Солтүстік Қарамұрын кен орны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Кен орнының геологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Кен орны ауданының геологиялық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Кеннің түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.4 Геотехнологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.5 Уранның қорын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ұңғымаларды орналасу торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Ұңғамалардың тікбұрышты тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Кен орнын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Жалпы ереже ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Аймақ көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.3 Ұңғымалар саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .
3.4 Технологиялық ұңғымаларды орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5 Аймақтық технологиялық торап кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.6 Қышқыл айдау желісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4 Бүленді пайдалануға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
4.1 Жалпы мағлұмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Бұрғылау жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Бұрғылау қондырғысының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4 Ұңғыманың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4.1 Сорып алу ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.2 Құю ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.3 Қадағалау ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.4 Барлау және бақылау ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... .
4.4.5Қарнақты ұңғыманың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.4.6 Тұрақты ерітіндінің қозғалуын тоқтату ұңғымасының құрылымы ... ... ..
4.5 Ұңғыманы игеру жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.6 Бүленді ашыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.7 Электр қуатымен қамтамасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. Уран кен орнының басты геотехнологиялық шамашарттары ... ... ... ... ... ...
5.1 Сору ұңғымаларының өнімділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2 Таукен массасының мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.3 “Ашыту” ерітінділерінің көлемін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.4 Бүленді бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер көлемін анықтау ... ... ...
5.5 Бүленді ашытуға жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау ... ...
5.6 Блоктың ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.7 Бүленді “ашытуға” жұмсалатын уақытын мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... .
5.8 Бүленді қазымдалу уақытын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.9 Өнімді ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ...
5.10 Ерітінді көтеру әдісін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.11 Эрлифт әдісімен ерітінді көтеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.12 Ерітінділерді сорғылармен көтеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6 Сілтілеу технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6.1 Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.2 Десорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.3 Уран концентратын созу және тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7 Арнаулы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7.1 Уран кен орнын ашу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.1.1 Аумақтың көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7.2 Уран кен сілемдерінің ашу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7.3 Төтел санын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.4 Уран кен орнын ашу тәсілдерін таңдау әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8 Өндірістегі үдірістерді автоматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8.1Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлімін автоматтандыру ... ... ... ... ... ... ... ...
8.2 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының өлшем бірліктері УППР ... ... ... ...
8.3 УППР бойынша бақыланатын параметрлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8.4 УППР бойындағы тығын арматурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8.5 УППР бойынша реттеуші арматура ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8.6 Геотехнологиялық аймақ бойынша сораптар мен реттеуші ысырмалар ...
8.7 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центргеартқыш сораптар ... ... ... ... .
9 Жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9.1 Пайдаланылымдағы тәлімдерді және жер бетін қорғау ... ... ... ... ... ... ... ...
9.2 Ауа бассейнін қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9.3 Жер асты және жер бетіндегі суларды қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9.3.1 Жер беті суларының радиациялық ластануын қадағалау ... ... ... ... ... ... ..
9.3.2 Жер асты суларының радиациялық ластануын қағалау ... ... ... ... ... ... ...
9.3.2.1.Өнімді денгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын қағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9.3.2.2 Өнімсіз деңгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10 Табиғатты қорғау және еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.1 Өнеркәсіптік санитария ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10.2 Радиациялық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.3 Персоналға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.4 Күкірт қышқылын сақтау қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10.5 Жер астында ерітінділеу және өнімді ерітінділірді қайта өңдеу
үдірістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.6 Электржабдықтарын пайдалану және оларға күтім жасау барысындағы қауіпсіздік ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
10.7 Жер ресурстарын қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.8 Жер қойнауын тиімді пайдалану және қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10.9 Қауіпті және зиянды факторларды таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.10 Ұйымдастыру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11 Экономика және өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.1 Қызметкерлер саны. Еңбекті ұйымдастыру. Басқару жүйесі ... ... ... ... ... .
11.2 Өнімнің өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.1 Пайдалану кезіндегі шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11.2.1.1 ТКДЖ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.1.2 Еңбекақысыз өндірістік шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.1.3 Капиталға айналдырылмайтын ТКДЖ бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.4 Жалақысыз және амортизациясыз кезеңдік шығындар ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5 Жалақы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5.1 Негізгі өндірістің қызметкерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11.2.1.5.2 Қосалқы өндірістің қызметкерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5.3 Өндірістік емес қызметкерлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11.2.2 Капиталданған активтер амортизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.2.1 Негізгі құралдар мен материалдық активтер амортизациясы ... ... ... ..
11.2.2.1.1 Өндірістік амортизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.2.1.2 Кезеңдік шығындар амортизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.2.2 ТКДЖ.ді өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.3 Жерді қалпына кетіруге кететін шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12 Өндірістік алаң және жер бетінің жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12.1 Жерасты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы және оны пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12.2 Бүленді қазымдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12.3 Ерітіндіні тасымалдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12.3.1 Тасымалдау құбырларының жіктемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12.3.2 Тасымалдау құбырларын құрастыру және пайдалану ... ... ... ... ... ... ... .
12.4 Бүленді жерасты ерітінділеу циклінен шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Әділ себептердің күшіне жүгінсек қазіргі дүние жүзілік металлургия өндірісінде бұдан әлдеқашан бұрын қарама-қайшы ахуал қалыптасқан болатын. Металдың шығару көлемін арттырған жағдайда , олардың минералдық шикізат базасы әрдайым азайып отырады және сапасы нашарлайды. Концентраттар алатын кендер мардымсыз болып келеді. Кен өндіретін тау-кен машиналарының қуаты арта түсуде, ал концентраттарды алу және оларды байыту процесстері кезінде реагенттер мен улы заттар көптеп қолданылуда. Концентраттар көлемі артқан сайын металлургия зауыттарында оларды өңдеу кезінде пайдаланылатын отын мен флюстердің де мөлшері артады. Сөзсіз, бұл себептер қоршаған ортаның экологиясына техногенездік теріс ықпалын күшейтеді.
Нью-Йорк қаласындағы 1997 жылғы маусымның 28 жұлдызында өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының XIX-інші Арнайы Сессияның Бас ассамблеясында Елбасы Н.Ә.Назарбаев айтқан болатын:
«Әңгіме планетарлық ауқымда қоршаған ортаға әсері жөнінде болмақ. Келесі ғасырдың басында бұл процесс күшейе түспек. Көптеген мемлекеттер өздерінің өтпелі экономикасымен бірге табиғи ресурстарды өндіруші қызметін атқара отырып, табиғаттың басты ластаушысына айналып кетуі мүмкін. Сенімдімін, бұл орайда дүние жүзілік қоғамдастық қызығушылық танытпайды. Дұрысы ол барлық өндірістерді таза, қалдықсыз және экологиялық қауіпсіз күйінде көргісі келеді.»
Мұндай жағдайда пайдалы қазбаларды геотехнологиялық тәсілмен өндіру және өңдеу жағдайдың жақсы жағына өзгерген ұтымды айғақтардың бірі болуы мүмкін.
Геотехнология – көп жоспарлы тау-кен ғылымы, жер асты байлығын сақтау және игеру тәсілі, жер қойнауынан пайдалы қазбаларды физикалық және химиялық әсер ету арқылы алуға мүмкіндік беретін технологиялық үдірістер мен техникалық әдістер жайлы бірлестірілген білімдер жиынтығы.

1. Язиков В.Г., Забазнов В.Л., Петров Н.Н., Рогов Е.И., Рогов А.Е. Қазақстан кен орындарындағы уранның геотехнологиясы. Алматы.: 2001.
2. Петров Н.Н., Язиков В.Г., Аубакиров Х.Б., Плеханов В.Н. и др. Қазақстандағы уран кен орындары(экзогенді). Алматы.: Ғылым, 1995.
3. Шумилин М.В., Муромцев Н.Н., Бровин К.Г. Жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдау үшін кен орындарын барлау. М.: Недра, 1985.
4. Абдульманов И.Г., Фазуллин М.И. Жер асты ерітінділеу кешендері. М.: Недра, 1992 .
5. Бровин К.Г., Грабников В.А., Шумилин М.В., Язиков В.Г. Жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдау үшін кен орындарын барлау, іздеу, болжамдау және өнеркәсіптік бағалау. Алматы.: Гылым, 1997 .
6. Башлык С.М., Загибайло Г.Т. Ұңғымаларды қазу. М.: Недра, 1983 .
7. МамиловВ.А., Петров Р.Ф., Шушанина Г.Р. Жерасты ерітінділеу әдісімен уран өндіру. М.: Атомиздат, 1980.
8. ДСП-7121. Жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдалатын гидрогендік кен орындарын пайдалану жөніндегі нұсқау. 1 бөлім.1979.
9. Кен орындарын ұңғымалардың көмегімен жерасты ерітінділеу әдісімен қазымдау барысындағы қауіпсіздік ережелері (ПБПВ-86).
10. Ю. Калицун В.И. Суқашыртқы жүйелерінің гидравликалық есептері . М.:СТРОЙИЗ ДАТ, 1988.
11. Прозоров И.В., Николадзе Г.И., Минаев А.В. Инженерлік жүйелердің гидравликасы. М.: Высшая школа, 1975.
12. Луценко И.К., Белецкий В.И. Давыдова Л.К. Кен орындарын шахтасыз игеру. М.: Недра, 1986.
13. Арене В.Ж. Пайдалы қазбаларды ұңғымалар арқылы өндіру (геотехнология). М.: Недра. 1986.
14. «КАЗАТОМӨНЕРКӘСІП» ҰАК. Еңбекті қорғауды басқару жүйесі(СУОТ). Алматы. 2001.

Пән: Тау-кен ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 121 бет
Таңдаулыға:

МАЗМ¦НЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1. Кен орнының
геологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
1.1 Кен орны ауданының геологиялық құрылысы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Кен орнының гидрогеологиялық
сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Кеннің түзілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
1.4 Геотехнологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1.5 Уранның қорын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ұңғымаларды орналасу
торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
2.1 УКО ұңғымалармен ашу
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу
тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Ұңғамалардың тікбұрышты
тобы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.4 Ұңғымалардың ұялы орналасу
торы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Кен орнын
ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
3.1 Жалпы
ереже ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Аймақ көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .
3.3 Ұңғымалар саны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .
3.4 Технологиялық ұңғымаларды
орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.5 Аймақтық технологиялық торап кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.6 Қышқыл айдау желісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4 Бүленді пайдалануға
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
4.1 Жалпы мағлұмат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.2 Бұрғылау жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Бұрғылау қондырғысының сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4 Ұңғыманың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . .
4.4.1 Сорып алу ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.2 Құю ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.3 Қадағалау ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.4 Барлау және бақылау ұңғымаларының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... .
4.4.5Қарнақты ұңғыманың түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4.6 Тұрақты ерітіндінің қозғалуын тоқтату ұңғымасының құрылымы ... ... ..
4.5 Ұңғыманы игеру жұмыстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.6 Бүленді ашыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
4.7 Электр қуатымен қамтамасыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5. Уран кен орнының басты геотехнологиялық
шамашарттары ... ... ... ... ... ... .
5.1 Сору ұңғымаларының өнімділігін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.2 Таукен массасының мөлшерін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5.3 “Ашыту” ерітінділерінің көлемін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5.4 Бүленді бүкіл қазымдалу кезеңіндегі ерітінділер көлемін
анықтау ... ... ...
5.5 Бүленді ашытуға жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін анықтау ... ...
5.6 Блоктың ерітінділеуге жұмсалатын күкірт қышқылының көлемін
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.7 Бүленді “ашытуға” жұмсалатын уақытын мөлшерін
анықтау ... ... ... ... ... .
5.8 Бүленді қазымдалу уақытын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.9 Өнімді ерітінділердегі металдың орташа мөлшерін
анықтау ... ... ... ... ... ...
5.10 Ерітінді көтеру әдісін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
5.11 Эрлифт әдісімен ерітінді
көтеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5.12 Ерітінділерді сорғылармен
көтеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6 Сілтілеу
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .
6.1
Сорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
6.2
Десорбция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6.3 Уран концентратын созу және
тұндыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
7 Арнаулы
бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..
7.1 Уран кен орнын ашу
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
7.1.1 Аумақтың
көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
7.2 Уран кен сілемдерінің ашу
тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7.3 Төтел санын
анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
7.4 Уран кен орнын ашу тәсілдерін таңдау
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8 Өндірістегі үдірістерді
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
8.1Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу бөлімін
автоматтандыру ... ... ... ... ... . ... ... ..
8.2 Өнімді ерітіндіні қайта өңдеу цехының өлшем бірліктері
УППР ... ... ... ...
8.3 УППР бойынша бақыланатын
параметрлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8.4 УППР бойындағы тығын
арматурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8.5 УППР бойынша реттеуші
арматура ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8.6 Геотехнологиялық аймақ бойынша сораптар мен реттеуші ысырмалар ...
8.7 Өнімді ерітіндіні өндіру үшін тиеуші центргеартқыш
сораптар ... ... ... ... .
9 Жер қойнауын және қоршаған ортаны
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ..
9.1 Пайдаланылымдағы тәлімдерді және жер бетін
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ..
9.2 Ауа бассейнін
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
9.3 Жер асты және жер бетіндегі суларды
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ...
9.3.1 Жер беті суларының радиациялық ластануын
қадағалау ... ... ... ... ... ... ..
9.3.2 Жер асты суларының радиациялық ластануын
қағалау ... ... ... ... ... ... ...
9.3.2.1.Өнімді денгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын
қағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
9.3.2.2 Өнімсіз деңгейжиектердің жер асты суларының радиациялық ластануын
қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
10 Табиғатты қорғау және еңбекті
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ...
10.1 Өнеркәсіптік
санитария ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
10.2 Радиациялық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
10.3 Персоналға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.4 Күкірт қышқылын сақтау
қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.5 Жер астында ерітінділеу және өнімді ерітінділірді қайта өңдеу
үдірістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10.6 Электржабдықтарын пайдалану және оларға күтім жасау барысындағы
қауіпсіздік
ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
10.7 Жер ресурстарын
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
10.8 Жер қойнауын тиімді пайдалану және
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ..
10.9 Қауіпті және зиянды факторларды
таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10.10 Ұйымдастыру
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
11 Экономика және өндірісті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.1 Қызметкерлер саны. Еңбекті ұйымдастыру. Басқару
жүйесі ... ... ... ... ... .
11.2 Өнімнің өзіндік құнын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

11.2.1 Пайдалану кезіндегі
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.1
ТКДЖ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.1.2 Еңбекақысыз өндірістік
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11.2.1.3 Капиталға айналдырылмайтын ТКДЖ
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.4 Жалақысыз және амортизациясыз кезеңдік
шығындар ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5
Жалақы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.1.5.1 Негізгі өндірістің
қызметкерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5.2 Қосалқы өндірістің
қызметкерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.1.5.3 Өндірістік емес
қызметкерлер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.2 Капиталданған активтер
амортизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11.2.2.1 Негізгі құралдар мен материалдық активтер
амортизациясы ... ... ... ..
11.2.2.1.1 Өндірістік
амортизация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...
11.2.2.1.2 Кезеңдік шығындар
амортизациясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11.2.2.2 ТКДЖ-ді
өтеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
11.2.3 Жерді қалпына кетіруге кететін
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12 Өндірістік алаң және жер бетінің
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12.1 Жерасты ерітінділеу әдісінің беткі кешенінің құрылысы және оны
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12.2 Бүленді
қазымдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...
12.3 Ерітіндіні
тасымалдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
12.3.1 Тасымалдау құбырларының
жіктемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12.3.2 Тасымалдау құбырларын құрастыру және
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ...
12.4 Бүленді жерасты ерітінділеу циклінен
шығару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

АНДАТПА

Бұл диплом жобасында Қызылорда облысының Шиелі ауданында орналасқан
Солтүстік Қарамұрын кен орнының №9-112 табиғи уранды жерасты ұңғымалармен
ерітінділеу әдісі арқылы өндіру геотехнологиялық бүленінің құрылысын салуды
ұйымдастыру мен пайдаланудың жұмысшы құжаттарын әзірлеу және өнімді
ерітінділерді қайта өңдеу арқылы дайын өнімді, табиғи уранның химиялық
концентратын сары кек түрінде алу, қоршаған ортаны қорғау және технико-
экономикалық есептеу жұмыстары көрсетілген.
КІРІСПЕ.

Әділ себептердің күшіне жүгінсек қазіргі дүние жүзілік металлургия
өндірісінде бұдан әлдеқашан бұрын қарама-қайшы ахуал қалыптасқан болатын.
Металдың шығару көлемін арттырған жағдайда , олардың минералдық шикізат
базасы әрдайым азайып отырады және сапасы нашарлайды. Концентраттар алатын
кендер мардымсыз болып келеді. Кен өндіретін тау-кен машиналарының қуаты
арта түсуде, ал концентраттарды алу және оларды байыту процесстері кезінде
реагенттер мен улы заттар көптеп қолданылуда. Концентраттар көлемі артқан
сайын металлургия зауыттарында оларды өңдеу кезінде пайдаланылатын отын
мен флюстердің де мөлшері артады. Сөзсіз, бұл себептер қоршаған ортаның
экологиясына техногенездік теріс ықпалын күшейтеді.
Нью-Йорк қаласындағы 1997 жылғы маусымның 28 жұлдызында өткен Біріккен
Ұлттар Ұйымының XIX-інші Арнайы Сессияның Бас ассамблеясында Елбасы
Н.Ә.Назарбаев айтқан болатын:
Әңгіме планетарлық ауқымда қоршаған ортаға әсері жөнінде болмақ.
Келесі ғасырдың басында бұл процесс күшейе түспек. Көптеген мемлекеттер
өздерінің өтпелі экономикасымен бірге табиғи ресурстарды өндіруші қызметін
атқара отырып, табиғаттың басты ластаушысына айналып кетуі мүмкін.
Сенімдімін, бұл орайда дүние жүзілік қоғамдастық қызығушылық танытпайды.
Дұрысы ол барлық өндірістерді таза, қалдықсыз және экологиялық қауіпсіз
күйінде көргісі келеді.
Мұндай жағдайда пайдалы қазбаларды геотехнологиялық тәсілмен өндіру
және өңдеу жағдайдың жақсы жағына өзгерген ұтымды айғақтардың бірі болуы
мүмкін.
Геотехнология – көп жоспарлы тау-кен ғылымы, жер асты байлығын сақтау
және игеру тәсілі, жер қойнауынан пайдалы қазбаларды физикалық және
химиялық әсер ету арқылы алуға мүмкіндік беретін технологиялық үдірістер
мен техникалық әдістер жайлы бірлестірілген білімдер жиынтығы.
Ерітінділеу – бұл қатты материалдың бір немесе бірнеше компоненттерін,
әдетте сумен ерітіндіге аудару. Тау-кен жұмыстарында жер асты ерітінділеу
әдісі жер қойнауында жатқан металды алу мақсатында жүргізіледі. Бұл үдіріс
қатты жер бетіне әсер тигізетін заттардың келуінен, химиялық реакциядан
және ерітінділер күйінде оның өнімдерінің қайтарылуынан тұрады.
Жер асты ерітінділеу кезінде металл иондық алмасу жолымен реагент
ерітінділерінің басқарылатын қозғалыс үдірісінде табиғи немесе жасанды
құрылған өткізгіш массиві арқылы алынады. Оны қолданудың қажетті
жағдайлары – пайдалы компоненттердің минералдық немесе органикалық ерігіш
қышқылдардың қосылыстарында, сілті мен тұз ерітінділерінде болуы, кенді
табиғи жеткілікті суландыру, реагенттің кенге әкелу және өнімді
ерітінділерді қайтару мүмкіндігін жүзеге асыратын қолайлы таулы-
геологиялық және гидрогеологиялық жағдайлар, сонымен қатар өнімді
ерітінділерден пайдалы компонентті тиімді алу мүмкіндігі.
Өткен ғасырдың 60 жылдарында табиғи уранды өндіру барысында жер асты
ерітінділеу әдісін өнеркәсіптік игеру басталды.
Уранды жер астылық ұңғымалық ерітінділеу әдісімен өңдеу және енгізу
шартты тұғын, біріншіден Қазақстанның бұрынғы СССР кезінде тау-кен
шығарушы республикалардың алдыңғы қатарында орын алуы, сонымен қатар сол
уақытта оның аумағында лайықты кен орындарыңың болуы. Бұл су тұтқыш құмды
деңгейжиектегі эпигенетикалық қабатты-инфильтрациялық (фильтрден
өткізілетін) кен орындар.
Бұл дамушы өндірілім әдісін игеру осы сияқты кен орындарға
көзқарастың шұғыл өзгеруіне себеп болды, яғни уранның аз мөлшері,
біріктіруші жыныстарды суландыру сияқты тау-кен әдісіне қолайсыз жағдайлар
олардың тау-кен массасын жазықтыққа алып шықпай-ақ жұмыс істеу
ерекшелігіне айналды.
Қабатты-инфильтрациялық кен орындарды қарқынды игеру 80 жылдардың
ортасында Қазақстанда уранды жер асты сілтілеу әдісімен өндіруші жаңа
өнеркәсіптік үлгіде қуатты кәсіпорынның құрылуына әкеліп соқтырды.
Жаңа өндіру тәсілін қолдану және оған ұзақ уақыттық үлкен шикізат
базасын құру басқа үлгідегі (типтес) уран кен орындарымен қатар тау-кен
шығарушы өндірістерде бәсекелестікті азайтты.
Республикамызда шығарылатын барлық уран кені жер асты ерітінділеу
тәсілімен өндіріледі.
1997 жылы Елбасының Жарлығымен республикамыздың бүкіл атом комплексін
жандандыратын, Батыс елдерімен экономикалық , технологиялық және ғылыми
байланыстарды нығайтатын Ұлттық атом компаниясы Казатомпром құрылды.
Жер астылық ерітінділеу өндірісін жетілдіру және жаңадан құру негізінде
табиғи уран өндіру көлемінің ұлғаюы компанияның стратегиялық жоспарымен
алдын ала қарастырылған.
Ерекше айта кету керек , республикамыздағы бүкіл тау-кен өндірісінің
ұңғымалық жер астылық ерітінділеу тәсіліне қайта бағдар алуының себебі
өндірістің қоршаған ортаға теріс әсері. Осы әдіспен игерілген кен орын
алаңының жер бетінде бұзылым белдемі мен опырылған жер, бос жыныстардың
үйінділері мен қойма қалдықтары болмайды.
Өндірістен түгелімен шаң-тозаң бөлу көздері алынып тасталған,
атмосфераға шығатын радиоактивті заттардың көлемі азайтылған.
Осымен уран өндірісінің тиімділігі бірнеше есеге артты. Әрбір кезек
тиісті кенорын учаскелерін өңдеу үшін қажетті ғимараттардың толық кешенін
қосқанда, сонымен қатар өнімділіктің өсуі бірнеше блок-модульдердің
параллель жұмысымен қамтамасыз етілгенде , модульдық принципті пайдалана
отырып, геотехнологиялық өндіруші кәсіпорындар құрылуы және ұлғаюы мүмкін.
Осыған лайық елеулі айырмашылық тек ұңғымалық ерітінділеудің дәстүрлі
тау-кен тәсіліне қарсы кәсіпорын өнімінің өзіндік құны шығыны көлемінде
ғана емес, сонымен қатар құрылымында да. Егер пайдалану шығыны өзіндік
құнының үлесі соңында 65-70% құрса, ал капиталдық жұмсалымның амортизациясы
– 30-35%, онда ұңғымалық ерітінділеу кәсіпорындарында өнімнің өзіндік құны
пайдалану шығынының үлесі әрдайым жоғары және 77-90%, амортизациялық
аударымдардың бір мезгілдік азаю барысында23-18%-ге жетеді. Бұл кезде
капиталдық жұмсалымның бастапқы мөлшері кәсіпорындардың тау-кен шығару
тәсіліне қарағанда соңғы жағдайда 2-4 есеге төмендеді.
1977 жылдан бастап Солтүстік Қарамұрын кенорнында уранды жер астылық
ұңғымалық ерітінділеу әдісімен өндіріп жатыр.
Таулы-дайындық жұмыстар технологиялық ұңғымалар ғимаратымен өнімді
деңгейжиекті бұрғылау арқылы ашуды , жердегі құбырлық байлауды және
энергиямен қамтамасыз етуді өзіне қосады.
Технологиялық бүлендерді пайдалану жер бетіне өнімді ерітінділердің
шығарылуын, сіңіру (сорбция) сап тізбегіне оларды тасымалдауды және осы
ерітінділердің регламенттік дайындықпен жер қойнауына қайтарылуын
қарастырады.
Ерітінділердің айналысы жер қойнауынан металдың 90% шығарылғанға дейін
жүргізіледі. Қорытынды кезеңінде, технологиялық бүлендерді жұмыстан шығару
барысында жер қойнауы мен жер бетінің одан әрі қалпына келтірілуімен қатар
бүлендер шайылып кету сатысына ұшырайды.

ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ

Солтүстік Қарамұрын кен орны Қызылорда облысының Жаңақорған және Шиелі
аудандарының аумағында орналасқан және Сырдария уран кенді аймағына кіреді.
Сырдария өзенінің оң жағалауына Шиелі темір жол стансасынан 4-20 км
қашықтықта орналасқан.
Кен орнының кенді аймағы 450-550 м тереңдікке шоғырланған да,
субмеридионалды бағытта ұзындығы 11-13 км, ені 1-5 км –ге созылған .
Кен орны Харасан кен алабының солтустік бөлігін алып жатыр да,
солтүстігінде Алматы-Қызылорда-Ақтөбе темір жол желісімен, оңтүстігінде
Сырдария өзенімен шекараланады.
Аудан климаты шұғыл континентальды, шөл далалы, қысы қатал, жазы ыстық,
көктемі қысқа, бұлттылығы аз, ылғалы аз, унемі соғып тұратын желімен
сипатталады. Жаз айларында ауа температурасы +43-+46 оС, қыс айларында -37-
-40 оС дейін жетеді. Орташа температура жазда +20-+25 оС, қыста +2,5- -4 оС
болып келеді.
Жауын-шашынның көп бөлігі (130-150 мм) көктемгі-күзгі кезеңдерге
келеді, қыс кездерінде қар ұзақ жатпайды.
Желдің басым бөлігі солтүстік және солтустік шығыс бағытынан соғады
және жылдамдығы жыл бойына 3-15 мсек аралығында өзгеріп тұрады да, орташа
шамасы 3,8-4,6 мсек құрайды.
Кен орнының аумағы сейсмикалық жағынан Рихтер шкаласы бойынша алты
балды аймаққа жатады.
Аң және өсімдік әлемі жұтаң, тек қана шөл және шөлейтті түрлері
кездеседі.
Ең жақын орналасқан ірі елді мекендерден - Ташкент - Самара тас жолының
бойында орналасқан облыс орталықтары Қызылорда қаласы (130 км) және Шымкент
қаласы (350 км); аудан орталықтары – Жаңақорған (50 км), Түркістан (150
км); кен поселкелері – Шалқия (65 км), Кентау (100 км), Шиелі (0,5 км). Ең
жақын темір жол стансасы Шиелі 4 км қашықтықта орналасқан.
Ауданның электр қуатымен жабдықталуы Южказэнерго жүйесінің ЛЭП-220 кВ
желісінен қамтамасыз етіледі..
1 Кен орнының геологиясы

1.1 Кен орнының геологиялық құрылысы

Ауданның домезозойлық субстраты орта дезонның терригенді қабатымен және
де әк тастармен, төменгі карбон және фамен доломиттарымен, жоғарыполезойлық
граниттердің жыртымды интрузияларымен күрделі. Негізгі домезозойлық
құрылымы – оңтүстік-батыс қанатында кен аумағы орналасқан Қаратау
антиклинорийі. Бұл қанат солтүстік-батысқа созылған тектоникалық аймақтар
жүйесімен күрделенеді.
Шөгінді қап платформалы бор қыртыстарымен, палеоген және суборогенді
позднеолигоценді-төрттік шөгінділерінен түзілген.
Шөгінді қап қимасының төменгі жағы қиыршық тас қабаттарынан түзілген.
Жоғарғы турон қыртыстары әртүрлі түйіршікті сұр түсті көл саз қабатты
жасыл-сұр түсті аллювиальды құм байламдарынан және алевролиттерден,
құмдақтардан түзілген. Кен аумағының оңтүстік-шығыс аумағында жоғарғы турон
аллювиальды түзілімдері қызыл түсті негізінен сазды делювиальды-
провилюальды қыртыстармен аумастырылады. Жоғарғы турон қыртысының қалыңдығы
40-50 м.
Коньяк қыртысының көлемінің көпшілік бөлігі ашық сұр түсті қиыршық тас
жыныс қабаттары мен ұсақ құмдардың алмасуы түрінде орындалған. Қиындының
жоғарғы қабаттарында бұл жыныстар ұсақ түйіршікті слюдалы құмдарға
айналады, одан да жоғары қабаттарда - әртүрлі түйіршікті қоңыр-сары түсті
және қызыл түсті құмдарға, құмдақтарға, саз және алевролиттерге айналады.
Коньяк қыртысының жалпы қалыңдығы 60 м жобасында.
Сантон шөгінділері қызыл түсті жалпы қалыңдығы 80 м болатын арналық,
жайылымдық және шалғындық жиынтықтар кешенінің алаңдық дамуы арқылы
түзілген. Бұл кешен кен аумағында сазды жыныстардың басымдылығы орын алған
жағдайда фациалды өзгерістерге бейім болады.
Кампан қыртыстары қалыңдығы 20 м келетін құм-сазды жыныстардың
аллювиальды шөгінділерінен түзіледі. Оларға Солтүстік Қарамұрын кен орнының
есепке алынған кен түзілімдері де жатады..
Маастрихт қабатының батыс бөлігінде қабыршақ қуысты детриттермен
байытылған қабатты теңіз-жағалаулы ұсақ түйіршікті сұр түсті құмдар жинала
берді. Дегенмен де, жыныс алабының көптеген бөлігінің маастрихт қабатының
кесіндісі аллювиальды-делювиальды шөгінділерден тұрады. Маастрихт қабатының
жалпы қалыңдылығы 40 м. Олардың аллювиальды деңгейжиегінде Солтүстік
Қарамұрын кен орнының негізгі кен сілемдері орналасқан.
Палеоген қабаты доломитті құмтардардан, доломиттардан, алевролиттерден,
ангидриттерден және де дата-палиоцен әк тастарынан(20-45 м дейін), төменгі
эоценнің құмдарынан және сұр түсті саздарынан(35 м), орталық эоценнің
саздары мен мергелінен(50 м), жоғары эоценнің жасыл-сұр түсті
алевролиттарынан және саздарынан түзілген(220 м).
Жоғарғы-олигоценді-төрттік құрылымды-формациялық кешенінің табаны
қызғылт құмдардан, қызыл-қоңыр әк тасты алевропропелиттерден және кеш
олигоцен – ерте плиоцен саздарынан(220 м), тауетегі тегістіктерінің орта-
жоғарыплиоцен шөгінділерінен(100-120 м) және аллювиальды-эоло
тегістіктерінің төрттік түзілімдерінен жиналған.
Солтүстік Қарамұрын кен орны маастрихт және кампан жасындағы сулы
деңгейжиекке шоғырланған және қыртысты тотығу аймағының сынамалау
облысымен бақыланатын рудалы аймағына жатады және Қарамұрын кен ауданына
кіреді.
Кен орнында кенді жыныс болып әртүрлі фациалды кешенді ұсақ–орта
түйіршікті құм түрінде түзілген кампан және маастрихт қабатындағы
шөгінділер болып табылады. Кен деңгейжиектеріндегі қыртысты тотығу
аймағының сынамалануының негізгі ерекшелігі болып олардың кеңістікте
фациалды-геохимиялық жағдайлармен бақыланатын қабатты дамуы болып табылады.
Кен сілемдерінің сұлбасы ирелеңдеген лента түрінде келеді. Көлденең
кесінділерінде кен денесі төменгі және жоғарғы қанаттары мен қапшық
бөлігінің әртүрлі сызықтық үйлесімде болатын 25 м-ден 500 м-ге дейінгі ролл
пішінді болып келеді.
Кен орындарында ролл пішінінің негізгі үш түрі ерекшеленеді: қарапайым,
сарқырама және линзалар жүйесі немесе кенқанықтырылған қабат.
Радиоактивті кен орындарына топтастыруларды пайдалану нұсқауына
сәйкес Солтүстік Қарамұрын кен орнының кен сілемдері а түріне, ал кен
орнының өзі 2-ші топқа жатады.

1.2 Кен орнының гидрогеологиялық сипаты

Солтүстік Қарамұрын кен орнының гидрогеологиялық сипаты оның Сырдария
артезиандық бассейнінің солтүстік шығыс қанатында, Қарамұрын білігінде және
Жаңақорған синклиналінде біршама жеңілденетін қыртыс суларының транзитті
облысында орналасуымен анықталады.Кенді борлы сулы деңгейжиек қатпарлы сулы
жыныс қабаты түрінде берілген. Ол сутіректермен жоғарғытурон-коньяк, сантон
және кампан-маастрихт деңгейжиектеріне бөлінеді. Барлық деңгейжиектерде су
солтүстік батыс бағытында 1-10 мжыл сүзу жылдамдығымен қозғалады.
Кампан - маастрихт тегеурінді су қабатының сулы деңгейжиектері
Солтүстік Қарамұрын кен орнының негізгі кенді деңгейжиегі болып табылады.
Жоғарғы сутірек қызметін палеоген және неоген қабаттарының саздары
атқарады. Төменгі сутірек ролін сантонның жоғары бөлігінің сазды-алеврит
қабаттары атқарады. Сулы деңгейжиек тереңдігі оңтүстікке қарай 95 метрден
700 метрге дейін тереңдей түседі. Бұл қатпарларда су сүзілу коэффициенті 2-
7 мтәу. Химиялық құрамы бойынша бұл сулар натрий-калийлі сульфат-хлорид-
гидрокарбонатты. Жалпы минералдану мөлшері әдетте 0,5-0,8 гт. Қабатты
тотығу және уран кендену аймақтарының суларында уран мөлшері 2,6х10-5 –
2,4х10-4 гл болып келеді. Батысқа қарай бұл шама 1,4х10-6 дейін азаяды.
Кен аймағының суларында 7,5х10-6 дейінгі мөлшерде селен кездеседі.
Кен орналасқан маастрихт деңгейжиегінің қалыңдығы 30-40метр де, соның
30-70% ғана өнімді байламдарды құрайтын өткізгіш жыныстардың үлесіне тиеді.
Солтүстік Қарамұрын кен орнының есепке алынған қорының 85,6% маастрихт
қабаттарында түзілген.
Кен орналасқан кампан деңгейжиегінің литологиялық құрамы маастрихт
деңгейжиегінікіне ұқсас, жалпы қалыңдығы 25-30 метр, бір ерекшелігі
литологиялық құрамының жоғары өзгергіштігі және қиындысында сутірек
қабаттың қалыңдығына байланысты олардың өнімділігінің аздығы болып
табылады.
Кен орнының есепке алынған қорының 14,4% кампан қатпарында түзілген.
Жер асты суларының мынадай күшті кері әсерлері бар: сульфатты және
магнезияльды. Көмірқышқылдық әсері анықталмаған.
Өнімді кенді деңгейжиек(маастрихт кампан) сулары бұрыннан да құрамында
Радий 226 түзілімінің 31 ПДК, селеннің 79 ПДК мөлшеріне дейінгі қатысуына
байланысты ешқандай кәдеге аспайтын.
Ауыз су және техникалық сулармен жабдықтау мақсатында Жиделі және Ақмая
жер асты суларының қоры зерттеліп, бекітілген.
Жалпы алғанда кен орнының гидрогеологиялық жағдайы кенді жер астында
ерітінділеу әдісімен игеруге қолайлы деп бағаланған.

1.3 Кеннің түзілуі

Қарамұрын кен алаңы селенуран кен түзілімі жағынан екі ірі
субмеридиональды кен түзілімдерін бақылайтын қабатты тотығу облысында
шоғырланған. Олар кампан-маастрихт деңгейжиегіндегі Қарамұрын және коньяк
деңгейжиегіндегі Иіркөл. Олардың біріншісі Қарамұрын кен орнындағы кен
сілемдерінің негізгі бөлігін құрайды. Бұл кен орнының кен сілемдерінде
әрқайсысы салыстырмалы сынғыш матералдан басталып, алевролит және сазды
құмдақтармен аяқталатын, шөгіді жиынтықтарының аяқталған қалыпын беретін
екі деғгейжиекшклкр ерекшеленеді.Бұл тотығу аумағының дамуына әсерін
тигізеді.
Уран кен түзілімі қалпына келу қасиеті жоғары тотықпаған жыныстарда
шоғырланады.
Кен орнының кен сілемдерінің ұзындығы 750-5500 м, ені 25-50 метрден 300-
450 метрге дейін болады. Жоспарда олар ирелеңдеген лента түрінде(ені
өзгермелі) болып келеді. Көлденең кесіндісінде қыртысты тотығу аймағының
сынамалау облысының сатылы құрылымына сәйкес бір-біріне үйлесімі қиын
роллдардан, роллға ұқсас, линзатүрлес және қабат денелердің жиынтығы
тәріздес дене түзеді.
Кен денелерінде уранның мөлшері кең ауқымда өзгеріп тұрады да, әдетте
кен денесінің қалыңдығы 6-24 м болғанда 0,09 – 0,07% болып келеді. Кен
денесінің табаны 300 метрден 700 метрге дейін өлшенеді де, кен алабының
солтүстігінен оңтүстігіне қарай тереңдей береді.
Руда құмының минералдық құрамы рудасыз жыныстардан айырмасы болмайды:
кварц – 65-80%, кремнийлі және алюмосиликатты жыныс сынықтары – 10-25%,
дала шпаты – 7-15%, сазды минералдар(монтмориллонит жәнен каолинит) – 8,3-
9,2%, слюдалы минералдар(мусковит, биотит, флогопит, хлорит) – 1-2%,
көмірлі детрит – 0,1-1,6%. Сазды-алевритті толтырғыштардың мөлшері 1% – 15-
20% жетіп жатады.Аутигенді минералдардан пирит, кальцит, доломит, сидерит
орын алады.
Уранды минералдар жұқадисперсиялы коффинит - 70% және настуран - 30%
түрінде сазды-алеврит түйіршікаралық толықтырғыштарында шашыранды түрінде,
сынық түйіршіктердің сыртқы жұқа қабығы түрінде, көмірлі детриттің өсімдік
арқауларында түрінде қалыптасады.
Уран кендерінде ППК құрамы: рений – 0,18 гт, скандий – 3,25 гт,
ванадий бестотығы – 79,44 гт, иттрий – 18 гт, сирек кездесетін металлдар
қосындысы – 70,07 гт. Барланған сілемдердің кен құмдарында зиянды қоспалар
өте аз мөлшерде кездеседі: СО2 – 0,63%, Сорг – 0,11%, фосфор бестотығы –
0,03%, сульфидті күкірт – 0,17%, темір – 0,64%.

1.4 Геотехнологиялық ерекшеліктері

Кен орнының технологиялых сипаты жер асты ерітінділеу әдісіне сәйкес
зерттелген.Кен орны кендерінен салмағы 30 дан 130 кг дейін технологиялық
сынама алынып өңделген. Өңдеу жұмыстары Краснохолмск ЦАЛ және ВНИИХТ
лабораторияларында тотықтырғыштар қолданылып күкірт қышқылының 5-15 гл
құрамды ерітінділерімен ерітінділеудің сүзгілену режимінде жүргізілген.
Уранды алу күкірт қышқылының таукен массасына меншікті шығыны 90 кгт және
Ж:Т қатынасы 1,1 – 14,1 жағдайында 70-99%-ті құрады.
Солтүстік Қарамұрын кен орнының уранын ерітінділеу бағытында
жүргізілген лабораториялық және өнеркәсіптік-тәжірибелік жұмыстар уранды
жер астында күкірт қышқылымен ерітіндіге айналдырып алу әдісінің жоғары
технологиялық екендігін және уранмен қатар ерітінділерден рений, скандий,
иттрит және ванадий сияқты жер бетінде сирек кездесетін металлдарды да
алуға болатындығын дәлелдеді.
Өнімді деңгейжиектердің кенді қатпарлары орта және майда түйіршікті құм
түрінде кездеседі. Құмдардың су-физикалық қасиеттері мына шектерде өзгеріп
отырады: сазды және алеврит топтары 10-14%, кеуектігі 34,0-46,2%, табиғи
ылғалдылығы 20,9-25%, тығыздығы 2,6-2,62 гсм3.
Тау жыныстарының түйіршіктік және заттық құрамының біркелкілігіне
байланысты кеннің көлемдік салмағы Солтүстік Қарамұрын кен орны бойынша 1,6
тм3 болып қабылданған.
Кен орнының геотехнологиялых ерекшеліктерін екжей-текжейлі зерттеулер
төмендегідей қорытындылар жасауға мүмкіндік береді:
Кеннің негізгі қоры өткізгіштігі өте жоғары (1-12 мтәулік)құмды және
қиыршық тас-құмды қыртыстарда шоғырланған және де кенді құмдардың кенсіз
құмдарға қарағанда өткізгіштігі жағарылау;
Жыныс түзегіш минералдар құрамының инертті, қиын еритіндігіне және кен
минералдануының тез ерігіштігіне қарамастан кенге тән қасиет - оның
карбонаттығының (СО2 2%-тен аз)төмендігінде;
Кен орналасқан сулы деңгейжиектер әдетте ауданы мен қалыңдығы жағынан
қалпына келген сутіректермен шектелген және жер асты суларының деңгейінен
төмен жатыр;
Лабораториялық, тәжірибелік, өнеркәсіптік және пайдалану жұмыстары
көрсеткендей, күкірт қышқылымен ерітінділеу үдірісі негізгі
геотехнологиялық көрсеткіштердің(уранның жерден алыну дәрежесі, Ж:Т
қатынасы, реагенттердің меншікті шығыны ) жоғары мәндерінде өтеді.
Ерітінділеу үдірісі деңгейжиектегі су ортасының температурасының
жоғарылығымен(35оС және жоғары) ынталандырылады;

1.5 Уранның қорын есептеу

1. Жобаланушы бүленнің пайдалы қоспасының қорын мына кейіптеме бойынша
анықтаймыз:
т,
(1)
мұнда - жобаланушы бүленнің ауданы, м2, 126000;
- ерітінділенетін кен денесінің орташа қалыңдығы, м,
3,78;
- ерітінділенетін кен денесіндегі пайдалы
қоспалардың орташа мөлшері, % , 0,090;
γ – кеннің көлемдік салмағы, тм3, 1,6.
2. Шамаларды формулаға қою арқылы, жобаланушы бүленнің пайдалы
қоспаларының қорын анықтаймыз:

т

2 Ұңғымалардың орналасу торы

2.1 УКО ұңғымалармен ашу түрлері

Уран кен орындарының пәрменділігі қолданылатын қазу жүйесіе
байланысты. Мұндағы қазу жүйесінің түсінігіне ұңғымалардың орналасу торы
ұңғымалардың жұмысқа қосу реті, олардың жұмыс тәртібі (режим роботы),
сілтілеуді қарқындату, істен шыққан ұңғымалардың жабу (жою) және жерасты
суларын экологиялық шарттарына сай тазарту жұмыстары жатады.
Жерасты сілтілеу тәсілдерін бастапқы қолданған кезінде ұңғымалардың
қатар орналастыру сүлбесі (линейное расположение) ғана болған себептері кен
сілемдері жер бетіне жақын жатты, кен орнының геологиялық құрылымы анық
және қарапайымды еді.
Кен сілемдерінің жату тереңдегі өскен сайын, олардың құрамы –
морфологиясы күрделенген сайын, кендердің сапасы төмендей берген соң
ұңғымалардың орналасу торын да жаңарту қажеттігі туды. Соңғы кездері уран
кен орнын ашу ұңғымалардың шахматтық, ұяшықты (үшбұрышты, бесбұрышты,
гексогональді т.б.) орналасу тәсілдерімен іске асырылады.
Уран кен сілемдерінің жату тереңдігіне, жерасты су көлемінің аздығы-
көптігіне қарай және басқа да тау-геологиялық айғақтарына қарай
ұңғымалардың орналасу торлары 1 және 2 суреттерінде көрсетілген.
Ұңғымалардың түзу сызық бойында – қатарлы орналасуы кен сілемдерінің
бірқалыптылығына және сүзгіштік қасиетіне қарай ара қашықтығы 10-2020-80 м
дейін болуы мүмкін. Ұңғымалардың қатар орналасудың ең жоғары пәрменділігі
кен сілемдерінің созылым ұзындығында байқалды.

1 сурет. Тұтынымдық ұңғымалардың бір қатарда орналасу торы:
1 – айдаушы ұңғымалар; 2 – сорушы ұңғымалар; 3 – кен сілімінің жобасы;
4 - өндіріліс ұяшығы; L – ұңғымалардың қарталық қашықтығы; l –қатардағы
ұңғыма қашықтығы.

2 сурет. Ұңғымалардың ұяшық сүлбесі:
1 – айдаушы ұңғымалар; 2 – сорушы ұңғымалар; 3 – кен сілемінің жобасы.

Кен орнының орнын тез арада қазып, алынуы және реагенттерінің аз
шығындануы, ұңғымалардың арақашықтығының ең жақын кезінде байқалады. Бірақ
ұңғымалардың бұрғылау шығыны арта түседі. Ұңғымалардың қатараралық және
қатардағы ұңғымааралық қатынасы ½ аралығынан 110 аралығына дейін.
Сілтілердің қарқындығы қышқыл айдаушы ұңғымалардан өндірім
ұңғымаларына дейгі түзу бағытта жылжу жылдамдығына байланысты. Мұндай
жағдай ұңғымалардың арақашықтығы тым жақын болғанда ғана мүмкін.
Ұңғымалардың үшбұрышты, төртбұрышты, гексогональді немесе, ұяшықтардың
басқаша орналасуына қарай ұңғымалардың қашықтығы 20-30 м 60-80 м дейін
болады (3сурет).
Технологиялық ұңғымалардың ұяшықты орналасу торы кен орнының ауданы
ұңғымалардың түзу сызық бойында орналасу ауданына тым артық болғанда
қолданылады. Мұндай жағдайларда тиімді орналасу ұяшығын таңдау мәселесі
ұяшықтың тиімді пішінін таңдаумен байланысты болады. Осы күндері ауданның
ұяшықты ұңғымалар торының үш түрі көбірек қолданылып жүр. Олар –
төртнүктелі, беснүктелі және жетінүктелі.
Төртнүктелі ұңғымалар торы бір орталықтан сору және үш айдаушы
ұңғымалардың үшбұрыштың тұтынымдық ұяшығын құрады.
Беснүктелі ұңғымалар торы бес ұяшықты сүлбесіндей болып келеді.
Үшбұрышты ұяшық ұңғымалар торы қышқыл ерітіндісінің жайылу ауданы 75%
жетеді.
Жетінүктелдік сүлбеде (гексогнальді ұяшықта) ерітінді қышқылы ауданның
80% алып жатады.
Жоғарыда келтірілген ұңғымалардың орналасу тәсілдерімен сулы кенді
қабаттар технологиялық, тексеруші және бақылаушы ұңғымалармен ашылады.

2.2 Ұңғымалардың қатар орналасу тобы

Қатар орналасу тобы жобалауға, ұңғымаларды құбырлық жүйесіне
байлауға жинақтауға, бұрғылауға және ұңғыларды құрастыруға және жұмыстарды
бақлап, бағалап, басқарып тұруға өте қарапайым болып келеді.
Қатарлы орналасқан ұңғымалар ең басты ерекшелігі кен сілімдерінің
қорын бір, екі немесе көп қатарлы ұңғымаларымен алуға боладындығы.
Қатарлы ұңғымалар кез келген пішінді кен сілемдерінде қолданыла алады.
Кез келген қалыңдықта да қолданыла береді. Кен қорының кез келген құрамында
да қолданылады.
Бұл топтың пәрменсіздігі тек кен сілемінің және тау жыныстарының
арасында өтімділігін (проницаемость) көрсеткішінің айырмашылығы жоғары
болғанда байқалады.
Енсіз келген (50 м дейін) кен сілемінде қатарлы орналасқан
ұңғымалардың пәрмендігі жоғары болып келеді.
Ертінді қышқылдарының кен сілемдерінің шығараларында тым өз мөлшерде
жоғалып кетпеу мүмкіншілігінің болуы.
Ертінділерді құю сору үдірістері жиі орындалып тұрғындықтан
сүзбелердің және оның аймағының тығыздалып қалуының сирек болуы.
Мұның өзі тұтынушы бұлендердің өнімін артыра түседі. Себебі
ұңғымалардың тазарту саны азаяды.
Қатарлы орналасқан ұңғымалармен кез келген уран кендерінің сілтілеп
ала беруге болады.
Қатарлы орналасқан ұңғымалардың кемшіліктері.
Кен сілемдерінен шектеу жатқан қабатты тақталы судың өнімдік
ертінділерді құнарызданруы.
1. Ұңғымаларды байлауға (обвязкаға) қосымша шығын шығуы.
2. Көп ұңғымалардың бір мезгілде қызметі, үнемі ертінді қышқылдарын
беруін қыйындата түседі.
3. Артезиандық сораптардың қолданылуының қыйыншылығы.
Қатарлы ұңғылардың орналасуы төрт түрі болуы мүмкін (37-сурет).
1. Бірқатарлы – кен сілемінің ені 50 м, (а).
2. Көпқатарлы-кен сілемдерінің ені 50-15 , (а).
3. Көлдеңді көпқатарлы 150 м асқанда қолдыналуы, (б).
4. Бұленді көп қатарлы кен сілелемдерінің пішінінің күрделі емес бөлек
орналасқан күрделі пішінді кен сінемдері (в).
5. Ұңғымалардың қабаттық орналасу тобы. Кен сілемдерінің орнласуына
қарай қую және сору ұңғымалары қабаттың тәсілмесе орналасқаны –
сору ұңғымалары кен сілемінің табанында орналасса, қую ұңғымасы кен
сілемінің төбесінде орналасқан.
Сүзгіштерде ұңғымалард қабатты орналастырғанда ертіндіқышқылдардың 60-
80% кен сілімінің үстінен келгендіктен оның ертінділігі арта түседі де
қышқыл шығыны азая түседі.
1. Сондықтан бұл тәсіл өндірісті өзін өзі жақсы көрсеткіндіктен –
жоғары пәрменді болғандықтан жиі қолданады.
2. Бұл жүйесінің жалпы пәрменділігі басқа тәсілдермен
салыстырғанда және тәсілдер теңдік жағдайда болғанда 1,5-1,6
есе артық.
Осы айтқанымызды қортындыласақ бұл жүйесінің артықшылығы мында болып
шығады.
1. Сүзгілердің есептуінді төмен кен сілемдерін пәрменділігінен селтіту
мүмкіншілік
2. Қышқалдық шығысының азаю мүмкіншілігінің туы,кен қышқылдық сілемін
толық қамтуы.
3. Өндірістін ертінділердің құрамының жоғарлауынан кен орнын қысқа
уақытта сілтілеті алуы.
4. Ұңғымалардың кеңістікте орналасуы биіктігінің әр деңгейде
болғандығына гидродинамикалық қысымынң өнімнің өсуіне жақсы әсер
етуі-сору ұңғымасына да қую ұңғымаласына да жақсы әсер етеді.
Бұл топтың кемшіліктеріне мыналарды жатқызуға болады.
1. Ертінді қышқылдарының жыныстардың және олардың бұзылуынан ағып
кетіп жоғалуы.
2. Осы топ жүйесінің өндірісте аз ауқымда қолдануы саз балшықтың
кездесуі, кен сілемдерінің қалыңдының төмендігі, кен сілемдерінің
сутіреуштің төбесінде неше орналасуы т.с. себептер кездескенде.
Төтелдердің қабаттық орналасу тобының үш нұсқасы белгілі (3-сурет).
1. Бір қатарда қабатты технология ұңғымалардың орналсуы – ені 50-60 м,
(Q).
2. Тесін ұңғымалардың төртбұрышы қатарда қабатты орналасуы – кен
сілемінің ені 50 м жоғары қалыңдығы 15 м аса (б).
3. Технологиялық ұңғымалардың тікбұрышы бөлек қабатта кен сілемдеріне
орналасуы ені 50 м, қалыңдығы 10-15 м (в).
4.

кен сілемінің нобайы
сору ұңғымалары құю ұңғымалары

3 сурет. Қабатты орналасқан ұңғымалар жүйесі.

2.3 Ұңғымалардың тікбұрышты тобының жүйесі

Бұл топтың басты бөлігі болып тұтынұмдық бұлен бір сорып алу екі
құю төтелдерін құрылуы.
Бұл жүйелер жобалауға, төтелдерді бірқалыпта баялануы, төтелдерді
бұрғылау және оларды жабдықтау және де басқарып жұмысқа қосуы тым қарапайым
болып келегендіктен (4-сурет) жиі қолданады. Бұл жүйенің ерекшелігі
төтелдерді орналасу торы төртбұрышты геометриялық пішін тәрізді болып
келеді. Төтедердің қатарлы кен сілемінің енінде орналасады. Сондықтан
оларды геохимиялық кеңістігін пайдалануға оңай болады.

Ұңғымалардың тікбұрышты тобының жүйесі

Бұл топтың басты бөлігі болып тұтынұмдық бұлен бір сорып алу екі құю
төтелдерін құрылуы.
Бұл жүйелер жобалауға, төтелдерді бірқалыпта баялануы, төтелдерді
бұрғылау және оларды жабдықтау және де басқарып жұмысқа қосуы тым қарапайым
болып келегендіктен (39-сурет) жиі қолданады. Бұл жүйенің ерекшелігі
төтелдерді орналасу торы төртбұрышты геометриялық пішін тәрізді болып
келеді. Төтедердің қатарлы кен сілемінің енінде орналасады. Сондықтан
оларды геохимиялық кеңістігін пайдалануға оңай болады.

4сурет. Ұңғымалардың тік бұрышты орналасу тобы.

Бұл жүйенің бір кемшілігі –қую және сору төтелдердің сандық қаткасы
бірге тең болып келетіндігі. Әсіресе ірі тұтынымдық тәлімдерде, ендері
әжесптеуір кен сілемдерде.
Сорып алушы төтелдерге қарағанда бұл топта құю төтелдердің өнімділгі
2-3 есе кем болып келеді. Оның себебі қую және сору төтендердің
гидродинамикасының айырмашылығында. Мұндай жағдайда төтелдер ішкі қысымы да
әр түрлі болуы мүмкін. Кейде статикалық қысымы жоғары болғандықтан қую
ұңғымаларына қышқылды қысым беріп айдайды. Тәсіл қышқылдың кен сілімінің
ауданың өзінде емес тіпті оның шекарасында да жотылып кетуіне әкеліп соқты.
Әсіресе кен орындарының сузбелік еселуіші тым жоғары болатын жағдайда. Бұл
жағдайларда кен сілемінің қазу ретін анықтап алған жөн- шекарадан ортасына
немесе керісінше ортасына шекарасына қарай.
Тікбұрышты топ жүйесіне жататын нұсқалар
1. Технологиялық ұңғымалар кен сілемінің созлымысында орналасқан (а).
2. Кен сілемдерінің ені 150-300 м болғанда технологиялық ұңғымалар кен
сілемінің созылымында және енінде орналасқан (б).
3. Кен сілемінің шетін алдына-ала сілтеп алу. Кс.е=5-6 мтәу (в).
4. Сілтілу кен сілемінің ортасынан басталады. Кен сілемінің ені 300 м
жоғары Кс.е5-6 мтәу. Ұңғымаларға берілетін қысым жоғары қысым
(г).

2.3Ұңғымаларды ұялы орналасу тобы

Бұл топ соңғы жылдары жиі қолданылып жүр. (АҚШ, Канада т.б.).
1. Ұңғымалардың ұялы орналасу кен сілемдерінің ауданың үлкен болып
келгенде және сүзбелік еселеуіш тым жоғары болып келгенде (2сурет).
Кен сілемінің шеткі аудандары жақсы сілтіленеді. Кеннің барлық
ауданы тез арада сілтілене бастағандықта оның қоры да тез аланады.
2. Ұңғымалардың ұялы орналасу қышқыл ертінділерінің құю төтелінен сору
ұңғымаларына көп бағытта жылмасуына жақсы әсер етеді.
3. Ұңғымалардың ұялы орнаалсуы күрделі кен сілемдерін жақсы сілтілейді
және бөлініп жеке жатқан кен сімдерінің қорын да оңай алуға болады.
Ұялардың мөлшеріне, кен сілемінің пішіне, кеңістікте орналасуына қарай
құю-сору ұңғымаларының қатынастарына қарай ұялы ұңғымаларды түрлері мынада
болады.
1. Үшбұрышты – төртұңғымалы, құю-сору ұңғымаларды, қатынастығы 1:1
S=57+3%.
2. Төртбұрышты – бесұңғымалы. Құю-сору ұңғымалардың қатнастығы 1:1
S=75+3%.
3. Алтықабырғалы – алтыұңғымы. Құю-сору ұңғымалардың қатынасы 1:2
S=80%.
4. Алтықабырғалы – 13 ұңғымалы. Қосымша құю ұңғымаларымен. Құю-сору
ұңғымаларының қатынасы 1:5.

3 Уран кен орнын ашу

1. Жалпы ереже

Қазіргі уақытта Солтүстік Қарамұрын кенорнында жерасты ұңғымалы
ерітінділеу әдісі арқылы шахтасыз игеру жүйесі қолданылады. Бұл әдіс
пайдалы қазбалардың компоненттерін ұңғымалар жүйесі арқылы химиялық
реагенттердің көмегімен жылжымалы күйге келтіруге негізделген. Кенорындарын
жоғарыдан бұрғыланған ұңғымалар арқылы жерасты ерітінділеу (ЖАЕ) әдісімен
өңдеу - кен орнын ашу, жерасты ерітінділеу және пайдалану жұмыстарын жер
бетінде жүргізуге мүмкіндік беретін жүйе болып табылады.
Ұңғымалы жүйенің геометриясын және өлшемдік параметрін таңдау
көптеген табиғи факторларға байланысты: кен денесінің формасы мен
өлшемдері, өнімді су деңгейжиегінің литологиясы, кен мен жыныстың заттық
құрамы, олардың сүзілгіштік коэффициенті, су деңгейжиегінің тегеуріні және
т.б. Солтүстік Қарамұрын кенорнында кенішті қазымдаудың негізгі
параметрлері жағынан ең тиімдісі болып табылатын технологиялық блоктардың
ұяшықтарының орташа радиустері 40 метрден орналасатын гексагоналдық
сұлбадағы үлгісі пайдаланылады.
Өнімді қатпарларды ашу технологиялық ұңғымаларды (сорғыш, құйғаш,
бақылағыш және т.б.) қазып орнату арқылы жүргізіледі. Ұңғымаларға
белгіленген интервалда орнатылған сүзгіштерімен жабдықталған поихлорвинил
(ПВХ) құбырлары отырғызылады. Ұңғымаларды, бүтіндігін тексеріп жобадағы
пайдалану параметрлеріне қол жеткізгеннен кейін өнімді қабаттарға жұмысшы
ерітіндіні айдау және осы қабаттан өнімді ерітіндіні сорып алу үшін
құбырлармен байламдайды. Құбырлармен байламдап және электр энергиясымен
қамтамасыз етіп болғасын технологиялық блоктардағы тау-кен массасын ашыту
кезеңі жүргізіледі. Ашыту кезеңі аяқталып және ерітінді көтергіш жабдықтары
орналастырылып болғасын блок пайдалануға дайын болып есептелінеді.

2. Полигон көлемі

Өндірістік бағдарламаны орындау үшін үш профилді барлау ұңғымалары
арқылы зерттелген 1-2-С1 геологиялық блогы шегінде 9-112 пайдалану блогын
қазып орнату жоспарланған. Кенорнының шолу сұлбасы № 1 сызбада көрсетілген.

Кенді сілем, аймақтың солтүстік қанатында алевролиттермен және
құмдақтармен шектелген 8-12 метрді қамтитын құм байламдарында шоғырланып
сыналана кездесетін қатпарлы тотығу аймақты құрайды. Блоктың оңтүстік
бөлігінде – сутректің төменгі жағында, маастрихтық және кампандық
деңгейжиекшелерді бөліп тұратын төменгі қанат пішінінде орналасқан.
Учаскенің орталық бөлігінде өнімді байламды шектейтін қос сутректе
линзаланған және кенді денелердің кентүзілуі маастрихтық пен ккампандық
аймақтың шекарасында бытыраңқылана орналасқан. Мұнда, кен түзілуінің тік
тербелу өрісі, кеннің қанығуының салыстырмалы бірлігі 0,2-0,7 болғанда
біріккен геологиялық блок санағы бойынша 15-18 метрге жетеді. Аймақтағы
кенді қилыстардың қуаты 0,5-0,8 метр көлемінде түрленіп отырады, уран
құрамы 0,030-0,535 %, орташа меншікті өнімділігі 5,45 кгм2 құрайды, қор
716,2 тоннаны құрайды, кенді қабаттың төменгі сутректің жабындысына дейінгі
орналасу тереңдігі 470-тен 495 метрге дейін өседі. Блоктағы кеннің орташа
карбонаттығы 0,87%СО2 болып бағаланған және уранның құрамы 0,5-тен 2 %-ке
дейінгі класында карбонаттығы 0,33-тен 1,73 %-ке көтеріледі. Кенді
жыныстардың сүзілгіштік коэффициенті сорғыш ұңғымадағы көрсеткіш бойынша
6,5 мтәулікке, тоқты-каротаждың мәліметі бойынша құнарлы қуатына-6,8
мтәулік.

3. Ұңғымалар санын анықтау

Жоспарланған блоктағы кен орынын ашу жұмыстары технологиялық
блоктардың ұяшықтарының орташа радиустері 40 метрден (есеп бойынша 35,8 м)
орналасатын гексагоналдық сұлбадағы үлгісімен жүзеге асырылады.
№ 9-112 блок технологиялық торабында 77 құйғыш ұңғымалармен
балансқа келтірілген 35 сорғыш ұңғыма, блоктың жоспарлы сұлбасын анықтау
мақсатында 5 пайдалану-барлау орнату жоспарланған. Ұңғымалардың тереңдігі
гидрогеологиялық қабаттардың құрылымына байланысты 490 метрді құрайды.
Бұрғылау жұмыстарының жалпы жобаланған көлемі:
- технологиялық ұңғымалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... .112;
- пайдалану-барлау ұңғымасы ... ... ... ... ... ... ... ... . 5;

барлығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 117.

4. Технологиялық ұңғымаларды орналастыру тәсілін таңдау

Кенді денелерді ашу сұлбасы кенді аймаққа технологиялық ұңғымаларды
орналастыру сұлбасы мен өнімді деңгейжиек қимасы бойына сүзгіштерді
орналастыру сұлбасын қамтиды. № 912-ші пайдалану блогы ұзындығы 750
көлденеңі 150-250 метрді құрайтын керілген ұзынша жолақ түрінде орналасқан.
Солтүстік Қарамұрын кенорнының геотехнологиялық жағдайы жалпы алғанда
ЖАЕ әдісін қолдануға ыңғайлы болып есептеледі, мысалы:
- сутрекпен шектелген өнімділік байламының қуатының көп еместігі
(10 м дейін);
- кеннің карбонаттығының төмендігі ( 0,5 % СО2);
- кеннің қанағаттанарлық өтімділігі (5-8 мтәулік).
Кен орындарында уран өндіру барысындағы шығындар бүгінгі күнгі бағаға
шаққанда бәсекеге қабілетті болуы тиіс, сондықтан, жобада блоктағы кен
қорын ашу үшін ұңғымаларды орналастырудың ұялы үлгісін пайдалану
бекітілген. Бұндай үлгі Солтүстік Қарамұрын кенорнындағы ең ірі болып
саналатын № 2-ші кен қабатын ашу кезінде сыннан өткен. Бұл үлгінің басқа
үлгілермен салыстырғандағы артықшылығы мынадай жағдайлармен анықталады:
жоғары қысымды сулы деңгейжиек сыйымдылығы. Кен түзілу қабаты тереңдігі 470-
490 метр болғанда жерасты суларының тереңдігінің статистикалық деңгейі 5-7
метрде тіркелуі қыртыстарға ерітінді беруді қиындатады. Ерітінділерді беру
мүмкіндігі артық қысым мөлшері 5 және одан да көп атмосферада туындайды.
Бұл жағдайдың өзінде де ұңғымалардың қабылдау мүмкіндігі 2,5-3 м3сағаттан
артық қамтамасыз етілмейді. Бұл уақыттағы қабаттың сорылу мүмкіндігі 8-10
м3сағат екендігін ескерсек ерітінділерді теңестіру үшін құйғыш
ұңғымалардың сорғыш ұңғымаларға қатынасы 3,2-4 шамасында болуы қажеттілігі
туындайды және бұл жағдайды тек қана ұңғымаларды орналастырудың ұялы үлгісі
ғана қамтамасыз ете алады. Сонымен қатар бұл үлгіні пайдалану: жер асты
байлығындағы өлі аймақтағы метал шығынын ең аз мөлшерге дейін және
ерітінділердің пайдалану аймағынан шығып кетуін мүмкін болғанша
төмендететіндігін тәжірибеде дәлелденген. Жоғарыдағы жағдайларды ескере
отырып біз үшін ең тиімдісі орталық сорғыш ұңғымалы гексоганальды жеті
ұңғымалы ұяшық үлгісі екендігі анықталды.
Өнімді деңгейдегі жер асты суларының радиоактивті ластану мүмкіндігін
қадағалау жер асты суының табиғи ағыны бағытының блокпен қиылысу профилінде
қазылған бақылау ұңғымасы арқылы жүзеге асырылады.

5. Полигонның технологиялық торап кестесі

№ 9-112 блогының технологиялық торапты байламдау жобасы технологиялық
сұлбаны қышқыл беруді, ерітінділеу ерітіндісін өлшеуді, бақылау және
ерітінділеу ерітіндісінің шығынын әрбір айдау ұңғымасы бойынша реттеуді,
басқа да параметрлерді бақылауды бір орыннан, технологиялық ашыту торабында
(ТУЗ) жүргізетін болып қарастырылған.
Әрбір сорғылы ұңғыма өлшеу шегі 0 ден 20 м3сағ. дейінгі расходомермен
жабдықталады. Әрбір ұңғымадағы өндірілетін ерітіндінің көлемін есептеумен
қатар пайдалану блоктарының әрқайсысының өнімді ерітінділерін бөлек-бөлек
есептеу қарастырылған. Бұл үшін әр блокқа жекедара өнімді ерітінді
коллекторы тартылып, шегі 0 ден 250 м3сағ. дейінгі расходомермен
жабдықталады.
Ашыту кезеңінде өнімсіз ерітінді ТУЗ-дың ыдысына беріліп
ерітінділердегі күкірт қышқылы 12-15 гл болғанға дейін байытылады да
қайтадан, әр блокқа бөлек-бөлек, ұзындығы 1100 метр ПНД-210 полиэтилен
құбырынан жасалынған айдау коллекторлары арқылы жіберіледі. Күкірт қышқылы
ұзындығы 1000 метр болатын 89х4,5 темір құбырынан жасалынған қышқыл айдау
желісі арқылы беріледі. Өнімсіз ерітінділер құрамында уран пайда болған
кезеңінде өнімді ерітінділер қатарына өтіп жер бетінен 0,5 метр тереңдікте
көмілген ПНД-50 шлангалары арқылы ПНД-350 полиэтилен құбырынан жасалынған
жинақтау коллекторына беріліп ұзындығы 3200 метр болатын ПНД-350 полиэтилен
құбырынан жасалынған жинақтап-тасымалдау коллекторы арқылы сорбциялық
өңдеуге жіберіледі.
Ашыту ерітіндісімен ерітінділеу ерітінділерін құю ұңғымаларына бөліп
тарату үшін әрбір бір-екі қатар құю ұңғымаларына арналып ерітінділеу
ерітіндісін бөліп тарату торабы соғылады. Осы тораптардан барлық
ұңғымаларға жер бетінен 0,5 метр тереңдікте көмілген ПНД-50 шлангалары
жүргізіледі.
Сонымен қатар, 9-112 блогына ұзындығы 1000 метр шамасында электр
желілері жүйесін тарту, 400 ква 60,4 кВ трансформаторлы КТПН және қиыршық
тас төселген жол тарту жоспарланған.

6. Қышқыл айдау желісі

Күкірт қышқылы көлемі 100 м3 шығын ыдысынан ТУЗ-да орнатылған СRN
сорғыштары арқылы сорып айдалынады. Қышқыл айдау желісі 89х4,5 мм темір
құбырынан ұзындығы 1000 метр болып жасалынады және жоба бойынша жер үстімен
тіреуіш қадалар арқылы жүргізіледі.

4 Бүленді пайдалануға дайындау

4.1 Жалпы мағлұмат

Бүлендегі металды шығару дайындық жұмыстары бірнеше кезеңнен тұрады,
ол технологиялық және бақылау ұңғымаларын бұрғылау, жер беті қатынас жолын
жабдықтау және ұңғымаларды байламдау, өндіріс жабдықтарымен және бақылау-
өлшеу аспаптармен қамтамасыз ету, сондай-ақ кенді денгейжекті ашыту
кезеңі.
Жер қойнауынан уран өндіру үшін алдымен бұрғылау - дайындық жұмыстары
жүргізіледі, оған ұңғы шегендеу, игерілетін бүлендерді ұңғымалармен
байланыстыру, өндірілетін қабаттарда еріту параметрін (рН,С) өнімділік
деңгейіне жеткізу.
Ұңғымаларды бұрғылау, оларды байлау,бүлендерді ашыту және жер
қойнауынан металды шығару, технологиялық бүлендердің іске қосылуы
кестесі бойынша жүргізіледі.
Ашыту кезеңінде және бүленді пайдалану кезеңінде ерітінділеу
ертінділерін бақылау үшін бақылау ұңғымалары соғылады. Бақылау ұңғымалары
контур ішіндегі, контур жаныңдағы және аймақты болып бөлінеді.
Кен қыртысын пайдалану кезеңінде немесе қазымдау кезеңінде кен
орындарының жер асты суларды мониторинг (бақылау жүргізу) жасау үшін,
бір неше ұңғымалар (технологиялық немесе бақылау) қабылданған әдістеме
бойынша мониторинг ұңғысы боп есептеледі. Кенді денелерді ерітінді мен
жетілдіру дәрежесін, металды шығару, оның көшіп қонуын анықтау үшін
бақылау ұңғымалары бұрғыланады.
Ұңғымаларды жер бетіндегі және жер астындағы қатынас жолдарын байлау
бірнеше жұмыстан тұрады, олар:
-барлық сору жәңе айдау ұңғымаларды қажетті құбырлармен
байлау;
- айдамалау құбырларын –сорбция торабына және ерітінді даярлық жасайтын
желісіне жинақтаулы;
- сорғыш ұңғымаларды батырма сораптар мен біріктіру;
- ұңғымалардың өнімділігі мен қабылдағыштығын анықтау үшін әрбір
технологиялық ұңғымаға, сондай-ақ негізгі сорғыш және құйғыш желісіне
расходомер орнатуы;
- ЛЭП, тас жол, өткел жолдарын және де басқа ішкі байланыстардың
салынуы.
Пайдалануға берілетін жана бүленнің барлық дайындық жұмыстарын аяқтап
болғаннан соң, пайдалануға дайын деген Акт жасалады. Бүленді ашыту
кезені актыны бекіткеннең соң басталады.
Бүленді ашыту дегеніміз –жерастында ерітінділеу әдісімен
металды қазымдауды қамтамасыз етуге кенді деңгейжиектердің геохимиялық
және гидрогеологиялық жағдайын жасауының уақтылы кезені. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.