерлерді дайындау және еуропалық
тенденцияларды бейнелеу сипаты;
( оқытудың әртүрлі тәжірибелерімен жобалық оқыту арқылы байқалатын оқытудың
нақты бағыты;
( оқу үрдісінің құрылымында бір кезеңдік және екі кезеңдік оқытудың бар
болуы және теориялық кезеңді базалық және негізгі оқытуға бөлу;
( оқу түрлерінің арасында жобалар мен семинарлардың басым болуы.
Зерттеудің негізгі кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2000-2001 жж) зерттеу мәселесі бойынша ғылыми және
ғылыми әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасалды. ГФР орта және
жоғары білім беру жүйесімен танысу жүрді, зерттеу мәселесіне байланысты
методологиялық және әдістемелік көзқарастар анықталды.
Екінші кезеңде (2001-2003 жж) зерттеу проблемасына байланысты
материалдарды жинақтау және топтау жүргізілді, эмпирикалық зерттеулер, яғни
Германия мен Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарының әлеуметтік
педагогика және әлеуметтік жұмыс факультеттерінің ғылыми және әдістемелік
әдебиеттеріне жан-жақты талдау жасалды.
Үшінші кезеңде (2003-2004 жж) жүргізілген зерттеу жұмыстардың
қорытындылары шығарылып, оның материалдарын ПМУ-дың физика-математикалық
факультетінің әлеуметтік педагогикалық бөлімінде шет тілдер факультетінің
неміс бөлімінде Шетелдегі әлеуметтік жұмыстың тарихы пәні бойынша
дәрістер курсы ретінде сынақтан өткізілді, сондай-ақ зерттеу жұмысының
өңделу ісі жалғастырылды.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі. Зерттеу
нәтижелерінің талапқа сай әдіснамалық және теориялық қағидалары мен зерттеу
пәніне сәйкес әдістерді қолдануымен зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестігімен, эксперимент бағдарламасының мақсатқа сәйкестігімен
нәтижелердің жүйеленіп қорытындылауымен олардың тиімділігін тәжірибе
жүзінде тексерумен және практикаға ендірумен қамтамасыз етіледі.
Зерттеу базасы: Тәжірибелі–экспериментке Абай атындағы Қазақ ұлттық
педагогикалық университетінің педагогика кафедрасы, С.Торайғыров атындағы
Павлодар Мемлекеттік университетінің педагогика кафедрасы.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру.
Зерттеудің негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде халықаралық
ғылыми-практикалық конференция материалдарында (Павлодар,2003; Алматы,
2003; Семей, 2003; Алматы, 2004), сондай-ақ мерзімді баспасөз беттерінде
жарияланды. Зерттеу нәтижелері Жоғары оқу орындарында, педагогикалық
семинарларда, ғылыми-әдістемелік кешеннің мәжілістерінде, кафедра
отырыстарында талқыланды.
Диссертацияның құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеу обьектісі,
пәні, мақсаты, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы айқындалып, әдіснамалық
теориялық негіздері, әдістері, ғылыми жаңалығы, теориялық және практикалық
мәні көрсетіледі, қорғауға ұсынылатын қағидалар, дәлелдігі мен негізділігі,
зерттеу нәтижесін сынақтан өткізілуі сипатталады.
Әлеуметтік педагогтармен әлеуметтік қызметкерлерге білім берудің
теориясы мен практикасы атты бірінші тарауда әлеуметтік мамандарды
дайындаудың мәні ашылып, дайындау тәжірибесі жан-жақты талданады,
дүниежүзінің түрлі елдеріндегі дайындау жүйесінің дамуының негізгі
тенденциялары анықталады.
Германиядағы әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді
дайындау жүйесінің ерекшеліктері атты екінші тарауда ГФР-ның әртүрлі
жоғары оқу орындарын осы мамандықтарды оқытудың тарихи және қазіргі заманғы
тәжірибесі талданып, әлеуметтік педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлерді
оқытудың ерекшеліктері анықталады, дайындаудың негізгі тенденциялары
сипатталады және Германия мен Қазақстандағы әлеуметтік қызметкерлермен
әлеуметтік педагогтарды дайындау жүйесінің салыстырмалы талдауы беріледі,
бұл алдыңғы қатарлы неміс тәжірибесін Қазақстанда пайдалану мүмкіндігін
негіздеуге жағдай жасайды.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер, тұжырымдар, ғылыми
әдістемелік ұсыныстар беріледі және қарастырылып отырған проблеманың
келешекте зерттелетін бағыттары көрсетіледі.
Қосымшада оқу жоспарлары және оқудың бастапқы негізгі блоктары ұсынылады.
1. ӘЛЕУМЕТТIК ПЕДАГОГТАР МЕН ӘЛЕУМЕТТIК ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРГЕ БІЛІМ БЕРУДІҢ
ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘЖIРИБЕСI
1.1 Жоғары мектепте әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлерге білім берудің мәнi
әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың мәнiн анықтау үшiн, ең алдымен,
“әлеуметтiк педагог” мамандығына анықтама беру қажет, сондай-ақ оны
“әлеуметтiк қызметкер”, “әлеуметтiк жұмыс” секiлдi мағынасы мен тегi
бойынша ұқсас ұғымдармен салыстыру керек.
Әлеуметтiк педагог - басқалармен салыстырғанда бiздiң ел үшiн
жаңа мамандық. “Әлеуметтiк педагог – делдал, жеке тұлға, отбасы және
қоршаған орта арасындағы, осы ортаның педагогикалық тұрғыдан мақсатқа
сай қайта құрылуына ықпал ететiн байланыстырушы буын” [14].
Қазақстанда авторлар әлеуметтiк педагогиканың әртүрлi сұрақтарын
басқалармен салыстырғанда жақында ғана қарастыра бастады.
Р.И.Бурганова әлеуметтiк педагогтардың кәсiби дайындығының
үрдiсiн зерттедi, болашақ әлеуметтiк педагогтың студент жастармен
жұмысқа дайындығын қалыптастырудың мазмұнын теориялық тұрғыдан
негiздеп, әдiстемесiн әзiрледi. [1,20]
Е.З. Батталханов оқушы жастардың гуманистiк дүниетанымының
қалыптасу мүмкiндiктерi мен жағдайларын әлеуметтiк педагогиканың
мәселесi ретiнде зерттедi. [2,45]
Г.Ж. Меңлiбекова болашақ ұстаздарды әлеуметтiк-педагогикалық
жұмысқа дайындаудың жүйесiн құрудың теориялық- методологиялық
негiздерiн қарастырды, болашақ ұстаздардың әлеуметтiк-педагогикалық
жұмысқа дайындығын қалыптастырудың құрама бөлiктерi мен жағдайларын
интеграцияланған жеке тұлғалық бiлiм беру ретiнде анықтады. [3,18]
М.Т. Баймуканова болашақ әлеуметтiк педагогтарды дайындаудың
негiзiн зерттедi. Болашақ әлеуметтiк педагогтардың студенттiк
жастармен отбасын құру бойынша жұмысқа деген кәсiби дайындығын
қалыптастырудың әдiстемесiн әзiрлеу мақсатында жоғары оқу орнындағы
әлеуметтiк педагогтарды кәсiби дайындаудың үрдiсi оның зерттеуiнiң
нысаны болып табылды [4,35].
Әдебиеттi талдау әлеуметтiк жұмыста педагогиканың әлеуметтiк
жұмыстың әрекетi құрама бөлiгiнiң негiзi ретiнде әрекет ететiнiн
көрсеттi, өйткенi ақпараттық мiндеттер, қоғам туралы бiлiмдердi
қалыптастырудың сұрақтары, топтағы қарым-қатынастар, қорғалғандықты
тәрбиелеу, жеке тұлғаның өз-өзiне көмек көрсетуге деген дайындығы
негiзiнен педагогикалық әдiстермен шешiледi. Осыған байланысты
әлеуметтiк жұмыстың педагогикалық негiздерi әлеуметтiк
жұмыстың қағидалары,
мазмұны, әдiстерi, жолдары мен құралдары туралы педагогикалық
элементтердi қамтуы керек.
Әлеуметтiк жұмыстың құрылымында педагогика психологиямен қатар
түсiндiру қызметiн атқарады. Әлеуметтiк мiндеттердi шешу көп
жағдайда адамдардың тәрбиелiлiгiмен анықталады, сондықтан педагогика
болжау қызметiн атқарады. Педагогика әлеуметтiк жұмыстың субъектiлер мен
объектiлерiнiң жеке тұлғасының дамуында жетекшi рольге ие болады.
Әлеуметтiк технологияларға кешендi сипат тән. Қазір
республикамызда іске асырылып жатқан білім беру реформасы оның ұйымдастыру-
экономикалық, құқықтық, құрылымдық және мазмұндық бөліктерін түбегейлі
өзгертуге бағытталған шараларға байланысты.Білім берудегі бұл өзгерістердің
мәнін,өзгешелігін білдіретін және бағытын белгілейтін күштер; Қазақстанның
тәуелсіз егеменді мемлекет болуы, экономикалық нарықтық қатынасқа
негізделуі, меншіктің әр түрлі нысандарының дамуы, білім беру саласындағы
дүниежүзілік білім беру жүйесіне енуі.Салыстырмалы педагогиканың даму
тарихы көрсеткеніндей, дүние жүзіндегі, әр елдегі халыққа білім беру жайын
терең зерттеу қажеттілігі әсіресе әлеуметтік- экономикалық және саяси
реформалар кезінде ерекше күшті сезіледі.Ұлттық білім беру ісін дамытуда
шетел тәжірибесін пайдалану мүмкіндігін, оның ерекшелігін ескере отырып
зерттеуге буржуазиялық революциялар мен Еуропа елдерінде капитализмнің тез
қарқынмен даму дәуірінде ерекше көңіл бөлінді.Олар социологиялық,
экономикалық, құқықтық, психологиялық, медициналық, педагогикалық
қосалқы жүйелердi қамтиды. Педагогикалық элементтер әлеуметтiк
жұмыстың адамның, әлеуметтiк үрдiстiң қатысушысының жеке тұлғасына
жататын мазмұндамалық және процессуалдық құрама бөлiктерiн
жүйелендiредi.
Басқа жағынан алып қарағанда, педагогиканы оқу-тәрбие үрдiсiнiң
заңдылықтары туралы ғылым ретiнде есепке алу керек, оны әлеуметтiк-
педагогикалық мәселелердi шешу үшiн пайдалануға болмайды. Егер бұл
орын алатын болса, онда, бiрiншiден, логикалық негiздер бұзылады,
екiншiден, ғылыми ұғымдар мен әдiстемелiк ыңғайларды педагогикаға тән
жағдайлардан әлеуметтiк ортаға ауыстыру әлеуметтiк-педагогикалық
мәселелердiң мәнiн ашып көрсетпейдi. Аталмыш “әлеуметтiк педагогика”
жаңа ғылыми бағытының пайда болуы мен дамуының өзектiлiгi де
осыған байланысты. А.С.Перуанский әлеуметтiк педагогиканы “қоғамның кез-
келген жастағы әлеуметтiк топтары мен мүшелерiнiң үздiксiз тәрбиесi
мен оқуының әдiстерi туралы ғылым” ретiнде анықтайды [15]. Оның
пiкiрiнше, бүгiнгi жағдайларда әлеуметтiк педагогика қоғамның жүйке
жүйесi болуы керек, оның күштерiн әлеуметтiк дерттерді емдеуге
бағытталуы керек және оларды емдеудiң құралы болуы керек, ал мұнымен
келiспеуге болмайды. Оның қажеттiлiгi экономикалық, медициналық,
психологиялық салаларды қамтитын мәселелердiң кешендiлiгi мен жан-
жақтылығынан туындайды, әлеуметтiк жұмыс деп “қоғамның адамның
өндiрiсi мен қайта өндiрiсi үрдiсiн барынша тиiмдi iске асыру
мақсатында тұрғындарға жағдай жасау мен көмек көрсетуге байланысты
қызмет аясы түсiнiледi” [15,25;16].
Қазiргi заманғы дағдарыстық жағдай тұрғындардың өмiрi кез-келген
уақытта оңай болмаған, ал тарихтың өтпелi кезеңдерiнде мүлде қиындай
түсетiн топтарына, яғни қарттар мен науқастарға, балаларға, әсiресе
толық емес және көп балалы отбасыларындағы балаларға, жұмыссыздарға,
маскүнемдiк және нашақорлық дертiне шалдыққан адамдарға кәсiби көмек
көрсету қажеттiлiгiн туғызды. Мұндай көмектi дүниежүзiнiң көптеген
елдерiнде әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк педагогтар
көрсетедi. Елiмiзде әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлердiң жекелеген қызметтерiн мектептердiң, интернаттардың,
әлеуметтiк қамтамасыз ету қызметтерiнiң, қарттар үйлерiнiң
қызметкерлерi, неше түрлi мамандықтардың өкiлдерi орындады.
Алайда, 80-шi жылдары дәрiгерлердi
“зиян келтiрме” деген өсиетiн басшылыққа алып, кәсiби түрде
әлеуметтiк-педагогикалық көмек пен қолдау көрсете алатын мамандарды
дайындау қажеттiлiгi пiсiп жетiлдi. 1991 ж. 20 мамырында КСРО халыққа
бiлiм беру жөнiндегi Мемлекеттiк комитетi “Әлеуметтiк педагогика”
мамандығын бекiттi. Сонымен бiр уақытта “Әлеуметтiк жұмыс” деген де
мамандық бекiтiлдi. Олар негiзiн адамдарға риясыз көмек көрсету
мұқтаждығы секiлдi альтруизм құратын, мәнi мен мазмұны бойынша
ұқсас мамандықтар болып табылады. Олардың қызмет аясы да ортақ.
А.В. Мудриктiң пiкiрiнше, барлық педагогтарды әлеуметтiк қызметкерлер
деп те санауға болады [17]. Сол секiлдi, әлеуметтiк қызметкерлер де,
кәсiби тұрғыдан алғанда, педагог болып табылады. Мысал ретiнде әдетте
арнайы педагогикалық бiлiмi жоқ әлеуметтiк қамтамасыз ету
қызметтерiнiң қызметкерлерi мен қамқоршы мейiрбикелердi алып қарауға
болады.
И.А. Липскийдiң пiкiрiнше, әлеуметтiк жұмыс клиенттiң
мұқтаждықтарын қанағаттандыру болып табылса, әлеуметтiк педагогика
әлеуметтiк ортаны қайта құруға, шиеленiстердiң алдын алуға, жеке
тұлға мен социумның қарым-қатынастарын оңтайландыруға бағытталған
[18]. “Жаңа мамандыққа кiрiспе” атты әдiстемелiк хатта әлеуметтiк
педагог өзiнiң мақсаты бойынша мәселенiң алдын алуға, оны
тудыратын себептердi уақытында анықтауға және жоюға, әртүрлi керi
құбылыстардың, адамдардың мiнез-құлқындағы ауытқушылықтардың бастапқы
профилактикасын қамтамасыз етуге және осылайша оларды қоршаған
микроортаны сауықтыруға тырысатыны көрсетiледi. Сонымен бiрге,
әлеуметтiк қызметкер қалыптасқан мәселемен айналысады (маскүнемдiк,
нашақорлық, қаңғыбастық, жұмыссыздық, ауру, мүгедектiк, табиғи
апаттар және басқалар), бұл әлеуметтiк көмектiң арнайы түрлерi мен
одан да терең мамандандырылуды (мүгедектермен, қарттармен, босқындармен,
әлеуметтiк тәуекелдi топтармен және басқалармен жұмыс бойынша) талап
етедi [19,11].
Әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлердiң қызмет
аясы, түрлерi мен жұмыс әдiстерi жиi қиылысады, бiрақ әр маманның
өзiнiң мақсаты бар.
Отбасы әлеуметтiк педагогының дефинация мәнiн анықтаған кезде,
бiз Орал педагогикалық университетiнiң авторлық ұжымының М.А.
Релагузованың басшылығымен әзiрлеген “әлеуметтiк педагог” және
“әлеуметтiк қызметкер” ұғымдарын басшылыққа алдық.
“Әлеуметтiк жұмыс жөнiндегi маман - лауазымдық мiндеттерi кез-
келген кәсiпорында, жетекшiлiк жүргiзiлетiн аймақта, отбасында
әлеуметтiк-медициналық, заңды, психологиялық-педагогикалық, материалдық
не өзге көмекке, iзгiлiктi физикалық және психикалық дамуды қорғауға
мұқтаж жекелеген тұлғаларды анықтауға негiзделедi және оларды
қамқорлыққа алу iске асырылады. Оларда пайда болған қиыншылықтарды,
жұмыс, оқу, тұратын және т.б. жерлердегi шиеленiстi
жағдайларды
анықтайды, оларды шешуде көмек көрсетедi және әлеуметтiк қорғауды
қамтамасыз етедi” [20,6].
Әлеуметтiк педагог - әртүрлi әлеуметтiк-мәдени орталардағы
балалармен тәрбие жұмысын ұйымдастыратын маман; жеке тұлға мен оны
қоршаған микроортаның психологиялық-педагогикалық ерекшелiктерiн
зерттейдi, оқушылар мен тәрбиеленушiлердiң қызығушылықтары мен
мұқтаждықтарын, мiнез-құлқындағы ауытқушылықтарды, шиеленiстi
жағдайларды анықтайды және уақтылы көмек әрi қолдау көрсетедi,
жеке тұлға мен бiлiм беру мекемесiнiң, отбасының, ортаның, билiк
органдарының арасында делдал ретiнде әрекет етедi; оқушылардың
құқықтары мен бостандықтарының жүзеге асуына, ыңғайлы және қауiпсiз
жағдайды құруға, олардың өмiрi мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз
етуге, жалпыға бiлiм берудiң орындалуына, салауатты өмiр салтын
насихаттауға көмектеседi; балалардың таланттарын дамыту үшiн
жағдайлар жасайды.
Кез-келген саланың әлеуметтiк педагогының кәсiби құзiреттiлiгiне
жоғары талаптар қойылады. Ол тек педагогикалық тұрғыдан ғана
әрекет етiп қоймай, сонымен қатар түрлі жағдайларға байланысты
әлеуметтiк әрекеттердiң басқа да түрлерiн меңгеруi керек.
Педагогикалық құзiреттiлiкпен қатар ғылыми әдебиетте саяси, әкiмшiлiк,
медициналық және экономикалық та құзiреттiлiктер аталады.
Мәселе бойынша арнайы әдебиеттi талдаудың нәтижесi көрсеткендей,
әлеуметтiк педагогтың кәсiби әрекеттерi келесi мақсаттарды көздейдi:
мәселелер мен олардың себептерiн анықтау; мәселелердiң пайда болуының
алдын алу;қызметкерлерге білім беріп тәрбиелеу, қиыншылықтармен, соның
iшiнде жеке және әлеуметтiк себептерi бар қиыншылықтармен күрес;
оң қоғамдық жағдайларды құру оң қоғамдық жағдайларды құруға қатысу;
жеке, материалдық және институционалдық көмектi ұйымдастыру; бiлiмге
деген қабiлеттердi зерттеу және қоғамдық өмiрге қатысуға және
әлеуметтiк құқықтарды дұрыс қабылдауға дайындау, басқалармен
араласуға, бағыт-бағдар алуға, жауапкершiлiкке, өзiн-өзi сыйлауға және
сабырлылыққа дайындау; шығармашылық пен өнiмдiлiктi дамыту.
Әлеуметтiк педагогтардың клиенттерi, негiзiнен, балалар мен
жасөсiпiрiмдер болып табылады. Әлеуметтiк қызметкерлер тұрғындардың
түрлi топтарымен жұмыс iстейдi. Егер әлеуметтiк педагогтың күш
жұмсауының нысаны, негiзiнен, тәрбие үрдiсi болып табылса,
әлеуметтiк қызметкердiң нысаны дағдарысты жағдай болып табылады.
Алайда, бұл айырмашылықтар тек салыстырмалы ғана, мамандардың
арасындағы өзгешелiктер айқын емес. Әлеуметтiк педагогтар мен
әлеуметтiк қызметкерлер, қоғамымыздың барған сайын ушығып жатқан
мәселелерiн бiрге шешуге талпынып, қатар жұмыс iстейдi.
Әлеуметтiк педагогтың кәсiби қызметiндегi басты мақсат -
адамның, жеке тұлғаның, отбасының әлеуметтiк құқықтары мен мүдделерiн
қорғау.
Әлеуметтiк педагогтың мамандығы бiрқатар мамандандыруларды
қамтиды: қызметтiң саласы бойынша - балалардың бiрлестiктерi мен
ұйымдарының әлеуметтiк педагог-басшысы; әлеуметтiк педагог-эколог;
әлеуметтiк педагог-валеолог; әлеуметтiк педагог-тәрбиешi; жұмыс пен
отбасы жөнiндегi әлеуметтiк педагог және т.б.. Мамандандырудың
негiзi ретiнде тұрғындардың жекелеген категориясы болуы мүмкiн
(мүгедектер, жетiмдер, босқындар) болуы мүмкiн. Мамандандыру, сондай-
ақ, оның жұмыс орнына байланысты (түрлi оқу орындары, балалар үйi,
аурухана, шiркеу, кәсiпорын, ықшам аудан, еңбекпен түзету мекемелерi,
демалыс орталықтары, әлеуметтiк-психологиялық қызметтер).
Өзiнiң қызметiнде әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк
қызметкерлердiң қауымдастығының мамандары әзiрлеген концептуалдық
тұғырдың негiзгi ережелерiне сүйенуi керек. Олардың бiрiншiсi
әлеуметтiк педагог қызметiнiң “Аурудың алдын алған жеңiлiрек” деген
ережеге негiзделген және әлеуметтiк мәселелердiң салдарларын емес,
солардың өзiн анықтауға және жоюға бағытталған превентивтi, алдын алу
сипатын бейнелейдi.
“Әлеуметтiк көмектен - әлеуметтiк қорғауға, өзiн-өзi қорғауға”
деген екiншi ереже клиенттердiң (жеке тұлғаның, топтың, қауымның)
өздерiнiң күштерiн белсендiрудi, олардың өз мәселелерiн шешу бойынша
әлуеттi мүмкiндiктерiн шоғырландыруды бiлдередi.
Үшiншi ереже. Әлеуметтiк жұмыстың басты, негiзгi көзi,
артықшылықты саласы отбасы, үй iшi, қауым болып табылады. Маманның
мiндетi - отбасындағы және ол тұрған жердегi микросоциумдағы қарым-
қатынастарды сауықтандыруға көмектесу.
Төртiншi ереже. Әлеуметтiк педагог мамандығы өте қызық, оң
жақтары мол, ол әрбiр адамның, отбасының және топтың мәселелерiн
кешендi түрде шешу үшiн ерекше мүмкiндiктерi бар өзара байланысты
қызметтердiң, мемлекеттiк мекемелердiң, түрлi саладағы қоғамдық
ұйымдардың ведомствоаралық жүйесiне сүйенуi керек.
Ең ақырында, бесiншi ереже әлеуметтiк-педагогикалық жұмысқа
үйрету мүмкiн емес; әлеуметтiк педагогты өсiрiп шығу керек деп
тұжырымдайды. Бұл әлеуметтiк педагог қызметiнiң кәсiби және жеке
тұлғалық қасиеттерiнде бейнелетiн этикалық ерекшелiктерiмен ғана
емес, сондай-ақ оның сыпайы жұмысының ерекше қағидалары мен
құралдарына да байланысты [21,390].
Көптеген елдердiң Әлеуметтiк қызметкерлерiнiң кодексi бөлiп
көрсеткен негiзгi ұстанымдардың арасында келесiлер бар:
Үйретпеу, бұйрық бермеу, тыйым салмау. Клиенттi әрекетке,
бастамаға, шығармашылыққа шабыттандыру әрi түрткi болу, оған өзiнiң
жеке тұлғалық мүмкiндiктерiне сүйенiп, жеке тұлғаның қадiр-қасиетi мен
өзгешелiгiн сыйлай отырып өмiр сүруге көмектесу.
Клиенттi шыдамдылықпен тыңдау, мәселе мен жағдайды түсiну, өзiн
оның орнына қою, сыпайылық таныту, әдептi болу.
Ашық, көпшiл болу, айнала қоршаған адамдарға қажет, қызықты
бола бiлу, бұл үшiн жеке тұлғалық мүмкiндiктерiн, бiлiмдарлығын,
тәжiрибесiн бағыттау.
Клиент пен оның айналасындағылардың, әлеуметтiк жұмыстың басқа
субъектiлерi арасында делдал, байланыстырушы буын болу. Клиенттiң
өзiнiң субъектiлiк ұстанымын қамтамасыз ету, оған көрсетiлетiн
қайырымдылық көмектiң түрлерiмен оның абыройына нұқсан келтiрмеу [22].
Әлеуметтiк-педагогикалық қызметтiң осы мақсатын негiзге ала отырып,
“социумдағы әр тұлғаға жеке тұлға ретiнде қалыптасуға көмектесу,
кәсiби кодекс қоятын алуан түрлi, күрделi талаптардың, әлеуметтiк
педагогтың қызметтерiнiң кешенiмен әлеуметтiк педагогтың суретiн
“салып шығуға” болады, бұл ретте осы сурет мамандарды таңдаған,
өзiн-өзi тәрбиелеген және дайындаған кезде талпыныс жасау керек
болатын идеал болып табылады. нақты әлеуметтiк педагог осы
қасиеттердiң барлық жиынына ие бола алмайды, өйткенi өмiр сөз жүзiне
қарағанда сан қырлы болып табылады, әрi өзiнiң түзетулерiн енгiзедi,
сондай-ақ бұл адамның антропологиялық емшiлiктерiне де байланысты
[23,53].
Әрбiр мамандандыру әлеуметтiк педагогтың қандай да бiр
қызметiнiң өзгешелiгiн бейнелейтiн белгiлi бiр қағидаларға сүйенедi.
Ғылыми әдебиетке жүгiну, әлеуметтiк педагогтың алдыңғы қатарлы отандық
және шетелдiк қызметiн зерттеу, өзiнiң отбасы әлеуметтiк педагогы
ретiнде тәжiрибесiн қорытындылау мен талдау оның қызметiнiң
қағидаларын анықтауға негiз болады.
Әлеуметтiк педагогтың отбасымен жұмыс iстеу бойынша қызметiнiң
негiз қалаушы қағидалары келесiлер болып табылады: гуманистiк; жеке-
тұлғалық-қызметтiлiк; өмiр сүру мен тәрбиенiң тұтастығы қағидасы;
дамушы оқыту қағидасы; балаға, отбасыға деген сабырлылық, құрмет және
талап қоюшылықтың үйлесiмi қағидасы; социумның дамуы мен жұмыс
iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке алу, жеке тұлғаның, отбасының,
қоғамның өзара әрекетiндегi жол берiлетiн және мақсатқа сай
делдалдылықты қамтамасыз ету қағидасы; мейiрбандық қағидасы - бұларды
жүзеге асыру оның әлеуметтiк педагог қызметiнiң жоғары
нәтижелiлiгiнiң маңызды шарты болып табылады [24].
Әлеуметтiк педагогқа отбасымен кәсiби жұмыс iстеуге, “жеке
тұлға-отбасы-қоғам” жүйесiндегi өзара қарым-қатынастарды реттеуге,
отбасы мен балаларға мақсатты көмек көрсету талпыныстарын бiрiктiрудi
қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн осы қағидалардың маңызына
толығырақ тоқталайық.
Гуманизм қағидасының бар мәнi адамның жеке тұлға ретiндегi
құндылығын, оның еркiндiкке, бақытқа, өз қабiлеттерiн дамыту мен
оларды
көрсетуге деген құқықтарын мойындауға негiзделген. Осы қағидаға
сәйкес маманның қызметi адамның абыройын қолдаудан, оның жеке
тұлғалық мәселелерiн түсiнуден және оларды шешуге көмек көрсетуге
дайын болудан қалыптасады.
Жеке тұлғалық-қызметтiлiк ыңғай - баланың тәрбие кезiндегi жеке
ерекшелiктерiн жай ғана есепке алу емес. Бұл, ең алдымен, оны
жеке тұлғаның әлеуметтенуi iске асырылатын қызметтiң субъектiсi ретiнде
әрдайым және барлық жағдайда дәйектi қабылдау және отбасыға
өзiндiк құндылық ретiнде қарау, пайда болған сенiмдi қарым-
қатынастарды қорғау, құпияны сақтау. Отбасы әлеуметтiк педагогының
барлық әрекеттерiн баланы қызметке шабыттандыру арқылы, жеке тұлға
өзiн-өзi оның жеке мүмкiндiктерiне сәйкес келетiн қызметте жүзеге
асыруы үшiн олар жеке тұлғаның дамуына және оның құқықтары мен
мүдделерiн қорғауға қаншалықты көмектесетiнi тұрғысынан алып
қарастыру керек.
Мәдениеттанушылық қағидасының маңызы адамның биопсихологиялық
әлеуметтiк мәдени жан ретiндегi қалыптасуының тұтастығында жатыр.
Бүгiн қоғамдық сананың адамның өзiндiк құндылығын одан да тереңiрек
түсiнуде түбегейлi өзгерiс жүрiп жатыр. Отбасы әлеуметтiк педагогы
қарапайым түрлерден бастап, күрделi әлеуметтiк және жоғарғы рухани
түрлерге дейiн, тiршiлiк мәдениетiн ұйымдастыруға көмектеседi.
Адамзаттың рухани тәжiрибесiн игеру, өз өмiрiнiң руханилылығы -
бұл қызығушылықтармен және қабiлеттермен, әуестермен, мамандықпен
қатар, адамның өмiр сүруiне мағына беретiн нәрсе. Осындай тұрғыдан
тәрбиелеу жеке тұлғаның мәдениеттанушылық ұғымы ретiнде түсiнiледi.
Тiршiлiк пен тәрбиенiң тұтастығы қағидасы баланың жеке
тұлғасының дамуының тұтастығын қамтиды және балаларды тәрбиелеумен
айналысатын түрлi ұйымдар мен тұлғалардың және балаларға уақтылы
көмек көрсететiн тұлғалардың өзара келiсiлген қызметiн қарастырады.
Бұл қағида баланың жеке тұлғасының мұқтаждықтарына сай келетiн
тәрбие ортасын құру үшiн мектеп әкiмшiлiгiнiң, мұғалiмдердiң,
әлеуметтiк педагогтардың, мектеп психологының, дәрiгердiң, заңгердiң
күштерiн бiрiктiрудi, күнi бұрын кесiп-пiшiлмеген ұсыныстарды
жасауды, отбасыға, балаға олардың жеке тұлғалық құқықтарын қорғау
бойынша бiлiктi көмек көрсетудiң және олардың бұзылуының алдын
алудың құралдарын тез арада табуды жобалайды.
Дамушы қатынас қағидасы - адамды басқа түрде қабылдау,
басқаның өз қалауынша қалыптасуға құқығы бар екенiн мойындау, бұл
отбасы әлеуметтiк педагогына кәсiби қарым-қатынастарды серiктестiк
негiзiнде құруға мүмкiндiк бередi, күнделiктi өмiрдiң қарама-
қайшылықтарына шыдауға және шешуге деген қабiлеттiлiктi
қалыптастырады.
Баланың жеке тұлғасын, отбасына деген сабырлылықтың, құрмет пен
талап қоюшылықтың үйлесiмi қағидасы. Адамға талап қою – бұл
оны
құрметтеу мен бағалау, оның күштi және әлсiз жақтарын көру, оны
түсiну және оған көмектесу дегендi бiлдiредi. Әлеуметтiк педагогтың
баланы, отбасына толық қабылдауы тiлектестiкте, мұқият назар аударуда
және жылы шырайлы қарым-қатынастарда байқалады.
Социумның дамуы мен жұмыс iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке
алу, жеке тұлғаның, отбасының, қоғамның өзара әрекетiндегi жол
берiлетiн және мақсатқа сай делдалдылықты қамтамасыз ету қағидасы.
Барлық табиғи-әлеуметтiк орта тәрбиелiк ықпал етудiң қатысушысы
болып табылады, оның күшi оның тәрбиелiк қарым-қатынастарға нақты
қосылуының, өзара әрекеттесуiнiң деңгейiне, балалар мен ересектердiң
қызметi мен қарым-қатынасына байланысты. Осындай өзара әрекеттесудiң
негiзгi, бөлiнбес тұғыры ретiнде, Б.Т. Лихачевтiң пiкiрiнше, өмiрлiк
қарым-қатынастық тәрбиелiк жағдай болып табылады. Ол келесi
сипаттарға ие болады:
а) балалардың тiршiлiк мұқтаждықтары мен мүдделерiн
қанағатандыруға бет ұстау және оларды өзара әрекеттесуге табиғи
түрде ынталандыру;
ә) онда қоғамдық қарама-қайшылықтардың көрiнiс табуы, оларды
жоюдың жолдарын iздестiру және табу;
б) онда қоғамда нақты орын алып отырған тәуелдiлiктердiң
шоғырлануы және байқалуы;
в) өзара әрекеттесу қатысушыларының iс-әрекетi, жалпы алғанда,
мiнез-құлықтың бағыттылығын адамгершiлiк тұрғыдан таңдау қажеттiлiгi;
г) тәрбие үрдiсiнiң қатысушыларын түрлi өзара қарым-қатынастарға
тарту, оларды қызмет пен араласу кезiнде iшкi күштерiн белсендi
түрде көрсетуге шабыттандыру, ынтыландыру, әрқайсысының өзiнiң
мұқтаждықтары мен мүмкiндiктерiнiң шеңберiнде өзiн-өзi жүзеге асыруға
дайындығын қалыптастыру;
ғ) мiнез-құлықтың, жеке тұлғалық-психологиялық дамудың бастапқы
түрлерiн қалыптастыру, белсендi өзара әрекеттесудiң нәтижесiнде iске
асыру. [25].
Өмiрлiк тәрбиелiк қарым-қатынастық жағдайлар үш негiзгi
деңгейде пайда болады. Бiрiншiден, қажеттiлiк, тиiстiлiк, мiндеттiлiк
деңгейiнде. Екiншiден, тәрбие үрдiсiнде бала үшiн қызмет пен
араласудың сондай-ақ таңдамалы қарым-қатынастардың түрлерiн еркiн
таңдау деңгейiндегi жағдайлар пайда болады. Үшiншiден, тәрбиелiк қарым-
қатынастық жағдайлар кездейсоқ араласу, өзара қарым-қатынас жасау
және өзара әрееттесу деңгейiнде пайда болады. Қандай да бiр
деңгейдiң тәрбиелiк әсер ету жағдайының күшi кездейсоқ араласу
жағдайынан таңдамалы және қажеттi араласу, қарым-қатынастар жағдайына
өткен уақытта өсе түседi.
Мейiрбандық қағидасы әлеуметтiлiк, қайрымдылық, жанашырлық
рухымен, жағдайды өзгерту мүмкiндiгiмен, баланы қорғауға, оған
өмiрде өз орнын табуға көмектесуге деген талпыныспен
байланысты. Отбасы
әлеуметтiк педагогы сабырлылық, риясыздық, мейiрiмдiлiк пен баланың
iшкi күштерiне деген сенiмдiлiк көрсету керек. Жоғарыда айтылған
қағидаларды орындау тәрбие қарама-қайшылықтарын кәсiби түрде шешуге,
мәселелердi жеңiлдетуге және жоюға, социумдағы қиыншылықтарды жоюға
көмектеседi, баланың жан дүниесiн жайластыруды қамтамасыз етедi, оған
оң әлеуметтiк тәжiрибенi меңгеруге көмектеседi, отбасының тәрбиелiк
қызметiне себiн тигiзедi.
Осы қағидаларды негiзге ала отырып, әлеуметтiк педагогтың
оның қызметiнiң мазмұнын анықтауға мүмкiндiк беретiн нақты
мiндеттер қойылады.
Маманның қызметiнiң одан да толық мазмұны үш бөлiктен тұратын
бiлiктiлiк сипаттамасында бейнеленген:
а) лауазымдық мiндеттер;
ә) әлеуметтiк педагог не нәрсенi бiлуi керек;
б) бiлiктiлiк талаптар;
Аталған жетiмсiздiктер мен тәуекел факторларының орнын толтыру
мақсатындағы әлеуметтiк қызметке рұқсаттар мен көмек тән. Қоғам
тарапынан жеке тұлғаға көмек көрсету әлеуметтiк-педагогикалық
қызметтiң негiзгi сипаттамасы болып табылады. [26].
Педагогикалық қызметтiң табиғаты туралы, iскерлiктердiң маңызы
және олардың қалыптасуының негiздерi туралы ережелер Н.В.
Кузьминаның, Н.В. Кухаревтiң, Ю.Н. Кулюткиннiң, В.Г. Куценконың, Г.С.
Сухобскаяның зертеулерiнде ашып көрсетiлген. [27;28;29, 106].
Н.В. Кузьминаның, Н.В. Кухаревтiң пiкiрiнше, ұстаздың
педагогикалық қызметi келесi құрама бөлiктердi қамтиды: гностикалық,
жобалық, құрама, ұйымдастыру және байланысты. Осының барлығы, бiздiң
пiкiрiмiзше, отбасы әлеуметтiк педагогының қызметi мен ата-аналардың
тәрбие қызметiне де толық қатысы бар. [27,110].
Кез-келген қызметтi оның субъектiсi iске асыратын болғандықтан,
ол мақсатты, құралды, қайта құру үрдiсiнiң өзiн және оның
нәтижесiн қамтиды. Қызметтiң мақсаты адамда өз iсiнiң болжауға
болатын нәтижесi ретiнде пайда болады.
Мамандықтың бiлiктiлiк сипаттамасы әзiрлендi. Соған сәйкес
әлеуметтiк педагог пен әлеуметтiк қызметкердiң мiндеттерiне келесiлер
кiредi:
( әлеуметтiк жұмыста педагогикалық құрама бөлшектi, мазмұнды,
түрлердi, клиенттi әлеуметтiк қорғау қызметтерiнде пайдаланылатын
әдiстердiң педагогикалық тұрғыдан мақсатқа сәйкестiлiгiн қамтамасыз
ету, социумдағы гуманистiк қарым-қатынастардың қалыптасуына көмектесу.
( жеке тұлғаның және оның микроортасының медика-педагогикалық
ерекшелiктерi, клиенттiң мүдделерi мен мұқтаждықтарын, оның
тiршiлiк жағдайларын, оның әлеуметтiк тарихын зерттеу, клиенттiң
қажеттiлiктерiне байланысты ақпаратты жинау, балалардың,
жасөсiпiрмдердiң, олардың
отбасыларының, ересек тұрғындардың ортасындағы қиыншылықтар мен
мәселелердi анықтау.
( социумда сауықтандыру, әлеуметтiк, тәрбие қызметiн, ересектер
мен балалардың әртүрлi ынтымақтастылықтарын ұйымдастыру, әлеуметтiк
бастамаларды, жаңалықтарды, шығармашылықты, физикалық және
адамгершiлiк тұрғыдан жетiлудi, өз-өзiне көмектесудiң алуан түрлерiн
дамытуға көмектесу.
( клиенттерге олардың жеке және әлеуметтiк мәселелерiн шешуде
кәсiби көмек көрсету, құқық бұзушылықтарды болдырмау бойынша жұмыс
iстеу, клиенттердi еңбекке жарамды ету, шиеленiстi жағдайларды
уақытында анықтау және шешу, адамдардың мiнез-құлқында
ауытқушылықтарды болдырмау.
( клиенттерге, олардың отбасыларына түрлi мемлекеттiк, қоғамдық
құрылымдармен өзара қарым-қатынаста өкiлдiк ету және мүдделерiн
қорғау, отбасының әлеуметтiк мәртебесiн көтеруде көмектесу,
мемлекеттiк мекемелер мен ұйымдардың қызметiнде отбасы мүдделерiнiң
басымдылығын қамтамасыз ету арқылы оның тәрбиелiк және сауықтандыру
әлуетiн нығайту және дамыту [30;31;32;33]. Әлеуметтiк педагогтар мен
әлеуметтiк қызметкерлер, осылайша, бiр жағынан, әрбiр адамның мiнез-
құлқының, мүдделерiнiң және қабiлеттерiнiң сан алуандығымен жеке
тұлға ретiнде өзiндiк жүзеге асуына көмектесуге, екiншi жағынан,
осы әр адамға қамқорлық көрсету арқасында бар халықтың
адамгершiлiгiнiң, ұлтың физикалық және рухани саулығының қамын
жеуге, қоғамдағы қарым-қатынастардың гуманизациялануына көмектесуге
икемделген.
Мамандық ретiндегi әлеуметтiк педагогика түрiндегi әлеуметтiк
жұмыстың негiзгi мақсаты - өз-өзiне көмектесуге, адамда
бастамашылықтың, рухани күштiң, өз мүмкiндiктерiне деген сенiмнiң
пайда болуына көмектесу.
Мамандықтың күрделiлiгi, жан-жақтылығы, ең алдымен, әлеуметтiк
педагог қызметтерiнiң әр алуандығымен анықталады. Келесi қызметтердi
ажыратып көрсетуге болады:
( диагностикалық: әлеуметтiк педагог жеке тұлғаның қызметi мен
араласуының ерекшелiктерiн, микроортаның, отбасының, құрдастарының
топтарының, ересектердiң бiрлестiгiнiң ықпал ету дәрежесi мен бағытын
зерттейдi және нақты түрде бағалайды;
( ұйымдастырушылық: ол ашық ортада балалар мен жасөспiрiмдердiң
әлеуметтiк тұрғыдан маңызды қызметiн ұйымдастырады, демалысты орынды
түрде ұйымдастыруға ықпал етедi, адамдар арасындағы өзара қарым-
қатынастардың шынайы демократиялық жүйесiн қалыптастырады;
( болжамдық: жеке тұлғаның, жеке тұлғаны қалыптастыру жөнiндегi
барлық институттардың қызметiнiң дамуына қарай тәрбие үрдiсiне
бағдарлама және болжам жасайды;
( алдын алу-профилактикалық және әлеуметтiк-емдiк: әлеуметтiк
педагог жеке тұлғаға әсер ететiн жағымсыз ықпалдардың алдын
алудың
және жеңiп шығудың әлеуметтiк-құқықты, заңды, психологиялық
механизмдерiн iске қосады, жеке тұлғаның құқықтарын қорғауды
қамтамасыз етедi; ұйымдық-байланыстық: қауымдастықтың өсiп келе жатқан
ұрпақты тәрбиелеуге қамтуға көмектеседi, клиент пен оның отбасына
қатысты түрлi ұйымдар мен мекемелер арасындағы байланыстарды реттейдi;
( қорғаушы: жеке тұлғаның құқықтары мен мүдделерiн қорғауға
бағытталған құқықтық нормалардың бар кешенiн пайдаланады, балалар мен
жасөспiрiмдерге құқыққа қарсы ықпал етуге жол беретiн тұлғаларға
қатысты мемлекеттiк мәжбүрлеу шараларын қолдануға көмектеседi [33,45].
Осы қызметтерге қоса, әлеуметтiк қызметкер, сондай-ақ, келесiлер
дағдыларға ие болады:
( әлеуметтiк-медициналық - сырқаттардың алдын алу бойынша жұмысты
ұйымдастырады, алғашқы медициналық көмек көрсетудiң негiздерiн
игеруге көмектеседi, жастарды отбасы өмiрiне дайындауға себiн
тигiзедi;
( психологиялық - жеке тұлғалар арасындағы қарым-қатынастарда түрлi
кеңестер бередi және оларды түзетедi, жеке тұлғаның әлеуметтiк
бейiмделуiне көмектеседi, барлық мұқтаж адамдарға әлеуметтiк қалпына
келуге көмек көрсетедi;
( әлеуметтiк-тұрмыстық - тұрғындардың түрлi категорияларына
олардың тұрмысын, тiршiлiк жағдайларын жақсартуда қажеттi көмек пен
қолдау көрсетуде қолғабыс тигiзедi [33,83].
Бұл қызметтерге интернационалдық сипат тән екенiн, яғни
дүниежүзiнiң кез-келген елiнде әлеуметтiк қызметкерлер мен әлеуметтiк
педагогтар жүзеге асыруы керек екенiн атап өту қажет. Оларды жүзеге
асырудың шарттары нақты елдегi жағдайға байланысты. Қазақстанда
әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлердiң жұмысы қазiргi
уақытта көмекке мұқтаж адамдар санының барған сайын өсуiмен күрделене
түсуде. Созылмалы экономикалық дағдарыс жұмыссыздықтың, соның iшiнде
жасырын жұмыссыздықтың, маскүнемдiктiң, нашақорлықтың, қаңғыбастықтың,
әрi солардың салдарлары ретiнде кедейлiктiң, босқындардың санының,
жетiмдердiң санының артуына әкелуде.
Бұл үрдiстер, бiр жағынан, мамандардың санын ұлғайтуды талап
етедi, ал екiншi жағынан, оларға қойылатын талаптарды ұлғайтады.
Қазақстандық әлеуметтiк педагогтар мен әлеуметтiк қызметкерлер
ұлттық ерекшелiктер мен дәл сол мезеттiң өзгешелiгiн де,
интернационалдық кәсiби талаптарды да есепке алуы керек.
Әлеуметтiк педагогқа, әлеуметтiк қызметкерге қойылатын кәсiби
стандарттар, талаптар негiз қалаушы жалпы адамзаттық құндылықтарға
негiзделедi және әрбiр жеке тұлғаның абыройы мен ерекшелiгiн, оның
құқықтары мен мүмкiндiктерiн есепке алады.
Көптеген ғалымдар әлеуметтiк педагогтар, ең алдымен, жеке
тұлғалық
қасиеттердiң бар болуы керек екенiн басып айтады. Мысалы, Б.З.
Вульфов: “ешқандай да дайындық жүйесi жан дүниенi түсiнуге, әзiлдi
түсiнуге, педагогикалық түйсiкке не iс-әрекеттiң сыпайлығына үйрете
алмайды,”- деп атап көрсетедi. Әрi қарай: “Әлеуметтiк педагогтың ең
басты қиындығы оның өз жұмысымен, тек соған ғана тән жеке
тұлғалық қасиеттерiмен өзiнде “берiк болат пен нәзiк шыбықты”, яғни
мағынасы бойынша да, технологиясы бойынша да қарама-қайшылықта болып
табылатын нәрселердi ұштастыра бiлуi болып табылады, ал бұл өзара
түсiнiстiктiң жолдарын дәл табуды талап етедi” [31,52].
И.А. Зимняя атап көрсеткендей, әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғалық
сипаттамасының негiзгi құрама бөлшегi жеке тұлғаның гуманистiк
әлуетiнiң осы қызмет түрiне сәйкес келу болып табылады. [32,11].
Ғылыми әдебиеттi талдау жеке тұлғалық қасиеттердiң терең
бiлiмдарлықпен, кәсiби бiлiмдермен, iскерлiкпен, жеке тұлғалық
бөлшектiң басымдылығы кезiндегi дағдыларымен шектеулi дәрежеде үйлесуi
керек екенiн көрсеттi.
Жеке тұлғалық құрама бөлшекке, И.А. Зимняяның пiкiрi бойынша,
жеке тұлғаның психологиялық ерекшелiктерi кiредi: өзгешелiк, қарым-
қатынасқа деген қабiлеттiлiк, назарды аудара бiлу, мiнез-құлықты
жiгер арқылы реттеу қабiлетi, жақсы зерде. Екiншi қосалқы құрама
бөлшек мiнез-құлықтың гуманистiк сипаттарының кешенi болып табылады.
Бұл, ең алдымен, мейiрiмдiлiк пен iзгiлiк, сыпайылық пен әдептiлiк,
байқағыштық пен ойланғыштық, ерлiк, оптимизм мен әзiлдi түсiну
қабiлеттiлiгi. Ұлыбританияда әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғалық
сипаттамасына, сондай-ақ, интеллектуалдық дамуының жоғарғы деңгейi,
өз-өзiн реттеп алуы, өз-өзiн тәртiпте салу, табандылық, физикалық
күшi, төзiмдiлiк, дұрыс мағыналық жатады [34].
Әлеуметтiк педагогтың суретiнiң екiншi құрама бөлшегi
конгнитивтiк құрама бөлшек, яғни медицина, биология, психология
және педагогика, философия, социология, этика және басқа да
әлеуметтiк ғылымдар саласындағы бiлiмдердi, әлеуметтiк-педагогикалық
бiлiмдердi, сондай-ақ шет тiлiн бiлудi қамтитын, адам мен қоғам
туралы бiлiмдердiң кешенi болып табылады.
Үшiншi, қызметтiлiк құрама бөлiгi деп әлеуметтiк педагогтарды
дайындау барысында дамитын және нақты тәжiрибеде өте қажеттi
iскерлiктердiң, дағдылардың және қабiлеттердiң кешенiн түсiнемiз. Бұл
- балалардың, жасөспiрiмдердiң және жастардың әлеуметтену үрдiсiне
рұқсат етiлетiн және мақсатқа сай араласуды қамтамасыз ету,
тәрбиенiң дәстүрлi институттарына көмек көрсету, үшiншi адамның,
жеке тұлға мен микроортаның арасындағы, балалар мен ересектердiң
арасындағы, отбасы мен қоғамның арасындағы байланыстырушы буынның
өзiндiк ролiн атқару қабiлеттiлiгi:
( клиентке ғана емес, оның отбасына да, көршiлерi мен
достарына, микросоциумдағы жағдайға ықпал ете алу, клиенттi қандай
да бiр қызметке ынталандыра, шабыттандыра алу дағдысы;
( көзге түспей, әдеттен тыс араласу жағдайында, әдеттен тыс
көш басшы, көмекшi, бастама жасауға себiн тигiзетiн кеңесшi және т.б.
ретiнде жұмыс iстеу алу дағдысы [35].
Әлеуметтiк педагогтың бiлiктiлiк сипаттамасының осы құрама
бөлшегiнiң негiзi араласудың түрлi жағдайларында жеке тұлғалар
арасындағы және конвенционалдық қарым-қатынастарды орната алу дағдысы
болып табылады.
Әлеуметтiк педагогтың бұл суретi әлеуметтiк-педагогикалық
қызметтер тұрғысынан көрсетiлген болатын. Әлеуметтiк педагогтың жеке
тұлғасы мен қызметiн зерттеуге деген функционалдық көзқарас Бочарова
В.Г., Сластенин В.А., Нұрманбетова Д.Ж., Жұлдыбаева А.К., Иатлеуова А.И.,
Садырова Н.С., Гуменчук О.Н. секiлдi ғалымдардың бiрлескен зерттеуiнiң
барысында жасалды. [22;36;37;38;39;40;41].
Сонымен қатар, В.А. Сластениннiң еңбектерiнде көрiнiс тапқан,
мәдениеттанушылық көзқарас та бар, ол функциналдық көзқарасқа қайшы
келмейдi, керiсiнше оны толықтыра түседi. [42]. Масленникова В.Ш.
мәдениеттанушылық көзқарастың жақтаушысы болып табылады. Әлеуметтiк
педагогтарды дайындаудың мақсатын ол келесi түрде анықтайды: “жеке
тұлғаның қасиеттерi мен жағдайының мәнiнiң байқалуы, жеке тұлғаның
әрекеттi мәнiнiң көрсеткiшi, оның кәсiби пiсiп жетiлгенiнiң, кәсiби
мәдениетiнiң деңгейiнiң өлшемi ретiнде анықталатын, ал кәсiби мәдениет
“жеке тұлғаның күрделi құрылымы - дамуының деңгейi мен дәрежесi
кәсiби дайындықтың белгiлерiн анықтайтын, жеке тұлғаның психикалық
үрдiстерi мен жағдайларының үйлестiрiлген және қосалқы үйлестiрiлген
сипаттамалары мен қасиеттерiнiң конгломераты болып табылады”. [43].
Кәсiби дайындықтың алты құрама бөлшегiн ажыратып көрсетуге
болады:
1) себептiлiк;
2) адамгершiлiктi және бағыт-бағдарлық;
3) танымды-операциялық;
4) эмоционалды-жiгерлiлiк;
5) психофизиологиялық;
6) бағалаушы
Бұл құрама бөлшектерге жеке тұлғаның келесi қасиеттерi
жатқызылды. Себептiлiк құрама бөлшек: қоғамдық белсендiлiк, еңбекке
қызығушылық, өзiн-өзi үздiксiз жетiлдiру және т.б. Адамгершiлiктi
және бағыт-бағдарлық құрама бөлшек: шынайылық, адалдық, өз абыройын
сезiну, сыпайылық және т.б. Танымды-операциялық құрама бөлшек: қиял,
педагогикалық байқағыштық. Эмоционалды-жiгерлiлiк: оптимизм, жоғарғы
деңгейлi эмпатия және т.б. Психофизиологиялық құрама
бөлшек,
ынтымақтастыққа, өзара көмекке деген қабiлеттiлiк, наным, қайраттылық
және т.б. Бағалаушы құрама бөлшек: өзiн-өзi сынаушылық, педагогикалық
рефлексияның, психоаналитикалық қасиеттерiнiң және т.б. дамығандығы.
Сластенин В.А., сондай-ақ, әлеуметтiк педагогтың “адамның жеке
тұлғасының жоғарғы гуманистiк бастаулардың тасымалдаушысы ретiндегi
өзiндiк құндылығын, оның қайталанбас ерекшелiгiн және шығармашылық
маңызын; ең шектен тыс қанағаттану және оның өмiрiнiң мағынасы мен
бағытын құрайтын, таңдалған мамандықты саналы және эмоционалды түрде
қабылдау қажеттiлiгiн; үлкен жүйке-психикалық шығындарды, өзiмен
тұрақты түрде жұмыс iстеудi талап ететiн кәсiби қызметтiң
шығармашылық табиғатын түсiнудi” ұғыну қажеттiлiгiн көрсетедi [42, 18].
Әлеуметтiк педагогқа қойылатын осыншама жоғары талаптарды жүзеге
асыру үшiн болашақ мамандарды мұқият таңдау керек, олар өз бетiнше
бiлiм алып, өзiн-өзi тәрбиелеуi керек, сондай-ақ әлеуметтiк
педагогтарды шектелген, тұтас жүйе ретiнде дайындау да керек. В.А.
Сластенин әлеуметтiк педагогтың жеке тұлғасының қалыптасу үрдiсiнiң
негiзiнде жатқан қағидаларды анықтады:
( педагогикалық бiлiмнiң кең түрде гуманитарландыру жағдайларында
болашақ маманның жеке тұлғасын әлеуметтiк-адамгершiлiк, жалпы мәдени
және кәсiби дамытудың бiрлiгi;
( социумның дамуы мен жұмыс iстеуiнiң жаңа тенденцияларын есепке
алу;
( педагогикалық бiлiмдi оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz