Үш держава қолбасшыларының конференциясы
Кіріспе
1 Конференция алдындағы халықаралық жағдай
2 Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
Герман мәселесі
Польша мәселесі
Югославия мәселесі
3 Қырым конференциясының шешімі және маңызы
Қорытынды.
1 Конференция алдындағы халықаралық жағдай
2 Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
Герман мәселесі
Польша мәселесі
Югославия мәселесі
3 Қырым конференциясының шешімі және маңызы
Қорытынды.
Кеңес халқының неміс-фашистік агрессорларына қарсы Ұлы Отан Соғыстың аяқталғанына 60 жыл өтті. Бірақта осы соғыстың батырлық жағдайлары қазіргі күнде де миллиондаған адамдарды толғандырады. Кеңең әскерінің жеңісі соғыстан кейінгі кезеңдегі жағдайдағы әлемдік дамуын анықтады.
Кеңес әскерлері 1945 жылы мамырда герман рейхстагыне жеңіс туын артып қойды. Бірақ соғысты бастаған олар емес. Екінші дүниежүзілік соғыс (бірінші дүниежүзілік сияқты) имперализмнен туылды. Ол 1939 жылы күзде екі импералистік держава тобының қарулы күресінен басталды. Оның бастамалары Герман, Италия және Жапония үш импералистік милитаристік фашистік державалар болды. Германия және оның Европалық одақтастары 1941 жылы кеңес жеріне басып кіргеннен кейін соғысқа кеңес үкіметі тартылып қалды. Кеңес үкіметінің Ұлы Отан Соғысы басталды - әділдік, азаттық соғыс. Соғыс майданның бір жағында фашистік агрессорлық блокқа қарсы КСРО-мен бірге Ұлыбритания, АҚШ және бірнеше басқа мемлекеттер болды. Олардың жеңіске деген аманаты бірдей болмады. Фашистік Германияны талқылауда басты рольді кеңес үкіметі ойнады. Екінші дүниежүзілік соғыстың ірі және қатыгез күресінің аяқталу шешімі Кеңе-Герман майданында болды. Дәл осы жерде Германның ірі әскери группироваклары талқандалды. Дәл осы жерде агрессор тірі күшпен техниканың басты жоғалтуларын сезінді. әлемдегі бірінші социалистік мемлекет Герман импералистіу тарихтағы агрессивті әскери машинаны тоқтата алатын күшке ие болды. Оны артқа шегінуге мәжбүрлей алатын мемлекет болды.
Үш жыл өткен соң 1944 жылы маусымда АҚШ және Ұлыбритания Батыс Европада әрең дегенде екінші майданды ашты. Олар Герман әскерлерімен күресте белсенді қатыса бастады. Бірақта басты болып Кеңес-Герман майданы қала берді. Әскерлердің тағдыры сонда шешілді.
Кеңес әскерлері соғыста түбегейлі өзгерістер жасады, КСРО Герман фашизмінің талқандалуына аманат енгізді, оның Европадағы соғыстан кейінгі әлемдік реттеу мәселесіндегі шешімін қабылдауда Кеңес үкіметі оның ролін анықтады, соның бірі 1945 жылы ақпанда болған КСРО, АҚШ және Ұлыбритания үкімет басшыларының Қырымдағы – Ялтадағы конференциясы.
«Үлкен үштіктің» Қырымдағы конференциядан басқа Тегеранда 1943 жылдың аяғында және Берлинде (Потсдам) 1945 жылы жазда үш одақтық держава басшыларының кездесуі өтті.
Тегеран конференциясындағы АҚШ және Ұлыбританияның Европадағы екінші фронт ашу, соғысты тез арада аяқтау басты мәселелер болды. Сонымен қоса соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселесі де қарастырылды. Тегеран конференциясының басты шешімінің бірі Ағылшын,
Кеңес әскерлері 1945 жылы мамырда герман рейхстагыне жеңіс туын артып қойды. Бірақ соғысты бастаған олар емес. Екінші дүниежүзілік соғыс (бірінші дүниежүзілік сияқты) имперализмнен туылды. Ол 1939 жылы күзде екі импералистік держава тобының қарулы күресінен басталды. Оның бастамалары Герман, Италия және Жапония үш импералистік милитаристік фашистік державалар болды. Германия және оның Европалық одақтастары 1941 жылы кеңес жеріне басып кіргеннен кейін соғысқа кеңес үкіметі тартылып қалды. Кеңес үкіметінің Ұлы Отан Соғысы басталды - әділдік, азаттық соғыс. Соғыс майданның бір жағында фашистік агрессорлық блокқа қарсы КСРО-мен бірге Ұлыбритания, АҚШ және бірнеше басқа мемлекеттер болды. Олардың жеңіске деген аманаты бірдей болмады. Фашистік Германияны талқылауда басты рольді кеңес үкіметі ойнады. Екінші дүниежүзілік соғыстың ірі және қатыгез күресінің аяқталу шешімі Кеңе-Герман майданында болды. Дәл осы жерде Германның ірі әскери группироваклары талқандалды. Дәл осы жерде агрессор тірі күшпен техниканың басты жоғалтуларын сезінді. әлемдегі бірінші социалистік мемлекет Герман импералистіу тарихтағы агрессивті әскери машинаны тоқтата алатын күшке ие болды. Оны артқа шегінуге мәжбүрлей алатын мемлекет болды.
Үш жыл өткен соң 1944 жылы маусымда АҚШ және Ұлыбритания Батыс Европада әрең дегенде екінші майданды ашты. Олар Герман әскерлерімен күресте белсенді қатыса бастады. Бірақта басты болып Кеңес-Герман майданы қала берді. Әскерлердің тағдыры сонда шешілді.
Кеңес әскерлері соғыста түбегейлі өзгерістер жасады, КСРО Герман фашизмінің талқандалуына аманат енгізді, оның Европадағы соғыстан кейінгі әлемдік реттеу мәселесіндегі шешімін қабылдауда Кеңес үкіметі оның ролін анықтады, соның бірі 1945 жылы ақпанда болған КСРО, АҚШ және Ұлыбритания үкімет басшыларының Қырымдағы – Ялтадағы конференциясы.
«Үлкен үштіктің» Қырымдағы конференциядан басқа Тегеранда 1943 жылдың аяғында және Берлинде (Потсдам) 1945 жылы жазда үш одақтық держава басшыларының кездесуі өтті.
Тегеран конференциясындағы АҚШ және Ұлыбританияның Европадағы екінші фронт ашу, соғысты тез арада аяқтау басты мәселелер болды. Сонымен қоса соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселесі де қарастырылды. Тегеран конференциясының басты шешімінің бірі Ағылшын,
1. Советский союз на международных конференциях периода
Великой Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль 1945. Т.4.- М., «Издательство политической литературы», 1979.-325с.
2. Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов. А., «Дәуір»,
1993.
3. В.Я.Сиполс, И.А.Челышев. Крымская конференция 1945 год. М.,
«Международное отношение», 1984.
4. Конференция руководителей трех Союзных держав – Советского
союза, Соединенные Штатов Америки и Великобритании в Крыму. М., «Госполит», 1945.-19с.
5. Сосинский С.Б. Акция «Аргонавт» (Крымская конференция и ее
оценка в США). М., «Международное отношения», 1970. -127с.
6. Рощин А.А. Послевоенное урегулирование в Европе. М.,«Мысыль»,
1984. – 294с.
7. Яковлев А.Н. Ялтинская конференция 1945: уроки истории. М.,
«Наука», 1985. – 192с.
8. Борисов А.Ю. СССР и США: союзники в годы войны, 1941-1945.
М., «Международное отношение», 1983. – 286с.
9. Международные отношения и внешняя политика СССР в период
второй мировой войны. М., «Международное отношение», 1984. –128с.
10. Переписка предсидателя совета министров СССР с президентами США и премьер-министр Великобритании во время Великой
Отечественной Войны 1941-1945г.г. М., «Политиздат», 1989.- 462с.
11. Израэлян В.Л. Антигитлеровская коалиция 1941-1945. М.,
«Международное отношение», 1964. – 608с.
12. Израэлян В.Л. Дипломатическая история Великой Отечественной
Войны 1941-1945. М., «ИМО», 1959. – 367с.
13. Израэлян В.Л. Дипломатия в годы войны 1941-1945. М., «ИМО»,
1985. – 477с.
14. Сборник документов. Советско-польские отношения 1918-1945.
М., «Наука», 1974.
15. Сборник статей Советско-югославские отношения. 1917-1941 М.,
«Наука», 1992.
16. Советско-англиские отношения во время Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Т.1-2.-М., «Издательство политической литературы», 1983.
17. Советско-франсузкие отношения во время Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Т.1-2.-М., «Издательство политической литературы», 1983.
18. Министерство иностранных дел СССР. Документы внешней
политики СССР. Т.17-18.-М., «Издательство политической литературы», 1970.
19. И.М.Майнский Воспоминание советского дипломата 1925-1945. М.,
«Международное отношене», 1982.
20. В.Г. Трухановский. Уинстон Черчилль. М., «Международное отношение», 1982.
21. История международных отношений и внешней политики СССР
1939-1945. Т.2.-М., «Международное отношение», 1967.
22. Министерство иностранных дел РФ. Документы внешней политики
1940-1941 22 июня. М., «Международное отношение», 1998.
23. Уинстон Черчилль Вторая мировая война. Т.3-4.-М., «Военное
издательство»,1991.
24. Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М., «Феникс Ростов на
Дону»,1997.
25. В.И.Попов. Современная дипломатия: Теория и практика. М.,
«Международные отношения», 2003.
26. Е.Ф.Язьков. История новейшего времени стран Европы и Америки:
1945-2000. М., «Простор», 2002.
27. http://www.lib.byu.edu/-rdh.WWI/.
28. http://www.liminet.net/~tgort/docs.htm.
29. Рузвельт Элитон его глазами. М., «Госполитиздат», 1944. – 255с.
30. Кулиш В.М. Раскрытая тайна. Предыстория второго фронта в
Европе. М., «Наука», 1965. – 470с.
31.Уткин А.И. Рузвельт. М., «Наука»,2000.-541с.
31. Парсаданова В.С. Советско-польские отнашения 1941-1945.М.,
«Наука»,1982.-280с.
Великой Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль 1945. Т.4.- М., «Издательство политической литературы», 1979.-325с.
2. Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов. А., «Дәуір»,
1993.
3. В.Я.Сиполс, И.А.Челышев. Крымская конференция 1945 год. М.,
«Международное отношение», 1984.
4. Конференция руководителей трех Союзных держав – Советского
союза, Соединенные Штатов Америки и Великобритании в Крыму. М., «Госполит», 1945.-19с.
5. Сосинский С.Б. Акция «Аргонавт» (Крымская конференция и ее
оценка в США). М., «Международное отношения», 1970. -127с.
6. Рощин А.А. Послевоенное урегулирование в Европе. М.,«Мысыль»,
1984. – 294с.
7. Яковлев А.Н. Ялтинская конференция 1945: уроки истории. М.,
«Наука», 1985. – 192с.
8. Борисов А.Ю. СССР и США: союзники в годы войны, 1941-1945.
М., «Международное отношение», 1983. – 286с.
9. Международные отношения и внешняя политика СССР в период
второй мировой войны. М., «Международное отношение», 1984. –128с.
10. Переписка предсидателя совета министров СССР с президентами США и премьер-министр Великобритании во время Великой
Отечественной Войны 1941-1945г.г. М., «Политиздат», 1989.- 462с.
11. Израэлян В.Л. Антигитлеровская коалиция 1941-1945. М.,
«Международное отношение», 1964. – 608с.
12. Израэлян В.Л. Дипломатическая история Великой Отечественной
Войны 1941-1945. М., «ИМО», 1959. – 367с.
13. Израэлян В.Л. Дипломатия в годы войны 1941-1945. М., «ИМО»,
1985. – 477с.
14. Сборник документов. Советско-польские отношения 1918-1945.
М., «Наука», 1974.
15. Сборник статей Советско-югославские отношения. 1917-1941 М.,
«Наука», 1992.
16. Советско-англиские отношения во время Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Т.1-2.-М., «Издательство политической литературы», 1983.
17. Советско-франсузкие отношения во время Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Т.1-2.-М., «Издательство политической литературы», 1983.
18. Министерство иностранных дел СССР. Документы внешней
политики СССР. Т.17-18.-М., «Издательство политической литературы», 1970.
19. И.М.Майнский Воспоминание советского дипломата 1925-1945. М.,
«Международное отношене», 1982.
20. В.Г. Трухановский. Уинстон Черчилль. М., «Международное отношение», 1982.
21. История международных отношений и внешней политики СССР
1939-1945. Т.2.-М., «Международное отношение», 1967.
22. Министерство иностранных дел РФ. Документы внешней политики
1940-1941 22 июня. М., «Международное отношение», 1998.
23. Уинстон Черчилль Вторая мировая война. Т.3-4.-М., «Военное
издательство»,1991.
24. Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М., «Феникс Ростов на
Дону»,1997.
25. В.И.Попов. Современная дипломатия: Теория и практика. М.,
«Международные отношения», 2003.
26. Е.Ф.Язьков. История новейшего времени стран Европы и Америки:
1945-2000. М., «Простор», 2002.
27. http://www.lib.byu.edu/-rdh.WWI/.
28. http://www.liminet.net/~tgort/docs.htm.
29. Рузвельт Элитон его глазами. М., «Госполитиздат», 1944. – 255с.
30. Кулиш В.М. Раскрытая тайна. Предыстория второго фронта в
Европе. М., «Наука», 1965. – 470с.
31.Уткин А.И. Рузвельт. М., «Наука»,2000.-541с.
31. Парсаданова В.С. Советско-польские отнашения 1941-1945.М.,
«Наука»,1982.-280с.
Кіріспе
Конференция алдындағы халықаралық жағдай
1. Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
1. Герман мәселесі
2. Польша мәселесі
3. Югославия мәселесі
2. Қырым конференциясының шешімі және маңызы
Қорытынды.
Кіріспе
Кеңес халқының неміс-фашистік агрессорларына қарсы Ұлы Отан Соғыстың
аяқталғанына 60 жыл өтті. Бірақта осы соғыстың батырлық жағдайлары қазіргі
күнде де миллиондаған адамдарды толғандырады. Кеңең әскерінің жеңісі
соғыстан кейінгі кезеңдегі жағдайдағы әлемдік дамуын анықтады.
Кеңес әскерлері 1945 жылы мамырда герман рейхстагыне жеңіс туын артып
қойды. Бірақ соғысты бастаған олар емес. Екінші дүниежүзілік соғыс (бірінші
дүниежүзілік сияқты) имперализмнен туылды. Ол 1939 жылы күзде екі
импералистік держава тобының қарулы күресінен басталды. Оның бастамалары
Герман, Италия және Жапония үш импералистік милитаристік фашистік
державалар болды. Германия және оның Европалық одақтастары 1941 жылы кеңес
жеріне басып кіргеннен кейін соғысқа кеңес үкіметі тартылып қалды. Кеңес
үкіметінің Ұлы Отан Соғысы басталды - әділдік, азаттық соғыс. Соғыс
майданның бір жағында фашистік агрессорлық блокқа қарсы КСРО-мен бірге
Ұлыбритания, АҚШ және бірнеше басқа мемлекеттер болды. Олардың жеңіске
деген аманаты бірдей болмады. Фашистік Германияны талқылауда басты рольді
кеңес үкіметі ойнады. Екінші дүниежүзілік соғыстың ірі және қатыгез
күресінің аяқталу шешімі Кеңе-Герман майданында болды. Дәл осы жерде
Германның ірі әскери группироваклары талқандалды. Дәл осы жерде агрессор
тірі күшпен техниканың басты жоғалтуларын сезінді. әлемдегі бірінші
социалистік мемлекет Герман импералистіу тарихтағы агрессивті әскери
машинаны тоқтата алатын күшке ие болды. Оны артқа шегінуге мәжбүрлей алатын
мемлекет болды.
Үш жыл өткен соң 1944 жылы маусымда АҚШ және Ұлыбритания Батыс
Европада әрең дегенде екінші майданды ашты. Олар Герман әскерлерімен
күресте белсенді қатыса бастады. Бірақта басты болып Кеңес-Герман майданы
қала берді. Әскерлердің тағдыры сонда шешілді.
Кеңес әскерлері соғыста түбегейлі өзгерістер жасады, КСРО Герман
фашизмінің талқандалуына аманат енгізді, оның Европадағы соғыстан кейінгі
әлемдік реттеу мәселесіндегі шешімін қабылдауда Кеңес үкіметі оның ролін
анықтады, соның бірі 1945 жылы ақпанда болған КСРО, АҚШ және Ұлыбритания
үкімет басшыларының Қырымдағы – Ялтадағы конференциясы.
Үлкен үштіктің Қырымдағы конференциядан басқа Тегеранда 1943 жылдың
аяғында және Берлинде (Потсдам) 1945 жылы жазда үш одақтық держава
басшыларының кездесуі өтті.
Тегеран конференциясындағы АҚШ және Ұлыбританияның Европадағы екінші
фронт ашу, соғысты тез арада аяқтау басты мәселелер болды. Сонымен қоса
соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселесі де қарастырылды. Тегеран
конференциясының басты шешімінің бірі Ағылшын, Американ әскерлерін 1944
жылы көктемде Франциядан шығару туралы шешім болды.
Үлкен үштіктің Берлин (Потсдам) конференциясы Европадағы соғыстың
аяқталғанынан кейін өтті. Соғыстан кейінгі әлемді реттеудегі кейбір
мәселелері бұл уақытта шешілді.
Қырым конференциясы соғыстың аяқталу кезеңінде болды. Онда қиын және
ірі көптеген өмірлік мәселелер қойылды. Сондықтан ол екінші дүниежүзілік
соғысының дипломатиялық тарихындағы маңызды жағдайлардың бірі болды. Онда
соғыстан кейінгі әлемді реттеудегі негізгі мәселелер комплексі талқыланды.
Үш держава оған келісімді шешіммен қарады. Ал басқаларында олардың
болашақтағы шешімі дайындалды. Қырым конференциясы соғыстан кейінгі әлемді
реттеуді анықтады, оның шешімдері қазіргі заманмен тығыз байланысты.
Менің осы курс жұмысын жазу барысында алдыма бірнеше мақсаттарды
қойдым:
- конференция алдындағы халықаралық жағдай;
- конференцияның жасау себептері;
- одақтық державалардың мақсаты;
- соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселелері;
- конференцияның шешімі мен маңызын ашып қарау болды.
1. Мен осы мақсаттарды орындай отырып алдыма мынадай міндеттерді
қойдым, яғни осы Қырым конференциясының халықаралық
деңгейдегі маңызы мен соғыстан кейінгі әлемдік реттеудегі
нәтижесі мен сипатын ашып көрсету менің міндетім болды. Осы
жұмысты жазу барысында мынадай деректер тобын қолдандым:
Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов, Советский союз на
международных конференциях периода Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех
союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль
1945, И.М.Майнский Воспоминание советского дипломата 1925-
1945, Переписка предсидателя совета министров СССР с
президентами США и премьер-министр Великобритании во время
Великой Отечественной Войны 1941-1945 тағы басқа деректерді
қолдандым.
Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов деректер мен материал
кітабында мен Қырым конференциясының маңызы мен негізгі мәселелерін, ондағы
әрбір одақтың позицияларын, осы конференциядағы қол қойылған құжаттардың
бірқатар тобымен таныстым. Советский союз на международных конференциях
периода Великой Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция
руководителей трех союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль
1945 Қырым конференциясының құжаттарымен толығымен таныстым. Онда
басшылардың сұқбаттарының жазбалары толығымен көрсетілген.
Осы жұмыстың деректерін жазу барысында мен көптеген ғылыми әдебиеттер
қолдандым, соның ішінде: В.Я.Сиполс, И.А.Челышев. Крымская конференция 1945
год, Рощин А.А. Послевоенное урегулирование в Европе, Яковлев А.Н.
Ялтинская конференция 1945: уроки истории, Сосин С.Б. Акция Аргонавт
көптеген нәрсені ашып көрсетуге көмек көрсетті.
Менің курстық жұмысым кіріспеден, 3 тараудан және пайдаланған
әдебиеттер мен деректерден тұрады. Бірнші тарауымының тақырыбы:
Конференция алдындағы халықаралық жағдай; Екінші тарау: Конференцияда
талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары, ол 3 тармақтан тұрады:
Герман мәселесі, Польша мәселесі және Югославия мәселесі; Үшінші тарау:
Қырым конференциясының шешімі және маңызы.
Мен бірінші тарауда Қырым конференциясының алдындағы халықаралық
жағдайды қарастырдым, яғни соғыстың аяқталуы жақындай бергенде үш ұлы
одақтас державалардың Германия саясатына және оның одақтастарына қатысты,
сонымен бірге мемлекеттерді фашистік акупациядан босату болды. Сонымен
қатар соғыстың аяғындағы халықаралық мәселелерді шешу кезінде әртүрлі
әдістемелер көрініс тапты. Үш одақтық державаның соғыстан кйінгі әлемді
реттеудегі Қырым конференциясына қойылатын өз позициялары туралы ашып
жаздым.
Екінші таруда, яғни конференцияның басталуы, конференциядағы
талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары толығымен ашып көрсетті.
Қырым конференциясы 1945 жылы 4 және 11 ақпан аралығында Ливадиск
ғимаратында өтті. Қырым конференциясындағы қаралған мәселелер Герман
мәселесі, Польша мәселесі бейбітшілік сақтауда халықаралық ұйымдар
мәселелері қарастырылды.
Үшінші тарауда Қырым конференциясының шешімі мен маңызы онда менің
қарастырғаным конференцияда қойылған талаптар мен міндеттерге қиындық түрде
шешім қабылдау, державалардың қайшылықтары көрінді. Конференцияда үш
дщержаваның келісімге келуі үшін кеңес үкіметінің басымдылығын көреміз,
сөйте тұрса да қойылған мәселелерді толық түрде үш держава шешімге келеді.
Қырым конференциясы және оның шешімі үлкен халықаралық мағына алды және
соғыстан кейінгі әлемді ретеуде демократиялық шешімге жетті. Конференция
нәтижсі оның қатысушылары КСРО. Ұлыбритания және АҚШ-пен үлкен баға алды.
Қырым конференциясы неміс-фашист жаулап алушыларға қарсы азаттық соғыс
ретінде кірді. Конференцияның шешімінде жалғастырушы және өсуші
ынтымақтастықпен және біздің үш мемлекет арасындағы өзара түсіністі және
барлық бейбітшіл халық арасындағы ынтымақтастық мықты және ұзақ
бейбітшілікті қамтамасыз етеді.
Справа налево: И. В. Сталин, Ф. Рузвельт и У. Черчилль
І Конференция алдындағы халықаралық жағдай
1944 жылдары екінші дүниежүзілік майдандарында көптеген өзгерістер
болды. Фашистік германия өзінің Европада жаулап алған мемлекеттердің
ресурстарын қолдана отырып қарсы тұрды, соғыстың аяғы белгілі болды.
Бірақта соғыстың аяғына дейін жеңу үшін КСРО,АҚШ Ұлыбритания және олардың
одақтастары жағынан максималды түрде күш салу керек болды.
Соғыстың басты жағдайлары кеңес герман майдандарында болды. Бұл жерде
фашистік Германияның және оның одақтастарының негізгі күштері қалыптасты.
Бірақ қару жарақ күштерінің сандық мөлшері Кеңес үкіметінде болды.
6 шілде 1944 жылы англо-американдық одақтар Францияның солтүстік-
батыстан әскерлерді шығару жөніндегі Оверлорд операциясын жақсы бастады.
АҚШ және Ағылшындар ұзақ уақыттық келіспеушіліктен кейін екінші майданды
ашты, олардың ойынша ары қарайғы мүдіріс әскери стратегиялық, сонымен бірге
саяси түсініктермен мүмкін емес еді.
Американ және Ағылшын тарихшыларының тұжырымдамасында Франциядағы
екінші майданды ашу, Европадағы жағдайды ортақ стратегиялық түрде өзгертті,
яғни ағылшын-американдықтардың Нормандиядағы әскерлері неміс күштерін
толық тежеді жене егер, американдықтар Европада екніші фронтты ашу өз
міндеттемелерін орындауды бірнеше жылға созса, онда Кеңес үкіметі Тегеранда
өздеріне арналған солтүстік-батыс Францияда десанттарын кіргізу, шығыс
майданда шабуылды бастау міндеттемелерін орындайды деп хабарлайды.
1944 жылдың 10 маусымында кеңес әскерлерінің Кареллидегі Карельск
бұғазына шабуылы басталды. 23 маусымда екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі
ірі операциялардың бірі болған Багратион операциясын іске асыруға кірісті.
Сол операция кезінде кеңес әскерлері батысқа 600 км алға жылжыды. Сол кезде
толығымен Беларуссия, Прибалтиканың бөлігі Висла өзеніне дейінгі шығыс
Польша аудандары босатылды.Гитлер армиясының жарты миллион шамасында
әскерлері мен офицерлері тұтқынға алынды және жарақаттанды, жартысы
өлтірілді. Шілде – тамыз айларында Львовск-Сандомирск операциясы
жүргізілді. Украйна майданының бірінші әскерлері Солтүстік Украйна
армиясының неміс-фашистік тобына жеңіліс жасатты. Жаулап алушылар кеңес
Украйнадан толығымен қуылды. Жағдайдың үлкен маңыздылығы кеңес Герман
майданның оңтүстік қанатында өтті. 20 тамызда басталған Ясско-Кишинев
операциясы онда неміс фашистік және румындық әскерлердің толық
талқандалуына әкелді. 20 тамызда 1944 жылы Антонеску фашистік режимі
құлатылды. Румыния фашистік блоктан шықты, ал оның армиясы Германияға
қатысты өз қаруларын бұрды. 12 қыркүйекте 1944 жылы Мәскеуде Румыниямен
достасуға қол қойылды.1
1 Сиполс В.Я, Челышев И.А Крымская конференция 1945год.-М.,1984.-С.24.
1944 жылы 8 қыркүйекте Қызыл Армия Болгарияны азат ету жорығын
бастады. 9 қыркүйекте Болгарияда халықтық антифашистік көтеріліс өтті.
Билік басындағы Отандық майдан үкіметі Мәскеуге достасу туралы өтініш
жасады. Болгария гитлер армиясына соғыс жариалады. 28 қазан күні Мәскеуде
Болгариямен достық келісімге қол қойылды. 6 қыркүйек күні 1944 жылы Қызыл
Армия Югославия шекарасына шықты. Югославияның ұлттық-азаттық армиясына
көмек көрсету үшін шынайы жағдайлар туылды. Қыркүйек қазан айларында Кеңес
Югослав әскерлері толығымен Сербия, Черногория және Македонияны азат етті.
Сонымен бірге 1944 жылы Чехославакия мен Венгрияны азат ету операциялары
басталды. Кенес әскерлерінің майданға үлкен аралыққа шабуылының
қарқындылығы әлемдік қауымдықтың таңғалығын туғызды.
Германия сол кезде де күші аз болмады.Вермахтада 1945 жылдың басында
9420 мың адам есептелінді.Оның қарулы күшінде 110,1 мың оның қарулы күшінде
1 мың қару және минометтер және шабуыл қарулары 7 мыңнан астам әскери
самолеттер болды. Кеңес әскерлері Герман территориясындағы тек Шығыс
Пруссияға ғана кірді. Гитлерліктер осы айтылған күштерді фашистік рейфті
қорғауға ниеттенді. Ағылшын және АҚШ башыларын сепаратты бейбітке келістіру
үшін гитлерліктер Орденаға контр шабуылдар қабылдауды шешті. Олар
Антверпенге Белгия мен Голландияда орналасқан британ және американ
бөліктерін кесіп өтіп, кіруді көздеді. Ірі күштерінің бірі батыс
одақтастарын жоғалтып алды. 1944 жылдың 16 желтоқсанында шабуыл, герман
әскерлері майданнан өтіп 90 км-ге жылжыды. Бірақ бұл шабуыл ағылшын-
американ әскерлер немістерді шығарып жіберумен тоқтатылды.Бірақ батыс
фронттағы жағдай әлі де болса қиын және қысымды түрде болды. АҚШ және
Ағылшын үкіметін, жағдайдың әрі қарайғы дамуы қатты толғандырды. 1944-1945
ж ағылшынның екінші дүниежүзілік соғыс бойынша тарихшысы Эрман, батыс
майдандағы одақтар тұйыққа кірумен ғана сипатталған жоқ, сонымен бірге
олардың Европадағы оперативті жоспарлары қауіпте болды.2
Кеңес әскерлерінің майданның орталығына шабуыл ақпанның басында
аяқталды, яғни бұл Қырым конференциясының қарсаңында болды. Қызыл армия
үлкен жетістіктерге жетті. Толығымен Польша босатылды. Кеңес әскерлер
Германия территириясына кірді.Олар Одерге дейін кіріп, онда оң жақ
жағалауда плаңдарм құрды. Берлинге дейін 60 км қалған еді.
1944-1945 ж басындағы жағдай одақтастардың әскери іс-әрекетінің
координациясының қажеттілігін және тиімділігін, әскери әрекеттегі әртүрлі
театрлық түрде және мақұлданған коолициялық стратегияны шығаруға әкелді.
Кеңес үкіметі үш державаның тығыз ынтымақтастығының шешуші жағы болды.
Мақсаты агрессивті блок мемлекеттерді тезарада талқандау еді. КСРО одақтық
қатынасқа байсалдылықпен қараған, өзіне алынған міндеттерді орындауға
тырысқан. Орыстар керемет одақтастар болатын – дейді әскери министр
Стимсон – олар өздерінің міндеттерімен бірге күресті.
2 Тегеран. Ялта Потсдам. Сборник документов.-А.,1993.-С.67.
КСРО, АҚШ және Ұлыбритания коолициясы әскери-саяси одақ болса, оған
әртүрлі қоғамдық саяси жүйедегі мемлекеттер кірсді, шын мәнінде соғыстан
кейінгі әлемнің қалыптасуы бойынша олардың әскери мақсаты, көзқарастары
әртүрлі болды.Кеңес үкіметі оларды мүмкіндігінше және қажеттілігінше
келіссөздермен жүргізу дұрыс деп есептеді.
Батыстың шынайы ойлайтын саяси қызметкерлері Кеңес үкіметісіз қарым-
қатынас мүмкін емес екенін түсінді, яғни Кеңес үкіметі экономикалық жағынан
мықты, саяси және әскери қатынасы үлкен халықаралық авторитеті бар еді.
Соғыс кезіндегі мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүру және
ынтымақтастық перспективасы пайда болды. Олар соғыстан кейінгі әртүрлі
қоғамдық-саяси жүйедегі мемлекеттер еді.
Соғыс кезінде КСРО, АҚШ және Ұлыбритания ынтымақтастық жөнінде үлкен
тәжірибе жинаған, әскери, экономикалық және саяси салада өзара әрекеттегі
әдістер мен нақты түрлерін өңдеген мемлекеттер.Соғыс кезеңіндегі үш
державаның өзара қарым-қатынасының негзі агрессивті мемлекеттер блогын
талқандау мақсатында, ынтымақтастық үшін құрылған халықаралық – құқық
базасы және әр бір жақтың өзара міндеттемелерін анықтап белгілеудегі
құжаттар мен келісімдер құрды.1942 ж 26 мамырда Кеңес –Ағылшын арасында
Германияға қарсы соғыс одағы туралы және оның Европадағы сыбайластарына
қарсы және соғыстан кейінгі өзара көмек және ынтымақтастық жөнінде
келісімге қол қойылды.1942 ж 11 маусымда Кеңес және Американ өзара өтем
туралы келісімге қол қойды.
1942 ж 1 желтоқсанда Вашингтонда мемлекет өкілдері оның ішінде АҚШ,
КСРО, Ұлыбритания Біріккен ұлттар декларациясына қол қойды. Олар агрессивті
мемлекеттер блогына қарсы соғыста өздері барлық әскери және экономикалық
ресурстарын топтау, бір-бірімен ынтымақтастық қарым-қатынас жасау және
жаулармен сепаратты достасу және бейбіт орнату болды. Бұл декларация
Германия, Италия, Япония және оның одақтастарна қарсы соғыста қатысқан
мемлекеттің әскери-саяси одағын заңды түрде белгіледі.
Соғыстың аяқталуы жақындай бергенде КСРО, АҚШ және Ұлыбритания
үкіметтеріне күрделі мәселелер шыға бастады, оның шешімі тым қажет
еді.Біріншіден, үш ұлы одақтас державалардың Германия саясатына және оның
одақтастарына қатысты болды. Сонымен бірге мемлекеттерді фашистік
окупациядан босату болды. Қандай да бір мемлекетке одақтық державаны
декларациялау және ортақ жағдайды нақтылау талап етілді.
Сонымен қоса соғыс аяғында одақтық державалардың халықаралық
мәселелерді шешу кезінде әртүрлі әдістемелер көрініс тапты.
Әрине олардың арасында көзқарастық келіспеушілік ерте кезде де
болған. 1941-1943 ж АҚШ үкіметінің, КСРО үкіметінің және Ұлыбритания
үкіметтерінің көзқарасының басты келіспеушілігін екінші майдан ашылуы
туралы мәселедегі позицияда болды. Ұлыбритания және АҚШ Франциядан өз
әскерлерін шығару міндеттемелерін бірнеше рет бұзғаннан кейін, Кеңес
үкіметіне үш жыл Германия күштерімен жалғыз күресуге тура келді. Черчильдің
позициясына келетін болсақ, Премьер-министр өзіне жеңіл жұмыстарды алғысы
келетін, ал бізге орыстарға қиынды қалдыратын. Бірақ бұл мәселе 1944 жылы
екінші фронт ашылғаннан кейін жойылды.
Екінші майданның ашылуының ұзақтығының себебінің бірі Черчиль және
оның жақтастары соғыста тек Германияны ғана емес, сонымен бірге Кеңес
үкіметінде бәсеңдету мақсатта болды.Бірақ соғыс аяқталғанда Кеңес
үкіметінің күші айтарлықтай өсті.
Ұлыбритания және АҚШ үкімет басшылары Кеңес Одағының соғыстан кейінгі
әлемді реттеудегі мәселесін шешу саясатындағы позицияларының қаталдылығын
қайта қарау қажеттілігі туралы қайта-қайта айтыла бастады. АҚШ-тың және
британдықтардың бұндай саяси тенденциясы ол Европада соғыстан кейін өзінің
саяси және экономикалық үстемдігін орнатуға тырысқанмен түсіндіріледі. Бұл
әлемдік жағдайлардың дамуына Кеңес Одағының ықпалының өсуіне қарсы іс-
әрекет жасау, яғни Европа мемлекетінің социалды жылжуын прогрессивті түрде
болдырмау, онда керітартпалық тәртіпті және саяси топтастықты қадағалап,
қолдау болды.
Осындай тенденциялардың активті айтушысы Черчиль болды. Ол екінші
майданда Балкан вариантын қаһарлы түрде сақтауды ұсынды. Әр бір кез –
дейді президент Рузвельт өзінің ұлына Эллиотқа – кеуделеп тұрып алатын.
барлық қатысушыларға неге олай керектігі түсінікті еді. Оның басты мақсаты
Орталық Европаға қылыштын жүзіндей кіріп және Қызыл армияның Австрия мен
Румынияға кіргізгісі келмеді.3
Соғыс аяғында Черчильде өзінің антисовестік пиғылын жасырмады. Мен –
дейді өз мемуарында - орыстарды Орталық Европаға кейбір аудандарға біз
өзіміз анықтағымыз келді. Мысалға, Венгрия үкіметтерінің бөлігіне қарсы
жылжуды көрсеткіміз келді.
Қырым конференциясының алдында шешілмеген күрделі мәселелер көп болды:
Германия жеңілгеннен кейінгі оған қарым-қатынас Польша және Югославия
мәселелері, бейбітшілікті сақтаудағы халықаралық мәселелерді шешу т.б.
Герман мәселесі КСРО, АҚШ және Ұлыбританияның сыртқы істер
министрлерімен 1943 жылы қарашада Мәскеу конференциясында талқыланды. АҚШ-
тың мемлекет хатшысы К.Хелл Герман мәселесі жөнінде ағылшын ұсынысын
көрсетті. Бұл құжаттың бірінші бөлігіндегі негізгі принциптер Германияны
күмәнсіз түрде капитуляциялау.Құжаттың екінші бөлігінде капитулизацияланған
Германияның өмір сүру жағдайына бақылау комиссиясын құру туралы ұсыныс
жасалынған. Олар британ, ағылшын және кеңес әскерлерімен жаулап алынған
болады. Американдық жобада ұлттық-әлеуметтік партиялар және Германияның
басты штабын тарату және Германияны толық қарусыздандыру, оның міндеті КСРО
және оның жаулап алған одақтастарына материалды шығынды өтеу. Қамтылған
құжаттың үшінші бөлімінде Германияның ішкі өмірін демократизациялауға
арналған.
3 Рузвельт Элитон ео глазами. М, 1944. – С.255.
Онда рейх территориясында бірнеше мемлекет құру мүмкіндігі туралы ой
айтылған.
1943 ж 28қараша – 1желтоқсан аралығында болған Тегеран
конференциясында үш держава басшылары Германияға қатысты көзқарастармен
алмасты.Рузвельт Германияны бес өзіндік мемлекеттерге бөліп тастау жоспарын
ұсынды. Рур және Саар облыстарын не БҰҰ, не барлық Европа өкілдерінің
қадағалауына алу қарастырылды. Черчиль Пруссияны Германиядан
бейтараптандыруды, ал Германияның оңтүстік аудандарын дунай
конфедерациясына қосуды ұсынды.
Сталин Черчильдің дунай конференциясын құру туралы пікіріне шешімді
түрде қарсы шықты. Кеңес үкіметі Черчильдің әртүрлі скандинав, дунай,
балкан т.б. конференцияларын құру, жаңа блоктарды қалыптастыру туралы
жобаларының мақсаты, оларды Кеңес Одағына қарсы тұрғызу үшін болды.Маған
жаңа мемлекетті біріктіру жобасы ұнамайды. Егер Германияны бөлу туралы
шешім қабылдансы, онда жаңа бірігулер жасау қажет емес – дейді Сталин – мен
әлі білмеймін, Германия мемлекетін өзіндік төрт,бес,алты мемлекет құру
қажет пе екенін. Бұл сұрақты әлі талқылау керек. Кеңес үкіметінің
басшынысының ұсынысы бойынша бұл мәселе Европаның консультативті комиссияға
қарастырылуға берілді.
1944 жылғы Рузвельт және Черчиль Германияның болашағы туралы
Моргентау жобасын қарастырды. Бұл жоба АҚШ-тың қаржы министрі С.Моргентау
құрастырған, бұнда тек Германияның болу туралы ғана қарастырмаған, сонымен
бірге Германияның экономикалық салаларын жабу қарастырылды.
1944 ж Черчильдің Мәскеуге келген кезде Кеңес үкіметіне Германияны үш
мемлекетке бөлу: Пруссия, Австрия және Бовария мемлекеті Вюртенберг және
Баден ұсынды. Сонымен бірге Рейн индустриалды ауданын халықаралық бақылауға
қоюды туралы ұсыныс білдірді. Бірақ Герман мәселесін талқылау үш державаның
үкімет басшыларының конференциясына дейін кейінге қалдыру шешілді.4
Европалық консультативті комиссиядағы үш держава өкілдері күмәнсіз
Германияны капитуляциялау туралы шешімге келді. Онда Германияның толық
жеңілісі туралы бөлім, Германияда әскери әрекеттердің тоқталғаны жөнінде
,Герман әскерлерін қарусыздандыру, онда одақтық жоғары билікті құру
қарастырылған.
Европалық консультативті комиссия Германияда зоналарды окупациялау
туралы мәселені қарастырды. Британ ұсынысына сәйкес Германия үш окупациялық
зонаға бөлу қамтылды. Шығыс зона КСРО-ға тағайындалды. Ол территорияның 40%
қамтылған және Германияның 36% тұрғыны кірді. Бұл территорияда елдің 33%
өндіріс мекемелері оналасқан. Бірақ айтарлықтай бөлігін Польша құрамына
беру қарастырылды. Тіпті Европалық консультативтік комисияның американдық
делегациясы Ф.Мозии КСРО-ның салған үлесі және құрбан болған адамдарымен
Кеңес Одағы үлкен бөлікке
4 Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М,1997.-С102.
үміттене алды. Бірақ Кеңес үкіметі британдық ұсыныспен келісті.Тіпті
Европалық консультативтік комисияның американдық делегациясы Ф.Мозии КСРО-
ның салған үлесі және құрбан болған адамдарымен Кеңес Одағы үлкен бөлікке
үміттене алды. Бірақ Кеңес үкіметі британдық ұсыныспен келісті.
Бірақта күрделі келіспеушілік АҚШ және Ұлыбритания арасында болды, екі
державада теңізге шықпайтын оңтүстік-батысты емес, окупацияға солтүстік-
батыс зонасын алғысы келмеді.
1944 ж 12 қыркүйекте Европалық консультативтік комисияның үш держава
өкілдері үлкен Берлинді басқару туралы және Германия зонасын окупация
туралы протоколға қол қойды.14 қарашада тағы бір протоколға қол
қойылды,онда Ұлыбритания солтүстік батыс зонасын,ал АҚШ оңтүстік батыс
зонасын оккупациялады
Европалық консультативтік комисиянда сонымен бірге Германияның басқару
механизміде талқыланды, яғни ол Германияны капитуляциялағаннан кейінгі
басқару туралы еді. Соңғы шешім бойынша кеңес жобасы қабылданды. Бақылау
кеңесі құру қарастырылды. Ол зонада келісіммен іс-әрекет жасау,
Германиядағы әскери, саяси-экономикалық және де басқада ортақ мәселелерді
талқылау, қамтамасыз ету болды.
Осылайша Европалық консультативтік комисиясының Германияға қатысты
нақты жұмыс жасалды.
Қырым конференциясы алдындағы үш державаның қарастырған екінші
маңызды мәселенің бірі Польша мәселесі болды.
Кеңес әскерлерінің Польшаның шекарасына жақындаумен байланысты,
сонымен қоса оның фашистік окуппанттардан босату туралы кеңес үкіметі 1944ж
11 қаңтарда өз ұсынысымен шықты, онда ол өзінің осы мәселе бойынша
позициясын көрсетті.Кеңес үкіметі – көрсетілген онда - әрқашан Поьшаның
тәуелсіз және күшті мемлекет етіп құру және Польшамен Кеңес Одағы арасында
достық қарым-қатынас үшін екенін бірнеше рет айтқан. Кеңес үкіметі тағы да
айтады, КСРО мен Польша арасында мықты достық көршілестік негізде өзара
силастық, егер Польша халқы тілегін білдірсе, өзара көмек негізінде одақ
құруға дайын екенін айтады.5
Польшаның болашақ мәселесі, соның ішінде Кеңес одағының арасындағы
қатынас КСРО үшін маңызды принципиалды мән берді.
Кеңес одағы үлкен жігерлікпен және кеңес әскерлерімен құрбан болған
қайта құрылған Польшаның жағдайын әскерге дейінгі және оның антикеңестік
саясатының ұқсас болмауына тырысты.
Ағылшын және АҚШ үкіметі сөзбен келісім берді, келіспей қайда барар
еді, сонымен қоса олар Польшаны босатуға өздері ғана қатыса алмас еді.
Құпия күйінде батыс державаларының билік басшылары Польшаға қатысты басқа
жоспар дайындап жүрді. Олар Польшаны батыс айқаспада Кеңес үкіметінің
империализмнің қамал лагері ретінде сақтап қалғылары кел
5 Сборник документов. Советско-польские отношения 1918-1945. – М,1974.-
С. 126.
ді. Осы мақсатқа жету үшін олар майдандағы Польшалық эмигрант үкіметін
қолдануға үміттенді.
Польшалық эмигранттық үкімет саясаты жөнінде айтсақ, ол негізінен тіке
антикеңестік империалистік сипатта болды. Соғысқа дейінгі Польшаның
агрессивті жаулап алу курсын жалғастыра отырып қайта 1920 жылғыдай Украина,
Белоруссия және Вильнюс аудандарын жаулап алуды көздеді. Оның жоспары кеңес
әскері Варшаваға жақындаған кезде сол жерде Қызыл Армияның бағынышты
әскерлерімен көтеріліс жасау генерал Рур-Коморовский мен елдегі билікті
жаулап алу болды.
Польшаның эмигранттық үкіметі кеңес үкіметімен емес ағылшын-
американмен үкіметімен босатуды қалады.Олар Ұлыбритания мен АҚШ алдына
Польшаны босатуда қандай да бір қатысуды талап етеді. Бұл бірақ мүмкін емес
еді. Европадағы екінші майданның ашылуының ұзақтығы ағылшын-
американдықтардан Польшаны босату жөнінде сөз де болмауы керек екенін
көрсетті.
1944 ж 20 қаңтарда Черчиль Польша министрімен келіссөзде кеңес-польша
шекарасы Керзон сызығына дейін болуды талап етті. Ол сонымен бірге
Польшаның тәуелсіздігімен күштілігіне КСРО-ның ролін атап көрсетті. Соған
қоса, ол батыс шекарасы Одерк пен қойылатыны айтты. Польшалық эмигрант
үкіметінің мүшелері Керзон сызығымен өткізу керек екенін келістіруге
тырысты. Бірақтан ол оны жасай алмады.
15 ақпанда Польшалық эмигрант үкіметі С.Миколайчик басшылығымен британ
үкіметімен ұсынылған Польша шекара жөніндегі ұсынысты кері қайтарды.
1944 ж шілде айының екінші жартысында кеңес әскерлері КСРО
территориясында құрылған польшалық бөліктермен Батыс Бугті жеделдетті және
Польша территориясына кірді.
Варшавада 1944 ж 1 қаңтарға қараған түні Крайова Рада Народова
құрылды. Оның төрағасы Б.Берут болды. Э.Осубка – Моравский басқармасымен 21
шілдеде ұлттық босату туралы Польшалық комитеттің құрылуы туралы жариаланда
(ҰБПК). Келесі күні комитет Польша халқына манифест жариалады, онда
Крайова Рада Народова уақытша парламент болатынын, ал олар құрған ұлттық
босату туралы Польшалық комитет – заңды уақытша атқару билігі болғаны
туралы айтылған. Кеңес үкіметі Польшада босатылған территорияда орналасқан
(алдымен Хеммеде, кейін Люблинде) ҰБПК-мен ресми төрағаларымен алмасты.6
26 шілде күні КСРО-ның сыртқы істер Ұлттық комиссиараты, арызды
жариалады, ол арызды кеңес әскері Польша шегіне кірді, орындалған шешімдер
жауласушы герман әскерін қырып жою және неміс басқыншылары тепкісінен
Польша халқын босату және тәуелсіз, мықты және демократиялы Польшаны
қалпына келтіру туралы көрсетілген.
6 Конференция руководителей трех Союзных держав – Советского союза,
Соединенные Штатов Америки и Великобритании в Крыму. М,1945.-С61.
Кеңес әскері Польша территориясына кіргеннен кейін біруақытта Москвада
кеңес бас қолбасшысы мен Польша әкімшілігі арасындағы қатынас туралы
келісімге қол қойылды. Тікелей әскери операция зонасынан басқа, осы
келісімге сәйкес барлық азаматтық басқару істері жөніндегі басқарма ұлттық
босату туралы Польшалық комитеттің құзіретіне кіру керек болатын.
Келесі күні Кеңес үкіметімен ҰБПК арасында келісімге қол қойылды, оның
негізіне кейбір өзгерістер Польша пайдасына шешілген Керзон сызығы Кеңес-
Польша шекарасына қойылды туралы кірді. Данціге қарасты іргелес облыстар
мен шығыс Пруссияның оңтүстік бөлігін Польшаға беру туралы да қарастырылды.
Кеңес Үкіметі Польша және Германия арасындағы шекараны анықтау барысында
Польша құрамына Штетинді қоса Оер және Нейсе өзендерімен шекараны орнату
туралы Польшалық талапты қостауға міндеттенді.
Ұлттық босату туралы Польшалық комитеті босатылған Польша
территориясын өзінің қызметін одан әрі белсендірілді және кеңейтті.
Халықтық-демократиялық, жаңа Польшаның құрылу процесі дамып жатты.
Осындай жағдайда, батыс тарихшылары белгіленгендей, Черчиль өзін
Москваға шақыртты.
Ол тағы да Польшадағы капиалистік режимді құтқарып қалуға және оны
империализм құрамында оны сақтап қалуға жетуге әрекет жасады. Ұлыбритандық
премьер анық асықты. Черчиль 27 қыркүйекте сапарға бару туралы сұрақ қойды,
ал 9 қазан ол Москвада болды. Оның бастамасы бойынша КСРО-ға Миколайчикте
келді. Москваға тағы да Берут және Осубка- Моравскийда шақырылды.
Кеңес Үкіметінің басшысы Миколайник пен (13 қазан) сөйлесу барысында,
егер ол келісімнің жетістігін қалайтын болса, ол ең алдымен Керзон сызығы
бойынша кеңес-польша шекарасын орнатуға келісім беруін атап көрсетті.
Ұлттық босату туралы Польша комитетінің өмір сүруін елемеу мүмкін емес деп
айтты. Черчиль өзінің жағынан Миколайчиктан Керзон сызығы мойындау және
ҰБПК мен достық қатынасқа кіруін шешімді түрде талап етті. Сол күні
Сталин және Черчиль ҰБПК-нің өкілдерімен сұхбаттасты, олар жаңа польшалық
үкімет құру және оған премьер-министр лауазымын ұсыну туралы Миколайчикпен
келісуге келісімін білдірді. Бірақ олар бұл үкіметте көптеген орынды ҰБПК
өкілдері алуы тиіс.
14 қазан күні Черчиль Польша шекарасы польша үкіметі туралы сұрақты
шешу жоспарын құрастырды. Британ премьерінің ұсынысы негізінде осы сұрақтың
шешімімен Сталин принципті келісті компромисске дайындығын ҰБПК өкілдері де
көрсетті.
Миколайчик соңында Москвада келіссөздің басқа барлық қатысушылары
келісімге келуге талпыныс білдіргенін мойындады. Черчиль жағынан
нығайтылған қысымына қарамастан, Миколайчик Керзон сызығы бойынша кеңес-
польша шекарасын орнатуға қарсы бола берді. Миколайчик өзінің үкіметімен
кеңесуге Лондонға бару қажеттігін айтты. Москваға сапар нәтижесінде Польша
үкіметінің құрамына қатысты өзінің жоспарын жүзеге асыруға талпыну, оның
барлық жігерлігіне қарамастан, орындалмады.
Москвадағы келіссөздер кезіндегі жоспарланған келісімді, Лондондағы
польшалық эмигранттық үкіметтің басым көпшілігі келісімді шешімді түрде
қайтарды.
Т.Арцишевский басшылығымен Лондонда жаңа польшалық эмигранттық үкімет
құрылды. 1944 ж 31 желтоқсанда Крайова Рада Народовойдың кезекті сессиясы
ашылды, онда Ұлттық босату туралы Польшалық комитет уақытша үкімет болып
құрылды. 1945 ж 5 қаңтарда ол Кеңес Үкіметі болып саналды, екі үкімет
елшілермен айналысты.
Крым конференциясында Югославия сұрақтары да талқылау жоспарланды.
1943 ж қарашада И.Броз Тито басшылығымен уақытша үкіметтің құқығымен
Югославияны босату жөніндегі Ұлттық комитет құрылды.
Үлкен күш болып Югославияның Ұлттық босату армиясы болды. 1944 ж
ортасына таман ол жалпы саны 350 мың адамнан тұратын 39 дивизиядан тұрды.
1944 ж 20 қазанда жігерлі соғыстан кейін Югославияның астанасы Белград
босатылды. Барлық босатылған территорияларда Югославияны босату жөніндегі
Ұлттық комитеттің билігі құрылды.
1944 ж 1 қарашада Белградта И.Броз Тито мен Югославиялық эмигранттық
үкіметтің басшысы И.Шубаншы біртұтас Югославиялық үкімет құру туралы
келісімге қол қойды. Олар Югославияның мемлекеттік құрылысы туралы сұрақты
соғыстан кейін шешуге келісті. Оған дейін корольдің елге келуге құқығы
болмады.7
Кеңес үкіметі сияқты, британия үкіметі де Тито-Шубашич келісімдерін оң
бағалады. Бірақтан оның іске асуы Югославиялық корльдің обструкциялық
көзқарасынан кешіктірілді.
1944 ж 21 тамыз-28 қыркүйекте Дшбартон-Окседе Англияның, АҚШ-тың және
КСРО-ның сыртқы істер министрлігінің Москва конференциясының шешіміне
сәйкес халықаралық ұйым құру сұрағы бойынша үш держава өкілдерінің
конференциясы болды. Кеңес делегациясын конференцияда АҚШ-ғы КСРО-ның
елшісі А.А:Громыко басқарды, американікін – мемлекеттік хатшының орынбасары
А.Кадоган басқарды.
Конференцияда көптеген талқыланған сұрақтар бойынша келісімдерге
жетті: олар халықаралық қауіпсіздік ұйымының мақсаты, қызметінің
мақсаттары, басты органдары және т.б. туралы айтылды. Бірақтан кейбір
сұрақтар бойынша қарама-қайшылықтар болды. Ең алдымен жаңа организацияның
қауіпсіздік Кеңесінің дауыс беру процедурасының сұрағы бойынша болды.Кеңес
үкіметі бұл сұраққа үлкен мағына берді.8
7 Сборник статей советско-югославские отношения 1917-1941 г.-М.,1992.-
С.206.
8 История международных отношений и внешней политики СССР
1939-1945 г.г. Т.-2.-М.,1967.-С.98.
ІІ Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
Әр түрлі жанрдағы әскери әрекеттер, операциясының координациялық
қажеттілігі, соғыстан кейінгі әлемді реттеуде үш одақтық державалардың бір
бірінің маңызды позицияларын шешуге ұмтылыс және осы мәселелер жөнінде
біріккен шешімді қабылдау, осының бәрі КСРО,АҚШ және Ұлыбритания үкімет
басшыларын жаңа конференция шақыртуға талап етті.
1944жылы 19 шілдеде АҚШ президенті Ф.Рузвельт И.В Салинге хатында 10-15
қыркүйекте Солтүстік Шотландияда кездестіру ұйымдастыруды ұсынды.
"Жағдайдын тым қарқынысы және жетісті түрде дамуы деп жазады Рузвельт
менің ойлауымша сізбен, премьер-миннистр,мен үшеуіміздің арамызда
кездестіру ұйымдастыру дұрыс деп есептеймін Черчилль мырза бұл оймен толық
келісуде". Сталин Рузвельттін бұл ұсынысымен толығымен қолдады.Бірақта ол
жауабында конференцияның күні мен орнын ашық мәселе ретінде қалдырды.себебі
ол 1944жылғы кеңес-герман фронтідегі шабуыл компанияның әскери
әрекеттерінің басшылығымен елден кете алмайтынын атап көрсетті.9
1944 жылы қазанда Г.Гопкинс Рузвельтке Қырымда өткізуді ұсынды.
Президент өз келісімін бергені жайлы АҚШ-тағы кеңес елшісі А.А Громыкоға
хабарлады.Бірақта АҚШ-тақарашада кезекті президент сайлауы өтейін деп
жатқандықтан, Рузвельт конференцияны басына ауыстыруды ұсынды.
"Президенттің жақын кенесшілерідеп жазады кейін Гопкинс Рузвельттің
Ресейге сапарға баруына қарсы болады.Көпшілігі орыстарға сенбеді АҚШ
президенті кеңес үкіметінің басшысы сталинмен масақтану қажет екенін
түсінбеді". Гопкинстің айтуы бойынша тіпті Черчилльдің өзіде
бұлконференцияның болуына үлкен қызығушылықпен қарады.Ол тіпті қажет болса
Мәскеуге де баруға дайын болды.
Үш үкімет басшыларының хат алмасу барысында,Черчилльдің ұсынысы
бойынша бұл конференция "Аргонавт" атты кодтік сөзбен жазылды.Ежелгі Грек
анызына сай грек отряді "Арго"корабльінде қара теңіз жағалауынан алтын
жабағын іздеуге аттанған екен. Ағылшын және британ премьерлерінің алдына
қойылған мақсаттары олардың іздерімен бару өте маңызды еді.
Черчиль Крым конфрециясына дейін Рузвельтпен кездесуді жөн көрді. Ол
АҚШ пен Ұлыбритания позицияларын әуелі үйлестіру, кейін КСРО-ға бірігіп
мақұлдату әрекетін жасау болды. АҚШ президентіне алдын ала кездсу қажет
екенін дәлелдеді. Ялтадағы конференция, деп жазады 8 қаңтарда тағдырлы
болуы мүмкін, немесе ол ұлы одақтардың бөлінісуі жағдайында болып тұр.10
Ал Германияның Афденнге шабуылы соғыстың аяқталуын ұзартып жіберуде.
9 Уткин А.И. Рузвельт. М,2000.-С312.
10 Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М,1997.-С101.
Черчиль бұл екіжақтық конференция ағылшындықтар мен американдықтардың
Ялтаға бару жолында Мальтада болуын ұсынады. Ол бірінші штаб басшылары –
кездесе алса, содан кейін екі державаның үкімет басшылары келуі керек деп
есептеді. Келесі күні Черчиль телеграфпен Рузвельтке Мальтада ауа-райының
нашарлығы деген себеппен бір күнге қалуды ұсынды. Сталинге бұл жағдаймен
келісуге тура келеді – деп дәлелдеді Черчиль – бірақ ол өзін бізді келуге
көндірдім деп жұбатады деді.
Рузвельт бұндай алдын-ала кездесуді қалайсыз деп түсінді немесе бұны
Кеңес үкіметі конференция алдындағы АҚШ пен Англия арасындағы үйлесу деді
мүмкін. Онда Чернчиль саяси мәселелерді Мальтада алдын ала талқылау да Иден
мен Стеттиниус кездессаін деп ұсынды. Шын мәнінде Рузвельт алдын ала АҚШ
және Ұлыбритания позицияларын үйлестіруге қарсы болмады. 21 қаңтарда
Гопкинс Лондонға келді. Ол конференцияда қаралатын барлық мәселелерді
Черчиль мен Иденмен талқылады. 31 қаңтар – 1 ақпан аралығында АҚШ мемлекет
хатшысы Стеттиниус Мальтада келіссөзді Черчиль мен Иденмен осы мәселелер
жөнінде жүргізді. Содан соң келіссөзді 2 ақпанда Мальтаға келген Рузвельтте
жүргізді. Келіссөздер нәтижесінде Қырымдағы конференцияда бір майдан болып
шығу үшін АҚШ және Ұлыбритания позицияларын үйлестіріп алды. Келіссөздерде
Рузвелшьттің Черчильдің басты көңіл қағидалары ол Европадаға ағылшын
американның әскерлерінің ары қарайғы әрекеті болды. Сонымен бірге
Черчильдің мақсаты Батыс Европадағы үлкен территорияны орыстармен жаулап
алуы қажет емес.
Ағылшын тарихшысы Дж Снеллдің айтуынша орыстарды көндіру әрекеті Кырым
конференциясында қолданылды, яғни олар ағылшын-американдық блокқа қарсы
тұра алмайтыны куәләндіруінше яғни британ және амерникан дипломаттары
Ялтаға барар жолда бірнеше конференцияда талқыланатын мәселелерді
үйлестіріп алғандығы көрінді және бұл үйлестірімдік стратегия Қырым
талқылау кезінде көрінуі керек еді. 11
АҚШ және Ұлыбритания сол кездеде Кеңес одағымен әскери қарым-қатынасты
әрі қарай жалғастыруға қызығушылық білдірді.
Германияның Арденнаға шабуылы тағы бір рет фашистік рейхтың үлкен
күшке ие екені белгілі еді. Лондонда Кеңес үкіметінсіз Германияны талқандау
мүмкін еместігі анық еді. Не болар еді – кейін Черчиль жазады –
немістердің алаңында 200-300 күрес дивизиясы бар кезде егер біз Рессеймен
ұрысып қалсақ. АҚШ сол кезде Кеңес одағымен ынтымақтастықта қызығушылық
білдірген еді. Конференцияға дайындалған Госдепартаменттің бір құжаттарында
тіке түрде: Бізге Кеңес Одағының Германияны талқандауға қажет. Біз
Жапонипямен соғыста Кеңес одағының қатысуын қажет етеміз.12
Конференцияны Ялтада өткізу туралы шешім қабылданды, онда қажетті
мұражай бар еді. Шамамен 700 адамнан тұратын американ және британ
делегациясынан орнастыру керек еді.
11 Уткин А.И. Рузвельт. М,-2000.-С.213.
12 Уинстон Черчилль. Вторая мировая война. Т.-3. –М.,1991. С.-83.
Осындай көп делегацияның Қырымға келуі Рузвельт қалжын түрінде
Шапқыншылық деп айтатын. Ресми қонақтарды қарсалу дайындығында кеңес
органдары үлкен жұмыс атқарды. Соғысқа дейінгі санаториялар болған Қырым
ғимараттары, неміс-фашистерімен жаулап алынды. Онда одақ делегациялары үшін
қажетті жөндеу жұмаыстары, жиһазбен керекті құралдармен байланыс және өмір
сүруге, жұмыс істеуге қолайлы жағдайды қамтамасыз ету керек еді. Үлкен
үштік мәжілісі Ливадинский ғимаратындағы залдарда өтті. 14945 ж 3 ақпанда
Саки близ Симферополь аэродромынде қонақтардың келуі күтілді. Бірінші болып
Черчильдің ұшағы келді. Бірнеше уақыттан кейін Священная корова - атты
Рузвельттың жеке ұшағы келіп қонды. Аэродромдағы салтанатты кездесулерден
кейін АҚШ және Ұлыбрнитания делегациясы көлікте Ялтаға бағыттады.
Американдық делегация сол жерде Ливадиискіде орналасты. Ағылшын
делегациясы бұрынғы Воронцов ғимараты Алупкада орналасты ал ткеңес –
Корензада. АҚШ, КСРО және Ұлыбритания одақтық держава үкіметінің
басшыларының екінші конференциясы – 1945 ж 4 ақпанда жұмысын бастады. Онда
кғеңес одағының өкілі - .И.В. Сталин, АҚШ өкілі – Ф.Рузвельт, Ұлыбритания
өкілі - У.Черчиль болды. Олармен бірге конференцияға Молотов, Стеттиниус,
Иден және басқада қызмаеткерлер, яғни дипломаттар және әскери қызметкерлер
келген болатын.
Кеңес делегацияларының ұсынысы бойынша бұл конференцияны Қырым
конференциясы деп атау шешілді.
4 ақпан күні Сталин Черчильдің резиденциясы Воронцов ғимаратына
жолықты, содан соң Рузвельттің Ливадиский ғимаратына жолықты. Басқада
бірқатар делегация мүшелерімен үш огдақтық державалардың үкімет
басшыларымен алғашқы мәжіліс басталды.
Кеңес кинооператоры А.Кричевский, Қырым конференциясының барысын
ағылшын-американдық кинооператорлармен түсірген конференциясының басын
былай сипаттайды: Бес минутсыз 4-те бірінші үлкен сигара содан кейін
Уинстон Черчиль өзінің қызы және адъютанттармен көрінді. Сигараның түтініне
көрінбей қалған Швейдар, премьоерден шинельін шешті, ал ол съемка өтіп
жатқанын көріп қызын алдыға итермеледі сонымен бірге өзі де ірі планға
түсуге тырысты. Ал холда Сталин келгенде оның алтыннан жасалған погонмен
тағылған мундирі оны қоршаған генералдардың мундирлерінен әзер көрінді.
Прожекторлар жарығымен Сталин холлда жаймен жүріп өтті, ол қолымен
сәлемдесті. Соңғы болып АҚШ президентінің аппартаменттерінен есік ашылып
лакей-негр итерген кресло каталкамен күлімсіреген Рузвельт кірді. Ол Сталин
және Черчильдің қолын алып мәжіліс залында жасырылды.13
Конференця күштәртібі алдын ала келісілген жоқ еді. Делегация мүшелері
конференцияда қандай басты мәселелерді талқылағылары келетін туралы айтып
шықты. Бұл мәселелерді маңыздылық сатысына байланысты талқылауға қойылды.
Алдын ала қарастырылатын мәселелерді, СІМ-ге тапсырылды, олар кезекпен
әрбір делегация резиденцияларда 12 сағат жүргіз
13 Манский И.М. Воспоминание советского дипломата 1925-1945г.г.
–М.,1987.-С.-104.
ді. Ал 16 сағатта үкімет басшыларының мәжілісі өтетін.
Қандай да бір мәселені талқылаған кезде әрбір жақтың позициясы
айтылды, ұсыныстар жасалды, содан кейін шешім қабылданды. Ұсыныстар әрбір
үкімет басшы жағынан қарсылыс шықпаса, онда қабылданған деп есептелді.
Егер қайшылықтар туып жатса жақын кезектегі мәжілістер немесе СІМ-ге
талқылануға берілді.
Үш державаға ең басты болған мәселе агрессорларды тез арада талқандау
болды. Сондықтан конференция алдымен майдандағы жағдай және одақтастардың
әрекет координациясы талқыланды.
Кеңес қару күштерінің әрекеті туралы доклад үшін Қызыл Армия генерал
штабының басшысының орынбласары А.И.Антоновқа сөз берілді. Ол Кеңес
әскерінің шабуылу 1945 ж қаңтар айының аяғына бастайтынын жорамалдап
отырғанын хабарлады. Бірақ әбіргерлікпен яғни немістердің Арденаға шабуылы
мен байланысты Кеңес әскерлер шабуылды 12-15 қаңтарда Неман өзенінен Карпат
аралығымен 700 км шабуыл ауысты.
Негізгі шабуылды Острененкадан Краков аралығында немістер 80 дивизиясы
болды. Оларға қарсы 180 дивизия Кеңес әскерлері, ал артиллирия, танк және
авиациядағы артықшылық жауларға қарағанда басым болды.
АҚШ армияның штаб басшысы Дж.Маршалл хабарлауынша Ардендегі неміс
шабуылы жойылды.
Мәжілісте үш держава арасында әскери әрекет жөнінде үйлесімдік
айтарлықтай болмады және болашақта координацияны жақсартуы мақсатында
шараларды өңдеді. Ал Мәскеуден Қызыл Армияның бас штабымен КСРО-дағы
американ және британдық әскери миссия арасында жасалды.
Конференциядағы алғашқы мәжілісте Германияны әскери талқандаудағы
ынтымақтастықты бекітуге тырысу рухында өткен оның жұмысына жақсы бастама
қойды. Үш державаның әскери өкілдерінің келісулері мен келіссөздері барлық
конференция бойы созылды.
Конференцияның нәтижесіндегі ресми коммюнике де Германияны талқандау
бөлімінде былай айтылған: Біз ортақ жауымызды толық талқандау мақсатында үш
одақтық держава әскери жобаны талқылап. Қарастырдық. Үш одақтық нацияның
әскери штабы барлық конференция кезінде күнделікті жиналыста кездесіп
тұрды. Бұл жиналыстар үш одақтың әскери күштерін тығыз координацияға
әкелді.14
Қырым конференциясында қарастырылған мәселелердің бірі болып
бейбітшілікті және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін халықаралық ұйымдар
құру туралы сұрақ талқыланды. Ағылшын басшылары бұл ұйымда жетекші роль
ойнауды үміттенді. Олар АҚШ-тың әлемдік үстемдігін орнатуда бірінші қадам
болатынына сенді. Сондықтан американ делегациясы конференцияда осы ұйымды
құруға байланысты барлық сұрақтарды шешуге үлкен мағына
14 Советский союз на международных конференциях периода Великой
Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех
союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль 1945. Т.4.- М,-
1979.-С81.
берді.
Сонымен бірге Кеңес үкңіметіде ұйым құруда үлкен мағына берді. Ол жаңа
дүниежүзілік соғысты болдырмау құралы, бейбітшілікті бекіту. Халықаралық
ынтымақтастықты нығайту құралы болатынына сенді. Бірақ ұлттар лигасының
қызметінң тәжірибесін ескере отырып, Кеңес үкіметі басымды көпшілік мүшесі
капиталистік мемлекеттер болатын және КСРО-ның қызығушылығымен заңды
құқығына қарсы қолданыла алмайтын жаңа әлемдік ұйым құруға қызықты.
Сондықтан ол бұл ұйымдағы қауіпсіздік кеңесте дауыс беру процедщурасы
туралы мәселеге үлкен принципиалды мағына берді.
Тіпті ағылшын авторлары БҰҰ-ң жарғысының жобасы сол уақытта КСРО-ға
тиімді деп есептелмеді. Батыс державалар бас ассамблеяда үстемдік жағдайын
алатын еді. Кеңес үкіметі қауіпсіз кеңесінде де изоляция болатын еді, тіпті
кеңесті тұрақты мүшесі болса да (КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Қытай және
Франция). Олардың күш арақатынасы 1:4 болады.
Қырым конференциясы туралы коммюникеде үш держава басшысы жақын арада
бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау үшін ортақ халықаралық ұйым құруды
бірігіп бекітуді шешті. Біріккен ұлттар конференциясын құру мақсаты 25
ақпан күні Сан-Францискода шақырылып, шешілетін болды. Оған 1945 жылы 8
ақпан жағдайындағы БҰҰ-ын шақыру шешілді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Конференция алдындағы халықаралық жағдай
1. Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
1. Герман мәселесі
2. Польша мәселесі
3. Югославия мәселесі
2. Қырым конференциясының шешімі және маңызы
Қорытынды.
Кіріспе
Кеңес халқының неміс-фашистік агрессорларына қарсы Ұлы Отан Соғыстың
аяқталғанына 60 жыл өтті. Бірақта осы соғыстың батырлық жағдайлары қазіргі
күнде де миллиондаған адамдарды толғандырады. Кеңең әскерінің жеңісі
соғыстан кейінгі кезеңдегі жағдайдағы әлемдік дамуын анықтады.
Кеңес әскерлері 1945 жылы мамырда герман рейхстагыне жеңіс туын артып
қойды. Бірақ соғысты бастаған олар емес. Екінші дүниежүзілік соғыс (бірінші
дүниежүзілік сияқты) имперализмнен туылды. Ол 1939 жылы күзде екі
импералистік держава тобының қарулы күресінен басталды. Оның бастамалары
Герман, Италия және Жапония үш импералистік милитаристік фашистік
державалар болды. Германия және оның Европалық одақтастары 1941 жылы кеңес
жеріне басып кіргеннен кейін соғысқа кеңес үкіметі тартылып қалды. Кеңес
үкіметінің Ұлы Отан Соғысы басталды - әділдік, азаттық соғыс. Соғыс
майданның бір жағында фашистік агрессорлық блокқа қарсы КСРО-мен бірге
Ұлыбритания, АҚШ және бірнеше басқа мемлекеттер болды. Олардың жеңіске
деген аманаты бірдей болмады. Фашистік Германияны талқылауда басты рольді
кеңес үкіметі ойнады. Екінші дүниежүзілік соғыстың ірі және қатыгез
күресінің аяқталу шешімі Кеңе-Герман майданында болды. Дәл осы жерде
Германның ірі әскери группироваклары талқандалды. Дәл осы жерде агрессор
тірі күшпен техниканың басты жоғалтуларын сезінді. әлемдегі бірінші
социалистік мемлекет Герман импералистіу тарихтағы агрессивті әскери
машинаны тоқтата алатын күшке ие болды. Оны артқа шегінуге мәжбүрлей алатын
мемлекет болды.
Үш жыл өткен соң 1944 жылы маусымда АҚШ және Ұлыбритания Батыс
Европада әрең дегенде екінші майданды ашты. Олар Герман әскерлерімен
күресте белсенді қатыса бастады. Бірақта басты болып Кеңес-Герман майданы
қала берді. Әскерлердің тағдыры сонда шешілді.
Кеңес әскерлері соғыста түбегейлі өзгерістер жасады, КСРО Герман
фашизмінің талқандалуына аманат енгізді, оның Европадағы соғыстан кейінгі
әлемдік реттеу мәселесіндегі шешімін қабылдауда Кеңес үкіметі оның ролін
анықтады, соның бірі 1945 жылы ақпанда болған КСРО, АҚШ және Ұлыбритания
үкімет басшыларының Қырымдағы – Ялтадағы конференциясы.
Үлкен үштіктің Қырымдағы конференциядан басқа Тегеранда 1943 жылдың
аяғында және Берлинде (Потсдам) 1945 жылы жазда үш одақтық держава
басшыларының кездесуі өтті.
Тегеран конференциясындағы АҚШ және Ұлыбританияның Европадағы екінші
фронт ашу, соғысты тез арада аяқтау басты мәселелер болды. Сонымен қоса
соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселесі де қарастырылды. Тегеран
конференциясының басты шешімінің бірі Ағылшын, Американ әскерлерін 1944
жылы көктемде Франциядан шығару туралы шешім болды.
Үлкен үштіктің Берлин (Потсдам) конференциясы Европадағы соғыстың
аяқталғанынан кейін өтті. Соғыстан кейінгі әлемді реттеудегі кейбір
мәселелері бұл уақытта шешілді.
Қырым конференциясы соғыстың аяқталу кезеңінде болды. Онда қиын және
ірі көптеген өмірлік мәселелер қойылды. Сондықтан ол екінші дүниежүзілік
соғысының дипломатиялық тарихындағы маңызды жағдайлардың бірі болды. Онда
соғыстан кейінгі әлемді реттеудегі негізгі мәселелер комплексі талқыланды.
Үш держава оған келісімді шешіммен қарады. Ал басқаларында олардың
болашақтағы шешімі дайындалды. Қырым конференциясы соғыстан кейінгі әлемді
реттеуді анықтады, оның шешімдері қазіргі заманмен тығыз байланысты.
Менің осы курс жұмысын жазу барысында алдыма бірнеше мақсаттарды
қойдым:
- конференция алдындағы халықаралық жағдай;
- конференцияның жасау себептері;
- одақтық державалардың мақсаты;
- соғыстан кейінгі әлемді реттеу мәселелері;
- конференцияның шешімі мен маңызын ашып қарау болды.
1. Мен осы мақсаттарды орындай отырып алдыма мынадай міндеттерді
қойдым, яғни осы Қырым конференциясының халықаралық
деңгейдегі маңызы мен соғыстан кейінгі әлемдік реттеудегі
нәтижесі мен сипатын ашып көрсету менің міндетім болды. Осы
жұмысты жазу барысында мынадай деректер тобын қолдандым:
Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов, Советский союз на
международных конференциях периода Великой Отечественной
Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех
союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль
1945, И.М.Майнский Воспоминание советского дипломата 1925-
1945, Переписка предсидателя совета министров СССР с
президентами США и премьер-министр Великобритании во время
Великой Отечественной Войны 1941-1945 тағы басқа деректерді
қолдандым.
Тегеран, Ялта, Потсдам. Сборник документов деректер мен материал
кітабында мен Қырым конференциясының маңызы мен негізгі мәселелерін, ондағы
әрбір одақтың позицияларын, осы конференциядағы қол қойылған құжаттардың
бірқатар тобымен таныстым. Советский союз на международных конференциях
периода Великой Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция
руководителей трех союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль
1945 Қырым конференциясының құжаттарымен толығымен таныстым. Онда
басшылардың сұқбаттарының жазбалары толығымен көрсетілген.
Осы жұмыстың деректерін жазу барысында мен көптеген ғылыми әдебиеттер
қолдандым, соның ішінде: В.Я.Сиполс, И.А.Челышев. Крымская конференция 1945
год, Рощин А.А. Послевоенное урегулирование в Европе, Яковлев А.Н.
Ялтинская конференция 1945: уроки истории, Сосин С.Б. Акция Аргонавт
көптеген нәрсені ашып көрсетуге көмек көрсетті.
Менің курстық жұмысым кіріспеден, 3 тараудан және пайдаланған
әдебиеттер мен деректерден тұрады. Бірнші тарауымының тақырыбы:
Конференция алдындағы халықаралық жағдай; Екінші тарау: Конференцияда
талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары, ол 3 тармақтан тұрады:
Герман мәселесі, Польша мәселесі және Югославия мәселесі; Үшінші тарау:
Қырым конференциясының шешімі және маңызы.
Мен бірінші тарауда Қырым конференциясының алдындағы халықаралық
жағдайды қарастырдым, яғни соғыстың аяқталуы жақындай бергенде үш ұлы
одақтас державалардың Германия саясатына және оның одақтастарына қатысты,
сонымен бірге мемлекеттерді фашистік акупациядан босату болды. Сонымен
қатар соғыстың аяғындағы халықаралық мәселелерді шешу кезінде әртүрлі
әдістемелер көрініс тапты. Үш одақтық державаның соғыстан кйінгі әлемді
реттеудегі Қырым конференциясына қойылатын өз позициялары туралы ашып
жаздым.
Екінші таруда, яғни конференцияның басталуы, конференциядағы
талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары толығымен ашып көрсетті.
Қырым конференциясы 1945 жылы 4 және 11 ақпан аралығында Ливадиск
ғимаратында өтті. Қырым конференциясындағы қаралған мәселелер Герман
мәселесі, Польша мәселесі бейбітшілік сақтауда халықаралық ұйымдар
мәселелері қарастырылды.
Үшінші тарауда Қырым конференциясының шешімі мен маңызы онда менің
қарастырғаным конференцияда қойылған талаптар мен міндеттерге қиындық түрде
шешім қабылдау, державалардың қайшылықтары көрінді. Конференцияда үш
дщержаваның келісімге келуі үшін кеңес үкіметінің басымдылығын көреміз,
сөйте тұрса да қойылған мәселелерді толық түрде үш держава шешімге келеді.
Қырым конференциясы және оның шешімі үлкен халықаралық мағына алды және
соғыстан кейінгі әлемді ретеуде демократиялық шешімге жетті. Конференция
нәтижсі оның қатысушылары КСРО. Ұлыбритания және АҚШ-пен үлкен баға алды.
Қырым конференциясы неміс-фашист жаулап алушыларға қарсы азаттық соғыс
ретінде кірді. Конференцияның шешімінде жалғастырушы және өсуші
ынтымақтастықпен және біздің үш мемлекет арасындағы өзара түсіністі және
барлық бейбітшіл халық арасындағы ынтымақтастық мықты және ұзақ
бейбітшілікті қамтамасыз етеді.
Справа налево: И. В. Сталин, Ф. Рузвельт и У. Черчилль
І Конференция алдындағы халықаралық жағдай
1944 жылдары екінші дүниежүзілік майдандарында көптеген өзгерістер
болды. Фашистік германия өзінің Европада жаулап алған мемлекеттердің
ресурстарын қолдана отырып қарсы тұрды, соғыстың аяғы белгілі болды.
Бірақта соғыстың аяғына дейін жеңу үшін КСРО,АҚШ Ұлыбритания және олардың
одақтастары жағынан максималды түрде күш салу керек болды.
Соғыстың басты жағдайлары кеңес герман майдандарында болды. Бұл жерде
фашистік Германияның және оның одақтастарының негізгі күштері қалыптасты.
Бірақ қару жарақ күштерінің сандық мөлшері Кеңес үкіметінде болды.
6 шілде 1944 жылы англо-американдық одақтар Францияның солтүстік-
батыстан әскерлерді шығару жөніндегі Оверлорд операциясын жақсы бастады.
АҚШ және Ағылшындар ұзақ уақыттық келіспеушіліктен кейін екінші майданды
ашты, олардың ойынша ары қарайғы мүдіріс әскери стратегиялық, сонымен бірге
саяси түсініктермен мүмкін емес еді.
Американ және Ағылшын тарихшыларының тұжырымдамасында Франциядағы
екінші майданды ашу, Европадағы жағдайды ортақ стратегиялық түрде өзгертті,
яғни ағылшын-американдықтардың Нормандиядағы әскерлері неміс күштерін
толық тежеді жене егер, американдықтар Европада екніші фронтты ашу өз
міндеттемелерін орындауды бірнеше жылға созса, онда Кеңес үкіметі Тегеранда
өздеріне арналған солтүстік-батыс Францияда десанттарын кіргізу, шығыс
майданда шабуылды бастау міндеттемелерін орындайды деп хабарлайды.
1944 жылдың 10 маусымында кеңес әскерлерінің Кареллидегі Карельск
бұғазына шабуылы басталды. 23 маусымда екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі
ірі операциялардың бірі болған Багратион операциясын іске асыруға кірісті.
Сол операция кезінде кеңес әскерлері батысқа 600 км алға жылжыды. Сол кезде
толығымен Беларуссия, Прибалтиканың бөлігі Висла өзеніне дейінгі шығыс
Польша аудандары босатылды.Гитлер армиясының жарты миллион шамасында
әскерлері мен офицерлері тұтқынға алынды және жарақаттанды, жартысы
өлтірілді. Шілде – тамыз айларында Львовск-Сандомирск операциясы
жүргізілді. Украйна майданының бірінші әскерлері Солтүстік Украйна
армиясының неміс-фашистік тобына жеңіліс жасатты. Жаулап алушылар кеңес
Украйнадан толығымен қуылды. Жағдайдың үлкен маңыздылығы кеңес Герман
майданның оңтүстік қанатында өтті. 20 тамызда басталған Ясско-Кишинев
операциясы онда неміс фашистік және румындық әскерлердің толық
талқандалуына әкелді. 20 тамызда 1944 жылы Антонеску фашистік режимі
құлатылды. Румыния фашистік блоктан шықты, ал оның армиясы Германияға
қатысты өз қаруларын бұрды. 12 қыркүйекте 1944 жылы Мәскеуде Румыниямен
достасуға қол қойылды.1
1 Сиполс В.Я, Челышев И.А Крымская конференция 1945год.-М.,1984.-С.24.
1944 жылы 8 қыркүйекте Қызыл Армия Болгарияны азат ету жорығын
бастады. 9 қыркүйекте Болгарияда халықтық антифашистік көтеріліс өтті.
Билік басындағы Отандық майдан үкіметі Мәскеуге достасу туралы өтініш
жасады. Болгария гитлер армиясына соғыс жариалады. 28 қазан күні Мәскеуде
Болгариямен достық келісімге қол қойылды. 6 қыркүйек күні 1944 жылы Қызыл
Армия Югославия шекарасына шықты. Югославияның ұлттық-азаттық армиясына
көмек көрсету үшін шынайы жағдайлар туылды. Қыркүйек қазан айларында Кеңес
Югослав әскерлері толығымен Сербия, Черногория және Македонияны азат етті.
Сонымен бірге 1944 жылы Чехославакия мен Венгрияны азат ету операциялары
басталды. Кенес әскерлерінің майданға үлкен аралыққа шабуылының
қарқындылығы әлемдік қауымдықтың таңғалығын туғызды.
Германия сол кезде де күші аз болмады.Вермахтада 1945 жылдың басында
9420 мың адам есептелінді.Оның қарулы күшінде 110,1 мың оның қарулы күшінде
1 мың қару және минометтер және шабуыл қарулары 7 мыңнан астам әскери
самолеттер болды. Кеңес әскерлері Герман территориясындағы тек Шығыс
Пруссияға ғана кірді. Гитлерліктер осы айтылған күштерді фашистік рейфті
қорғауға ниеттенді. Ағылшын және АҚШ башыларын сепаратты бейбітке келістіру
үшін гитлерліктер Орденаға контр шабуылдар қабылдауды шешті. Олар
Антверпенге Белгия мен Голландияда орналасқан британ және американ
бөліктерін кесіп өтіп, кіруді көздеді. Ірі күштерінің бірі батыс
одақтастарын жоғалтып алды. 1944 жылдың 16 желтоқсанында шабуыл, герман
әскерлері майданнан өтіп 90 км-ге жылжыды. Бірақ бұл шабуыл ағылшын-
американ әскерлер немістерді шығарып жіберумен тоқтатылды.Бірақ батыс
фронттағы жағдай әлі де болса қиын және қысымды түрде болды. АҚШ және
Ағылшын үкіметін, жағдайдың әрі қарайғы дамуы қатты толғандырды. 1944-1945
ж ағылшынның екінші дүниежүзілік соғыс бойынша тарихшысы Эрман, батыс
майдандағы одақтар тұйыққа кірумен ғана сипатталған жоқ, сонымен бірге
олардың Европадағы оперативті жоспарлары қауіпте болды.2
Кеңес әскерлерінің майданның орталығына шабуыл ақпанның басында
аяқталды, яғни бұл Қырым конференциясының қарсаңында болды. Қызыл армия
үлкен жетістіктерге жетті. Толығымен Польша босатылды. Кеңес әскерлер
Германия территириясына кірді.Олар Одерге дейін кіріп, онда оң жақ
жағалауда плаңдарм құрды. Берлинге дейін 60 км қалған еді.
1944-1945 ж басындағы жағдай одақтастардың әскери іс-әрекетінің
координациясының қажеттілігін және тиімділігін, әскери әрекеттегі әртүрлі
театрлық түрде және мақұлданған коолициялық стратегияны шығаруға әкелді.
Кеңес үкіметі үш державаның тығыз ынтымақтастығының шешуші жағы болды.
Мақсаты агрессивті блок мемлекеттерді тезарада талқандау еді. КСРО одақтық
қатынасқа байсалдылықпен қараған, өзіне алынған міндеттерді орындауға
тырысқан. Орыстар керемет одақтастар болатын – дейді әскери министр
Стимсон – олар өздерінің міндеттерімен бірге күресті.
2 Тегеран. Ялта Потсдам. Сборник документов.-А.,1993.-С.67.
КСРО, АҚШ және Ұлыбритания коолициясы әскери-саяси одақ болса, оған
әртүрлі қоғамдық саяси жүйедегі мемлекеттер кірсді, шын мәнінде соғыстан
кейінгі әлемнің қалыптасуы бойынша олардың әскери мақсаты, көзқарастары
әртүрлі болды.Кеңес үкіметі оларды мүмкіндігінше және қажеттілігінше
келіссөздермен жүргізу дұрыс деп есептеді.
Батыстың шынайы ойлайтын саяси қызметкерлері Кеңес үкіметісіз қарым-
қатынас мүмкін емес екенін түсінді, яғни Кеңес үкіметі экономикалық жағынан
мықты, саяси және әскери қатынасы үлкен халықаралық авторитеті бар еді.
Соғыс кезіндегі мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүру және
ынтымақтастық перспективасы пайда болды. Олар соғыстан кейінгі әртүрлі
қоғамдық-саяси жүйедегі мемлекеттер еді.
Соғыс кезінде КСРО, АҚШ және Ұлыбритания ынтымақтастық жөнінде үлкен
тәжірибе жинаған, әскери, экономикалық және саяси салада өзара әрекеттегі
әдістер мен нақты түрлерін өңдеген мемлекеттер.Соғыс кезеңіндегі үш
державаның өзара қарым-қатынасының негзі агрессивті мемлекеттер блогын
талқандау мақсатында, ынтымақтастық үшін құрылған халықаралық – құқық
базасы және әр бір жақтың өзара міндеттемелерін анықтап белгілеудегі
құжаттар мен келісімдер құрды.1942 ж 26 мамырда Кеңес –Ағылшын арасында
Германияға қарсы соғыс одағы туралы және оның Европадағы сыбайластарына
қарсы және соғыстан кейінгі өзара көмек және ынтымақтастық жөнінде
келісімге қол қойылды.1942 ж 11 маусымда Кеңес және Американ өзара өтем
туралы келісімге қол қойды.
1942 ж 1 желтоқсанда Вашингтонда мемлекет өкілдері оның ішінде АҚШ,
КСРО, Ұлыбритания Біріккен ұлттар декларациясына қол қойды. Олар агрессивті
мемлекеттер блогына қарсы соғыста өздері барлық әскери және экономикалық
ресурстарын топтау, бір-бірімен ынтымақтастық қарым-қатынас жасау және
жаулармен сепаратты достасу және бейбіт орнату болды. Бұл декларация
Германия, Италия, Япония және оның одақтастарна қарсы соғыста қатысқан
мемлекеттің әскери-саяси одағын заңды түрде белгіледі.
Соғыстың аяқталуы жақындай бергенде КСРО, АҚШ және Ұлыбритания
үкіметтеріне күрделі мәселелер шыға бастады, оның шешімі тым қажет
еді.Біріншіден, үш ұлы одақтас державалардың Германия саясатына және оның
одақтастарына қатысты болды. Сонымен бірге мемлекеттерді фашистік
окупациядан босату болды. Қандай да бір мемлекетке одақтық державаны
декларациялау және ортақ жағдайды нақтылау талап етілді.
Сонымен қоса соғыс аяғында одақтық державалардың халықаралық
мәселелерді шешу кезінде әртүрлі әдістемелер көрініс тапты.
Әрине олардың арасында көзқарастық келіспеушілік ерте кезде де
болған. 1941-1943 ж АҚШ үкіметінің, КСРО үкіметінің және Ұлыбритания
үкіметтерінің көзқарасының басты келіспеушілігін екінші майдан ашылуы
туралы мәселедегі позицияда болды. Ұлыбритания және АҚШ Франциядан өз
әскерлерін шығару міндеттемелерін бірнеше рет бұзғаннан кейін, Кеңес
үкіметіне үш жыл Германия күштерімен жалғыз күресуге тура келді. Черчильдің
позициясына келетін болсақ, Премьер-министр өзіне жеңіл жұмыстарды алғысы
келетін, ал бізге орыстарға қиынды қалдыратын. Бірақ бұл мәселе 1944 жылы
екінші фронт ашылғаннан кейін жойылды.
Екінші майданның ашылуының ұзақтығының себебінің бірі Черчиль және
оның жақтастары соғыста тек Германияны ғана емес, сонымен бірге Кеңес
үкіметінде бәсеңдету мақсатта болды.Бірақ соғыс аяқталғанда Кеңес
үкіметінің күші айтарлықтай өсті.
Ұлыбритания және АҚШ үкімет басшылары Кеңес Одағының соғыстан кейінгі
әлемді реттеудегі мәселесін шешу саясатындағы позицияларының қаталдылығын
қайта қарау қажеттілігі туралы қайта-қайта айтыла бастады. АҚШ-тың және
британдықтардың бұндай саяси тенденциясы ол Европада соғыстан кейін өзінің
саяси және экономикалық үстемдігін орнатуға тырысқанмен түсіндіріледі. Бұл
әлемдік жағдайлардың дамуына Кеңес Одағының ықпалының өсуіне қарсы іс-
әрекет жасау, яғни Европа мемлекетінің социалды жылжуын прогрессивті түрде
болдырмау, онда керітартпалық тәртіпті және саяси топтастықты қадағалап,
қолдау болды.
Осындай тенденциялардың активті айтушысы Черчиль болды. Ол екінші
майданда Балкан вариантын қаһарлы түрде сақтауды ұсынды. Әр бір кез –
дейді президент Рузвельт өзінің ұлына Эллиотқа – кеуделеп тұрып алатын.
барлық қатысушыларға неге олай керектігі түсінікті еді. Оның басты мақсаты
Орталық Европаға қылыштын жүзіндей кіріп және Қызыл армияның Австрия мен
Румынияға кіргізгісі келмеді.3
Соғыс аяғында Черчильде өзінің антисовестік пиғылын жасырмады. Мен –
дейді өз мемуарында - орыстарды Орталық Европаға кейбір аудандарға біз
өзіміз анықтағымыз келді. Мысалға, Венгрия үкіметтерінің бөлігіне қарсы
жылжуды көрсеткіміз келді.
Қырым конференциясының алдында шешілмеген күрделі мәселелер көп болды:
Германия жеңілгеннен кейінгі оған қарым-қатынас Польша және Югославия
мәселелері, бейбітшілікті сақтаудағы халықаралық мәселелерді шешу т.б.
Герман мәселесі КСРО, АҚШ және Ұлыбританияның сыртқы істер
министрлерімен 1943 жылы қарашада Мәскеу конференциясында талқыланды. АҚШ-
тың мемлекет хатшысы К.Хелл Герман мәселесі жөнінде ағылшын ұсынысын
көрсетті. Бұл құжаттың бірінші бөлігіндегі негізгі принциптер Германияны
күмәнсіз түрде капитуляциялау.Құжаттың екінші бөлігінде капитулизацияланған
Германияның өмір сүру жағдайына бақылау комиссиясын құру туралы ұсыныс
жасалынған. Олар британ, ағылшын және кеңес әскерлерімен жаулап алынған
болады. Американдық жобада ұлттық-әлеуметтік партиялар және Германияның
басты штабын тарату және Германияны толық қарусыздандыру, оның міндеті КСРО
және оның жаулап алған одақтастарына материалды шығынды өтеу. Қамтылған
құжаттың үшінші бөлімінде Германияның ішкі өмірін демократизациялауға
арналған.
3 Рузвельт Элитон ео глазами. М, 1944. – С.255.
Онда рейх территориясында бірнеше мемлекет құру мүмкіндігі туралы ой
айтылған.
1943 ж 28қараша – 1желтоқсан аралығында болған Тегеран
конференциясында үш держава басшылары Германияға қатысты көзқарастармен
алмасты.Рузвельт Германияны бес өзіндік мемлекеттерге бөліп тастау жоспарын
ұсынды. Рур және Саар облыстарын не БҰҰ, не барлық Европа өкілдерінің
қадағалауына алу қарастырылды. Черчиль Пруссияны Германиядан
бейтараптандыруды, ал Германияның оңтүстік аудандарын дунай
конфедерациясына қосуды ұсынды.
Сталин Черчильдің дунай конференциясын құру туралы пікіріне шешімді
түрде қарсы шықты. Кеңес үкіметі Черчильдің әртүрлі скандинав, дунай,
балкан т.б. конференцияларын құру, жаңа блоктарды қалыптастыру туралы
жобаларының мақсаты, оларды Кеңес Одағына қарсы тұрғызу үшін болды.Маған
жаңа мемлекетті біріктіру жобасы ұнамайды. Егер Германияны бөлу туралы
шешім қабылдансы, онда жаңа бірігулер жасау қажет емес – дейді Сталин – мен
әлі білмеймін, Германия мемлекетін өзіндік төрт,бес,алты мемлекет құру
қажет пе екенін. Бұл сұрақты әлі талқылау керек. Кеңес үкіметінің
басшынысының ұсынысы бойынша бұл мәселе Европаның консультативті комиссияға
қарастырылуға берілді.
1944 жылғы Рузвельт және Черчиль Германияның болашағы туралы
Моргентау жобасын қарастырды. Бұл жоба АҚШ-тың қаржы министрі С.Моргентау
құрастырған, бұнда тек Германияның болу туралы ғана қарастырмаған, сонымен
бірге Германияның экономикалық салаларын жабу қарастырылды.
1944 ж Черчильдің Мәскеуге келген кезде Кеңес үкіметіне Германияны үш
мемлекетке бөлу: Пруссия, Австрия және Бовария мемлекеті Вюртенберг және
Баден ұсынды. Сонымен бірге Рейн индустриалды ауданын халықаралық бақылауға
қоюды туралы ұсыныс білдірді. Бірақ Герман мәселесін талқылау үш державаның
үкімет басшыларының конференциясына дейін кейінге қалдыру шешілді.4
Европалық консультативті комиссиядағы үш держава өкілдері күмәнсіз
Германияны капитуляциялау туралы шешімге келді. Онда Германияның толық
жеңілісі туралы бөлім, Германияда әскери әрекеттердің тоқталғаны жөнінде
,Герман әскерлерін қарусыздандыру, онда одақтық жоғары билікті құру
қарастырылған.
Европалық консультативті комиссия Германияда зоналарды окупациялау
туралы мәселені қарастырды. Британ ұсынысына сәйкес Германия үш окупациялық
зонаға бөлу қамтылды. Шығыс зона КСРО-ға тағайындалды. Ол территорияның 40%
қамтылған және Германияның 36% тұрғыны кірді. Бұл территорияда елдің 33%
өндіріс мекемелері оналасқан. Бірақ айтарлықтай бөлігін Польша құрамына
беру қарастырылды. Тіпті Европалық консультативтік комисияның американдық
делегациясы Ф.Мозии КСРО-ның салған үлесі және құрбан болған адамдарымен
Кеңес Одағы үлкен бөлікке
4 Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М,1997.-С102.
үміттене алды. Бірақ Кеңес үкіметі британдық ұсыныспен келісті.Тіпті
Европалық консультативтік комисияның американдық делегациясы Ф.Мозии КСРО-
ның салған үлесі және құрбан болған адамдарымен Кеңес Одағы үлкен бөлікке
үміттене алды. Бірақ Кеңес үкіметі британдық ұсыныспен келісті.
Бірақта күрделі келіспеушілік АҚШ және Ұлыбритания арасында болды, екі
державада теңізге шықпайтын оңтүстік-батысты емес, окупацияға солтүстік-
батыс зонасын алғысы келмеді.
1944 ж 12 қыркүйекте Европалық консультативтік комисияның үш держава
өкілдері үлкен Берлинді басқару туралы және Германия зонасын окупация
туралы протоколға қол қойды.14 қарашада тағы бір протоколға қол
қойылды,онда Ұлыбритания солтүстік батыс зонасын,ал АҚШ оңтүстік батыс
зонасын оккупациялады
Европалық консультативтік комисиянда сонымен бірге Германияның басқару
механизміде талқыланды, яғни ол Германияны капитуляциялағаннан кейінгі
басқару туралы еді. Соңғы шешім бойынша кеңес жобасы қабылданды. Бақылау
кеңесі құру қарастырылды. Ол зонада келісіммен іс-әрекет жасау,
Германиядағы әскери, саяси-экономикалық және де басқада ортақ мәселелерді
талқылау, қамтамасыз ету болды.
Осылайша Европалық консультативтік комисиясының Германияға қатысты
нақты жұмыс жасалды.
Қырым конференциясы алдындағы үш державаның қарастырған екінші
маңызды мәселенің бірі Польша мәселесі болды.
Кеңес әскерлерінің Польшаның шекарасына жақындаумен байланысты,
сонымен қоса оның фашистік окуппанттардан босату туралы кеңес үкіметі 1944ж
11 қаңтарда өз ұсынысымен шықты, онда ол өзінің осы мәселе бойынша
позициясын көрсетті.Кеңес үкіметі – көрсетілген онда - әрқашан Поьшаның
тәуелсіз және күшті мемлекет етіп құру және Польшамен Кеңес Одағы арасында
достық қарым-қатынас үшін екенін бірнеше рет айтқан. Кеңес үкіметі тағы да
айтады, КСРО мен Польша арасында мықты достық көршілестік негізде өзара
силастық, егер Польша халқы тілегін білдірсе, өзара көмек негізінде одақ
құруға дайын екенін айтады.5
Польшаның болашақ мәселесі, соның ішінде Кеңес одағының арасындағы
қатынас КСРО үшін маңызды принципиалды мән берді.
Кеңес одағы үлкен жігерлікпен және кеңес әскерлерімен құрбан болған
қайта құрылған Польшаның жағдайын әскерге дейінгі және оның антикеңестік
саясатының ұқсас болмауына тырысты.
Ағылшын және АҚШ үкіметі сөзбен келісім берді, келіспей қайда барар
еді, сонымен қоса олар Польшаны босатуға өздері ғана қатыса алмас еді.
Құпия күйінде батыс державаларының билік басшылары Польшаға қатысты басқа
жоспар дайындап жүрді. Олар Польшаны батыс айқаспада Кеңес үкіметінің
империализмнің қамал лагері ретінде сақтап қалғылары кел
5 Сборник документов. Советско-польские отношения 1918-1945. – М,1974.-
С. 126.
ді. Осы мақсатқа жету үшін олар майдандағы Польшалық эмигрант үкіметін
қолдануға үміттенді.
Польшалық эмигранттық үкімет саясаты жөнінде айтсақ, ол негізінен тіке
антикеңестік империалистік сипатта болды. Соғысқа дейінгі Польшаның
агрессивті жаулап алу курсын жалғастыра отырып қайта 1920 жылғыдай Украина,
Белоруссия және Вильнюс аудандарын жаулап алуды көздеді. Оның жоспары кеңес
әскері Варшаваға жақындаған кезде сол жерде Қызыл Армияның бағынышты
әскерлерімен көтеріліс жасау генерал Рур-Коморовский мен елдегі билікті
жаулап алу болды.
Польшаның эмигранттық үкіметі кеңес үкіметімен емес ағылшын-
американмен үкіметімен босатуды қалады.Олар Ұлыбритания мен АҚШ алдына
Польшаны босатуда қандай да бір қатысуды талап етеді. Бұл бірақ мүмкін емес
еді. Европадағы екінші майданның ашылуының ұзақтығы ағылшын-
американдықтардан Польшаны босату жөнінде сөз де болмауы керек екенін
көрсетті.
1944 ж 20 қаңтарда Черчиль Польша министрімен келіссөзде кеңес-польша
шекарасы Керзон сызығына дейін болуды талап етті. Ол сонымен бірге
Польшаның тәуелсіздігімен күштілігіне КСРО-ның ролін атап көрсетті. Соған
қоса, ол батыс шекарасы Одерк пен қойылатыны айтты. Польшалық эмигрант
үкіметінің мүшелері Керзон сызығымен өткізу керек екенін келістіруге
тырысты. Бірақтан ол оны жасай алмады.
15 ақпанда Польшалық эмигрант үкіметі С.Миколайчик басшылығымен британ
үкіметімен ұсынылған Польша шекара жөніндегі ұсынысты кері қайтарды.
1944 ж шілде айының екінші жартысында кеңес әскерлері КСРО
территориясында құрылған польшалық бөліктермен Батыс Бугті жеделдетті және
Польша территориясына кірді.
Варшавада 1944 ж 1 қаңтарға қараған түні Крайова Рада Народова
құрылды. Оның төрағасы Б.Берут болды. Э.Осубка – Моравский басқармасымен 21
шілдеде ұлттық босату туралы Польшалық комитеттің құрылуы туралы жариаланда
(ҰБПК). Келесі күні комитет Польша халқына манифест жариалады, онда
Крайова Рада Народова уақытша парламент болатынын, ал олар құрған ұлттық
босату туралы Польшалық комитет – заңды уақытша атқару билігі болғаны
туралы айтылған. Кеңес үкіметі Польшада босатылған территорияда орналасқан
(алдымен Хеммеде, кейін Люблинде) ҰБПК-мен ресми төрағаларымен алмасты.6
26 шілде күні КСРО-ның сыртқы істер Ұлттық комиссиараты, арызды
жариалады, ол арызды кеңес әскері Польша шегіне кірді, орындалған шешімдер
жауласушы герман әскерін қырып жою және неміс басқыншылары тепкісінен
Польша халқын босату және тәуелсіз, мықты және демократиялы Польшаны
қалпына келтіру туралы көрсетілген.
6 Конференция руководителей трех Союзных держав – Советского союза,
Соединенные Штатов Америки и Великобритании в Крыму. М,1945.-С61.
Кеңес әскері Польша территориясына кіргеннен кейін біруақытта Москвада
кеңес бас қолбасшысы мен Польша әкімшілігі арасындағы қатынас туралы
келісімге қол қойылды. Тікелей әскери операция зонасынан басқа, осы
келісімге сәйкес барлық азаматтық басқару істері жөніндегі басқарма ұлттық
босату туралы Польшалық комитеттің құзіретіне кіру керек болатын.
Келесі күні Кеңес үкіметімен ҰБПК арасында келісімге қол қойылды, оның
негізіне кейбір өзгерістер Польша пайдасына шешілген Керзон сызығы Кеңес-
Польша шекарасына қойылды туралы кірді. Данціге қарасты іргелес облыстар
мен шығыс Пруссияның оңтүстік бөлігін Польшаға беру туралы да қарастырылды.
Кеңес Үкіметі Польша және Германия арасындағы шекараны анықтау барысында
Польша құрамына Штетинді қоса Оер және Нейсе өзендерімен шекараны орнату
туралы Польшалық талапты қостауға міндеттенді.
Ұлттық босату туралы Польшалық комитеті босатылған Польша
территориясын өзінің қызметін одан әрі белсендірілді және кеңейтті.
Халықтық-демократиялық, жаңа Польшаның құрылу процесі дамып жатты.
Осындай жағдайда, батыс тарихшылары белгіленгендей, Черчиль өзін
Москваға шақыртты.
Ол тағы да Польшадағы капиалистік режимді құтқарып қалуға және оны
империализм құрамында оны сақтап қалуға жетуге әрекет жасады. Ұлыбритандық
премьер анық асықты. Черчиль 27 қыркүйекте сапарға бару туралы сұрақ қойды,
ал 9 қазан ол Москвада болды. Оның бастамасы бойынша КСРО-ға Миколайчикте
келді. Москваға тағы да Берут және Осубка- Моравскийда шақырылды.
Кеңес Үкіметінің басшысы Миколайник пен (13 қазан) сөйлесу барысында,
егер ол келісімнің жетістігін қалайтын болса, ол ең алдымен Керзон сызығы
бойынша кеңес-польша шекарасын орнатуға келісім беруін атап көрсетті.
Ұлттық босату туралы Польша комитетінің өмір сүруін елемеу мүмкін емес деп
айтты. Черчиль өзінің жағынан Миколайчиктан Керзон сызығы мойындау және
ҰБПК мен достық қатынасқа кіруін шешімді түрде талап етті. Сол күні
Сталин және Черчиль ҰБПК-нің өкілдерімен сұхбаттасты, олар жаңа польшалық
үкімет құру және оған премьер-министр лауазымын ұсыну туралы Миколайчикпен
келісуге келісімін білдірді. Бірақ олар бұл үкіметте көптеген орынды ҰБПК
өкілдері алуы тиіс.
14 қазан күні Черчиль Польша шекарасы польша үкіметі туралы сұрақты
шешу жоспарын құрастырды. Британ премьерінің ұсынысы негізінде осы сұрақтың
шешімімен Сталин принципті келісті компромисске дайындығын ҰБПК өкілдері де
көрсетті.
Миколайчик соңында Москвада келіссөздің басқа барлық қатысушылары
келісімге келуге талпыныс білдіргенін мойындады. Черчиль жағынан
нығайтылған қысымына қарамастан, Миколайчик Керзон сызығы бойынша кеңес-
польша шекарасын орнатуға қарсы бола берді. Миколайчик өзінің үкіметімен
кеңесуге Лондонға бару қажеттігін айтты. Москваға сапар нәтижесінде Польша
үкіметінің құрамына қатысты өзінің жоспарын жүзеге асыруға талпыну, оның
барлық жігерлігіне қарамастан, орындалмады.
Москвадағы келіссөздер кезіндегі жоспарланған келісімді, Лондондағы
польшалық эмигранттық үкіметтің басым көпшілігі келісімді шешімді түрде
қайтарды.
Т.Арцишевский басшылығымен Лондонда жаңа польшалық эмигранттық үкімет
құрылды. 1944 ж 31 желтоқсанда Крайова Рада Народовойдың кезекті сессиясы
ашылды, онда Ұлттық босату туралы Польшалық комитет уақытша үкімет болып
құрылды. 1945 ж 5 қаңтарда ол Кеңес Үкіметі болып саналды, екі үкімет
елшілермен айналысты.
Крым конференциясында Югославия сұрақтары да талқылау жоспарланды.
1943 ж қарашада И.Броз Тито басшылығымен уақытша үкіметтің құқығымен
Югославияны босату жөніндегі Ұлттық комитет құрылды.
Үлкен күш болып Югославияның Ұлттық босату армиясы болды. 1944 ж
ортасына таман ол жалпы саны 350 мың адамнан тұратын 39 дивизиядан тұрды.
1944 ж 20 қазанда жігерлі соғыстан кейін Югославияның астанасы Белград
босатылды. Барлық босатылған территорияларда Югославияны босату жөніндегі
Ұлттық комитеттің билігі құрылды.
1944 ж 1 қарашада Белградта И.Броз Тито мен Югославиялық эмигранттық
үкіметтің басшысы И.Шубаншы біртұтас Югославиялық үкімет құру туралы
келісімге қол қойды. Олар Югославияның мемлекеттік құрылысы туралы сұрақты
соғыстан кейін шешуге келісті. Оған дейін корольдің елге келуге құқығы
болмады.7
Кеңес үкіметі сияқты, британия үкіметі де Тито-Шубашич келісімдерін оң
бағалады. Бірақтан оның іске асуы Югославиялық корльдің обструкциялық
көзқарасынан кешіктірілді.
1944 ж 21 тамыз-28 қыркүйекте Дшбартон-Окседе Англияның, АҚШ-тың және
КСРО-ның сыртқы істер министрлігінің Москва конференциясының шешіміне
сәйкес халықаралық ұйым құру сұрағы бойынша үш держава өкілдерінің
конференциясы болды. Кеңес делегациясын конференцияда АҚШ-ғы КСРО-ның
елшісі А.А:Громыко басқарды, американікін – мемлекеттік хатшының орынбасары
А.Кадоган басқарды.
Конференцияда көптеген талқыланған сұрақтар бойынша келісімдерге
жетті: олар халықаралық қауіпсіздік ұйымының мақсаты, қызметінің
мақсаттары, басты органдары және т.б. туралы айтылды. Бірақтан кейбір
сұрақтар бойынша қарама-қайшылықтар болды. Ең алдымен жаңа организацияның
қауіпсіздік Кеңесінің дауыс беру процедурасының сұрағы бойынша болды.Кеңес
үкіметі бұл сұраққа үлкен мағына берді.8
7 Сборник статей советско-югославские отношения 1917-1941 г.-М.,1992.-
С.206.
8 История международных отношений и внешней политики СССР
1939-1945 г.г. Т.-2.-М.,1967.-С.98.
ІІ Конференцияда талқыланған мәселелер және держава қайшылықтары
Әр түрлі жанрдағы әскери әрекеттер, операциясының координациялық
қажеттілігі, соғыстан кейінгі әлемді реттеуде үш одақтық державалардың бір
бірінің маңызды позицияларын шешуге ұмтылыс және осы мәселелер жөнінде
біріккен шешімді қабылдау, осының бәрі КСРО,АҚШ және Ұлыбритания үкімет
басшыларын жаңа конференция шақыртуға талап етті.
1944жылы 19 шілдеде АҚШ президенті Ф.Рузвельт И.В Салинге хатында 10-15
қыркүйекте Солтүстік Шотландияда кездестіру ұйымдастыруды ұсынды.
"Жағдайдын тым қарқынысы және жетісті түрде дамуы деп жазады Рузвельт
менің ойлауымша сізбен, премьер-миннистр,мен үшеуіміздің арамызда
кездестіру ұйымдастыру дұрыс деп есептеймін Черчилль мырза бұл оймен толық
келісуде". Сталин Рузвельттін бұл ұсынысымен толығымен қолдады.Бірақта ол
жауабында конференцияның күні мен орнын ашық мәселе ретінде қалдырды.себебі
ол 1944жылғы кеңес-герман фронтідегі шабуыл компанияның әскери
әрекеттерінің басшылығымен елден кете алмайтынын атап көрсетті.9
1944 жылы қазанда Г.Гопкинс Рузвельтке Қырымда өткізуді ұсынды.
Президент өз келісімін бергені жайлы АҚШ-тағы кеңес елшісі А.А Громыкоға
хабарлады.Бірақта АҚШ-тақарашада кезекті президент сайлауы өтейін деп
жатқандықтан, Рузвельт конференцияны басына ауыстыруды ұсынды.
"Президенттің жақын кенесшілерідеп жазады кейін Гопкинс Рузвельттің
Ресейге сапарға баруына қарсы болады.Көпшілігі орыстарға сенбеді АҚШ
президенті кеңес үкіметінің басшысы сталинмен масақтану қажет екенін
түсінбеді". Гопкинстің айтуы бойынша тіпті Черчилльдің өзіде
бұлконференцияның болуына үлкен қызығушылықпен қарады.Ол тіпті қажет болса
Мәскеуге де баруға дайын болды.
Үш үкімет басшыларының хат алмасу барысында,Черчилльдің ұсынысы
бойынша бұл конференция "Аргонавт" атты кодтік сөзбен жазылды.Ежелгі Грек
анызына сай грек отряді "Арго"корабльінде қара теңіз жағалауынан алтын
жабағын іздеуге аттанған екен. Ағылшын және британ премьерлерінің алдына
қойылған мақсаттары олардың іздерімен бару өте маңызды еді.
Черчиль Крым конфрециясына дейін Рузвельтпен кездесуді жөн көрді. Ол
АҚШ пен Ұлыбритания позицияларын әуелі үйлестіру, кейін КСРО-ға бірігіп
мақұлдату әрекетін жасау болды. АҚШ президентіне алдын ала кездсу қажет
екенін дәлелдеді. Ялтадағы конференция, деп жазады 8 қаңтарда тағдырлы
болуы мүмкін, немесе ол ұлы одақтардың бөлінісуі жағдайында болып тұр.10
Ал Германияның Афденнге шабуылы соғыстың аяқталуын ұзартып жіберуде.
9 Уткин А.И. Рузвельт. М,2000.-С312.
10 Уинстон Черчилль Вторая мировая война. М,1997.-С101.
Черчиль бұл екіжақтық конференция ағылшындықтар мен американдықтардың
Ялтаға бару жолында Мальтада болуын ұсынады. Ол бірінші штаб басшылары –
кездесе алса, содан кейін екі державаның үкімет басшылары келуі керек деп
есептеді. Келесі күні Черчиль телеграфпен Рузвельтке Мальтада ауа-райының
нашарлығы деген себеппен бір күнге қалуды ұсынды. Сталинге бұл жағдаймен
келісуге тура келеді – деп дәлелдеді Черчиль – бірақ ол өзін бізді келуге
көндірдім деп жұбатады деді.
Рузвельт бұндай алдын-ала кездесуді қалайсыз деп түсінді немесе бұны
Кеңес үкіметі конференция алдындағы АҚШ пен Англия арасындағы үйлесу деді
мүмкін. Онда Чернчиль саяси мәселелерді Мальтада алдын ала талқылау да Иден
мен Стеттиниус кездессаін деп ұсынды. Шын мәнінде Рузвельт алдын ала АҚШ
және Ұлыбритания позицияларын үйлестіруге қарсы болмады. 21 қаңтарда
Гопкинс Лондонға келді. Ол конференцияда қаралатын барлық мәселелерді
Черчиль мен Иденмен талқылады. 31 қаңтар – 1 ақпан аралығында АҚШ мемлекет
хатшысы Стеттиниус Мальтада келіссөзді Черчиль мен Иденмен осы мәселелер
жөнінде жүргізді. Содан соң келіссөзді 2 ақпанда Мальтаға келген Рузвельтте
жүргізді. Келіссөздер нәтижесінде Қырымдағы конференцияда бір майдан болып
шығу үшін АҚШ және Ұлыбритания позицияларын үйлестіріп алды. Келіссөздерде
Рузвелшьттің Черчильдің басты көңіл қағидалары ол Европадаға ағылшын
американның әскерлерінің ары қарайғы әрекеті болды. Сонымен бірге
Черчильдің мақсаты Батыс Европадағы үлкен территорияны орыстармен жаулап
алуы қажет емес.
Ағылшын тарихшысы Дж Снеллдің айтуынша орыстарды көндіру әрекеті Кырым
конференциясында қолданылды, яғни олар ағылшын-американдық блокқа қарсы
тұра алмайтыны куәләндіруінше яғни британ және амерникан дипломаттары
Ялтаға барар жолда бірнеше конференцияда талқыланатын мәселелерді
үйлестіріп алғандығы көрінді және бұл үйлестірімдік стратегия Қырым
талқылау кезінде көрінуі керек еді. 11
АҚШ және Ұлыбритания сол кездеде Кеңес одағымен әскери қарым-қатынасты
әрі қарай жалғастыруға қызығушылық білдірді.
Германияның Арденнаға шабуылы тағы бір рет фашистік рейхтың үлкен
күшке ие екені белгілі еді. Лондонда Кеңес үкіметінсіз Германияны талқандау
мүмкін еместігі анық еді. Не болар еді – кейін Черчиль жазады –
немістердің алаңында 200-300 күрес дивизиясы бар кезде егер біз Рессеймен
ұрысып қалсақ. АҚШ сол кезде Кеңес одағымен ынтымақтастықта қызығушылық
білдірген еді. Конференцияға дайындалған Госдепартаменттің бір құжаттарында
тіке түрде: Бізге Кеңес Одағының Германияны талқандауға қажет. Біз
Жапонипямен соғыста Кеңес одағының қатысуын қажет етеміз.12
Конференцияны Ялтада өткізу туралы шешім қабылданды, онда қажетті
мұражай бар еді. Шамамен 700 адамнан тұратын американ және британ
делегациясынан орнастыру керек еді.
11 Уткин А.И. Рузвельт. М,-2000.-С.213.
12 Уинстон Черчилль. Вторая мировая война. Т.-3. –М.,1991. С.-83.
Осындай көп делегацияның Қырымға келуі Рузвельт қалжын түрінде
Шапқыншылық деп айтатын. Ресми қонақтарды қарсалу дайындығында кеңес
органдары үлкен жұмыс атқарды. Соғысқа дейінгі санаториялар болған Қырым
ғимараттары, неміс-фашистерімен жаулап алынды. Онда одақ делегациялары үшін
қажетті жөндеу жұмаыстары, жиһазбен керекті құралдармен байланыс және өмір
сүруге, жұмыс істеуге қолайлы жағдайды қамтамасыз ету керек еді. Үлкен
үштік мәжілісі Ливадинский ғимаратындағы залдарда өтті. 14945 ж 3 ақпанда
Саки близ Симферополь аэродромынде қонақтардың келуі күтілді. Бірінші болып
Черчильдің ұшағы келді. Бірнеше уақыттан кейін Священная корова - атты
Рузвельттың жеке ұшағы келіп қонды. Аэродромдағы салтанатты кездесулерден
кейін АҚШ және Ұлыбрнитания делегациясы көлікте Ялтаға бағыттады.
Американдық делегация сол жерде Ливадиискіде орналасты. Ағылшын
делегациясы бұрынғы Воронцов ғимараты Алупкада орналасты ал ткеңес –
Корензада. АҚШ, КСРО және Ұлыбритания одақтық держава үкіметінің
басшыларының екінші конференциясы – 1945 ж 4 ақпанда жұмысын бастады. Онда
кғеңес одағының өкілі - .И.В. Сталин, АҚШ өкілі – Ф.Рузвельт, Ұлыбритания
өкілі - У.Черчиль болды. Олармен бірге конференцияға Молотов, Стеттиниус,
Иден және басқада қызмаеткерлер, яғни дипломаттар және әскери қызметкерлер
келген болатын.
Кеңес делегацияларының ұсынысы бойынша бұл конференцияны Қырым
конференциясы деп атау шешілді.
4 ақпан күні Сталин Черчильдің резиденциясы Воронцов ғимаратына
жолықты, содан соң Рузвельттің Ливадиский ғимаратына жолықты. Басқада
бірқатар делегация мүшелерімен үш огдақтық державалардың үкімет
басшыларымен алғашқы мәжіліс басталды.
Кеңес кинооператоры А.Кричевский, Қырым конференциясының барысын
ағылшын-американдық кинооператорлармен түсірген конференциясының басын
былай сипаттайды: Бес минутсыз 4-те бірінші үлкен сигара содан кейін
Уинстон Черчиль өзінің қызы және адъютанттармен көрінді. Сигараның түтініне
көрінбей қалған Швейдар, премьоерден шинельін шешті, ал ол съемка өтіп
жатқанын көріп қызын алдыға итермеледі сонымен бірге өзі де ірі планға
түсуге тырысты. Ал холда Сталин келгенде оның алтыннан жасалған погонмен
тағылған мундирі оны қоршаған генералдардың мундирлерінен әзер көрінді.
Прожекторлар жарығымен Сталин холлда жаймен жүріп өтті, ол қолымен
сәлемдесті. Соңғы болып АҚШ президентінің аппартаменттерінен есік ашылып
лакей-негр итерген кресло каталкамен күлімсіреген Рузвельт кірді. Ол Сталин
және Черчильдің қолын алып мәжіліс залында жасырылды.13
Конференця күштәртібі алдын ала келісілген жоқ еді. Делегация мүшелері
конференцияда қандай басты мәселелерді талқылағылары келетін туралы айтып
шықты. Бұл мәселелерді маңыздылық сатысына байланысты талқылауға қойылды.
Алдын ала қарастырылатын мәселелерді, СІМ-ге тапсырылды, олар кезекпен
әрбір делегация резиденцияларда 12 сағат жүргіз
13 Манский И.М. Воспоминание советского дипломата 1925-1945г.г.
–М.,1987.-С.-104.
ді. Ал 16 сағатта үкімет басшыларының мәжілісі өтетін.
Қандай да бір мәселені талқылаған кезде әрбір жақтың позициясы
айтылды, ұсыныстар жасалды, содан кейін шешім қабылданды. Ұсыныстар әрбір
үкімет басшы жағынан қарсылыс шықпаса, онда қабылданған деп есептелді.
Егер қайшылықтар туып жатса жақын кезектегі мәжілістер немесе СІМ-ге
талқылануға берілді.
Үш державаға ең басты болған мәселе агрессорларды тез арада талқандау
болды. Сондықтан конференция алдымен майдандағы жағдай және одақтастардың
әрекет координациясы талқыланды.
Кеңес қару күштерінің әрекеті туралы доклад үшін Қызыл Армия генерал
штабының басшысының орынбласары А.И.Антоновқа сөз берілді. Ол Кеңес
әскерінің шабуылу 1945 ж қаңтар айының аяғына бастайтынын жорамалдап
отырғанын хабарлады. Бірақ әбіргерлікпен яғни немістердің Арденаға шабуылы
мен байланысты Кеңес әскерлер шабуылды 12-15 қаңтарда Неман өзенінен Карпат
аралығымен 700 км шабуыл ауысты.
Негізгі шабуылды Острененкадан Краков аралығында немістер 80 дивизиясы
болды. Оларға қарсы 180 дивизия Кеңес әскерлері, ал артиллирия, танк және
авиациядағы артықшылық жауларға қарағанда басым болды.
АҚШ армияның штаб басшысы Дж.Маршалл хабарлауынша Ардендегі неміс
шабуылы жойылды.
Мәжілісте үш держава арасында әскери әрекет жөнінде үйлесімдік
айтарлықтай болмады және болашақта координацияны жақсартуы мақсатында
шараларды өңдеді. Ал Мәскеуден Қызыл Армияның бас штабымен КСРО-дағы
американ және британдық әскери миссия арасында жасалды.
Конференциядағы алғашқы мәжілісте Германияны әскери талқандаудағы
ынтымақтастықты бекітуге тырысу рухында өткен оның жұмысына жақсы бастама
қойды. Үш державаның әскери өкілдерінің келісулері мен келіссөздері барлық
конференция бойы созылды.
Конференцияның нәтижесіндегі ресми коммюнике де Германияны талқандау
бөлімінде былай айтылған: Біз ортақ жауымызды толық талқандау мақсатында үш
одақтық держава әскери жобаны талқылап. Қарастырдық. Үш одақтық нацияның
әскери штабы барлық конференция кезінде күнделікті жиналыста кездесіп
тұрды. Бұл жиналыстар үш одақтың әскери күштерін тығыз координацияға
әкелді.14
Қырым конференциясында қарастырылған мәселелердің бірі болып
бейбітшілікті және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін халықаралық ұйымдар
құру туралы сұрақ талқыланды. Ағылшын басшылары бұл ұйымда жетекші роль
ойнауды үміттенді. Олар АҚШ-тың әлемдік үстемдігін орнатуда бірінші қадам
болатынына сенді. Сондықтан американ делегациясы конференцияда осы ұйымды
құруға байланысты барлық сұрақтарды шешуге үлкен мағына
14 Советский союз на международных конференциях периода Великой
Отечественной Войны 1941-1945. Крымская конференция руководителей трех
союзных держав – СССР, США и Великобритания 4-11 февраль 1945. Т.4.- М,-
1979.-С81.
берді.
Сонымен бірге Кеңес үкңіметіде ұйым құруда үлкен мағына берді. Ол жаңа
дүниежүзілік соғысты болдырмау құралы, бейбітшілікті бекіту. Халықаралық
ынтымақтастықты нығайту құралы болатынына сенді. Бірақ ұлттар лигасының
қызметінң тәжірибесін ескере отырып, Кеңес үкіметі басымды көпшілік мүшесі
капиталистік мемлекеттер болатын және КСРО-ның қызығушылығымен заңды
құқығына қарсы қолданыла алмайтын жаңа әлемдік ұйым құруға қызықты.
Сондықтан ол бұл ұйымдағы қауіпсіздік кеңесте дауыс беру процедщурасы
туралы мәселеге үлкен принципиалды мағына берді.
Тіпті ағылшын авторлары БҰҰ-ң жарғысының жобасы сол уақытта КСРО-ға
тиімді деп есептелмеді. Батыс державалар бас ассамблеяда үстемдік жағдайын
алатын еді. Кеңес үкіметі қауіпсіз кеңесінде де изоляция болатын еді, тіпті
кеңесті тұрақты мүшесі болса да (КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Қытай және
Франция). Олардың күш арақатынасы 1:4 болады.
Қырым конференциясы туралы коммюникеде үш держава басшысы жақын арада
бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау үшін ортақ халықаралық ұйым құруды
бірігіп бекітуді шешті. Біріккен ұлттар конференциясын құру мақсаты 25
ақпан күні Сан-Францискода шақырылып, шешілетін болды. Оған 1945 жылы 8
ақпан жағдайындағы БҰҰ-ын шақыру шешілді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz