Тайвань мәселесі туралы ақпарат
Кіріспе
I.тарау. 2000ж. Тайваньдағы биліктің ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы саясаттағы алғашқы қадамдары.
ІІ.тарау. ҚКП.ның төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі
III.тарау Вашингтон.Пекин.Тайбэй үштағанындағы қарым.қатынастар
IV.тарау. Тайвань бұғазындағы әскери.саяси ахуалдың жаңа реңі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
I.тарау. 2000ж. Тайваньдағы биліктің ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы саясаттағы алғашқы қадамдары.
ІІ.тарау. ҚКП.ның төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі
III.тарау Вашингтон.Пекин.Тайбэй үштағанындағы қарым.қатынастар
IV.тарау. Тайвань бұғазындағы әскери.саяси ахуалдың жаңа реңі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Бүгінгі таңдағы Вашингтон –Пекин-Тайбэй үштағанының қатынастары ерекше көңіл бөлуді талап етеді, өйткені олар тек қана аймақтаық қана емес, бүкіл дүниежүзілік тұрақтылыққа әсер етеді. 1894-1895ж.ж. жапон-қытай соғысы, Екінші дүниежүзілік соғыс және одан кейінгі азамат соғысы, соғыстан кейінгі әлемнің құрылуы және суық соғыс сияқты оқиғалармен байланысты тамыры американ-қытай қатынастарында жатқан Тайвань мәселесі қазіргі заманғы халықаралық қатынастар жүйесіндегі ең жарылғыш мәселелердің бірі. Бұл мәселені шешу үшін Қытай еш уақытта күш қолданудан бас тартқан емес және айнымайды да, мұндай болған жағдайада бұл мәселе ядролық қаруды қолдануды жоққа шығармайтын әлемдегі ең мықты және халық саны ең көп мемлекеттердің арасында соғыс туғызуы мүмкін.
ХХ ғасырдың басталуы осы үштағандағы биліктің ауысуымен тұспа-тұс келді. Тайваньда Чэнь Шуйбянь бастаған «Тайваньның тәуелсіздігін» ұран еткен оппозициялық партияның елу жыл билеген Гоминьданды ысырып биліке келуі және Қытайдағы Коммунистік Партияның «төртінші ұрпағының» ауысуы да Тайвань шығанағы арасындағы қатынастардың жаңа арнаға бет алғандығын көрсетеді. АҚШ-тағы Буш әкімшілігінің орнығуы да бұл мәселеге жаңа рең беруде. ДПП-ның билікке келгеннен кейінгі саяси сахнадағы алғашқы қадамдарынан-ақ оның «Тайваньның тәуелсіздігі» жолынан оңайлықпен таймайтындығын көруге болады. Қытай басшылығынынң төртінші ұрпағы да өзінің Тайваньға деген ұстанымын қатайтты.
ҚКП-ның айтуынша конституцияны қайта жасау арқылы Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның жікшілдік қызметін ушықтыру Тайвань бұғазы ауданында елеулі дағдарысқа ұрындыратыны сөзсіз және Азия-Тынық мұхиты аралығында бейбітшілік пен тұрақтылыққа зиянын тигізеді. Демек Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның қызыметіне қарсы тұру және оны тыю осы кезеңдегі Тайваньға қатысты саясаттың аса маңызды және түбегейлі міндеті.
Чэнь Шуйбянь бастаған сепаратистерге қарсы күрес, бұл Тайвань бұғазы жағалаулары арасындағы бейбітшілікті жақтаған немесе оған қарсы болу таңдауларының арасындағы елеулі ұстасу, бұл жағалауаралық қатынастарының болашағын дамыту немесе күйрету жолындағы таңдаулар арасындағы елеулі ұстасу, бұл Тайвань бұғазының екі жағалауындағы отандастардың түбегейлі мүдделерінің пайдасы немесе залалы үшін әрекет ететін күштер арасында елеулі ұстасу. Чэнь Шуйбянь қасарыса ұсынған Тайванның тәуелсіздігін көздейтін радикалды бағыт Тайвань аралы мен Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы жанжалды ахуалды туғызды, мұның өзі Тайвань қоғамына қасірет-қайғы ғана төндіреді. Тарихи дамудың барысына 1,3 миллиард қытай халқының еркі мен мақсат-мүддесіне қарсы жүретін адам сөзсіз сәтсіздікке ұшырайды.
ХХ ғасырдың басталуы осы үштағандағы биліктің ауысуымен тұспа-тұс келді. Тайваньда Чэнь Шуйбянь бастаған «Тайваньның тәуелсіздігін» ұран еткен оппозициялық партияның елу жыл билеген Гоминьданды ысырып биліке келуі және Қытайдағы Коммунистік Партияның «төртінші ұрпағының» ауысуы да Тайвань шығанағы арасындағы қатынастардың жаңа арнаға бет алғандығын көрсетеді. АҚШ-тағы Буш әкімшілігінің орнығуы да бұл мәселеге жаңа рең беруде. ДПП-ның билікке келгеннен кейінгі саяси сахнадағы алғашқы қадамдарынан-ақ оның «Тайваньның тәуелсіздігі» жолынан оңайлықпен таймайтындығын көруге болады. Қытай басшылығынынң төртінші ұрпағы да өзінің Тайваньға деген ұстанымын қатайтты.
ҚКП-ның айтуынша конституцияны қайта жасау арқылы Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның жікшілдік қызметін ушықтыру Тайвань бұғазы ауданында елеулі дағдарысқа ұрындыратыны сөзсіз және Азия-Тынық мұхиты аралығында бейбітшілік пен тұрақтылыққа зиянын тигізеді. Демек Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның қызыметіне қарсы тұру және оны тыю осы кезеңдегі Тайваньға қатысты саясаттың аса маңызды және түбегейлі міндеті.
Чэнь Шуйбянь бастаған сепаратистерге қарсы күрес, бұл Тайвань бұғазы жағалаулары арасындағы бейбітшілікті жақтаған немесе оған қарсы болу таңдауларының арасындағы елеулі ұстасу, бұл жағалауаралық қатынастарының болашағын дамыту немесе күйрету жолындағы таңдаулар арасындағы елеулі ұстасу, бұл Тайвань бұғазының екі жағалауындағы отандастардың түбегейлі мүдделерінің пайдасы немесе залалы үшін әрекет ететін күштер арасында елеулі ұстасу. Чэнь Шуйбянь қасарыса ұсынған Тайванның тәуелсіздігін көздейтін радикалды бағыт Тайвань аралы мен Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы жанжалды ахуалды туғызды, мұның өзі Тайвань қоғамына қасірет-қайғы ғана төндіреді. Тарихи дамудың барысына 1,3 миллиард қытай халқының еркі мен мақсат-мүддесіне қарсы жүретін адам сөзсіз сәтсіздікке ұшырайды.
1. ҚКП ОК мен ҚХР Мемкеңесінің Тайвань істері жөніндегі кеңсесінің Чэнь Шуйбяньның Ұлттың қосылуын және «Ұлттық бірігу бағдарламасын» іске асыру кеңесінің қызметін тоқтатуына байланысты мәлімдемесі. Қазақстандағы ҚХР елшілігі ұсынған.
2. Л. Гудошников, Э.Батчаев «Президентские выборы 2000 года на Тайване»//Проблемы дальнего востока №5, 2000, 44-51б.
3. А. Давыдов «Китай в современной внешнеполитической стратегии США»// Проблемы дальнего востока №3, 2005, 44-60б.
4. А.Ларин «Почему Гоминьдан проиграл президентские выборы?»// Проблемы дальнего востока №4, 2000, 52-57б.
5. Г. Зиновьев «Отношения в треугольнике Вашингтон-Пекин-Тайбэй: политические аспекты»// Проблемы дальнего востока №2, 2004, 30-45б.
6. Л. Гудошников «Новая ревизия конституции на Тайване»// Проблемы дальнего востока №6, 2000, 49-55б.
7. П. Каменнов «Военная политика КНР и ее тайваньский аспект»// Проблемы дальнего востока №6, 2005, 15-29б.
8. В.Павлов «Если завтра война»//Континент 2004, 7-10б.
9. В. Кашин «Новые нюансы в военно-политической ситуации в Тайваньском проливе»// Проблемы дальнего востока №1, 2005, 13-19б.
10. М. Лаумулин «Крадущийся дракон, парящий орлан»// Континент 16-29 октября, 2002, 34-36б.
11. В. Михеев «Глобализирующийся Китай»//Континент 2004, 2-9б.
12. Г. Зиновьев «Тайваньский вопрос и история формирования нормативной базы американо-китайских отношений»// Проблемы дальнего востока №2, 2003, 6-19б.
13. К. Сыроежкин «Тайваньская дилемма»// Континент 23марта-5 апреля, 2005, 14-17б.
14. А. Ларин «Тайваньский сепаратизм вне закона»// Азия и Африка сегодня №7, 2005, 8-14б.
15. Шин-И Фу «Перспективы развития трехсторонних отношений Европейского союза, КНР и Тайваня» Алматы-Тайбэй 2003.
16. Г. Зиновьев «Четвертое поколение китайского руководства и тайваньский вопрос»// Азия и Африка сегодня.№6, 2005.
17. Карибджанов Е.С, Карибджанова А.С. «Модели экономического развития стран Юго-восточной Азии» Алматы 2000.
18. Малевич И.А. «Внимание Китай» Минск.Москва.Харвест 2001.
19. Борисов А.Б. «Внутренняя и внешняя политика Китая» Москва 1982.
20. Болятко А. «Зона Тайваня в недавном прошлом и наши дни»// Азия и Африка сегодня №4, 2004, 47-51б.
21. А.Ларин. «Почему Гоминьдан проиграл президентские выборы?»// Проблемы дальнего востока №4, 2000, 52-57б.
Электронды баспасөз:
Данные агентства//Официальный сайт «KZ today-2005»
«Жэньминь жи бао»күнделікті баспасөздің интернет беттерінен
«Синьхуа» агенттігінің интернет беттерінен
2. Л. Гудошников, Э.Батчаев «Президентские выборы 2000 года на Тайване»//Проблемы дальнего востока №5, 2000, 44-51б.
3. А. Давыдов «Китай в современной внешнеполитической стратегии США»// Проблемы дальнего востока №3, 2005, 44-60б.
4. А.Ларин «Почему Гоминьдан проиграл президентские выборы?»// Проблемы дальнего востока №4, 2000, 52-57б.
5. Г. Зиновьев «Отношения в треугольнике Вашингтон-Пекин-Тайбэй: политические аспекты»// Проблемы дальнего востока №2, 2004, 30-45б.
6. Л. Гудошников «Новая ревизия конституции на Тайване»// Проблемы дальнего востока №6, 2000, 49-55б.
7. П. Каменнов «Военная политика КНР и ее тайваньский аспект»// Проблемы дальнего востока №6, 2005, 15-29б.
8. В.Павлов «Если завтра война»//Континент 2004, 7-10б.
9. В. Кашин «Новые нюансы в военно-политической ситуации в Тайваньском проливе»// Проблемы дальнего востока №1, 2005, 13-19б.
10. М. Лаумулин «Крадущийся дракон, парящий орлан»// Континент 16-29 октября, 2002, 34-36б.
11. В. Михеев «Глобализирующийся Китай»//Континент 2004, 2-9б.
12. Г. Зиновьев «Тайваньский вопрос и история формирования нормативной базы американо-китайских отношений»// Проблемы дальнего востока №2, 2003, 6-19б.
13. К. Сыроежкин «Тайваньская дилемма»// Континент 23марта-5 апреля, 2005, 14-17б.
14. А. Ларин «Тайваньский сепаратизм вне закона»// Азия и Африка сегодня №7, 2005, 8-14б.
15. Шин-И Фу «Перспективы развития трехсторонних отношений Европейского союза, КНР и Тайваня» Алматы-Тайбэй 2003.
16. Г. Зиновьев «Четвертое поколение китайского руководства и тайваньский вопрос»// Азия и Африка сегодня.№6, 2005.
17. Карибджанов Е.С, Карибджанова А.С. «Модели экономического развития стран Юго-восточной Азии» Алматы 2000.
18. Малевич И.А. «Внимание Китай» Минск.Москва.Харвест 2001.
19. Борисов А.Б. «Внутренняя и внешняя политика Китая» Москва 1982.
20. Болятко А. «Зона Тайваня в недавном прошлом и наши дни»// Азия и Африка сегодня №4, 2004, 47-51б.
21. А.Ларин. «Почему Гоминьдан проиграл президентские выборы?»// Проблемы дальнего востока №4, 2000, 52-57б.
Электронды баспасөз:
Данные агентства//Официальный сайт «KZ today-2005»
«Жэньминь жи бао»күнделікті баспасөздің интернет беттерінен
«Синьхуа» агенттігінің интернет беттерінен
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе
Бүгінгі таңдағы Вашингтон –Пекин-Тайбэй үштағанының қатынастары
ерекше көңіл бөлуді талап етеді, өйткені олар тек қана аймақтаық қана емес,
бүкіл дүниежүзілік тұрақтылыққа әсер етеді. 1894-1895ж.ж. жапон-қытай
соғысы, Екінші дүниежүзілік соғыс және одан кейінгі азамат соғысы, соғыстан
кейінгі әлемнің құрылуы және суық соғыс сияқты оқиғалармен байланысты
тамыры американ-қытай қатынастарында жатқан Тайвань мәселесі қазіргі
заманғы халықаралық қатынастар жүйесіндегі ең жарылғыш мәселелердің бірі.
Бұл мәселені шешу үшін Қытай еш уақытта күш қолданудан бас тартқан емес
және айнымайды да, мұндай болған жағдайада бұл мәселе ядролық қаруды
қолдануды жоққа шығармайтын әлемдегі ең мықты және халық саны ең көп
мемлекеттердің арасында соғыс туғызуы мүмкін.
ХХ ғасырдың басталуы осы үштағандағы биліктің ауысуымен тұспа-тұс
келді. Тайваньда Чэнь Шуйбянь бастаған Тайваньның тәуелсіздігін ұран
еткен оппозициялық партияның елу жыл билеген Гоминьданды ысырып биліке
келуі және Қытайдағы Коммунистік Партияның төртінші ұрпағының ауысуы да
Тайвань шығанағы арасындағы қатынастардың жаңа арнаға бет алғандығын
көрсетеді. АҚШ-тағы Буш әкімшілігінің орнығуы да бұл мәселеге жаңа рең
беруде. ДПП-ның билікке келгеннен кейінгі саяси сахнадағы алғашқы
қадамдарынан-ақ оның Тайваньның тәуелсіздігі жолынан оңайлықпен
таймайтындығын көруге болады. Қытай басшылығынынң төртінші ұрпағы да өзінің
Тайваньға деген ұстанымын қатайтты.
ҚКП-ның айтуынша конституцияны қайта жасау арқылы Тайваньның құқықтық
тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның жікшілдік қызметін ушықтыру
Тайвань бұғазы ауданында елеулі дағдарысқа ұрындыратыны сөзсіз және Азия-
Тынық мұхиты аралығында бейбітшілік пен тұрақтылыққа зиянын тигізеді. Демек
Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның қызыметіне
қарсы тұру және оны тыю осы кезеңдегі Тайваньға қатысты саясаттың аса
маңызды және түбегейлі міндеті.
Чэнь Шуйбянь бастаған сепаратистерге қарсы күрес, бұл Тайвань бұғазы
жағалаулары арасындағы бейбітшілікті жақтаған немесе оған қарсы болу
таңдауларының арасындағы елеулі ұстасу, бұл жағалауаралық қатынастарының
болашағын дамыту немесе күйрету жолындағы таңдаулар арасындағы елеулі
ұстасу, бұл Тайвань бұғазының екі жағалауындағы отандастардың түбегейлі
мүдделерінің пайдасы немесе залалы үшін әрекет ететін күштер арасында
елеулі ұстасу. Чэнь Шуйбянь қасарыса ұсынған Тайванның тәуелсіздігін
көздейтін радикалды бағыт Тайвань аралы мен Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасындағы жанжалды ахуалды туғызды, мұның өзі Тайвань қоғамына қасірет-
қайғы ғана төндіреді. Тарихи дамудың барысына 1,3 миллиард қытай халқының
еркі мен мақсат-мүддесіне қарсы жүретін адам сөзсіз сәтсіздікке ұшырайды.
Қытай бейбіт жолымен қосылуын жүзеге асыру және ұлан-ғайыр қайта
өрлеуіне қол жеткізу Қытайда және оның шекарасынан тыс жерлерде тұратын
барлық қытайлықтар, соның ішінде Тайваньньдағы қытайлықтар үшін да сын
болмақ. ҚХР кез келген жағдайда Тайваньдағы отандастардың мүдделерін есте
ұстай отырып, өздерін олардың орнына қоюға және де олардың заңды құқықтары
мен мүдделерін барлық әдістермен қорғауға әзір. Барынша шынайлық таныта
және барынша күш-жігер жұмсай отырып, ҚХР Тайваньдағы отандастарымен бірге
жағалауаралық қатынастарының бейбіт жолмен және тұрақты дамуын сақтауға
жәрдемдесуге әзір, сөйтіп, ҚХР-нің бейбіт жолына қосылуына қол жеткізеді.
Солай болса-дағы барлық түрдегі Тайвань тәуелсіздігіне үзілді-кесілді қарсы
және Тайвань сепаратистерінің кез келген себептермен немесе кез келген
әдістермен аралды ҚХР-нан бөліп алуына жол бермейді.
Тайвань мәселесінің өткірлігі оның Қытайдың өзінде үлкен дағдарыс
туғызу мүмкіндігінде. Дағдарыс нобайы өте анық: Тайваньның тәуелсіздікті
жариялауы-соғыс-Қытайға қарсы халықаралық санкциялар-экспорттық өндірістің
дағдарысы, шет ел капиталының кетуі-инфляция, тауарлы-шикізаттық тапшылық-
ВВП-ның төмендеуі-қоғамдық дағдарыс-ҚКП-ның ішкі дағдарысы т.б. Осылайша
Тайвань мәселесі ҚКП-ның ішкі саяси, экономикалық стратегиясында және ҚКП-
ның партия ретінде өмір сүруінің маңызды астарына айналып отыр.
Қазірдің өзінде Тайвань факторы Қытайдағы жаппай қарулану үрдісін
туғызуда. Тайваньға қарсы ауыртпалықсыз соғыс жүргізу үшін өзінің жоғарғы
дәлдік қару-жарақта тапшы екенін көріп отырған Қытай өз сенімін дәстүрлі
қарулану әдістеріне артуда. Негізінде Қытайдың Тайваньның қарулы күштерін
талқандайтын топтаманы құруға мүмкіншілігі бар, бірақ мұндай стратегия
қытайдың ұлы державаға айналу жоспарына қайшы келіп отыр. Қытай
басшылығының жаңа ұрпағы қайткен күнде де Тайваньның тәуелсіздігіне жол
бермейді, әйтпеген жағдайда ол өзінің саяси легитимдігін жоғалтумен қатар,
партияның консерваторлар қанаты тарапынан қатал сынға алынып, биліктен
айырылуы мүмкін.
Тайваньмен соғыста Қытай әскери-техникалық жақтан жеңіске жете алуы
мүмкін болғанымен, ол оның ауыр салдары мен соңғы онжылдықта реформалық
жолмен қол жеткізген барлық жетістіктерден айырылатынын әбден түсінеді.
Қытай басшылығы үшін берілген жағдайдан шығудың ең тиімді жолы Тайваньның
қазіргі статускво жағдайын барынша ұзақ уақыт сақтап тұру және оппозициялық
күштерді барынша қолдау, соның ішінде жақындағы 50 жыл ішінде тәуелсіздікті
жарияламауға уәде берген Гоминьданды қолдау.
Әрине Қытайдың Тайваньға қарсы күш қолдануының оның Қытай үшін ұтымсыз
әрекет екенін ескерген күнде де, мұндай жағдайдың болу мүмкіндігін жоққа
шығаруға болмайды. ХХІ ғасырдың ортасына қарай ұлы державаға айналуды
көздеп отырған және өзінің ұлттық мүддесін қорғау мақсатындағы Американың
Югославиядағы, Ауғаныстандағы, Ирактағы, Ресейдің Шешенстандағы
әрекеттеріне сүйене отырып параллелизм принципі негізінде Тайваньға қарсы
күш қолдануы мүмкін.
Соңғы кездегі Тайвань бұғазы жағалауларындағы бір-біріне бағытталған
зымырандар және Тайвань мен ҚХР-дың өз әскерлерін модернизациялауы бүкіл
дүние жүзін алаңдатып отыр.
Қалай болған жағдайда да Қытайдың әлемдік держава ретіндегі рөлі
Тайвань мәселесінің шешілуіне тікелей қатысты екені сөзсіз.
Диплом жұмысының мақсаты Тайваньдағы Чэнь Шуйбянь бастаған жаңа
әкімшіліктің билікке келгеннен кейінгі сыртқы саясаттағы бағыттарын
көрсету.
Диплом жұмысының алдына қойып отырған мақсаты: қысқа уақыттың ішінде
Тайвань мәселесі төңірегінде буырқанып өзгеріп жатқан саяси ойындарға шолу
жасап, осы мәселеге жан-жақты көзқараспен қарау.
Диплом жұмысын жазудағы міндеттер: 2000 жылы Тайваньда билікке келген
Чэнь Шуйбянь үкіметінің сыртқы саясатта жасаған қадамдары, ҚКП-ның төртінші
ұрпағы деп жүрген Ху Цзиньтао бастаған жаңа өкіметтің ұстанған саясаты және
Тайвань мәселесінің тууына бірден-бір себепші болған АҚШ үкіметінің
жүргізіп отырған саясатына объективті түрде баға беру.
Диплом жұмысын жазу барысында негізінен мерзімдік басылымдар пайдаланды:
Л. Гудошников, Э. Батчаев Президентские выборы 2000 года на Тайване
Азия и Африка сегодня №4, 2000. Бұл мақалада Тайваньдағы 2000ж.
президенттік сайлаудың барысы, Чэнь Шуйбяньның билікке жету жолы және
президент тағына отырғаннан кейінгі алғашқы саяси қадамдары туралы
жазылған; Г. Зиновьев Четвертое поколение китайского руководства и
тайваньский вопрос Азия и Африка сегодня.№6, 2005. Мақалада Ху Цзиньтао
бастаған ҚКП-ның жаңа әкімшілігінің Тайваньға қатысты ұстанып отырған
саясаты туралы баяндалады; Г. Зиновьев Отношения в треугольнике Вашингтон-
Пекин-Тайбэй: политические аспекты Проблемы дальнего востока №2, 2004.
Мақаланың басты тақырыбы АҚШ-ҚХР-Тайвань арасындағы қарым–қатынастардың
саяст астары және олардың Тайвань мәселесін шешуде отқаратын рөлі; Шин И-фу
Перспективы развития трехсторонних отношений Европейского союза, КНР и
Тайваня Алматы-Тайбэй 2003. Бұл кітапта Тайваньның қазіргі кездегі даму
барысы жайында толық мәлімет берілген, сонымен қатар Тайвань-АҚШ
қатынастары туралы да жазылған; П. Каменнов Военная политика КНР и ее
тайваньский аспект Пробемы дальнего востока №6, 2005. Мақала ҚХР
әскерінің қазіргі жағдайы және жүргізіліп отырған әскери реформалардың
Тайвань мәселесіне қатысы жайлы мағлұмат береді. В Кашин Новые нюансы в
военно-политической ситуации в Тайваньском проливе Бұл мақала Тайвань
бұғазындағы қазіргі кездегі әскери жағдайдың барысы және Тайвань мен
Қытайдың қарулануындағы жаңа жетістіктер туралы. Сонымен қатар, ҚКП ОК
мәлімдемелері де пайдаланды.
Диплом жұмысының ең алғашқы бетінде жоспары қарастырылған. Оның
келесі беттерінде кіріспе орналасқан. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі,
диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері, тақырыптың дерек көздері мен
тарихнамасы және диплом жұмысының құрылымы жазылған. Негізгі бөлім төрт
тараудан тұрады, бірінші тараудың аталуы 2000ж. Тайваньдағы биліктің
ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы саясаттағы алғашқы қадамдары. Бұл
тарауда билікке келген жаңа үкіметтің билікке келу жолы мен сыртқы
саясаттағы алғашқы қадамдарына шолу жасалған. Екінші тарау ҚКП-ның
төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі деп аталады. Мұнда Қытай
басшылығының жаңа ұрпағының Тайвань мәселесіне қатысты ұстанған саясатына
талдау жасалған. Үшінші тарау Вашингтон-Пекин-Тайбэй үштағанының қарым-
қатынастары деп аталады, келесі Тайвань бұғазындағы әскери-саяси
ахуалдың жаңа реңі деп аталатын төртінші тарауда соңғы кездегі Тайвань
бұғазы аумағындағы саяси өзгерістерге байланысты әскери ахуалдың жаңа
сипатқа ие болғаны туралы жазылған.
I-тарау. 2000ж. Тайваньдағы биліктің ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы
саясаттағы алғашқы қадамдары.
2000 жыл Тайвань тарихында елеулі оқиғамен белгіленді: арал
тарихындағы екінші президенттік сайлауда жарты ғасыр билік құрған Гоминьдан
партиясы жеңіліске ұшырап, құрылғанына 15 жыл болған Демокраялық
Прогресивті Партияның өкілі-Чэнь Шуйбянь билік басына келді.
Алдымен осы оқиғаның негізгі себептерін айта кетсек. Көңіл бөлетін бір
жайт, осы реткі сайлауда ДПП өзінің электоратын елеулі түрде ұлғайта алды-
бұл реткі сайлауда бұрынғы 21% орнына оның өкіліне сайлаушылардың 39,3%
дауыс берді (Тайвань заңдарына сәйкес президенттілік дауыс берушілердің
көпшілігімен есептеліп, сайлаудың екінші кезеңі өткізілмейді), яғни ДПП-ның
жақтастары 18% өсті десек болады.[2] Мұндай танымалдылықтың себептері
бірнеше. Ең бастыларының бірі ретінде халықтың Гоминьданның саясатына
көңілі толмауы болып есептеледі. Ендігі бір себептің бірі Чэнь Шуйбяньның
сайлау алдындағы кампанияны сәтті өткізу болып табылады. Оның ең ұтымды
әрекеттерінің бірі болып, президенттік жарысқа өзінің серігі ретінде
тайваньдық демократиялық қозғалыстың көрнекті қызметкері-Люй Сюляньды
(Аннет Лу) тағайындауы болды. Сайлаудан кейін ол вице-президент болып
тағайындалып, Тайвань мен Қытай тарихындағы еркін дауыс беру жолымен мұндай
жоғарғы саяси қызметке ие болған алғашқы әйел адам болды. Сонымен қатар,
Чэнь Шуйбяньның Тайбэй әкімі ретіндегі қызметі көптеген жастардың көңілінен
шықты: Тайвань баспасөзінің қорытындысы бойынша Чэньды қолдаған
электораттың үштен бірі отыз жасқа толмаған жас сайлаушылар болды.
Чэнь Шуйбяньның женіске жетуі оның Тайваньның тәуелсіздігі мен оның
құрлықтық Қытаймен қарым-қатынасындағы өте сезімтал мәселелерде ұстанған
прагматикалық ұстанымына да байланысты. Сайлау кампаниясы барысында ол ДПП-
ның ең негізгі ұрандарының бірі-Тайваньның тәуелсіздігін талап етуді
біршама бәсеңдетті.
Сонымен қатар, ол сайлауда жеңіске жетсе, достық сапармен Пекинге
барып бейбіт келісімге қол қоюды ұсынды. Сайлау алдыда Пекин тарапынан
болған ДПП-ның тәуелсіздік жайлы идеясына қарсылықтың өсуіне қарамастан,
бұл Чэнь Шуйбяньның электоратын кеміткен жоқ, қайта керісінше, оның
жақтастарын бірге жұмылдыруына өз септігін тигізді.
Онымен қоса ДПП өзінің ескі амалын қолдануды да ұмытпады-ол
Гоминьданды қара-алтын саясатта, яғни қылмыстық әлеммен байланысы бар деп
және оның билік құрылымдарының парақорлығын әшкереледі.
Чэньнің сайлауалды бағдарламасында ол президент болған жағдайда,
Пекинге барып келіссөз жүргізуге дайын екендігі жайлы айтылған болатын.
Егер Пекин аралға соғыс ашпаған жағдайда Тайваньның тәуелсіздігін
жарияламауға уәде берді. Сайлауалды сұхбатта ол Тайваньның құрлықпен
қатынасы бес негізгі принципке негізделу керек деді:
1. Тайвань мен құрлық барлық мәселелерге байланысты, соның ішінде
саяси мәселелерге қатысты келіссөздер жүргізу керек.
2. Екі жағалау арасындағы қысымды бәсеңдетіп, өзара сенімді
арттыру үшін, барынша тез арада байланыс жолдарын орнату
қажет.
3. Өзара сенімділікті арттыру үшін барлық қарым-қатынастарда,
сонымен қатар әскери мәліметтермен алмасу қатынастарында
барынша ашықтықты ұстану қажет.
4. Ұлттық қауіпсіздіктің талабы бойынша, Тайвань белгілі бір
жағдайларда құрлықпен көліктік және сауда қатынастарын
орнатуға шешім қабылдайды.
5. Тайвань құрлықпен негізгі заң қыбылдап,бұл заң екі жақтың
өзара құрмет және теңдік бастамаларын сақтап, пайда болған
барлық мәселелерді БҰҰ-ның заңдарына сәйкес шешіп, бүкіл
әлемге ашық болуы қажет.[2]
Құрлықпен қарым-қатынастарының даму перпективаларын және ҚХР-дың
ұстанып отырған ымырасыз саясатын айта келе, Чэнь Шуйбянь мұндай
жағдай тек уақыт мәселесі, өйткені экономикалық даму барлық саяси
көзқарастарды өзгертеді. Тайваньдықтар,-деді ол,-ҚХР-дың
экономикасына 40млн. АҚШ долларын инвестициялады және екі жақтың сауда
айналымы 25 млрд. АҚШ долларына жетті. Жыл сайын арал мен құрлық
арасында 100 мыңдай адам сапар шегеді. Бұл жағдайда, тура қарым-
қатынастар сөзсіз өте қажет және екі жақтың Бүкіләлемдік Сауда
Ұйымына(БСҰ) мүше болуы мұндай қарым-қатынастардың орнауын
жылдамдатады.[2] Чэнь Гоминьданды сайлауалды мақсаттарында өз
азаматтарын ҚҰАӘ-нің аралға басып кіру қаупі бар деп қорқыту тәсілін
қолданғаны үшін айыптады.
Мұндай мүмкін қауіп мәселесін Чэнь Шуйбянь былай деп түсіндірді:
Біз демократиялық саяси құрылымымызды және 22млн. тайваньдықтардың
өмірі мен мүлкін қорғау үшін өзіміздің қорғану мүмкіншіліктерімізді
барынша қолдау керекпіз. Тайвань-бұл арал, сондықтан оның
мүмкіншіліктері әскери-теңіз, әскери-әуе күштері, және зымыранға қарсы
қорғаныс. Біз жоғарғы технологияларды қолданып, осы жүйелерді дамытып,
олардың өзара бірігуін жүзеге асыруымыз қажет. Тайвань мен құрлық
арасындағы қарама-қайшылықтар әскери күшті қолданбай, бейбіт жолмен
шешілу керек.
Жеңіске жеткен президенттің сайлауалды ұсыныстары да көпшілікте
қызығушылық туғызды. Ол өзінің болашақ іс-әрекеттерін ішкі саяси іс-
әрекеттерін де анықтаған болатын. 1987ж. қауіпті жағдайды алып
тастау бұл Тайвань азаматтарына саяси үрдіске ат салысуға мүмкіндік
беретін бірінші қадам дей келе, ол енді екінші қадам-бұл саяси
институттарды қайта құру деп бекітті. Чэнь Шуйбянь болашақта бір-
біріне салмақтас болатын және бірін-бірі қадағалап отыратын атқарушы,
заң шығарушы және сот биліктері анық бөлетін президенттік билеуді
орнатуға уәде берді. Бұл дегеніміз-бұрынғы суньятсендік билікті беске
бөлу саясаты(оған қосымша бақылау және емтихандық билік кіреді), енді
демократиялық мемлекеттердің көбінде қабылданған Монтескьенің үш
сатылы билігіне ауысады деген сөз. Мұндай жүйе ДПП-ның негізгі
ұранының бірі екндігі көпшілікке мәлім еді. Ары қарай өзінің келесі
ұстанымына сәйкес, Чэнь Шуйбянь парламентшілердің жалпы санын
қысқартып, Ұлттық жиналыс пен Заң шығарушы палатаны біріңғай
парламентке біріктіруді ұсынды. Осылай Чэнь өзін Тайваньда етек алған
Ұллтық жиналысқа жоғарғы парламенттік мәртебесін беру идеясының
жақтаушысы емес, бірпалаталық парламент жүйесін қолдаушысы екенін
білдірді. Чэньнің айтуы бойынша, Тайваньдағы орталық(яғни жалпы
тайваньдық) және жергілікті әкімшіліктердің міндеттері мен құқықтарын
дұрыс бөлмеу, олардың нәтиже бермеуіне алып келеді. Ол жеке кәсіп
саласын ұлғайтумен қатар, жергілікті әкімшілікке көбірек өзін-өзі
басқару құқын беруді ұсынды. Сондай-ақ Чэнь Шуйбянь ұйымдасқан қылмыс
пен парақорлықпен күресуге, қылмыстың билік органдарына енуіне кедергі
жасайтын заңдарды қабылдауға уәде берді.
Жеңіске жеткен кандидат өзінің сайлауалды сздерінде ДПП-бұл
белгілі бір этникалық топтың ғана партиясы емес, бүкіл
тайваньдықтардың патриясы екендігін ерекше атап өтті.
Енді Чэнь Шуйбяньның президент болғаннан кейінгі саясатының
негізгі бағыттарын анықтап көрелік. Ол өзінің сайлау алдында берген
уәделерінде тұрды ма?
Сөйтіп, 2000 жылдың 18 наурызында Гоминьдан өзінің елу жылдық
билігін бірінші рет жаңа саяси күшке берді. Билік басына ДПП-ның өкілі
Чэнь Шуйбянь келді. Ол өзінің аралдың құрлықтық Қытайға қосылуына
қарсы көзқарастарымен белгілі еді.
Алайда, бұл көзқарастың өте қауіпті екендігін ескерген ол,
қалыптасқан жағдайды одан әрі шиеленістіргісі келмей, сайлаудан бұрын
өзінің дауыс берушілеріне егер ол президент болған жағдайда
Тайваньның тәуелсіздігін жарияламауға уәде берген болатын.
2000ж. 20 мамырдағы инаугурациялық сөзінде айтылған Чэнь
Шуйбяньның бес жоғы Пекинді біраз тыныштандырды. Оның бес жоғы:
тәуелсіздікті жарияламау; мемлекеттің атын өзгертпеу; екі жағалаудың
арасындағы қарым-қатынастардың мемлекетаралық қатынастар екені туралы
жағдайды конституцияға енгізбеу; тәуелсіздік және бірігу
мәселелеріндегі статус-кво жағдайын өзгертетін референдум өткізбеу
және мемлекеттің бірігу бағдарламасына кедергі жасамау. Мүмкін оның
мұндай көзқарасына сол кездегі Мемлекеттік кеңестің қатал пайымдаулары
әсер еткен болуы керек. Чжу Жунцзи өзінің Тайваньдағы сайлау алдындағы
сөздерінде : Қытай Тайвань үшін қан төгуге дайын емес дейтіндер
тарихты нашар білетін болуы керек. Қытай Тайвань үшін қан төгуге
дайын деп айтқан болатын.[13]
Қалай болғанымен, шындық біраз өзгеше көрініс ала бастады.
Өзінің бірінші президенттік мерзімінде-ақ Чэнь Шуйбянь Пекиннің үлкен
наразылығын туғызған үш жағдай жасаған болатын.
2002 жылдың мамырында ол елде БДҰ мүше болу туралы референдум
өткізуге ниет білдірген еді. Бұл 2004ж. президенттік сайлаумен тұспа-
тұс келді.
2003ж. қыркүйек айында Чэнь Шуйбянь ендігі бір шу тудырған
тақырыпты, яғни елде жаңа конституция қабылдау тақырыбын көтерді. ДПП-
ның негізгі мақсаттары ретінде ол 2004ж. президенттік және парламентік
сайлауларда жеңіске жету, жаңа конституцияны жасап, оны 2006 жылға
дейін қабылдау деп бекітті.
Чэнь Шуйбяньның бұл ойлары жүзеге аспаса да, Қытай басшылығының
жаңа ұрпағын әбден мазалады. 2004ж Тайваньдағы жаңа президенттік
сайлауға екі жақ енді жаңа консенсуспен келді: Чэнь Шуйбянь
тәуелсіздікті жариялаудан бас тартқанымен, аралдың қауіпсіздік
мәселесіне қатысты референдум өткізуден бас тартқан жоқ; Пекин өз
кезегінде арал әкімшілігіне қарсы қорқыту ұстанымын біраз
жұмсартқанымен, аралға бағытталған зымырандарды алып кетуге уәде
берген жоқ.
2004ж. ортасында Чэнь Шуйбянь өзінің 1992 жылғы Гонконг
келісімдерін негізінде құрлықпен нақты болмаса да, екі жақтың
көңілінен шығатын және де болашақтағы келіссөздер мен кеңестердің
негізі болатын шешімге келуге дайын екендігін жариялады. Бұл шакыру
Пекинде қыбылданған ұқсайды.
2004ж. президенттік сайлауда Чэнь Шуйбянь тағы да жеңіске жетті.
Бұл реткі сайлауда оған дауыс берушілердің саны өткен сайлауға
қарағанда біршама артты деуге болады(сайлаушылардың қатысуы 80%, соның
ішінде Чэньге дауыс бергендер 50,1%).[13]
Чэнь Шуйбяньның бірінші мерзімінде Тайваньның экономикалық және
қоғамдық дамуының нәтижелері шамалы болғанын ескере отырып, оның екі
рет жеңіске жетуінің себептері неде?
Мұндай сәттілікті рационалды түрде бір ғана себеппен-яғни арал
тұрғындары ұрпағының ауысуы үрдісімен түсіндіруге болады. Жас ұрпақ
Тайвань бұғазының арғы бетіндегі қытайлықтармен қандай болса да
туысқандық қатынастардан және отан үшін деген сағыныштан алшақтаған
және тұрмыстары да құрлықтағы қандастарынан әлдеқайда жақсы. Сондықтан
да олар ҚХР-дың юрисдикциясын мойындап, Пекин еркіне тәуелді болғысы
келмейді, тіпті мейлі уәде етілгендей арал ерекше әкімшілік аудан
дәрежесін алып, үлкен автономиялық құқыққа ие болған күнде де.
Тайваньдық мәліметтер бойынша арал тұрғындарының 50% өздерін
қытайлықтар емес, тайваньдықтар деп есептейді. Сараптама бойынша
Тайвань тұрғындары мейлі уақытша компромистік жағдайда болса да,
статус-кво жағдайын қалайды екен. Мысалы 2004ж. Чжэнчжи университеті
телефон арқылы жүргізген сараптама мәліметтері бойынша: статус-квоны
сақтап қалуға(уақытша немесе әрқашанда) тұрғындардың 82,6% дауыс
берген. Ал тәуелсіздік үшін (қазір немесе болашақта) 22,1%, ал
құрлықпен бірігуге 13,3% дауыс берген.[14]
Тұрғындардың осындай көңіл-күйімен қанаттанған Чэнь Шуйбянь,
екінші мерзімге сайланғаннан кейін де өзінің бұрынғы бағытынан бірде
бір қадам алшақтамай, Пекиннің наразылығы мен үрейін тудырды. Өзінің
бұрынғы айтылған ойларын ары қарай дамыта отырып, ол өз жоспарына
референдум арқылы 2006-2008ж.ж. Тайваньды толық құқылы мемлекет
қылатын жаңа конституция қабылдауды енгізді.
Бірақ ол жаңа конституциянлық реформа құрамына ұлттық
суверинитет, мемлекеттік территория, бірігу және тәуелсіздікті
жариялау мәселелерін енгізбеуге уәде берді. Оның айтуы бойынша, жаңа
конституцияны жасағанда негізгі көңіл Тайваньға қазіргідей үш
тармақтық билік пе әлде бес тармақтық билік қажет пе, биліктің
президенттік пе әлде үкіметтік түрі қажет пе.., сияқты мәселелерге
бөлінеді. Алайда Тайвань президентінің мұндай шектелген көзқарасын
Пекинде аса сенімсіздікпен қабылдады.
Пекин Чэнь Шуйбяньды оның жүргізіп отырған сепаратистік саясаты
Тайвандағы тұрақсыздықты одан әрі күшейтіп, аралдың даму жағдайларын
нашарлатып, халықты алдап, Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы
қатынастарға үлкен зиян келтіреді деп айыптады.
Осылайша президент тағына отырғаннан кейін Чэнь Шуйбянь өзінің
жорғалаушы сепаратизм саясатын жүргізді. Жағдайдың өзіне жағымсыз
бағытта дамуын тоқтату мақсатымен пекин Тайбэйдің әрбір сепаратистік
қадамына қатал жауап беріп отырып, өзінің қажет болған жағдайда күш
қолдануға дайын екендігін ескертіп отырды. Фуцзянь провинциясында
орнатылған және жыл сайын көбейіп отырған 500 тарта зымырандар бұған
нақты дәлел бола алады.
Сондай-ақ Пекин Тайбэйге үлкен қысым жасап, оның халықаралық
аренада барынша оқшаулануына жағдай жасап отыр. 2002ж. Қытай Науру
Республикасымен, 2003ж.-Либериямен дипломатиялық қатынастар орнатты,
олардың Тайбэймен дип. қаынастары үзілді.Сол 2003ж. ҚХР ресми түрде
Тайваньды мойындаған Кирибатимен қатынастарын үзді.[14]
Сонымен қатар, Пекин Тайваньның бақылаушы ретінде Бүкіләлемдік
денсаулық сақтау ұйымына мүше болуына қарсы болды. Бұл тәуелсіз
мемелекеттер мүше бола алатын ұйымға Тайваньның енуі, Пекиннің
айтуынша, Тайвань сепаратизмін мойындау деген сөз.
Пекиннің қатаң бағытының ықпалы Чэнь Шуйбяньға қызыл сызықтан
өтуге ерік бермеді, бірақ оның қатерлі әдіс-әрекеттерінен бас тартуына және
сонымен қатар өзінің стратегиялық бағыттарын жеткілікті түрде айқындауына
мәжбүрлеуге жеткіліксіз болып табылды. Сондықтан ҚХР-да ұрпақ ауысуға
байланысты процесс барысында сепаратистік көңіл-күйдегі тайваньдық көсемдер
кез-келген уақытта шынайы сезімін жоғалтып және Тайвань тәуелсіздігін
қандай болмасын формада жариялап жібереді деген салмақты кауіп қатерлер
пайда болды. Осы кезде бұл қадамға белгілі бір заңдылық беру үшін, тіпті
ҚХР көзқарасы бойынша, тек заңдылықты байқату үшін референдум туралы Заң
және жаңа конституция пайдаланылады.
Пекиндегі ашу-ызаға қосымша себеп болған Тайваньда жер-жер класы
бойынша үлкен жылдамдық (6 М) пен ұшу биіктігі (24 км) жағынан айрықша
ерекшеленетін орта қашықтықтағы ракеталарды сынау өтіп жатыр[14] деген
пресса мәлеметтері болуы мүмкін. Әуе қорғанысы құралдары үшін байқала қоюы
қиын мұндай ракеталар, мысалы, Шанхайға дейін жетуі мүмкін және сонымен
қатар ол қарсыласты тоқтатын тиімді құрал ретінде қызмет ете алатын еді.
Бұл қалқан дайын болған кезде тайваньдық көсемдер түпкілікті тәуелсіздік
жағдайына қарай шешуші қадам жасайды деген болжамдар да айтылды. Атқарушы
палатаның төрағасы Ю Сикунь бұл ақпаратты жоққа шығарды. Ол Тайвань
Шанхайға жететін ракеталар жасаумен шұғылданбайды, тіпті Тайваньда мұндай
қаруды жасауға мүмкіндік те жоқ деп мәлімдеді, бірақ теориялық жоспарда
ол ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін Тайвань бұғазындағы үрей тепе-
теңдігін қолдауға шақырды.[14]
Осындай жағдайда Пекин сепаратистік іс-әрекеттерді тоқтату
мақсатында жаңа қадамдарды жасауға шешім қабылдады. Бірінші кезекте жаңа
конституцияны дайындау мәселесі қойылды, өйткені Тайваньның саяси көсемдері
түзетулерді оңай енгізген, материкте 1947 жылға дейін қабылданған әрекет
етуші конституцияға сенімсіздік туындады.
2004 жылы мамырда Англияда тұратын қытайлар тобы осында іс сапармен
келген Мемкеңес премьері Вэнь Цзябаоға Отанның бірігуі туралы Заңды
қабылдауға ұсыныс білдірді. Вень бұл ұсынысты көңіл қойып қарауға сөз
берді. Осыдан кейін жақын арадағы Халық өкілдерінің жалпықытайлық
мәжілісінің Тұрақты комитетінің сессиясында (желтоқсанда) жоба ретінде
қаралды. Ал 2005 ж. ХӨЖМ-нің сессиясында мемлекет ыдырауына қарсы әрекет
туралы Заң қабылданды. 2896 депутат иә деп дауыс берді, екеуі қалыс
қалды. Заң тез арада жеке кітапша ретінде басылып шықты.
Заң Тайвань мәселесі бойынша ҚХР ұстанымын айқын көрсетеді және
дамытады, және, нақтырақ айтқанда, күш көрсету акциясы үшін заңдық және
саяси базасын қалыптастырады.
Заңның 8-бабы ерекше көңіл бөлуге тұрады. Онда былай делінген:
Егер ыдыратқыш күштер – Тайвань тәуелсіздігінің жақтастары кез-
келген атауды бүркеніп, кез-келген әдісті қолданып, Тайваньды Қытайдан
шеттетуге қолдары жетсе; немесе Тайваньның бөлінуіне әкеліп соғатын ірі
оқиғалар болса; немесе бейбіт түрде бірігу мүмкіндігі толықтай жойылса –
мемлекет өзінің егемендігі мен территориялық тұтастығын қорғау үшін бейбіт
емес және басқа да қажетті шаралар қолданады.
9-бапта егер де соңғы аталған шараларды қолданған жағдайда мемлекет
тайваньдық азаматтар мен Тайваньда тұратын басқа да мемлекеттер
азаматтарының өмірлерін, дүние-мүлкін, басқа да заңдық құқтары мен
мүдделерін қорғауға және шығын болған жағдайда, оны толықтай орнына
келтіруге барлық күш-жігерін жұмсайтындығына сөз береді.[14]
Заңның мәтіні өте тыңғылықты, мұқият ойластырылған. Тайваньда және
әлемде жайлы қабылдануын қамтамасыз ету үшін көп нәрсе істелді. Кейбір
елдердегі қытай елшілері түсініктемелік әңгімелер өткізді. Қытай мамандары
былай деп түсіндірді: бейбіт емес құралдар міндетті түрде соғыс қимылдары
емес, бұл экономикалық санкциялар, ірі әскери жаттығулар, бөлек
блокадалар болуы мүмкін. Ыдыраушылыққа қарсы әрекет туралы Заң ешбір
жағдайда соғыс туралы заң, әскери мобилизация туралы бұйрық, соғыс жариялау
болып табылмайды.
2005 жылы майда Ыдырауға қарсы әрекет туралы Заң қабылданғаннан кейін
көп өтпей-ақ ҚХР басшылары Пекинге Гоминданьның көсемі Лянь Чжаньды шақырып
сенсациялық қадам жасады. Гоминдань - қазіргі уақытта Тайваньның негізгі
оппозициялық партиясы. 1949 жылға дейін Қытайдың басқарушы партиясы болды
және коммунистермен бітіспес азамат соғысын жүргізді. ҚХР төрағасы Ху
Цзинтаоның Лянь Чжаньмен кездесуі олардың бұғаз арқылы достастық
мәселесін, сенім мен теңқұқтық атмосфераны қалыптастыра отырып, түпкілікті
шешуге бағытталған ортақ ұмтылыстары болып табылады.
ІІ-тарау. ҚКП-ның төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі
2005 жылдардың бірінші айларында Тайван бұғазындағы оқиға күрт
динамикалық өзгеріске тап болды. ҚХРсы 2005 жылы 14 мамырда (БХӨЖ)
бүкілқытайлық халықтарының өкілдерінің жиынының сессиясында Пекиннің
әлемге зор мәнін және аралға тез әсерін тигізетін Мемлекеттің бөлінуіне
қарсы әрекет жайлы Заң қабылданды. Сонымен бірге оқиға біраз жерлерге
әсерін тигізді, ҚХРсына сәуірде және мамыр айында материктің ең үлкен екі
опазициялық партиялары, Тайван председателі Гоминьдан Лянь Чжаня және
Халыққа арналған партиялар (ХАП) Сун Чуюя жетекшілері шақырылды.
Тайвандық негізгі саясаткерлердің материктегі символдық және тарихи мәні
бар ресми кездесу жоғарғы қытай жетекшілермен, айтар болсақ ( КПК ОК)ның
бас секретары Ху Цзиньтаомен кездесу аралдың басқа жағалауларында
қытайлық қызба (китайская горяка)оқиғасы бұрқ етті.
Не себептен Тайван бұғазының екі жағалауындағы масштабты саяси
құлдыраудың себебін талқылап көрелік.
ЦК Қытайдың компартиясының төртінші пленумында, 2004 жылы қыркүйекте
он алтыншы сайлауында ең үздік үшінші ұрпақтың қытайдың жетекшісі Цзян
Цзэминь жоғары әскери посттың, Орталық әскери кеңесінің жетекшісі (ОӘК)
Ху Цзиньтаоны төртінші ұрпақтың басшысы, сонымен қатар ҚКП ОК бас
секретары, ҚХР жетекшісі және ОӘК жетекшісі, айтылған орындардың жетекшісі
етіп Цзян Цзэминь өз орнына сайлайды. 2005 жылы наурыз айында БХӨЖ
сессиясында толығымен бекітіледі. Осындай негізде келесі ұрпаққа билік
беру процессі 2002 жылы күзде ҚКПның он алтыншы съездінде формалды түрде
бекітілген.
Тарихи негізде Қытайдың әр жаңа көш басшысы өздерінің Тайванға
байланысты саяси жолдарына жаңа биліктер еңгізіп, өз есімдерімен
биліктерді байланыстырды. Мақсатқа сай келтірілген жағдайлар соңғы кезде
қытайлардың ішкі логикаларының өзіндік бір түсініктерін көрсетеді.
Мао Цзедун Қытайдағы азамат соғысынан қалған зардаптардан,
тайвандықтардың сұрақтарын бейбітшілік түрде шешу мүмкін емес деп ойлады.
Бірақта ол арал АҚШпен одақтас келісімде болған себептен елдерді қосуға
асыққан жоқ. 1978 жылдың желтоқсанындағы әйгілі ЦК ҚКП үшінші пленум
сайлауында Дэн Сяопиннің билікке келуі экономикалық реформаның ашылуы
Тайванға қатысты жаңа қатынастың өңделу кезеңіне сай келді және сонымен
қатар АҚШпен қарым қатынас тұрақталған уақытқа сәйкес келді. Жаңа Қытай
жетекшісі Мао Цзедунның тәжербиесіннен кеткен, қарама қайшылықтан кете
алмайтынын және бейбітшілік жолмен шешу керек екенін мойындады. Пекинде
американың әскери қолдауынсыз екі материктің бірігуіне Гоминьдан
ережесі қарсы келмейтінін есептеді. Тайбэй бас тартпайтын ұсыныс
құрастыру болып табылды. Мұндай ұсынысты Дэн Сяопинның Бір мемлекет-екі
жүйе концепциясы болды. 1979 жылдың 1 қаңтарында АҚШпен дипломатиялық
қатынасты орнату күн, БХӨЖ тұрақты комитеті Тайванда бірлестікті сыйлау
және оны өзгертпеу жайлы Тайвандық отандастарға үндеу жаряланды.
Бейбітшілік жолмен бірігу Бір мемлекет екі жүйе концепциясында Тайван
Пекиннің жоғарғы билігімен келісе отыра келесі талаптар қойылды:
автономияның жоғары деңгейде болуы, өздерінің қарулы күштерін сақтау,
аралдарды басқару сұрақтарына араласпау, социалды экономикалық жүйені
сақтап қалу,өмір сүру үлгісі, барлық тайвандық мүліктік құқықтар.[16]
Тайбэй ҚХР ынтасына қарсы жауап берді. Бірақ сонымен қатар адамдар
арасындағы қатынас байланыспады, экономикалық бірлестікті түйіндестіру
басталды. Сол уақыттағы сексенінші және тоқсаныншы жылдарда шет елдер
секілді Қытайдың жаңа президенті Ли Дэнхуей аралдағы билікті нығайтты,
себебі 1989 жылы көктемі мен жазында Тяньаньмэнь алаңындағы оқиғадан кейін
ҚХРда ішкі саясаттары ауыр қиыншылықтарға тап болды. Дэн Сяопин 90
жылдары Қытайдың саясат аренасында жоғары біліктілігімен қала отырып,
мемлекеттік биліктің бәрін келесі ұрпақтың жетекшісі Цзян Цзэминге
қалдырды. Ішкі саясаттың қиын кезеңінде билік басына келген жаңа жетекші
тайван бағытына сенімділігі болмады, өйткені бір мемлекет екі жүйе
Гонконг формуласына жеткен.
Біріншіден Ли Дэнхуэй Пекинмен құпиялы эмиссар арқылы негізін салушы
болды, өйткені бұғаз жағалауларының ара қатынастары ондаған жылдар дамыды.
1992 жылы тұрақсыз ымыралы келісім жалғыз Қытаймен қатынасы шыңына
жетті.
92 ж. Консенсусы тақырыбы әр уақытта да бұғаздың жағалаулар
арасындағы қатынасының шиеленісуін тез арада не жайлы екенін түсіндіру
керек еді. Тайбэемнің жалғыз Қытаймен принципін мойындап ҚХР бұғаз
жағалауларындағы ұйымдардың тікелей саяси және іс байланыстарын талқылау
керек болды. Жағалауда сол уақытта Тайванның Қытайға жататынын білсе де,
тек жалғыз Қытай бар заңды түрде ҚХП болып есептелетін, ал Тайван Қытайдың
бір бөлігі деген Пекинде айтылып тұжырымдалған берілген принципті мойындау
қиын болды. Тайбэйдің позициясының қорытындысы бұғаз жағалаулары жалғыз
Қытай принциптарын қолдасада, әр қайсысы жалғыз Қытаймен деген әр түрлі
түсінік береді және Қытай Халықтарының Республикасы деп санады, ал аралда
жалғыз Қытаймен принципі 1912жылы негізі құрылған Қытай Республикасы деп
түсінді, яғни тәуелсіздік бүкіл Қытайға кеңінен таралған, тек оған
Тайван, Пэнху, Цзиньмэнь және Мацзу оның юрисдикциясына қарайды. 1992
жылдың қазан қараша айларында Гонконгтегі келісім кезінде тайвандық
делегациялар жалғыз Қытай принципін қолдап, бірақ жалғыз Қытай
түсінігінің мазмұнын әр түрлі түрде талқылауды ұсынды. Қытай жағы
Гонкогке жауап бермей, ұсынысты қабылдады.
1992 жылы жеткен келісімнің әр түрлі талдаулары бар, ҚХР позциясы
бұл консенсус 92ж - бұғаз жақтарының жалғыз Қытай принципін
қабылдауды білдіреді. Чэнь Шуйбянь билікке келгенше Тайбэй әр жақ өз
бәтінше талқылайтын жалғыз Қытай принципімен келісе берілген
консенсусты талдаған, оппозицияға өткен Гоминьда берілген версияны
қолдауын жалғастыруда. Чэнь Шуйбянь 1992 жылдың әкімшілік позициясы
бұл екі жақ жалғыз Қытай принципін әр түрлі талдауды қолдауға келісті,
яғни ешқандай консенсус бұл жағдайда болмайды деп ұйғарды.[16] Не болса
да екі жақтық келісімі 1993 жылдың сәуірінде Сингапурде екі жақтың
уәкілдік ұйымдарының арасында тікелей келісімдерге жол ашты.
Бұл жағдай бұғаз жағалауларының арасындағы байланыстың дамуының биік
шыны болды, бірақ содан кейін ұзаққа созылмай олар тез басылды. Өйткені
аралдың халықаралық аренадағы өмірлік кеңістігі ұлғайды , бұған Ли
Дэнхуян барынша күшін салды, сол себептен ҚХР наразданушылығын білдірді.
Тайванның саяси өміріндегі демократиялық шарттарға байланыс сайлаушы тек
парламентшілерді ғана емес сонымен қатар президентті тікелей сайлауға
құқық алды, осыны пайдалана Ли Дэнхуэй олардың көңілдерін өзіне аударуға
тырысты. Шынында да түп тамыры тайвандық Ли Дэнхуэйдың ішкі арман осы
еді. Ол Гоминьдада конфорлизм арқылы өз карьерасын жасады. Қытайдың
жетекшілері Тайван мәселелерін қарастыруға 1993жылы ЦК басрқару
топтарының басшысы Цзянь Цзэминь келді. 90 шы жылдарда Дэн Сяопин
денсаулығына байланысты саяси өмірден кетті, сол себептен ел баслқару
бағытына Цзянь Цзэминь таңдалды. Пекиннің қалалық комитетінің секретары
Чэн Ситу және БХӨЖ ОК жетекшісі Цяо қарағанда үшінші ұрпақтың бұл көш
басшысының оппоненті біраз болды.
Цзянь Цзэминь екі қытайға немесе бір Қытай, бір Тайванға қарсы
тұруды яғни бір Қытайдың бірізділігіне бағынуды ұсынды, жағалаудағы
бұғаздар арасындағы қақтығыстың жағдайдың міндетті түрде тоқтатудың теңдей
жетістігі туралы келіссөз жүргізу, экономикалық айырбасты және қытайдыңең
жақсы салт дәстүрлерін күшейту екі жақ басшыларының қарым қатыныстық
сапарын болдырту. Ол Қытайлардың бір бірімен соғыспауын, Қытайлардың іс
әрекеттері өз ішінде шешуін айтып, бұғаз мәселесі жөніне өз пікірлерін
ортаға салуда, Тайваннан адамдар мен қызығушыларды шақырды.[2]
Дэн Сяопинның бір мемлекет екі жүйе теориясы қытайлықтардың көз
қарасын анықтайды, одақтасудың шешімі қандай болмақ деген. Одақтасу жолы
қалай жүргізілетіні сегіз сатыдан тұратынын түсіндірді. Тайванның
бірігуі жақын арада іске асатынын Дэн Сяопин концепциясында көрсетті. Тек
90жылдары ғана бұл іске аспайтынын белгілі болды. Цзянь Цзэминьнің сөзі
экономикалық келісімге жұмсалды. Бұл жаға бұғаздарының арасындағы қарым
қатынастың табысты болуына үлкен роль ойнады.
Тайвандықтар жағы бұған ешқандай жауап қайырмады. Цзянь Цзэминьнің
тайвандықтардың сұрағына артық жұмсақшылдық қарауын айыптады.
Ли Дэнхуэйдың 1995жылы маусымындағы АҚШ қа сапары жағдайды одан
бетер қиындатты. 1995-1996 жылдар Тайван аралығындағы ахуалы өте қатты
нашарлап кетті , сол үшінде тез арада АҚШтың араласуы керек еді. Екі
құрлық арасындағы мемлекетаралық келісім туралы Ли Дэнхуэйдың жариялауынан
кейін, 1999жылы жағдай тіпті шиеленісті. Бұдан кейін Пекин Тайваньмен
саясы қатынасты тоқтатты. 2000жылы президенттік сайлауға түскен
Демократиялық прогресивті партияның (ДПП) басшысы Чэнь Шуйбянь тайвандық
қытайдың бір бөлігі емес ретінде қарайтыны әлі күшінде екенін айтқаннан
кейін де, қатынастар жылымады.
2004 жылы 20 наурызындағы сайлауда осы президенттің жеңіске келуі
Пекиннің асыға күткен оқиға деп айту қиын. Оппозициялық партиялар мен
Пекин Қытай Республикасы конститутциясындағы өзгерістер аралға тәуелсіз
әкелетінен күдіктенді.
Кейіннен 2004 жылы мамырында ҚХРсының премьер министрі Вэнь Цзябао
шет елдердегі сапарында Қытай басшыларының отанға қосылудың заңын
қабылдауына ойлануда деп атап көрсетті. Сайлау маусымы жылы Пайваньда
парламентте желтоқсан сайлауымен бітті. Парламентте ДПП партия
көсемдерінің көп мөлшерде жоқтығы салдарынан Чэнь Шуйбянь өзін жақсы
көрсетті, бірақ оның жолы болмады. Парламент бақылауын оппозиционерлер өз
уысына алғанға қол жеткізді. Бүл президенттің реформалық жоспарына ауыр
соққы болып тиді. Әлеуметтік экономикалық жағдайда қалай болса,
конституцияның өзгерісіндегі қатынаста солай болды.
Президент пен ДПП конституциялық реформасының жылы жариалануы,
әскери саяси дағдарысқа немесе тәуелсіздік деп жарияланып отырған Тайвань
бұғазында соғыстың болуына әкеп соқтырады .
Конституциядағы өзгерістердің енгізуі билік пен оппозицияның
бірлігін талап етеді, сол үшін бірінші кезенде парламент депутатының
төртен үш дауысын жинау керек.
Аралды бірден парламенттік сайлаудан соң, Пекиннің дүрыс шешіміне
қарамастан, Қытайда наурыздың жылы болатын мемлекеттерді болу заңының
енгізілуі туралы айтылыды.
Көптеген бақылаушылар қытай меңгерумелерінің парламент сайлауында
партия билігінің жеңісінен сақтанды сондықтан тәуелсіздік жақтың жағдайын
дамытуға тиым салуда ілгері қадам жасап, және күш көрсетуге дейін дәлелдеп
отыр.
Деректерге сүйенсек, Ху Цзинытао бүкіл билікті, соның ішінде әскери
басшылықты, антисепаратистік заңды көздеген.
Бүл жол Тайвань бағытының Ху Цзиньтао бастаған Қытай жетекшылерының
төртыншы ұрпағы екенын дәлелдейды Тайван өзіне қамшы мен пряникты балайды
себебы Пекин қолындағы қамшы қаттырақ ұрады, әрі ұсынылған пряник те
тәттірек сезіледі.
2004 жылы мамырында ҚХР ның Тавань ісі жөніндегі Канцеляриясы осы
саясат туралы әдекваттіқ шешімін жасайды. Өтініш ҚХР ның АҚШ тан
қорықпайтынын және Чәнь Шуйбяннің сөзіне сенбейтінін, оның сертті
бұзғанын, сенымге немқұрайдылығын айтт.
Өтініште Тайвань басшыларының алдында екі жол бар. Біреуі
тәуелсіздік жолынан артқа шегіну, екі жақ Тайвнь бұғаздары Қытайға
жататыны және бұғазаралық қатынастық бекінуіне күш салу екінші жол
Қытайдан Тайваньды бөлып алудың сепаративтік іс әрекетін сақтауды
жалғастыру, әйтпесе отпен ойнағанды кезіктіреді.
Тайвань басшылары осы жолдың бірін таңдауы керек болды. Көнген
Тайваньға түрлі жеңілдіктердің жасалатындығына бейбітшілік пен
тұрақтылықтың дамуына, әскери өңірде сенімділік танытатындығында әр түрлі
қарым қатынасты нығайтуына, дүниежүзілік аренада аралдық өмірлік кеңеюіне
сөз берілді.[20]
Ослай болса, антисепаратистік заң Пекин қолындағы қамшы автор ойының
айтуынша Тайваньды тәуелсіздік жолына қарсы ескерту. Осы заңның ші бабында
былай деп айтылады.
Тайвань тәуелсіздігі үшін күресетін сепаратистік күштер Тайваньды
Қытайдан бөліп алудың кез келген жағдайда және біреудің атынан дәлелін
жасайды немесе бір өзгеріс болады, бейбіт жолмен біріктірудің толығымен
жойылуына мүмкіндік бар, мемлекет өз егемендыгымен шекарасының
біртұтастығын қорғауға ұмтылу керек сол үшын Қытай, егер арал өзін
тәуелсіз ретінде жарияласа, заңды түрде өз ойын күшпен іске асырмақшы.[16]
Бұл қандай ауыр қадам еді кейбір тайваньдықтар бұл заңнан әйтсе де
сескенеді.
1979 жылдан бастап Қытай басшыларының бейбітшілікті біріктіру шақыру
туралы өтініште, саяси құжаттарда, съездердегі сөздерде бірнеше рет
Пекиннің Тайвань үшін бірінші соғысы туралы шарты айтылды.
Қытай комментаторлары заңның негізгі бөлігі жариалауда емес, бұғаз
жағалауларының арасындағы келісімді дамыту жағдай туралы. Бұл заңды
әлемдік баспасөзде нашар қабылдады. Көптеген мемлекеттер Қытайдың
қауіптілігіне өз күндерін қосты.
Осындай жағдайда Қытай басшылары Тайвань оппозиционерлерінің
көшбасшысын шақырды. 2005 жылы наурыз айының аяғында Қытай заңына қарсы
демонстрация болып өтті, партия делегациясының басшылығымен көмекші
Гоминьдань Цзянь Бинкунь бірінші сапарын жасады. Ол Пекинде жоғары
дәрежеде жылы қарсы алынды. Кейіннен ірі оппозициялық партияның лидері Сун
Чунь екінші рет шақырылды.
Тайвань саясаткерлері көптеген қалалар мен тарихи орындарға қатысты,
отандастарымен кездесті, тікелей эфирде аты шулы ҚХР-ның жоғарғы оқу
орындарында сөйлейді. Қытай басшылары Ху Цзиньтаомен сұхбаттасу үшін
бәрін жасады, кілем төсеп қарсы алды.
Лянь Чжаньның сапары бірінші рет ерекше белгіленді. 2005 жылдың
ақпан айында Чэнь Шуйбянь мен Сун Чуньның кездесуі бірлескен өтінішке қол
қоюмен аяқталды. Бұл құжатта Чэнь Шуйбянь тағы да тәуілсіздікті болдырмау
сертін қайталады. Қытай Республикасының мемлекеттік статусына
бағынатындығын айтты. Лянь Чжаньның сапары жөнінде коммюникеде тікелей
келіссөздерді жаңарту, екі партия арасындағы түсінушілікті сақтау,
соғысуды тоқтату, бейбітшілік бітімге келу, әскери бөлімде сенімділік
арттыру, экономикалық қатынасты дамыту т.б. жарияланды.
Көш басшылардың сапары қытайларды қыздырды. Бірақ көш басшылар
айтқандарынан өзгеріп Тайвань қоғамының ішкі күресі әлсіреді және
талқыланды, антисепаратистік заң ұмыт болғанда ҚХР тайвандардың көз
алдында дәрежесін көтеріп алды және Пекин жеңіске жеткендей болды.
Қытай қызбасы Тайваньда да көп созылмады. 2005 жылы 14 мамырындағы
Халықтар ассемблиясының сайлануында оппозициялық партиялар онша өздерін
көрсете алмады. Олар не бәрі 6% дауыс жинаған, ең басты қарсыласы Тайвань
ынтымақтастығының кеңесі орын берді.[16]
Оппозиция көш басшылары Тайваньның ірі саяси қайраткерлерінің
материкке сапары қандай мағына береді? Көп уақыттар аралығында қақтығыстар
уақытша болса да, тоқтатылды. Жалпы алғанда Тайвань бұғазында қандай
жаңалық бар? Жақсы жаңалықтың бірі ретінде аралдағы конституция
өзгерісіндегі жоспар шиеленісте емес екендігін, ал нашар хабар ретінде
Пекин мен Тайбэй арасындағы қатынас өз жолын таппауында.
Тайвань оппозициянерлері консенсус-92ж негізге ала отырып Пекинмен
ортақ тілге келе алатындықтарын дәлелдеді. Барлығына белгілі Тайвань
бейбітшілік жолмен ҚХР құрамына кіруге келіспейді. Егер қытайға
біріктіруді әскери жолмен шешуге мүмкіндік туса, онда қандай жүйе
орнататынына кім кепіл. Қазіргі кездегі Дэнь Сяопиннің тайван бағытындағы
саясаты Мао Цзэдунның қайраткерлігінен -70% жақсы, ал 30%
қанағаттанарлық.[16]
Дэн Сяопин бір келіс сөздерінде ҚХРмен шешімді күшпен емес,
бейбітшілік шешуде серт берді. Дэнь Сяопинның Цзянь Цзэминьге қарағанда
теориялық мұралары шын болды. 90-шы жылдардың орта шегінде бір мемлекет
екі жүйе концепциясын аңсай бастады.
Ху Цзиньтао ҚХРның тарихында ең оңай жолмен келген басшының бірі
болды. Ол басшылықтың төртінші мұрагерін жасады. Осы төртінші ұрпаққа
қолынан тезірек шешім табу керек не болмаса келесі ұрпаққа беру керек.
Ху Цзиньтао бұрыннан қалған тайвань сұрағын шешпеуге келісім бере
алмайды. Сонымен бірге оның ең басты мәселесі өзіне дейінгі басшылардың
шеше алмаған көптеген мәселелерді шешу. Бірақ Тайвань мәселесін шешу өте
қиын.
Қытай басшылары экономикалық және саяси жағынан көлеңкеден әлемге
шығуына сенімді. Аралға қатысты саясат қаншалықты белсенді болатынын
келесі 2007 және 2008ж Тайванда өтетін парламенттік және президенттік
сайлаулардың қорытындысынан көруге болады.
Қорытынды ретінде ҚКП ОК мен Мем. кеңесінің Тайвань істері
жөніндегі кеңсесінің Чэнь Шуйбяньның Ұлттың қосылуын және Ұлттық бірігу
бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызметін тоқтатуына байланысты
мәлімдемесінен үзінді келтіруге болады:
2006 жылы 27 ақпанда Тайвань өкімет орындарының басшысы Чэнь Шуйбянь
Тайвань бұғазының екі жағалауы тұрғындарының және халықаралық
қоғамдастықтың табанды қарсылығына қарамастан Ұлттың қосылуын және Ұлттық
бірігу бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызыметін тоқтату туралы жария
етті. Чэнь Шуйбянь бұл орайда өзінің сөзінде тарату, күшін жою деген
сөздерді айтудан бойын аулақ салды, ал бұл сөздердің астарында Тайваньнның
тәуелсіздікке қол жеткізуінің нақты мақсаты жатқан еді.
Осындай қызыл сөздің қыздырмасы арқылы Чэнь Шуйбяньның Тайвань
тәуелсіздігі туралы ой-пиғылы баршаға мәлім болатын. Ол Ұллтың қосылуын
және Ұллтық бірігу бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызыметін тоқтату
арқылы Тайвань тәуелсіздікке қол жеткізу үдерісін шапшандатуға көрнеу
ұмтылды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бүгінгі таңдағы Вашингтон –Пекин-Тайбэй үштағанының қатынастары
ерекше көңіл бөлуді талап етеді, өйткені олар тек қана аймақтаық қана емес,
бүкіл дүниежүзілік тұрақтылыққа әсер етеді. 1894-1895ж.ж. жапон-қытай
соғысы, Екінші дүниежүзілік соғыс және одан кейінгі азамат соғысы, соғыстан
кейінгі әлемнің құрылуы және суық соғыс сияқты оқиғалармен байланысты
тамыры американ-қытай қатынастарында жатқан Тайвань мәселесі қазіргі
заманғы халықаралық қатынастар жүйесіндегі ең жарылғыш мәселелердің бірі.
Бұл мәселені шешу үшін Қытай еш уақытта күш қолданудан бас тартқан емес
және айнымайды да, мұндай болған жағдайада бұл мәселе ядролық қаруды
қолдануды жоққа шығармайтын әлемдегі ең мықты және халық саны ең көп
мемлекеттердің арасында соғыс туғызуы мүмкін.
ХХ ғасырдың басталуы осы үштағандағы биліктің ауысуымен тұспа-тұс
келді. Тайваньда Чэнь Шуйбянь бастаған Тайваньның тәуелсіздігін ұран
еткен оппозициялық партияның елу жыл билеген Гоминьданды ысырып биліке
келуі және Қытайдағы Коммунистік Партияның төртінші ұрпағының ауысуы да
Тайвань шығанағы арасындағы қатынастардың жаңа арнаға бет алғандығын
көрсетеді. АҚШ-тағы Буш әкімшілігінің орнығуы да бұл мәселеге жаңа рең
беруде. ДПП-ның билікке келгеннен кейінгі саяси сахнадағы алғашқы
қадамдарынан-ақ оның Тайваньның тәуелсіздігі жолынан оңайлықпен
таймайтындығын көруге болады. Қытай басшылығынынң төртінші ұрпағы да өзінің
Тайваньға деген ұстанымын қатайтты.
ҚКП-ның айтуынша конституцияны қайта жасау арқылы Тайваньның құқықтық
тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның жікшілдік қызметін ушықтыру
Тайвань бұғазы ауданында елеулі дағдарысқа ұрындыратыны сөзсіз және Азия-
Тынық мұхиты аралығында бейбітшілік пен тұрақтылыққа зиянын тигізеді. Демек
Тайваньның құқықтық тәуелсіздігіне бағытталған Чэнь Шубяньның қызыметіне
қарсы тұру және оны тыю осы кезеңдегі Тайваньға қатысты саясаттың аса
маңызды және түбегейлі міндеті.
Чэнь Шуйбянь бастаған сепаратистерге қарсы күрес, бұл Тайвань бұғазы
жағалаулары арасындағы бейбітшілікті жақтаған немесе оған қарсы болу
таңдауларының арасындағы елеулі ұстасу, бұл жағалауаралық қатынастарының
болашағын дамыту немесе күйрету жолындағы таңдаулар арасындағы елеулі
ұстасу, бұл Тайвань бұғазының екі жағалауындағы отандастардың түбегейлі
мүдделерінің пайдасы немесе залалы үшін әрекет ететін күштер арасында
елеулі ұстасу. Чэнь Шуйбянь қасарыса ұсынған Тайванның тәуелсіздігін
көздейтін радикалды бағыт Тайвань аралы мен Тайвань бұғазының екі жағалауы
арасындағы жанжалды ахуалды туғызды, мұның өзі Тайвань қоғамына қасірет-
қайғы ғана төндіреді. Тарихи дамудың барысына 1,3 миллиард қытай халқының
еркі мен мақсат-мүддесіне қарсы жүретін адам сөзсіз сәтсіздікке ұшырайды.
Қытай бейбіт жолымен қосылуын жүзеге асыру және ұлан-ғайыр қайта
өрлеуіне қол жеткізу Қытайда және оның шекарасынан тыс жерлерде тұратын
барлық қытайлықтар, соның ішінде Тайваньньдағы қытайлықтар үшін да сын
болмақ. ҚХР кез келген жағдайда Тайваньдағы отандастардың мүдделерін есте
ұстай отырып, өздерін олардың орнына қоюға және де олардың заңды құқықтары
мен мүдделерін барлық әдістермен қорғауға әзір. Барынша шынайлық таныта
және барынша күш-жігер жұмсай отырып, ҚХР Тайваньдағы отандастарымен бірге
жағалауаралық қатынастарының бейбіт жолмен және тұрақты дамуын сақтауға
жәрдемдесуге әзір, сөйтіп, ҚХР-нің бейбіт жолына қосылуына қол жеткізеді.
Солай болса-дағы барлық түрдегі Тайвань тәуелсіздігіне үзілді-кесілді қарсы
және Тайвань сепаратистерінің кез келген себептермен немесе кез келген
әдістермен аралды ҚХР-нан бөліп алуына жол бермейді.
Тайвань мәселесінің өткірлігі оның Қытайдың өзінде үлкен дағдарыс
туғызу мүмкіндігінде. Дағдарыс нобайы өте анық: Тайваньның тәуелсіздікті
жариялауы-соғыс-Қытайға қарсы халықаралық санкциялар-экспорттық өндірістің
дағдарысы, шет ел капиталының кетуі-инфляция, тауарлы-шикізаттық тапшылық-
ВВП-ның төмендеуі-қоғамдық дағдарыс-ҚКП-ның ішкі дағдарысы т.б. Осылайша
Тайвань мәселесі ҚКП-ның ішкі саяси, экономикалық стратегиясында және ҚКП-
ның партия ретінде өмір сүруінің маңызды астарына айналып отыр.
Қазірдің өзінде Тайвань факторы Қытайдағы жаппай қарулану үрдісін
туғызуда. Тайваньға қарсы ауыртпалықсыз соғыс жүргізу үшін өзінің жоғарғы
дәлдік қару-жарақта тапшы екенін көріп отырған Қытай өз сенімін дәстүрлі
қарулану әдістеріне артуда. Негізінде Қытайдың Тайваньның қарулы күштерін
талқандайтын топтаманы құруға мүмкіншілігі бар, бірақ мұндай стратегия
қытайдың ұлы державаға айналу жоспарына қайшы келіп отыр. Қытай
басшылығының жаңа ұрпағы қайткен күнде де Тайваньның тәуелсіздігіне жол
бермейді, әйтпеген жағдайда ол өзінің саяси легитимдігін жоғалтумен қатар,
партияның консерваторлар қанаты тарапынан қатал сынға алынып, биліктен
айырылуы мүмкін.
Тайваньмен соғыста Қытай әскери-техникалық жақтан жеңіске жете алуы
мүмкін болғанымен, ол оның ауыр салдары мен соңғы онжылдықта реформалық
жолмен қол жеткізген барлық жетістіктерден айырылатынын әбден түсінеді.
Қытай басшылығы үшін берілген жағдайдан шығудың ең тиімді жолы Тайваньның
қазіргі статускво жағдайын барынша ұзақ уақыт сақтап тұру және оппозициялық
күштерді барынша қолдау, соның ішінде жақындағы 50 жыл ішінде тәуелсіздікті
жарияламауға уәде берген Гоминьданды қолдау.
Әрине Қытайдың Тайваньға қарсы күш қолдануының оның Қытай үшін ұтымсыз
әрекет екенін ескерген күнде де, мұндай жағдайдың болу мүмкіндігін жоққа
шығаруға болмайды. ХХІ ғасырдың ортасына қарай ұлы державаға айналуды
көздеп отырған және өзінің ұлттық мүддесін қорғау мақсатындағы Американың
Югославиядағы, Ауғаныстандағы, Ирактағы, Ресейдің Шешенстандағы
әрекеттеріне сүйене отырып параллелизм принципі негізінде Тайваньға қарсы
күш қолдануы мүмкін.
Соңғы кездегі Тайвань бұғазы жағалауларындағы бір-біріне бағытталған
зымырандар және Тайвань мен ҚХР-дың өз әскерлерін модернизациялауы бүкіл
дүние жүзін алаңдатып отыр.
Қалай болған жағдайда да Қытайдың әлемдік держава ретіндегі рөлі
Тайвань мәселесінің шешілуіне тікелей қатысты екені сөзсіз.
Диплом жұмысының мақсаты Тайваньдағы Чэнь Шуйбянь бастаған жаңа
әкімшіліктің билікке келгеннен кейінгі сыртқы саясаттағы бағыттарын
көрсету.
Диплом жұмысының алдына қойып отырған мақсаты: қысқа уақыттың ішінде
Тайвань мәселесі төңірегінде буырқанып өзгеріп жатқан саяси ойындарға шолу
жасап, осы мәселеге жан-жақты көзқараспен қарау.
Диплом жұмысын жазудағы міндеттер: 2000 жылы Тайваньда билікке келген
Чэнь Шуйбянь үкіметінің сыртқы саясатта жасаған қадамдары, ҚКП-ның төртінші
ұрпағы деп жүрген Ху Цзиньтао бастаған жаңа өкіметтің ұстанған саясаты және
Тайвань мәселесінің тууына бірден-бір себепші болған АҚШ үкіметінің
жүргізіп отырған саясатына объективті түрде баға беру.
Диплом жұмысын жазу барысында негізінен мерзімдік басылымдар пайдаланды:
Л. Гудошников, Э. Батчаев Президентские выборы 2000 года на Тайване
Азия и Африка сегодня №4, 2000. Бұл мақалада Тайваньдағы 2000ж.
президенттік сайлаудың барысы, Чэнь Шуйбяньның билікке жету жолы және
президент тағына отырғаннан кейінгі алғашқы саяси қадамдары туралы
жазылған; Г. Зиновьев Четвертое поколение китайского руководства и
тайваньский вопрос Азия и Африка сегодня.№6, 2005. Мақалада Ху Цзиньтао
бастаған ҚКП-ның жаңа әкімшілігінің Тайваньға қатысты ұстанып отырған
саясаты туралы баяндалады; Г. Зиновьев Отношения в треугольнике Вашингтон-
Пекин-Тайбэй: политические аспекты Проблемы дальнего востока №2, 2004.
Мақаланың басты тақырыбы АҚШ-ҚХР-Тайвань арасындағы қарым–қатынастардың
саяст астары және олардың Тайвань мәселесін шешуде отқаратын рөлі; Шин И-фу
Перспективы развития трехсторонних отношений Европейского союза, КНР и
Тайваня Алматы-Тайбэй 2003. Бұл кітапта Тайваньның қазіргі кездегі даму
барысы жайында толық мәлімет берілген, сонымен қатар Тайвань-АҚШ
қатынастары туралы да жазылған; П. Каменнов Военная политика КНР и ее
тайваньский аспект Пробемы дальнего востока №6, 2005. Мақала ҚХР
әскерінің қазіргі жағдайы және жүргізіліп отырған әскери реформалардың
Тайвань мәселесіне қатысы жайлы мағлұмат береді. В Кашин Новые нюансы в
военно-политической ситуации в Тайваньском проливе Бұл мақала Тайвань
бұғазындағы қазіргі кездегі әскери жағдайдың барысы және Тайвань мен
Қытайдың қарулануындағы жаңа жетістіктер туралы. Сонымен қатар, ҚКП ОК
мәлімдемелері де пайдаланды.
Диплом жұмысының ең алғашқы бетінде жоспары қарастырылған. Оның
келесі беттерінде кіріспе орналасқан. Кіріспеде тақырыптың өзектілігі,
диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері, тақырыптың дерек көздері мен
тарихнамасы және диплом жұмысының құрылымы жазылған. Негізгі бөлім төрт
тараудан тұрады, бірінші тараудың аталуы 2000ж. Тайваньдағы биліктің
ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы саясаттағы алғашқы қадамдары. Бұл
тарауда билікке келген жаңа үкіметтің билікке келу жолы мен сыртқы
саясаттағы алғашқы қадамдарына шолу жасалған. Екінші тарау ҚКП-ның
төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі деп аталады. Мұнда Қытай
басшылығының жаңа ұрпағының Тайвань мәселесіне қатысты ұстанған саясатына
талдау жасалған. Үшінші тарау Вашингтон-Пекин-Тайбэй үштағанының қарым-
қатынастары деп аталады, келесі Тайвань бұғазындағы әскери-саяси
ахуалдың жаңа реңі деп аталатын төртінші тарауда соңғы кездегі Тайвань
бұғазы аумағындағы саяси өзгерістерге байланысты әскери ахуалдың жаңа
сипатқа ие болғаны туралы жазылған.
I-тарау. 2000ж. Тайваньдағы биліктің ауысуы және жаңа үкіметтің сыртқы
саясаттағы алғашқы қадамдары.
2000 жыл Тайвань тарихында елеулі оқиғамен белгіленді: арал
тарихындағы екінші президенттік сайлауда жарты ғасыр билік құрған Гоминьдан
партиясы жеңіліске ұшырап, құрылғанына 15 жыл болған Демокраялық
Прогресивті Партияның өкілі-Чэнь Шуйбянь билік басына келді.
Алдымен осы оқиғаның негізгі себептерін айта кетсек. Көңіл бөлетін бір
жайт, осы реткі сайлауда ДПП өзінің электоратын елеулі түрде ұлғайта алды-
бұл реткі сайлауда бұрынғы 21% орнына оның өкіліне сайлаушылардың 39,3%
дауыс берді (Тайвань заңдарына сәйкес президенттілік дауыс берушілердің
көпшілігімен есептеліп, сайлаудың екінші кезеңі өткізілмейді), яғни ДПП-ның
жақтастары 18% өсті десек болады.[2] Мұндай танымалдылықтың себептері
бірнеше. Ең бастыларының бірі ретінде халықтың Гоминьданның саясатына
көңілі толмауы болып есептеледі. Ендігі бір себептің бірі Чэнь Шуйбяньның
сайлау алдындағы кампанияны сәтті өткізу болып табылады. Оның ең ұтымды
әрекеттерінің бірі болып, президенттік жарысқа өзінің серігі ретінде
тайваньдық демократиялық қозғалыстың көрнекті қызметкері-Люй Сюляньды
(Аннет Лу) тағайындауы болды. Сайлаудан кейін ол вице-президент болып
тағайындалып, Тайвань мен Қытай тарихындағы еркін дауыс беру жолымен мұндай
жоғарғы саяси қызметке ие болған алғашқы әйел адам болды. Сонымен қатар,
Чэнь Шуйбяньның Тайбэй әкімі ретіндегі қызметі көптеген жастардың көңілінен
шықты: Тайвань баспасөзінің қорытындысы бойынша Чэньды қолдаған
электораттың үштен бірі отыз жасқа толмаған жас сайлаушылар болды.
Чэнь Шуйбяньның женіске жетуі оның Тайваньның тәуелсіздігі мен оның
құрлықтық Қытаймен қарым-қатынасындағы өте сезімтал мәселелерде ұстанған
прагматикалық ұстанымына да байланысты. Сайлау кампаниясы барысында ол ДПП-
ның ең негізгі ұрандарының бірі-Тайваньның тәуелсіздігін талап етуді
біршама бәсеңдетті.
Сонымен қатар, ол сайлауда жеңіске жетсе, достық сапармен Пекинге
барып бейбіт келісімге қол қоюды ұсынды. Сайлау алдыда Пекин тарапынан
болған ДПП-ның тәуелсіздік жайлы идеясына қарсылықтың өсуіне қарамастан,
бұл Чэнь Шуйбяньның электоратын кеміткен жоқ, қайта керісінше, оның
жақтастарын бірге жұмылдыруына өз септігін тигізді.
Онымен қоса ДПП өзінің ескі амалын қолдануды да ұмытпады-ол
Гоминьданды қара-алтын саясатта, яғни қылмыстық әлеммен байланысы бар деп
және оның билік құрылымдарының парақорлығын әшкереледі.
Чэньнің сайлауалды бағдарламасында ол президент болған жағдайда,
Пекинге барып келіссөз жүргізуге дайын екендігі жайлы айтылған болатын.
Егер Пекин аралға соғыс ашпаған жағдайда Тайваньның тәуелсіздігін
жарияламауға уәде берді. Сайлауалды сұхбатта ол Тайваньның құрлықпен
қатынасы бес негізгі принципке негізделу керек деді:
1. Тайвань мен құрлық барлық мәселелерге байланысты, соның ішінде
саяси мәселелерге қатысты келіссөздер жүргізу керек.
2. Екі жағалау арасындағы қысымды бәсеңдетіп, өзара сенімді
арттыру үшін, барынша тез арада байланыс жолдарын орнату
қажет.
3. Өзара сенімділікті арттыру үшін барлық қарым-қатынастарда,
сонымен қатар әскери мәліметтермен алмасу қатынастарында
барынша ашықтықты ұстану қажет.
4. Ұлттық қауіпсіздіктің талабы бойынша, Тайвань белгілі бір
жағдайларда құрлықпен көліктік және сауда қатынастарын
орнатуға шешім қабылдайды.
5. Тайвань құрлықпен негізгі заң қыбылдап,бұл заң екі жақтың
өзара құрмет және теңдік бастамаларын сақтап, пайда болған
барлық мәселелерді БҰҰ-ның заңдарына сәйкес шешіп, бүкіл
әлемге ашық болуы қажет.[2]
Құрлықпен қарым-қатынастарының даму перпективаларын және ҚХР-дың
ұстанып отырған ымырасыз саясатын айта келе, Чэнь Шуйбянь мұндай
жағдай тек уақыт мәселесі, өйткені экономикалық даму барлық саяси
көзқарастарды өзгертеді. Тайваньдықтар,-деді ол,-ҚХР-дың
экономикасына 40млн. АҚШ долларын инвестициялады және екі жақтың сауда
айналымы 25 млрд. АҚШ долларына жетті. Жыл сайын арал мен құрлық
арасында 100 мыңдай адам сапар шегеді. Бұл жағдайда, тура қарым-
қатынастар сөзсіз өте қажет және екі жақтың Бүкіләлемдік Сауда
Ұйымына(БСҰ) мүше болуы мұндай қарым-қатынастардың орнауын
жылдамдатады.[2] Чэнь Гоминьданды сайлауалды мақсаттарында өз
азаматтарын ҚҰАӘ-нің аралға басып кіру қаупі бар деп қорқыту тәсілін
қолданғаны үшін айыптады.
Мұндай мүмкін қауіп мәселесін Чэнь Шуйбянь былай деп түсіндірді:
Біз демократиялық саяси құрылымымызды және 22млн. тайваньдықтардың
өмірі мен мүлкін қорғау үшін өзіміздің қорғану мүмкіншіліктерімізді
барынша қолдау керекпіз. Тайвань-бұл арал, сондықтан оның
мүмкіншіліктері әскери-теңіз, әскери-әуе күштері, және зымыранға қарсы
қорғаныс. Біз жоғарғы технологияларды қолданып, осы жүйелерді дамытып,
олардың өзара бірігуін жүзеге асыруымыз қажет. Тайвань мен құрлық
арасындағы қарама-қайшылықтар әскери күшті қолданбай, бейбіт жолмен
шешілу керек.
Жеңіске жеткен президенттің сайлауалды ұсыныстары да көпшілікте
қызығушылық туғызды. Ол өзінің болашақ іс-әрекеттерін ішкі саяси іс-
әрекеттерін де анықтаған болатын. 1987ж. қауіпті жағдайды алып
тастау бұл Тайвань азаматтарына саяси үрдіске ат салысуға мүмкіндік
беретін бірінші қадам дей келе, ол енді екінші қадам-бұл саяси
институттарды қайта құру деп бекітті. Чэнь Шуйбянь болашақта бір-
біріне салмақтас болатын және бірін-бірі қадағалап отыратын атқарушы,
заң шығарушы және сот биліктері анық бөлетін президенттік билеуді
орнатуға уәде берді. Бұл дегеніміз-бұрынғы суньятсендік билікті беске
бөлу саясаты(оған қосымша бақылау және емтихандық билік кіреді), енді
демократиялық мемлекеттердің көбінде қабылданған Монтескьенің үш
сатылы билігіне ауысады деген сөз. Мұндай жүйе ДПП-ның негізгі
ұранының бірі екндігі көпшілікке мәлім еді. Ары қарай өзінің келесі
ұстанымына сәйкес, Чэнь Шуйбянь парламентшілердің жалпы санын
қысқартып, Ұлттық жиналыс пен Заң шығарушы палатаны біріңғай
парламентке біріктіруді ұсынды. Осылай Чэнь өзін Тайваньда етек алған
Ұллтық жиналысқа жоғарғы парламенттік мәртебесін беру идеясының
жақтаушысы емес, бірпалаталық парламент жүйесін қолдаушысы екенін
білдірді. Чэньнің айтуы бойынша, Тайваньдағы орталық(яғни жалпы
тайваньдық) және жергілікті әкімшіліктердің міндеттері мен құқықтарын
дұрыс бөлмеу, олардың нәтиже бермеуіне алып келеді. Ол жеке кәсіп
саласын ұлғайтумен қатар, жергілікті әкімшілікке көбірек өзін-өзі
басқару құқын беруді ұсынды. Сондай-ақ Чэнь Шуйбянь ұйымдасқан қылмыс
пен парақорлықпен күресуге, қылмыстың билік органдарына енуіне кедергі
жасайтын заңдарды қабылдауға уәде берді.
Жеңіске жеткен кандидат өзінің сайлауалды сздерінде ДПП-бұл
белгілі бір этникалық топтың ғана партиясы емес, бүкіл
тайваньдықтардың патриясы екендігін ерекше атап өтті.
Енді Чэнь Шуйбяньның президент болғаннан кейінгі саясатының
негізгі бағыттарын анықтап көрелік. Ол өзінің сайлау алдында берген
уәделерінде тұрды ма?
Сөйтіп, 2000 жылдың 18 наурызында Гоминьдан өзінің елу жылдық
билігін бірінші рет жаңа саяси күшке берді. Билік басына ДПП-ның өкілі
Чэнь Шуйбянь келді. Ол өзінің аралдың құрлықтық Қытайға қосылуына
қарсы көзқарастарымен белгілі еді.
Алайда, бұл көзқарастың өте қауіпті екендігін ескерген ол,
қалыптасқан жағдайды одан әрі шиеленістіргісі келмей, сайлаудан бұрын
өзінің дауыс берушілеріне егер ол президент болған жағдайда
Тайваньның тәуелсіздігін жарияламауға уәде берген болатын.
2000ж. 20 мамырдағы инаугурациялық сөзінде айтылған Чэнь
Шуйбяньның бес жоғы Пекинді біраз тыныштандырды. Оның бес жоғы:
тәуелсіздікті жарияламау; мемлекеттің атын өзгертпеу; екі жағалаудың
арасындағы қарым-қатынастардың мемлекетаралық қатынастар екені туралы
жағдайды конституцияға енгізбеу; тәуелсіздік және бірігу
мәселелеріндегі статус-кво жағдайын өзгертетін референдум өткізбеу
және мемлекеттің бірігу бағдарламасына кедергі жасамау. Мүмкін оның
мұндай көзқарасына сол кездегі Мемлекеттік кеңестің қатал пайымдаулары
әсер еткен болуы керек. Чжу Жунцзи өзінің Тайваньдағы сайлау алдындағы
сөздерінде : Қытай Тайвань үшін қан төгуге дайын емес дейтіндер
тарихты нашар білетін болуы керек. Қытай Тайвань үшін қан төгуге
дайын деп айтқан болатын.[13]
Қалай болғанымен, шындық біраз өзгеше көрініс ала бастады.
Өзінің бірінші президенттік мерзімінде-ақ Чэнь Шуйбянь Пекиннің үлкен
наразылығын туғызған үш жағдай жасаған болатын.
2002 жылдың мамырында ол елде БДҰ мүше болу туралы референдум
өткізуге ниет білдірген еді. Бұл 2004ж. президенттік сайлаумен тұспа-
тұс келді.
2003ж. қыркүйек айында Чэнь Шуйбянь ендігі бір шу тудырған
тақырыпты, яғни елде жаңа конституция қабылдау тақырыбын көтерді. ДПП-
ның негізгі мақсаттары ретінде ол 2004ж. президенттік және парламентік
сайлауларда жеңіске жету, жаңа конституцияны жасап, оны 2006 жылға
дейін қабылдау деп бекітті.
Чэнь Шуйбяньның бұл ойлары жүзеге аспаса да, Қытай басшылығының
жаңа ұрпағын әбден мазалады. 2004ж Тайваньдағы жаңа президенттік
сайлауға екі жақ енді жаңа консенсуспен келді: Чэнь Шуйбянь
тәуелсіздікті жариялаудан бас тартқанымен, аралдың қауіпсіздік
мәселесіне қатысты референдум өткізуден бас тартқан жоқ; Пекин өз
кезегінде арал әкімшілігіне қарсы қорқыту ұстанымын біраз
жұмсартқанымен, аралға бағытталған зымырандарды алып кетуге уәде
берген жоқ.
2004ж. ортасында Чэнь Шуйбянь өзінің 1992 жылғы Гонконг
келісімдерін негізінде құрлықпен нақты болмаса да, екі жақтың
көңілінен шығатын және де болашақтағы келіссөздер мен кеңестердің
негізі болатын шешімге келуге дайын екендігін жариялады. Бұл шакыру
Пекинде қыбылданған ұқсайды.
2004ж. президенттік сайлауда Чэнь Шуйбянь тағы да жеңіске жетті.
Бұл реткі сайлауда оған дауыс берушілердің саны өткен сайлауға
қарағанда біршама артты деуге болады(сайлаушылардың қатысуы 80%, соның
ішінде Чэньге дауыс бергендер 50,1%).[13]
Чэнь Шуйбяньның бірінші мерзімінде Тайваньның экономикалық және
қоғамдық дамуының нәтижелері шамалы болғанын ескере отырып, оның екі
рет жеңіске жетуінің себептері неде?
Мұндай сәттілікті рационалды түрде бір ғана себеппен-яғни арал
тұрғындары ұрпағының ауысуы үрдісімен түсіндіруге болады. Жас ұрпақ
Тайвань бұғазының арғы бетіндегі қытайлықтармен қандай болса да
туысқандық қатынастардан және отан үшін деген сағыныштан алшақтаған
және тұрмыстары да құрлықтағы қандастарынан әлдеқайда жақсы. Сондықтан
да олар ҚХР-дың юрисдикциясын мойындап, Пекин еркіне тәуелді болғысы
келмейді, тіпті мейлі уәде етілгендей арал ерекше әкімшілік аудан
дәрежесін алып, үлкен автономиялық құқыққа ие болған күнде де.
Тайваньдық мәліметтер бойынша арал тұрғындарының 50% өздерін
қытайлықтар емес, тайваньдықтар деп есептейді. Сараптама бойынша
Тайвань тұрғындары мейлі уақытша компромистік жағдайда болса да,
статус-кво жағдайын қалайды екен. Мысалы 2004ж. Чжэнчжи университеті
телефон арқылы жүргізген сараптама мәліметтері бойынша: статус-квоны
сақтап қалуға(уақытша немесе әрқашанда) тұрғындардың 82,6% дауыс
берген. Ал тәуелсіздік үшін (қазір немесе болашақта) 22,1%, ал
құрлықпен бірігуге 13,3% дауыс берген.[14]
Тұрғындардың осындай көңіл-күйімен қанаттанған Чэнь Шуйбянь,
екінші мерзімге сайланғаннан кейін де өзінің бұрынғы бағытынан бірде
бір қадам алшақтамай, Пекиннің наразылығы мен үрейін тудырды. Өзінің
бұрынғы айтылған ойларын ары қарай дамыта отырып, ол өз жоспарына
референдум арқылы 2006-2008ж.ж. Тайваньды толық құқылы мемлекет
қылатын жаңа конституция қабылдауды енгізді.
Бірақ ол жаңа конституциянлық реформа құрамына ұлттық
суверинитет, мемлекеттік территория, бірігу және тәуелсіздікті
жариялау мәселелерін енгізбеуге уәде берді. Оның айтуы бойынша, жаңа
конституцияны жасағанда негізгі көңіл Тайваньға қазіргідей үш
тармақтық билік пе әлде бес тармақтық билік қажет пе, биліктің
президенттік пе әлде үкіметтік түрі қажет пе.., сияқты мәселелерге
бөлінеді. Алайда Тайвань президентінің мұндай шектелген көзқарасын
Пекинде аса сенімсіздікпен қабылдады.
Пекин Чэнь Шуйбяньды оның жүргізіп отырған сепаратистік саясаты
Тайвандағы тұрақсыздықты одан әрі күшейтіп, аралдың даму жағдайларын
нашарлатып, халықты алдап, Тайвань бұғазының екі жағалауы арасындағы
қатынастарға үлкен зиян келтіреді деп айыптады.
Осылайша президент тағына отырғаннан кейін Чэнь Шуйбянь өзінің
жорғалаушы сепаратизм саясатын жүргізді. Жағдайдың өзіне жағымсыз
бағытта дамуын тоқтату мақсатымен пекин Тайбэйдің әрбір сепаратистік
қадамына қатал жауап беріп отырып, өзінің қажет болған жағдайда күш
қолдануға дайын екендігін ескертіп отырды. Фуцзянь провинциясында
орнатылған және жыл сайын көбейіп отырған 500 тарта зымырандар бұған
нақты дәлел бола алады.
Сондай-ақ Пекин Тайбэйге үлкен қысым жасап, оның халықаралық
аренада барынша оқшаулануына жағдай жасап отыр. 2002ж. Қытай Науру
Республикасымен, 2003ж.-Либериямен дипломатиялық қатынастар орнатты,
олардың Тайбэймен дип. қаынастары үзілді.Сол 2003ж. ҚХР ресми түрде
Тайваньды мойындаған Кирибатимен қатынастарын үзді.[14]
Сонымен қатар, Пекин Тайваньның бақылаушы ретінде Бүкіләлемдік
денсаулық сақтау ұйымына мүше болуына қарсы болды. Бұл тәуелсіз
мемелекеттер мүше бола алатын ұйымға Тайваньның енуі, Пекиннің
айтуынша, Тайвань сепаратизмін мойындау деген сөз.
Пекиннің қатаң бағытының ықпалы Чэнь Шуйбяньға қызыл сызықтан
өтуге ерік бермеді, бірақ оның қатерлі әдіс-әрекеттерінен бас тартуына және
сонымен қатар өзінің стратегиялық бағыттарын жеткілікті түрде айқындауына
мәжбүрлеуге жеткіліксіз болып табылды. Сондықтан ҚХР-да ұрпақ ауысуға
байланысты процесс барысында сепаратистік көңіл-күйдегі тайваньдық көсемдер
кез-келген уақытта шынайы сезімін жоғалтып және Тайвань тәуелсіздігін
қандай болмасын формада жариялап жібереді деген салмақты кауіп қатерлер
пайда болды. Осы кезде бұл қадамға белгілі бір заңдылық беру үшін, тіпті
ҚХР көзқарасы бойынша, тек заңдылықты байқату үшін референдум туралы Заң
және жаңа конституция пайдаланылады.
Пекиндегі ашу-ызаға қосымша себеп болған Тайваньда жер-жер класы
бойынша үлкен жылдамдық (6 М) пен ұшу биіктігі (24 км) жағынан айрықша
ерекшеленетін орта қашықтықтағы ракеталарды сынау өтіп жатыр[14] деген
пресса мәлеметтері болуы мүмкін. Әуе қорғанысы құралдары үшін байқала қоюы
қиын мұндай ракеталар, мысалы, Шанхайға дейін жетуі мүмкін және сонымен
қатар ол қарсыласты тоқтатын тиімді құрал ретінде қызмет ете алатын еді.
Бұл қалқан дайын болған кезде тайваньдық көсемдер түпкілікті тәуелсіздік
жағдайына қарай шешуші қадам жасайды деген болжамдар да айтылды. Атқарушы
палатаның төрағасы Ю Сикунь бұл ақпаратты жоққа шығарды. Ол Тайвань
Шанхайға жететін ракеталар жасаумен шұғылданбайды, тіпті Тайваньда мұндай
қаруды жасауға мүмкіндік те жоқ деп мәлімдеді, бірақ теориялық жоспарда
ол ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін Тайвань бұғазындағы үрей тепе-
теңдігін қолдауға шақырды.[14]
Осындай жағдайда Пекин сепаратистік іс-әрекеттерді тоқтату
мақсатында жаңа қадамдарды жасауға шешім қабылдады. Бірінші кезекте жаңа
конституцияны дайындау мәселесі қойылды, өйткені Тайваньның саяси көсемдері
түзетулерді оңай енгізген, материкте 1947 жылға дейін қабылданған әрекет
етуші конституцияға сенімсіздік туындады.
2004 жылы мамырда Англияда тұратын қытайлар тобы осында іс сапармен
келген Мемкеңес премьері Вэнь Цзябаоға Отанның бірігуі туралы Заңды
қабылдауға ұсыныс білдірді. Вень бұл ұсынысты көңіл қойып қарауға сөз
берді. Осыдан кейін жақын арадағы Халық өкілдерінің жалпықытайлық
мәжілісінің Тұрақты комитетінің сессиясында (желтоқсанда) жоба ретінде
қаралды. Ал 2005 ж. ХӨЖМ-нің сессиясында мемлекет ыдырауына қарсы әрекет
туралы Заң қабылданды. 2896 депутат иә деп дауыс берді, екеуі қалыс
қалды. Заң тез арада жеке кітапша ретінде басылып шықты.
Заң Тайвань мәселесі бойынша ҚХР ұстанымын айқын көрсетеді және
дамытады, және, нақтырақ айтқанда, күш көрсету акциясы үшін заңдық және
саяси базасын қалыптастырады.
Заңның 8-бабы ерекше көңіл бөлуге тұрады. Онда былай делінген:
Егер ыдыратқыш күштер – Тайвань тәуелсіздігінің жақтастары кез-
келген атауды бүркеніп, кез-келген әдісті қолданып, Тайваньды Қытайдан
шеттетуге қолдары жетсе; немесе Тайваньның бөлінуіне әкеліп соғатын ірі
оқиғалар болса; немесе бейбіт түрде бірігу мүмкіндігі толықтай жойылса –
мемлекет өзінің егемендігі мен территориялық тұтастығын қорғау үшін бейбіт
емес және басқа да қажетті шаралар қолданады.
9-бапта егер де соңғы аталған шараларды қолданған жағдайда мемлекет
тайваньдық азаматтар мен Тайваньда тұратын басқа да мемлекеттер
азаматтарының өмірлерін, дүние-мүлкін, басқа да заңдық құқтары мен
мүдделерін қорғауға және шығын болған жағдайда, оны толықтай орнына
келтіруге барлық күш-жігерін жұмсайтындығына сөз береді.[14]
Заңның мәтіні өте тыңғылықты, мұқият ойластырылған. Тайваньда және
әлемде жайлы қабылдануын қамтамасыз ету үшін көп нәрсе істелді. Кейбір
елдердегі қытай елшілері түсініктемелік әңгімелер өткізді. Қытай мамандары
былай деп түсіндірді: бейбіт емес құралдар міндетті түрде соғыс қимылдары
емес, бұл экономикалық санкциялар, ірі әскери жаттығулар, бөлек
блокадалар болуы мүмкін. Ыдыраушылыққа қарсы әрекет туралы Заң ешбір
жағдайда соғыс туралы заң, әскери мобилизация туралы бұйрық, соғыс жариялау
болып табылмайды.
2005 жылы майда Ыдырауға қарсы әрекет туралы Заң қабылданғаннан кейін
көп өтпей-ақ ҚХР басшылары Пекинге Гоминданьның көсемі Лянь Чжаньды шақырып
сенсациялық қадам жасады. Гоминдань - қазіргі уақытта Тайваньның негізгі
оппозициялық партиясы. 1949 жылға дейін Қытайдың басқарушы партиясы болды
және коммунистермен бітіспес азамат соғысын жүргізді. ҚХР төрағасы Ху
Цзинтаоның Лянь Чжаньмен кездесуі олардың бұғаз арқылы достастық
мәселесін, сенім мен теңқұқтық атмосфераны қалыптастыра отырып, түпкілікті
шешуге бағытталған ортақ ұмтылыстары болып табылады.
ІІ-тарау. ҚКП-ның төртінші ұрпағы және Тайвань мәселесі
2005 жылдардың бірінші айларында Тайван бұғазындағы оқиға күрт
динамикалық өзгеріске тап болды. ҚХРсы 2005 жылы 14 мамырда (БХӨЖ)
бүкілқытайлық халықтарының өкілдерінің жиынының сессиясында Пекиннің
әлемге зор мәнін және аралға тез әсерін тигізетін Мемлекеттің бөлінуіне
қарсы әрекет жайлы Заң қабылданды. Сонымен бірге оқиға біраз жерлерге
әсерін тигізді, ҚХРсына сәуірде және мамыр айында материктің ең үлкен екі
опазициялық партиялары, Тайван председателі Гоминьдан Лянь Чжаня және
Халыққа арналған партиялар (ХАП) Сун Чуюя жетекшілері шақырылды.
Тайвандық негізгі саясаткерлердің материктегі символдық және тарихи мәні
бар ресми кездесу жоғарғы қытай жетекшілермен, айтар болсақ ( КПК ОК)ның
бас секретары Ху Цзиньтаомен кездесу аралдың басқа жағалауларында
қытайлық қызба (китайская горяка)оқиғасы бұрқ етті.
Не себептен Тайван бұғазының екі жағалауындағы масштабты саяси
құлдыраудың себебін талқылап көрелік.
ЦК Қытайдың компартиясының төртінші пленумында, 2004 жылы қыркүйекте
он алтыншы сайлауында ең үздік үшінші ұрпақтың қытайдың жетекшісі Цзян
Цзэминь жоғары әскери посттың, Орталық әскери кеңесінің жетекшісі (ОӘК)
Ху Цзиньтаоны төртінші ұрпақтың басшысы, сонымен қатар ҚКП ОК бас
секретары, ҚХР жетекшісі және ОӘК жетекшісі, айтылған орындардың жетекшісі
етіп Цзян Цзэминь өз орнына сайлайды. 2005 жылы наурыз айында БХӨЖ
сессиясында толығымен бекітіледі. Осындай негізде келесі ұрпаққа билік
беру процессі 2002 жылы күзде ҚКПның он алтыншы съездінде формалды түрде
бекітілген.
Тарихи негізде Қытайдың әр жаңа көш басшысы өздерінің Тайванға
байланысты саяси жолдарына жаңа биліктер еңгізіп, өз есімдерімен
биліктерді байланыстырды. Мақсатқа сай келтірілген жағдайлар соңғы кезде
қытайлардың ішкі логикаларының өзіндік бір түсініктерін көрсетеді.
Мао Цзедун Қытайдағы азамат соғысынан қалған зардаптардан,
тайвандықтардың сұрақтарын бейбітшілік түрде шешу мүмкін емес деп ойлады.
Бірақта ол арал АҚШпен одақтас келісімде болған себептен елдерді қосуға
асыққан жоқ. 1978 жылдың желтоқсанындағы әйгілі ЦК ҚКП үшінші пленум
сайлауында Дэн Сяопиннің билікке келуі экономикалық реформаның ашылуы
Тайванға қатысты жаңа қатынастың өңделу кезеңіне сай келді және сонымен
қатар АҚШпен қарым қатынас тұрақталған уақытқа сәйкес келді. Жаңа Қытай
жетекшісі Мао Цзедунның тәжербиесіннен кеткен, қарама қайшылықтан кете
алмайтынын және бейбітшілік жолмен шешу керек екенін мойындады. Пекинде
американың әскери қолдауынсыз екі материктің бірігуіне Гоминьдан
ережесі қарсы келмейтінін есептеді. Тайбэй бас тартпайтын ұсыныс
құрастыру болып табылды. Мұндай ұсынысты Дэн Сяопинның Бір мемлекет-екі
жүйе концепциясы болды. 1979 жылдың 1 қаңтарында АҚШпен дипломатиялық
қатынасты орнату күн, БХӨЖ тұрақты комитеті Тайванда бірлестікті сыйлау
және оны өзгертпеу жайлы Тайвандық отандастарға үндеу жаряланды.
Бейбітшілік жолмен бірігу Бір мемлекет екі жүйе концепциясында Тайван
Пекиннің жоғарғы билігімен келісе отыра келесі талаптар қойылды:
автономияның жоғары деңгейде болуы, өздерінің қарулы күштерін сақтау,
аралдарды басқару сұрақтарына араласпау, социалды экономикалық жүйені
сақтап қалу,өмір сүру үлгісі, барлық тайвандық мүліктік құқықтар.[16]
Тайбэй ҚХР ынтасына қарсы жауап берді. Бірақ сонымен қатар адамдар
арасындағы қатынас байланыспады, экономикалық бірлестікті түйіндестіру
басталды. Сол уақыттағы сексенінші және тоқсаныншы жылдарда шет елдер
секілді Қытайдың жаңа президенті Ли Дэнхуей аралдағы билікті нығайтты,
себебі 1989 жылы көктемі мен жазында Тяньаньмэнь алаңындағы оқиғадан кейін
ҚХРда ішкі саясаттары ауыр қиыншылықтарға тап болды. Дэн Сяопин 90
жылдары Қытайдың саясат аренасында жоғары біліктілігімен қала отырып,
мемлекеттік биліктің бәрін келесі ұрпақтың жетекшісі Цзян Цзэминге
қалдырды. Ішкі саясаттың қиын кезеңінде билік басына келген жаңа жетекші
тайван бағытына сенімділігі болмады, өйткені бір мемлекет екі жүйе
Гонконг формуласына жеткен.
Біріншіден Ли Дэнхуэй Пекинмен құпиялы эмиссар арқылы негізін салушы
болды, өйткені бұғаз жағалауларының ара қатынастары ондаған жылдар дамыды.
1992 жылы тұрақсыз ымыралы келісім жалғыз Қытаймен қатынасы шыңына
жетті.
92 ж. Консенсусы тақырыбы әр уақытта да бұғаздың жағалаулар
арасындағы қатынасының шиеленісуін тез арада не жайлы екенін түсіндіру
керек еді. Тайбэемнің жалғыз Қытаймен принципін мойындап ҚХР бұғаз
жағалауларындағы ұйымдардың тікелей саяси және іс байланыстарын талқылау
керек болды. Жағалауда сол уақытта Тайванның Қытайға жататынын білсе де,
тек жалғыз Қытай бар заңды түрде ҚХП болып есептелетін, ал Тайван Қытайдың
бір бөлігі деген Пекинде айтылып тұжырымдалған берілген принципті мойындау
қиын болды. Тайбэйдің позициясының қорытындысы бұғаз жағалаулары жалғыз
Қытай принциптарын қолдасада, әр қайсысы жалғыз Қытаймен деген әр түрлі
түсінік береді және Қытай Халықтарының Республикасы деп санады, ал аралда
жалғыз Қытаймен принципі 1912жылы негізі құрылған Қытай Республикасы деп
түсінді, яғни тәуелсіздік бүкіл Қытайға кеңінен таралған, тек оған
Тайван, Пэнху, Цзиньмэнь және Мацзу оның юрисдикциясына қарайды. 1992
жылдың қазан қараша айларында Гонконгтегі келісім кезінде тайвандық
делегациялар жалғыз Қытай принципін қолдап, бірақ жалғыз Қытай
түсінігінің мазмұнын әр түрлі түрде талқылауды ұсынды. Қытай жағы
Гонкогке жауап бермей, ұсынысты қабылдады.
1992 жылы жеткен келісімнің әр түрлі талдаулары бар, ҚХР позциясы
бұл консенсус 92ж - бұғаз жақтарының жалғыз Қытай принципін
қабылдауды білдіреді. Чэнь Шуйбянь билікке келгенше Тайбэй әр жақ өз
бәтінше талқылайтын жалғыз Қытай принципімен келісе берілген
консенсусты талдаған, оппозицияға өткен Гоминьда берілген версияны
қолдауын жалғастыруда. Чэнь Шуйбянь 1992 жылдың әкімшілік позициясы
бұл екі жақ жалғыз Қытай принципін әр түрлі талдауды қолдауға келісті,
яғни ешқандай консенсус бұл жағдайда болмайды деп ұйғарды.[16] Не болса
да екі жақтық келісімі 1993 жылдың сәуірінде Сингапурде екі жақтың
уәкілдік ұйымдарының арасында тікелей келісімдерге жол ашты.
Бұл жағдай бұғаз жағалауларының арасындағы байланыстың дамуының биік
шыны болды, бірақ содан кейін ұзаққа созылмай олар тез басылды. Өйткені
аралдың халықаралық аренадағы өмірлік кеңістігі ұлғайды , бұған Ли
Дэнхуян барынша күшін салды, сол себептен ҚХР наразданушылығын білдірді.
Тайванның саяси өміріндегі демократиялық шарттарға байланыс сайлаушы тек
парламентшілерді ғана емес сонымен қатар президентті тікелей сайлауға
құқық алды, осыны пайдалана Ли Дэнхуэй олардың көңілдерін өзіне аударуға
тырысты. Шынында да түп тамыры тайвандық Ли Дэнхуэйдың ішкі арман осы
еді. Ол Гоминьдада конфорлизм арқылы өз карьерасын жасады. Қытайдың
жетекшілері Тайван мәселелерін қарастыруға 1993жылы ЦК басрқару
топтарының басшысы Цзянь Цзэминь келді. 90 шы жылдарда Дэн Сяопин
денсаулығына байланысты саяси өмірден кетті, сол себептен ел баслқару
бағытына Цзянь Цзэминь таңдалды. Пекиннің қалалық комитетінің секретары
Чэн Ситу және БХӨЖ ОК жетекшісі Цяо қарағанда үшінші ұрпақтың бұл көш
басшысының оппоненті біраз болды.
Цзянь Цзэминь екі қытайға немесе бір Қытай, бір Тайванға қарсы
тұруды яғни бір Қытайдың бірізділігіне бағынуды ұсынды, жағалаудағы
бұғаздар арасындағы қақтығыстың жағдайдың міндетті түрде тоқтатудың теңдей
жетістігі туралы келіссөз жүргізу, экономикалық айырбасты және қытайдыңең
жақсы салт дәстүрлерін күшейту екі жақ басшыларының қарым қатыныстық
сапарын болдырту. Ол Қытайлардың бір бірімен соғыспауын, Қытайлардың іс
әрекеттері өз ішінде шешуін айтып, бұғаз мәселесі жөніне өз пікірлерін
ортаға салуда, Тайваннан адамдар мен қызығушыларды шақырды.[2]
Дэн Сяопинның бір мемлекет екі жүйе теориясы қытайлықтардың көз
қарасын анықтайды, одақтасудың шешімі қандай болмақ деген. Одақтасу жолы
қалай жүргізілетіні сегіз сатыдан тұратынын түсіндірді. Тайванның
бірігуі жақын арада іске асатынын Дэн Сяопин концепциясында көрсетті. Тек
90жылдары ғана бұл іске аспайтынын белгілі болды. Цзянь Цзэминьнің сөзі
экономикалық келісімге жұмсалды. Бұл жаға бұғаздарының арасындағы қарым
қатынастың табысты болуына үлкен роль ойнады.
Тайвандықтар жағы бұған ешқандай жауап қайырмады. Цзянь Цзэминьнің
тайвандықтардың сұрағына артық жұмсақшылдық қарауын айыптады.
Ли Дэнхуэйдың 1995жылы маусымындағы АҚШ қа сапары жағдайды одан
бетер қиындатты. 1995-1996 жылдар Тайван аралығындағы ахуалы өте қатты
нашарлап кетті , сол үшінде тез арада АҚШтың араласуы керек еді. Екі
құрлық арасындағы мемлекетаралық келісім туралы Ли Дэнхуэйдың жариялауынан
кейін, 1999жылы жағдай тіпті шиеленісті. Бұдан кейін Пекин Тайваньмен
саясы қатынасты тоқтатты. 2000жылы президенттік сайлауға түскен
Демократиялық прогресивті партияның (ДПП) басшысы Чэнь Шуйбянь тайвандық
қытайдың бір бөлігі емес ретінде қарайтыны әлі күшінде екенін айтқаннан
кейін де, қатынастар жылымады.
2004 жылы 20 наурызындағы сайлауда осы президенттің жеңіске келуі
Пекиннің асыға күткен оқиға деп айту қиын. Оппозициялық партиялар мен
Пекин Қытай Республикасы конститутциясындағы өзгерістер аралға тәуелсіз
әкелетінен күдіктенді.
Кейіннен 2004 жылы мамырында ҚХРсының премьер министрі Вэнь Цзябао
шет елдердегі сапарында Қытай басшыларының отанға қосылудың заңын
қабылдауына ойлануда деп атап көрсетті. Сайлау маусымы жылы Пайваньда
парламентте желтоқсан сайлауымен бітті. Парламентте ДПП партия
көсемдерінің көп мөлшерде жоқтығы салдарынан Чэнь Шуйбянь өзін жақсы
көрсетті, бірақ оның жолы болмады. Парламент бақылауын оппозиционерлер өз
уысына алғанға қол жеткізді. Бүл президенттің реформалық жоспарына ауыр
соққы болып тиді. Әлеуметтік экономикалық жағдайда қалай болса,
конституцияның өзгерісіндегі қатынаста солай болды.
Президент пен ДПП конституциялық реформасының жылы жариалануы,
әскери саяси дағдарысқа немесе тәуелсіздік деп жарияланып отырған Тайвань
бұғазында соғыстың болуына әкеп соқтырады .
Конституциядағы өзгерістердің енгізуі билік пен оппозицияның
бірлігін талап етеді, сол үшін бірінші кезенде парламент депутатының
төртен үш дауысын жинау керек.
Аралды бірден парламенттік сайлаудан соң, Пекиннің дүрыс шешіміне
қарамастан, Қытайда наурыздың жылы болатын мемлекеттерді болу заңының
енгізілуі туралы айтылыды.
Көптеген бақылаушылар қытай меңгерумелерінің парламент сайлауында
партия билігінің жеңісінен сақтанды сондықтан тәуелсіздік жақтың жағдайын
дамытуға тиым салуда ілгері қадам жасап, және күш көрсетуге дейін дәлелдеп
отыр.
Деректерге сүйенсек, Ху Цзинытао бүкіл билікті, соның ішінде әскери
басшылықты, антисепаратистік заңды көздеген.
Бүл жол Тайвань бағытының Ху Цзиньтао бастаған Қытай жетекшылерының
төртыншы ұрпағы екенын дәлелдейды Тайван өзіне қамшы мен пряникты балайды
себебы Пекин қолындағы қамшы қаттырақ ұрады, әрі ұсынылған пряник те
тәттірек сезіледі.
2004 жылы мамырында ҚХР ның Тавань ісі жөніндегі Канцеляриясы осы
саясат туралы әдекваттіқ шешімін жасайды. Өтініш ҚХР ның АҚШ тан
қорықпайтынын және Чәнь Шуйбяннің сөзіне сенбейтінін, оның сертті
бұзғанын, сенымге немқұрайдылығын айтт.
Өтініште Тайвань басшыларының алдында екі жол бар. Біреуі
тәуелсіздік жолынан артқа шегіну, екі жақ Тайвнь бұғаздары Қытайға
жататыны және бұғазаралық қатынастық бекінуіне күш салу екінші жол
Қытайдан Тайваньды бөлып алудың сепаративтік іс әрекетін сақтауды
жалғастыру, әйтпесе отпен ойнағанды кезіктіреді.
Тайвань басшылары осы жолдың бірін таңдауы керек болды. Көнген
Тайваньға түрлі жеңілдіктердің жасалатындығына бейбітшілік пен
тұрақтылықтың дамуына, әскери өңірде сенімділік танытатындығында әр түрлі
қарым қатынасты нығайтуына, дүниежүзілік аренада аралдық өмірлік кеңеюіне
сөз берілді.[20]
Ослай болса, антисепаратистік заң Пекин қолындағы қамшы автор ойының
айтуынша Тайваньды тәуелсіздік жолына қарсы ескерту. Осы заңның ші бабында
былай деп айтылады.
Тайвань тәуелсіздігі үшін күресетін сепаратистік күштер Тайваньды
Қытайдан бөліп алудың кез келген жағдайда және біреудің атынан дәлелін
жасайды немесе бір өзгеріс болады, бейбіт жолмен біріктірудің толығымен
жойылуына мүмкіндік бар, мемлекет өз егемендыгымен шекарасының
біртұтастығын қорғауға ұмтылу керек сол үшын Қытай, егер арал өзін
тәуелсіз ретінде жарияласа, заңды түрде өз ойын күшпен іске асырмақшы.[16]
Бұл қандай ауыр қадам еді кейбір тайваньдықтар бұл заңнан әйтсе де
сескенеді.
1979 жылдан бастап Қытай басшыларының бейбітшілікті біріктіру шақыру
туралы өтініште, саяси құжаттарда, съездердегі сөздерде бірнеше рет
Пекиннің Тайвань үшін бірінші соғысы туралы шарты айтылды.
Қытай комментаторлары заңның негізгі бөлігі жариалауда емес, бұғаз
жағалауларының арасындағы келісімді дамыту жағдай туралы. Бұл заңды
әлемдік баспасөзде нашар қабылдады. Көптеген мемлекеттер Қытайдың
қауіптілігіне өз күндерін қосты.
Осындай жағдайда Қытай басшылары Тайвань оппозиционерлерінің
көшбасшысын шақырды. 2005 жылы наурыз айының аяғында Қытай заңына қарсы
демонстрация болып өтті, партия делегациясының басшылығымен көмекші
Гоминьдань Цзянь Бинкунь бірінші сапарын жасады. Ол Пекинде жоғары
дәрежеде жылы қарсы алынды. Кейіннен ірі оппозициялық партияның лидері Сун
Чунь екінші рет шақырылды.
Тайвань саясаткерлері көптеген қалалар мен тарихи орындарға қатысты,
отандастарымен кездесті, тікелей эфирде аты шулы ҚХР-ның жоғарғы оқу
орындарында сөйлейді. Қытай басшылары Ху Цзиньтаомен сұхбаттасу үшін
бәрін жасады, кілем төсеп қарсы алды.
Лянь Чжаньның сапары бірінші рет ерекше белгіленді. 2005 жылдың
ақпан айында Чэнь Шуйбянь мен Сун Чуньның кездесуі бірлескен өтінішке қол
қоюмен аяқталды. Бұл құжатта Чэнь Шуйбянь тағы да тәуілсіздікті болдырмау
сертін қайталады. Қытай Республикасының мемлекеттік статусына
бағынатындығын айтты. Лянь Чжаньның сапары жөнінде коммюникеде тікелей
келіссөздерді жаңарту, екі партия арасындағы түсінушілікті сақтау,
соғысуды тоқтату, бейбітшілік бітімге келу, әскери бөлімде сенімділік
арттыру, экономикалық қатынасты дамыту т.б. жарияланды.
Көш басшылардың сапары қытайларды қыздырды. Бірақ көш басшылар
айтқандарынан өзгеріп Тайвань қоғамының ішкі күресі әлсіреді және
талқыланды, антисепаратистік заң ұмыт болғанда ҚХР тайвандардың көз
алдында дәрежесін көтеріп алды және Пекин жеңіске жеткендей болды.
Қытай қызбасы Тайваньда да көп созылмады. 2005 жылы 14 мамырындағы
Халықтар ассемблиясының сайлануында оппозициялық партиялар онша өздерін
көрсете алмады. Олар не бәрі 6% дауыс жинаған, ең басты қарсыласы Тайвань
ынтымақтастығының кеңесі орын берді.[16]
Оппозиция көш басшылары Тайваньның ірі саяси қайраткерлерінің
материкке сапары қандай мағына береді? Көп уақыттар аралығында қақтығыстар
уақытша болса да, тоқтатылды. Жалпы алғанда Тайвань бұғазында қандай
жаңалық бар? Жақсы жаңалықтың бірі ретінде аралдағы конституция
өзгерісіндегі жоспар шиеленісте емес екендігін, ал нашар хабар ретінде
Пекин мен Тайбэй арасындағы қатынас өз жолын таппауында.
Тайвань оппозициянерлері консенсус-92ж негізге ала отырып Пекинмен
ортақ тілге келе алатындықтарын дәлелдеді. Барлығына белгілі Тайвань
бейбітшілік жолмен ҚХР құрамына кіруге келіспейді. Егер қытайға
біріктіруді әскери жолмен шешуге мүмкіндік туса, онда қандай жүйе
орнататынына кім кепіл. Қазіргі кездегі Дэнь Сяопиннің тайван бағытындағы
саясаты Мао Цзэдунның қайраткерлігінен -70% жақсы, ал 30%
қанағаттанарлық.[16]
Дэн Сяопин бір келіс сөздерінде ҚХРмен шешімді күшпен емес,
бейбітшілік шешуде серт берді. Дэнь Сяопинның Цзянь Цзэминьге қарағанда
теориялық мұралары шын болды. 90-шы жылдардың орта шегінде бір мемлекет
екі жүйе концепциясын аңсай бастады.
Ху Цзиньтао ҚХРның тарихында ең оңай жолмен келген басшының бірі
болды. Ол басшылықтың төртінші мұрагерін жасады. Осы төртінші ұрпаққа
қолынан тезірек шешім табу керек не болмаса келесі ұрпаққа беру керек.
Ху Цзиньтао бұрыннан қалған тайвань сұрағын шешпеуге келісім бере
алмайды. Сонымен бірге оның ең басты мәселесі өзіне дейінгі басшылардың
шеше алмаған көптеген мәселелерді шешу. Бірақ Тайвань мәселесін шешу өте
қиын.
Қытай басшылары экономикалық және саяси жағынан көлеңкеден әлемге
шығуына сенімді. Аралға қатысты саясат қаншалықты белсенді болатынын
келесі 2007 және 2008ж Тайванда өтетін парламенттік және президенттік
сайлаулардың қорытындысынан көруге болады.
Қорытынды ретінде ҚКП ОК мен Мем. кеңесінің Тайвань істері
жөніндегі кеңсесінің Чэнь Шуйбяньның Ұлттың қосылуын және Ұлттық бірігу
бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызметін тоқтатуына байланысты
мәлімдемесінен үзінді келтіруге болады:
2006 жылы 27 ақпанда Тайвань өкімет орындарының басшысы Чэнь Шуйбянь
Тайвань бұғазының екі жағалауы тұрғындарының және халықаралық
қоғамдастықтың табанды қарсылығына қарамастан Ұлттың қосылуын және Ұлттық
бірігу бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызыметін тоқтату туралы жария
етті. Чэнь Шуйбянь бұл орайда өзінің сөзінде тарату, күшін жою деген
сөздерді айтудан бойын аулақ салды, ал бұл сөздердің астарында Тайваньнның
тәуелсіздікке қол жеткізуінің нақты мақсаты жатқан еді.
Осындай қызыл сөздің қыздырмасы арқылы Чэнь Шуйбяньның Тайвань
тәуелсіздігі туралы ой-пиғылы баршаға мәлім болатын. Ол Ұллтың қосылуын
және Ұллтық бірігу бағдарламасын іске асыру кеңесінің қызыметін тоқтату
арқылы Тайвань тәуелсіздікке қол жеткізу үдерісін шапшандатуға көрнеу
ұмтылды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz