Оқушылар арасында тіл дамыту жұмыстары

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 48 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Қазақ тілі - қазақ халқының ұлттық тілі. Қазақ тілі сыры мен қыры көп, өз ішінде түрлі-түрлі салаларға бөлінетін күрделі де, бай тіл. Мектептегі қазақ тілінің жүйелі курсы фонетика, лексика, сөз жасау, морфология, синтаксис және пунктуация тіл дамыту яғни, тіл ұстарту, тіл мәдениеті сияқты салаларға бөлініп оқытылады.

Қазақ тілі пәнінің мазмұны мен мақсаты мектептегі оқу-тәрбие жұмысына қойылатын талап-міндеттерімен ұштасып жатады. Жас өспірімдерді ғылыми дүниетанымы мол саналы, білімді етіп, адамгершілік, еңбексүйгіштік рухында тәрбиелеу ісі ана тілінде асырылады. Мектептегі қазақ тілі пәні-оқушы бойында осындай қасиеттерді қалыптастырудың негізгі құралдарының бірі. Сол себептен қазақ тілі сабақтарының мазмұны тәрбие жұмыстарымен тығыз байланысты.

Тіл ұстарту оқушы тілін ширатудың, сауатты жазудың негізі болып саналады. Бұдан басқа кісінің тілін дамыту да, әркімнің өзінің тілінің дамуы да жатқызылады. Ал мектептегі қазақ тілі сабақтарында оқушының сөздік қорын, сөз байлығын толықтыру, ой-өрісін дамыту және өз ойын анық, дұрыс етіп, ауызша, жазбаша жеткізе білу жолдарына баулу, үйрету, дағдыландыру мақсатыкездеседі. Оқушы тілін дамыту, қазақ әдеби тілі нормасында жатық, әдепті сөйлеуге дағдыландыру, бастауыш сыныптарында басталады да, 5-9 сыныптарда одан әрі дамытылады. Тіл дамыту жұмысы мектептегі басқа пәндер бойынша да жүргізіледі. Қазақ тілі сабақтарының мазмұны лайық, тіл фактілері негізінде оқушыны сөздерді өзара біріктіріп, қиюластырып байланыстырып, белгілі бір стиль түрінде сөйлеуге дағдыландыру керек. Тіл дамыту әрқашан да тілді оқыту әдістемесінде, оның тарихында арнайы қарастырылады. Оның маңызы, қажеттілігі - анықталған мәселе. Бірақ ол әдістеме теориясында арнайы тарау ретінде енді ғана қалыптасып келеді. Әсіресе тіл дамыту методикасының негізгі атаулары және категориялары тіл дамыту жұмысының мазмұны мен жұмыс түрлері, көлемі, оқушылардың тіл байлығын бағалау нормалары әлі де толық анықталмаған.

Мұғалім оқушыларға тіл фактілерін үйреткенде, олардың логикалық ойын дамыту тәрбиесін қатар жүргізеді. Сондықтан тіл дамыту мәселесі қазіргі кезеңдегі өзекті тақырыптың бірі болып есептеледі.

Сондықтан біз диплом жұмысын тіл дамыту мәселесіне қазақ тілін оқыту әдістемесінің әлі де терең зерттелмеген бөліміне диплом жұмысының міндеті - тіл дамыту 6-шы сыныптағы оқушылардың жиілік сөздігіне байланысты жүргізу болып есептеледі.

Олар:

- 6-шы сыныптағы оқулық мәтіндерін құрастырудың теориялық әдіснамалық негіздерін анықтау;

- мәтіндердің лексикалық байлығымен ондағы сөз қолданыста негізінде тіл табиғаты жөніндегі теориялық мәселелерді қарастыру;

- мәтін мазмұнын формалық жүйеге келтіру:

- бала тіліндегі жиі және сирек қолданыстағы сөздік қорын байыту.

- бақылау, талдау, жинақтау, статистикалық және зерттеу әдебиеттерін жинақтау және қорыту. Оқушылардың сөздік қорын молайту мәселелерінің зерттелуі.

Диплом жұмысын жазуда мынадай ғылыми - зерттеу әдістері пайдаланылады:

Тіл дамытуға арналған ғылыми - әдістемелік еңбектерге талдау жасау және қорытындылау;
Озат ұстаздардың іс - тәжірибелерін жинақтау;
Бақылау, анкета, тест, әңгіме әдістерін пайдалану.
Қазақстан Республикасының үкіметі мен Ғылым және Білім Министрлігінің қаулы - қарарларын басшылыққа алу;
Эксперимент жүргізу;

Диплом жұмысының құрылысы.

Диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытындыдан тұрады.

Еңбектің кіріспе бөлімінде диплом жұмысының таңдау себебі, оны жазудың мақсат - міндеттері, зерттеу әдістері, зерттеу объектілері туралы сөз етіледі. Негізгі бөлімінде тіл дамытудың зерттелуі, теориялық мәселелері, оны жүзеге асырудың жолдары, тиімді әдіс - тәсілдері баяндалады. Қорытынды бөлімінде жүргізілген жұмыстың нәтижесіне негіздей отырып тіл дамытудың мәселелері тұжырымдалады.

Адамның жеке тұлға ретінде дамуына ықпал ететін факторлардың бірі - тіл. Тіл арқылы әрбір адам өз ойын, пікірін, сезімін жеткізеді. Сондай-ақ тіл - адамдарды қауымдастыратын, біріктіретін құрал. Адамдар арасындағы қарым-қатынас қызметін атқаратындықтан, тіл арқылы адамдар бір-бірімен қатынасқа түсіп, пікірлесіп, түсінісе алады, А. Байтұрсынов: "Тіл-адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруының бірі, - деп, оның тек адамдарға тән құбылыс екендігін көрсетеді [6. 173 ] . Тіл «адамдық белгісі» болғандықтан, ол арқылы қарым-қатынасқа түсу тек адамдардың меншігі. Сонымен қатар, тіл - мәдениеттің негізі. Қандай халық болмасын, өз мәдениетін ана тілінде қалап, дамытады. Ана тілінде жазылған түрлі өнер туындылары, әдебиет мұралары сол халық мәдениетінің жетістігі. Бұл жөнінде Х. Досмұхамедовтың: "Мәдениеттің негізі-білім. Білімге тіл арқылы жетеді. Білімді жұрттардың тілі бай болады", -деген пікірі бүгінгі күннің шындығына айналып отыр. [ 12. 3] .

Мектепте тілді оқыту жұмыстарына ерекше көңіл бөлінеді. Тіл арқылы балаға барлық ғылымның негіздері үйретіледі. Ә. Садуақасовтың: "Адамды бір-бірімен қоғамдастыратын басты құралдың бірі - тіл. Оқушылардың білімді болуының басы айтушының сөзін тындай білуден, дұрыс сөйлей алудан басталады. Әрбір пәннен тиянақты білім алу да тілге байланысты", -деуі де сондықтан. [ 26. 26] .

Тілді оқыту баланың мектепке келген күнінен бастап жүргізіледі. 6-сыныпта балаға тілдің фонетикалық құбылыстары, лексикалық ерекшеліктері, грамматикалық заңдылықтары үйретіледі. Мұнда қазақ тілін оқытуда мұғалімнің алдында екі міндет тұрады. Бірі - оқушыға сөздің дұрыс айтылуы мен дұрыс жазылуын үйрету, екіншісі - сөздік қорын молайту, сөздерді дұрыс тіркестіріп қолдандыра білдіру. Ш. Уйықбаев: «Сөздік қорын молайту, сөздерді өз орнында қолдана білуге жаттығу, оларды өзара байланыстырып сөйлем құрастыруға төселдіру, орфографиялық ережелерді меңгеріп, сауатты жазуға төселту 6-сыныпта оқытылатын ана тілі және қазақ тілі сабақтарының негізгі мақсаты»-екендігін нақтылай отырып. «Баланың сөз қоры мектепке келісімен-ақ бірден байып, дамып кетпейді. Бұл өте ұзақ, күрделі процесс. Оқушының неғұрлым сөздік қоры көп болып, ойлау қабілеті жақсы жетілсе білімді терең де тез үйренеді» - деп, осы мақсаттарға жетудің бір жолы балалардың сөздік қорының мол болуына байланысты екендігін шегелеп көрсетеді [ 29. 81] .

Мектепке келген бала тілдің тек фонетикалық, грамматикалық жақтарын ғана білмейді, сонымен қатар ол тілдің сөздің құрамын, сөздердің мағыналарын, яғни лексикасын біледі. Ғалымдардың пікірлері бойынша мектепке алғаш келген баланың сөз қоры 3-7 мың аралығанда. Осындай сөздік қормен келген балалардың сөздік қорын одан әрі дамытып, жетілдіретін - мектеп. 6-сыныптар да лексиканы оқытуға арнайы уақыт бөлінбегенімен, балаларға лексикалық ұғымдарды үйрету, сөздік қорын дамыту үнемі жүріп жатады. Бұл туралы Г. Уайсова: 6-сыныптарда лексиканы оқытуға арнайы уақыт бөлінбеген, сондықтан лексика жеке тақырып ретінде өтілмейді. Алайда программада көрсетілген міндеттер мен оқулықта берілген материалдардың өзі-ақ оқушылардың тілін, сөздік қорын дамыту мақсатында алғашқы лексикалық ұғымдар берудің қажеттілігін анық байқатады", - дейді [30. 81] .

Сондықтан да, сөздік қорды молайту мәселесі қазақ тілін оқыту әдістемесін зерттеуші ғалымдардың назарынан еш уақытта тыс қалған емес.

Сөздік қорды дамыту мәселесіне: А. Байтұрсынов, Т. Шонанов, Ғ. Бегалиев, Ә. Садуақасов, С. Жиенбаев, Р. Әміров, Ш. Сарыбаев, К. Бозжанова, С. Рахметова, И. Ұйықбаев, Г. Уайсова, Б. Құлмағамбетова, Б. Кәтембаева К. Ақбаева, Қ. Молдабек т. б. ғалымдар өз пікірлерін білдіріп, көптеген қырларын ашып көрсетті.

Қазақ тілін оқыту ісі XX ғасырдың басында қолға алына бастады. Осы кезеңде қазақ зиялылары қазақ тілін оқыту жөнінде келелі еңбектер жазып, қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін қалады.

Қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін қалаушылардың бірі - Ахмет Байтұрсынұлы. Оның оқыту әдістемесіне арналған еңбектері: "Қай әдіс жақсы?", "Жалқылау (айырыңқы) әдіс», "Жалқылаулы-жалпылау әдіс", "Дыбыстарды жіктеу туралы", "Баяншы" т. б.

А. Байтұрсынұлы 1920 жылы шыкқан "Баяншы" еңбегінде "Оқу үйренгендегі бас міндет- керек сөзді жаза білу, жазылған сөзді оқи білу. Сөз - дыбыстың мағыналық болып тізілгені. Сөз айту - дыбысты ауызбен тізу" -сөздердің қабыршағы - дыбыс екендігін айтса, "Жалқылаулы-жалпылау әдісі" мақаласында: "Сөз деген ұғымды таныту үшін оқытушы балаларға бір нәрсені ататады. Оның атаған нәрсесі туралы өзі бір нәрсе айтып неше сөзбен айтып тұрғанын сұрайды", -деп сөзді оқыту әдісін нақтылай көрсетеді [6. 329, 370 ] .

1912 жылы шыкқан "Оқу құралы" еңбегінде балаларға дыбыстарды үйрете отырып, жазуға, оқуға үйрету жөнінде айтылған. Онда сөздерді ұғымдық-тақырыптық топтарға бөліп, әрбір топқа бірнеше сөздер жазып көрсетеді. Ол сөздерді мынадай ұжымдық-тақырыптық топтарға бөледі:

1. Туысқан - туған, іліктес

2. Киімдер

3. Ойын-ойыншықтар

4. Дене мүшелері

5. Тамақтар -сусындар

6. Үй саймандары

7. Ыдыс-аяқ

8. Мал аттары

9. Малдан басқа төрт аяқтылар

10. Құстар.

11. Бақа-шаян

12. Құрт-құмырсқа

13. Жер түгінің аттары

14. Жер жүзінің аттары

15. Сан

А. Байтұрсынұлы оқушыға сапалы білім беру үшін оның сөздік қорын дамытуды көздеді. Балаларға сөздерді ұғымдық-тақырыптық топтарға бөліп бере отырып, балалардың таным жүйесін, ойлау қабілеттерін жетілдіруді мақсат тұтты.

Т. Шонанов - қазақ тілін оқыту әдістемесіне өз үлесін, қолтаңбасын қалдырған ғалым. Оның қазақ тілін оқыту әдістемесіне арналып жазылған еңбектері: "Тіл дамыту (2-кітап) ", "Тіл дамыту (III бөлім) ", "Ересектерді сауаттандыру әдісі", "Дауыстап оқытудың әдісі", С. Жиенбаев, Ғ. Бегалиевтермен бірге жазған «Бастауыш мектептегі қазақ тілінің әдісі», «Учебник казахского языка для русской школы» т. б.

Т. Шонановтың "Учебник казахского языка для русской школы" еңбегінде сөздік қорды дамыту мәселесі қозғалған. Еңбектің төртінші бөлімінде оқушылардың сөздік қорын дамыту мақсатында арнайы сөздік берілген. [32. 12] .

Ғ. Бегалиев-сөздік қорды дамыту жұмыстарын саралаған, оқыту жолдары мен әдістерінің негізін қалаған ғалым.

Ғ. Бегалиев «Әріп, дыбыс, буын» еңбегінде сөздік қорды молайту жұмыстарын:

Оқушылардың тілдерін байыту үшін істелетін жұмыстар үшке бөлінеді:

1. Сөз запасын көбейту;

2. Өз пікірін дұрыс айтуға жаттықтыру;

3. Өз пікірін жазып түсіндіруге жаттықтыру-деп, олардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталып, мынадай құнды кеңестер береді:

1. Оқушылардың запас сөздерін көбейту мына жолдармен барады:

а) Оқылатын мақалада түсініксіз боларлық сөздерді оқуға кірісудін бұрын оқушыларға түсіндіру;

в) Оқушы бір әңгімені бастағанда сөз арасында өз пікірін түсінікті айтып беруге сөзі жетпей қалады, міне мүндайда оқытушы керекті сөзді оқушының аузына салып жіберсін;

с) Әліппеден соңғы кезеңде оқушыларға саяси, қоғамдық, техникалық атаулардың тізімін жаздыру. Бұл тізіммен оқушылар әр уақыт пайдаланады [7. 10-11] .

Ол оқушылардың сөздік қорын молайту жолдарын айта келе, балалардың өз бойларына сіңірген сөздерін түрлі жаттығулар мен тапсырмалар арқылы қолдану дағдылары мен икемділіктерін қалыптастыру жолдарын да атаған.

Екінші, үшінші жұмыстарында оқушылардың сөздік қорындағы сөздерді сөйлеу кезінде, жазу процесінде қолдану жолдарына тоқтаған.

2. Оқушылардың өз пікірін дүрыс айтуға үйрету мақсатында дұрыс жауап алу:

а) Оқылған мақала бойынша оқушыларға сұрақтар қойып, қысқа, дұрыс жауап алу.

в) Оқыған мақаланы, көрген-білгенін, істегенін, сөйлегендерін байқап отырып, қате айтқандарын соңынан түзету, дүрыс былай болады деп айтып беру;

с) Оқылған мақала туралы өз ара пікір алысуға оқушыларды үйрету, сұрауларды қалай беру, толықтыру, қарсы пікірін білдіру жолдарын үйрету;

д) Жиналыстарда шығып сөйлеуге үйрету.

3. Біткен ойды жазуға үйрету үшін:

1) Бүкіл бөлім болып қысқа ұрандар қарау, сұрау-жауаптар айтып, оларды жазып алу;

2) Тіл ширату немесе әңгіме істеу жұмыстарында айтылғандарды жазып алу, соңынан оның дұрыс-бұрысын анықтау;

3) Анкет, мәлімдеме, әдіс, тіл-хат, куәлік, қағаз жаздыру т. б. [ 7. 10-11] . Атап өтерлік бір нәрсе Ғ Бегалиев осы еңбегінде алғаш рет статистикалық әдіс қолданған.

Ғ. Бегалиев «Сауат мектептерінде өтілетін қазақ тілінің пырағырамы» бөлімінде сөздік қорды байыту мәселесі және балалардың сөздік қордағы сөздерді түрлі өмір құбылыстарында пайдалану жолдарын көрсеткен:

1. Түсініксіз сөздерді жазу. Оны түсіндіру арқылы сөздік қорды байыту;

2. Сөйлемді дұрыс түзуді білдіру;

3. Біріккен түрде, жеке түрде, әдріс, өтініш хат, мәлімдеме, сенім хат, тізім жаздырып, оларды отырып үйрету және анкет толтырып, пылакат, ұран жаздыру;

4. Өз ойларын анықтап, толық айтып шығуға дағдыландыру, оқығанын анық, қысқаша толық жазып, айта алуға дағдыландыру;

5. Сөзді (перебет) арқылы, әліппемен пайдалануды үйрету;

6. Жаңа сөздерден сөздік (жат сөздерді түсіндіру) жауап алуды ұғындыру [7. 14-15] .

Ол бүл еңбегінде мектепке алғаш келген балаға тек әріптерді, буындарды ғана үйретумен қатар баланың сөздік қорын дамыту мәселесін де қолға алу қажеттілігін, түсініксіз сөздерді балаларға ұғындыру, сөздерді әр түрлі жаттығулар, тапсырмалар арқылы баланың актив сөздік қорына қосу қажеттілігін тұжырымдаған.

Ғ. Бегалиев 1950 жылы шыққан «Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының мәселелері» атты еңбегінде сөздік қорды мәтіндеті түсініксіз сөздерді түсіндіру арқылы дамыту қажеттігін атаған.

Ғ. Бегалиев: "Соншалық түрлі-түрлі материал ішінде оқушыларға таныс емес я шала таныс сөздер болуы табиғи нәрсе. Текстіде түсініксіз сөздер кездессе, оның мазмұнын түгел ұғынып алуға кедергі болуы даусыз. Түсініксіз сөздерді текст ішінде сөйлемге қатыстыра отырып түсіндіру қажет. Оқушылар әр сөздің мағынасын сонда ғана саналы түрде түсінеді", -деп оқушыларға түсініксіз сөздерді түсіндіргенде мынадай әдістерді қолдану қажет деп есептейді . [7. 85] .

1. Балаларға таныс емес сөздер белгілі бір затты білдіретін болса, сол заттың өзін көрсету керек, егер дерексіз ұғым болса, анықтау жолымен түсіңдіру керек;

2. Текстіде аталып отырған затты балалар білгенмен, сирек қолданылатын атымен білетін болса, сол сөздерді түсіндіргенде балаларға осыны ескеріп, затты оларға таныс атымен айтып түсіндіру қажет;

3. Текстіде кездескен сөз білдіріп тұрған заттың не екенін балалар дәл білмегенмен, жалпы түрін білетін болса, сол білгенімен-ақ қанағаттану керек;

4. Түбір сөзге жалғанып, оған қосымша мән беретін жұрнақтардың мағынасын түсіндіру керек болғанда, сол жұрнақтың мағынасын білдіретін екі-үш сөз келтіру керек;

5. Бірсыпыра сөздердің мағынасын түсіндіргенде сол сөздердің түбірінің мағынасын талдап барып түсіндіру қажет;

6. Дерексіз сөздердің мағынасын (мысалы, ашкөздік, жамандық, қулық т. б. ) түсіндіргенде, оқылып кеткен шығармаларды пайдалана отырып, нақтылы мысалдар келтіру қажет;

7. Бейнелі сөздер мен сөйлемдерді және бұрма мағынадағы сөздерді түсіндіргенде, сол сөздер мен сөйлемдердің орнына оқушыларға таныс, түсініктірек сөздер келтіру керек . [ 7. 61-62 ] .

Ол мектепке дейінгі балалардың сөздік қорлары дұрыс дамымайтынын, сөздік қорды дамытатын бірден-бір мекеме-мектеп деп дұрыс есептейді: «Мектепке бірінші рет аяқ басып отыран баланың бірқатар көрген-білгені болғанмен, кейде онысының өзі жаңылыс, көмескі болуы мүмкін. Сөз қоры да соған сәйкес аз болады. »

Мектептің міндеті-аз уақыт ішінде баланың білім көлемін кеңейтіп, сөз қорын молайту. Баланы өз бетімен ізденіп білім алуға үйрету. [7. 164] .

Ғ. Бегалиев бастауыш оқушыларының сөздік қорын дамыту жұмыстарын екіге бөліп қарастырады. Біріншісі- 1, 2 сынып оқушыларының сөз қорын дамыту жұмыстары, екіншісі-3, 4 сынып оқушыларының сөз қорын дамыту жұмыстары. 1, 2 сынып оқушыларының сөз қорын дамыту жұмыстарын жетіге, 3, 4 сынып оқушыларының сөз қорын дамыту жұмыстарын беске бөледі. [ 7. 165-170] .

Ғ. Бегалиев 6-сынып оқушыларының сөз қорын дамыту жолдарын тек мәтінді түсініп оқу әдістемесімен ғана байланыстырып қоймай, балалардың тілдік қатынас арқылы қарым-қатынасқа түсу, радио тыңдатып, түрлі қоғамдық жұмыстарға араластыру арқылы дамыту жолдарын да қарастырған.

Ғалым алғаш рет әр сыныптардағы оқушылардың сөздік қорын молайту жолдарын ажыратып, әр сыныпта бөлек әдіс-тәсілдер арқылы сөздік қорды молайту жолдарын көрсеткен.

Ғ. Бегалиев балалардың сөз қорын дамыту мынадай басты жолдармен жүзеге асады деп есептейді:

Мәтіндегі түсініксіз сөздерді түсіндіру, оны.

1. Қатысым процесінде (әңгімелесу, түсіндіру, сөйлесу, т. б. ) .

2. Қоршаған ортаға байланысты әсерін айтқызу .

С. Жиенбаев - қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымында өз орны, өз қолтаңбасы бар ғалым. С. Жиенбаевтың еңбектерінде 6-сынып оқушыларына қазақ тілін оқыту мәселесінің екі үлкен тармақтары жөнінде сөз болған:

1) Грамматиканы оқыту методикасы.

2) Кітап оқыту методикасы.

С. Жиенбаев 6- сынып оқушыларының сөздік қорын дамыту мәселесін кітап оқыту әдістемесімен байланыстырады. Мәтінде кездескен түсініксіз сөздерді түсіндіру арқылы баланың сөздік қорын молайтуға, сол арқылы мәтінді түсініп оқуына ықпал жасауға болады дейді.

С. Жиенбаев: «Бала мектепке бірқатар сөз запасын ала келеді. Мектептегі жұмыстың қай-қайсысы да, оның ішінде кітап оқыту жұмысы да баланың сол үйден ала келген сөз запасына сүйенеді. Бала оқитын текст негізінде түсінікті

сөздерден құралады да, арасына бұрын есітпеген сөздері, не есіткенмен, мағынасын түсінбейтін, я шала түсінетін сөздер қосылып отырады. Оқуда сол жаңа сөздер түсіндіріледі. Оқыған материалды бала түсінген-түсінбегенін сұрау арқылы білінеді"- деп, кітап оқыту методикасы баланың үйден ала келген сөздік қорына сүйенетіндігін айтады. [15. 9] .

С. Жиенбаев баланың мектепке келген күнінен бастап сөз мағынасына жете түсінуі қажеттілігін атаған. Ол: «Бала екі-үш әріптің басын қосып, түтас бір сөзді оқып шыға алатын болған күннен-ақ оқыған сөзінің мағынасына түсінетін болсын. Сөздің мағынасына түсіну оқушының жалпы білім көлеміне байланысты» - деп, сөз мағынасын түсіну оқушының білім дәрежесіне әсер ететіндігін орынды көрсеткен . [ 15. 48 ] .

Ол егер оқушы сөз мағынасын дұрыс түсінбесе мәтінді түсініп оқымай, тек салдырлатып оқиды: "Тілімізде көп кездесетін жалпыға түсінікті деген сөздер де бәрі бірдей жас балаға түсінікті бола бермейді. Мұны ескермей оқушының ойы жетпейтін сөздер, ұғымдар берілсе, түсініп оқу дағдысына зор кедергі жасалады, мағынасына қарамай кұр салдырлатып оқып беруге әдеттену де осындайдан болады" . [15. 48 ], - деген қорытынды жасаған.

С. Жиенбаев оқушылардың сөздік қорын дамыту мәселесін мәтінді дүрыс оқу, мәтінде кездескен түсініксіз сөздерді түсіндіру, ұғындыру мәселелерімен байланыстыра қарастырған.

Ә. Садуақасов 6-сынып оқушыларының сөз байлығын молайту мәселесіне қатысты пікірлер айтып, саралаған, қандай әдістермен оқыту тиімді екендігін тұжырымдаған ғалым. Ол: «Оқушылардың сөз байлығын молайту жұмысын бөлек сабақ етіп те, кітап оқу, грамматика, емле және жазу сабағында байланыстырып та жүргізуге болады»-деп, сөз байлығын молайту әрбір сабақта жүргізу қажеттілігін атай отырып, ондай сабақтарда:

1. Оқығанын, көрген суретінің мазмұнын айтып беру жұмысында оқушылардың сөйлеуге төселу дағдысы түзу бағытта, әдебиеттік тілдің арнасына салынып отырылады. Оқушылардың тіл дұрысының грамматика жағынан дұрыс болуы қадағаланады. Мысалы, сосын, нетіп, анау, бір жақсы жері, әлгі деген сияқты қайта-қайта айтылатын ортақ сөздерді, әдет-ғұрыптық, діни сөздерді (құт, албасты, пері, алла т. б. ) сөйлеген сөзден ығыстырып отырады;

2. Оқушылар көп сөздердің (шынашақ, үрпек, еп т. б. ) мағынасын анық біле алмайтын ол сөздер, олардың есінде күдікті қатарда тұрады. Ондай сөздерді текст ішінде не сөйлем құрау ретімен мысалдар келтіріп, түсіндіріп отыру керек;

3. Кітап оқуда оқушыларға бұрын таныс емес, жаңа сөздер көп кездеседі. Бұл сөздермен оқушылардың сөз байлығын молайту да басты міндеттің бірі болып саналады;

4. Оқушылардың сөз байлығын молайту кітап оқу, грамматика, емлеге байланыстырып жүргізіледі;

5. Жеке сөздердің сөйлем ішінде екінші түрде айтылу мағынасын түсінуге үйрету оқушылардың сөз байлығын молайтудың негізі мына айтылғандардан құралады:

а) Сөз байлығын молайту жұмысында оқушылар өзінің тілін сан және сапа жағынан молайта түседі;

б) Бұрын жете біле алмай келе жатқан сөздерін тиянақты және баянды етіп білуге төселеді;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.